FAZ

MEVDUD

ARAPAYA EVRENN
NSZ
Ebul-Ala el-Mevdudinin ele ald iktisadi mevzular iki ksmda toplanr.
Birinci ksmda, ada iktisadi sistem ile slam Ekonomi sisteminden bahseder.
kinci ksmda da Faiz meselesini inceler, Faiz hakknda slami grleri aklar
ve maliye nizamnn uruyaca glkleri belirtir.
Birinci ksmn ada Nizamlar ileslam Arasnda Ekonomik Esaslar ad
altnda Arapaya evrimeye 1375 hicri ylnda Allahn yardmyla muvaffak
oldum. Bu kitabn nsznde ikinci ksm da tercme etmee azimli olduumu
yazmtm. ok krler olsun ki ikinci ksm da tercme ettim ve bu suretle
vaadimi de yerinegetirmi oldum.
Tercme ettiim bu kitap, muhterem hocam Mevdudinin Kuran- Kerimin
Tercman adl kendi dergisinde daha nce iki defada yaynlad yedi blm
de iine almaktadr. Drdnc, beinci ve altnc blmleri 1937 ylnda
Haydarabad ehrinde ikamet ettii srada yazmtr. Birini, ikinci, nc ve
yedinci blmleri de ilk hapse girdii gnlerde 1948 Ekiminden, 1950
Maysna kadar Pakistan Devletinin kuruluundan sonra yazmtr.
Beni bu bahisleri tercme etmee muvaffak ettii iin Allaha hamd ve sena
eder, dier tercmelerim gibi bunun da faydal olmasn dilerim.
Muhammed Asm El-Haddad
NSZ
ada Nizamlar ile slam Arasnda ekonomik Esaslar adl kitabmzn altnc
blmnde de ksa fakat toplu olarak akladmz gibi ll ve adil ekonomi
sistemini drt esas blme ayrmtk:
1)Kanun ve Ynetmelik snrlar dahilinde (Ksmen) serbest ekonomi,
2) Zekat deme mecburiyeti,
3) Miras kanunu,
4) Faizin yasaklanmas,
1) Bugn, snrsz kapitalizm ile Komnizm ve Faizmin zararlarn grebilen
herkes, birinci blmn doruluunu hi deilse prensip olarak kabul ediyorsa
da zihinlerinde hala aa kmam mphem taraflar kalmtr. Fakat yukarda
ad geen kitabmzda etraflca aklanan, Arazi ve retim aralar ile ilgli slam
2

Ahkamnn iyi anlalmas zihinlerden bu tip istifhamlar sileceine kanaatimiz

vardr. Hem slamda arazi Mlkiyeti Meselesi adl kitabmzn da bu konuda
yardmc olacana inanyoruz.
2)Bu ikinci blmn doruluu ve faydal oluu ise, bugn geni lde
dnyann gz nne ak olarak serilmitir. yi bir tetkiki gzlemcinin
gznde; toplumu teminat altna almak, kalkndrp mutlu bir seviyeye
ykseltmek iin, zekat usulnn slama getirdii mull sistemin yannda,
Komnizm, Faizm ve demokratik kapitalizmin amzda, ayn maksat ve
gayeler iin getirdii geni sistemlerin, kayda deer hi bir ehemmiyeti olmad
aikardr.
Byle olmasna ramen insanlar slamn zekat kurallarn btn detaylariyle
birlikte kavramadklarndan olacak ki bu konuda daima pheye derek medeni
bir devletin amzda zekat usuln, onda bir (r) bete bir (hums)
prensibini nasl uygulayabileceini az da olsa idrak edememektedirler. Bu
konuda duyulan eksiklii slamda Zekat Kurallar adl kitabmz giderecektir
inallah.
3) Fakat nc blmde ele alnan miras konusunda slamn tuttuu yol
dnyann dier btn miras kanunlarna aykrdr. nsanlar, slam miras
kanununun bir ok hikmetlerini anlamadklarndan olacak ki bir sr tenkit ve
itirazlarda bulunuyorlar. Halbuki dnya imdi kendiliinden slam miras
kanunlarna doru yava yava dn yapmaya balamtr. Hatta Rusya
Komnizmi bile slam miras kanunlarndan faydalanmaktan ve adapte etmekten
baka are bulamamtr.
4)Fakat en ok gle, insanlar drdnc blm anlamakta dnyorlar,
doru olabileceine inanmakta zorluk ekiyorlar.
Asrlardr geleneksel basit ekonomi ilimleri insanlarn kafasna yer ederek faizin
yasaklanmas iinin yalnz duygular la ilgili olduu, hakikatle hi bir iliii
bulunmadn beyinlere iyice ilemi ve kiinin bakasna faiz istemeden bor
vermesinin batan baka bir ey olmad kansn uyandrmtr.
Bu iktisat bilimlerine gre, gya dinin insanlardan faizi terk etmelerini bu kadar
bir iddet ve katiyetle istemesi hakszlk olup insanlk iin faydal ve
kanlmaz bir ihtiya olan eyi brakmalarn emretmesi ftratn snrlar dna
kmakm. Hem faiz akl ve mantk ynnden ok makul olup iktisadi ynden
itiraz edebilecek bir taraf da yokmu. teden beri yaylarak zihinlere yerlemesi
iin gayret sarfedilen, burjuva snfnn bu yanl nazariyesinin tesiriyle, yeni
kapitalistik sistemi tenkit edip zarar ve kusurlarn aklarken bu gnn insanlar
bu nizamn esas kusuru olan faizi grememektedirler. Grseler bile sz ksa
keserek yazlarnda ve konferanslarnda bunun zerinde durmamaktadrlar.
3

