2.

KAYNAK ZETLER

2.1. Jet Grouting Yntemi ve Bu Ynteme Ait Tanmlar

naat projeleri gerekli durumlarda zayf zeminlerin bulunduu alanlara yaplmak

zorunda kalabilmektedir ve rabet gren, deeri yksek arsalarda yaplacak yaplarda
ya da zemin durumunun zamanla deimesi sonucu problemlerin meydana geldii
yaplarda eitli problemler meydana gelebilmektedir. Baz inaat projelerinin
uygulanacaklar alan zemin zellikleri asndan uygun olmasa dahi gerekli durumlarda
projelerin bu alanlara uygulanmas gerekebilmektedir. Bu gibi durumlarda zm olarak
zemin iyiletirme yntemlerine bavurulmaktadr.

Zemin iyiletirmesi esas olarak zeminin mekanik mukavemet deerlerinin arttrlmasn

dolaysyla tama kapasitesi ve elastisite modlnn artrlmasn, geirgenliin
azaltlmasn hedefler. Jet grouting yntemi bu amaca ulalmasnda en iyi enjeksiyon
metotlarndan biridir. Bu yntem, zeminlerin iyiletirilmesi veya yap yklerinin daha
derinlerde bulunan salam zemin tabakalarna aktarlmas amac ile kullanlmaktadr.
En ok tercih edilme sebeplerinden biri, hemen her tr zeminde uygulanabilir bir
yntem olmasdr. Yntem ayn zamanda hassas yaplarn bulunduu evrelerde de
gvenle uygulanabilmektedir (Schaefer, 1997).

Baka bir ifadesi de soilcrete olan jet grouting teknii, daha iyi mhendislik
karakteristiine sahip zemin yaplar elde etmek iin zellikle de zeminlerin takviyesinin
ve stabilizasyonlarnn salanmas, zeminlerin geirgenliinin azaltlmas ve kazlarn
desteklenmesi iin ska bavurulan bir tekniktir. Bu teknik, yksek enerjili grout jetinin
zemini paralamas ile gerekletirilir. Bu sayede jet grout kolonu olarak tabir edilen
zemin-imento karm kolonun gerilme, dayankllk ve geirgenlik bakmndan
zeminin

iyiletirmeden

nceki

durumuna kyasla

daha iyi

duruma gelmesi

salanmaktadr. Jet grouting srecinde zemin yapsnda eitli deiimler meydana

gelebileceinden bu srecin yerel zemin durumlarna ve yakn evredeki yaplara etkisi
hususunda farkl yer deitirmeler, toplam gerilmeler ve boluk suyu basnc gz
nnde bulundurulmaldr.

Welsh, Rubright ve Coomber almalarnda yaptklar genel tanmlamada jet grouting

yntemini yksek basnl su jetleri ile kesilmi zeminin yerine, kontroll ve ezamanl
olarak imento enjeksiyonu verilmesidir eklinde ifade etmilerdir (Welsh vd., 1986).

Jet grouting ynteminde yaplan jet enjeksiyonu sonucu zeminden ayrlan paracklarn
bentonit bulamac ile birlikte gvde ile delik eperi arasndan yukar kabilmesinin
salanmas iin kesici ucun, gvdeden daha kaln olmas gerektii dikkat edilmesi
gereken bir husustur. Bu sayede, oluan artk malzeme gvde ile delik eperi arasnda
oluan boluktan yzeye tanabilmektedir ve bu artk maddenin dar atlmas
enjeksiyonun zemine penetrasyonunun verimli ekilde srdrlebilmesi asndan
nem arz etmektedir. Ayrca kopan zemin paracklarnn ukurdan uzaklatrlarak
yukar tanmas, zeminin basnl akkanla andrlmas esnasnda basnlarn kontrol
altnda tutulabilmesine ve dolaysyla hidrolik enerjinin boa harcanmasnn
nlenmesine kolaylk salamaktr.

Jet grouting ynteminde kullanlan baz terimler aada tanmlanmtr:

- Enjeksiyon malzemelerinin istenen derinlie indirebilmesini salayan string

- Enjeksiyon ve delme takmnn tanmasna ve takmn hareketini salamaya yarayan
rig
- Enjeksiyon malzemelerinin istenen derinlie indirebilmesini salayan aparattaki
basnc yksek olan akm, ok yksek hzl jet haline getirebilmek iin tasarlanm bir
k olan nozul (ekil 2.1)
- Jet grouting enjeksiyon malzemelerinin istenen derinlie indirebilmesini salayan
aparatn sonuna yerletirilmi, delgi ucunu ve nozulu iinde barndran bir balk olan
monitr (ekil 2.1) olarak sralayabiliriz.

ekil 2. 1. Delme bal (monitr) ve jet enjeksiyon k delikleri (nozul) (Sar, 2008)

stenen apn hassaslnn salanabilmesi ve jetin etkinliinin azalmamas iin jet

akkann dalmadan mmkn olduunca uzun mesafeye ilerleyebilmesi gerekmektedir
ve jet enjeksiyon klar olan nozullar bunun salanabilmesi iin tasarlanmlardr.

Jet grout ile iyiletirme yntemi Trkiyede TS EN 12716 zel Geoteknik Uygulamalar
Jet Enjeksiyon esas alnarak delgi ve enjeksiyon olmak zere iki aamada
gerekletirilmektedir. Uygulamada ncelikle enjeksiyon malzemelerinin istenen
derinlie indirebilmesini salayan ve monitr, tayc takm vastas ile istenen derinlie
kadar indirilir ve daha sonra su-imento enjeksiyonu yksek basn ile pskrtld
esnada kendi etraflarnda dndrlerek yukar ekilir. Yksek basnl akkan ile
paralanan zemin imento hamuru ile ksmen karr ve spoil olarak isimlendirilen
artk enjeksiyon da enjeksiyon malzemelerinin istenen derinlie indirebilmesini
salayan aparat boyunca yzeye iletilir. Bylece zeminde kalan karm zamanla
sertleerek jet grout kolonunu meydana getirmi olur. Jet enjeksiyonla iyiletirilmi bir
yap meydana getirilmesi asndan bu yntemle yan yana oklu kolonlar oluturulmas
nerilmitir (Stoel, 2001). Bu imalat aamalar ekil 2.2 de gsterilmitir.

ekil 2.2. Jet grout metodunun imalat aamalar: (A) delme, (B) pskrtme, (C) kolon
eklinin olumas ve (D) tamamlanma (Nikhbaktan ve Osanloo, 2009)

ekil 2.3. Monitr ve nozuldan basnl su k (Sar, 2008)

Tm jet grout kolonlar, uygulanmalar gereken konumlarndan en fazla 75 mm mesafe

iinde imal edilmeleri gerekmektedir. Bu yzden jet grout kolonlarn imal edilecei
noktalar uzman lm ekibi tarafndan zemine zenle ve tek tek iaretlenirler. Ayrca jet
grout kolon deliinin oluturulmas esnasnda, delgi ucunun mmkn olduunca dey

bir konumda olmas ve deyden 1/50den daha fazla sapma meydana gelmemesi
salanmaldr.

Jet grout ynteminde n jet grouting olarak adlandrlan ek bir metot da mevcuttur ve
bu metot su ve benzeri akkan jetinden ibaret bir n paralanma safhasdr. n jet
grouting ilemi yaygn olarak n ykama ve n kesme olarak da bilinir. Bir elemann jet
enjeksiyonundan nce bu metot da ek olarak kullanlarak uygulamann verimlilii
artrlabilir.

Yntemin en ok kullanld alanlar; tnel kazs ncesi zemin slah ve tnel duvar
takviyeleri, derin temeller, yeni temellerin takviyesi, eski temellerin glendirilmesi,
iksa duvarlar, zemin suyuna geirimsiz perdelerin oluturulmas, ev stabilizasyonu, dip
tapalar, zemin ankrajlar, s ev kazlarnn desteklenmesi, kaz tabanndan su
gelmesinin nlenmesi, zemin iyiletirilmesi, yap yklerinin daha derinde bulunan
salam tabakalara aktarlmas olarak sralanabilir (Lunardi, 1977).

ekil 2.4 te kolon ile temel alt kotu arasnda minimum 30 cm, maksimum 60 cm
kalnlnda yastk tabakas grevi grecek stabilize dolgu malzemesinin serilerek
zeminde oluturulan jet grout kolonlarnda balklarn temel altnda krlmasn
nlemesine ait jet grout sistemi gsterilmitir.

ekil 2.4. Jet grout sistemi ematik gsterimi (Bakm, 2007)

Jet grout imalat iin bu yntem iin uyarlanm bir delgi makinesi, basnl pskrtme
salayan enjeksiyon pompas, su deposu,

imento silosu, enjeksiyon ilemi iin

dinlendirici kazan ve mikserlerin bulunduu bir sistem tertiplenir. Bu sistem ekil 2.5 te
gsterilmitir.

ekil 2.5. Jet grout imento silosu, pompa ve santral niteleri (Bakm, 2007)

Jet grouting kolonlar, mevcut zeminlerin genellikle imento erbeti olmakla birlikte
eitli katk maddeleriyle yerinde kartrlarak oluturulan kolonlardr ancak
skandinav lkelerindeki hassas ve ok yumuak olan killerde zellikle sve te kire
veya eitli oranlarda kire-imento karm kullanlmaktadr (Durgunoglu, 2004).

Deepmix ynteminde imento ve zeminin mekanik kartrclar ile kartrlmas, jet

grouting ynteminde ise bu ilemin zeminin zel delgi makinas ile delindikten sonra
imento erbetinin 400-500 bar basnta enjeksiyonu ile gerekletirilerek kolonlar
oluturulmas jet grouting yntemi ile deepmix yntemi arasndaki farktr (Durgunoglu,
2004).

Jet grouting geleneksel enjeksiyon sistemlerine, mini kazklara, sktrlm hava

kullanm yntemlerine ve temel takviye sistemleri gibi yntemlere alternatif olarak
sunulabilecek bir iyiletirme yntemidir. Jet grouting yntemleri, hem en gvenli
yntemlerden biri olup hem de zamandan tasarruf salayan, dier iyiletirme
yntemlerine kyasla daha ekonomik zmler sunabilen ve genellikle mevcut tesislerin

almalarn engellemeden yrtlebilen yntemlerdir (http://www.tagteam.com/

ttserverroot/Down1oad/387214_G32JetGrouBrochurerev.7-04.pdf).

Jet grouting yntemi, lkemizde kullanlmaya balanmas 1980 li yllarn son

dnemlerini

bulmutur

ve

zellikle

2000

li

yllar

ile

temel

mhendislii

uygulamalarnda ok yaygn olarak kullanlr hale gelmitir.

2.2. Jet Grouting Ekipman

Tm jet grout ekipmannn, enjeksiyon malzemelerinin istenen derinlie indirebilmesini

salayan aparat tasarlanan hzda rotasyonel yer deitirmesini salamas, karm
nitesinden gelen enjeksiyon malzemesini de bu aparata istenen basnta ve ak
orannda ulatrmas gerekir (Stoel, 2001). Bu yntemin ekipmanlar bu amalarla
tasarlanmlardr.

2.2.1. Delgi makinesi

Delgi makinesi ,bir klavuz ierisinde dey olarak hareket edebilen, 100 mm apnda
delik aabilen ve yanlarnda tijlere bal 2,2 mm apnda 2 adet nozul bulunan matkap
ile delme ilemini gerekletirebilmektedir. Jet grout imalatnda kullanlan bir delgi
makinesine ait resim aada gsterilmitir (ekil 2.6).

ekil 2.6. Jet grouting imalatnda kullanlan delici makine (Pskllolu, 2010)
2.2.2. Pompa nitesi

Jet grout enjeksiyon karmna istenen apta jet grout kolonu tekil edebilmek iin
gerekli basnc verebilecek pompadan oluacak nitedir. ekil 2.7. de grlen pompa
yardmyla zemine grout enjeksiyonu ilemi gerekletirilmektedir.

ekil 2.7. Jet grout enjeksiyon pompas (Bakm, 2007)

2.2.3. Mikser nitesi

Jet grout enjeksiyon karmnn elektronik olarak tartlarak istenen oranda

kartrlmasn salayacak mikser ve dinlendiriciden oluan ve jet grout pompa
nitesini beslemeye yeterli kapasitede olmas gereken nitedir. Kartrclardan biri
400 lt kapasiteli imento su karmn gerekletirirken dieri yaklak 1000 lt
kapasiteli olup, hazrlanan imento-su karmna katk gereci alarak kartrmaktadr
(ekil 2.8.).

ekil 2.8. Su ve imento erbetinin hazrland mikser (Pskllolu, 2010)

2.2.4. imento silosu

imento silosu ve konveyr, jet grout mikser nitesini yeterli dzeyde besleyebilecek
dkme imento depolayabilen bir nitedir.

2.2.5. Su tank

Jet grout nitesinde 15-25 ton kapasiteli salam su tank-havuzu ve su pompas

olmaldr.

2.2.6. Dier ekipmanlar

Kaynak makinesi, 8-12 bar basnl kompresr ve elektrik kesintilerinin olmas halinde
kullanlacak 50KVA lk bir jeneratr bulundurulmaldr.

2.3. Jet Grouting Ynteminin Avantaj ve Dezavantajlar

Jet grouting ynteminin avantajlar aada belirtilmitir (Juran vd., 1988 ;

http://www.tagteam.com/ttserverroot/Down1oad/387214_G32JetGrouBrochurerev.704.pdf ; Kauschinger vd., 1992 ; Okyay, 1987):

Baz istisnalar hari tm zemin tiplerinde uygulanabilir.

Dier inaat yntemlerine kyasla daha kk ve hafif ekipmana sahiptir.

Kullanlan jet akmn andrmas sayesinde klasik enjeksiyon yntemlerine gre

daha ekonomik ve verimli zmler retebilmektedir.

Kk boyutlu makineler kullanmak suretiyle bina bodrum kat ve dar alanlarda

da enjeksiyon gerekletirilebilmektedir.

Yntemin uygulanmas esnasnda titreim, grlt ve kirlilik meydana gelmez.

Kimyasal kullanlmadndan evreye zarar vermez, titreim meydana getirmediinden

mevcut yaplarn yaknlarnda uygulanabilir.

Mevcut temel takviyesi esnasnda yapda deformasyon ok az olur veya hi olmaz.

Uygulanacak yntemin geometrisi ve boyutlar daha nceden belli olduundan

malzeme miktarlar ve maliyet nceden yaklak olarak belirlenebilir.

Bu yntem ile, yalnzca 13 cm lik bir enjeksiyon deliinden balayarak

genileyen, 3 m2 lik (uygun parametre ve zemin koullar ile 7-8 m2ye kadar) temel
zemininin iyiletirilmesi mmkn olabilmektedir.

stenilen derinlikten balanp, zemin yzeyi altnda istenilen derinlikte

bitirilebilir. Dolaysyla, taban kabarmasnn nlenmesinde veya tnel yapmnda

geirimsizliin zemin yznden salanmasnda ekonomik zm sunmaktadr.

stenilen mukavemette ve permeabilitede tasarm yapma konusunda klasik

enjeksiyon yntemlerine gre kontrol daha kolaydr.

Yntemde enjeksiyon malzemesi olarak ok basit imento karmlar

kullanlmaktadr.

Monitr ve pskrtme azlarnn serbest tasarlanm olmas, yaplan

uygulamann amacna uygun olarak farkl geometride elemanlar imal edilebilmesini

salamaktadr. Yntem ile dey duvarlar yaplabildii gibi yatay, eimli ve dik duvarlar
da yaplabilmesi mmkndr.

Arazi artlarna bal olmakla birlikte inaat sresi %30 ile %60 civarnda

ksalmaktadr.

Jet grouting yntemi ile slah edilen hacim, bitiiindeki ilem grmemi zeminin

zelliklerini de iyiletirmektedir. Jet grouting ynteminin bu etkisi sayesinde, slah

edilmemi zeminin SPT deerleri doal zemininkine gre %20 - 25 civarnda
ykselmektedir (Melegary ve Garassino, 1997).

Bu avantajlarnn yannda yntemin baz zayf noktalar ve dezavantajlar da mevcuttur.

Bunlar

aada

belirtilmitir

(Juran

vd.,

1988

http://www.tagteam.com/ttserverroot/Down1oad/387214_G32JetGrouBrochurerev.704.pdf ; Kauschinger vd., 1992 ; Okyay, 1987):

Geilen zemin zelliklerine bal olarak oluan kolon iin elde edilen ap ve

mukavemet de deimektedir, kolon boyunca geometri ve mukavemetin ayn olmamas

sknt dourabileceinden iyiletirmeye yatknl az olan zeminler geilirken dikkatli
olunmal ve bu deiim mutlaka gz nnde bulundurulmaldr.

Yntem henz gelime aamasnda olduundan ekipmanlarla ilgili sorunlarn

zm zaman kaybna neden olabilir.

ift ve akkanl sistem iin daha kompleks paralar gerekli olacandan

bunlarn sklkla yenilenmesinin gerekli olmas durumunda maliyet olumsuz

etkilenebilir.

Tasarmda kullanlacak kurallar kesin olmamakla birlikte , eski tecrbe ve

literatrden

yararlanlarak

tasarm

aamasnda

anlk

mdahalelerle

retim

gerekletirilmektedir.

Zemin iinde enjeksiyonun oluturduu geometri ve daln bilmek zordur. ok

yksek basn zeminin atlamasna veya krlmasna neden olmas haline tama
gcnde azalma veya evre yaplarda oturmalar meydana gelebilir.

Bu tarz olumsuzluklardan kanmak veya aza indirmek iin jet grouting ynteminin
uygulanmasnda dikkat edilmesi gereken hususlar aada maddeler halinde verilmitir
(Okyay, 1987):

Tasarm aamasnda ve imalat srasnda zenli ve dikkatli gzlem ve testler

yaplmal, iin kontrol ve idaresinin bu konuda tecrbe ve bilgi sahibi mhendislerce

yaplmas gerekmektedir.

