1. ta je MBR i koja je njegova struktura?

MBR (Master Boot Record) je lociran na prvom sektoru hard diska (cilindar 0, glava 0, sektor 1) i u njemu
se nalazi dio koda koji raunar izvodi poslije provjere hardvera i tabele particije koje definiu razliita
podruja na disku. Struktura MBR je data u sljedeoj tabeli:

Slika 1. Struktura MBR

Slika 2. Struktura adrese particije

2. Opisati slojeve U/I softvera.

Softverska podrka U/I je strukturirana u slojeve pri emu su:
Sve specifinosti HW-a sakrivene u niim slojevima
A vii slojevi interfejs sa korisnikom

Rukovalac prekidima (Interrupt handler) - Mnogi U/I ureaji koriste tehniku prekida za prenios
podataka. Pri pojavi signala za prekid, prekida se obrada tekueg procesa i aktivira se rutina za obradu
prekida. Rutine za obradu prekida prihvataju i obrauju prekid od U/I ureaja, a potom vraaju kontrolu
prekinutom procesu. Kada je U/I operacija zavrena rukovalac prekidom budi drajver koji je inicirao U/I i
startuje sljedeu operaciju. To su male fiksne rutine koje se nalaze u fiksnim lokacijama u kernelu ili
BIOS-u.
Drajveri ureaja upravljaju radom U/I ureaja i sadre SW podrku koja podrava jedan tip ili jednu
klasu ureaja i na osnovu znanja o strukturi kontrolera (broj i vrsta registra, indikatora stanja, indikatora
greke) i skupa naredbi (itanje, pisanje, upravljanje glavama za itanje/pisanje itd.), diktiraju kontroleru
1

ta treba da rade. Zadatak drajvera je da prihvati zahtjev od vieg sloja iznad njega (SW nezavisan od
ureaja) i da ga proslijedi na obradu kontroleru. Ako drajver nije slobodan zahtjev se smjeta u red
ekanja U/I zahtjeva.
U/I softver nezavisan od ureaja ima funkciju da obezbjedi:
uniformni interfejs za drajvere
dodjelu imena
zatita
veliinu bloka nezavisnu od ureaja
Baferovanje (veliina bloka, veliina sloja)
dodjelu memorijskog prostora ureajima blok tipa
dodjelu i oslobaanje nedjeljivih ureaja
izvjetavanje o grekama
Korisniki sloj je sprega korisnika sa drajverom preko fajl sistema.

3. Na ta se odnosi ISO 9660 standard? Opisati detaljno karakteristike standarda.

CD-ROM fajl sistem je prilino jednostavan jer je dizajniran za samo jedan fabriki upis. Zajedniki
standard za ove FS je ISO 9660. Cilj ovog standarda je da omogui itanje CD-ROMa na bilo kom
kompjuteru i nezavisno od OS. CD-ROM nema koncentrine staze kao magnetni disk nego kontinuiranu
spiralu bitova. Bitovi u spirali su podjeljeni u logike blokove (logike sektore) od 2352 bajta, pri emu je
koristan prostor 2048 bajtova. Neki od ovih bajtova se korise za preambulu i korekciju greke. Svaki CDROM poinje sa 16 blokova ije funkcije nisu definisane ISO 9660 standardom.
ISO 9660 definie 3 nivoa. Prvi nivo je najvie ograniavajui, tj. doputa ime fajla u formatu 8+3. Nivo 2
doputa duinu imena fajla od 31 karakter. Nivo 3 nadalje doputa da fajlovi ne moraju biti kontinuirani.
Da bi se prevazila neka ogranienja ISO 9660: za UNIX napravljena ekstenzija Rock Ridge, a Microsoft je
napravio ekstenziju Jolie. Ove ekstenzije upotrebljavaju Sys polje.
Danas se kao nasljednik ISO 9660 za upotrebu na optikim (re)writable CD i DVD diskovima upotrebljava
UDF (Universal Data Format).
4. ta sadri superblok kod UNIX fajl sistema?
Superblok sadri:
veliinu fajl sistema
broj slobodnih blokova
listu slobodnih blokova
indeks idueg slobodnog bloka u listi slobodnih blokova
veliinu I-liste
broj slobodnih vorova (node) u fajl sistemu
listu slobodnih I-node-ova u fajl sistemu
indeks sljedeeg slobodnog I-node-a u listi slobodnih I-node-a
polja za zakljuivanje slobodnih blokova I-liste slobodnih blokova
indikator modifikacije super bloka (Kernel, periodino zapisuje superblok na disk radi izmjena).

