Jovan Bajeti, Marko Perkovi, Milenko Andri, Branislav Todorovi, Member, IEEE, Vladimir Sua

Sunev uticaj kao faktor sporog fedinga u

mikrotalasnom frekvencijskom podruju

ApstraktU radu je predstavljeno istraivanje uzroka

slabljenja signala mikrotalasnog opsega na radio-relejnom linku
u toku jutarnjih asova. Merenja koja su sprovedena ukljuuju
frekvencijske opsege od 2,4 i 5 GHz. Poetak slabljenja signala
na mestu prijema nastupa od trenutka kada Sunce pone da se
pojavljuje na horizontu i kontinuirano traje do kasnih
prepodnevnih asova. Uporedna analiza promene vertikalne
komponente geomagnetnog polja sa izmerenim slabljenjem
signala na mestu prijema ukazuje na visoku korelisanost ove dve
fizike veliine. Na osnovu izmerenih rezultata je predstavljena
funkcija koja opisuje trend promene nivoa prijemnog signala i
vertikalne komponente geomagnetnog polja od ponoi do
podneva.
Kljune reifeding; korelacija;
geomagnetno polje; refrakcija.

slabljenje

signala;

I. UVOD
Radio signal mikrotalasnog podruja podloan je uticaju
sredine kroz koju se prostire na mnogo naina. Proraun
uticaja sredine na prostiranje modulisanog radio signala
prevashodno podrazumeva upotrebu empirijskim putem
dobijenih relacija. Promenljive ovih relacija su karakteristine
vrednosti koje opisuju modulisani radio signal (frekvencija,
frekvencijski opseg dodeljen za prenos, trajanje
informacionog simbola...), kao i sredinu kroz koju se signal
prostire (osnovno projektovano slabljenje, refrakcija,
difrakcija, refleksija...). Pojava iezavanja signala na mestu
prijema (feding) je stohastike prirode, pa se iz tog razloga
koriste statistike metode za analizu verovatnoe pojavljivanja
prirodnih pojava koje utiu na radio signal. Feding se prema
uzroku nastajanja moe podeliti na: propagacioni,
interferencijski, apsorpcioni i disperzioni. Sutina delovanja
svake vrste fedinga je, sa aspekta korisnika komunikacionog
linka, iskljuivo negativna signal prilikom prostiranja, pored
osnovnog slabljenja biva izloen sluajnom delovanju
nedeterminisanih prirodnih inilaca koji ga dodatno slabe i u
pojedinim trenucima onemoguavaju komunikaciju. Da bi se
opisala pojava koja vri intenzivan i kratkotrajan uticaj na
nivo prijemnog signala koristi se termin brzi feding usled
ega signal u vremenskom intervalu od nekoliko sekundi do
nekoliko minuta oslabi ak do vrednosti od 30-40 dB u

Jovan Bajeti Vojna akademija, Univerzitet Odbrane, Generala Pavla

Juriia turma 33, 11000 Beograd, Srbija (e-mail: bajce05@yahoo.com).
Marko Perkovi Vojna akademija, Univerzitet Odbrane, Generala Pavla
Juriia turma 33, 11000 Beograd, Srbija (e-mail: maki28.p@gmail.com).
Milenko Andri Vojna akademija, Univerzitet Odbrane, Generala Pavla
Juriia turma 33, 11000 Beograd, Srbija (e-mail: asmilenko@beotel.net).
Branislav M, Todorovi - RT-RK, Istraivako-razvojni institut, Narodnog
Fronta 23A, 21000 Novi Sad, Srbija (e-mail: Branislav.Todorovic@rtrk.com).
Vladimir Sua Vojna akademija, Univerzitet Odbrane, Pavla Juriia
turma 33, 11000 Beograd, Srbija (e-mail: vladimir.susha@gmail.com).

