t r n h B

LAO
o t NG
o
- THNG BINH V X HI

TNG CC DY NGH
D n gio dc k thut v dy ngh (VTEP)
Logo

Sch hng dn gio vin

M un: PHN TCH CC SN PHM LC DU

M s: HD E
Ngh: PHN TCH DU TH, KH V CC SN PHM
LC DU
Trnh cao

H Ni - 2004
1

Tuyn b bn quyn :
Ti liu ny thuc loi sch gio trnh.
Cho nn cc ngun thng tin c th c
php dng nguyn bn hoc trch dng cho cc
mc ch v o to v tham kho .
Mi mc ch khc c lch lc hoc s
dng vi mc ch kinh doanh thiu lnh mnh
s b nghim cm.
Tng cc Dy ngh s lm mi cch bo v
bn quyn ca mnh.
Tng cc Dy Ngh cm n v hoan nghnh
cc thng tin gip cho chng tI sa cha,hiu
nh v hon thin tt hn ti liu ny.
a ch lin h:
D n gio dc k thut v ngh nghip
Tiu ban Pht trin Chng trnh Hc liu
..................................................

M ti liu :
M quc t ISBN : ......

Li ta
(Vi nt gii thiu xut x ca chng trnh v ti liu)
Ti liu ny l mt trong cc kt qu ca D n GDKT-DN ..
(Tm tt ni dung ca D n)
(Vi nt gii thiu qu trnh hnh thnh ti liu v cc thnh phn tham gia)
(Li cm n cc c quan lin quan, cc n v v c nhn tham gia )
(Gii thiu ti liu v thc trng)
Sch hng dn gio vin l ti liu hng dn ging dy cho tng m
un/mn hc trong h thng m un v mn hc o to cho
Ngh cp ..
Cc thng tin trong ti liu c gi tr hng dn gio vin thit k v t chc
cc bi dy cho m un/mn hc mt cch hp l. Gio vin vn c th thay
i hoc iu chnh cho ph hp vi iu kin v bi cnh thc t trong qu
trnh o to .
y l ti liu th nghim s c hon chnh tr thnh Sch hng
dn gio vin chnh thc trong h thng dy ngh.
H ni, ngy . thng. nm.
Gim c D n quc gia

MC LC

mc

Trang

MC LC .......................................................................................................... 4
GII THIU V M UN .................................................................................. 5
V tr, ngha, vai tr m un: ......................................................................... 5
Mc tiu ca m un: ..................................................................................... 5
Mc tiu thc hin ca m un: ..................................................................... 5
Ni dung chnh ca m un: ........................................................................... 6
Cc hnh thc dy hc chnh trong m un ................................................ 6
LIT K CC NGUN LC CN THIT CHO M UN ............................... 27
GI T CHC THC HIN BI DY ........................................................ 29
Bi 1. XC NH CC CH TIU CA SN PHM NHIN LIU................ 29
Bi 2. XC NH THNH PHN CHNG CT PHN ON..................... 45
Bi 3. XC NH CC CH TIU CA SN PHM PHI NHIN LIU......... 49
P N CC CU HI V BI KIM TRA .................................................... 57
K HOCH V CCH THC NH GI KT QU HC TP M UN...... 59
TI LIU THAM KHO .................................................................................... 61

GII THIU V M UN
V tr, ngha, vai tr m un:
Phn tch cc sn phm du kh l mng kin thc v k nng c bn cho
bt k ngi lao ng no lm vic lin quan n lnh vc phng th nghim
du kh. N gip cho ngi lao ng xc nh chnh xc cc ch tiu cht
lng ca cc sn phm du kh.
Trong qu trnh ging dy, ngi thy c bit ch n vic to dng v
rn luyn thc cng nh thi quen cho hc sinh trong vic s dng dng c
phng th nghim ha du, gi an ton phng th nghim. Ngi thy lun l
tm gng tiu biu cho hc sinh, do lun phi cn trng trong tng li ni
cng nh hnh ng ca mnh.
Mc tiu ca m un:
Hc xong m un, hc vin c kh nng:
-

Hiu c ngha ca cc ch tiu cht lng ca cc sn phm du

kh.

Phn tch c cc ch tiu cht lng ca cc sn phm du m.

nh gi c cht lng ca cc sn phm du m.

Mc tiu thc hin ca m un:

-

M t l thuyt v cc phng php phn tch cc sn phm du kh.

Xc nh thnh phn ca cc sn phm du kh.

Xc nh cc ch tiu cht lng ca cc sn phm nhin liu.

Xc nh cc ch tiu ca cc sn phm phi nhin liu.

Ni dung chnh ca m un:

Danh mc cc bi hc

Thi lng
(tit)
LT

TH

Bi 1: Xc nh cc ch tiu ca sn phm nhin

liu.

45

130

Bi 2: Xc nh thnh phn chng ct phn on.

10

20

Bi 3: Xc nh cc ch tiu ca sn phm phi

nhin liu.

35

90

Cc hot
ng khc

Cc hnh thc dy hc chnh trong m un

Bc 1: Thuyt trnh v t chc cho hc sinh tho lun trn lp v:
-

Tng quan v du m v cc sn phm du m.

ngha ca cc ch tiu v phng php xc nh cc ch tiu cht

lng cc sn phm du m.

Cch s dng, bo qun cc dng c v thit b phn tch cc ch tiu

cht lng ca cc sn phm du m.

Phng php ly mu v bo qun cc mu phn tch.

T chc, trang b v an ton phng th nghim.

Ni dung thuyt trnh

1. Du m
Du m l tn gi tt ca du th, n l hn hp nhng hp cht hu c
t nhin, cha ch yu hai nguyn t chnh l cacbon (C) v hydro (H). Ngoi
ra cn c mt lng nh nit (N), oxy (O), lu hunh (S) v cc nguyn t
khc (Ni, V, ).
Du m c nhiu loi, t lng n c qunh, mu sc thay i t vng
nht n en sm, c nh hunh quang. Thng th lng nht, nhng cng
c loi du ngay nhit thng ng c. nht ca du m thay i
trong khong rt rng, t 5 ti 100 cSt (10-6 m2/sec) v c th hn na.
Ty theo thnh phn Hydrocacbon, chng c chia ra lm 3 nhm:
6

Du sp hay du parafinic: cha nhiu sp (n-parafin), t hoc

khng cha nha ng, thng ng cng nhit di 25 0C. Du
th Vit Nam phn ln l loi du parafinic.
Du naphthenic hoc asphaltic: cha nhiu thnh phn naphten,
nha ng, t hoc khng c sp.
Du hn hp: cha cc loi hydrocacbon t parafinic, naphtenic
n aromatic (hp cht thm) .
Ngoi ra, ty theo t trng (k hiu d) ca du, ngi ta cn chia thnh
du nh (d < 0,8) v du nng (d <0,8) hoc theo hm lng lu hunh (S)
trong du t hay nhiu, ngi ta cng chia thnh du ngt ( S < 0,5%) v du
chua (S > 2,5%). Hm lng lu hunh cng ln th cht lng du cng
gim v kh lu hunh gy n mn ng ng, thng cha, my mc, thit b
v nht l trong qu trnh t chy, chng to thnh cc hp cht kh c gy
nhim mi trng.
Qua cc qu trnh ch bin, du th c chng ct phn tch thnh
tng phn on t nh n nng da vo s khc bit v nhit si di p
sut kh quyn v p sut chn khng (vaccum). Sau khi c chng ct, du
th c chia ra thnh nhng phn on nh kh, naptha, kerozen, gasoil
nh, gasoil nng v cn chng ct. Nhng nguyn liu ny c a qua cc
cng ngh ch bin phc tp v c chuyn bin thnh cc sn phm nh:
xng, du diesel dng cho xe hi, nhin liu ng c phn lc cho my bay,
du t c dng trong bp nu n, du t nng t l si hoc cho
ng c tu bin, du nht, nha ng v. v.. v qua cc cng ngh ha du
s thu c cc nguyn liu dng trong cng nghip ha cht ch to cc
loi cht do, si tng hp, thuc n, phn bn, thuc tr su, dc phm,
thm ch c thc phm tng hp vi hng nghn loi sn phm khc nhau.
2. Kh t
Kh t cn gi l kh thin nhin, cha cc hydrocarbon nh nh: Mtan
(CH4), tan (C2H6), propan (C3H8) v mt s kh khng phi hydrocacbon
nh CO2, H2O, N2, H2S
Kh t nhin c khai thc t cc m kh, n l cc ti kh nm su
di mt t. Kh ng hnh th tn ti cng vi du th v c khai thc t
cc m du ng thi vi qu trnh khai thc du m. Nu chng tn ti ring
bit, c lp th c gi l kh khng ng hnh. Khi khai thc nu lng kh
ng hnh t hoc khng th ch i c th phi t b. Kh khng ng
7

hnh ch khai thc khi c th trng tiu th.

Kh t c ch yu dng cho mc ch nng lng nh pht in, t
l, nu n v sn xut cc nguyn liu ha cht cng nh cc loi du tng
hp thay th xng, du (vi u im ni bt l khng cha hoc cha t lu
hunh) hoc dng kh t sn xut ammoniac lm nguyn liu cho cng
nghip sn xut phn bn..
Ty theo thnh phn chnh ca kh m ngi ta chia thnh cc sn phm
kh nh sau:
Metan - CH4
Etan - C2H6

LNG

Propan - C3H8
Buatan - C4H10

LPG

Pentan - C5H12
Ngoi ra, ngi ta cn phn loi kh theo hm lng hydrocacbon t
propan tr ln. Kh giu propan, butan v cc hydrocacbon nng (trn 150
g/m3) c gi l kh bo (hoc kh du). T kh ngi ta tng hp c
xng, kh ha lng (LPG) v cc hydrocacbon cho cng ngh tng hp hu
c.
Cn kh cha t hydrocacbon nng (t propan tr li, di mc 50 g/m3)
gi l kh kh (hoc kh gy), c s dng lm nguyn liu cho cng nghip
v i sng, lm nguyn liu cho cng ngh tng hp hu c, nguyn liu
cho sn xut m, sn xut etylen, axetylen, etanol.
Nu kh t cha cc thnh phn hydrocacbon c t 5 nguyn t tr ln
th khi ln mt t, ni c nhit , p sut bnh thng, chng s tn ti di
dng lng, do c gi l kh ngng t (condensat hoc xng t nhin).
Cn khi chuyn ch i xa (nht l vt i dng) trong iu kin khng c
ng ng dn v tin dng, ngi ta p dng cng ngh ha lng kh v
ch bng cc tu chuyn dng chu c p sut cao v nhit thp lnh
hn m 160oC. Khi n th trng, kh ha lng ny c chuyn ha li tr
thnh kh t bnh thng (di iu kin p sut v nhit kh quyn)
thng qua h thng chuyn ha ri li dn ti ni tiu th bng h thng ng
dn hay c np vo bnh v a ra th trng nh ta thng gp chng

di dng ha lng (LPG) tin vn chuyn ti mi h gia nh.

3. Ngun gc ca du kh
u th k XX, I.Andrusov (1906-1908) v G.N.Mikhailovsky (1906) c
nhng ng gp ng k vo vic xy dng hc thuyt v ngun gc hu c
ca

du.

Sau

I.M.Gubkin,

D.A.Akharghensky,

N.D.Zelinsky

V.I.Vernadsky tip tc pht trin v cng c hc thuyt ny.