Halbuki bu nizamn bata gelen kusuru faizdir. nsanla en ok felaket getiren

de odur.
Bugn Rusyadaki komnistlerin dahi, her fesatln ba olan faizcilik iini
ilerletmek, gelitirmek iin ngiltere ve Amerika gibi (kapitalist devletlerin)
sarfettii gayretten geri kalmyan bir gayret sarfederek almakta olduklarn
gryoruz. (Halbuki bu meselede komnistler kapitalizm ile mcadele ederler.)
En ok hayret ettiimiz bir husus da, faiz dmanlarnn en kuvvetlisi ve en fazla
dman mslmanlarn olmas gerekirken Batnn yanltc propagandas onlar
da tesiri altna alm, ilerinde zayf karekterde ve akldan uzak olan din
adamlar: Faiz tenkit edilmeye mstahak, kt bir eyse, muhakkak ahsi
ihtiya ve nafakalar iin bor olan insanlardan alnd takdirde yledir
demeye balamlardr. Yoksa bunlarca ticaret ve dier iktisadi ilerde
kullanmak zere bor olan insanlardan faiz almak ahlaka da, insanla da, aykr
deildir. Hi bir iktisat prensibiyle de elimez. Bu tip faiz helaldir. Allahn
insanlara bir ltfudur, demekte de hi tereddt etmezler.
ok daha hayret edeceimiz dier bir husus, gnmzde baz szde
mslmanlarn kendilerini birtakm hileli ve dolanbal yollarla kandrarak ve
rk esaslara gvenerek, eski zamanlarn faizciliini ayrdetmeye, arada bir
fark olduunu gstermeye uramalar ve zamanmzda bankalar yolu ile dnen
faizli mali iler iyidir, hibir kirli taraf yoktur, bundan faydalanmak tamamen
caizdir ve haram deildir, demeleridir.
Bu yanltmalara ve sapk grlere dmekten yana bahtiyar olanlar ise faizi
iptal edip kaldrdktan sonra, mali ileri zamanmza uyacak ekilde yrtmenin
nasl mmkn olacan idrak edememektedirler.
te bu kitapta ele alacamz konular, aklamaya alacamz problemler
bunlar olacaktr inallah.
Ebul-Ala El-Mevdudi
BRNC BLM
NAZAR YNDEN FAZN
YASAKLANMASI
FAZ TEMZE IKARANLARIN LER
SRD EN NEML DELLLER.