odnosu na nominalnu vrednost [1], [2]. Ukoliko pojava

slabljenja signala dostie vrednost do 10 dB, a traje u
vremenskom intervalu od nekoliko sati, onda se takva pojava
karakterie terminom spori feding [3], [4]. Uticaj fedinga se
uzima u obzir svaki put kada se projektuje radio-relejna
komunikacija koji se u numerikom smislu definie kao
rezerva za feding. Projektovana rezerva za feding uzima u
obzir mogui nastanak fedinga na osnovu prorauna gde je
polazna osnova zahtevani kvalitet komunikacije izraen u
dozvoljenom procentu informacione greke u toku prenosa
(BER Bit Error Rate), a koji nastupa u toku zadatog
procenta vremena ostvarenja komunikacije. U zavisnosti od
servisa i zahteva koje takav vid komunikacije namee, rezerva
za feding se planira da bude dovoljna za omoguavanje
nesmetane razmene informacija. Posmatrajui fiziki sloj
ostvarene komunikacije, jedino merilo koje diktira kvalitet
komunikacije je nivo radio signala na prijemu koji e
omoguiti izdvajanje informacionog signala u procesu
demodulacije.
Uzroci nastanka fedinga u najveem broju sluajeva potiu
direktno od karakteristika medijuma kroz koji se
elektromagnetni talas prostire. Sporadine pojave koje dovode
do fedinga nedovoljno su dugog trajanja ili nisu po svom
intenzitetu dovoljno znaajne da bi ugrozile kvalitet prenosa
informacije. Sporadine pojave pod kojim se mogu smatrati
potencijalni
izvori
interferencije
se
adekvatnim
projektovanjem radio-relejne trase mogu izbei tako to se za
rad biraju slobodni frekvencijski opsezi.
Odabirom pogodnog opsega se izbegavaju efekti
selektivnog fedinga, dok se uticaj ravnog fedinga uzme u
obzir samo kao dodatna veliina u ukupnoj rezervi za feding.
Pored poznatih izvora fedinga, potrebno je uvesti i faktor koji
bi opisivao uticaj efekata koji potiu sa Sunca, a koji na
pojedinim frekvencijskim podrujima mikrotalasnog opsega
nije zanemarljiv, posebno u delu dana kada se Sunce
pojavljuje na horizontu.
II. PRETHODNA ANALIZA
U [5] i [6] je pokazana visoka korelisanost izmeu promena
vertikalne komponenete geomagnetnog polja i promene nivoa
signala usmerene radio komunikacije. U toku merenja
sprovedenog od februara do juna 2012. godine na prijemnom
signalu frekvencije 5 GHz znaajna promena nivoa prijemnog
signala je uoavana u toku trajanja obdanice, dok je u nonom
periodu nivo signala ostajao priblino konstantan. Zanimljivo
je bilo primetiti da je varijacija nivoa signala, koja se
ispoljavala kao intenzivno slabljenje dobijala na intenzitetu od
trenutka izlaska sunca, pa do priblino 10:30 asova u toku
prepodneva, da bi se kasnija varijacija manifestovala u
zavisnosti od promena vertikalne komponente geomagnetnog

polja, kao jednog od faktora koji bi posredno mogao biti

pokazatelj direktnog uticaja inioca merene varijacije.
Promena dijalektrine konstante sredine je jedan od
znaajnih faktora koji mogu uticati na promenu nivoa signala
na mestu prijema jedne usmerene radio komunikacije [7-10].
U analizi rezultata dobijenih merenjem, pojava refrakcije bi
mogla biti fenomen koji bi dovodio do izmerenih
karakteristika promene nivoa prijemnog signala. Ova vrsta
varijacije atmosferskih inilaca dovodi do povijanja fronta
elektromagnetnog talasa i tada, u zavisnosti od trenutne
vrednosti gradijenta dijalektrine konstante moe doi do
sluajeva prikazanih na Sl. 1.

povijajui ga, t.j. udaljenost izmeu prijemnika i predajnika

reda veliine nekoliko kilometara. U sluaju eksperimenta
koji je sproveden, udaljenost izmeu antena je bila 70 m, tako
da se ne moe refrakcija smatrati dominantnim iniocem
slabljenja signala na mestu prijema. U merenjima
sprovedenim na 5 GHz, kao i na 2,4 GHz utvreno je da u
odsustvu generisanog signala ne postoje znaajni
interferirajui subjekti na lokaciji eksperimenta, tako da je
uticaj okolnih emitera sveden na minimum odabirom
adekvatne frekvencije, suavanjem merenog opsega (1 kHz) i
korienjem antena vrlo usmerenog dijagrama zraenja.
Uticajnim iniocem koji je poznat kao izvor vrlo irokog
spektra zraenja, a ijom pojavom merni instrument pone da
belei promenu u merenom signalu, moe se smatrati Sunce.
III. OPIS EKSPERIMENTA I REZULTATI