V.N.Vefnadsky, ln u tin trn th gii khi xy dng c s nn tng
sinh a ha du (1934) ch r rng, hp cht carbon tham gia vo cu to
kaustobiolite, k c du l b phn khng tch ri ca h thng a ha thuc
vng tun hon carbon trong v tri t, vt cht sng ca sinh quyn
ng vai tr chnh. V.N.Vernadsky chng minh kh nng vt cht sng, k
c c th n bo tch t trong thch quyn nhng tr lng cacbon khng
l.
Nhng d kin nu trn loi b nhng hoi nghi v tnh ng n ca
nhng kt lun v ngun gc sinh hc ca du v v mi quan h ngun gc
cht ch ca qu trnh to thnh du vi s pht trin chung ca thch quyn.
S tn ti ca mt s vn tranh lun l do tnh phc tp v du kh.
Bn nng du kh c tnh nng ng di chuyn cao khc vi kaustobiolite dy
than, du kh to nn nhng c tch t c gi tr trong cng nghip rt xa ni
chng c sinh ra. Bi vy t m du kh phi c hiu nh l ni
chng tch t li.
Kh nng di chuyn ln ca hydrocarbon dng lng v dng kh cng
kh nng thnh to cc tch t ti nhng ni rt xa ni chng sinh ra to ra
nhng kh khn c bit khi nghin cu v ngun gc ca chng. Bi vy
ngi ta phi dng nhng s liu thc nghim (m hnh ha cc qu trnh
thnh to du trong iu kin phng th nghim) khi nghin cu ngun gc
ca chng. Nhng nghin cu nh vy ca cc nh nghin cu khc nhau,
nhng giai on khc nhau to nn cc quan im khc nhau v ngun
gc ca du kh, nhng nhn chung c 3 ngun gc c quan tm nhiu l
t cc vt cht v c, hu c v t v tr.
Ngun gc v c
Cho ti nay vn tn ti ngun gc v c ca du kh. Trong na sau th
k th XIX c mt s cng trnh cng b, trong a ra tng v ngun
gc v c ca du. Chng ta th xem xt mt cch ngn gn nhng tin

hc thuyt v c ca du v hydrocarbon kh t nhin nh sau.

Nh bc hc c A.Gumbold ln u tin a ra tng v ngun
gc v c ca du, khi pht hin hydrocarbon trong cc sn phm hot ng
ni la. Sau pht hin hng hot cc vt l du phn b cc vng hot
ng kin to mch nh a Trung Hi, Venezuela, Rumania, Iran
Nm 1866 bng thc nghim Berthelot nhn c acetilen khi cho
acid carbon tc dng vi kim loi kim trong dng hi nc nhit cao. Sau
xy ra qu trnh tng hp acethylene trong mi trng thu phn dn ti
hnh thnh hydrocarbon dng du v resin gn ging du.
Sau Mendeleev (1877) a ra gi thuyt carbid v ngun gc du.
Da vo kt qu nhng nghin cu trong phng th nghim, Medeleev i
n kt lun v kh nng to thnh hydrocarbon du m trong iu kin t
nhin bng con ng tc dng hi nc nng ln carbid kim loi nng.
Trong sut thi gian din ra qu trnh, theo ng nc thm nhp su vo
v tri t theo nhng khe nt v t gy v tc dng vi carbid kim loi nng
trc ht l st to thnh hydrocarbon theo phn ng:
FeC + H2O = C2H6 + Fe2O3
hoc

2Fe2C + 3H2O = Fe2O3 + C2H4 + H2

Nhng phn ng ny ch xy ra nhit cao hn 360 oC (thng thng

t 550 1600oC). Cc hydrocarbon to thnh theo s ny hay tng t s
di chyn vo cha ca v trm tch trng thi kh v sau ngng t li
thnh m du (by du) hay tch t du.
Sau Moissan v Garisicov cng nhn c kt qu tng t cho cc
carbid kim loi tc dng vi acid carbonic nhit 200-300oC.
Thuyt carbid v ngun gc du ca Mendeleev c xy dng tng
i cht ch vi quan im ho hc bi vy sut thi gian di c rt nhiu
ngi ng h. Tuy nhin v pha cc nh a cht hc thuyt ny gp phi
s phn i kch lit v nhng ngi tn thnh n khng th ch c th con
ng, m theo nc c th xm nhp su vo lng t v cc sn phm
phn ng vi carbid kim loi nng (hydrocarbon du m) di chuyn ln nhng
lp trn chng c th ngng t v to thnh tch t du. Trng thi do ca
ca lp t nhng su ln cng nh s gia tng p lc va theo
su loi b kh nng nc xm nhp su vo lng t. Ngoi ra nhng
cht tng t du thu c trong iu kin phng th nghim theo s
Mendeleev cn c nhng thnh phn khc vi du m t nhin.
10

Da vo cc s liu ny v c tnh phn b tch t du kh trong v tri

t, dn a s cc nh nghin cu a ti kt lun rng khng th to ra
tr lng du khng l trong t nhin theo s ca Mendeleev. V vy m
hc thuyt ny b bc b.
Nm 1901 Sabotien v Sanderen cho thu phn vi acethylene khi c
xc tc l Niken v st nhit 300 oC v nhn c hydrocarbon
aromatic. H cho rng di su trong lng t tn ti cc carbid kim loi
nng, chng s tng hp cc acethylene, nht l khi c b sung hydro khi
c dng hi nc nng s cho ra hng lot cc dng hydrocarbon khc nhau.
Thi gian gn y, trn th gii nhiu tc gi khi phc li thuyt
ngun gc tn v c ca du dng sa cha v i mi. N.A.Kudriaxev cho
rng cc hydrocarbon n gin s c to thnh su ln trong cc l
macma, ni c nhit v p sut cao. Sau nh qu trnh polyme ha (c
ngha l lm giu hydro) s to ra cc hydrocarbon du m phc tp hn.
Nhng hydrocarbon ny xm nhp vo v trm tch tri t bng nhng con
ng gi nh v to thnh m du.
Ngoi ra ng I.V Grinberg cn cho rng trong iu kin nhit cao xy
ra s ph hu carbonat (nhit cao hn 700 oC) lp thng manti, hnh
thnh cc mentilen v mentil, sau xy ra s trng ngng cc sn phm ny
to thnh cc ankal cycloan v cc aren. Phisher v Tropsh cn da vo
mt s cc phn ng ca oxit carbon (CO) vi H2 iu kin nhit 150300oC khi c xc tc ca cc kim loi Co, Ni, Pb v cc nguyn t ca nhm
VIII trong bng h thng tun hon (Alumosilicat, diatomic) tng hp
thnh cc hydrocarbon.
V d : 3CO + 7H2 = C3H8 + 3H2O
2CO + 4H2 = C2H6 + 2H2O
CO + 3H2 = CH4 + H2O
T cu trc n gin ny chng dn dn tng hp thnh cc mch phn
t ln hn, di hn v phc tp hn di cc iu kin nhit , xc tc.
Tm li l thuyt c bn ca ngun gc v c ca du m l qu trnh
tng hp hydro v carbon iu kin nhit cao di su. Lc u l
hnh thnh cc hydro carbon n gin v c xu hng di c t di ln trn.
Sau khi nhit v p sut gim, cc hydrocarbon n gin ny s tng hp
thnh cc hydrocarbon phc tp hn. Trong qu trnh ny, du kh di c t
di ln dc theo cc khe t gy su n cc by cha trong trm tch.
11

cc trng hp nh vy thng c s lin quan n cc kh tr nh He, Ar

v phong ph nht l Uran. Song cc loi kh tr ny li rt t gp hoc ch l
vt trong thnh phn ca du. Theo cc nh nghin cu, trn ng di c
du kh ly thm cc nguyn t nh O, N, S t trm tch to thnh resin v
asphalten
Nu hydrocarbon du m thc t c hnh thnh theo s tng hp
ny, tht kh gii thch tnh a dng ca du m trong t nhin v s tng
ng (trong a s cc trng hp) ca tui hydrocarbon vi tui ca t
cha n. l cha ni n nhng phn bin khc xut hin khi phn tch
cc gi thuyt ngun gc du v c.
Nhng ngi ng h thuyt ngun gc v c n hnh hng lot cng
trnh v gi thuyt tng hp du t ngun gc v c v ph phn thuyt hu
c. Nhng lun im chnh c h nu ra trong cuc hi tho v ngun
gc du m nm 1958 v 1968 Maxcva .
Nhng cuc hi tho ni trn rt i din v l mc xch qua trng trong
cuc tranh lun v vn ngun gc ca du. Ti hi tho 1968, gn 800
chuyn gia Nga i din cho 120 t chc khoa hc v sn xut v cc chuyn
gia ca cc nc khc nh Hungari, Balan, Tip Khc, M, Nam T, Php,
tham d. Ti cc hi tho ny nhng ngi ng h thuyt hu c v v
c iu c nhng bo co khoa hc chng minh tnh ng n ca thuyt ny
hay thuyt khc.
Tuy nhin, l thuyt v ngun gc v c ca du m vn cha gii thch
c cc vn c bn nh:
Khng th nh lng c cc carbid kim loi v v tr ca chng
su no, ng thi c lng du kh cc m du th cn
bao nhiu carbid kim loi.
Khng chng minh c ngun hydrogen tham gia vo cu trc
hydrocarbon. a phn hi nc v k c du kh khng th tn ti
nhit cao hn nhit ti hn l 360 oC trong mt thi gian
di.
Khng gii thch c v sao c s tn ti cc nguyn t hu c
trong phn on nng ca du nh photpho, nit hu c, lu
hunh v nhng hp cht khc nh porfirin, niken v vanadi,
phytan v pristan t dip lc t. V cc hot ng ni la thng
c nhit ln hn 900oC trong iu kin nh vy khng th tn
12

ti cc hydrocarbon ny k c hi nc v chng l loi d chy,

d bay hi v b phn hu do nhit. Hn na thc nghim trong
phng th nghim v trong thc t cho thy iu kin nhit t
185-250oC xy ra qu trnh phn hu hydrocarbon cao phn t
cho ra CH4 v cc hydrocarbon nh khc.
Cc sn phm dng du c ngun gc v c khng phn cc
trong trng cng hng t, khng c quang hc.
Khng chng minh c ngun gc vt liu v c sinh ra
cc m du ln v cc ln.
Khng chng minh c ngun gc du cc by du dng thu
knh, vt nhn nm kp gia cc lp st dy khng c lin quan g
ti cc t gy su
Ngun gc hu c
Ln u tin, tng v ngun gc du hu c c M.V.Lomonoscov
a ra nm 1763. Theo quan nim ca ng, du c to thnh do than
thng hoa di s nh hng ca sc nng ngm. Sau cho n th k XX
nhiu nh khoa hc a ra nhng gi thuyt v ngun gc du hu c
khc nhau. Cc nh bc hc cho rng du c to thnh t cc tn tch thc
vt v ng vt.
Vo 1863 Lauriat thu c hydrocarbon bng cch chng ct m
ng vt trong dng hi nc nng. Nm 1888 Engler v Hoephor thu
c aromatic hydrocarbon dng kh v lng khi chng ct m c voi v du
thc vt trong l c p sut t 20-25atm, nhit t 360 - 420oC. Engler
(1888) v Kalisky (1916) cng thu c 24,4% hydrocarbon no v 14,6%
hydrocarbon kh v c asphaltene khi chng ct rong bin. Zulor, Yophe,
Seilier, Fisher cng thu c CH 4 t cellulose.
Nhiu nh khoa hc cn nghin cu pht hin c rng vt liu hu c
khi phn hu cc cp nhit khc nhau cho sinh ra tt c cc dng
hydrodarbon dy du v lun c cc nguyn t hu c khc gn vi nhng
cu trc phn t hydro carbon nng, c bit l lin kt vi cc hydrocarbon
cao phn t aromatic v naphthenic nh N, S, O cc loi ny sinh ra do
phn hu cc clorofil ca thc vt v cc hp cht hu c ca ng vt.
Nm 1915 Powel pht hin ra pristan v phytan trong du, bitume v
kerozen v chng minh rng cc ng phn ny thuc nhm isoprenoid,
chng c to thnh t mch nhnh ca clorofil thc vt v hemoglobil ng
13