Yksek basnta enjeksiyon srasnda enjeksiyon borularnn patlamasna neden

olabilecek pskrtme az tkanmalarn nlemek iin gerekli tedbirler alnmaldr.

Zeminde istenmeyen kabarma, atlama ve krlmalarn nne gemek iin

enjeksiyon srasnda uygulanan basncn kontroll olarak ortadan kaldrlabilmesi

salanmaldr.

Periyodik bakmlarn mutlak surette yaplamas, temizliklerinin salanmas ve

yedek para sarfiyatnn nne geilmesi gerekmektedir.

2. 4. Jet Grouting Teknikleri

Jet grouting teknikleri iyiletirilecek zeminin koullarna ve elde edilmesi istenen jet
grout kolon zelliklerine bal olarak deiebilmektedir. Kullanm ekli ve amalarna
gre Jet 1, Jet 2, Jet 3 ve Sper Jet yntemleri olmak zere drt eit jet grouting teknii
mevcuttur.

2.4.1. Jet 1
lk olarak 70'li yllarn banda Japonya'da, 70'lerin ortalarnda ise talya'da denenmi,
en basit ve yaygn kullanlan tekniktir. Zemini paralama ve imentolama ileminin
genellikle imento erbeti ile saland ve tek bir akkann yksek enerji jetine
dntrlerek uyguland jet enjeksiyon ilemidir. Bu metotta delme - enjeksiyon
takm tek eperli bir borudan ibaret olup, grout bu borudan yaklak 200m/sn hzla,
300 - 600kg/cm2 (bar) basnla pskrtlr.

Bu metotla oluturulan kolonlar, zemin trlerine ve parametre aralklarna gre

deimekle birlikte akll zeminlerde 0,6m den 1,2m apa kadar ulaabilmektedir. Bu

yntemin kohezyonlu zeminlerdeki etkinlii akll zeminlerdeki kadar deildir. ekil

2.9 da Jet 1 yntemi emas gsterilmitir.

ekil 2.9. Jet 1 teknii (Stark ve di., 2009).

2.4.2. Jet 2

Zeminin paralanmas ve imentolanmas iin yksek enerjili bir svyla (genellikle bir
imento erbeti) birlikte ikinci bir akkan olarak hava jetinin kullanlmasyla
gerekletirilen jet enjeksiyon sistemidir. Grout orta borudan geerken basnl hava 8 12bar basn ile d borudan geer. Basnl havann meydana gelen kinetik enerji
srtnme kayplarn ksmen azaltmasyla birlikte bu metotta oluan kolon aplar jet1
'e oranla %60 - 80 daha byk olmaktadr.
Bu yntem kullanlarak elde edilen kolon aplar orta sk zeminlerde 1,0m den, gevek
zeminlerde ise 1,8m den byk deerlere ulaabilmektedir. Jet2 ynteminin kohezyonlu
zeminlerde Jet1 yntemine gre daha etkili sonular verdii sylenebilir. Jet2 yntemine
ait ematik gsterim ekil 2.10 da sunulmutur.

Kum zeminde gerekletirilen ikili akkan sistemle jet grout kolonu imalatnda zeminin
rselenmesi iin uygulanan basn 45MPa, delgi borusunun dnme hz 8 - 10devir/dk,

harcanan imento 930kg/m, har debisi 130lt/dk, harcn birim hacim arl 16 17kN/m3 olduu durumda elde edilen kolon ap 1,4m ye ulamtr (Ichihashi vd.,
1992).

ekil 2.10. Jet 2 teknii (Stark ve di., 2009).

2.4.3. Jet 3

Zeminin paralanmasnn yksek enerjili su jeti ile saland, ayn esnada

imentolanmasnn da ayr bir enjeksiyon karm jeti ile saland jet enjeksiyon
ilemidir. Bu metotta i ie borulu takm kullanlmakla birlikte 400 600 bar basnl
su ortadaki borudan, 8 12 bar basnl hava ara borudan tpk jet 2' de olduu gibi
nozullardan pskrtlmektedir. 30 - 80 bar basnl grout ise su - hava karm iine en
d borudan ayr bir nozzle ile enjekte edilmektedir. Bu metotla elde edilen jet grout
kolonlar 2m den byk aplara ulaabilmektedir. Kohezyonlu zeminlerde en etkili
yntem Jet 3 yntemidir. Bu yntemin ematik gsterimi ekil 2.11 de verilmitir.

ekil 2.11. Jet 3 teknii (Stark ve di., 2009).

2.4.4. Sper jet

Sper jet yntemi son dnemlerde byk kolon aplarn daha ksa srede ve daha
dk maliyetlerle elde edebilmek iin gelitirilen yntemlerden biridir. Kolon yapm
aamas 15cm apa sahip tijin istenilen noktaya indirilmesi ile balamakta ve tijlerin
ucundaki yksek apl nozullardan imentolu har ile hava karmnn yksek basnta
pskrtlmesiyle devam eder. zel durumlarda, su yerine dier uygun svlar veya
sspansiyonlar kullanlabilir. Zeminin paralanmasyla zemin - imento karm
kolonlar oluur. Bu metot ile elde edilen kolon aplar 3 5 m ye kadar ulaabilir.
Sisteme ait ematik gsterim aada verilmitir (ekil 2.12).

ekil 2.12. Sper jet teknii (Ksin, 2009)

Bu yntemde kullanlan tij dnme ve ekme hzlar dier jet grouting yntemlerine
kyasla ok daha dktr. Bell vd. (2003) yaptklar almada sper jet kolonlar
imalatnda iletim parametreleri olarak 3 4 devir / dakika dn hz, 7mm/dakika
ekme hz, 40MPa enjeksiyon basnc

kullanlarak 4m apa ulalabildiini

gstermilerdir. Sper jet yntemiyle oluturulan kolonlarda kolon kesitlerinin

byd grlmektedir. Bu yntemle oluturulan kolonlarn kesitlerinin byd
grlmekte ve bu yntem yatay zemin suyu kontrolnde, svlaabilir tabaka
stabilizasyonunda,

geirimsiz

perde

duvar

imalatnda,

kaz

yan

yzlerinin

desteklenmesinde kullanlmaktadr.
2.5. Jet Grout Ynteminde Kullanlan Parametreler ve Jet Grout Kolonlarn
Mukavemet zellikleri

2.5.1. Jet grouting ynteminin alma parametreleri

Jet grouting yntemi dier iyiletirme yntemine kyasla daha geni bir zemin tipi
aralnda kullanlabilmektedir (ekil 2.13). Andrma esasna dayal bir iyiletirme
yntemi olduundan zeminin anabilirliinin oluacak kolon geometrisi ve kalitesinde
nemli bir etkisi vardr.

ekil 2.13. Zemin cinslerine gre enjeksiyon uygulama aral (Pskllolu, 2010)

Deiik zemin tipleri farkl paralanma karakteristiklerine sahiptirler. Kohezyonsuz

zeminler, taneleri arasnda nemden baka bir balayc bulundurmadklar iin greceli
olarak daha kolay paralanrlar ve hatta trblansl bir ortama maruz kaldklarnda
kendi kendilerine paralanabilirler. Buna karn yksek derecede plastik killer sahip
olduklar kohezyondan dolay kk paralara zorla blnrler ve delgi srasnda
topaklanarak paralar halinde koparlar. Bu durum sonucunda ounlukla delik az
tkanarak geri dnmesi gereken artk gerete kayplar meydana gelir ve oluturulacak
jet grout kolonunun kalitesinin ve geometrisinin iyi kontrol edilememesine yol aabilir.
Delicinin kaplanmas, pskrtme azlarnn farkl dorultulara ynlendirilmesi, birden
ok pskrtme az kullanlmas ve hava klf oluturulmas gibi uygulamalar ile kesilen
zeminin dar alnmas kolaylatrlabilir (Frat, 2001).

Yaplacak almada kullanlacak parametreler mevcut zemin zelliklerine, istenen

kolon apna, kolonunun tama kapasitesine ve kullanlacak jet grouting metoduna gre
seilir. Jet grout kolonunun imalatna balanmadan nce her birinde farkl iletim
parametreleri kullanlan test kolonlar imal edilerek zemin yapsna en uygun, istenen
kolon apnn elde edildii, kolonda srekliliin saland ve ekonomik olan
parametreler optimum parametreler olarak belirlenir. Yntemde elde edilecek sonuca
etki eden jet grout ynteminde kullanlan imalat parametreleri aada verilmitir.
Enjeksiyon sistemi (Jet 1, Jet 2, Jet 3, Sper jet)
Enjeksiyon basnc (Bar)
Nozzle says ve ap
Tij dnme hz (rpm)
Tij ekme hz (cm / dak)
Su / imento oran
Pompa kapasitesi (lt / dak)

Bu parametrelerin kullanlan jet sistemine gre tipik deerleri izelge 2.1 de verilmitir.
Meydana gelecek kolon ap kullanlan sisteme, seilen parametrelere ve zemin cinsine
bal olarak deiiklik gstermektedir. Bu ap artrmak iin enjeksiyon esnasnda
imentonun yan sra hava ve su kullanlarak sistem daha etkin hale getirilebilir.
lkemizde yaygn olarak Jet 1 ve Jet 2 sistemleri kullanlmaktadr.

izelge 2.1. Jet grouting yntemi imalat parametreleri (Lunardi, 1977)

Sistem

Enjeksiyon

Basn

Nozul Adeti

ekme

Dnme

Su/imento

Pompa

ve ap

Hz

Hz

Oran

Kapasitesi

(bar)

(adet, mm)

(cm/dk)

(rpm)

(lt/dk)

Tipi

Jet 1

imento

400-500

1-2 x 2-5

15-100

5-15

1,0 1,5

70-600

Jet 2

imento

400-550

1-2 x 2-5

10-30

4-8

1,0 1,5

70-600

Hava

10-12

10-30

4000-10000

imento

50-100

1-2 x 4-5

6-15

4-8

1,2 1,5

80-200

Hava

10-12

6-15

4000-10000

Su

6-15

40-100

Jet 3

2.5.1.1. Enjeksiyon basnc

Jet grout ilemi, kullanlan basn deeri aralna gre aadaki gibi isimlendirilebilir.

200 - 250bar aralnda alma DK BASINLI

300 - 400bar aralnda alma ORTA BASINLI
400 - 700bar aralnda alma YKSEK BASINLI

Elde edilecek kolon ap iin en nemli parametre enjeksiyon basncdr. Kullanlan

basn deerinin artmas ile kolon apnn da arttna dair bant ekil 2.14 te
gsterilmitir.

ekil 2.14. Basn - bekleme sresi - kolon ap ilikisi (Melegary ve Garassino, 1997)

Fakat ulalmak istenen apta homojen bir kolon elde etmek sadece basn deeri ile
alakal deildir. Ayn apta ve homojenlikte bir kolonun olumas zaman faktr ile de
ilikili olduundan baz zemin artlarnda basnc arttrmak apn artmasn
salayamayabilir.

2.5.1.2. Dnme ve ekme hz

Dnme ve ekme, jet grout ilemi esnasnda delgi ve enjeksiyonda kullanlan tijlerin
kendi ekseni etrafnda dnmelerini ve belli bir hzla dnme ile e zamanl olarak yukar
ekilmelerini ifade etmektedir. Bu hzlarn zemin ile balayc madde olan groutun
homojen bir karm oluturmas iin belli hzdan yksek hzla dnmemesi ve kolonun
srekliliinin salanabilmesi iin belli hz aralnn dnda yukar ekilmemesi
gerekmektedir.

Dn hz ekseriyetle 10 20 devir / dak deerleri arasnda deimekte, baz zel

durumlarda ise 30devir/dak' ya kadar kabilmektedir. Takmn yukar ekilmesi ilemi
ise genellikle delici makinenin imal yntemine bal olarak seilen kademeli ekme ve
srekli ekme yntemlerinden biriyle gerekletirilir.

Baz makinelerde her iki yntemle alma zellii mevcut olsa da bir ksm makinelerde
sadece kademeli ekme zellii mevcuttur. Kademeli ekmede, her kademede 4cm
ilerleme ve akabinde 6 10 sn. bekleme en iyi neticeyi salamtr (Melegary ve
Garassino, 1997).
ekme hz belirlenirken, zeminin zellikleri ve birim hacme enjekte edilen grout miktar
gz nnde bulundurulur. rnein ba yaps kuvvetli olan kohezyonlu zeminlerin jet
akkan tarafndan yapsnn bozulabilmesi ve bu zeminlerde homojen karmn
oluabilmesi iin genellikle daha uzun zaman gerektiinden ekme hz dk olmaldr.

Dnme ve ekme hz optimizasyonu slah edilecek zeminin zellikleri ve iyiletirmede

kullanlan jet grouting metodundan olduka etkilenmektedir. Nitekim Jet2 ve Jet3
metotlarnda daha byk aplar hedeflendii ve dolaysyla daha byk hacmin slah
gerektii iin iin daha uzun sreye ihtiya duymaktadrlar.

2.5.1.3. Dozaj

Jet grout karmnn su - imento oran standart olarak s/ = l, zgl arl ise 1410 1570kg/m3' tr. Bu deerler seilen slah yntemi ve kolonlar iim istenen nihai
dayanmlara gre deiebilirler. rnein su geirmez plastik grout perde oluturmak
iin karmndaki su/imento orannn, bentonit kullanm hali hari, 0,7' nin altna
inmesi uygun grlmez. Ayrca jet grout karmn ierisine baz katklar ilave etmek de
mmkndr.
imento dozaj, karmn iindeki imentonun bir ksmnn organik ortamda yer alan ve
imentonun

balaycln

ortadan

kaldran

asitlerin

ntrletirilmesinde

kullanlmasndan dolay organik ierikli zeminlerde 450kg/m3 ten 700 kg/m3 e

kartlabilmektedir.

2.5.2. Jet grout ynteminde kullanlan parametreler ve jet grout kolonlarn

mukavemet zellikleri zerine yaplan almalar

Tundemir (2004), zemin enjeksiyon tekniklerini enjeksiyon parametreleri ve

enjeksiyon malzemeleri ve zemin parametreleri asndan karlatrmal olarak
incelemi, farkl enjeksiyon tekniklerinde enjeksiyon malzemesinin zemin ierisine
ileyi mekanizmalarnn farkl olduunu vurgulanm ve uygulanmas gereken
enjeksiyon teknii ile tasarm parametrelerinin mevcut zemin koullarna ve uygulama
amacna gre seilmesi gerektiini belirtmitir. Bu dorultuda jet grout kolonlarn
parametrelere ve zeminlere gre deien davranlarn belirleyebilmek amacyla birok
alma yaplmtr.
Bu konuyla ilgili yaplan ilk almalardan olan Baumann (1984), yedi farkl zemin
tipinde uygulanan jet grout kolonlarndan alnan numunelerde, farkl su - imento
oranna gre elde edilen serbest basn deerlerine dayanarak jet grout kolonlarla
iyiletirilmi farkl tipteki zeminlerde kolon bileimindeki su - imento oranna bal
olarak tek eksenli basn dayanmlarndaki deiimleri incelemi ve sonulara gre
kumlu ve akll zeminlerde elde edilen basn dayanmlarnn killi, siltli ve organik
zeminlere gre daha yksek olduunu ayrca imento miktarnn artmas ile akll
kumlu, kumlu siltli, siltli killi zeminlerde basn dayanmnn da arttn gzlemlemitir.

Sonraki yllarda Van Der Stoel ve Van Ree (2000), farkl jet grout metodlar ve farkl
parametreler kullanlarak yumuak tabakal zeminde oluturulan kolonlarn llen ap
deerleri ve kolonlar daha iyi temsil etmesi asndan kolonlarn merkezlerinden 20-40
cm uzaktan alnan karotlarn basn mukavemeti ( fc ), ekme mukavemeti ( fct,sp ) ve
sekant modllerinin (Ecm ) ortalama deerlerinden faydalanarak bunlar arasndaki
ilikileri kum ve kil zeminler iin srasyla Eitlik 2.1 ve Eitlik 2.2 deki gibi elde
etmilerdir.

fct,sp = 0,3 (fc)3/5

Ecm = 800 (fc)1/2

(2.1)

fct,sp = 0,4 (fc)3/10

Ecm = 500 (fc)2/3

(2.2)

Ayrca yazarlar, dayanm deerlerinin tabakalar arasnda ok deikenlik gsterdii,

standart sapmasnn byk olduu ve bu yzden gvenlik saysnn 2 ile 3 arasnda
alnmas gerektiini, su imento orann dayanm belirgin ekilde etkilediini, dayanm
deerlerinde kum ve kil arasnda belirgin fark olmasna karn elastisite modl
deerlerinde fark olmadn, ikili jet sistemi (Jet2) kullanldnda kolon apnn
arttn fakat dayanm deerinin azaldn ve n kesme uygulamasnn killerin daynm
iin avantajl bir uygulama olduunu belirtmilerdir.