Sl. 1. Karakteristini sluajevi refrakcije

Za svaki od karakteristinih sluajeva refrakcije, u Tabeli I

date su vrednosti: ekvivalentnog poluprenika Zemlje ( R ),
faktora refrakcije ( kt ) i gradijenta dijalektrine konstante ( g
), [11].
TABELA I
SLUAJEVI REFRAKCIJE

Standardna
refrakcija

, g 8 108 m 1

Da bi se mogli uporediti rezultati dobijeni istraivanjem

povezanosti varijacije radio signala od 5 GHz na mestu
prijema i vertikalne komponente geomagnetnog polja,
sprovedena su merenja na istoj lokaciji, ali na frekvenciji od
2,4 GHz. Radio-relejni link je uspostavljen ponovo na
razdaljini od 70 m, upotrebom GRID antena horizontalne
polarizacije, dobitka 23 dBi i irine snopa zraenja od 10 za
frekvenciju od 2,4 GHz (Sl. 2). Antene su bile montirane na
antenskim stubovima, 22 m iznad povrine zemle na nain da
se predaja vri u pravcu istoka i da se izbegnu potencijalne
reflektujue povrine i emiteri koji bi interferencijom uticali
na prijemnik. Celodnevna merenja su mogla biti
rekonstruisana za devet dana od ukupnog merenja
sprovedenog u periodu od 11. februara do 1. marta 2014.
godine. Prijemnik u ovako formiranom sistemu je predstavljao
analizator spektra Tektronix SA2600, a predajni signal je
generisan iz generatora signala HAMEG HM8135.

Negativna k 1 , g 0
t

refrakcija
Smanjena k 1 , g 0
t

refrakcija
Kritina
g 31, 4 108 m1
refrakcija
Super
g 31, 4 10 8 m 1
refrakcija
Kada se zemljite iznad kojeg je ostvarena usmerena radio
komunikacija pone zagrevati, to se uticaj poveanja toplote
Zemljine povrine posredno prenosi na prizeman sloj
atmosfere, to moe uzrokovati intenzivno menjanje
gradijenta dijalektrine konstante. Takav atmosferski fenomen
dovodi do stvaranja inverznog sloja toplog vazduha koji se u
odreenom vremenskom intervalu nalazi ispod hladnog sloja
to uzrokuje pojavu super refrakcije [12], [13]. Talasni front
se u tom sluaju povija na dole i prouzrokuje varijaciju
nivoa prijemnog signala. Svaki od navedenih sluajeva
refrakcije direktno prouzokuje prizeman sloj atmosfere, a
efekat u vidu pojaanja ili slabljenja signala na mestu prijema
se moe osetiti jedino ako je zapremina prenosnog medijuma
dovoljno velika da bi ispoljila uticaj na elektromagnetni talas

Sl. 2. Postavka mernog scenarija

Sl. 3. Promena nivoa prijemnog signala na 5 GHz i vertikalne komponente geomagnetnog polja

Sl. 4. Promena nivoa prijemnog signala na 2,4 GHz i vertikalne komponente geomagnetnog polja

Radi efikasnog prikazivanja i analize dnevne promene

nivoa prijemnog signala (NPS) izraenog u dBm i vrednosti
vertikalne komponente GM polja (Fz) izraenog u nT, a koje
su razliitih redova veliine, iskoriena je formula (1). Rxi
predstavlja vrednost merenu u vremenskom trenutku, Rx je
srednja vredost merenja u toku celog dana, a
normalizovana vrednost izraena u [%]
R Rx
xi 100 xi
Rx

xi

je

(1)

Obe fizike veliine merene su u toku dana razliitom

vremenskom rezolucijom. Nivo prijemnog signala je meren na
svaka 3 minuta, a vrednost Fz je merena na geomagnetskoj
opservatoriji Grocka na svaki minut. U toku intervala dana od
ponoi do podneva, kod kojeg je uoljiva karakteristina
promena jedne i druge vrednosti, uspeno su snimljene obe
veliine, u 238 (nivo prijemnog signala na 2,4 i 5 GHz) i 720
(Fz) taaka (slike 3 i 4).