vt. Mch nhnh ny b t v, nu trong mi trng kh th to thnh

phytan, cn trong mi trng oxi ha th to thnh acid fiten v sau b
carbon ho khi c xc tc v nhit s cho ra pristan.
Theo Vernadsky, s khc bit ca hydrocarbon khng ch do nhng iu
kin phn hu m cn do thnh phn ca nguyn liu ban u hnh thnh nn
du m. Vernadsky cho rng tht l sai lm khi nghin cu ngun gc du m
ch xt n l hydrocarbon, bi ngoi hydrocarbon du cn c cha cc hp
cht cha O, S, N v cc nguyn t khc c lin quan ti bn thn du m.
Trong du t nhin c cha cc hp cht cha oxi c kh nng phn cc nn
ng khng nh tnh cht quang hc ca du em li mt lun chng mi
v khng nh rng ngun gc v c khng c c. Lun chng ny r rng
khng phn bc c v ch r ngun gc hu c ca du.
Vt cht hu c l thnh phn c mt trong hu ht cc trm tch c v
hin i (c bit l ngun gc trm tch thu sinh). S sng xut hin cch
y khong 3-3,5 t nm. T n nay sut mt qu trnh bin i a cht
di cc vt cht hu c khc nhau t xc ng thc vt b ln chm su xung
lng t v hnh thnh nn cc lp trm tch hu c l cc hydrocarbon du.
Theo quan nim hin i nhng nhn t chnh thc y s xut hin v
pht trin qu trnh bin i vt cht hu c thnh hydrocarbon du l hot
ng ca vi khun, cht xc tc, nhit , p sut, phng x ca t
cha vt cht hu c.
Hot ng ca vi khun biu hin mnh m giai on u tch t v
bin i vt cht hu c phn tn trong trm tch. Cc nghin cu ca Rainfiel
v Tompson xc nh rng vi sinh vt ng vai tr quan trng trong qu
phn r cht hu c giai on u bin i ca chng trong iu kin ym
kh v hiu kh.
Cc nghin cu ca cc nh khoa hc nh Zelinsky. chng t rng.
Khi to hydrocarbon t vt cht hu c c tnh xc tc ca mt vi khong
cht trong aluminosilicat ng vai tr quan trng.
Nh vy, nu ngun gc v c l i t qu trnh tng hp C v H thnh
cc hydrocarbon n gin di su, sau mt iu kin nhit , xc
tc thch hp th cc phn t hydrocarbon n gin ny s phn ng vi nhau
to thnh cc phn t hydrocarbon mch di hn, c phn t lng ln hn
v phc tp hn khi di chuyn ln trn. Trong khi quan im v ngun gc
hu c ca du m th ngc li, c ngha l cc phn t hydraocrabon c
14

mch di, phn t lng ln v c cu trc phc tp chng b phn hu thnh

cc phn t hydrocarbon n gin hn v cui cng l metan (CH 4).
Ngun gc v tr
Vo th k trc c nh khoa hc chng minh rng s hnh thnh du
m ngoi ngun gc hu c v v c, cn c ngun gc khc l ngun
gc t v tr do Phret Hoiler a ra.
Thuyt ny nu ln rng du m c hnh thnh trc khi c cc
hnh tinh v du m l cht kt dnh v tr. Nm 1946 Hoiler a ra thuyt
Mt s ngi sao c l cn mnh hn qu bom khinh kh cu v n l bom
bng cc cht nh heli chng hn. Cc ngi sao nh th c t dn dn cc
vt cu to ca mnh v n mt thi im no n s n tung ra v khi bi
tung te khp v tr, bi ny sau tch t li v to ra th h ngi sao th
hai.
Nhng m my bi t quay quanh mnh v t li thnh cc mnh nh
hn l hnh tinh, trong s hnh tinh ny c tri t. Nhng m bi ny c
din tch rt rng v c cu trc tinh th, l cc yu t xc tc thc y cc
phn ng ho hc trong s hnh thnh du m.
Mt m my khng chn nh sng mt tri v th tia nng k c
tia cc tm va p vo cc ht bi (tr khi mt bu kh quyn kh dy c oxy
nh qu t th tia cc tm khng xuyn qua c na), l cc iu kin l
tng sinh ra du m. Di tc ng ca tia cc tm C v H trn mt cc ht
bi v tr tch t thnh hydrocarbua, y l thnh phn dn n s hnh thnh
du m. C th cch y 4 t ri nm lc qu t ang hnh thnh th du
m c tc dng kt dnh nh xi mng v tr.
Qua quan st ca ngi Nga v ngi M v bu kh quyn trong sao
kim chng minh rng cc m my bao quanh hnh tinh ca chng ta l
nhng cht du m trong tng lai. Sao kim nh v gn mt tri hn qu t
cha c kh quyn oxy nn du m cha b ln chm ht m chng cn tri
bp bn trn sao kim. Tuy nhin khng th ngh n vic khai thc du m
trn ngi sau ny v chi ph qu ln.
Cch y 5 t nm hnh tinh ta l mt m my bi c bc bi
hydrocarbua th hi nh l Metan (CH4) v bi theo cc nh ho hc th
hin tng hp ph gi hi hydrocarbua quanh bi v tr. nh nng mt
tri (tia cc tm) lm hydrocarbua ngng t thnh du m.
Hn na th k qua, mt b phn cc nh khoa hc Lin Bang X Vit
15

c vn tip tc duy tr quan im ngun gc v c ca du kh, tc l du kh

khng nht thit ch c sinh ra t vt liu hu c, m trong nhng iu kin
l ho thun li, cc nguyn t t nhin C v H c sn trong v tr kt hp vi
nhau to thnh cc hydrocarbon nh v thng qua cc qu trnh ha hc tr
thnh cc hydrocarbon nng hn. Quan im ny c cc nh a cht du
kh dng gii thch cc ngun gc m du kh tm thy trong vng c ni
la trong bin cht v trong mng kt tinh. Cc con ng dn ti hnh
thnh cc hydrocarbon khng sinh hc (Abiogenic) c trnh by trong
bi vit ni ting ca B.S.Lollar v cc cng s ng trn tp ch Nature ngy
4 thng 4 nm 2004.
Trong thng 6/2004 c mt cuc hi tho a cht du kh M AAPG,
ti cc nh khoa hc du kh hng u ton th gii li tho lun cc vn
v ngun gc du m. Trong lc chun b cho hi tho ny, mt tin rt c
bit lm nhiu ngi quan tm, l chuyn kho st Cassini ca Nasa
(Trm nghin cu Cassini l mt trong cc trm mi nht ca NaSa, y l
mt con tu v tr ln v nng 6,5 tn) m mt trong cc mc tiu ch yu l
kim tra ti ch xem c tn ti hydrocarbon trn mt trng Titan ca Sao th
hay khng.
Qua quan st phn tch quang ph nhn c ti tri t, ngi ta xc
nhn tn ti trn titan nhng m my m rt dy, cha cc phn t CH 4 xen
k vi cc vng sng hoc ti en va mi c khm ph. c phi l
nhng lc a v i dng hay khng th hin nay vn cha r. Tuy nhin
cc knh vin vng v tuyn mi y xuyn c vo kh quyn ca Titan.
S liu thu c khng nh trn Titan c nhng i dng hydrocarbon, cc
nghin cu trn m hnh cng a ra cng kt lun tng t. Cc nh thin
vn hc cho rng kh quyn ca Titan cng ging vi kh quuyn ca tri t
trong giai on u mi hnh thnh. Nu s liu trc tip t Cassini xc nhn
s tn ti ca hydrocarbon trn Titan th iu ny c ngha l trng phi v
c trong khoa hc du kh c thm mt bng chng khng nh tnh ng
ng, khoa hc ca n. iu ny khng phn bc thuyt hu c m ch chng
minh rng ngun gc du kh l a dng, lng hydrocarbon c mt trong mt
ni no trong qu t nhiu hay t tu thuc vo nhiu iu kin khc nhau.
Cc nh khoa hc trn th gii ang ch i kt qu t n nghin
cu v tr k v vo nhng nm ti.
4. Cc sn phm t du m
16

Du m c th c s dng trc tip nhng khng kinh t v khng

hiu dng. Chnh v th m ngi ta phn chia n thnh nhiu phn on
nh. Qu trnh phn chia ny da vo phng php chng ct thu c
cc phn on c khong nhit si khc nhau. Cc phn on tiu biu
bao gm:
Phn on xng: Nhit si nh hn 1800C, bao gm cc hydrocacbon
t C5 C10, C11.
Phn on kerozen: Nhit si t 1800C n 2500C, bao gm cc
hydrocacbon t C11 C15, C16.
Phn on gasoil nh: Nhit si t 2500C n 3500C, cha cc
hydrocacbon t C16 C20, C21.
Phn on gasoil nng: Nhit si t 3500C n 5000C, bao gm cc
hydrocacbon t C21- C25, thm ch c khi ln n C40.
Phn on cn gudron: Vi nhit si trn 5000C, gm cc thnh phn
c s nguyn t cacbon t C41 tr ln, c khi ln n C80 v c xem nh l
gii hn cui cng.
Khi thu c cc phn on ny th chng cn phi qua vi qu trnh
ch bin sn phm cui cng t c cc c tnh k thut quy nh v
ph hp vi cc ng dng thc t. Mt s sn phm tiu biu ca du m
nh:
Kh t (Fuel Gas)
Lm nhin liu cho tuabin kh v l hi chy tuabin hi nc dng trong
sn xut in, lm nhin liu cho cc l cng nghip nhit cao nh l nu
thy tinh, nung clinker, gm s, gch ngi, l luyn gang thp
Trong lnh vc i sng, nhin liu kh phc v tin li cho cc mt sinh
hot nh nu n, si m v thp sng
Ngoi ra, kh t cn lm nhin liu cho ng c, y l mt xu th pht
trin trong tng lai, lm gim s nhim mi trng v kh thi ca ng c
s sch hn.
Xng (Gasoline)
L nhin liu dng cho cc ng c xng nh t, xe my, v c
gi chung l xng ng c.
Xng khng phi n thun l mt cht m l hn hp gia cc
hydrocacbon c ly t phn on xng kt hp vi cc cht ph gia, nhm
17

to ra ngun nhin liu m bo cc yu cu hot ng ca ng c trong

nhng iu kin vn hnh thc t v c trong cc iu kin tn cha, vn
chuyn khc nhau.
Loi nhin liu ny chim mt t l kh ln so vi cc sn phm khc i
t du m, ng thi l loi nhin liu kh ch bin nht.
Nhin liu phn lc (Jet Fuel)
c dng cho ng c my bay phn lc. N l mt hn hp gia cc
hydrocacbon ly ch yu t phn on Kerozen cng vi mt s ph gia. Do
iu kin hot ng ca my bay phn lc rt khc nghit nn ngun nhin
liu dnh cho n phi tha mn rt nhiu ch tiu k thut.
Du Diezen (D.O)
Nhin liu diezen l mt loi nhin liu lng, nng hn xng v du ha.
Chng c s dng ch yu cho cc ng c diezen, v mt phn c s
dng cho cc tuabin kh.
Loi nhin liu ny c s dng rt nhiu cc nc ang pht trin,
trong c nc ta bi v vic sn xut chng khng phc tp bng xng, gi
thnh li thp, hiu sut bin nhit thnh cng ca ng c diezen ln hn
ng c xng rt nhiu.
Nhin liu ny c ly t phn on gasoil v sn phm c ly trc
tip t qu trnh chng ct du m bi v n c c nhng tnh cht l
ha ph hp vi ng c diezen m khng cn phi qua mt qu trnh ch
bin ha hc no c.
Du t cng nghip (F.O)
Cn gi l nhin liu t l (FO) hay Mazut, dng lm nhin liu cho cc
ni hi c nh nh my in, cc nh my nung gm s, gch ngi, nu
thy tinh
Du bi trn - m bi trn
Khi cc chi tit my hot ng, mt s chi tit my trt ln nhau gy ra
ting n rt ln v tc mi mn rt cao do sinh ra lc ma st. gim thiu
vn ny, ngi ta phi bi trn cho cc chi tit my ny, n c thc hin
bi du bi trn v du m bi trn ny c v nh l dng mu nng ca
cc chi tit my. Du bi trn cng l mt hn hp gia cc hydrocacbon t
cc phn on nng v cc cht ph gia.