Jet grout kolonlarn dayanm kazanma srelerini incelemek amacyla Bell vd. (2003),
almalarnda sper jet kolonlarndan alnan karot numuneleri zerinde laboratuarda
tek eksenli basn deneyleri yapm, 76 x 150 mm lik silindirik numunelere ait 3, 7, 14
ve 28 gnlk basn dayanmlarn belirleyerek (ekil 2.15) sper jet kolon
dayanmlarnn zamana bal olarak arttn ve gerek dayanma 28. gnde ulaldn
belirlemilerdir.

ekil 2.15. Sper jet kolon numunelerine ait 3,7,14,28 gnlk basn dayanmlar (Bell
vd., 2003)
Benzer bir almay da Coulter ve Martin (2006) yapm, sahadaki kolonlar temsil
edecek ekilde retilmi ve sahadaki kolonlarla ayn dzeyde scaklk deiimine sahip
olacak kalnlkta yaltlm numunelerin zamana bal scaklk deiimlerini, 24 saatlik
ve 28 gnlk elastisite modllerini, 3 eksenli basn dayanmlarn lm ve
numunelerin 6 saate herhangi bir dayanm salayabilecek sertlie gelmediini ancak
kaptan hasarsz karlabilecek duruma geldiklerini, mukavemet artlarnn 12 saate
kadar artarak daha sonra yavalayarak devam ettiini, enjeksiyonun yapsnda
bakalamlarn ancak 11 saat sonra grlebildiini gzlemlemilerdir. Bu sonular
erevesinde, bitiik kolonlarn inasnda ve kazda kolonlarn bu ilemler iin yeterli
sertlemeye ulaabilmesi iin gerekli zamann tannmas, dizilim ve sralamalarnn da
enjeksiyonun dayanm ve deformasyon zelliklerine gre dzenlenmesi ve her eye
ramen laboratuar almalarnn ne kadar kaliteli ekilde gerekletirilmise de sahada
farkl davranlarn grlebileceinin unutulmamas gerektiine dikkat ekmilerdir.
Yaplan enjeksiyonun sahip olduu parametrelerin jet grout kolonun mukavemetine
etkisinin belirlenmesi iin Kavak ve Mutman (2005), Japonya naat Mhendisleri
Birliinin sunduu svlama riski bulunan blgede kalan %25 5 relatif skla sahip
gradasyonlu ve kt derecelendirilmi akl zemin numunelerini farkl su/imento
oranlarnda farkl enjeksiyon basnlaryla hazrlayarak zerlerinde 7 ve 28 gnlk kr

srelerinde serbest basn deneyleri uygulam ve imento karmnn su oran arttka

yetersiz enjeksiyon uygulanm numune saysnn arttn ve bunun artan su ile birlikte
kelme miktarnn da artmasndan kaynaklandn dndklerini, sabit su/imento
orannda enjeksiyon basncnn artmas ile mukavemet deerlerinde byk farklar
olumadn, sabit enjeksiyon basncnda su/imento orannn artmas ile numunelerin
serbest basn mukavemetlerinde d olduunu, 7 ve 28 gnlk mukavemet deerleri
arasnda belli bir oran olmamakla birlikte doru orantl bir art olduunu, enjeksiyon
uygulanan numunelerde tam bir homojenlik bulunmadn ve bundan dolay da ayn
numunelerde farkl serbest basn mukavemetlerinin elde edildiini belirtmilerdir.
Dou vd. (2006), almalarnda Taris - Aydn, Limak Lara Otel Antalya, Concorde Otel
Antalya sahalarnda yaplan jet grout kolonlarndan alnan karot numunelerinin
mukavemet zelliklerinin zeminin ince dane yzdesi ve SPT vuru saysndan ne derece
etkilendii aratrmlar ve bu amala arazi ve laboratuar deneylerinden elde edilen
zeminin ince dane oran, ortalama SPT darbe says ve karotiyer ile alnan numunelerin
serbest basn dayanmlarn incelemilerdir. almalarnn sonucunda alnan
numunelerin serbest basn dayanmlarn, aratrma verileri ile karlatrarak, ince
dane yzdesine ve SPT vuru saysna bal olarak kolonlarn serbest basn
dayanmlarnn belirlenebileceini gstermilerdir.

Ayrca aratrmaclar, zeminde oluturulan kolonlarn mukavemetinin yksek olmasnn

nedeninin malzemeleri oluturan danelerin iyi derecelendirilmi olmasna bal olduu
ve ince dane miktarnn artmas sonucu kolon mukavemetinin azald sonucuna
varmlardr.
ekil 2.16 da zeminde tekil edilen jet grout kolonlarn serbest basn dayanm aralklar
gsterilmitir. Bu grafikte, alt adet alan, SPT vuru saysna ve ince dane yzdesine bal
olarak tanmlanmtr.

ekil 2.16. Jet kolonlarn mukavemet aralklar (Dou vd., 2006)

ekil 2.16 ya gre;

Alan 1 : 2,6 N/mm2 den dk dayanml kolonlar

Alan 2 : 3,5 N/ mm2 den dk, 2,6N/ mm2 den yksek dayanml kolonlar
Alan 3 : 5,5 N/ mm2 den dk, 3,5N/ mm2 den yksek dayanml kolonlar
Alan 4 : 7,0 N/ mm2 den dk, 5,5N/ mm2 den yksek dayanml kolonlar
Alan 5 : 14,0 N/ mm2 den dk, 7,0N/ mm2 den yksek dayanml kolonlar
Alan 6 : 14,0 N/ mm2 den yksek dayanml kolonlar olarak belirtilmitir.
Kullanlan parametrelerin jet grout kolonlara etkilerinin kompleks bir mekanizmaya
sahip olmasndan dolay tam belirlenememi olmas ile birlikte son yllarda da bu
konudaki almalar devam etmektedir.

Nikbakhtan ve Ahangari (2010), jet grout kolonlarnn yksek dayanmna, dk ekil

deitirme zelliine, ok dk permeabiliteye sahip olduunu ve bu zelliklerde
enjeksiyon basnc, ekme hz, pskrtc baln ap ve says, su-imento oran ve
zemin zellikleri gibi parametrelerin etkili olduunu ifade ederek almalarnda jet
grout parametrelerinin ve imento-su orannn optimize edilebilmesi iin deneme

kolonlar imal etmi, bu kolonlarn ap kontrolleri ve kolonlardan alnan karotlarda

yaplan serbest basn deneylerinin sonularn kullanarak ykseltme - dndrme hz,
imento-su oran ve enjeksiyon basncnn jet grout kolonunun ap ve eksenel basn
dayanm ile ilikisini belirlemeye almlardr.

Bu amala dier parametreleri sabit tutarak farkl enjeksiyon basn deerleri, imentosu oran ve ykseltme dndrme hzlar ile imal edilen kolonlarn aplar ve basn
dayanmlar belirlenmi ve literatr ile deney sonular grafikte kyaslanarak kolon
serbest basn dayanm (UCS) ve aplar (D) ile enjeksiyon basnc (P), ykseltme
hz(L), dndrme hz (R) ve imento-su oran (c/w) arasndaki bantlar aada
sunulmutur.

UCS = 0.7131. e0.0523P

R2= 0.9428

UCS = 1.6141. e-0.0784L

R2= 0.9089

UCS = 1.6141. e-0.0784R

R2= 0.9089

UCS = 2.4507. e0.2296c/w

R2= 0.9712

D = 0.8813. e0.0429P

R2= 0.9198

D = 1.9521. e-0.0777L

R2= 0.8652

D = 1.9521. e-0.0777R

R2= 0.8652

D = 0.6589. e0.4421c/w

R2= 0.9463

Bu alma sonucunda, enjeksiyon basncnn artmas ile serbest basn dayanmnn,

imento su orannn artmas ile de kolon ap ve basn dayanmnn logaritmik olarak
artt, ykseltme - dndrme hznn artmas ile kolon ap ve basn dayanmnn
logaritmik olarak azald grlmtr.

Kolon ap ve serbest basn dayanm deerlerinin imento su oranna kar hassas

davran gsterdikleri ve dolaysyla en etkin parametrenin imento- su oran olduu,
ayrca deney sonular ile literatrdeki sonular karlatrldnda kolon apnn ar
artmas ile basncn alt limit deerlere indii grlmtr.

Nikbakhtan ve Osanloo (2009), jet grout ynteminde kullanlan betonun yksek

dayanm, dk ekil deitirme ve dk geirimlilie sahip bir karakteristie sahip
olduundan imento bulamac yksek basnla verilirken hzdan dolay zeminin
yapsnn bozulduuna iaret ederek, enjeksiyon sonularnn ilem srasnda kullanlan
birok parametreden etkilendiini belirtmilerdir.

Bu almada enjeksiyonlu zemine tek eksenli basn, 3 eksenli basn, direk kesme,
brazilian dolayl gerilme ve Schmidt ekici deneyleri uygulanarak enjeksiyon basnc ve
aknn tek eksenli basn dayanmna etkisi incelenmi ve enjeksiyonun basn ve
aknn artmas ile tek eksenli basncn logaritmik olarak artt, buna ilaveten
enjeksiyonun zeminin kohezyon ve srtnme asn belirgin lde artrd
sonularna ulalmtr.

Laefar vd. (2009), kilin jet grout kolonun dayanm ve rijitliine etkisini belirlemek iin
hazrlanan numunelere %0 dan %10 a kadar Kaolinit ve Bentonit, iri ve toz halde
katarak rijitlik ve dayanmlarn lm, %1 orannda kil olmas durumunda bu
deerlerin azalma eilimine baladn %4 lerde azalma eiliminin belirginletiini ve
% 10 seviyesinde nemli lde bir azalma gsterdiini tespit etmilerdir. Ayrca kilin
ok az miktarnn dahi jet grout kolon dayanm ve rijitliinin azalttn, katlan kil eidi
ve katlma ekline gre jet grout kolonun dayanm, rijitlii ve gme davrannn
belirgin farkllk gsterdiini kaya ve mineral analizleri ile tespit etmilerdir.

Dey iyiletirme kolonlarnn analizleri iin farkl teknikler tm dnyada geni apta
kullanlmaktadr. Yapnn temeli, iyiletirmede kullanlan kolon sklna bal olarak,
kazk ya da iyiletirilmi zemin rol oynamaktadr. Analiz ve dizayn iin metotlar basit
ampirik yaklamlardan daha sofisitike analitik yaklamlara gemektedir. Deformasyon
davrannn saysal simlasyonu zeminin mekanik davrann anlamakta nemli rol
oynamaktadr (Van Der Stoel ve Van Ree, 2000).

2.6. Jet Grout Kolonu Kalite Kontrol Deneyleri

Uygulama sahasnda bir ksm imalatlar ncesi, bir ksm ise imalat sresi ierisinde
belirli dnemlerde gerekletirilebilen bir dizi deneyler ile tasarm gerekletirilmi jet

grout kolonlarnn kalitesi denetlenmi ve kolonlarn tasarm kriterlerine uygun olarak

imal edilmesi salanm olur (TS EN-12716, 2002).

2.6.1 Deneme kolonlar yaplmas ve ap kontrol

Uygulama sahasnda proje imalatlarnn balamasndan nce sahada farkl imalat

parametreleri kullanarak oluturulan deneme kolonlar ile projede hedeflenen aplar
salanmaya allmaktadr. Ayn jet grout uygulama ynteminde enjeksiyon basnc, tij
ekme ve dnme hz ile pskrtme az ap deitirilerek oluturulan deneme
kolonlar kolon ap btnlnn salanaca yeterli bir priz sresi beklendikten sonra
etraf kazlarak, farkl imalat parametreleri ile edilmi olan bu kolonlarn aplarnn ve
kazlan derinlik boyunca oluan ap srekliliinin kazlan derinlik boyunca
gzlemlenmesi salanm olur (Gkalp ve Dzceer , 2002).

Mulann Fethiye ilesinde bir proje kapsamnda kumlu silt formasyonda yaplm
deneme kolonlarna ait resim ekil 2.17 de, Samsun ilinde bir proje kapsamnda siltli
kum formasyonda yaplm deneme kolonlarna ait resim ise ekil 2.18 de sunulmutur.

ekil 2.17. Fethiyede kumlu silt bir formasyonda yaplm jet grout deneme kolonlar
(Doank, 2010)

ekil 2.18. Samsunda siltli kum bir formasyonda yaplm deneme kolonlar (Doank,
2010).

Sahada imalat esnasnda ap lmne, apn salanp salanmadnn anlk kontrolne

imkan vererek parametrelere annda mdahale ile uygulamada kolaylk salamak
amacyla Langhorst vd. (2007), Amsterdam Merkez stasyonda gerekletirilen kaz iin
jet grout ile oluturulmu destekleyici sandvi duvar sisteminin dizayn iin ngrlen
parametrelerin doruluunu belirlemek ve dorulamak iin kolonlarn aplarnn
belirlenmesi zerine deneme almalar yapmlardr. Bunun iin ilk yntem olarak
hidrolik basncn deiimi-hacim deiimi-kumpas kollarnn lt mesafe arasndaki
banty temsil eden eriler ile ap lm salayan hidrolik hareketli kumpas metodu
kullanmlardr. kinci yntem olarak jet grout kolonun evresine deiik mesafelerde
konan bo TubeX kazklarn ierisinde nozul seviyesine indirilen mikrofonlar ile jet
grout basncndan dolay zeminde meydana gelen grltnn genliinin lm
sayesinde bir yazlm ile ap lm salayan hidrofon metodu kullanmlardr. nc
yntem olarak her 1 m jet grout ileminde giren ktle kan ktle dengesi prensibiyle
ap kontrol salayan taan younluk lm metodu kullanarak 3 farkl yntemin
baarlarn irdelenmilerdir. Sonu olarak bu yntemlerin tatmin edici gveni veren
sistemler olduklarn ve daha da gelitirilerek kolon aplarnn daha doru ve gvenilir
llebilmesiyle daha yksek dizayn dayanmna sahip jet grout kolonlarn ina
edilebilmesinin mmkn olabileceini belirtmilerdir.

2.6.2 Karot numune alnmas ve serbest basn deneyi

Yksek basnl imento enjeksiyonu ile rselenen zeminde oluan jet grout kolonlarn
tasarm

aamasnda

ngrlen

mukavemet

deerlerinin

saha

da

salanp

salanamadnn belirlenmesi iin bu kolonlardan karot numuneler alnarak serbest

basn deerleri llebilir (Durgunolu vd., 2002). Karot numuneler proje balang
aamasnda imal edilen deneme kolonlarndan alnd gibi uygulama esnasnda imal
edilen kolonlardan da rastgele seilerek alnmaya devam ediler ve kontroln sreklilii
salanr. Karot numuneler alnmadan nce jet grout kolonlarnn yerinde prizlenmesinin
beklenmesi gerekmektedir. ekil 2.19 da jet grout kolonlarndan rastgele seilerek
alnan karot numune anndan bir grnt sunulmutur.

ekil 2.19. Jet grout kolonundan alnan karot numune (Doank, 2010)

ekil 2.20. Farkl zeminlerde oluturulan jet grout kolonlara ait serbest basn
mukavemeti deerleri (Burke, 2004)

ekil 2.20 de jet grout kolonlarn serbest basn mukavemeti deiimlerinin imal
edildikleri zemin profiline gre deiimini gsteren grafik bulunmaktadr. Kum ve akl
zeminlerde kolon serbest basn mukavemeti deerlerinin ilk balarda ve nihai durumda
killi ve siltli zeminlerdeki deerlere gre daha yksek olduu bu grafikten
anlalabilmektedir.

Nozul ap da nihai mukavemeti etkileyen nemli parametrelerden biridir. Nozul ap

hari dier parametreleri sabit tutarak oluturulan jet grout kolonlarna bakldnda
nozul apndaki artn kolon oluturulurken kullanlan imento dozajn ve dolaysyla
kolon nihai mukavemetini artraca bilinmektedir. imento dozajnn ne olmas
gerektii proje kriterlerinde istenen nihai mukavemetle ilikili olmakla beraber deiik
zemin profilleri iin kullanlan imento dozaj aralklar izelge 2.2 de verilmitir.

izelge 2.2. Farkl zeminlerde oluturulan jet grout kolonlarnda kullanlan imento
miktarlar (Burke, 2004)

Zemin Tr

Kolondaki imento Miktar (kg/m3)

Kumlar

150-250

Siltier ve Siltli Kumlar

200-275

Killer

250-350

Organik Siltler ve Turbalar

300-400

2.6.3 Jet grout kolonu ykleme deneyi

mal edilen jet grout kolonlarnn gerek dey yk tama kapasitelerinin belirlenmesi
ve bu deerlerin proje aamasnda ngrlen deerleri emniyetli bir ekilde saladnn
dorulanmas amacyla alnan karot numunelerinde yaplan laboratuar deneylerinin
yannda yerinde jet grout kolon ykleme deneyleri yaplmaktadr (Durgunolu vd.,
2002).
Kazk veya kazk gruplarna ykn uygulanmas birka yntemle gerekletirilir. Bu
yntemlerden ilki bir hidrolik kriko vastasyla ankraj kazklarndan reaksiyon alarak
test kolonuna yk uygulanmasdr. Bu ynteme ait temsili kroki ekil 2.21 de ve bu
ynteme ait bir uygulamaya ait resim ekil 2.22 de gsterilmitir. Ankraj kazklarnn
adeti, sistemi birbirine balayan deney kirilerinin boyutlar uygulanacak yke
reaksiyon oluturabilecek ekilde ve yeterli ekilde belirlenmelidir. Ayrca ankraj
kazklar denej kazna kazk apnn 5 kat veya 2m olmaldr.

ekil 2.21. Deney kazna ykn ankraj kazklarndan reaksiyon alarak uygulanmas
(Dzceer, 2002)

ekil 2.22. Tekil kazk ykleme deneyi (Handley vd., 2006)

Kazk yk ykleme deneylerinden ikincisi hidrolik kriko sistemiyle, arlk kutusu veya
platformdan reaksiyon alarak ykn uygulanmasna ynelik bir yntemdir. Bu
yntemde destek deney kiriine paralel yerletirilen arlk kutusu veya platform
kenarlarndan salanmaktadr. Bu destekler arln oturmasn nlemeli ve deney
kiriinden en az 1.50m mesafede olmaldr. Bu arlk kutusuna veya platforma
maksimum deney yknn %10u kadar kaya, beton, elik ve su dolu bidon gibi
malzemeler yerletirilir. Arlk kutusuna veya platforma yerletirilen ve maksimum

deney yknn %10 u kadar olan yklerden faydalanlarak reaksiyon alan bir hidrolik
krikolu kazk ykleme deneyi dzeneine ait kroki ve resim srasyla ekil 2.23 te ve
ekil 2.24 de gsterilmitir.

ekil 2.23. Deney kazna ykn arlk kutusu veya platformdan reaksiyon alarak
uygulanmas (Dzceer, 2002)

ekil 2.24. Statik (sabit) arlk kullanlarak yaplan tekil kazk ykleme deneyi (Handley
vd., 2006)

Kazn eksenel hareketlerini lmek zere lm aletleri, kazn merkezinden eit

mesafedeki kazk veya kazk balyla balantl kulplar halinde referans kirilerinin
zerine, aletin minimum boyutu kazn uzun eksenine paralel olacak ekilde oturtulur
(Dzceer, 2002).