Sl. 5. Izmerene vrednosti i procenjena funkcija nivoa prijemnog signala na

5GHz i vertikalne komponente geomagnetnog polja

U oba sluaja se moe primetiti poetak slabljenja nivoa

prijemnog signala koji poinje u trenutku svitanja, a traje do
priblino 10:30 asova u toku prepodneva. Prosena vrednost
slabljenja signala na frekvenciji od 5 GHz je 6,62 dB, dok je
za signal na 2,4 GHz proseno slabljenje iznosilo 0,57 dB. U
sledeem koraku su ovako dobijene vrednosti opisane
procenjenom funkcijom Furijeovim redom etvrtog stepena
(2) sa intervalom poverenja od 95 %, (Sl. 5. i 6).
Svaka od prikazanih procenjenih funkcija ima odgovarajue
koeficijente u skladu sa izmerenim vrednostima fizikih
veliina. Varijacija reziduala oko dobijene funkcije je u
svakom od prikazanih sluajeva bila veoma mala, a vrednosti
koje prikazuju koliko procenjena funkcija (2) odgovara
izmerenim vrednostima geomagnetnog polja (GMP) i nivou
prijemnog signala (NPS) prikazane su u Tabeli II.
f ( x) a0 a1 cos( x w) b1 sin(
x w)

a2 cos(2 x w) b2 sin(2
x w)

a3 cos(3 x w) b3 sin(3
x w)

(2)

a4 cos(4 x w) b4 sin(4
x w)

Sl. 6. Izmerene vrednosti i procenjena funkcija nivoa prijemnog signala na

2,4GHz i vertikalne komponente geomagnetnog polja

Sl. 7.
Promena nivoa prijemnog signala (bez normalizacije i sa
normalizacijom)
TABELA II
VREDNOSTI R-SQUARE I RMSE ZA PROCENJENE FUNKCIJE

Funkcija
GMP za 2,4 GHz
GMP za 5 GHz
NPS za 2,4 GHz
NPS za 5 GHz

R-square
0.9988
0.9992
0.9741
0.9963

RMSE
0.05285
0.02388
0.03763
0.1609

Da bi se izraunao koeficijent korelacije izmeu dobijenih

funkcija, one su predstavljene u 500 ekvidistantnih taaka. Na
Sl. 7. uporedno su predstavljene promene nivoa prijemnog
signala za dane kada je vreno merenje za obe frekvencije, a
na Sl. 8. uporedno je prikazana promena vertikalne
komponente geomagnetnog polja u danima kada je vreno
merenje nivoa prijemnog signala na obe frekvencije.
X osa na graficima predstavlja vremenski interval od
ponoi do podneva, a na Y osi je prikazana funkcija promene
nivoa prijemnog signala (Sl. 7.) i vertikalne komponente
geomagnetnog polja (Sl. 8.). Grafici bez normalizacije
prikazuju intenzitet promene, dok se na normalizovanim
graficima uoava brzina promene od trenutka izlaska Sunca,
pa do kasnog prepodneva.

Sl. 8.
Promena vertikalne komponente geomagnetnog polja (bez
normalizacije i sa normalizacijom)

IV. ZAKLJUAK
Dosadanjim merenjima nivoa prijemnog signala na
frekvencijama od 2,4 i 5 GHz je identifikovan trend slabljenja
signala na mestu prijema koji nastupa od trenutka izlaska
Sunca, do kasnog prepodneva. Ovo slabljenje je uoeno za
radio-relejni link postavljen tako da predajna antena zrai u
pravcu istoka. Uoava se da je intenzitet slabljenja signala na
5 GHz znaajan sa aspekta planiranja rezerve za feding, a da
se pojava moe tretirati kao faktor koji ini spori feding. Na
frekvenciji od 2,4 GHz je uoen isti fenomen, ali je intenzitet
slabljenja u proseku vie od 10 puta manji.
Budua istraivanja e biti usmerena ka dodatnim
merenjima opisanih fizikih veliina na frekvencijskim
opsezima u kojima rade radio-relejni linkovi. Krajnji cilj bi
predstavljalo dovoenje u direktnu vezu dubine slabljenja
prijemnog signala u momentu izlaska Sunca sa frekvencijom
noseeg signala.
ZAHVALNICA
Rad je uraen u okviru projekata TR-36029 i III-47029 koje
finansira Ministarstvo prosvete i nauke Republike Srbije i
projekta Analiza performansi telekomunikacionog sistema

taktikog nivoa
Republike Srbije.