18

Nha ng (Bitume)
Bitum hay cn gi l Nha ng l loi sn phm nng nht thu c
t du m, c dng ch yu trong xy dng cc cng trnh giao thng,
ng x cu cng. Mt lng nh bitum cn c s dng lm vt liu tm
lp, vt liu chng thm, chng r r cc cng trnh xy dng dn dng,
cng nghip v cc h thng ti tiu trong nng lm ng nghip
T loi bitum gc thu c t du m ngi ta ch bin ra cc loi
bitum c cc c tnh khc nhau phc v cho nhiu mc ch khc.
Cc sn phm ha hc
T nguyn liu du kh c th ch bin ra cc sn phm phc v cho
mc ch sn xut, i sng con ngi gi l sn phm ha hc Thc t c
hn 90% sn phm hu c hin nay c ngun gc t ha du. Ngun nguyn
liu sn xut cc ch phm ha du bt ngun t cc hp phn ca du
kh. Cc sn phm ha hc c th chia thnh nhiu nhm mang tnh nng s
dng khc nhau.
Nhm cc ha cht c s: y l nhm ha cht thu c t cc dy
chuyn cng ngh ch bin kh. Chng c ngha rt quan trng v chng l
ngnh cng nghip tng hp ha du ch bin thnh nhng sn phm cui
cng rt phong ph v a dng, ng gp ln vo s pht trin kinh t quc
dn ca nhiu quc gia pht trin trn th gii, ng thi thc y s pht
trin ca s tin b khoa hc k thut ni ring v nn vn minh nhn loi ni
chung.
Nhm cc ha cht c s li c phn chia thnh nhiu nhm khc
nhau ch yu l cc nhm cc olefin (etylen, propylen, butylen, butadien)
nhm cc hydrocacbon thm (benzen, toluen, xylen) nhm cc hydrocacbon
olefin nng, nhm acetylen, nhm kh tng hp (hn hp CO 2 v H2 theo
nhng t l khc nhau thu c t ngun du kh) nhm parafin lng, parafin
rn v xerizin
Nhm cc sn phm cui: Nhng sn phm cui cng ca ngnh cng
nghip ha du l cc loi cht do, cht hot ng b mt. Cc sn phm
cui cng ca ngnh ch bin ha du c mt trong hu ht cc ngnh sn
xut ca nn kinh t quc dn v phc v mi mt i sng con ngi.
5. Cc phng php ly mu
Ly mu l mt cng vic rt quan trng v n s nh hng rt nhiu
19

n cng tc kim nghim. Nu ly mu khng ng phng php th v

chuyn mn n khng p ng c chnh xc, v kinh t n s nh
hng n gi thnh nhin liu.

Do khng c l l v coi thng

cng vic ly mu.

Cc loi mu thng gp nh:
Mu sn phm ng nht
L mu sn phm trong trn u cc mu c bit ly ti nh, trn,
gia, di v ca ra ca b cha v ph hp vi chnh xc ca phng
php phn tch trong phng th nghim. Tng t nh vy, trong vn chuyn
bng ng ng n l mu trn u ca cc mu ly vi cc mc 10, 20, 50
v 80% ca ton b th tch v ph hp vi chnh xc ca th nghim
trong phng th nghim.
Mu chy u (th dy)
Mu thu c bng cch th mt chai ly mu khng ng nt t nh
xung n mc y (ch ni van ra hoc ng r) ri ko ln vi tc u
sao cho cht lng vo c trong bnh y ti mc 3/4 bnh sau khi c ko
ra khi du. Mu th nh th khng nht thit l mu i din v th tch ca
b cha c th khng t l vi chiu su v ngi ly mu khng c kh nng
ko bnh ln vi tc u cn thit ly mu theo t l. Tc chy ca
cht lng vo bnh t l vi cn bc hai ca chiu su nhng chm.
Mu cc b
Mu c ly ti v tr ring bit trong b cha hay ng dn ti mt thi
im c bit trong qu trnh bm du. Ty theo v tr ly mu, c cc loi
mu cc b sau:
Mu nh: Mu cc b c ly ti im di mt thong cht lng 6
inch(152mm). V tr ly mu ti ca ra ca b ch p dng vi cc b cha c
ca ra cnh, khng p dng vi cc b c ca ra trn b.
Mu trn:

L mu cc b ly ti im gia ca 1/3 ct cht lng pha

trn trong b.
Mu gia: L mu cc b ly ti im gia ca cht lng cha trong b
(im nm trung im cc im ly mu trn v ly mu di).
Mu di: L mu cc b ly ti dim gia ca 1/3 ct cht lng pha
di trong b.
Mu di ca ra (clearance): L mu cc b c ly v tr cch mp
20

di ca ra 4 inch(102mm).
Mu y:

L mu c ly trn b mt y ca b cha hay thng

cha im thp nht ca n.

Mu nc y: L mu cc b ca nc t do ly t di lp du cha
trong tu thy, khoang tu, hay b cha.
Mu x: L mu ly t van x nc. i khi mu x ging nh mu y
nh trong trng hp xe xitc.
Mu ca ra: L mu cc b c ly t v tr cch mp di ca ra ca
b (hoc c ng dn c nh hoc c ng mm) nhng khng cao hn mt
mt k t y ca b.

Hnh 1. S v tr ly mu cc b
Ly mu ba im: nhng b c sc cha ln hn mt 1000 thng
(barrel) cha hn 15 feet (4.6m) du, phi ly vi th tch bng nhau ti cc
im trn, gia v di hoc ch van xut khi c yu cu. Vi cc b c sc
cha bng hoc di 1000 barrel cng dng phng php ny.
Mu ly ti hai im: Vi nhng b c sc cha ln hn 1000 barrel
cha trn 10 feet (3.0m) n 15 feet (4.6m) du, phi ly vi th tch bng
nhau ti cc im trn v di hoc ch van xut khi c yu cu. Vi cc b
c sc cha bng hoc di 1000 barrel cng dng phng php ny.
Mu cc b trung bnh: nhng b c sc cha ln hn 1000 barrel
cha trn 10 feet (3.0m) du hoc thp hn th ly mt mu cc b gn
21

trung tm ca ct cht lng v ch ni vi ca ra v trn u.

Nu sn phm cha trong b cha khng ng nht t mt xung y
th phi dng phng php ly mu t ng.
Tm tt cc qui trnh ly mu c trng v kh nng p dng
Phm vi p dng

Phng tin tn cha

Qui trnh ly mu

Cht lng c p sut

hi (RVP) > 13.8 kPa

B cha, hm tu, x

Ly mu bng chai,

lan, t xitec, xe ti

bng by ng

B cha c vi

Ly mu bng vi

B cha c vi

Ly mu vi

Cht lng c RVP

101 kPa

ng ng

Ly mu trong
ng ng

Cht lng c RVP

B cha, hm tu, x

Ly mu bng chai

13.8 kPa

lan

Cht lng c RVP

Dng chy t do hoc

13.8 kPa

np h

Nh trn

Phuy, thng, hp

Ly mu ng

Ly mu y hoc
bng by ng i vi
cht lng c RVP

t xitec, b cha,

Ly mu bng by
ng

Dng chy t do hoc

np h, b cha h
hoc thng c np m,

Ly mu mc

(2 psi) v < 101kPa

(14.7 psi)
Cht lng c RVP
101 kPa
Ly mu y i vi
cht lng c RVP
13.8 kPa

Ly mu mc

13.8 kPa
Cht lng v cht bn
lng c RVP 13.8
kPa

t xitec, xe ti, phuy

Du th

B cha, hm tu, x
lan, t xitec, xe ti

Ly mu t ng,
bng by ng,

22

bng chai, vi
Hydrocacbon thm

B cha, hm tu, x

Ly mu bng chai

cng nghip

lan

Sp, bitum c, cc
cht c xp khc

Thng, hm, bao, bnh

Ly mu khoan

Than cc du m, cc

Xe chuyn ch, bng ti,

Ly mu xc

cht rn ng cc

bao, thng, hp

M, sp mm, asphalt

Thng, phuy, can, ng

Vt liu asphalt

B cha, t xitec,
ng ng, bao gi

Asphalt nh ha

Nh trn

Ly mu m

Dng c ly v cha mu
Dng c ly mu t ng: c dng ly mu mt cch t ng. Tuy
nhin trn c s tha thun c th dng cc phng php ly mu th cng
ly mu t cc b kho ven bin hay ly mu khoang tu.
Chai ly mu: C th lm bng chai thy tinh hay bng ng, c nng
sc lm chm bnh, ming chai ly mu phi ph hp vi cch ly mu.
Bnh cha mu: C th l chai l, bnh thy tinh khng mu hay mu nu.
Chai khng mu c thun li cho ngi i ly mu l d kim tra sch
bng mt thng v cng d kim tra mu c nc hay cn ln vo. Chai
thy tinh mu nu li c tc dng chng nh sng. Ch c mt loi can c
s dng l loi can m mp ni c hn mt ngoi vi nha thng tr
dung trong mt dung mi thch hp. Cht tr dung d ty i bng xng,
trong khi cc cht khc rt kh khn. Mt vt nh ca nha thng cng lm
bn mu v lm sai lch kt qu kim nghim v cch in, bn oxy
ha v s to cn.
Cc chai bng cht do c lm bng polyetylen mch thng khng
pha mu c th dng ng v ct gi cc loi du ha, diezen, mazut v
du nhn. Cc chai ny khng nn dng ng xng, nhin liu my bay, du
th, phn on ru du m, du trng y t v cc sn phm c si c
bit, tr trng hp ha nghim xc nh khng c s ha tan, s nhim bn,
tn tht phn on nh.
Mt s iu cn lu
23

Khi ly mu t mt s cc kin hng th phi ly lm mt t hp

mu i din cho ton b l hng hoc tu chuyn ch. Tuyn chn mt cch
ngu nhin nhng kin hng ly mu. S lng nhng kin ngu nhin
nh vy s ph thuc vo tnh trng thc t chng hn nh:
S cht ch ca cc tiu chun k thut sn phm.
Kinh nghim trc vi s chuyn ch tng t, c bit lu ti
s ng nht v cht lng gia kin ny vi kin khc.
Trong hu ht cc trng hp phi tha mn tiu chun chung.
Do cc mu l cc cht d chy nn phi m bo cc yu cu sau:
xa ngun nhit, tia la, ngn la h khi ly mu cng nh khi
tin hnh th mu.
Bo qun mu trong bnh cha v y kn.
Trnh cho bc hi v loi tr mi ngun pht la, c bit cc thit
b in khng c bo v chng chy n v ngun pht nhit.
6. Cc qui nh v an ton phng th nghim du kh
An ton lao ng
-

Ngi lao ng trong iu kin nng nhc, c hi phi nghin cu k

cc qui nh v an ton lao ng cho tng ni dung cng vic c th
v k xc nhn vo s theo di ca n v v vic nghin cu k
cc ni dung qui nh .

Mi ngi lao ng phi tun th cc qui phm v cc tiu chun an

ton lao ng, v sinh lao ng. Ngi lao ng phi tham gia y
cc bui t chc hun luyn hng dn v cc qui trnh, quy phm v
an ton k thut, bin php lm vic an ton lin quan n nhim v
c giao (do khi ,phng thc hin ).
Chp hnh lnh khm sc khe nh k hoc t xut (khi cn) cho
ngi lao ng, do cn b Trung tm xut thc hin .
Trc khi ra v phi kim tra v thc hin bin php an ton in,
nc, la ni lm vic.
Phi chp hnh nghim tc ni qui phng chy cha chy ca Trung
tm.

V sinh lao ng
-

Ngi lao ng c trch nhim gi gn sch s ni lm vic.

Khng nu, n, ung ti ni lm vic.
24

C thc gi gn v sinh chung ti ni lm vic v ton c quan.

Cc thit b my mc, dng c vn phng c lin quan n cng
vic ca ngi lao ng phi lun lun c gi gn sch s, bo tr,
bo dng v thc hin ng qui nh v vn hnh v bo dng.

Phng chng chy n

bo v ti sn XHCN bo v trt t v an ton c quan ngi lao
ng phi tun th ni qui sau y:
iu 1:

Tt c cc phng lm vic u phi sp xp gon gng, trt t,

khng, nhng vt liu d chy gn ngun nhit, la, in.

iu 2:

Khng dng in nu cm, nu nc (tr phng y t v phng

hnh chnh) khng t tin mc in, sa in, nu cn bo cho
ban qun tr sa cha.

iu 3:

Qun tr phi thng xuyn kim tra vo bo v h thng in,

tu sa ch h hng, chp mch. Dng cu ch ng tin chun,
cc thit b in ng kn.

iu 4:

Xng du phi cch ly ring bit v bo v chu o, tuyt i

khng chung vi vt d chy, khng c ht thuc gn
ngun xng. Vn phng phm v nhng ch ct tr nguyn liu,
g phi sp xp c trt t gn gng khng sp chung vi
vt d chy.

iu 5:

Khng c t tin di chuyn hay s dng dng c PCCC. i

PCCC ca c quan c trch nhim qun l v kim tra thng
xuyn nhng dng c PCCC sn sng khi cn s dng.

iu 6:

Khi c du hiu chy hay m chy ch no th ngi lao

ng phi lp tc ku to CHY v bo cho mi ngi ti ch
bit tm cch dp tt ngay. Nu cn th bo cho phng PCCC
thuc s cng an thnh ph (in thoi s 114). Mi ngi phi
bnh tnh tham gia tch cc khi c m chy xy ra.

iu 7:

Ni dung ny phi c chp hnh trit , ai c cng s c

ngh khen thng, ai vi phm gy ra ho hon s b x l
theo php lut.

