ANADOLU AYDINLANMA VAKFI

|1

ANA TANRIA KLT

Elif Ersoy
"Bir zamanlar,
Gkler, denizler ve kayalar,
Birbirlerinden ayrt edilemeyecek halde imiler.
Fakat birdenbire ortada bir musiki tm;
Gkler ve denizler gene bir kinat tekil etmekle beraber birbirinden ayrlmlar.
0 esrarengiz musiki,
Kybelenin doduunu iln ediyormu.
Onun sembol de ay imi.

Laussel Vens

lk insan topluluklarnn anaerkil dzende bir yaantlarnn olup olmad 19. yzyldan
gnmze dek hl tartlmakta olan bir konudur (1). Bachofen, 1861 ylnda yaynlad
Analk Hakk (Das Mutterrecht) adl eserinde, insanlk tarihinin balarnda, kan bann
yalnzca anne zerinden kurulabildiini ve bu sebeple de annenin bir otorite ve yasama
merkezi olduunu ne srer (2). Ayn ekilde, insanlarn yerleik hayata ve tarm toplumuna
getii Neolitik ada, en temel grevler olan topra slah etme ve topraktan rn alma
grevlerinin, kadnn grevleri arasnda olmas sebebiyle kadnn stat ve erk sahibi olduu
ileri srlr (3). Bachofene gre anaerkil kltn znde, kan ba, toprak ba ve doaya

ANADOLU AYDINLANMA VAKFI

|2

kar bir teslimiyet vardr; ataerkil kltte ise kanuna sayg, aklclk ve doaya egemen olma
daha yaygndr (2). Erich Fromma gre Bachofenin incelemeleri ve almalar, Zeus
balantl Olimpos kkenli Yunan dininden nce bir Ana Tanrann varln ve kadn
kahramanlara dayanan bir dinin srdrldn ispatlar niteliktedir (2). Bachofenin
tespitleri, Amerikal bilim adam Lewis H. Morgan tarafndan da onanmtr, fakat hem
Bachofenin hem de Morgann kuramlar birok antropolog tarafndan reddedilir (2) ve
anaerkil dzenin varlna ynelik varsaymlara yneltilen keskin eletiriler gnmzde de
varln srdrr.
Tanra kltnn tarihsel bulgular, arkeolojik almalar sonucunda dnyann birok
yerindeki kazlarda ortaya karlan ve Vens olarak adlandrlan farkl ekillerdeki kadn
figrlerine dayanr (4). Figrler, kimi zaman abartl kala ve gslere sahip veya yabani
hayvanlarn yannda bulunduu bir tahtta otururken kimi zamansa ocuk douran ya da
emziren, muhtelif yalardaki kadnlar olarak biimlenir (4). Figrlerin iman olmalar, reme
ve beslenme organlarnn abartl biimi, kadnn dourma ve besleme gcne dikkat ekildii
kansn dourur. Kalkolitik ada ise Ana Tanray temsil eden heykelcikler daha stilize bir
ekilde karmza kar (6).
Ana Tanraya, Yunanistan ve Romaya ait iirlerde, vglerde ve dinsel antlarda
rastlanmasna ramen onun asl yurdunun Anadolu olduu ifade edilir (3) ve hem ismine
hem de tasvirlerine ilk olarak Anadolunun merkezinde yer alan Frigyada rastlanr. Kltepe
tabletlerinde ad Kubaba, Lidyada Kybebe, Frigyada Kybele olarak geer. Hitit
kaynaklarndaysa kendisine Hepat denir (4). Halikarnas Balksna gre ise Smer
mitolojisinde Tanr anas olan Ki, Mezopotamyadan Anadoluya gelip Kibele adn alr (12).
Ana Tanra Anadoluda, a ve toplumlara gre, Vuruema, Kubaba, Kybele, Lat, Ma, Hepat,
Marienna, Rhea, Artemis adyla anlr (3). Anadolunun bilinen en eski yerli halk olan
Hattilerin ba tanrs, bir tanradr. Anadoluda grlen ana tanra inancnn son halkas
Efeste Artemistir. Artemise ynelik balln, yllar sonra Hristiyanlk inancnn domasyla
inancn belki de en nemli figr, Tanrsal varlnn annesi olan Meryem Anaya duyulan
balla dnd ne srlr (3).
Baz aratrmaclara gre tanra klt; kimi zaman Yahvenin ei olarak Astarte, kimi
zaman Shekhinah, kimi zaman Hikmet (sofia) gibi farkl ekillere brnerek varln
devam ettirmitir. Halikarnas Balks, Arap inancnn merkez ibadethanesi denilebilecek
Kbenin adnn da Hbelden, Kblenin de Kybeleden geldiini syler. Kibele, Romallar
tarafndan Magna Mater (Ulu Ana) adyla talyaya gtrlerek, btn Avrupada bu adla
sayg grr ve Kibelenin Romaya aktarl, tanralarn siyasi gcne iaret etmesi asndan
nemlidir. Eliadeye gre, Frigya tanrasnn Romaya aktarlnda Kibeleyi barndrdna
inanlan kara ta, kltn kadimliini kantlar. nk kaya, toprak anann en eski
simgelerindendir. Annelerin koruyucusu olarak kabul edilen ve toprak ana olarak da
tapnlan tanra, Romada Tanrlarn, Devletin ve Yaamn Anas olmutur. Kybele klt,
Romal resm makamlarn kar klarna ramen, mparatorluk sonuna dein yaar ve bu
dnemde tanrann koruyuculuuna byk sayg duyulur (4 ).