5. ta se nalazi u zaglavlju I-vora?

U zaglavlju I-vora su sljedei podaci:
identifikacija vlasnika fajla
identifikacija grupe vlasnika fajla
tip fajla (dir, obini, specijalni, datavod)
pristupne privilegije
veliina fajla
vrijeme kreiranja
vrijeme zadnje upotrebe
vrijeme zadnje modifikacije
broj linkova
6. Opisati strukturu NTFS fajl sistema.
Svaki NTFS volumen (npr. disk particija) sadri fajlove, direktorije, bitmape i ostale strukture podataka
koje su organizovane kao linearne sekvence od 4kB blokova. Glavna struktura podataka na svakom
volumenu je MFT (Master File Tabela) koji je linearna sekvenca od 1kB slogova (record) koji opisuje
jedan fajl ili direktorij. Slog sadri atribute fajlova i listu adresa gdje su blokovi locirani. Ako je fajl
prevelik upotrebljava se vise MFT slogova za listu blokova i pri tome se prvi MFT slog naziva bazni slog
koji pokazuje na ostale MFT slogove. Bitmape pokazuju koji su MFT ulazi slobodni.
Prvih 16 slogova MFT tabele su rezervisani za metadata fajlove koji sadre zaglavlja atributa i veliinu.
Vrijednost atributa (ime fajla, veliina fajla) su varijabilne i ako je duina atributa prevelika smjeta se
bilo gdje na disk sa odgovarajuim pointerom koji se pamti u MFT slogu. NTFS definie 13 atributa koji
se pojavljuju u MFT slogu (standardne informacije, ime fajla, opis sigurnosti, listu atributa, ime
volumena, informacija o volumenu, indeksnu alokaciju za velike volumene itd.)
7. Opisati jednostavno kontinualno upravljanje memorijom.
Jednostavno kontinuirano upravljanje memorijom koje pretpostavlja mono programiranje, tj.
pretpostavlja da je samo jedan program u GM, ako je manji od raspoloive GM, i on mora biti
kontinuiran. Ovo rezultira slabom iskoristivou GM i CPU.
8. Opisati particionirano upravljanje memorijom.
Particionirano upravljanje memorijom pretpostavlja multiprogramiranje i memorija je podijeljena u vie
particija koje mogu sadravati programe koji su manji od veliine particije, ali i dalje moraju biti
kontinuirani. I ovde je slaba iskoristivost GM zbog fragmentacije, ostatka slobodnog prostora u particiji.
9. Opisati stranicno upravljanje (paged) memorijom
Stranino upravljanje (paged) pretpostavlja podjelu memorije u blokove (frame), adresnog prostora
programa u stranici. Ovdje program ne mora biti kontinuiran u memoriji, ali jos ne moe biti vei od
raspoloive GM.
10. Opisati stranino na zahtjev (demand paged) upravljanje memorijom
Stranino na zahtjev pretpostavlja virtuelnu memoriju tj. tehiku koja doputa da program ne mora biti
kompletan u GM i ne mora biti kontinuiran. VM se odnosi na apstrakciju razdvajanja logike memorije
koju vidi proces i fizike memorije koju vidi procesor. Ova apstrakcija je implementirana upotrebom
sekundarne (eksterne) memorije koja poveava GM. Ako se referencira stranica koja nije u GM, ona se
uzima sa diska, a neka druga stranica iz GM se vraa na disk po unaprijed odreenom algoritmu zamjene
stranica da bi napravila mjesto referenciranoj stranici sa diska. Ako podaci koji se prebacuju imaju fiksnu
3