Bc 2: Hng dn cho hc sinh t nghin cu ti liu lin quan n cc ch

25

tiu cht lng ca sn phm du kh v phng php thc

nghim.
Bc 3: Trnh din v cch s dng, bo qun, hiu chun cc dng c phn
tch cc ch tiu cht lng ca sn phm du m.
Bc 4: Hng dn cho hc sinh lm cc bi th nghim v phn tch cc ch
tiu cht lng ca sn phm du m.
Bc 5: Luyn tp cho hc sinh cc x l s liu t kt qu phn tch v
phng php xc nh sai s thc nghim.
Bc 6: Tham gia cc hot ng ngai kha nh: T chc tham quan v
trang b, thit k trong mt phng th nghim. Kho cu th trng
cung cp cc trang thit b, ha cht cho cc phng th nghim

26

LIT K CC NGUN LC CN THIT CHO M UN

1. Trang b, dng c:
Cn th, 1 cn k thut, 1 cn phn tch in t, my sy tay, t sy, bnh
ht m, my thi kh, t ht kh.
Cc thit b xc nh ch tiu cht lng ca nhin liu theo tiu chun
ASTM nh:
Thit b xc nh p sut hi bo ha Reid
Thit b xc nh im chp chy cc kn
Thit b xc nh im chp chy cc h
Thit b xc nh im vn c v kt tinh
Thit b xc nh hm lng lu hunh
Thit b xc nh n mn tm ng
Thit b xc nh im anilin
Thit b xc nh hm lng nc
Thit b xc nh hm lng tp cht c hc
Thit b xc nh chiu cao ngn la khng khi
Thit b xc nh hm lng cn cacbon condrason
Thit b xc nh ch s axt
Thit b xc nh hm lng tro
Thit b xc nh nhit ng c
Thit b xc nh hm lng nha
Thit b xc nh hm lng nit
Thit b xc nh xuyn kim
Thit b xc nh chy mm
Thit b xc nh nht biu kin
Thit b xc nh im nh git
Thit b xc nh kh nng tch nh
Thit b xc nh nht
Thit b xc nh to bt

27

Thit b xc nh ch s ph nh
Thit b xc nh t trng
Thit b xc nh hm lng nc
Thit b xc nh c tnh tch kh
Thit b xc nh bay hi.
Thit b xc nh ch s mu saybolt.
Thit b xc nh ch s khc x
Dng c thy tinh v mt s thit b th nghim khc nh: Pipet, buret,
bnh nh mc, ng ong c dung tch 500 ml, 5 becher, chn nung, phu,
bnh cu, ng nghim, bnh ht m, gi st, kp ng nghim, kp gp chn
nung.
2. Vt t, ha cht:
Ha cht chnh bao gm: Anilin, aceton, toluen, HCl, NaOH,
Mt s loi kh thng dng nh: kh LPG, kh CO2, N2, H2, O2,
Cc mu nhin liu cn cho thc nghim nh: Cc loi dung mi,
xng, du diezel, nhin liu t l (FO), nhin liu phn lc, du
nhn, m nhn,
Cc thit b phng chy, cha chy trong phng th nghim.
Cc catolague hng dn s dng dng c, thit b.
T thuc phng tai nn.
Ti liu hng dn phng php phn tch cc ch tiu cht lng
sn phm theo tiu chun ASTM v TCVN.

28

GI T CHC THC HIN BI DY

Bi 1. XC NH CC CH TIU CA SN PHM NHIN LIU
M bi: HD E1
Cng vic chun b
Tin hnh ti phng th nghim. Yu cu c sn cc trang thit b, bng vit
v gh ngi cho hc vin.
Yu cu c mt s thit b nh:
Thit b xc nh p sut hi bo ha Reid
Thit b xc nh im chp chy cc kn
Thit b xc nh im chp chy cc h
Thit b xc nh khi lng ring
Thit b xc nh nht
Thit b xc nh im vn c v kt tinh
Thit b xc nh hm lng lu hunh
Thit b xc nh n mn tm ng
Thit b xc nh im anilin
Thit b xc nh hm lng nc.
Thit b xc nh hm lng tp cht c hc.
Thit b xc nh chiu cao ngn la khng khi
Thit b xc nh hm lng cn cacbon Condrason
Thit b xc nh hm lng cn cacbon Ramsbottom
Thit b xc nh ch s axt
Thit b xc nh hm lng tro
Thit b xc nh nhit ng c
Thit b xc nh ch s mu saybolt
Thit b xc nh hm lng nha
Thit b xc nh hm lng nit
Thit b xc nh nhit chy
29

Cc bi kim tra. (gio vin t chun b theo bi mu)

Cc mu nhin liu cn thit cho vic phn tch nh: xng, diezel, nhin
liu t l (FO), nhin liu phn lc, ...
Cc quy nh v tiu chun cht lng ca cc sn phm nhin liu v
ng k cht lng ca mt s sn phm nhin liu thng dng.
T chc cc hot ng dy-hc

1.

Ging cho hc sinh v ngha ca cc ch tiu cht lng i vi tng

sn phm nhin liu nh.
p sut hi bo ha Reid:

p sut hi l mt tnh cht vt l quan trng ca cc cht lng d bay

hi. Phng php ny c s dng xc nh p sut hi nhit
37,8oC (100oF) cho cc sn phm du m v du th c nhit si u ln
hn 0oC(32oF).
p sut hi l mt thng s rt quan trng cho c xng my bay v xe
c. Gii hn p sut hi cc i ca xng thng c xc nh da trn
nhng yu cu v khng ch mc nhim.
p sut hi ca du th th c ngha quan trng cho vic bo qun v
ch bin.
p sut hi cng l mt trong nhng thng s gin tip xc nh tc
bay hi ca nhng sn phm du m d bay hi.

Nhit chp chy:

Dng pht hin cc cht d bay hi v d chy nhim trong cc sn

phm du m. N nh gi hm lng cc cu t nh c trong cc mu sn
phm, t p dng vo vn bo qun, vn chuyn v bo m an ton.

T trng hay khi lng ring:

Phng php ny dng mt ph k thy tinh o khi lng ring

(Density). T trng (Specific Gravity) hay oAPI ca du m v sn phm du
m tnh ton chuyn i th tch ra khi lng hoc khi lng ra th tch
v t trng nhit khc.

nht:
Khi s dng cc sn phm du m, vic vn chuyn, bm rt, s dng
30

nhin liu, vn hnh ng thit b ph thuc ng k vo vic xc nh c

nht ph hp ca cht lng s dng.

Nhit ng c:

im ng c l nhit m ti mu nhin liu mt i tnh linh ng,

da vo im ng c c th d on c thnh phn cc parafin c trong
mu nhin liu nhiu hay t.
im ng c c ngha rt quan trng trong vn chuyn, tn tr sn
phm. im ng c c gi tr cng cao th c nguy c gy nght lc, h
hng bm,

Nhit kt tinh:
im kt tinh ca nhin liu hng khng l nhit thp nht m ti

vn cha xut hin cc tinh th hydrocacbon trong nhin liu.

Cc tinh th hydrocacbon c kh nng lm nght h thng lc trn my
bay, v th nhit kt tinh phi lun thp hn nhit hot ng ca bung
cha nhin liu trn my bay trong sut qu trnh hot ng.

Nhit vn c:

Nhm xc nh nhit vn c ca cc sn phm du m sng mu.

im vn c ca sn phm du m l nhit thp nht m sn phm vn
cn c s dng.

Hm lng lu hunh:

Ch tiu ny c dng xc nh hm lng lu hunh c trong xng,

du lng nhm nh gi ch tiu cht lng sn phm c cha lu hunh.

im anilin:
S c mt ca hydrocacbon thm c trong xng nng cao tnh chng

kch n ca xng, tuy nhin n lm tng khuynh hng dn n to mui.

Vic nng cao hm lng hydrocacbon thm trong nhin liu phn lc lm
gim kh nng sinh nhit ca n, lm km i tnh bt la v tng kh nng to
mui. V th hm lng hydrocacbon thm c trong xng v nhin liu phn
lc c gii hn mc quy nh (khng qu 35% trong xng my bay v
22% trong nhin liu phn lc).

Hm lng nc:
Bit hm lng nc trong du c ngha quan trng trong ch bin,

mua bn, vn chuyn sn phm.

Lng nc c xc nh theo phng php ny c th c s dng
hiu chnh th tch trong vn chuyn sn phm du v vt liu bitum.

31

Hm lng tp cht c hc:

Hm lng tp cht c hc c ngha rt quan trng trong qu trnh tn

tr, bo qun v s dng. S c mt ca cc tp cht c hc gy nn nguy
c hng hc thit b trong qu trnh bm chuyn, n cng l nguyn nhn to
mui cn v mi mn bt phun nhin liu.

Chiu cao ngn la khng khi:

Phng php kim tra ny cung cp cho ta tnh cht to khi ca nhin

liu phn lc.

Chiu cao ngn la khng khi c lin quan n thnh phn cc hp cht
hyrocacbon trong nhin liu. Thng thng nhin liu c cha nhiu
aromatic th to nhiu khi hn. Mt nhin liu c chiu cao ngn la khng
khi cao th c xu hng to t khi.
Chiu cao ngn la khng khi c lin quan n kh nng chuyn nhit
bng bc x trong bung t ca nhin liu.

Hm lng cn cacbon condrason:

Gi tr hm lng cn cacbon ca nhin liu t dng nh gi kh

nng to cn trong thit b t loi ng bc. Vi iu kin mu khng c cha
ankyl nitrate ( nu mu c cha ankyl nitrate th phi tin hnh th nghim
trn mu nhin liu gc khng c ph gia ) hm lng cn cacbon ca nhin
liu diesel gn tng ng vi cn trong bung t.
Gi tr cn cacbon ca du ng c, l ch tiu nh gi kh nng to cn
trong bung t ca du ng c. Hin nay ch tiu ny phn nh khng c
chnh xc do phn ln du c ph gia. V d nh: Mt mu tro c cha ph
gia ty ra c th lm gia tng tr s hm lng cn cacbon trong du, nhng
tht ra chng lm gim khuynh hng to cn.
Gi tr hm lng cn cacbon ca Gasoil rt quan trng trong sn xut
gas t gasoil, trong khi gi tr hm lng cn cacbon ca cn du th rt c
ch trong sn xut du nhn.

Hm lng cn cacbon Ramsbottom:

Gi tr hm lng cn cacbon Ramsbottom ch c ngha nh gi s b

xu hng to cn trong cc bnh cha hay ng ng dn h bung t ca
ng c.
Theo quy nh th hm lng cn khng bao gm nhng Alkyl nitrat, nu
diesel c cha alkyl nitrat th ta tin hnh kim tra trn cht nn khng c ph
gia.
Gi tr hm lng cn ca xng ng c cng ch ra lng cacbon c th
32

lng ng trong bung t ca ng c. S c mt ca ph gia trong nhin

liu ngy cng nhiu cng lm tng hm lng cn ca nhin liu.
Cn hm lng cn ca sn phm gas oil th c ngha trong vic sn
xut gas t gas oil, trong khi hm lng cn trong nhng sn phm nng
(du th nng, du gc) th c s dng trong sn xut du nhn.

Hm lng tro:
Hm lng tro l lng cn khng chy hay cc khong cht cn li sau

khi t chy du. Mt lng tro nh cng c th l thng tin cho php xem xt
liu sn phm c thch hp s dng cho mc ch chn khng.
Tro c trong nhin liu t l s lm gim nhit lng ca nhin liu.
Tro ng li trong ng dn c th lm hng cc b phn .

Ch s mu saybolt:

Mu saybolt nh gi thnh phn ca cc cu t nng c trong sn

phm du m.
Ngoi ra, thng qua mu saybolt ta c th nh gi hm lng nha c
trong sn phm du m v s thay i tnh cht ca nhin liu trong qu trnh
bo qun v s dng.