Ykleme deneyi dzenei kurulduktan sonra standart ykleme, tekrarl ykleme, sabit
zaman aralklaryla ykleme, sabit penetrasyon oran ile ykleme, sabit oturma
artmlarnda ykleme ve hzl ykleme gibi farkl ykleme yntemleri kullanlarak deney
gerekletirilebilir (ASTM D1143, 1994).

2.6.4. Sreklilik deneyi

Sreklilik deneyi sahadaki kontrol almalarnda kolon kesitlerinde derinlie bal

meydana gelebilecek deiimleri ve kolonun boyunu belirlemek ve kolon cidar boyunca
meydana gelebilecek sreksizlikleri tespit etmek zere kullanlan bir deney yntemidir
(Gkalp ve Dzceer, 2002). Bu deney jet grout kolonu balnda zel bir eki ile
oluturulan darbenin yine jet grout balna yerletirilen bir ivme ler ile
kaydedilmesi ve kaydedilen bu deerlerin bu amala gelitirilmi bir bilgisayar program
ile grafik haline dntrlmesi esasna dayanmaktadr. Bu veriler sahada bulunan
portatif bilgisayar ile analiz edilmekte ve sonular hz-zaman grafii eklinde kayt altna
alnmaktadr. (Gltekin, 2010).

Bu deneylerin yorumlanmasnda, gerilme dalgasnn darbe sonrasnda kazk balndan

balayarak alta doru ilerlemesi ve alttan yansyarak tekrar kolon balna gelmesi
kabuln ieren gerilme dalga teorisinden yararlanlmaktadr (enol ve Dene, 2007).

Deney sresince ortamda meydana gelecek evresel deiikliklerin etkisini en aza

indirmek iin sreklilik deneyinde bir jet grout kolonu iin ayr kayt alnmakta ve
sonular yorumlanrken zemin yaps, jet grout tasarm zellikleri ve jet grout imalat
yntemi gz nnde bulundurularak olas yanl yorumlardan kanlmaktadr.
Sreklilik deneyi sonucunda elde edilen tipik bir grafik ekil 2.25 te sreklilik deneyi
yapm ann gsteren bir fotoraf da ekil 2.26 da yer almaktadr.

ekil 2.25. Sreklilik deneyi bilgisayar yazlm grafik verisi (Gltekin, 2010)

ekil 2.26. Jet grout kolonuna yaplan sreklilik testi an (Doank, 2010)

2.7. Jet Grout Kolonlarnn Tama Kapasitesi

2.7.1. Jet grout kolonlarn tama glerinin hesaplanmas

Zeminde dey olarak oluturulan jet grout kolonlar, kazk elemanlarna benzer bir
ekilde hesaplanmaktadr. Jet grout kolonunun evre zemini asndan toplam tama
gc iki bileenden oluur. Bunlar u direnci ve evre srtnmesi bileenleridir. Bir jet

grout kolonunun gmeden nce tayabilecei maksimum yk (kolon tama gc) Qd,
kolon arl Wk ile gsterilirse, bir jet grout kolonunun krlma olmadan tayabilecei
yk Qd + Wk dir. Bu ykn kolon ucunun maksimum tayabilecei yk (Qu) ile kolon
evresinin srtnme ve adhezyon ile tayabilecei ykn (Qevre) toplam olduu kabul
edilir. Bu durumda Eitlik 2.3 elde edilir.

Qd = Qu + Qevre + Wk

(2.3)

Jet grout kolon u tama gc eitlii aada gsterilmektedir.

Qu = Au . qd

(2.4)

Au : Kolon u alan
qd : Kolon ucundaki zeminin tama gc
Jet grout kolonun srtnme ile tayabilecei ykn formlasyonu Eitlik 2.5 te
gsterilmektedir.

Qevre = Ayanal . fs

(2.5)

Ayanal : Kolonu zemin ierisinde kalan yzey alan

fs

: Kolonun birim alanna etkiyen ortalama srtnme gerilmesi

Kolon birim yzey alan P ile ifade edilecek olursa Aevre = P . Df olacaktr.
Birim alana etkiyen srtnme kuvveti Eitlik 2.6 kullanlarak hesaplanmaktadr.

fs = cu + ph . tan

cu : Df boyunca ortalama adhezyon

ph : Df boyunca ortalama yatay basn

Bu durumda kolon tama gc, Eitlik 2.5 teki gibi yazlabilir.

(2.6)

Qd = Au . qd + Aevre . fs - Wk

(2.7)

2.7.1.1. Kohezyonsuz zeminlerde kolon tama gc

Kohezyonsuz zeminlerde jet grout kolonunun u tama gc Eitlik 2.8 ve 2.9

kullanlarak hesaplanmaktadr.

Qu = Au . qd

(2.8)

qd = po. Nq + K2 . 2 . N . B

(2.9)

Eitlik 2.8 deki po parametresi kolon u efektif basn gerilmesi olup Eitlik 2.9 ile ifade
edilmektedir.
po = 1 . Df

(2.10)

K2 parametresi ekil katsays dairesel kesitli kazklarda ise 0,3 alnmaktadr. Eitlik 2.9
da, kolon ap (B), kolon apnn uzunluuna kyasla kk olduu dnlecek olursa
ihmal edilebilmektedir.

Jet grout kolon boyu (L) ile kolonun zemin iinde kalan uzunluu (Df) birbirine eittir.
Kolon en kesiti ile u alan ayndr.

Wk = Au . L . kazk = Au . Df .

(2.11)

Qu Wk = Au . . Df . Nq Wk = A . . Df . ( Nq 1)

(2.12)

Kohezyonsuz zeminlerde cu = 0 olduundan birim evre srtnmesi Eitlik 2.13 ve 2.14

ile hesaplanabilmektedir.

fs = ph . tan

(2.13)

p h = K . pv

(2.14)

ph : evre srtnmesinin hesaplanaca seviyede kazk evresine etkiyen yatay basn

K : Yatay toprak basnc katsays

pv : Dey basn

Beton kazk iin K deeri dk relatif sklk iin 1 ve yksek relatif sklk iin 2
alnrken deeri

alnacaktr.

Jet grout kolonlar beton kazk snfna girdiinden dolay eitliklerde, beton kazklar iin
kullanlan K ve deerleri kullanlacaktr. Bu durumda birim evre srtnmesi deerini
elde etmek iin Eitlik 2.15 kullanlmaktadr.

fs = K . pv . tan

(2.15)

Dey basn gerilmesi pv = . Df olup birim evre srtnmesi derinlik arttka lineer
olarak artacaktr. Df boyunca lineer dalm halinde evre srtnmesi Eitlik 2.16,
dairesel kolonlarda ise (jet grout kolonu) Eitlik 2.17 kullanlarak hesaplanmaktadr.

Qevre = P . Df . fs

(2.16)

P : Kazn birim evre alan

Qevre = . K . .

. D . tan

(2.17)

Jet grout kolonunun tek tabaka iinden gemesi durumunda Eitlik 2.18 kullanlacaktr.

Qd = Qu + Qevre Wk = Au . . Df . (Nq 1) +

. K . .

. D. tan

(2.18)

Kolonun farkl tabakalardan gemesi halinde evre srtnmesi her tabaka iin kolon
yzey alan, ortalama dey basn, toprak basnc katsays ve srtnme as ayr
deerlerin toplam olarak hesaplanmaktadr (Eitlik 2.19).
Qevre =

tan

(2.19)

Bu durumda kohezyonsuz zeminlerde jet grout kolonunun tama gc Eitlik 2.20

kullanlarak hesaplanacaktr.
Qd = Qu + Qf Wk = Au . . Df . ( Nq 1) +

. tan

(2.20)

2.7.1.2. Kohezyonlu zeminlerde kolon tama gc

Killi zeminlerde Skempton formlne gre Df / B > 2,5 ve kolon en kesitleri daire, kare
veya bunlara yakn ekillere sahip olduundan Eitlik 2.21 kullanlacaktr.
Nc . c = 9 . c

(2.21)

Katsay olarak 9 deerinin alnabilmesi iin kolonun tayc zemine 5B kadar girmesi
gerekmektedir.

qd = 9. c1 + . Df

(2.22)

fs = cu olduundan dolay ;

Qu = ( 9 . c1 + . Df ) . Au

(2.23)

Qevre = Ayanal . cu

(2.24)

Qd = Au . (9 . c1 + . Df ) + Ayanal . cu Wk

(2.25)

olarak tanmlanabilmektedir. Kohezyonlu ve kohezyonsuz zeminlerde yaplan kabule

gre Wk = Au . . Df olarak alnabileceinden killi zeminlerdeki kolon tama kapasitesi
Eitlik 2.26 da gsterildii gibi hesaplanabilmektedir.

Qd = 9. c1 . Au + Ayanal . . c2

c1 : Kazk ucundaki drenajsz kayma mukavemeti

(2.26)

c2 : Kazk evresindeki drenajsz kayma mukavemeti

2.7.2. Jet grout kolonlar kullanlarak tama gcnn artrlmas ve oturmalarn

azaltlmas zerine yaplan almalar

eitli sahalarda yaplan jet grout uygulamalarnn tama gc ve oturma problemlerine

kar kullanlabilecek bir iyiletirme yntemi olup olmadn belirlemek ve yntemin
baarsn tespit etmek zere ok sayda alma yaplm ve deerlendirmeler
yaplmtr.
ekil 2.27 de slah edilmi zemin snfna gre kolon tama kapasitesinin deiimi
gsterilmektedir. Buna gre granler zeminlerde slah sonras tasma kapasitesindeki
artn daha fazla olduu gzlenmektedir (Melegary ve Garassino, 1997).

ekil 2.27. Farkl tip zeminlerde tama kapasitesinin deiimi (Melegary ve Garassino,
1997)

Ayn su / imento oran ve imento dozaj ile gerekletirilmi Jet2 kolonun mukavemeti
Jet1 kolonun mukavemetine gre %10 - 15 civarnda daha dk, Jet3 kolonun
mukavemeti ise Jet1 ve Jet2 kolonun mukavemetlerinden daha dktr. Bunun sebebi
Jet2 ynteminin ierdii hava ve Jet3 ynteminin ierdii ok miktardaki sudur.

Jet grout iyiletirme ynteminin baarsn irdeleyen bir almada Durgunolu vd.
(1998), stte gri-yeil renkli orta kat-kat kvaml ve ince akl ierikli kil ile alt
seviyelerde killi kumlu akl dizilimli alvyon zemine sahip Migros/Ankara GMAT
hipermarket ve alveri binas sahasnda yaplan jet grout ile zemin slahn sunmutur.

Yaplan zemin slah temel oturmalarna kar yaplm olup, kazkl temel veya jet grout
ile iyiletirme yntemlerinden; daha dk maliyetle ve daha ksa inaat sresinde
gerekletirilebilen jet grout ile zemin slah tercih edilmitir.

Kalite kontrol amacyla uygulama sonras kazlarla kolon aplar, kolonlardan alnan
karot rnekleri zerinde laboratuarda yaplan deneyler ile serbest basn dayanmlar ve
sahada kolonlar zerinde uygulanan ekme deneyleri ile kolonlarn yk tama
kapasiteleri belirlenmi, elde edilen deerler kolonlarn basn dayanmlarnn,
oturmalarnn ve tama kapasitelerinin proje dizayn deerlerini gvenle salamakta
olduunu gstermitir.

almann sonucunda, jet grout ynteminin her zeminde uygulanabildii, yntemin

uygulanmasnn ve kontrolnn gerei gibi yapldnda zaman ve ekonomi ynnden
nemli lde tasarruf salad belirtilmitir.

Keskin ve imen (2002), Afyon ili Dinar ilesinde yapm planlanan alt katl zel idare
ihan temel zemininin jet grout yntemiyle iyiletirmesini ieren bir alma yapm ve
bu alma ile jet grout ynteminin tama gc ve oturma asndan problemli alanlarda
uygun bir zm olduunu gstermilerdir.
Bu uygulama sahasnda ncelikle sondajlar, arazi ve laboratuar deneyleri yaplm,
gerekli hesaplamalar yaplarak s temellerin tama ve oturma artlarn salamad
belirlenmitir. Ortamda yer alt su seviyesi yzeyden itibaren 1,6 m derinlie kadar
ykselmi durumda bulunduundan derin temel uygulamas iin artlarn uygun
olmad ayrca zeminin svlama potansiyeline sahip olduu tespit edilmi ve yaplan
incelemeler sonunda bu inaat sahasnda en uygun zmn jet grout kolonlar ile zemin
iyiletirmesi olduuna karar verilmitir. Ayrca, temel alannn dna taan jet grout
kolonlar yaplarak yer alt suyu da kontrol altna alnmtr.

Gokalp ve Duzceer (2002), zeminin tama gc asndan ksmen, oturma ve farkl

oturma asndan tm yap altnda problem tekil eden, en byk jet grout
uygulamalarndan biri olan Aliaa' daki enerji santrali sahasnn yklerin jet grout
kolonlarla salam tabakalara aktarlarak oturmalarn dk seviyelere indirilmesine
ynelik zemin iyiletirme almasn sunmu ve yntemin baarsn deerlendirmitir.

Glendirme ilemine balanmadan, deneme ve test kolonlar imal edilerek bunlar

zerinde kolon ap llmesi, karot alnmas, basma - ekme deneyi, sreklilik deneyi
gibi kontroller yaplarak retimde kullanlacak optimum parametreler belirlenmeye ve
yntemin baars tespit edilmeye allmtr. retim esnasnda da belli periyotlarda bu
kontroller devam etmi ve gerekli durumlarda parametrelere mdahale edilerek
uygulamann baarl ekilde uygulanmas salanmtr.

Ayrca, salam zemin ile iyiletirilmi zeminin elastisite modlleri yakn olmasndan
dolay yansmalarn net alnamad ve boy lmnn net yaplamadn, jet grout
ynteminin hzl bir yntem olduunu ancak retim ncesi testlerin optimum parametre
bulmak iin gerekli ve faydal olduunu, retim esnasnda dzgn yaplan periyodik
kontrollerin baz problemlerin erken tespit edilmesine ve gerekli mdahalelerin
yaplmasna imkan tandn, literatrde benzer zeminlere ait serbest basn
deerlerine yakn deerler iyiletirilen bu zeminde de elde edildiinden yntemin
baarl olduunu belirtmilerdir.

Durgunolu vd. (2002), stanbul Leventte yaplacak ve temelde ve son iki- kat
seviyelerinde

birbirlerine

rijit

balanacak

olan

iki

kulenin

farkl

styap

deplasmanlarna sahip olmamas ve farkl zemin tiplerine oturmalarna ramen kulelere

ayn temel tipi seilmesi gerektiinden taban grovak anakaya olan kontrolsz dolgu
yaplm sismik olarak aktif blgede bulunan sahada jet grout yntemiyle
gerekletirilen zemin slahna ait vaka analizi sunmulardr.

Bu iyiletirmeyle, kulelerin altndaki taban zemini deformasyon modllerinin birbirine

yakn olmasnn salanmas amalanmtr. Kaya kotlar farkl olduundan soket kazk
uygulamasnda kazk boylarnn deimesiyle rijitlikler de farkl olacandan ve farkl
oturmalar gzleneceinden jet grout yntemi tercih edilmitir. Gelen yklere gre,

kolonlar ana kayaya oturduundan dolay u mukavemeti de hesaplara dahil edilerek

60, 70 ve 80 cm apnda kolonlar oluturulmasna ve bu aplara en uygun yntem olan
tekli jet sistem (Jet 1) kullanlmasna karar verilmitir.

Jet grout kolonlarn tama gc ve deformasyonlarn belirlenmesi iin yerinde ykleme

deneyleri, gerek kolon boyunun belirlenmesi iin sreklilik deneyleri, zemin yatak
katsaysnn belirlenmesi iin plaka ykleme deneyleri, jet grout malzemesinin
mukavemetini belirlemek iin alnan karot numuneler zerinde laboratuarda tek eksenli
basn deneyleri gerekletirilmi, projelendirme esnasnda kabul edilen deerlerin
gerekte saland ve slah edilen zeminin yatak katsaysnn grovak anakayann
literatrde kabul edilen yatak katsaysyla ayn kt belirlenmitir.

Bu sonulara dayanarak aratrmaclar, yaplan iyiletirme ile zemin tama gcnn

artmasyla proje maliyetinde ciddi azalma olduu, jet grout ynteminde tekli jet sistemin
(Jet 1) kullanlmasyla inaat sresinin ve maliyetin daha da azaldn, zeminin
iyiletirildikten sonraki deformasyon modlnn grovak anakaya ile yakn olmasnn
sreklilik testi ile llen kolon boyunun gerekten daha byk kmas ile hataya neden
olabileceini, yatak katsaylarnn yakn olmas ile farkl oturma ve dnme
problemlerinin byk lde snrlandrldn ve iyiletirmenin baarl olduunu
belirtmilerdir.

Bakm (2007), iki farkl inaat sahasnda gerekletirilen jet grout kolon uygulamasn
inceleyerek sahada yaplan ykleme deneyleri ve laboratuarda yaplan serbest basn
deneylerine gre kolonlarn proje ykn 2,5 3 kat emniyetle tayabildiklerini ve
oturma kriterlerini saladklarn, dolaysyla jet grout ynteminin temel alt
stabilizasyonu iin uygun ve ekonomik bir yntem olduunu belirtmitir. Ayrca SPT
deeri yksek olan sert kil tabakasnn kazktaki oturmay artrc bir faktr olduunu,
serbest basn dayanmlarnn ince dane yzdesinin artmas ile azalrken SPT saysnn
(N30) artmas ile arttn ifade etmitir.