duinu, npr. 512B (stranica), onda je to paging, a ako je dozvoljena varijabilna duina i podaci su
podijeljeni u logike cjeline (subroutine, polja, radna podruja, matrice), onda je to segmentirano
upravljanje. Neki OS kombinuju segmentaciju i paging.
11. ta predstavlja MFT i gdje se koristi?
Glavna struktura podataka na svakom volumenu je MFT (Master File Tabela) koji je linearna sekvenca od
1kB slogova (record) koji opisuje jedan fajl ili direktorij. Slog sadri atribute fajlova i listu adresa gdje su
blokovi locirani. Ako je fajl prevelik upotrebljava se vise MFT slogova za listu blokova i pri tome se prvi
MFT slog naziva bazni slog koji pokazuje na ostale MFT slogove. Bitmape pokazuju koji su MFT ulazi
slobodni. Prvih 16 slogova MFT tabele su rezervisani za metadata fajlove koji sadre zaglavlja atributa i
veliinu. Vrijednost atributa (ime fajla, veliina fajla) su varijabilne i ako je duina atributa prevelika
smjeta se bilo gdje na disk sa odgovarajuim pointerom koji se pamti u MFT slogu. MFT se koristi kod
NTFS fajl sistema.
12. Kakva je struktura UNIX fajl sistema?
UNIX fajl sistem dijeli disk u 4 regiona:
Boot blok
Superuser blok
I-lista
Blokovi podataka
Boot blok se nalazi na poetku diska i sadri bootstrap kod (kod za dizanje sistema).
Superblok sadri:
veliinu fajl sistema
broj slobodnih blokova
listu slobodnih blokova
indeks idueg slobodnog bloka u listi slobodnih blokova
veliinu I-liste
broj slobodnih vorova (node) u fajl sistemu
listu slobodnih I-node-ova u fajl sistemu
indeks sljedeeg slobodnog I-node-a u listi slobodnih I-node-a
polja za zakljuivanje slobodnih blokova I-liste slobodnih blokova
indikator modifikacije super bloka (Kernel, periodino zapisuje superblok na disk radi izmjena).
I-lista:
Sadri listu definicije fajlova
Veliina fajlova se definie pri konfiguraciji FS
Svaki fajl je definisan sa 64 bajta i to je i-node
Relativna adresa i-node-a se naziva i-broj (unutar i-liste)
Kombinacija imena U/I jedinica i i-broja ine jedinstveno ime fajla
Svaki FS ima polazni i-node (root) kome se pristupa nakon izvrenja sistemskog poziva
Blokovi podataka:
Blok podataka se moe dodijeliti samo jednom fajlu
Slobodan prostor se odrava kao lanana lista
Svaki slobodan blok sadri adresu sljedeeg slobodnog bloka
Svaki i-node sadri:
o zaglavlje
o 13 adresa blokova na disku

13. Opisati pojam I-liste.

I-lista:
Sadri listu definicije fajlova
Veliina fajlova se definie pri konfiguraciji FS
Svaki fajl je definisan sa 64 bajta i to je i-node
Relativna adresa i-node-a se naziva i-broj (unutar i-liste)
Kombinacija imena U/I jedinica i i-broja ine jedinstveno ime fajla
Svaki FS ima polazni i-node (root) kome se pristupa nakon izvrenja sistemskog poziva