Hm lng nha thc t:

ngha tht s ca phng php ny cho vic xc nh hm lng nha

c trong xng t th khng c thit lp mt cch vng chc. N chng
minh rng hm lng nha cao l nguyn nhn gy nn hin tng lng
ng trn h thng cm ng v lm nght van. V trong hu ht cc trng
hp, hm lng nha thp cng gy kh khn cho h thng cm ng.
Mc ch chnh ca phng php l o c kh nng b oxi ha ca mu
sn phm trong iu kin thng thng trong mt chu k.
Nhiu chng loi xng c pha trn t du kh bay hi v ph gia, vic
trch ly tng bc bng n-heptan l cn thit loi ht nhng phn c th
bay hi, phn cn li c xem nh l hm lng nha.

Hm lng nit trong du:

Hm lng nit l thc o nh gi s c mt ca ph gia trong

mu. S hiu bit v hm lng ca nit trong mu c th s dng tin
on mt s tnh cht ca mu.

Nhit lng chy:

Nhit tr l s o nng lng c c t nhin liu. S hiu bit v gi tr

ny l cn thit khi nh gi hiu sut nhit ca thit b trong vic sn xut
nng lng hay nhit.
33

Nhit tr khi lng l nhit tr trn 1 n v khi lng ca nhin liu

c o bi qui trnh ny. N c tm quan trng c bit l gii hn trng
lng ca cc my mc nh l my bay, phng tin tc ng b mt v cc
tu c thit b nng thn tu ln khi mt nc khi tu di chuyn, v khong
cch m tu c th i c trn mt khi lng nhin liu cho l hm s
trc tip ca nhit tr khi ca nhin liu v t trng ca n.
Nhit tr th tch l nhit tr trn 1 n v th tch ca nhin liu, c tnh
bng cch nhn nhit tr khi vi t trng ca nhin liu (khi lng/n v th
tch).
So vi nhit tr khi, nhit tr th tch quan trng hn i vi cc phng
tin b gii hn v th tch nh l t hay tu thu, bi v n lin quan trc
tip n khong cch i c gia cc trm tip liu.

2.

Gii thiu cc quy nh v cht lng ca cc sn phm nhin liu thng

dng nh:

Qui nh v cht lng ca xng (bng 1)

Qui nh v cht lng ca diesel (bng 2)
Qui nh v cht lng ca F.O (bng 3)
Bng 1. Ch tiu cht lng xng khng ch (TCVN6776-2000)
Tn ch tiu

1. Tr s octan theo phng php nghin

cu (RON) khng nh hn
2. Hm lng ch (g/l), khng ln hn
3. Thnh phn ct phn on:

Xng khng
ch
90

92

95

90

92

95

0,013

Phng php
th

ASTM D2699
TCVN 6704-2000
ASTM D3237

Bo co

- im si u, 0 C, khng ln hn

70

-10% th tch, 0 C, khng ln hn

120

- 50%, 0 C, khng ln hn

190

- 90%, 0 C, khng ln hn

215

ASTM D86

34

- Cn cui, % th tch, khng ln hn

2.0

4. n mn tm ng 50 0 C, khng ln
hn.
5. Hm lng nha thc t ( ra dung

(ASTM D130)
TCVN 6593-2000

mi), mg/100ml, khng ln hn.

6. n nh oxy ha, pht, khng nh

(ASTM D381)
TCVN 6778-2000

240

hn.
7. Hm lng lu hunh, % khi lng,

(ASTM D525)

0.15

khng ln hn.
8. p sut hi Ried, 37,8 0 C, kPa.

TCVN 2694-2000

s 1

TCVN 1266-2000
TCVN 5731-2000

43-80

9. Hm lng Benzen, % th tch, khng

ln hn.
10. Khi Lng Ring (15 0 C), Kg/m3
11. Ngoi quan

(ASTM D323)
TCVN 6703-2000

(ASTM D3606)

Bo co

ASTM D1298

Trong sut,
khng c tp

Kim tra bng

cht l lng

mt thng

Bng 2. Ch tiu cht lng ca nhin liu Diezel (TCVN:5689-2002)

Mc
Tn ch tiu :

DO

DO

0.05S 0.025S
1. Hm lng lu hunh , % Khi
lng khng ln hn .

0.05

0.25

DO

Phng

0.5S

Th

0.5

Php

TCVN 2708:2002
(ASTM D 1266)

2. Ch s cetan (1) khng nh hn

45

ASTM D976

3. Nhit ct,0C, 90% th tch

khng ln hn.

370

TCVN 2698:2002

4. im chp chy cc kn,0C

50

ADTM D86

khng ln hn.
5. nht ng hc 400C , cSt

TCVN 6608:2002
(ASTM D 3828)

1.6 5.5

ASTM D 445

35

6. Cn cacbon ca 10% cn
chng ct, % khi lng khng

ASTM D 189/
ASTM D 4530

0.3

ln hn .

TCVN 3753:1995

7. im ng c 0C, khng ln
hn

+9

TCVN 2690: 1995

8. khi lung tro , % khi lng

0.01

ASTM D 482

ASTM D 97

khng ln hn

ASTM D 2709

9. Hm lng nc v tp cht
ng hc , % th tch khng ln

0.05

TCVN 2694:2000

hn
10. n mn tm ng 500C , 3h

ASTM D 130

khng ln hn
11. Khi lng ring 150C kg/l

TCVN 6594:2000

Bo co

ASTM D 1298

1) Phng php tnh ch s cetan khng p dng cho c c loi nhin liu Diezen
c ph gia ci thin.
2) 1 Cst = 1mm2/s
Bng 3. Ch tiu cht lng ca nhin liu t l (TCVN:6239-2002)
Mc
FO N02
Tn ch tiu

FO N01 FO N02A
(2,0 S)

1. Khi lng ring

150C kg/l, max
2. nht ng hc
500C, cSt, max
3. Hm lng lu
hunh, %kl, max .

0.965

0.991

0
FO N02B FO N 3

Phng php
th

(3,5 S)

0.991

0.991

TCVN
6594:2000
ASTM D 1298

87

180

180

380

2.0

2.0

3.5

3.5

ASTM D 445
TCVN6701:2000
ASTM D 2622/
36

(ASTM D 129)/
(ASTM D 4294)
4. im ng c 0C,
max

+12

+24

+24

+24

TCVN
3753:1995
ASTM D 97
TCVN

5. Khi lng tro,

%kl,max

0.15

0.15

0.15

0.35

2690:1995
ASTM D 482

TCVN
6. Cn cacbon
coradson, %kl, max

16

16

22

6324:2000
ASTM D 189/
ASTM D 4530
TCVN

7. im chp chy
cc kn, 0C, min.

66

6680:2000
ASTM D 3828/
ASTM D93

8. Hm lng nc,

1.0

% th tch, max.
9. Hm lng tp
cht,%kl,max.
10. Nhit tr cal/g2),
min.
1)

1Cst = 1 mm2/s

2)

1 Cal = 4,1868 J

TCVN
2692:1995
ASTM D 95

0.15

9800

ASTM D 473
ASTM D 240/
ASTM D 4809

3.

Gii thiu cc phng php tin hnh thc nghim theo tiu chun
ASTM.

4.

Phi lm cho hc sinh nm vng ngha ca cc thng s ch tiu ca

tng sn phm nhin liu.

37

5.

Hng dn cho hc sinh quy trnh tip nhn, phn tch v qun l mu ti
phng kim nghim.
Hc sinh phi nm bt c cc ni dung chnh v:
Mc ch:
m bo tt c cc mu th gi n phng du kh u c tip

nhn, m bo tt trong qu trnh th nghim v c chuyn giao y

sang kho lu mu (hoc tr khch hng) sau khi th nghim xong.
Phm vi:
p dng cho tt c cc mu gi n th nghim ti phng bao gm cc
mu gi n t cc phng th nghim ca khi th nghim.
Bo qun mu trong qu trnh th nghim:
-

Sau khi a vo phng, mu th c phn ra tng loi, trn

tng ngn ring c k hiu .
Diezel (DO)
Nhin liu t l (FO)
Xng, condensate, cc dung mi nh c bo qun trong t lnh.
Trong qu trnh th nghim phi m bo s ng nht ca mu
bng cch lc u mu hay khuy mu. Trong trng hp mt mu
ng trong hai bnh hoc bnh cha qu y mu th cn ra ca
khuy, sau khi khuy xong phi mu tr li bnh.
Kim nghim vin sau khi cn hoc rt mu xong phi mu li
ch c ngi khc cn s dng.
Kim nghim vin khng c rt mu gn ngun nhit, cc mu
xng, condensate khng c rt di qut hn ch bay hi ca
cu t nh.
Nu c pht hin iu g nghi ng v mu, phi bo cho ph trch
phng, x l kp thi.

38

TRCH NHIM

LU TRNH

Nhn mu + PCM

Xem xt
mu

PTP-Q.O

PTP

Phn cng th

KNV

Th nghim mu
Bo co KQTN

B phn nhn mu

Khng ph hp

Khng ng
PTP

Xem xt
bo co

PTP

Lp phiu KQTN

KNV
c
phn cng

Gi h s mu ra PHK

Hnh 2. Lu trnh tip nhn mu v lp phiu kt qu th nghim

Ch thch:
-

PCM
PTP

: Phn cng mu
: Ph trch phng
39

Q.O
: Cn b cht lng
KQTN : Kt qu th nghim

PHK

: Phng h tr k thut

Chuyn mu ra kho sau khi th nghim xong:

-

Tt c mu th nghim ca phng Du kh sau khi th nghim xong

u c chuyn sang phng lu mu, k c khng cn mu trong
bnh.

Sau khi tr kt qu cho khch hng kim nghim vin c phn

cng tr mu s cn c trn mu tr kt qu trong s theo di mu
chn ra mu cn em tr ghi nhn vo s theo di (ht mu,

6.

tr mu cho khch hng ).

Khi giao mu, ngi ph trch kho lu mu phi k nhn trong s
giao mu lu ca phng Du kh.

Tin hnh thao tc mu cho hc sinh quan st v phng php xc nh

cc ch tiu cht lng ca cc sn phm nhin liu nh:
-

Ch tiu p sut hi bo ha Reid theo ASTM D323

Ch tiu nhit chp chy cc kn, ASTM D56

Ch tiu nhit chp chy cc kn, ASTM D93

Ch tiu im chp chy cc h theo ASTM D92
Ch tiu t trng, ASTM D1298
Ch tiu nht, ASTM D 445

Ch tiu nhit ng c, ASTM D 97

Ch tiu nhit kt tinh, ASTM D2386
Ch tiu nhit vn c, ASTM D2500
Ch tiu hm lng lu hunh, ASTM D 1266
Ch tiu n mn tm ng, ASTM D 130

Ch tiu im anilin, ASTM D 611

Ch tiu hm lng nc, ASTM D 95
Ch tiu hm lng tp cht c hc, ASTM D 473
Ch tiu chiu cao ngn la khng khi, ASTM D1332

Ch tiu hm lng cn cacbon condrason, ASTM D 189

Ch tiu ch s axt, ASTM D 974
Ch tiu hm lng cn cacbon Ramsbotton, ASTM D 524
40

7.

Ch tiu hm lng tro, ASTM D482

Ch tiu ch s mu sayboyt, ASTM D 156

Ch tiu hm lng nha thc t, ASTM D 381

Ch tiu hm lng nit trong du, ASTM D3228 (TCVN 2687)

Ch tiu nhit lng chy, ASTM D4809

T chc tho lun v nh hng ca cc yu t bn ngoi n kt qu

thc nghim v cch khc phc nhng sai s .

8.

Hc sinh phi tin hnh phn tch c cc ch tiu ca cc sn phm

nhin liu theo tiu chun ASTM. nh gi c cht lng ca cc sn
phm da vo kt qu phn tch thu c.

9.

To cho hc sinh nhn din r c ngha ca cc thng s cho tng

loi sn phm.

10. T chc cho hc sinh tham quan cc thit b phn tch ch tiu ca cc
sn phm nhin liu.
11. Hng dn hc sinh thit lp cc cng thc tnh ton kt qu t kt qu
phn tch th.
12. Phi lm cho hc sinh nm vng cc yu t nh hng n kt qu o.
T yu cu cht lng ca tng loi sn phm t dn n cc yu
cu v cc ch tiu cho tng loi sn phm.
13. Cho hc sinh t thao tc v gio vin s hiu chnh cc thao tc cha
ph hp.
Cch thc nh gi- kim tra
nh gi s hiu bit ca hc sinh thng qua cc v d c th, kim tra u
gi nh:
-

Kim tra nhanh qua bi trc nghim

Hc vin tr li trc tip v ngha ca cc thng s ch tiu ca cc sn

phm nhin liu.