koje

finansira

Ministarstvo

odbrane

LITERATURA
[1]

[2]
[3]
[4]
[5]

[6]

[7]
[8]
[9]

M. K. Simon, M-S. Alouini, Digital Communication over

Fading Channels: a unified approach to performance
analysis, New York, United States of America: John Wiley & Sons,
Inc., 2000.
B. Sklar, Rayleigh Fading Channels in Mobile Digital Communication
Systems Part I: Characterization, IEEE Comm. Mag., vol. 35,
Issue 9, pp. 90-100, July, 1997.
B. Sklar, Digital Communications, sec.ed., New Jersey, United States of
America: Prentice Hall, 2001.
B. Sklar, Rayleigh Fading Channels in Mobile Digital Communication
Systems Part II: Mitigation, IEEE Comm. Mag., vol. 35, Issue 9,
pp. 102-109, July, 1997.
J. Bajeti, M. Andri, B. Todorovi, B. Pavlovi, V. Sua, Korelacija
izmeu promene nivoa horizontalno polarizovanog elektromagnetnog
talasa frekvencije 5 GHz i vertikalnog intenziteta geomagnetnog polja,
ETRAN 2013, Zlatibor, Srbija, 3-6. jun, 2013.
J. Bajeti, M. Andri, B. Todorovi, B. Pavlovi, V. Sua, The
correlation of geomagnetic component disturbances and 5 GHz LOS
received signal daily variation, Mic. Rev., vol. 19, no. 1, pp. 3135, Sept., 2013.
S. E. Falodun, M. O. Ajewole, Radio refractive index in the lowest
100-m layer of the troposphere in Akure, South Western Nigeria, Jour.
of Atm. and Sol.-Ter. Phy. 68, pp. 236-243, 2006.
M. Grbner, V. Kviera, Refractive index measurements in the lowest
troposphere in the Czech Republic, Jour. of Atm. and Sol.-Ter.
Phy. 68, pp. 1334-1339, 2006.
P. Valtr, P. Pechac, V. Kvicera, M. Grabner, A Terrestrial MultipleReceiver Radio Link Experiment at 10.7 GHz Comparisons of Results
with Parabolic Ewuation Calculations, Radioengineering., vol.
19, no. 1, pp. 117-121, Apr., 2010.

[10] O. E. Eyo, A. I. Menkiti, S. O. Udo, Microwave Signal Attenuation in

Harmattan Weather Along Calabar-Akampkpa Line-of-Sight Link,
Turk. J. Phys, no. 27, pp.153-160, 2003.
[11] M. M. unjevari, B. M. Todorovi, Radio-relejne i satelitske
komunikacije, Novi Sad, Srbija: FTN Izdavatvo, 2012.
[12] A. T. Adediji, M. O. Ajewole, Vertikal profile of radio refractivity
gradient in Akure south-west Nigeria, Prog. in Elec. Res. C, vol.
4, pp.157-168, 2008.
[13] T. R. Rao, S. V. B. Rao, M. V. S. N. Prasad, S. K. Sarkar, D. R.
Lakshmi, Effect of sea breeze on propagation characteristics over a
LOS microwave link located in Indian south-east coast, Ind. Jou. of
Rad. & Sp. Phy., vol. 28, pp.113-118, 1999.

ABSTRACT
This paper presents the investigation about the causes of Line-ofSight microwave signal attenuation during the morning hours. The
measurements we conducted are concerning 2,4 and 5 GHz
frequency bands. The beginning of receiving signal attenuation starts
at the moment the Sun rises at the horizon and lasts until the late
morning hours. We compared vertical component of geomagnetic
field changes with the measured results, and made the conclusion
that those two physical values are highly correlated. On the basis of
presented results, we derived the function that describes received
signal level and vertical geomagnetic field component changes
during the time between the midnight and the noon.

Solar influence on microwave frequency band described as

a slow fading factor
Jovan Bajeti, Marko Perkovi, Milenko Andri, Branislav
Todorovi and Vladimir Sua