Tm bu almalar bize jet grout kolonlarn tama gc ve oturma problemlerine kar

kullanlabilecek baarl bir yntem olduunu gstermitir. Yntemin mevcut binalarda
uygulanmas ile alakal Sar (2008), Kksu Kasr ve Fethi Ahmet Paa Yals iin tama

gc ve oturma problemlerinden dolay yaplmas kararlatrlan ve uygulanan jet grout

kolonu ile zemin iyiletirme ve temel takviye projelerini detayl olarak sunmu ve
iyiletirme sonrasnda yaplan takipler ve incelemelerde uygulamalarn olumlu sonular
verdii ve mevcut yaplardaki problemleri zdn belirtmitir. Ayrca Migros/Gimat
Hipermarket ve Alveri Merkezi iin oturmaya kar jet grout kolonu uygulamasn
deerlendirerek yntemin baarl olduunu ifade eden bir alma da mevcuttur (Ayan,
2009).

Ayrca yazar, yaplardaki kat ilaveleri ve restorasyon almalarnn yapnn yk

sistemini deitirebilecei ve bu deiimlerin yapnn arlamasna veya temele
aktarlan yklerin deimesine neden olabileceini, yapnn altndaki zeminin yeterince
sktrlmam ya da zayf olmas, yer alt su seviyesinin deimesi, zeminlerin davran
farkllklar gibi nedenlerle yapy tehlikeye sokabileceini, bu gibi durumlarda ve eski
yaplarn depreme kars gvenliinin salanarak mrlerinin uzatlmasnda temel
takviyesine ihtiya duyulabileceini belirtmitir.

Alkaya vd. (2011), jet grout yntemi ile bir baka iyiletirme yntemi olan ta kolon
yntemini kyaslamak iin yaptklar almalarnda Grcistan Poti de alvyon zemin
zerinde turbal kil-silt ve ince kum ieren blgede yaplacak demiryolu hatt iin, bir
blgesi jet grout kolon bir baka blgesi ta kolon yntemleri ile gerekletirilmi
iyiletirme almas sonras blgede zeminin karakteristiklerindeki deiimlerini
sismik krlma yntemi ile lerek yntemleri kyaslam ve deerlendirme sonucunda
jet grout kolon ile glendirilmi zemin karakteristiklerinin ta kolon yntemi ile
glendirilmi zemine gre daha yksek olduunu ifade etmilerdir.
Yoshitake vd. (2004), geleneksel jet grout deerlendirme metodunda alnan karot
numunelerinin tamamnn dikkate alnmadn ve ok kt durumdaki karot
numunelerinin hesaba dahil edilmediini, karotlardan elde edilen serbest basn
deerlerinin jet grout kolonun gerek serbest basn deerini vermediini temsil
etmediini ve bu yzden jet grout kolonunun tama gcnn hesaplanmasnda
geleneksel deerlendirme metodunun yeterli olmadn belirtmi ve RQD kaya
deerlendirme metodunu referans alarak iyiletirilmi zeminin uzunlua gre 6 farkl
kategoriye ayrlmasna dayal deerlendirme kriteri nermilerdir. Bu yntem kolon

boyunca sondaj ile numune alnarak zeminin homojenlik durumu ve krk boyutlar gibi
kriterlerle 6 farkl kategoriye ayrlmas (izelge 2.3) ve bu kategorilere ait uzunluun
toplam sondaj uzunluuna oran belirlendikten sonra, tama gcnn grup 1 ve 2 iin
deneylerde belirlenen serbest basn deerinin kendisini, grup 3 iin deneylerde
belirlenen serbest basn dayanmn 0.5 ile azaltlm deerini ve grup 4, 5, 6 iin tama
gc yok kabul edilerek sfr alarak toplam tama gc hesaplamay neren bir
yntemdir.

izelge 2.3. yiletirme durum kriteri (Yoshitake vd., 2004)

Kendi yntemlerinin geleneksel deerlendirme metodundan daha doru olduunu

kantlamak iin geleneksel hesapla tasarlanm drt sahay kendi nerdikleri metot ile
hesaplamlar ve gerekte de problemli olan sahann tama gcnn kendi metotlar ile
hesaplandnda dizayn dayanmn salamadn ve kendi yntemlerinin geleneksel
ynteme gre daha doru bir yntem olduunu ifade etmilerdir.

Son yllarda jet grout ynteminde kullanlan klasik yntemlerin duruma tam
yanstamad ve bu yntemlerle gvenlik saylarnn yksek alnarak ekonomikliin
olumsuz etkilendiini belirten almalar, jet grout ynteminde kullanlmak zere eitli
saysal analizlere ve saysal yntemlere dayal analizler neren almalar yapmlardr.
Bu almalardan biri Tinoco vd. (2009) nin yapm olduklar almadr. Yazarlar
Minho niversitesi nde yaplan bir almaya ait verileri kullanlarak 4 farkl yntemle
veri analizleri yapm ve bu veri analiz yntemlerinin jet grout kolonun serbest basn
dayanm ile parametreler arasndaki ilikiyi renebildiini tespit ederek, jet grout
ynteminde dizayn kurallar ve kalite kontrol asndan eksiklikler bulunduunu ve bu
yzden ampirik formllerle yaplan tasarmlarn ekonomiklii azalttn, bu kullanlan

veri analiz yntemleriyle daha doru modellemelerin salanmas ve bunlarn

kullanlmas sonucu saha testlerinin azalacan, yntemin daha ekonomik ve teknik
adan daha faydal hale gelebileceini ifade etmilerdir. Bu alma gerekli su imento
oran, m3 bana gerekli imento miktar ve imento eidi belirlemede baz
tanmlamalar sunmu ve dier parametreler ile ilikileri deerlendirilerek en etkili
parametrelerin imento miktar ve zemin zellikleri olduunu, kullanlan veri analiz
yntemlerinin iinde en anlalr ve en iyi seenein Fonksiyonel Alar (FN) modeli
olduunu, jet grout kolonun elastisite modl ve apnn belirlenmesi ile ilgili benzer
alma yaplabileceini gstermitir.
Buna ilave olarak Tinoco vd. (2011), jet groutun eksenel basn mukavemeti belirlemek
iin, ANN ve benzeri birka veri karma yntemini kullanarak bunlar laboratuarda
kullanlan

formlasyonlarla

kyaslam

ve

byk

lde

uyum

salandn

belirtmilerdir. Laboratuvar formlleri daha basit ve daha doru sonu vermesine

ramen 28 gnlk mukavemet deerlerinin bilinmesinin gerekmesi zaman asndan
byk dezavantaj olduundan bu almada 28 gnlk mukavemeti belirlemek iin veri
karma yntemlerini denenmi ve yeterli yaknlk salanabildiini tespit etmilerdir.
Ayrca 11 girdi arasndan etki gstermeyen dier girdiler karlp, etkili olan 6 veriyle
ayn analizleri yaptklarnda doruluk oran dtnden jet groutun eksenel basn
mukavemetinin hesaplanmasnn kompleks bir yap gerektirdiini, etkisi az grnen
parametrelerin dahi hesaba dahil edilmesi gerektiini vurgulamlardr.

2.8. Jet Grout Kolonlar Kullanlarak Yanal Deformasyonlarn Azaltlmas ve

Stabilitenin Artrlmas zerine Yaplan almalar
Wong vd. (1999), Singapurda bir sanat merkezi inaatnda bir temel kazsnda palplan
duvar ve diyafram duvar ile desteklenmi kaz yan yzeylerinin jet grout kolonlar ile
glendirilmesi almasn sunmu ve kaz ynnde deformasyonlarn jet grout
kolonlar ile azaltldn gstermilerdir.

Sahada zemin yzeyinden itibaren 2,5 3,0 m aada yer alt suyu bulunduu ve
uygulamada ikili jet sistem (Jet 2) kullanld belirtilmitir.

almada zemine ait slah ncesi drenajsz kayma dayanmnn 300 kPa ve elastisite
modlnn 150MPa ve diyafram duvardaki yanal deformasyonlarn maksimum 87 mm
iken jet grout ile zemin slah sonras drenajsz kayma dayanmnn 1150 kPa, elastisite
modlnn ise 350kPa deerlerine ulat ve maksimum yanal deformasyonun 37 mm
ye dt gsterilmitir (ekil 2.28).

ekil 2.28. Islah ncesi ve slah sonras inklinometre lmleri (Wong vd., 1999)

Wong ve Poh (2000), jet grout kolonlarn, bitiik nizaml yaplarda bodrum kat kazs
srasnda kaz yan yzeylerindeki diyafram duvarlardaki hareketi nlemek iin
kullanlmasn irdelemi, iksa duvarlar arkasnda oluturulan jet grout kolonlarn duvar
arkasndaki zemin tabakasnn aksi ynde hareketine sebep olduunu ve diyafram
duvarlarnda da kazya ters ynde deformasyon olutuunu gzlemlemilerdir. Ayrca
jet grout kolonlar ile diyafram duvarlarndaki eilme momentlerinin azaldn ve bitiik
yaplarn kazdan daha az etkilendiini gstermilerdir.

Falcao vd. (2000), jet grout iyiletirme yntemiyle yaplm baz almalarn ana dizayn
ve imalat kriterlerini sunmay ve bu iyiletirme ynteminin beton kazk, palplan ve

mini kazk yntemlerine alternatif olarak sunulabileceini gstermeyi hedeflemi

yaplan kalite kontrol testleri sonucu gvenli bulunan yaplara ve testleri yaplamadysa
da halen gvenle ayakta durmaya devam eden 4 adet jet grout iyiletirme yntemine ait
vaka analizi sunmutur.

Uygulanan testler ykleme - boaltma silindirleriyle yaplarak yk- deformasyon

durumuna baklm ve kolonlarn performanslarnn yeterli olduklar belirlenmitir.
Sonu olarak, jet grout yntemi her ne kadar genellikle zemin suyu kontrol ve tnel
almalarnda kullanlyorsa da, heterojen zeminlerde delme kapasitesi, i sresinin
azalmas, temel rijitlik ve ataletinin artmas, derin temel uzunluklarnn azalmas, kk
ve dar alanlarda almaya imkan tanmas gibi avantajlaryla bu yntemin derin
temelden istinat duvarna kadar bir ok durumda ekonomik ve rekabet edebilir bir
yntem olduu belirtilmitir.

Jian-Guo vd. (2009), bir otoban tnelini evreleyen kayann karakteristii gz nnde
bulundurularak tnel giriinde yaplan tnel temelinin tama kapasitesini artrmaya
ynelik dey jet grout uygulamasn tartmlardr. Hesaplamalarda ap, uzunluk ve
kolon aralklar daha nceki almalardan alnm, su-imento oran, jet grout basnc ve
yukar ekme hz gibi parametreler yaplan ap kontolleri ve alnan karotlara ait 3 ve 28
gnlk serbest basn deerlerine gre optimize edilmitir. Yazarlar sonu olarak jet
grout ynteminin uyumluluk ve manevra kabiliyetinin yeterli olduunu, tnel temelinin
tama kapasitesini ve stabilitesini arttrdn gstererek yaptklar almann sonraki
yaplacak almalar iin referans olabileceini ifade etmilerdir.
Semiz (2009), zmirde gerekletirilen metro inaatndaki jet grout kolon uygulamasn
deerlendirmi, istenilen apta kolon elde edebilmek iin en nemli parametrenin
enjeksiyon basnc olduunu ve imalat aamasnda proje enjeksiyon basncna riayet
edilmesi gerektiini vurgulamtr.

Bu uygulamada ilk nce 80 cm lik jet grout kolonlar planlanm, fakat deneme
kolonlarnda maksimum ap kazlp lldnde 70 cm elde edilmi ve proje 70 cm ye
gre tekrar dzenlenmitir. Seilen parametrelerin kalite kontrol iin imento
erbetlerinden imalat esnasnda kp numuneler alnarak 28 gnlk serbest basn

mukavemetleri, kolonlardan karot numuneleri de alnarak 48, 72 ve 96 saat priz sreleri

sonundaki serbest basn dayanmlar ayrca sreklilik testleri yaplarak kolon
sreklilii, uzunluk ve ap belirlenmitir. Bu deerlerin hesaplarda ngrlen deer
aralnda kald tespit edilerek, jet grout ynteminin yeterlilii saptanmtr.

Birok almann jet grout yntemi ile zemin iyiletirme ynteminin yanal deformasyon
ve stabilite problemlerinde yeterli olduunu gstermesinin yan sra baz almalar
geleneksel deerlendirme yntemleriyle yaplan hesaplamalarn eitli saysal analizler
ve bilgisayar programlar kullanlarak yaplmas halinde, daha ekonomik zmler
sunulabileceini belirtmilerdir. Ayrca yntemin bu zmlerle daha baarl hale
gelebileceine dikkat ekmilerdir. Bu almalardan biri Ksin (2009) in yapm
olduu almadr. Bu almasnda yazar, ilk olarak jet grout kolonlarnn dayanm
duvarlarnda kullanmna ynelik uygulamay daha sonra ise birim hcre ve
homojenletirme metodu kullanlarak jet grout kolonlarnn temel altnda kullanmna
ynelik uygulamalar sonlu elemanlar yntemi ile analiz etmitir. Jet grout kolonlarnn
tama gc hesap yntemlerini ve gerekli parametreleri incelemi ve jet grout kolon
hesaplarnn genellikle klasik kazk tama gc formlasyonlar ile tek bir kolon iin
yapldndan

dolay

zemin-yap

davrannn

detayl

olarak

incelenemediini

belirtmitir. Bu durumdan dolay gvenlik faktrlerinin yksek tutularak zmn

ekonomiklii asndan elverisiz bir durum oluturulduunu da szlerine eklemitir.

Ayrca saysal analiz sonularnn klasik ynteme gre daha ekonomik sonular
verdiini, analiz sonularnn model deneyin gme deerleri ile benzer ancak
deformasyon deerleri ile farkl ktn, saplama duvar kullanldnda dayanm
duvarndaki yatay ve dey deformasyonlarn azalarak gvenlik saysnn arttn ancak
ift sra dayanm duvar imalatnda sralar arasndaki akln artmas ile gvenlik
saysnn azaldn da tespit etmitir.

Buna benzer bir saysal analiz almas da Borges ve Marques (2011) tarafndan
gerekletirmitir. Yazarlar bu almalarnda dolgu ykseklii, kolon elastisite modl
ve kolon aralnn geosentetik glendirmeli ve jet grout ile desteklenmi dolgunun
davranna etkisini, biot konsolidasyon teorisi ve p-q kritik durum modeli ile alan
saysal analiz program ile incelemilerdir.

Analizlerde zellikle; oturma, artan boluk suyu basnc, efektif gerilme, gerilme seviyesi,
geosentetikte gerilme miktar, zemin kemerlenme etkisi ve toplam verim(etkinlik)
katsays nemsenmitir. alma sonunda sunulan sonular aada verilmitir:

Dolgudan kolona yk aktarm; dolgudaki kemerlenme, geosentetiin uygulad

gerilme ve kolon-yumuak zemin arayzndeki kayma gerilmesi olmak zere 3

mekanizma ile gereklemekte ve kolon ve geosentetikle glendirme yntemi, dolgu
taban ve dolgu stnde oturmalar ciddi ekilde azaltmaktadr.

Geosentetikteki gerilme uzaklk ap ile niform ekilde dalrken kolonlardaki

efektif gerilme d snrda en yksek olmak zere niform olmayan ekilde artmakta ve
kolon yzndeki teetsel gerilme kolonun balk ksmnda en byk deerini
almaktadr.

Dolgu ykseklii 3 m veya daha fazla olduunda kemerlenme etkisinin artmasyla

toplam verim katsays 0.85 lere ulamakta ve bu dolgu yknn %85 lik ksmnn jet
grout kolonlarla karland manasna gelmektedir fakat bu kemerlenme oran inaat
esnasnda neredeyse sabit iken inaat sonras aamada azalarak kolon balklarna
aktarlan yk miktarn artrmakta, oturma esnasnda meydana gelen kemerlenme
kayma gerilmesini harekete geirerek zemin gerilmesini artrmaktadr.

Kolonun mukavemeti arttka kolon ve yumuak zeminde oturma miktar

azalmakta ancak bu azalma 100 1000 MPa aralnda grlmekte, dier aralklarda ise
sabit kalmaktadr.

Kolon ara mesafeleri arttka, kemerlenme orannda azalma ve geosentetiin

kolona aktard ykteki artla birlikte toplam verim(etkinlik) katsaysnda azalma

grlmektedir.

Jet grout yntemi; yaplan dayanm duvarlar, diyafram duvarlar ve kazkl duvarlar iin
alternatif bir zm oluturmaktadr. Silindirik elemanlardan oluan srekli duvarlar
birok ama iin tipik bir model oluturmaktadr. Projede ngrlen duvar kalnl, imal

edilen duvar kalnlndan byk ise duvar kalnln artrmak amacyla ikinci sra jet
grout elemanlar ina edilebilmektedir.

Racansky vd. (2008), destekli ve desteksiz duvarlarn deformasyon ve gvenlik

saylarn farkl destek aralklarnda iki ve boyutlu analizler ile inceleyerek dayanm
duvar kalnlklarnn etkilerini belirlenmeye alm ayrca ara yzey elemanlarnn ve
farkl a boyutlarnn sonulara etkisini de irdelemilerdir. Bu almada yaplan
analizler sonucunda ikinci sra jet grout elemanlarnn hepsinin ina edilmemesinin
yapnn stabilitesine nemli derece etkisi olmad, destekler arasndaki mesafenin
etkisinin olduu grlm ve bu bilgiler gz nnde bulundurularak yaplacak
tasarmlarn dayanm yaplarnn inaat maliyetlerinin azaltlabileceini belirtilmitir.