(Faiz ile ilgili problemleri grrken) ilk olarak ele almamz ve ncelikle
ileyip sonuca varmamz gereken sorular vardr. Bunlar: Gerekten faiz makul
bir ey midir? Aklen insann borcu zerine bir de faiz istemesi hakk mdr?
Acaba adalet bakasndan bor alan kiinin bor ald adam anlatklar kadar
fark demesini iktiza eder mi? sorulardr. ayet biz bu sorular cevaplandrp
kesin bir sonuca balyabilirsek kitabmzn ele ald mevzularn yarsndan
ounu ayn gr birliiyle kabul etmi oluruz. Ancak faizin makul bir ey
olduu bize kesinleecek olursa, faizi yasaklyanlarn ve haramdr diyenlerin
elinde kuvvetli bir delil kalmaz. Fakat, faizin makul bir ey olduunu ispat
etmek mmkn olmazsa, o zaman faiz gibi makuliyeti olmyan bir eye srarla
sarlmann sosyal hayatta bunu yaatmak iin gsterilen gayretlerin nedenlerini
aratrmak, derin derin dnmek icabeder.
FAZ TEMZE IKARAN DELLLERN LK:
Karmzda bulacamz, faizi temize karan ilk delil u olacaktr:Bakalarna
bor veren insan parasn tehlikeye maruz brakm saylr, hem bor verdii
insan da kendi nefsine tercih etmi, ncelikle onun ihtiyacn gidermi,
kendisinin pekala faydalanabilecei paray ona teslim etmitir. ayet bor alan
adam ald bu paray ahsi ihtiyalarndan birini gidermek iin aldysa ev
kiras, tat kiras, mobilya kiras gibi, bu parann da kirasn vermelidir ki
paray kazanmakta btn gcn, kuvvetini kullanan, bor verme tehlikesini
gze alan ve bu uurda zarara katlanan bor verenin de hakkn korumu ve
zararn karlam olsun. Bor alan adam bu paray ahsi ihtiyalarnda
kullanmak zere aldnda durum byle olursa, ticari sahalarda ve karl bir ite,
gelir salayaca bir sanayide altrmak iin bor ald takdirde, bor veren
hakl olarak bu adamdan verdii bor iin bir fark (faiz) isteyebilir. nk:bor
alan adam ald bor para ile bir kazan elde etmektedir. Bu kazanta bor
verenin elbette bir hakk vardr. Bor alan adam bor verenin bu hakn
demekten niin imtina etmelidir?
Bu kanaatin banda belirtilen bor verenin parasn tehlikeye maruz brakt,
bor alan adam da kendi nefsine tercih ettii iddiasnn doruluundan ve
samimiyetinden phemiz yoktur. Ancak Paray tehlikeye maruz brakmak
veya Bakasn kendi nefsine tercih etmek gibi daha ziyade ahlaki olan
unsurlar bor verenin kendisine ticaret ve kazan yolu yapmaya ne hakk
olabilir?Hangi esas ve prensiplere gre de bu szde kazanc ylda, ayda, yarm
ylda % 5 veya % 10 olarak deerlendirebilir?
Bor verenin, parasn tehlikeye maruz brakt iddiasna dayanarak
isteyebilecei hak -Akl ve manta gre- borludan bor verdii paraya eit
deerde bir rehin vermesini istemekten te gitmez. Prensip olarak da parasn
tehlikeye maruz brakmak istemiyen adam hi bor vermez. Muhakkak olan ey

ise Tehlike zerinde deer ve fiat tartmas yaplabilecek bir mal veya kira
creti alnacak bir ev bir tat ve herhangi bir eya deildir.
Tercih e gelince: Tercih kazanca alet edilmedii takdirde tercih saylr,
Tercih i isteyen mukabilinde yksek ahlakn verecei manevi hazlarla
yetinmelidir. Bu ahlaki unsuru ticaret ve kazan vastas olarak kullanmak
isteyen dilini tercih iddiasndan geri almal ve aka Yalnz kazan istiyorum
demeli, bize de alaca farkn -Faizin- hukuki nedenlerini belirtmeli. Ayrca faiz
adyla aylk veya yllk olarak byle bir miktar almaya hak tanyan sebepleri de
bize aklamaldr:
Acaba zararna mukabil bir karlk mdr? Cevap: Hayr.. nk bor verenin
verdii bor para, ihtiyacndan fazla olup kendisinin kullanmad bir paradr.
Ayrca, zarar uramyaca iin de karlk almay haketmemitir.
Acaba bir cret midir? Cevap: Hayr... nk cret insann tamirinde,
yapmnda ve mstecire elverili hale getirilmesinde, gcn, parasn ve vaktini
harcad eyler iin alnr. Bu eyler mesken, tat, ev eyalar v.b. gibi,
zamanla ypranan, eskiyen, krlan ve kullandka kymeti azalan eylerdir.
cret hakl olarak bunlar iin alnr. Ancak bu cret tarifine tketilen, tahllar,
meyveler ve para gibi eyler uygun deildir. Hangi akl prensibine dayanarak
tketilen eylerden kira alnmas dnlebilir?
Nihayet bor veren iddiasn hakl gstermek iin:Ben baka bir ahsa kendi
paramdan faydalanmasna frsat veriyorum, bunun iin de bu faydadan bir pay
almak hakkmdr diyebilir. Bu szn biraz makul bir taraf olduunda phe
yoktur.Fakat Allah iin doruyu syle: Alktan kvranan, evlatlarnn aln
gidermek iin, senden bir miktar bor tahl olan adamn, yahut hasta eini,
yavrusunu veya annesini tedavi ettirmek iin, senden biraz bor para tahl alan
kiinin, tahlndan veyahut parandan, sana kendisinden aylk, senelik gibi belirli
ve garantili bir kar alma hakkn verecek kadar faydalandna inanyor musun?
phesiz ki bu adam senin tahlndan ve parandan, faydalanmtr, bu ekilde
faydalanmasna frsat veren de sen olmuundur. Ancak hangi adalet veyahut
akl?... Hangi ekonomi kural?... Hangi ticaret anlay?.. Verdiin bu frsat n
mahiyetini niteler, hududunu belirtir ve sana da maddi deerini tayin etmen iin,
keyfine gre ve bor alann felaketinin iddetiyle: sresiyle orantl bir art
yapman iinde hak verebilir? Senin en fazla yapabilecein ey ayet felakete
uram muhta kardeine fazla parandan biraz sadaka verecek kadar geni
kalpli deilsen belli bir sre iinde parann eksiksiz iadesini garanti edecek bir
rehin veya kefil mukabilinde bor verirsin. Ama garanti mukabilinde dahi bor
vermekten saknrsan, hi bor vermemek senin iin en akll ve drst yol olur.
Ancak kardeinin felaketini kendisine ticaret sahas edinmen a karnlarn,
lmle peneleen hastalarn durumlarn smrlecek maddi kaynak yapman ve
6