ANADOLU AYDINLANMA VAKFI

|3

spanya Madridteki Kibele emesi

Kybele klt, Romaya girmeden nce Yunanistanda yaylr ancak kanl ritellerinden dolay
aa bir konuma itilir. Yunan dnyasnda Kybelenin karakteri biraz daha deiir ve buraya
hem Aphrodite hem de Artemis olarak geer. Tapnann bulunduu Atinadaki resm
arivlerde, Msrdaki Maat ve Smerdeki nannada olduu gibi, Kibeleye de adalet imajnn
atfedildii grlr. Kibele, Anadoludan Mezopotamyaya, Suriye, Lbnan ve Filistine, Ege
adalaryla Girite kadar btn Akdeniz kylarn kaplad gibi, Yunanistan ve talyada da
yaylr, ayrca kuzeyde skandinav lkelerine dek sokularak iz brakr (4).
Freud tanralara balln anneyle yeniden birleme eklindeki ocuksu bir arzuyu temsil
ettiini ileri srer. C.G. Jung ise, dii prensibi, insan psikolojisinde etkin olan kaltsal bir dizi
evrensel arketipten biri varsayar (4). Junga gre anne arketipinin tezahrleri; kiisel ve
byk anne; vey anne ve kaynvalide; ata ve bilge kadn; tanra; Tanrnn anas; bakire
Meryem; Kybele; kurtulu arzusunun hedefi (cennet, Tanr krall); Kilise; lke; toprak;
akarsu; madde; maara; bahe; vaftiz kab vb.dir. Keza Jungun rencisi olan Neumann,
Byk Anneyi bir arketip olarak ele alp inceler.

Ana Tanrann Nitelikleri

Ana Tanra, yaratcl, bereketi, cinsellii, doumu, ocuk bytmeyi ve gelime
dngsn temsil eden analk simgesi olarak tanmlanr (3). Anadoluda Ana Tanra, diil
ilkeyi ve zellikle anal kendinde tecessm ettirmesi sebebiyle, diil ilkenin niteliklerinin
tayc sembol olarak deerlendirilir. Annelik olgusunu bir arketip olarak deerlendiren ve
her arketipin bir aydnlk bir de karanlk yz olduunu syleyen Jung, Anne Arketipi iinse
unlar syler: Akln ok tesinde bir bilgelik ve ruhsal ycelik; iyi olan, bakp byten,
tayan, bereket ve besin salayan; sihirli dnm ve yeniden dou yeri; gizli; sakl; karanlk