Kh nng nh gi cht lng ca cc sn phm da vo kt qu phn

tch.

nh gi kin thc ca hc vin qua:

-

K nng thao tc tin hnh thc nghim xc nh cc ch tiu theo tiu

41

chun ASTM.
-

Kt qu ca cc php o trn cc mu i chng.

Kt qu gii bi tp, lm bi trc nghim.

Cch trnh by, bo v cc kt qu thu c.

Cch s dng v b tr cc trang thit b, dng c trong qu trnh lm thc

nghim.

Bi kim tra mu, thc hin trong 15 pht (bi 1)

Sinh vin hy khoanh trn vo cu tr li chnh xc nht
1. p sut hi bo ha ph thuc vo thng s no sau y:
a. Th tch mu
b. Thi gian kim tra
c. Nhit
d. p sut mi trng
2. Nhit chp chy cc kn nh gi:
a. Hm lng cc cht d bay hi c trong mu
b. Hm lng cc cu t nh c trong mu
c. Hm lng cc cu t c trong mu
d. a v b
3. Nhit chp chy cc kn ph thuc ch yu vo yu t no sau y:
a. Th tch mu
b. Thi gian kim tra
c. Tc tng nhit
d. a v c
4. nht ca nhin liu ph thuc vo yu t no sau y:
a. p sut
b. Lng mu
c. Loi nht k
d. Nhit
5. im kt tinh nh gi hm lng hydrocacbon no sau y:
a. Parafin
42

b. n-parafin
c. naphtha
d. aromatic
6. Hm lng lu hunh xc nh theo phng php trn l:
a. Hm lng lu hunh dng H2S
b. Hm lng lu hunh dng mercaptan
c. Hm lng lu hunh dng sunfua
d. Hm lng lu hunh dng lu hunh tng
7. n mn tm ng s ph thuc vo cc yu t no sau y:
a. Thi gian th nghim
b. Th tch mu
c. p sut th nghim
d. a v c
8.

im anilin cng cao th mu cha t:

a. Parafin
b. n-parafin
c. naphtha
d. aromatic

9.

Ngun gc cc tp cht c hc trong mu l do:

a. Xut hin trong qu trnh ch bin
b. T thnh phn ban u ca du th
c. Ln vo sn phm trong qu trnh tn tr v vn chuyn
d. T vic cc ha cc hp cht nng c trong mu

10. Chiu cao ngn la khng khi phn nh:

a. Hm lng cc cu t nh c trong mu
b. Hm lng lu hunh c trong mu
c. Hm lng cc cht kh bt chy
d. Hm lng cc cu t nng c trong mu
11. Hm lng cn cacbon conradson phn nh:
a. Lng mui to nn trong qu trnh t chy
b. Hm lng cc hp cht nng
43

c. Hmlng parafin c trong mu

d. Hm lng cc cht kh bt chy
12. Hm lng nha cng ln th:
a. Trong qu trnh t chy sinh ra nhiu khi
b. Nhit tr thp
c. Kh bt chy
d. To nhiu mui

44

Bi 2. XC NH THNH PHN CHNG CT PHN ON

M bi: HD E2
Cng vic chun b
Tin hnh ti phng th nghim. Yu cu c sn cc trang thit b, bng vit
v gh ngi cho hc vin. Yu cu phi c thit b xc nh thnh phn chng
ct phn on.
Cc bi kim tra (gio vin t chun b theo bi mu).
Cc mu nhin liu cn thit cho vic phn tch nh: xng, DO, nhin liu
phn lc, ...
Cc quy nh v tiu chun cht lng ca cc sn phm nhin liu v
ng k cht lng ca mt s sn phm nhin liu thng dng (da vo bi
mu trong sch dnh cho hc vin, gio vin cung cp thm)
T chc cc hot ng dy-hc
-

Ging v ngha ca cc ch tiu thnh phn chng ct i vi tng sn

phm.
Phng php chng ct l c s xc nh khong si ca sn phm
du m bng chng ct m n gin.
Tnh cht bay hi ca hydrocacbon c ngha quan trng trong vic gi
an ton v s dng, c bit trong lnh vc s dng nhin liu v dung
mi. Gii hn si cho bit thng tin v thnh phn v s thay i ca nhin
liu trong lu tr bo qun v s dng. Kh nng bay hi ca cc
hydrocacbon xc nh khuynh hng to hn hp n tim n.
Tnh cht bay hi l c tnh ti quan trng nh gi cht lng cho
c xng my bay v xng t, kh nng khi ng, kh nng t nng, v
kh nng to hi khi vn hnh nhit cao hay cao. S hin din
ca cu t c gii hn si cao trong nhin liu dn n mc hnh thnh
mui than rn cao.
Tnh cht d bay hi, n tc ng n tc bay hi, l ch tiu v yu
t quan trng c dng rt nhiu trong dung mi, c bit l trong ngnh
sn.
Gii hn chng ct thng c a vo trong cc yu cu cht lng
sn phm du m thng mi, ng dng iu khin qu trnh lc du.
45

Mt s thut ng:
Th tch mu (Charge volume): Th tch ca mu em phn tch, 100ml,
c np vo bnh chng ct.
S phn hy (Decomposition): Hydrocacbon b phn hu nhit
(Cracking) sinh ra cc phn t nh hn c nhit si thp hn so vi cc
Hydrocacbon ban u, thm ch c th thc hin phn ng dehydro ha.
im si u (Innital boiling point): L nhit o ti git lng u tin
ngng t ri t h thng sinh hn xung ng ong hng mu.
im si cui (Final boiling point): L nhit cao nht c c trn nhit
k.
Phn trm thu hi c (Percent recovered): Th tch ca phn mu
ngng t quan st c trong ng ong hng mu mi nhit tng
ng c tnh theo phn trm th tch mu c np vo bnh ct.
Tng phn trm thu hi (Percent total recovery): Kt hp phn trm thu
hi v phn trm cn trong bnh ct.
Phn trm cn (Percent residue): Th tch ca phn cn trong bnh v
c tnh bng phn trm so vi th tch mu em ct.

Gii thiu cc quy nh v thnh phn chng ct ca cc sn phm

nhin liu thng dng.

Gii thiu phng php tin hnh xc nh thnh phn chng ct

theo tiu chun ASTM.

Phi lm cho hc sinh nm vng ngha ca cc thng s thu c

t kt qu chng ct nh: im si u, im 10%, 50%, 90%, im
si cui.

Lm thao tc mu cho sinh vin tham kho.

T chc tho lun v nh hng ca cc yu t bn ngoi n kt

qu thc nghim v cch khc phc nhng sai s .

Hc sinh phi tin hnh phn tch c cc ch tiu ca cc sn

phm nhin liu theo tiu chun ASTM. nh gi c cht lng
ca cc sn phm da vo kt qu phn tch thu c.

T chc cho hc sinh tham quan cc thit b chng ct trong cng

nghip du kh.

Cho hc sinh t thao tc trn cc mu i chng, gio vin s hiu

46

chnh cc thao tc cha ph hp.

Cch thc nh gi- kim tra
nh gi s hiu bit ca hc sinh thng qua cc v d c th, kim tra u
gi nh:
-

Kim tra nhanh qua bi trc nghim

Hc vin tr li trc tip v ngha ca cc thng s thu c t kt

qu ca qu trnh thc nghim.

Kh nng nh gi cht lng ca cc sn phm da vo kt qu

phn tch.

nh gi kin thc ca hc vin qua:

-

K nng thao tc tin hnh xc nh thnh phn chng ct trn thit

b chng ct.

Kt qu thu c t vic phn tch mu i chng.

Kt qu gii bi tp, lm bi trc nghim.

Cch trnh by, bo v cc kt qu thu c.

Cch s dng v b tr cc thit b, dng c trong qu trnh thc

nghim.

47

Bi kim tra mu, thc hin trong 10 pht (bi 2)

Sinh vin hy khoanh trn vo cu tr li chnh xc nht
1. T kt qu phn tch thnh phn chng ct c th:
a. D on thnh phn cc cu t nh
b. Thnh phn cc cu t c trong mu
c. Hm lng cc cu t nng
d. D on hm lng lu hunh c trong mu
2. im si u cng cao th
a. Hm lng aromatic cng nhiu
b. Hm lng cc cu t nh cng nhiu
c. Hm lng nha cng nhiu
d. Hm lng metan cng cao
3. im si u c ngha:
a. m bo lng nhin liu cho qu trnh khi ng ca ng c
b. m bo nhit tr cho qu trnh khi ng
c. Trnh mt mt trong qu trnh tn tr
d. a v b
4. im si cui c ngha:
a. Hn ch hm lng aromatic
b. nh gi mc nng nh ca nhin liu
c. m bo nhit tr cho qu trnh hat ng ca ng c
d. Hn ch hm lng cc hp cht to mui c trong nhin liu
5. Cht lng xng c nh gi ch yu da vo:
a. im si u im 10%
b. im 50%
c. im 70%
d. a v b

48

Bi 3. XC NH CC CH TIU CA SN PHM PHI NHIN LIU

M bi: HD E3
Cng vic chun b
Tin hnh ti phng th nghim. Yu cu c sn cc trang thit b, bng vit
v gh ngi cho hc vin. Yu cu c mt s thit b th nghim nh:
-

Thit b xc nh c tnh tch kh

Thit b xc nh xuyn kim ca m v bitum

Thit b xc nh chy mm ca bitum

Thit b xc nh nht qui c ca cc sn phm du m

Thit b xc nh im nh git ca m

Thit b xc nh hm lng khng tan trong du nhn qua s

dng

Thit b xc nh nht v ch s nht ca du nhn

Thit b xc nh to bt ca du nhn

Thit b xc nh kh nng tch nc ca du nhn

Thit b xc nh c tnh tch kh ca du nhn

Thit b xc nh hm lng nc trong dung mi

Thit b xc nh ch s khc x ca dung mi ASTM

Cc bi kim tra. (gio vin t chun b theo bi mu)

Cc mu phi nhin liu cn thit cho vic phn tch nh: Du nhn, m
nhn, bitum, dung mi...
Cc quy nh v tiu chun cht lng ca cc sn phm phi nhin liu v
ng k cht lng ca mt s sn phm phi nhin liu thng dng (da vo
bi mu trong sch dnh cho hc vin, gio vin cung cp thm)
T chc cc hot ng dy-hc
1. Ging v ngha s dng ca cc ch tiu cht lng i vi tng sn
phm phi nhin liu nh:
-

Ch tiu xuyn kim ca m v bitum:

xuyn kim ca cc sn phm du m l thng s phn nh mc
49

cng ( nht) ca cc sn phm dng bn rn. Qua gip ta chn la sn

phm bi trn thch hp cho cc thit b hot ng cc tc v ti trng
khc nhau.
-

Ch tiu chy mm ca bitum:

Nhm xc nh cng ca bitum. Ngoi ra nhit chy mm ca bitum

cn c ngha quan trng trong qu trnh tn tr v vn chuyn.
-

Ch tiu nht qui c ca cc sn phm du m:

nht quy c l t s gia thi gian chy qua nht k (tnh bng giy)
ca 200 ml sn phm du m cn th nghim nhit cn thit, v thi
gian chy ca 200 ml nc ct 200C. Gi tr ca t s ny biu th thnh
nht quy c Engle ( 0E ).
Cch ghi: E5020 :ch s trn ghi nhit khi o thi gian chy ca
cht lng kho st, ch s di ch nhit ca nc khi o.
Gia nht quy c v nht ng hc c mi quan h thc nghim,
n c biu th bi cng thc gn ng sau:
- Nu nht
t

- Nu nht
t

t 1 n 120mm2/s th:
=

7,31x0E -

6,31
o
E

>120mm2/s th :
= 7,4x0E hay

E = 0,0135 x

p l mt
Ch : cng thc ny c th dng tnh chuyn nht ng hc
thnh nht quy c dng trong thc t. Vic tnh chuyn ngc li t
nht quy c Qu.t thnh nht ng hc th khng nn do vic xc nh
nht quy c khng chnh xc v ch yu l nht quy c khng phn
nh tnh cht vt l ca cht lng.
-