2.9. Jet Grout Kolonlar Kullanlarak Permeabilitenin Azaltlmas zerine Yaplan

almalar

Jaritngam (2003), almasnda Tayland da bir yumuak kil zemin olan yol alt temelinin
tama kapasitesini artrmaya ynelik gerekletirilen jet grout zemin iyiletirmesini ve
bu tasarma ait sonlu elemanlar yntemi ile gerekletirdii analiz sonularn vermitir.
Taylandda bulunan Pak Phanang barajnn kayma gvenliinin artrlmas iin yaplan
iyiletirme almasna ait jet grout kolonlarnn aplarn, kolonlardan alnan karotlarn
28 gnlk serbest basn dayanmlarn ve Bishop yntemiyle sonlu elemanlar
analizinden elde ettii kayma gvenlii sonularn sunarak jet grout kolonun geleneksel
kazklara gre avantajlarn gstermitir. Zeminin iyiletirme ncesi ve sonras
durumunu karlatrarak iyiletirme ynteminin bu uygulamalardaki uyumluluunu ve
etkinliini incelemitir.

Bu almasnda jet grout yntemi ile iyiletirmenin toplam oturmalar, skabilirlii ve

permeabiliteyi azalttn, yntemin her eit zeminde su seviyesi zerinde ve altnda
basit olarak uygulanabilirliinin bu yntemin en byk avantajlarndan olduunu ifade
etmitir. Ayrca kolon alannn iyiletirilen alana, kolon uzunluunun iyiletirilen tabaka
derinliine orannn ve kayma mukavemetinin artmasnn toplam oturmay azalttn
ifade etmitir. Zemin ile imentonun karmasnn dayanm ve skabilirlie etkisi fazla

olduundan, sahada bu karma ileminin yeterliliinin iyi takip ve kontrol edilmesi

gerektiini belirtmitir.

Gazzarrini (2005), Columbiada bir tnelin yanna yaplmak istenen yeralt otopark iin
yaplacak kazdan tnelin zarar grmemesi iin jet grout yntemi ile zemin
stabilizasyonunu salamak ve zemin suyunun szmasn engellemek iin szdrmazlk
duvar oluturulmasna ait almay sunmutur. Konulan sensrlerle yntemin
uygulanmas esnasnda tnelde hareket gzlemlenmediini, szdrmazlk duvar ve tnel
arasnda herhangi bir szma meydana gelmediini dolaysyla Columbia da yeni
kullanlmaya balayan bu yntemin baarl olduunu ve gelecekte blgede ok byk
projelerin yaplmasna imkan salayacak yeni teknolojilerden biri olduunu ifade
etmitir.

Ayrca imalata balanmadan nce birka deneme kolonu imal edilmi ve bunlardan elde
edilen gzlemlerle optimum parametrelere karar verilmi, daha dk basn kullanmak
ve daha byk ap elde etmek iin ikili jet sistem (Jet 2) kullanlmas dnlm, 1
1,1 m civarnda kolon aplar elde edilmitir.

Chuaqui vd. (2012), Durham blgesinde yaplan kanalizasyon sistemine ait 2 girite
zeminin su, az akl ve zayf kil izleri grlen kumlu silt olmas nedeniyle kaz
esnasndaki olas tehlikenin nlenebilmesi iin zeminin permeabilitesini azaltmak ve
zemin stabilizasyonunu salamak zere yaplan ift akml jet grout uygulamasn
sunmu ve almadan baz sonular elde etmeye almlardr.
Uygulamada ilki oluan kolonlarn aplarnn yeterliliinin ve ikincisi iyiletirilen
zeminin serbest basn mukavemeti ve permeabilitesi gibi zelliklerinin kontroln
amalayan iki aamal test sistemi izlenmitir. Ve retim esnasnda da periyodik ekilde
sreklilik, permeabilite ve dayanm testleri yaplmaya devam edilmitir.

Karot alrken kolonun hrpalanaca ve mukavemetinin decei dnlerek, dar

taan karm ile silindir numuneler elde edilmi bunlar zerinde de serbest basn
deneyleri yaplmtr ancak karm iyi gereklememi ise oluturulan numunelerin
iyiletirilen zemini tam temsil etmeyebilecei bu yzden sonularnn doruluunun

irdelenmesi gerektii vurgulanmtr. Permeabilite testleri de karot numunesinde deil

bizzat sahada yaplarak daha doru sonular elde edilmeye allmtr.

Uygulanan enerji ile oluan kolon aplar arasnda genellikle lineer davran olduu,
nozul ap 5,5 mm iken 5mm olmas durumuna gre daha byk aplar elde edildii
grlmtr. Yntemin yer alt suyu nlemede ve stabilite problemlerinde etkili bir
zm olduu, kolon hiza ve konumlarnn nem arz ettii; etkili bir proje iin kalite
kontrolnn, uygun parametre ve aparatlar belirlemek iin sahada deneme uygulamas
yaplmasnn ok nemli ve gerekli olduu sonu olarak sunulmutur.
Jet grout kolonlarla iyiletirme ynteminin permeabilite problemlerinde baarl
olduunu ifade eden dier almalara karn Pskllolu (2010), Okan HES
sahasndaki Fli birimini zerleyen alvyon tabakann 10-2 -10-3 m/sn ve Berkman HES
sahasndaki alvyon tabakann ise 10-3 - 10-5 cm/sn deerlerinde olan geirimliklerinin,
kaz aamasnda inaat alannn evresinde jet grout yntemiyle yaplan kolonlardan
oluan bir perde uygulamas ile yeterli dzeye indirilememesi zerine gvde ekseni ve
dolu savak zerinde projelendirilen hat zerinde yaplan slurry trench yntemiyle
plastik beton duvar uygulamasnn yeterli geirimsizlii saladn gsteren
uygulamalar sunmutur. Alvyon olan baraj temellerinde geirimsizliin jet grout
kolonu uygulamasyla tek bana salanamayacan, slurry trench ynteminin ise
zellikle geirimli ve ok geirimli alvyon zeminlerde baarl olduunu belirtmitir.

2.10. Jet Grout Kolonlarn Zeminlerin Svlama Direnci zerine Etkisi

2.10.1 Svlamann tanm ve svlama kriterleri

Suya doygun granler zeminlerde deprem ile birlikte tekrarl ykleme koullarna
maruz kalnmakta ve bu durum boluk suyu basnc ok fazla artarak zeminin kayma
mukavemetinin ve efektif gerilmelerin azalmas dolaysyla da zeminin tama
kapasitesinin dmesine veya tamamen kaybolmasna neden olabilmektedir. Zeminde
maruz kalnan bu duruma svlama olarak tanmlanmakta ve bu durum depremler
srasnda styapda meydana gelen hasarlarn balca sebeplerinden biri olarak
gsterilmektedir. Depremlerle birlikte harekete geebilen svlama mekanizmasnn

zeminin mukavemetinde azalmalara neden olduu, yaplarn temellerini destekleyen

zeminlerde olutuu taktirde ise yapnn dnmesine veya zemin iine batmasna sebep
olabilecei bilinmektedir. Svlama potansiyeline sahip zeminler zerinde ina edilen
yaplarda depremle birlikte meydana gelen devirsel yklerle birlikte oturma ve tama
gc problemleri grlebilmektedir, bu yzden deprem potansiyelinin bulunduu
blgelerde yaplan hesaplamalarda svlama durumu gz nnde bulundurulmaldr.
Son 20-30 yl ierisinde yaplan aratrmalarda az ince daneli granler yapdaki ve temiz
kumlu zeminlerin deprem kaynakl svlamaya kar hassas olduklar grlmektedir.
Bununla birlikte kohezyonlu siltli zeminlerin de potansiyel svlama durumu son
dnemlerde yaplan almalara konu olmaktadr (Bakm, 2007).
a) Dane boyu 0.005 mm den kk olma yzdesi %15
b) Zeminin Likit Limiti (LL) % 35
c) Su muhtevas ( w ) 0.9 * LL

Yukardaki kriterleri salayan zeminlerin svlama potansiyeline sahip zeminler olarak

tariflenmektedir (Youd ve Idriss, 1997) .

Svlama potansiyelinin belirlenmesine dair baka bir almada da zeminin aadaki

zellikleri gsterdii taktirde svlama potansiyeline sahip olduu belirtilmitir
(Ishihara ve Yoshimine, 1998).

1 - Dane ierii ( 200 nolu elei geme miktar ) % 35

2 Ortalama para ap (D50) ; 0.02 mm D50 2 mm
3 Doygun tabakann derinlii 15 ile 20 metre
4 SPT N deeri 20 ile 30

Trkiyede 1998 tarihli deprem ynetmeliine bakldnda ise yer alt su seviyesi zemin
st seviyesine 10.0 metreden yaknsa ve ;

Sz konusu sahada kaln ve gevsek/yumuak alvyon katman bulunuyorsa

Sz konusu sahada gevsek kum-silt tabakas bulunuyorsa

bu zemin svlama potansiyeline sahip bir zemin olarak nitelendirilmektedir.

Yukarda tarif edilen, ulusal ve uluslararas platformda eitli aratrmalarda ngrlen

kriterlere gre suya doygun temiz kumlarn potansiyel olarak svlaabildikleri
grlm ve bunun yannda yaplan yeni almalarla daha nceleri svlamayacaklar
dnlen siltli kum veya kumlu siltten oluan suya doygun tabii zemin tabakalarnn da
depremler srasna svlaabilecekleri yaplan aratrmalarda ortaya kmtr (Erken
vd., 1995).

Baz uluslararas bilimsel aratrmalarda iri daneli ve akll zeminlerin de potansiyel

olarak svlaabildikleri rapor edilmi ancak akll zeminlerin geirimli olmas ve sismik
yklemeler altnda oluan tekrarl boluk suyu basnlarn greceli olarak abuk
datmalar nedeniyle ince daneli kumlu zeminlere gre farkl davran gsterdikleri
grlmtr. Bu farkllktan dolay akll zeminlerin svlama potansiyeli :

akll zeminlerin daha az geirimli tabakalar arasnda skmas

nce daneli zeminlerin akll zeminlerin boluklarn doldurmas

akll tabakalarn olduka kaln olduu ve tekrarl ykler altnda oluan boluk

suyu basnlarnn dalmas iin gerekli olan drenaj boylarnn uzamas durumlarnda
sz konusudur sz konusudur (Evans, 1987).

Saha deneylerinin yaplmas, svlama potansiyelinin nicel deerlendirmesinde en

yaygn mhendislik yaklamdr ve yaplan aratrmalar neticesinde standart
penetrasyon deneyi (SPT), koni penetrasyon deneyi (CPT), arazi kayma dalga hz (Vs),
Becker penetrasyon deneyi (BPT) yararl bilgiler salayabilecek olgunlua ulamtr
(Bakm, 2007).

2.10.2 Jet grout kolonlarn dinamik etki ve svlamaya kar kullanmas zerine
yaplan almalar

Durgunolu vd. (2004), 1999 Kocaeli depreminde en fazla 0,3g llen ivme ile yer
sarsntsna maruz kalan Karamrselde daha nce jet grout yntemi ile iyiletirilmi
olan pek kat fabrikas arazisi ile etraftaki iyiletirilmemi arazilerin veya bu
arazilerde bulunan yaplarn deprem sonras durumlarn gzlemlemi ve jet grout
ynteminin deprem hasarlarn ve svlama potansiyelini azaltmada baarl bir yntem
olduunu belirtmilerdir.
Durgunolu vd. (2002), 1.derece deprem blgesi olan zmir-Tire de anakaya zerine
alvyon formasyon ve dolgu zemin bulunan sigara fabrikas sahasnda tama gc ve
oturma problemlerine kar fazla ykl ksmlara soket kazk, svlama problemine
kar da jet grout zemin slah yntemi uygulamasna ait vaka analizi sunmulardr.

Jet grout yntemi uygulanmadan nce, tekli jet sistemi (Jet 1) ve ikili jet sistemi (Jet 2)
iin en uygun imalat parametrelerini belirlemek iin test kolonlar oluturulmu, bu
kolonlara ykleme deneyi uygulanm, ap kontrolleri yaplm ve mukavemetlerinin
belirlenmesi iin karotlar alnarak serbest basn deneyine tabi tutulmu, bu deerler
incelenerek belirlenen optimum parametrelerle deneme kolonlar imal edilerek tekrar
revize edilmi ve nihai optimum parametreler belirlenmitir.

Ayrca kalite kontroln sreklilii iin iyiletirme inas esnasnda ilk 60 dakika iinde
slak numune alnarak belirli kr sreci sonras enjeksiyon karmna ait zgl arlk ve
viskozite lmleri yaplm, kolonlar 4 tarafndan fotoraflanm, her yarm metrede
ap lm yaplm ve baz kolonlarda ykleme testleri yaplarak tama gc ve
deformasyonlarnn projede ngrlen kriterleri salayp salamad kontrol edilmitir.

Bu alma sonucunda aratrmaclar, basn mukavemetinin hzl bir ekilde arttn ve

zamanla bu deerin fazla deiim gstermediini, byk apta imal edilen kolonlarda
basn mukavemetinde bir miktar azalma olduunu, tekli jet sistem (Jet 1) ile imal edilen
kolonlarn zemin ve imentonun ikili jet sistem (Jet 2) ile imal edilen kolonlara gre
daha homojen kartn, daha kk aplara ve daha dk deformasyonlara sahip

olduklarn, basn mukavemetlerinin birbirlerine yakn olmakla birlikte daha yksek

olduunu, buna karn bu projede, zemin slahnn asl amacnn svlama olmas
nedeniyle geni apl kolonlarn meydana geldii ikili jet sistemi(Jet 2) ynteminin tercih
edildiini belirtmilerdir.

Dinamik etki ve svlamaya kar zemin iyiletirmesinde baarl yntem olduu yaplan
almalarda belirlenen jet grout ynteminin mevcut binalarda nasl bir sonu
vereceine dair Dou (2005), bir alma yapm ve almasnda stanbul da bulunan
Mabeynci Arif Bey Yalsnn zemininde llen svlama potansiyelinin; zeminde tekil
edilen jet grout kolonlar ile azaltlmasn aratrmtr. almasnda ncelikle Mabeynci
Arif Bey Yalsnn zemininde svlama potansiyelini incelemiler, jet grout imalatlar
ncesi ve sonras kuyu ii ynteminden elde edilen arazi kayma dalgas hzlarna gre
svlama ile ilgili deerlendirmeler yapmtr.

Arazide yaplan sondaj almalarna gre yzeyden itibaren ilk 6-8 m derinliinde
ortalama SPT deerleri 14 olan yapay dolgu tabakas bulunduu, bu tabakann altnda
ise 18 m yksekliinde SPT deerleri 3 ile 20 arasnda deien gevek ve boluklu siltli
kumlu kabuk tabakas ile SPT deerleri 31-69 aras deien akll kabuk tabakalar
olduu belirtilmitir. Bu tabakann afet blgelerinde yaplacak yaplar hakknda
ynetmelie gre Z4 snfnda zemine tekabl ettii ve yzeyden 2.4m aada yer alt
suyu seviyesine rastlanld belirtilmitir. Siltli kumlu tabakada SPT deerlerinin 20
den kk, gevek ve boluklu olmasndan dolay bu tabakann svlama iin risk tekil
ettii gsterilmitir.
Mabeynci Arif Bey Yals Marmara Denizi ile balantl olup bodrum kat kazs srasnda
tabandan su gelmesinin nlenmesi ve kaz yan yzeylerinin desteklenmesi amac ile
ncelikle 80 cm apnda jet grout kolonlar ile arlk duvarlar oluturulmutur. Islah
ncesi ve slah sonras sondaj kuyularnda kuyu ii yntemiyle elde edilmi olan arazi
kayma dalgas hzlarndan, slah sonras kayma dalgas hzlarnn yaklak 2 katna kadar
kt belirtilmitir.

almada, slah sonras arazi kayma dalgas hzlarn deerlendirerek svlama riskinin
bulunduu siltli kum tabakasnda slah sonras svlama etkisinin giderildii sonucuna
varlmtr.

Ayn yap ile ilgili bir baka alma da Ayan (2009), tarafndan gerekletirilmitir.
Mabeyinci Arif Paa Yals iin svlamaya kar jet grout kolonu ile zemin iyiletirme
projesi incelenerek yntemin baaryla uygulanabildii belirtilmi ve zeminlerin
iyiletirilme yntemlerindeki yeni gelimeler ele alnmtr.

Jet grout ynteminin baarsnn svlama asndan deerlendirilmesi ile alakal olarak
zsoy ve Durgunolu (2003) nun yaynlam olduu makale kapsamnda jet grouting ve
deep mixing zemin slah teknikleriyle svlamann etkilerinin azaltlmasna ynelik
yeni bir hesap metodu nerilmitir (ekil 2.29). Deprem sebebiyle oluan kayma
gerilmelerinin tanmlanan birim alanlar zerine dalm, zemin - imento karm
kolonlar ve evrelerindeki zemin arasndaki kayma modl fark kullanlarak
modellenmitir. nerilen metodun etkinlii Ford Otosan Glck Tesisleri sahasnda
yaplan zemin slah almalar ile karlatrlmtr.

ekil 2.29. nerilen hesap algoritmas (zsoy ve Durgunolu, 2003)

Bu almada nerilen hesap yntemi ksaca, deprem durumunda oluacak kayma

gerilmelerinin birim alan ierisinde niform olarak, yksek kayma modll kolonlar ve
bu elemanlar evreleyen zemin arasnda kayma modlleri orannda dalaca kabulne
dayanmaktadr. Bu bakmdan almada, nerilen metodun uygulamada ekonomik ve
gvenli sonularn elde edilmesinde yararl olaca beklendii belirtilmitir. almada
yaplan kabullerin iki veya boyutlu sonlu elemanlar metodu veya sonlu farklar
metodu modelleri ile kontrolnn yaplmas nerilmitir.