14. Kako se na Linux operativnom sistemu moe uticati na prioritet nekog aktivnog procesa i koja su
ogranicenja za postavljanje prioriteta?
Linux kernel dodjeljuje procesor procesima na osnovu prioriteta i vremena ekanja procesa na izvrenje.
Procesor se dodjeljuje svakom procesu na odreeno vreme (time-slice), koji se u tom intervalu izvrava.
Ukoliko korisnik pokrene neki interaktivni program (kao to je vi), imae vii prioritet u odnosu na ove
procese.
Na prioritet procesa utie tzv. nice vrednost, koja se kree u opsegu od 0 do 39 (podrazumijevano 20).
Samo root korisnik moe da smanji nice vrijednost bilo kojeg procesa, tj. da mu poveava prioritet. Svi
korisnici mogu da poveaju nice vrijednost svojih procesa, tj. da im smanje prioritet. Nice vrijednost se
prilikom pokretanja odreuje komandom nice.
Primjer:
$ nice komanda &
Komanda nice bez argumentata (osim komande koju pokree) smanjuje prioritet novog procesa za 10.
Komandom renice vlasnik procesa ili root mogu promijeniti nice vrednost aktivnog, postojeeg procesa.
Sintaksa komande je:
$ renice prioritet [[-p] PID ...] [-u UID ...]
Parametar prioritet predstavlja novu nice vrijednost procesa, -p PID predstavlja PID procesa kojem treba
promijeniti nice vrijednost, a u UID vrijednost identifikatora korisnika ijim procesima je potrebno
promijeniti nice vrijednosti (mijenja se nice svih procesa koje je inicirao dati korisnik).
15. Osnovne karakteristike CPIO arhivera.
cpio je komanda za prenos datoteka na svim UNIX sistemima. Slui za arhiviranje datoteka u cpio
formate arhiva, ali se moe upotrebiti za prenos itavih stabala datoteka sa jednog mjesta na drugo.
Komanda cpio ima tri razliita naina rada. U izlaznom nainu rada (copy-out) komanda cpio arhivira
datoteke, odnosno kopira ih u arhivu. U ulaznom reimu rada (copy-in) komanda cpio vri ekstrakciju
datoteke iz arhive, a u posebnom obliku (copy-test) izlistava sadraj cpio arhive. U prolaznom reimu
rada (copy-pass) komanda cpio kopira datoteke sa jednog direktorijuma na drugi, kombinujui ulazni i
izlazni reim rada bez realnog koritenja arhive. Na UNIX sistemima tar format se ne moe koristiti za
specijalne datoteke (blok ili karakter ureaji), nego se koristi binarni cpio format koji je kompatibilan sa
starijim cpio programima.
16. Opisati detaljno postupke onemogucavanja prijave na sistem za neki korisnicki nalog.
Najjednostavniji nain privremene zabrane prijavljivanja na sistem je promjena lozinke korisnika. Drugi
nain je zamjena vrijednosti parametra komandnog interpretera u datoteci /etc/passwd jednostavnim
programom
koji
e
korisniku
na
ekranu
ispisati
poruku
o
zabrani.

17. Opisati detaljno funkcije FAT fajl sistema.

Fajl sistem sistem datoteka FAT (File Allocation Table) je tabela
na hard disku koju odrava OS, a koja omoguava mapiranje
cluster-a (baznih logikih jedinica memorije na disku) i slui za
spremanje i pretraivanje fajlova na disku. Fajl sistem je, u stvari,
interfejs izmeu OS i ureaja, i kada aplikacija (npr. Word) otvara
fajl, on se obraa OS, a ovaj fajl sistemu, kao to je prikazano na sl.
Fajl sistem zna gdje se fajl nalazi i on ga pronalazi i ita
odgovarajue sektore te ih isporuuje OS.
Prije upotrebe disk mora biti formatizovan sa nekim fajl sistemom.
Za vrijeme formatizovanja, disk je podijeljen u vie sektora koji
sadre podatke korisnika i podatke za administriranje fajl sistemom.
18. ta predstavlja unmask promjenljiva i kako se koristi?
Pri kreiranju, Linux dodjeljuje kreiranom objektu vlasnika i grupu i postavlja takozvana podrazumijevana
prava pristupa. Korisnik koji kreira objekat postaje njegov vlasnik, a objekat se dodjeljuje primarnoj grupi
tog korisnika. Inicijalna prava pristupa se dodjeljuju na osnovu vrijednosti promenljive umask. Svaki
korisnik ima sopstvenu vrijednost umask promjenljive, koja se postavlja prilikom prijavljivanja na sistem.
Trenutna vrednost moe se vidjeti i promijeniti pomou istoimene komande. Inicijalna prava za
direktorijume i datoteke su 777 i 666, respektivno, a konana prava se dobijaju logikim I inicijalnih
prava i komplementa umask promjenljive. Ako je vrijednost umask promjenljive prikazana koritenjem 4
oktalne cifre, prva cifra se odnosi na setuid (4), setgid (2) i stickybit (1) permisije. Vlasnik, grupa i prava
pristupa se dodjeljuju svakom objektu prilikom kreiranja, a kasnije se mogu promijeniti. Samo vlasnik
objekta ili root korisnik mogu promijeniti prava pristupa, dok samo root moe promijeniti vlasnike
odnose.
19. Kako funkcionie komanda killall i kojim redosljedom se alju signali?
Komanda killall funkcionie na slian nain kao kill, ali se kao argument ne navodi PID, nego ime procesa
(komande koja se izvrava u terminalu).
$ killall [opcije] ime_procesa
Komanda killall unitava sve instance datog procesa. Signali za unitenje procesa se alju sljedeim
redoslijedom: TERM-INT-HUP-QUIT-KILL.
20. Koji nivoi izvravanja (eng. runlevel) postoje na Linux operativnom sistemu?
Nivo izvrenja je generalizovan reim rada Linux sistema, tj. stanje sistema u cjelini koje definie skup
servisa koji se u tom nivou izvravaju. Linux dozvoljava najvie 10 nivoa izvrenja. Nivoi izvrenja se
oznaavaju brojevima:
- 0 - gaenje sistema (system halt),
- 1 - jednokorisniki reim,
- 6 - ponovno podizanje sistema (system reboot),
- 2-5 - korisniki definisani nivoi izvrenja.
Nivoi se definiu u datoteci /etc/inittab (ili /etc/init/rc-sysinit.conf na distribucijama na kojima
/etc/inittab ne postoji) i mogu biti razliiti za razliite Linux distribucije. Administratori sistema putem
nivoa izvrenja definiu aktivnosti podsistema (recimo, u nivou 5 se uglavnom pokree grafiko
okruenje za korisnika, za pojedine servise se definie u kojem nivou se podrazumijevano pokreu i sl.).
Komandom init broj_nivoa vri se promena nivoa izvrenja u aktivnom sistemu.
Komandom init q saoptava se procesu init da ponovo proita sadraj datoteke /etc/inittab.
6