Ch tiu im nh git ca m:

Thng thng, nhit nh git l nhit m ti m chuyn t trng

thi bn rn sang lng di iu kin th. S thay i trng thi ny l in
hnh cho m c cha x phng lm c loi thng. M cha cc cht lm
c khc x phng thng thng s tch du m khng lm thay i trng
thi. Phng php ny c ch gip cho vic nh danh m v chng loi v
thit lp duy tr du hiu kim tra cht lng. Kt qu ch c coi nh c
ngha gii hn v kha cnh tnh nng v y l th nghim tnh.
-

Ch tiu hm lng khng tan trong du nhn qua s dng:

50

Phn khng tan trong pentan c th bao gm nhng cht khng tan trong
du v mt s cht nha khng tan trong du c ngun gc t du hoc ph
gia b bin tnh hay c hai.
Nhng cht khng tan trong toluen c ngun gc t vic nhim bn t
bn ngoi, nhng hp cht c hm lng cacbon cao sinh ra do s bin tnh
ca du hay ph gia hay do s n mn vt liu.
ngha ca hm lng cht khng tan trong pentan hay khng tan trong
toluen (khng c cht ng t) v hm lng nha khng tan l nh gi s
thay i tnh cht ca du nhn.
-

Ch tiu nht v ch s nht ca du nhn:

Ch s nht VI (Viscosity Index) l con s trn thang quy c c

dng c trng cho s thay i nht ca sn phm du m theo nhit

.
Ch s nht cao chng t nht t thay i theo nhit v ngc
li.
-

Ch tiu to bt ca du nhn:

Khuynh hng to bt ca du nhn c th gy nn nhng vn

nghim trng cho h thng khi hot ng vi tc cao, th tch bm ln v
s bn tung te du. S thiu ht du, s to bong bng hay s chy trn
lm mt mt du nhn c th gy nn nhng hng hc cho my mc.
Phng php kim tra ny s dng cho vic nh gi nhng loi du dng
cho hat ng iu kin bnh thng.
-

Ch tiu kh nng tch nc ca du nhn:

Phng php kim tra ny c xc nh kh nng tch ca nc trong

du nhim bn. N c th dng kim tra nhng loi du mi hoc
qua s dng.
-

Ch tiu c tnh tch kh ca du nhn:

S ha ln gia du nhn vi khng kh trong mt s chi tit thit b nh:

m bch, cc bnh rng truyn ng, bm v cc ng dn du c th xy ra
s phn tn cc bt kh li ti khp trong th tch du. Nu thi gian trong bn
cha qu ngn, bt kh s ni ln trn b mt du, hn hp kh v du s tun
hon trong h thng du nhn. iu ny c th dn n ta khng th duy tr
c p sut ca du (c bit l i vi bm ly tm) khng cc mng du
trong m v cc bnh rng truyn ng v dn n h thng thy lc hot
ng b thiu ht p hoc khng thc hin c.
51

y l phng php th nghim o thi gian kh thot ra n mt hm

lng tng i thp l 0,2% th tch di s tiu chun ha ci t cc
iu kin th nghim v t cho php so snh kh nng tch bt kh ca
cc loi du di cc iu kin th nghim thng qua thi gian tch. ngha
ca php th ny khng c thit lp mt cch y . Tuy nhin, trng
thi bt v nhy thp ca mt s h thng iu khin p sut cc tuabin c
th lin quan n tnh thot kh ca du. p sut h thng k v p sut h
thng khng thay i khc nhau. Ngy nay, ng dng ca phng php th
ny c tm thy cc tuabin c sn xut ngoi nc M. Hm lng kh
cng cao th thi gian lu cng ngn v iu ny khng ph thuc vo loi
du c s dng.
-

Ch tiu bay hi ca dung mi:

p sut hi l mt tnh cht vt l quan trng ca cc cht lng d bay

hi. Phng php ny c s dng xc nh p sut hi nhit
37,8oC (100oF) cho cc loi dung mi c nhit si u ln hn 0oC(32oF).
p sut hi l mt thng s rt quan trng cho dung mi. Gii hn p
sut hi cc i dung mi thng c xc nh da trn nhng yu cu v
khng ch mc nhim do bay hi.
p sut hi ca dung mi th c ngha quan trng cho vic bo qun
v s dng.
p sut hi cng l mt trong nhng thng s gin tip xc nh tc
bay hi ca nhng sn phm dung mi d bay hi.
-

Ch tiu hm lng nc trong dung mi:

K thut chun bng cht chun KF l mt trong cc phng php rt

ph bin xc nh hm lng nc trong mt khong rt rng.
Mc du chun th tch KF cng c th p dng i vi cc mu c
hm lng nc thp nhng n khng chnh xc bng phng php chun
dn (E 1064), theo quy tc chung l nu mu c hm lng nc thp
hn 500ppm th s dng chun dn.
Vic p dng c th c chia thnh hai phn: (1) cc mu hp cht hu
c v v c c th xc nh hm lng mt cch trc tip v (2) cc mu
khng th xc nh hm lng nc mt cch trc tip nhng cc nhiu c
th c loi tr bng cch s dng cc phn ng ha hc hay thay i qui
trnh.
-

Ch tiu ch s khc x ca dung mi:

52

Ch s khc x v tn x l tnh cht vt l c bn c th s dng khi

kt hp vi cc tnh cht khc d on tinh khit ca hydrocacbon v
hn hp.
2. Gii thiu cc quy nh v cht lng ca cc sn phm phi nhin liu
thng dng.
3. Gii thiu cc phng php tin hnh thc nghim theo tiu chun
ASTM.
4. Phi lm cho hc sinh nm vng ngha ca cc thng s ch tiu ca
tng sn phm phi nhin liu.
5. Tin hnh thao tc mu cho hc sinh quan st v phng php xc
nh cc ch tiu cht lng ca cc sn phm nhin liu nh:
-

Xc nh c tnh tch kh
Xc nh xuyn kim ca m v bitum
Xc nh chy mm ca bitum

Xc nh nht qui c ca cc sn phm du m

Xc nh im nh git ca m
Xc nh hm lng khng tan trong du nhn qua s dng
Xc nh nht v ch s nht ca du nhn

Xc nh to bt ca du nhn

Xc nh kh nng tch nc ca du nhn

Xc nh c tnh tch kh ca du nhn
Xc nh hm lng nc trong dung mi

Xc nh ch s khc x ca dung mi

6.

T chc tho lun v nh hng ca cc yu t bn ngoi n kt

qu thc nghim v cch khc phc nhng sai s .

7.

Hc sinh phi tin hnh phn tch c cc ch tiu ca cc sn phm

phi nhin liu theo tiu chun ASTM. nh gi c cht lng ca
cc sn phm da vo kt qu phn tch thu c.

8.

T chc cho hc sinh tham quan cc thit b phn tch ch tiu ca cc

sn phm phi nhin liu.

9.

Hng dn hc sinh thit lp cc cng thc tnh ton kt qu t kt

qu phn tch th.
53

10. Phi lm cho hc sinh nm vng cc yu t nh hng n kt qu

o. T yu cu cht lng ca tng loi sn phm t dn n cc
yu cu v cc ch tiu cho tng loi sn phm.
11. Cho hc sinh t thao tc trn cc mu i chng, gio vin s hiu
chnh cc thao tc cha ph hp.
Cch thc nh gi- kim tra
nh gi s hiu bit ca hc sinh thng qua cc v d c th, kim tra u
gi nh:
-

Kim tra nhanh qua bi trc nghim

Hc vin tr li trc tip v ngha ca cc thng s ch tiu ca cc

sn phm phi nhin liu.

Kh nng nh gi cht lng ca cc sn phm da vo kt qu

phn tch.

nh gi kin thc ca hc vin qua:

-

K nng thao tc tin hnh thc nghim xc nh cc ch tiu theo

tiu chun ASTM.

Kt qu ca cc php o trn cc mu i chng

Kt qu gii bi tp, lm bi trc nghim.

Cch trnh by, bo v cc kt qu thu c.

Cch s dng v b tr cc trang thit b v dng c trong qu trnh

lm thc nghim.

54

Bi kim tra mu, thc hin trong 15 pht (bi 3)

Sinh vin hy khoanh trn vo cu tr li chnh xc nht
1. xuyn kim nh gi:
a. nht ca sn phm
b. Hm lng x phng c trong mu
c. cng ca mu
d. Hm lng parafin c trong mu
2. Kt qu phn tch xuyn kim ph thuc vo:
a. Nhit
b. p sut
c. Lng mu
d. a v c
3. im nh git nh gi:
a. Hm lng parafin
b. Hm lng aromatic
c. Hm lng cc hp cht x phng
d. Hm lng olefin
4. Kh nng tch nh ph thuc ch yu vo cc yu t no sau y:
a. Nhit
b. p sut
c. Tc st kh
d. a v c
5. Thnh phn chnh ca du nhn l
a. Ph gia
b. Parafin
c. Du gc
d. Napthta
6. p sut hi bo ha cng cao th:
a. Hm lng cc cu t nh c trong mu cng nhiu
b. Hm lng cc cu t nh c trong mu t
c. Hm lng metan c trong mu cng nhiu
55

d. Hm lng etan c trong mu cng nhiu

7. p sut hi bo ha ph thuc vo thng s no sau y:
a. Th tch mu
b. Thi gian kim tra
c. Nhit
d. p sut mi trng
8. Mu saybolt cng ln th sn phm:
a. Cng sng mu
b. Cng ti mu
c. Ty thuc tng chng loi sn phm
d. Hm lng parafin cng ln
9. Ch s khc x lin quan n thng s no sau y:
a. Hm lng parafin
b. Hm lng arotatic
c. Hm lng cn
d. tinh khit ca sn phm
10.

Ch s khc x ca nc tinh khit l:

a. 100
b. 1
c. 0
d. 10

56

P N CC CU HI V BI KIM TRA
Bi kim tra s 1:
1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10. d
11. b
12. d
Bi kim tra s 2:
1. b
2. b
3. a
4. d
5. d
Bi kim tra s 3:
1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

c
57

8.

9.

10. c

58

K HOCH V CCH THC NH GI KT QU HC TP M UN

Bi tp
Sinh vin phi lm tt c cc bi tp trong mi bi th nghim. l c s nn
tng n tp cch tin hnh nghim v nh gi kt qu thc nghim.
Bi kim tra:
Sinh vin s lm bi kim tra trc nghim 15 pht trc gi thc hnh nhm
xc nh mc chun b bi ca sinh vin trc khi tin hnh thc nghim.
im nh gi
-

im phn trc nghim s tnh 20% trong im tng kt ca sinh vin.

im bi thi (da trn bi bo co) s chim 50% s im tng kt

Thao tc thc hnh, cc cu tr li trong khi th nghim, tho lun chim

30% trn tng s im

im chm s trn thang 10 im v nhn vi trng s ca tng phn

trong mi bi

im cui cng l im trung bnh ca 4 bi

Cch tnh im

Trng s

im thc hnh,
tho lun (TH)

im bi
kim tra
(KT)

im bi thi (da
trn bo co, tiu
lun, bn v) (BT)

30%

20%

50%

V d: im bi 1 = (TH)bi 1 x 0,3 + (KT) bi 1 x 0,2 + (BT) bi 1 x 0,5

im bi 2 = (TH)bi 2 x 0,3 + (KT) bi 2 x 0,2 + (BT) bi 2 x 0,5
...............
im tng kt = (

im bi i )/4

i 1

59

Cch xp loi im ca mn hc

im

Xp loi

Khng t

8- 10

Gii

7- cn 8

Kh

5- cn 7

Trung bnh

3,5-cn 5

Yu

< 3,5

Km

60

TI LIU THAM KHO

1. inh Th Ng - Ha hc du m v kh - Nh xut bn KHKT, H Ni 2001.

2. B mn cng ngh hu c ha du trng HBK H Ni - Cc bi th
nghim v ha du, H Ni 2000.
3. Oil and chemical processing - Public Affairs Department, Esso UK PLC,
Leatherhead, Surrey KT22 8UX, UK.
4. Kiu nh Kim - Cc sn phm du m - Nh xut bn KHKT, H Ni
1999.

61