Bir benzer almada Durgunolu (2004), zmit Carrefoursa nn jet grout ile
iyiletirilmesinin ksmen tamamland blgelerindeki deprem davrann gzlemlemi,
deprem sonras ince daneli zeminler zerinde yaplan deneyler sonucunda svlamaya
kar zemin gvenliini hesaplamada kullanlan Chinese kriterinin baz zeminlerde
geerli olmadn belirlemi ve bu tr zeminler iin yeni bir kriter nermitir (Bray vd.,
2004). Bu kritere gre ;

Ip < 12 ve wn/LL >0.9

svlaabilir,

12 < Ip<20 ve 0.8 <wn/LL<0.9

ara durum , deney yaplmal,

Ip > 20 ve wn/ LL < 0.8

svlamaz, olarak tanmlanmtr.

Ayrca yazar, temel mhendislii tasarmlarnda svlamann mutlaka gz nnde

bulundurulmas gerektiini, bu alma ile jet grout ynteminin geerliliinin
kantlandn, zeminin yatay yaylmn ve dey deplasmanlarn snrlayabilen bu
yntemin mevcut binalara da uygulanabilir olmasnn byk bir avantaj olduunu da
ifade etmitir.
Statik ykler altnda jet grout hesaplarnn tablolama program ile yaplarak
kolaylatrlmasn, hatalarn azaltlmasn ve nlenmesini amalayan Alkaya ve Yeil
(2011), bu amala gelitirdikleri ve gerekli kolon says seilerek bu kolon saysnn
statik ykler altnda svlamaya kar yeterli olup olmadnn kontrol edilebildii
program sunmulardr.

2.11. Jet Grout Kolonlarn Bilgisayar Programlaryla Analizi zerine Yaplan

almalar

Gelien

teknolojiyle

birlikte

jet

grout

kolonlaryla

iyiletirme

ynteminin

hesaplanmasnda analiz programlar yaygnca kullanlmaya balanm ve yaplan

almalarla bu analizlerde tasarm ve parametrelerle alakal eitli kabul ve nerilerin
ne kadar gereki olup olmadklar belirlenmeye allmtr.

Ou vd. (2007), ncelikle yumuak kil zeminlerdeki derin kazlarda ar duvar sehimleri
ve zemin oturmasnn ok yaygn grlen bir problem olduunu ve zellikle bitiik
nizam yaplarda nemli hasarlara yol atn vurgulam, duvar sehimlerini veya zemin
oturmalarn azaltmak iin zeminin genellikle jet grout veya derin kompaksiyon
yntemiyle iyiletirildiini ancak iki boyutlu sonlu elemanlar yntemi ile gerekletirilen
analizlerde

bir

takm

sorunlar

olduunu

ve

gerek

durumun

tam

olarak

yanstlamadn ifade ederek bu almada boyutlu sonlu elemanlar yntemini

kullanmlardr.

llen

duvar

deformasyonlar

ile

analizlerden

elde

edilen

deformasyonlar karlatrmlar ve aralarnda ok iyi bir uyum olduunu

gzlemlemilerdir.

Tschuchnigg ve Schweiger (2008), jet grout kolonlarnn klasik kazk veya kazkl radye
temellere ekonomik alternatif olarak kullanlabileceini, problemi zmek iin ok
sayda jet grout kolonlar inaat edilmesi gereken durumlarda analiz zor olacandan
hesaplamalarda numerik metotlarn kullanmnn giderek arttn belirtmilerdir. ki
boyutlu sonlu elemanlar kullanlarak yaplan modellemelerin tm elemanlarn arazi
artlarndaki gibi tanmlandndan boyutlu modellemeler kadar hassas sonular
vermeyeceine ancak problemi boyutlu sonlu elemanlar yntemi ile modellemenin de
olduka karmak olduuna dikkat ekmilerdir. Modellemelerin karmakln
azaltmak iin en uygun metodun, kazklarn srekli ortamda sonlu elemanlar yntemiyle
net olarak modellenmedii ancak kazk akma davrann ele alan zel bir
formlasyonla sonlu elemanlar yntemine uyumlandran gml kazk konsepti
olduunu ifade etmilerdir. Bu amala almada yayl yk altndaki jet grout kolonu
analizlerinde iki boyutlu dzlem deformasyon, boyutlu ve gml kazk modelleri
kullanlarak yaptklar saysal analizler sonucunda bu modelleri karlatrmlardr.

Doank (2010), almasnda kohezyonsuz zeminlerde oluturulan jet grout kolonlara

ykleme deneyleri uygulamak ve kolonlarn ierisine birim deformasyon lerler
yerletirmek suretiyle kolonlarn dey yklerin etkisi altndaki performanslar ve kolon
bnyesinde oluan gerilme dallarn incelemitir. mal edilen kolonlarn kalite
kontrol iin alnan karotlara uygulanan serbest basn deneyi, sreklilik deneyi ve
ykleme deneylerinin sonular ile bu kolonlarn sonlu elemanlar yntemiyle yaplan
analiz sonularn ilikilendirerek en yakn modelin nasl kurulabileceini belirlenmeye
almtr.

3. MATERYAL ve YNTEM

3.1. Materyal

almada, materyal olarak be girdi ve bir kt olmak zere toplam alt parametre
kullanlmtr. Girdi parametreleri; enjeksiyon basnc, ekme hz, nozul ap, zeminin
standart penetrasyon says ve zeminin ince dane orandr. kt ise oluan jet grout
kolonunun serbest basn dayanmdr. Bu parametreler (Bakm, 2007) nin yapm
olduu almadan alnm ve iki farkl yntem ile analiz edilerek girdi parametrelerinin
ktya olan etkisi incelenmitir.
3.2. Yntem

Jet grout kolonu imal edilirken kullanlan jet grout parametreleri ve iyiletirme ncesi
zemin durumunun bilinmesiyle bu kolonun serbest basn dayanmnn tahmini iin ilk
olarak Bulank Mantk Metodu ile model kurulmutur. Bu yntemi karlatrmak iin
ve ikinci bir yntem olarak, tahmin modellerinde sklkla kullanlm istatistiksel
yntemlerden oklu Regresyon Analizi kullanlmtr.

3.2.1. Bulank mantk yntemi

Gnlk hayatta kesin olarak bilinmeyen veya nceden sanki kesinmi gibi dnlen
ama sonuta kesinlik arz etmeyen durumlarla karlalabilir. Bu durumlarn sistematik
bir ekilde nceden planlanarak saysal ngrlerinin yaplmas ancak bir takm kabul
ve varsaymlardan sonra mmkn olabilmektedir (en, 2001).

Gerek dnya karmaktr. Bu karmaklk genel olarak belirsizlik, kesin dnceden

yoksunluk ve karar verilemeyiten kaynaklanr. Bilgisayarlar bu tr belirsizlikleri
ileyemezler,

nk

bilgisayarlarn

almas

iin

saysal

bilgiler

gereklidir.

Bilgisayarlardan farkl olarak insann yaklak dnme, olduka yetersiz, eksik ve

belirsizlik ieren veri ve bilgi ile ilem yapabilme yetenei vardr. Genel olarak, deiik
biimlerde ortaya kan karmaklk ve belirsizlik gibi tam ve kesin olmayan bilgi
kaynaklarna bulank (fuzzy) kaynaklar ad verilir. Zadeh (1968), gerek dnya sorunlar

ne kadar yakndan incelemeye alnrsa, zmn daha da bulank hale geleceini ifade
etmitir (Saplolu, 2010).

1965de L. A. Zadeh (Ltfi Askerzade), yeni bir matematiksel yntemi aklayan Fuzzy
Sets (Bulank Kmeler) adl nl makalesini Information and Control isimli dergide
yaynlad. Bu yntem, ksa adam, gzel kadn veya 1den daha byk gerek
saylar gibi belirsiz kmeleri veya pheli fikirleri elde etmeye ve tanmlamaya olanak
salamtr. O zamandan gnmze, bulank kmeler kuram hem Zadeh in kendisi, hem
de saysz aratrmac tarafndan hzl bir biimde gelitirilmitir. Ayn zamanda bu
kuramn gerek uygulamalar da baarl bir biimde gerekletirilmitir. Bulank
kmeler kuramnn ana fikri, tamamen sezgisel ve doal olmasdr (Sakawa, 1993).

Bulank mantn en geerli olduu iki durumdan ilki, incelenen olayn ok karmak
olmas ve bununla ilgili yeterli bilginin bulunmamas durumunda kiilerin gr ve
deer yarglarna yer vermesi, ikincisi ise insan muhakemesine, kavraylarna ve karar
vermesine gereksinim gsteren hallerdir (en, 2001).

3.2.1.1. Bulank kmeler ve yelik dereceleri

Aristo mantna gre alan ve imdiye kadar allagelen klasik kme kavramnda, bir
kmeye giren elerin oraya ait olular durumunda yelik dereceleri 1e, ait olmamalar
durumunda ise 0a eit var saylmtr. kisi arasnda hibir yelik derecesi
dnlemez. Bulank kmeler kavramnda ise 0 ile 1 arasnda deien, deiik yelik
derecelerinden sz etmek mmkndr. Bu ekilde tanmlanan yelik derecelerinin her
bir bulank sz iin temel zellii salamas gerekir:

1 . Bulank kme normaldir, yani kmede bulunan elemanlardan en az bir tanesinin en

byk yelik derecesi olan 1e sahip bulunmas gerekir.

2. Bulank kme monotondur, yani yelik derecesi 1e eit olan eye yakn sada ve
soldaki elerin yelik dereceleri de 1e yakn olmaldr.

3. yelik derecesi 1e eit olan eden saa ve sola eit mesafede hareket edildii zaman
bulunan elerin yelik derecelerinin birbirine eit olmasdr ki, buna da bulank
kmenin simetrik zellii ad verilir.

Klasik kmelerle bulank kmelerin arasndaki nemli farklardan bir tanesi, klasik
kmelerin sadece bir tane dikdrtgen yelik derecesi fonksiyonu bulunmasna karlk,
bulank kmenin yukardaki arttan ilk ikisini mutlaka salayacak biimde deiik
yelik derecesi fonksiyonlarna sahip olmasdr. Yani bulank kme yelik derecesi
fonksiyonlarnn mutlaka simetrik olmas zelliini salamasna gerek yoktur.
Genellikle bilinen matematik, stokastik veya kavramsal sistemlerin hemen hepsi ekil
3.1 de grlen ayr birimden ibarettir. Bunlar giri, bu girii ka dntren ve
sistem davran olarak isimlendirilen bir kutu ve buradan k ksmlardr. Bu
birimlerin hepsinde saysal veri k veya ilemler yaplmaktadr (en, 2001).

ekil 3.1. Klasik sistem (en, 2001)

Bulank sistemlerin bu klasik tasarmdan fark sistem davran ksmnn drde ayrlarak
ekil 3.2 de gsterildii gibi kendi aralarnda balantl drt birimin olmasdr.

ekil 3.2. Bulank mantn temel elemanlar (en, 2001)

Girdi deerleri ounlukla kesin deerlerdir. Bulanklatrcnn grevi, bulank kmeler

(burada

girdiler

bulank

yelik

fonksiyonlar

tarafndan

tanmlanan

bulank

deikenlerdir) iine kesin saylar haritalamaktr. Kurallar Eer-se kurallarnn

oluturduu bulank mant esas alr. Bir tipik Eer-se kural: Eer ekme hz ok
ise jet grout kolonun serbest basn mukavemeti azdr dr.

Klasik uzman sistemlerde, kurallar insan deneyimlerinden karlr. Bulank kural

tabanl sistemlerde, kural taban insan deneyimlerinin yardmyla ekillendirilir. Bulank
kural tabannda kullanlan insan deneyimlerinden elde edilen szel bilgi ve lmlerden
elde edilen saysal bilgi birletirildiinde ilgin bir durum ortaya kar. Bu durumda,
kurallar ilk admda saysal verilerden karlr. Sonraki admda ise, bulank kural taban
insan deneyimlerinden elde edilen kurallar ile birletirilebilir. Bulank mantn karm
makinesi, bulank kmeler iine haritalanr. Durulatrma esnasnda, kt deikeni iin
bir deer seilir. Kaynaklarda birok farkl durulatrma yntemi mevcuttur. Seilen
sonu deeri ounlukla ya en yksek yelik derecesine sahip deer ya da arlk
merkezi deeridir (Teodorovic ve Vukadinovic, 1998).

Burada bulunan birimlerin her birinin farkl, fakat birbiri ile ilikili olabilen aadaki
grevleri vardr (en, 2001):

1. Genel bilgi taban birimi: ncelenecek olayn maruz kald girdi deikenleri ve
bunlar hakkndaki tm bilgileri ierir. Buna veri taban veya ksaca giri ad da verilir.
Genel veri taban denmesinin sebebi buradaki bilgilerin saysal ve/veya szel
olabilmesidir.
2. Bulank kural taban birimi: Veri tabanndaki girileri k deikenlerine balayan
mantksal Eer-se trnde yazlabilen kurallarn tmn ierir. Bu kurallarn
yazlmasnda sadece girdi verileri ve ktlar arasnda olabilecek tm aralk (bulank
kme) balantlar dnlr. Bylece, her bir kural girdi uzaynn bir parasn, kt
uzayna mantksal olarak balar. te bu balamlarn tm kural tabann oluturur.

3. Bulank karm motoru birimi: Bulank kural tabannda giri ve k bulank

kmeleri arasnda kurulmu olan ilikilerin hepsini bir araya toplayarak sistemin nasl

kt vereceini belirleyen ilemler topluluunu ieren bir mekanizmadr. Bu motor, her

bir kuraln karmlarn bir araya toplayarak tm sistemin girdiler altnda nasl bir kt
vereceinin belirlenmesine yarar.

4. kt birimi: Bilgi ve bulank kural tabanlarnn, bulank karm motoru vastas ile
etkileimi sonunda elde edilen kt deeri topluluunu belirtir (Saplolu, 2010).

3.2.1.2. yelik fonksiyonlar

Gz nnde tutulan bir bulank kelime veya ifadenin temsil ettii saysal aralk, o ifade
hakknda bilgi sahibi olan kiiler tarafndan belirlenebilir. Mesela, stanbulda scaklk
derecesinin deiim aralnn yaklak olarak - 5 oC den + 35 oC ye kadar olduu
sylenebilir. te bu aralk scaklk kmesinin stanbul iin elerinin bulunabilecei
aral belirtir. Bylece tm scaklk uzay belirlenmitir. Ancak gnlk konumalarda bu
scaklk uzaynn da bir takm alt aralklardan olutuu dnlr. Mesela, ok souk,
souk, lk, scak, ar scak gibi. ekil 3.3 te grld gibi bu aralklar iin
tahminlerde bulunulmu ve her bir alt aralktan biri bitince dieri balamtr (en,
2001).

ekil 3.3. Bitiik dikdrtgen gsterim (en, 2001)

Bu aralklarn snrlarnda yine Aristo mantna gre kat kararlar alnmaldr. rnein
7,9 oC nin souk, 8,1 oC nin ise lk olduuna karar verilir. Bu ekilde gsterim
bakmndan nemli bir nokta, her alt arala den scaklk deerinin yelik derecesinin,
sadece o aralkta 1e, dier aralklarda ise 0a eit olduudur. Bu nedenle, her scaklk alt
kelimesinin yelik fonksiyonu ykseklii 1e eit olan bir dikdrtgen eklindedir.
Aslnda, bu aralklarn arasndaki gei ksmlarnn byle birbirinin devam

olmayacan ve bir rtmenin sz konusu olabilecei sylenirse, daha mantkl olur.

nk lk snrnn +5 ile +15 oC de sfr yelik derecelerine sahip olaca dnlemez.
Bylece, scaklk alt aralklarnn birbiri ile rtmeli geilere sahip olmasnn
gereklilii ekil 3.4 te gsterilmitir. Bu fonksiyonlarn simetrik olmas zorunlu deildir.
Problemin zelliklerine gre simetrik olmayan gen, yamuk veya an erisi eklinde
yelik fonksiyonlar kullanlabilir.

ekil 3.4. rtmeli gen gsterimi (en, 2001)

3.2.1.3. Bulanklatrma

Pratikte

genel

olarak,

klasik

kme

eklinde

beliren

deiim

aralklarnn

bulanklatrlmas, bulank kme, mantk ve sistem ilemleri iin gereklidir. Bunun iin,
bir aralkta bulunabilecek elerin hepsinin, 1 e eit yelik derecesine sahip olacak
yerde, 0 ile 1 arasnda deiik deerlere sahip olmas dnlr. yelik fonksiyonlarnn
belirlenmesinde kullanlan yntemlerin balcalar ; a) sezgi, b) karm, c) mertebe, d)
al bulank kmeler, e) yapay sinir alar, f) genetik algoritmalar, g) karmc
muhakemedir (en, 2001).
3.2.1.4. Durulatrma

Pratik uygulamalarda, zellikle cihaz ve mhendislik plan, proje ve tasarmlarnda

boyutlandrmalar iin kesin saysal deerlere gereksinim duyulmaktadr. te bu
durumlara bulank olarak elde edilmi veya verilmi bilgilerden yararlanarak gerekli
cevaplarn verilmesi iin bulank bilgilerin durulatrlmas gerekmektedir. ekil 3.5 te
iki farkl bulank karm grlmektedir. Gerek bir uygulamada bunlara benzer veya
daha farkl ekiller ortaya kabilir.

Durulatrma ilemlerinde kullanlan yedi farkl yntem vardr. Bunlarn hangisinin

kullanlacana, elindeki sorunun trne gre aratrma ve tasarm yapann karar
vermesi gerekir. Burada Z* durulatrlm deeri gsterir (en, 2001).

ekil 3.5. ki bulank kmenin (a) birleimi, (b) kesiimi (en, 2001)

1. En byk yelik ilkesi: Bunun dier bir ad da ykseklik yntemidir.

Kullanlabilmesi iin tepeleri olan karm bulank kmelerine gerek vardr. ekil 3.6, bu
durulatrma ilemini gstermektedir.

ekil 3.6. En byk yelik derecesi durulatrmas (en, 2001)

2. Sentroid yntemi: Dier bir ad da arlk merkezi yntemidir. Durulatrma

ilemlerinde, en yaygn olarak kullanlan yntemdir. ekil 3.7, bu yntem kullanlarak
yaplan durulatrma ilemini gsterir.

ekil 3.7. Sentroid yntemi durulatrmas (en, 2001)

3. Arlkl ortalama yntemi: Bu yntemin kullanlabilmesi iin simetrik yelik

fonksiyonunun bulunmas gerekir. rnek olarak ekil 3.8 de grlen bulank kmenin
arlkl ortalamas (durulatrlm deeri) Eitlik 3.1 ile hesaplanabilir.