ANADOLU AYDINLANMA VAKFI

|4

olan, uurum, ller diyar, yutan, batan karan ve zehirleyen, korku uyandran ve
kanlmaz olan. (9) Preston, tanralarn temsil ettii tipolojileri bakirelik, annelik, elik,
koruyuculuk, yeryz tanral, dourganlk, ifa vericilik ve son olarak da iddet ve
kzgnlk olarak sralar (4). Ayrca, dier tm byk tanralar gibi Kibele de lmn bekisi,
bereket ve vahi yaamn tanras kabul edilir (6). O, hayatn rahmi olarak tasvir edilir (4).
Doann anas olarak aslnda yaamn sahibi olan, yaamn dngselliini dzenleyen, onun
srp gitmesini salayan, yaam verme kudretine sahip olan Ana Tanra, ayn zamanda
sunduu yaam geri alma kudretine de sahiptir. Yaam baheden, onu pekl da geri
alabilir. Kybele hem hayat verir hem de hayat alr (6).
Kibele, Bat Anadoludaki da Dann hanmdr ve dourduu tanrlar hep maarada
dourur. Tapnaklarnda Kibeleye, ok ve abuk remesinden dolay dii domuz kurban
edilirdi. Yine, sabanla toprak anann barn yararak onun dllenmesini salayan boa da
deerli bir kurban saylrd (4).
Ana Tanrann simgelerinden biri olan Ay, yaratln tm ynlerini dzenleyen lm ve
yeniden douun srekli deien ve dngselliin sembol olarak yorumlanr (4). Baring ve
Cashford, ylan sembolnn de ilk olarak (M.. 10.000-3500) yllarnda ana tanra olarak
grnd ve ayn zamanda rahim ve yeniden dou prensibi olarak fallus etrafnda halka
izdiini ifade ederler (4). Aslan Ana Tanrasnn simgesi olan hayvandr (6). Aslann,
genellikle kudret, irade ve adalet ilkelerinin sembol olarak kullanlmalarndan hareketle,
Ana Tanrann bu nitelikleri de temsil ettiini syleyebiliriz.
Eski toplumlarda bir kadnn ya da hayvann
hamilelii veya imanl, yeryznn
bahardan nceki gebelii gibi kutsal kabul
edilirdi. Bu adan toprak anann
yeryzndeki temsilcisi olan kadn ile tarm
arasnda gizemli bir iliki olduu sylenir.
Eliade bunu u ekilde ifade eder: Topran
bereketi kadn dourganlyla uyumludur;
dolaysyla mahsuln bolluundan kadnlar
sorumlu olur; nk yaratmn srrn onlar
bilmektedir. Burada dinsel bir sr sz
konusudur; nk hayatn kkenini, besini
ve lm ynetmektedir. Toprak, kadnla
zdeletirilir. Daha ileri tarihlerde, saban
kefedildikten sonra, tarm almas cinsel
birlemeyle zdeleecektir. Ama binlerce
yl boyunca toprak ana partenogenez
(dllenmeden reme) yoluyla tek bana
douruyordu (4).
ocuklar ile birlikte gsterilen Kybele heykeli,
M.. 8-7. yzyl sonlar