21. emu slue RC skripte i koja konvencija se koristi za njihovo imenovanje na tipicnom Linux
operativnom sistemu?
Prilikom prelaska u novi nivo sistem izvrava linkove na shell skripte iz /etc/rc?.d direktorijuma ("rc
datoteke"), pri emu ? predstavlja oznaku nivoa. Konkretne rc skripte se nalaze u direktorijumu
/etc/init.d, dok su u /etc/rc?.d direktorijumima smjeteni su linkovi na ove datoteke:
- /etc/rc0.d skripte koje se izvravaju prilikom prelaska u nivo 0 (shutdown) ili 6 (reboot). Ove skripte
alju signale procesima, unitavaju veinu servisa (cron, samba, apache, inetd, lpd) i deaktiviraju sisteme
datoteka,
- /etc/rc1.d skripte koje se pokreu prilikom prelaska u single user nain rada (nivo 1),
- /etc/rc2.d skripte koje se pokreu prilikom prelaska u nivo 2,
- /etc/rcS.d skripte koje se pokreu prilikom podizanja operativnog sistema, ak i ako se sistem podie u
single user nainu rada.
Datoteke u rc direktorijumima imenuju se na osnovu sledee konvencije:
- /etc/rcX.d direktorijum koji sadri linkove na skripte koje se izvravaju prilikom prelaska u nivo X,
- Sxxime (S=start) su skripte za pokretanje programa,
- Kxxime (K=kill) skripte za unitavanje procesa.
Skripte, tj. linkovi na skripte se izvravaju abecednim redu.
22. Opisati fajl sisteme koji se koriste kod optikih diskova.
CD-ROM FS je prilino jednostavan, jer je dizajniran za samo jedan fabriki upis. Zajedniki standard za
ove FS je ISO 9669, iji cilj je da omogui itanje CD-ROM-a na bilo kom kompjuteru i nezavisno od OS.
CD-ROM nema koncentrine staze kao magnetni disk, nego kontinuiranu spiralu bitova. Bitovi u spirali su
podijeljeni u logike blokove od 2352 bajta, pri emu je koristan prostor 2048 bajtova. Neki od ovih
bajtova se koriste za preambulu i korekciju greke. Svaki CD-ROM poinje sa 16 blokova ije funkcije nisu
definisane ISO 9660 standardom, koje proizvoai upotrebljavaju za bootstrap programe tako da se
raunar moe podii sa CD-a. Zatim dolazi blok koji sadri primarni descriptor volumena (primary volume
descriptor) koji sadre neke opte informacije o CD-ROM-u:
Identifikator sistema
32 bajta
Identifikator izdavaa
128 bajtova
Identifikator pripreme podataka
128 bajtova
Danas se kao nasljednik ISO 9660 za upotrebu na optikim (re)writable CD i DVD diskovima upotrebljava
UDF (Universal Data Format) razvijen od firme OSTA. UDF je implementacija ISO/IEC 13346 standarda.
im se pojavio postao je oficijelni sistem za DVD video i DVD audio. Pored bazne verzije UDF 1.02,
postoje jo i nadopunjene verzije 1.50, 2.00, 2.01 i 2.60 (Blue-ray).
23. Opisati funkcije sloja drajvera U/I ureaja.
Drajveri ureaja upravljaju radom U/I ureaja i sadre SW podrku koja podrava jedan tip ili jednu klasu
ureaja i, na osnovu znanja o strukturi kontrolera (broja i vrste registra, indikatora stanja, indikatora
greke) i skupa naredbi (itanje, pisanje, upravljanje glavama za itanje/pisanje itd.), diktiraju kontroleru
ta treba da radi. Zadatak drajvera je da prihvati zahtjev od vieg sloja iznad njega (SW nezavisan od
ureaja) i da ga proslijedi na obradu kontroleru. Ako drajver nije slobodan, zahtjev se smjeta u red
ekanja U/I zahtjeva. Nain rada drajvera je sljedei:
Prevodi zahtjev iz apstraktnog oblika u konkretan format
Provjerava da li je zahtjev prihvatljiv za taj ureaj i generie naredbe koje alje kontroleru i
redoslijed njihovog izvravanja. Moe slati jednu po jednu naredbu ili grupu naredbi
Najee, nakon toga, uspavljuje sam sebe i eka da ga kontroler prekidom obavjesti o zavretku