Z*=(a(0.6)+b(0.9))/(0.6+0.9)

(3.1)

ekil 3.8. rnek bulank kme (en, 2001)

4. Ortalama en byk yelik: Bu yntem ayn zamanda en byklerin ortalamas

yntemi olarak da bilinir. Bu bakmdan en byk yelik derecesi yntemine ok
yakndr. Ancak, en byk yeliin konumu tekil olmayabilir. ekil 3.9 da gsterilen
durulatrma ilemine ait bu ynteme gre durulatrlm deer Eitlik 3.2 ile bulunur.

Z*= (a+b)/2

(3.2)

Buradaki a ve b deerleri ekil 3.9 da gsterilmitir.

ekil 3.9. Ortalama en byk yelik durulatrmas (en, 2001)

5. Toplamlarn merkezi: Durulatrma ilemleri arasnda en hzl olan yntemdir. Bu

yntemde iki bulank kmenin birleimi yerine onlarn cebirsel toplamlar kullanlr.
Bunun bir sakncas, rten ksmlarn iki defa toplama girmesidir. Bir bakma bu
hesaplama tarz arlkl ortalama durulatrmasna benzer. Ancak bu yntemde
arlklar ilgili yelik fonksiyonlarnn alanlardr. Arlkl ortalama ynteminde ise bu,
yelik derecesidir.

6. En byk alann merkezi: Eer k bulank kmesi en azndan iki tane d bkey alt
bulank kmeyi ieriyorsa, bu bulank kmelerin en byk alanlsnn arlk merkezi
durulatrma ileminde kullanlr. ekil 3.10, rnek bir durulatrma ilemini gsterir.

ekil 3.10. En byk alan merkezi ile durulatrma (en, 2001)

7. En byk ilk veya son yelik derecesi: Bu yntem de, tm ktlarn birleimi
olarak ortaya kan bulank kmede en byk yelik derecesine sahip olan en kk
veya en byk bulank kme deerini semek esasna dayanr (en, 2001).

3.2.1.5. Bulank kurallar ve sistemler

Makineler tarafndan bilgi ilemlerinin alglanma yolu olan yapay zeka alannda, bilgi
ilemi iin deiik yollardan bir tanesi de, bilgiyi sanki insan diline benzer bir ifade ile
temsil etmektir. Bu, en yaygn olarak kullanlan insan bilgisini ileme yoludur. Byle bir
ifadede Eer-se olarak kullanlan insan bilgisini ileme yoludur. Byle bir ifadede
Eer-se kelimeleri ile ayrlm olan iki ksm bulunur. Bunlardan Eer ile se
kelimeleri arasnda bulunan ksma ncl veya n artlar, se kelimesinden sonra ksma
ise soncul veya karm ad verilir. Genel kural olarak, Eer ncl se karm eklinde
yazlr. te, bu trl yaps olan ifadelere Eer-se kural tabanl biim ad verilir. Bu
ifade, bilinen baz bilgilerin kullanlmas ile bunlarn altnda, faydal olan dier baz
bilgilerin karlmas anlamna gelir. Bu tr bilgilere s bilgiler ad verilir. nk bunlar
insann kendisinin kiisel deneyim ve tecrbelerinden hareketle kardklar bilgilerdir
ve yerine gre ok da nesnel (objektif) deildir. Halbuki derin bilgiler ise, daha ziyade
sezgi, yap, fonksiyon ve eyalar arasndaki davran biimlerine gre elde edilir. Derin
bilgilerin, szel olarak kolayca karlmas mmkn deildir. Bu bilgilerin olumasnda
yllarn gzlem, deney ve birikimleri vardr. Kural tabanl olan bilgilerin uzmanlar
tarafndan verilen bilgilerden farkl taraf, kural tabanl olanlarn insan uzmanlardan
baka kaynaklardan da yararlanarak yazlabilmesidir. Kural tabanl olan bilgilerin gerek
ncl, gerekse karm olan son ksmlar ayr ayr bulanklatrlarak ilemler yaplr
(en, 2001).

3.2.1.6. Grafik karm teknikleri

karm yntemlerini anlatabilmek iin, iki tane ncl bir tane de karm olan Eerse kural tabanl bir sistem dnelim. Genel olarak bu sistemin iki tane girdisi bir tane
kts vardr. ekil 3.11 de kural Ve balac ile balanmtr (Saplolu, 2010). Bu
durumda En byk-En kk (EB-EK) kural gereince her iki girdinin yelik
derecelerinden kk olann yelik derecesi ktnn yelik derecesi olacaktr. Dikkat

edilmesi gereken bir dier nokta da mevcut kuraldan sadece ikisinin almasdr.
nc kuraldaki artlar salanmad iin hesaplama yaplmamtr.

ekil 3.12 de kural Veya balac ile balanmtr (Terzi, 2010). Bu durumda EB-EB
kural gereince her iki girdinin yelik derecelerinden byk olann yelik derecesi
ktnn yelik derecesi olacaktr.

ekil 3.11. Ve balal kuraln kullanld model uygulamas (Saplolu, 2010)

ekil 3.12. Veya balal kuraln kullanld model uygulamas (Saplolu, 2010)

3.2.2. statistiksel yntem

Yaplan tez almasnda kurulacak serbest basn dayanm tahmin modelinde, bamsz
deiken saysnn fazla oluu istatistiksel yntem seiminde oklu Regresyon
ynteminin tercih edilmesinin ilk sebebidir. Veriler incelendiinde, seilen bamsz
deikenlerin baml deiken ile aralarnda bir iliki olduu ve normal dalma
uygunluk gsterdii tespit edilmitir. Tahmin deikenlerinin kendi arasnda mkemmel
dorusal ilikiler bulunmamaktadr. Bu da oklu regresyonda istenen bir durumdur.
nk tahmin deikenlerinin kendi arasnda mkemmel dorusal iliki bulunduu
durumda, deikenler iin regresyon katsaylar ayn olur; hangi deikenin nemli
olduu sylenemez.

3.2.2.1. oklu regresyon analizi

oklu Regresyon analizi, bir baml deikene (y) birden fazla bamsz deikenin (x)
etkisini deerlendirmek iin uygulanmaktadr. Regresyon fonksiyonunda her bamsz
deikenin baml deikenle dorusal bir ilikisi olduu kabul edilmektedir (Saplolu,
2010).
=

+ . . +

(3.3)

Eitlik 3.3 teki fonksiyondan yararlanarak deikenler arasnda bulunan oklu ilikinin
bir tahmini Eitlik 3.4 teki fonksiyon yardmyla hesaplanabilir.

+ . . +

(3.4)

Eitlik 3.4 teki katsaylarn hesab iin en kk kareler ynteminden yararlanarak

gerek y deerleri ile teorik y deerleri arasndaki farklar minimize edilir (Eitlik 3.5).

( +

))

(3.5)

ekil 3.13. En kk kareler yzeyi (Garson, 2008)

rnek olarak ekil 3.13 teki gibi deikenli bir modelde her nokta koordinata
sahiptir. Bu durumda denklem bir doru denklemi olmayp en kk kareler yzeyidir.
Burada gerek y deerleri (yi) ile teorik y deerleri arasndaki uzaklklarn farklarnn
kareleri toplam minimum olmaldr. En kk kareler yntemi bu katsay Eitlik 3.6,
Eitlik 3.7 ve Eitlik 3.8 deki gibi hesaplanr (Garson, 2008).

(3.6)

(3.7)

(3.8)

Bamsz deikenlerin farkl birimlerde olduu durumlarda karlatrma yapabilmek

iin standart ksmi regresyon katsaylarn hesaplamak gerekir. Gerek deerlerle, en
kk kareler yntemi ile bulunan y deerleri arasnda farklarn olmas doaldr.
Tahminin standart hata ile gerek y deerlerinin regresyon yzeyi etrafnda ne kadar
uzaa daldklar llmektedir. ki bamsz deikenin yer ald oklu analizde Eitlik
3.9 elde edilir (Saplolu, 2010).

(3.9)

Sy standart hatay ; k regresyon denklemindeki katsaylarn saysn gstermektedir.

Gerek deerlerin bir dorudan deil, bir yzeyden uzaklklar llmektedir. oklu
korelasyon

katsays

iin

determinasyon

katsays

Eitlik

3.10

yardmyla

hesaplanmaktadr.

( (

) ( )

(3.10)

( )

Yukardaki denklemde r2 belirlilik katsaysdr ve r2 iin, her bamsz deiken bir

arada deerlendirildiinde iliki ile aklanabilen deikenlik (%) deeri elde edilir
(Garson, 2008).

Fakat oklu regresyon modelinde dikkat edilmesi gereken nokta; bilirlilik katsays
modele dahil edilen deiken says arttka artar. Byle durumlarda, dzeltilmi
belirlilik katsaysna baklmaldr. Bir baka deyile, hangi bamsz deikenin ilikinin
kuvvetine katks olduunu anlamak iin dzeltilmi belirlilik katsaysna baklmaldr
(StatSoft, 2008).

oklu regresyon analizindeki tahmin deikenlerinin seimi ve bunlarn modele nasl

girdii nemli bir konudur. Rastgele ok sayda tahmin deikeni semek doru deildir.
Tahmin deikenlerinin regresyon modeline ekleme yollar mevcuttur. Bunlar:

Enter metodu: Modeli oluturan bamsz deikenler belirtilir. Tm tahmin

deikenleri e zamanl olarak modele girilir (StatSoft, 2008). Daha sonra bu modelin
baml deikeni tahmin etme baars deerlendirilir. Eer bir bamsz deikenin
dierinden daha nemli olduu dnlmyorsa, bu model kullanlr. Her bir deiken
modele eklendii gibi, her birinin modele katks da deerlendirilir. Eer eklenen
deiken

modelin

tahmin

etme

gcn

arttrmyorsa

deikenin

modelden

karlmasnn bir sakncas yoktur.

Deiken ekleme metodu: Deikenlerin baml deikenle olan korelasyon glerine

gre modele srayla alnr. Modele giren deikenin etkisi llr ve modeli nemli
derecede etkilemeyen deikenler modelden karlr.

Deiken eleme metodu: Tm deikenler modele dahil edilir. En gsz bamsz

deiken modelden karlr ve regresyon tekrar hesaplanr.

Adm adm regresyon metodu: Her deiken modele srayla eklenir ve model
deerlendirilir. Eer eklenen deiken modele katk salyorsa, modelde bu deiken
kalr. Ancak modeldeki dier deikenlerin tm, modele katk yapp yapmadklarn
deerlendirmek iin yeniden test edilir. Eer nemli derecede katk salamyorsa
modelden karlr. Bylece en az sayda deiken yardmyla model aklanm olur
(Albayrak, 2008).

BLM 4. ARATIRMA BULGULARI

4.1. Bulank Mantk ile Model Kurulmas ve Analiz Sonular

4.1.1. Bulank mantk modelinin kurulmas ve sonular

almada, parametreler iki ayr paraya blnerek iki ayr model kurulmu ve bu iki
modelden sonu olarak 0 ve 1 arasnda bir etki deerleri elde edilmitir. lk modelde,
literatr bilgilerimizle sonuca doru orantda etki eden parametreler olan SPT says ve
nozul ap girdi olarak kullanlmtr. kinci modelde ise enjeksiyon basnc, ekme hz
ve ince dane oran girdi olarak kullanlm ve model sonucunda 0 ve 1 arasnda etki
deeri elde edilmitir.

kinci aamada, ilk aama iki alt modelden elde edilen etki deerleri nc model olan
sonu modelimizde girdi olarak kullanlm ve sonu olarak jet grout kolonunun serbest
basn dayanm elde edilitir. Kullanlan modele ait ema ekil 4.1 de sunulmutur.

ekil 4.1. Jet grout kolonun serbest basn dayanmnn tahmin modelinin genel yaps

Kurulan bulank mantk modellerine ait yelik fonksiyonlar ve modellerin genelyaplar

aada sunulmutur (ekil 4.2 ;4.3; 4.4; 4.5; 4.6; 4.7; 4.8; 4.9; 4.10; 4.11; 4.12; 4.13;
4.14).

ekil 4.2. Birinci etki deerini veren model 1 in genel yaps

ekil 4.3. Model 1 de standart penetrasyon saysnn bulank mantk yelik fonksiyonu

ekil 4.4. Model 1 de nozul apnn bulank mantk yelik fonksiyonu

ekil 4.5. Model 1 de birinci etki deerinin bulank mantk yelik fonksiyonu

ekil 4.6. kinci etki deerini veren model 2nin genel yaps

ekil 4.7. Model 2 de enjeksiyon basncnn bulank mantk yelik fonksiyonu

ekil 4.8. Model 2 de ekme hznn bulank mantk yelik fonksiyonu

ekil 4.9. Model 2 de ince dane orannn bulank mantk yelik fonksiyonu

ekil 4.10. Model 2 de ikinci etki deerinin bulank mantk yelik fonksiyonu

ekil 4.11. Serbest basn mukavemetinin veren sonu modelinin genel yaps

ekil 4.12. Sonu modelinde birinci etki deerinin bulank mantk yelik fonksiyonu

ekil 4.13. Sonu modelinde ikinci etki deerinin bulank mantk yelik fonksiyonu

ekil 4.14. Sonu modelinde serbest basn dayanmnn bulank mantk yelik
fonksiyonu

Yaplan bulank mantk analizi sonucunda elde edilen jet grout kolonunun serbest basn
dayanmlar ile gerekte llen serbest basn dayanmlar Tablo 4.1 de sunulmu,
ekil 4.15 te grafik halinde gsterilmitir. Bu grafikte elde edilen deerler iin R2 deeri
0,91 bulunmutur.

Tablo 4.1. llen ve bulank mantk ile hesaplanan serbest basn dayanmlar
llen Serbest Basn Dayanm (MPa)

Bulank Mantk ile Hesaplanan

Serbest Basn Dayanm (MPa)

Bulank Mantk ile Hesaplanan

Sonularn Mutlak Hatalar

3,75

3,63

0,03

5,93

5,53

0,07

5,42

4,76

0,12

5,73

5,50

0,04

3,73

3,61

0,03

5,42

4,76

0,12

6,14

6,00

0,02

5,6

5,24

0,06

5,64

5,24

0,07

3,54

3,59

0,01

4,11

4,39

0,07

3,97

3,64

0,08

2,98

3,25

0,09

5,75

5,50

0,04

4,3

4,39

0,02

3,08

3,58

0,16

4,62

4,08

0,12
Ortalama 0,07

7
6,5
6
5,5
5
4,5
4
3,5
3
2,5
2
2

ekil 4.15. Bulank mantk ile elde edilen sonularn gerek deerler ile karlatrlmas

4.1.2. oklu regrasyon analizi ve sonular

oklu regresyon analizi iin enjeksiyon basnc, SPT says, nozul ap, su-imento oran,
ekme hz, ince dane oran parametreleri girdi olarak, serbest basn dayanm da kt
olarak kullanlm ve jet grout kolonunun serbest basncna etkiyen parametreler
belirlenmitir.
oklu regresyon analizi deiken ekleme metodu yaplm ve dzeltilmi R2 deerlerine
baklarak bu deeri azaltan su-imento oran parametresi parametrelerden karlmtr.
Bu parametrenin etkisiz grlmesinin nedeni elimizdeki verilerde tek bir deere sahip
olmas olarak tahmin edilmektedir. Bu parametrenin deeri sabit olmasndan dolay
analizde sonuca etkisi anlalamamtr.

Kullanlan girdi parametrelerini sonuca etki edip etmediini, anlaml balants olup
olmadn, etkisinin ne kadar olduunu tespit edebildii iin iin adm adm ekleme
yntemi tercih edilmi, ayrca hesaplama da kolaylk salanmas asndan SPSS 17.0
program kullanlmtr.

Yaplan oklu regresyon analizi sonucunda girdi parametreleri olan SPT says,
enjeksiyon basnc, ekme hz, nozul ap ve ince dane orannn sonuca olan etki
yzdeleri srasyla 4.2, 18.6, 50.6, 10.8 ve 15.8 bulunmutur.

oklu regresyon analizi sonucunda elde edilen jet grout kolonu serbest basn dayanm
deerleri ile gerekte llen deerler Tablo 4.2 de sunulmu ve ayrca ekil 4.16 da
grafik zerinde karlatrlmtr. Hesaplanan deerler iin R2 deeri yaklak 0,91
bulunmutur.

Tablo 4.2. llen ve oklu regresyon analizi ile hesaplanan serbest basn dayanmlar
llen Serbest Basn oklu Regresyon (SPSS) ile Hesaplanan oklu
Dayanm (MPa)

Serbest Basn Dayanmlar (MPa)

Regresyon

Hesaplanan
Mutlak Hatalar

3,75

3,67

0,02

5,93

5,87

0,01

5,42

4,73

0,13

5,73

5,04

0,12

3,73

3,53

0,05

5,42

4,73

0,13

6,14

6,56

0,07

5,6

5,15

0,08

5,64

5,15

0,09

3,54

3,46

0,02

4,11

4,32

0,05

3,97

3,74

0,06

2,98

3,05

0,02

5,75

5,45

0,05

4,3

4,32

0,00

3,08

2,98

0,03

4,62

4,24

0,08
Ortalama 0,06

ile

Sonularn

7
6,5
6
5,5
5
4,5
4
3,5
3
2,5
2
2

ekil 4.16. oklu regresyon analizi ile elde edilen sonularn gerek deerler ile
karlatrlmas