ANADOLU AYDINLANMA VAKFI

|5

Literatrde Kibelenin kimi heykellerinde grlen kucandaki ocuun onun hem sevgili hem
de olu olduu ve Ana klt toplumlarnda olu/sevgili mitinin yaatld ifade edilir.
Kadn ve toprakla ilgili inanlarn dnyaya hkim olmaya balad M.. 10.000- 3500 aras
dnemde, Campbellin de ifade ettii gibi, Btn mitoloji ve inancn odak kiisi, yaamn
annesi ve besleyicisi ve lleri yeniden domak zere kabul eden cmert tanra Topraktr
(4). Topran bahar ve yaz aylarnda verimliliinin artmas ve sonrasnda k mevsiminde yok
olup tekrar canlanmas dngsnn kadn bedeniyle sembolize edilmesinin, dnemin yaygn
inan sistemi olduu dnlr (1). Eybolu, Toprak, tanradr; insanlar yaatan, oaltan,
besleyen, geindiren glerin kaynadr, der. Toprak, Kibelenin egemenlii altndadr (7) ve
insan yeniden domak istiyorsa topraa girmek zorundadr, fakat topraa ihanet ettii
mddete toprak onu kendi bedenine almaz (4). Nitekim Eski Yunanda karlalan bir ktlk
halinde tanrann kzdna ya da hastalklara neden olduuna inanlr ve yine ifa vermesi
iin ondan yardm istenir (4).
ou mitolojik ykde toprak ana ve onun ei olan yce tanr gk imgesi mevcuttur; bu,
kutsal evlilik arketipine yaplan bir gndermedir. Tanra kltnde, her kentin kralie veya
prensesi tanrayla zdeletirildiinden kral olan ei de tanry temsil eder. Tanra kltnde,
bu inana dayanan bir ritel olarak tanr kraln kurban edilmesine rastlanr. Campbellin tanr
kraln kurban edilmesi riteline, Yce Tanr lmelidir; yaamn yitirmeli ve yeralt
dnyasna, daa kapanmaldr. Tanra, kendisini ldrme ilemi bittikten sonra yeraltna,
onun yanna iner ve onu kurtarr, szleriyle getirmi olduu aklama, tanra mitlerindeki
dngselliin bu uygulamadaki anlamn ifade etmesi asndan nemlidir. Campbell, tanra
kltnn teki biimlerinin insan kurban etmeyi ve hatta etinin yenmesini de ierdiini,
bysel g kazanma amacyla yetenekli bir yoginin gece yars mezarlklarda veya bir
cesedin stnde oturarak idamlarn yapld yerde tefekkrde bulunmasnn gerekebildiini
de anlatr (4).
Tanra kltyle ilgili uygulamalardan biri olduu iddia edilen idi etme uygulamasna
Anadoluda sk karlald sylenir. Eski Smerde, Babilde, Kenanda ve zellikle Eskia
yazlarnn tanralara hizmet eden idi edilmi erkek saysnn belirli kentlerde neredeyse
be bine ulat belirtilir (4).
Ana Tanra, Frig uygarlnda Kybele adyla anlr (3). Friglerin en eski ve en kendine zg
klt, Ana Tanra kltdr; bu tanra Frigler tarafndan Agdistis olarak da tanmlanrd. Frig
kabartmalarnda Kibelenin banda kuleye benzer yksek bir ta vardr; bu ta onun,
kentlerin ve tarmsal rnlerin tek egemeni sayldnn simgesidir. Bu nedenle ona mater
turrigera (kule tayan ana) da denirdi. Bu kuleler saylarna gre tanrann koruyuculuu
altnda bulunan kenti, ya da kentleri temsil ederdi. Kafasnda bir kule ile canlandrlan
tanrann elinde srekli bir anahtar vard. Tanrann en byk tapnma yeri Sivrihisar
yaknlarndaki Pessinusta idi. Pessinusta tanraya bir idol biiminde tapnlrd ve bu idol
gkten dt ileri srlen bir meteorit, bir kara tat. Pessinusta imek, topuz ve ift azl
baltayla simgelenen tanra, burada daha ok bir sava ve zafer tanras karakterine sahiptir
(4).