Po zavretku U/I operacije, drajver provjerava njenu ispravnost i, ako je ispravna, prenosi
podatke SW iznad njega
Uzima novi zahtjev iz reda ekanja, ako ga ima, a ako ga nema uspavljuje se.

24. Ako su prava pristupa za neku datoteku ili direktorijum data u obliku 4-cifrenog broja, ta
oznaava prva cifra (cifra sa najveom teinom) i koje su mogue vrijednosti ove cifre?
Ako je vrijednost umask promjenljive prikazana koritenjem 4 oktalne cifre, prva cifra se odnosi na
setuid (4), setgid (2) i stickybit (1) permisije.
25. ta predstavlja podrazumjevani profil korisnika na Linux operativnom sistemu (npr. sadraj
direktorijuma /etc/skel)?
Direktorijum /etc/skel sadrzi datoteke koje ine podrazumjevani profil korisnika. Ove datoteke se nakon
kreiranja novih korisnika, kopiraju u line direktorijume korisnika . Na primjer mogue je kreirati
datoteku /etc/skel/.bach_profile koja sadri niz komandi koje je potrebno pokrenuti pri prijavljivanju na
sistem (podeavanje alijasa, promjenjivih, putanja,...). Korisnici nakon prijavljivanja mogu prilagoditi
profile svojim potrebama. Datoteka /etc/profile je globalna konfiguraciona datoteka zajednika za sve
korisnike.
26. Kakva je razlika izmedu stvarnog i efektivnog identifikatora korisnika na Linux operativnom
sistemu?
RUID (Real UID) je identifikator korisnika koji je inicijalno prijavljen na sistem pomou procesa login i koji
se ne mijenja tokom rada, bez obzira da li je korisnik pokrenuo komandu su. EUID (Effective UID) je
identifikator koji je jednak vrijednosti UID-a ukoliko korisnik nije pokrenuo komandu su, odnosno
vrijednosti UID-a korisnika pod ijim imenom je privremeno prijavljen, ukoliko je uraen su.
Identifikacija RUID i EUID se vri komandama id i who am i.
27. Koje znacenje ima execute (x) privilegija za datoteke, a koje za direktorijume?
U odnosu na datoteke: izvravanje datoteke (ako je u pitanju shell program ili binarna izvrna datoteka).
U odnosu na direktorijume: pozicioniranje na dir . (cd), dugaki listin sadraja (ls l) i pretraivanje
direktorijuma (find).