ANADOLU AYDINLANMA VAKFI

|6

Kibelenin Doumu
"Bir zamanlar gkler, denizler ve kayalar, birbirlerinden ayrt edilemeyecek halde imiler.
Fakat birdenbire ortada bir musiki tnlam, gkler ve denizler gene bir kinat tekil etmekle
beraber birbirinden ayrlmlar. O esrarengiz musiki, rinom'un (yani Kybelenin) doduunu
iln ediyormu. Onun sembol de ay imi. Btn Kinatn yce tanras ssz dnyada, bo
sular, plak topraklar ve gkte dnen yldzlar arasnda yapayalnz kalm. Avularn
srtrm ve avularnn arasndan byk ylan Ofiyon kayp km. Kybele, merak
dolaysyla onunla kdalk etmi. Bu sevgi ve kavumann yuvarlan sarsntlaryla,
topraklar devrilip dalar olmu, sular fkrp nehirler akm, gller toplanm, birok
srngen mahlklar peyda olmu. Ettiine utanan ve piman olan Kybele, ylan ldrp
glgesini yani ruhunu yeraltna gndermi. Kybele, kendi nefsine kar da dil davranarak,
Hekat adyla kendi bir ksmn da yeraltna gndermi. l ylann ortala savrulan
dilerinden oban ve srtma gibi insanlar peyda olmu. Bunlar topra srmesini
biliyorlarm. Ceviz, incir ve zm gibi aa yemileri ile geiniyorlarm. Madenleri
tanmyorlarm. te bu, ta devriymi. Kybele gkte, denizde ve karada yaamaya devam
etmi. Karada ad Rhea olmu. Soluu taze al ve iek kokuyormu. Gzleri el (glaukopis)
imi. Rhea olarak Girit'i ziyaret etmi. Yalnzl dolaysyla gne ve buhardan, sevgili olarak,
Kronos'u yaratm. Analk duygusunu ve zleyiini doyurmak zere, her yl da dann Dikte
maarasnda, bir gne olu doururmu. Kronos, ocuklar kskand iin, onlar

ANADOLU AYDINLANMA VAKFI

|7

ldryormu. Kybele, bu ie fkelenmi, Kronos'un sol elini istemi, be parman keserek

onlardan Daktiller yani be parmak tanrs yaratm. Kybele, altnc olarak dourduu tanrya
Zagreus adn vermi" (5).

Kibele-Attis Miti
Tanra, Attis (Agdistis) adnda bir delikanlya tutkundur. Onu, Pessinus kralnn (kimi
kaynaklarda kral Midasn) kzyla evlenmek zereyken dn yerinde birden karsna
dikilerek ldrtr ve kendi kendini hadm etmesini salar. Attis kendi kestii hayalarndan
akan kanla topra sular, bitkilerin fkrmasna yol aar ve bir am aacna dnr (11).

Magna Mater, aslan ve Attisi tapnak hizmetkrlar ile birlikte gsteren kabartma,
M.. 2. yzyl (Vermaseren, 1966: Plate XII1)

Attis erkekliini keserek kendini nasl tanraya kurban ettiyse, Kibelenin barahibi de kanl
bir trenle kendi eliyle kendini hadm etmek zorundadr. Attis efsanesinde simgelendii gibi
akan kan ve yitirilen erkeklik gc daha evrensel bir nitelik kazanarak bereket ve canlln
daha geni bir alana, btn doaya gemesini salar (11). Ana Tanra klt toplumlarnda bu
mite bal olarak gelien ritellerde, ilkbaharda ormandan bir am aac kesilir ve Kibele
tapnana getirilir ve orada bu aaca bir tanr gibi muamele edilir. Attis iin o gn ya da gece
yas tutulur, sonra da saygyla gmlr. Trenin son gnnde ise Attisin dirilii kutlanr (4).
ngilizcedeki kurban sacrifice szc Latince btnletirmek ya da kutsal yapmak
anlamlarna gelen sacer facereden trer. Bozulmu dengenin yeniden inas iin kan
dkmek gerektiine inanlm olmas, kann yaratc gc sayesinde dengenin yeniden
kurulabileceine inanlmasndandr (12). Bu idi etme eyleminin, tanraya olan ball
yitirme korkusuyla yapld ileri srlr (4).

ANADOLU AYDINLANMA VAKFI

|8

Antalya, Elmal Tmlsnden kartlm rahip

heykelcii, M.. 7. yzyl ba

Pessinusta iki yksek rahip bulunuyordu:

Bunlardan biri Attisin adn tayordu ve emri
altnda gallus denen rahipler vard; galluslarn
erkeklikleri giderilmiti ve bu ameliyat dinsel
tapnmann cokunluu iinde kendi kendilerine
uygularlard. Galluslarn bu hareketi, Attisin
kendi erkekliini gidermesini taklitten baka bir
ey deildi. Bu vahi olayla tanrann bahar
bayram kendine zg bir biim alrd (10).
Tanra Kibele iin kutlanan bayram on be
Martta balyordu. Bir hafta Attisin lm iin
yas tutulurdu. 21 Martta rahipler bir am aac
keser, aac bandajla kaplarlar, ardndan zerine
kk Attis heykelleri astktan sonra aac
Kibelenin rahmini simgeleyen tapnaa ya da
maaraya gtrrlerdi. Bu, tanrnn yeniden
domasn salamak iindi. 24 Martta baz
rahipler Attisin acsn paylamak iin omuzlarn
ve kollarn keserek akttklar kan ile am aacn
sularlard. 25 Martta seher vaktinde gen tanr
yeniden canlanr ve Kibele heykelinin nndeki
tren yatana uzanrd (12).
Bir elinde yaam gcn bulunduran Ana
Tanra, dier elinde ldrme yani yaam
sonlandrma gcn bulundurur. Freudun
tanmlad anlamda, Eros ve Tanatos, Ana
Tanrann sahip olduu tek bir gcn, iki ayr
ifade edili yoludur. Ana Tanra sahip olduu o
tek bir gcn Eros kanal ile yaam yaratr ve
devam ettirir; Tanatos kanal ile de onu
sonlandrr. Temsilcisi ve koruyucusu olduu diil
ilkelerin salkl ileyiine engel olan etmenlerle
karlat zamansa saldrganlk ile karlk verir.
Freud, saldrganlk drtsn lm igds
tanatos ile birletirerek saldrganl lm
igdsnn bilin aamasndaki yansmas
olarak tanmlad iin, burada, Ana Tanra, Tanatos enerjisi ile karlk verir yani
saldrganlar da dememiz yanl bir karsama olmaz. Saldrganln, birine yardm etmeyi
reddetmek (13) eklindeki tanmndan hareketle, Ana Tanrann kzd zaman bereketi
kesmesi de kzd zaman saldrganlamas olarak yorumlanabilir.

ANADOLU AYDINLANMA VAKFI

|9

Kibele-Attis mitinde, Attisin kendini hadm etmesi, ilk bakta Attisin lm igdsnden
hareketle kendindeki etkin eril nitelikleri edilgin hale getirmesi olarak yorumlanabilir. Fakat
Attis kendini hadm ettiinde bir kanama balar ve bu kan topraa dklr. Attiste grne
km eril nitelikler kan misali akarak, yeniden hayat bulmak zere toprakla buluur. Nitekim
bu eril nitelikler yeniden hayat bularak bir am aac olarak topraktan yeniden doar. am
aacnn, topran yani diil ilkenin gcyle hayat bulmu fallus olduu sylenebilir. Evet,
Attis dirilmitir fakat bu sefer bir bitki olarak Ana Tanrann iradesi altndadr. Kendini
hadm ederek yani fallusundan, dolaysyla iradesinden vazgeerek Ana Tanraya kurban
olur. Artk Ana Tanrann hizmetindedir. Ritellerin sembolik deerleri vardr ve Ana Tanra
kltnde grlen kendi kendini hadm etme riteli, sembolik adan, kiideki balca eril
nitelikler olan irade, kudret ve akln, balca diil nitelikler olan anlay (hikmet), uyum
(kosmos) ve sezgiye teslim etmesi olarak yorumlanabilir.
Freudiyen adan Attis, kendini hadm ederek en byk haz kaynandan mahrum kalr
diyebiliriz. Keza Ana Tanra kltndeki rahipler de bunu tekrarlar. Freudiyen adan bu
davran gerekletirmekteki gizil arzunun, anne ile bir olma arzusu olduu ve anneyle bir
olma arzusunun da erkeklikten vazgeerek, tpk anne gibi fallussuz olarak gerekletirilmeye
alld sylenebilir.
Ana Tanra arketipinin gnmzde Meryem Ana'da grne kt fikrinden daha nce
bahsedildi. Peki, baka hangi figrlerde kendini gsterir Ana Tanra? Bu yazda ne srlen
fikir, Ana Tanra arketipinin temsilcilerinden birinin de slamiyet dini peygamberi
Muhammed Mustafa'nn kz Fatma olduu ynndedir. Fatma'ya ynelik anlatlan mit
yledir:
"Tanr kinat yarattnda, daha kara paralar yokken, yer ve gk su iken, Kandilde bir Nur
parlad. Bu nurun iinde bir kadn gzkt. Banda bir Ta, iki kulanda iki Kpe, belinde de
bir Kemer vard. Cebrail Nur iinde Kadn grnce hayrete dt. Hakka niyaz etti, kim
olduunu bilmek istedi.
Hakkdan bir nida geldi; dedi: Ey Cibril, O, Cennetin Seyyidesi Fatma-tz Zehradr.
Cibril sual etti: Ey Tanrm, ne kadar gzeldir.
Tanr buyurdu: Biz Onu nur l nurdan yarattk.
Cibril sual etti: Ya Rab, bandaki nedir?
Tanr buyurdu: Bandaki Ta, Tac- Devlettir ki bu Muhammed Mustafadr.
Cibril, belindekini sual eyledi.
Hakk buyurdu: Ya Cibril, belindeki de Kemer olup, Fatmann helli olan Alidir.
Cibril sual etti: Kulaklarndaki nedir?
Hakk buyurdu: ebber- bber (Hasan ve Hseyin) Cennetin Efendileri.
Bu mitik anlatmda Fatma, banda tac ile bir kralie olarak tanmlanr. Nasl ki Meryem
Anaya cennetin kraliesi denir, ayn ekilde Muhammed Mustafa da Fatmann cennet
kadnlarnn efendisi olduunu syler. Babas Muhammed Mustafa ona ayrca mm Ebha
yani "Babasnn Annesi" lakabn verir. Ayrca Muhammed'in soyu "kevser" olarak nitelenen
Fatma'dan devam eder ve kh bereket kh ifa iin "Fatma'nn Eli"nden yardm istenir. Bu
benzerlikler ve niteliklerden hareketle Ana Tanra arketipi ile Fatma arasnda bir ba
kurulabilecei ne srlr.

ANADOLU AYDINLANMA VAKFI

| 10

KAYNAKA
1- Smer, G., Anadolu'da Neolitik Dnemde Tanr Ve Tanra. Ege niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits yksek lisans tezi, 2007.
2- Fromm, E., Ryalar ve Mitoslar. Artan Yaynevi.
3- Aydodu Ylmaz, H. Ana Tanra'nn Anadolu'da Biimsel Deiimi ve Gnmz Trk
Heykel Sanatna Yansmalar. Eskiehir Anadolu niversitesi Gzel Sanatlar Enstits yksek
lisans tezi, 2010.
4- Kurt, M., Tanra Klt ve Hristiyanlktaki Meryem Figrne Etkileri. Rize niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits yksek lisans tezi, 2010.
5- http://htcelik.com/ismet_zeki_eyuboglu_tanri_yaratan_toprak_anadolu.html
6- zen, M., Gnmz Sanatnda Ana Tanra Kybele'nin Plastik Deer Olarak Kullanlmas.
Sakarya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits yksek lisans tezi.
7- Kankan, E.; Anadolu'da Tarih ncesi alardan Helenistik Dneme Kadar Bulunan Ana
Tanralar ve Gnmzdeki Seramik Yorumlar; Eskiehir Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits yksek lisans tezi, 1998.
8- Aslan, A., Steatopijik Ana Tanra Heykelcikleri ve 20. yy. Heykel Sanatna Etkileri. Dokuz
Eyll niversitesi Gzel Sanatlar Enstits, 2010.
9- Jung, G., Drt Arketip, Metis Yaynlar, 2012.
10- Gngr, M.; Antik ada Frygia Blgesi ve Blgedeki Ana Tanra Klt. Seluk
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, yksek lisans tezi, 2007.
11- Erhat, A., Mitoloji Szl. Remzi Kitabevi, 2012.
12- imen, ., Eski Yunan Dramalarnda Anaerkil zler. Arkeoloji ve Sanat Yaynlar, 2011.
13- Budak, S., Psikoloji Szl. Bilim ve Sanat Yaynlar, 2000.