bu felaketzedelerin iddetli ihtiyalarn kendin iin bir kar artrma frsat bilmen
btn ticaret prensiplerine adalet ve insanlk esaslarna tamamen aykrdr.
Faydalanma frsat verme nin ayet maddi bir deeri varsa, bu da ancak bor
alann ald paray ticarette, sanayide veyahutta kazan salyacak bir sahada
kulland taktirde doru olabilir. Bu gibi durumlarda bor veren Verdiim
bor parayla bor alan adam kendine bir kazan saladna gre, benim de bu
kazantan bir nasibim olmaldr diyebilir. Madem ki, bor veren adam muattal
faydal ve gelir salayc bir ite, kullanmak amacndadr, bunun iinde en doru
yol -parasn bor verecek yerde- baka biriyle ticarette yahut sanayide muayyen
bir kar nisbetiyle ortaklk kurarak kara da, zarara da itirak etmesidir. Fakat -kar
veyahut zarara katlmakszn- bakasna bir miktar bor para vererek:Benim
paramdan faydalandna gre senden, param kullandn mddete her ay diyelim- bir lira almak hakkmdr.Demesi hi bir surette makul deildir. Bu
hususta akla gelecek olan ilk soru ayet bor alan adam zarar ettiyse, yahut ta
ettii karn hepsi de ayda bir liradan az olursa hangi esasa gre bor veren bu
adamdan ayda bir lira almakta hakl olur?ayet bor alan adamn ettii karn
hepsi ayda bir liradan ibaretse hangi adalet ekli, urunda vaktini, gcn ve
kabiliyetini kullanarak elde ettii bu kardan kendisi faydalanmadan, hepsini bor
verene demesini doru bulur?Bor veren adam sadece bor verdii iin btn
bu kar hakszlkla nasl alabilir?Bir iftinin topran sren kzn bile akam
olunca iftiden en az bir kucak ot istemesi hakkdr. Ancak, faiz dnyas,
insanolundan btn bir gn boyunca sahibine alan ve akam olunca otuna
kavuacak yerde, karnn doyurmak iin baka yere gitmeye mecbur olan bir
kz olmasn istemektedir.
Ticaretle uraan insann, ald bor paradan edindii karn dediimiz
miktardan fazla olduunu kabul edelim, bu durumda bile, toplumun ihtiyalarn
gidermek iin alan, maddi manevi btn glerini bu uurda sarfeden
kymetli vakitlerini harcyan hakiki reticilerini, iftilerin, tccarlarn, gerek i
adamlarnn, kazanma ve kar etme imkanlar teminat altna alnp garantiye
balanmad halde, yalnz muattal parasndan bir miktarn bor verdii iin,
evinde rahat rahat oturan bir faizcinin, karnn belirli olmas ve teminat altna
alnmas, hi bir ekonomi kanununa, ticaret anlayna ve adalete gre makul
olabilecei ispat edilemez. nk:btn gcyle alan zmre devaml bir
ekilde zarar etme tehlikesiyle karlarken, faizci arkadamzm kar,
teminat altna alnm durumdadr. alan zmrenin kar borsas durumuna gre
oalp azalrken evinde yatan faizci anlat gibi aylk, yllk, karn
bolusundan noksansz almaktadr.
FAZ TEMZE IKARAN DELLLERN
KNCS:

Tenkitlerimizden aka anlald gibi, faizi temize karmak iin ne atlan

kanaatlar ilk bakta, faizin olumluluunu, akla yatknln ispata yeterli gibiyse
de, dikkatli bakacak ve tetkik edecek olursak, ne kadar zayf ve aslsz
olduklarn gzmzle grrz.
Tketimde ve ahsi ihtiyalarda kullanlmak zere olnan borlarda, faizi olumlu
klan hibir delil bulunmad muhakkaktr. Faizi koruyanlar ve olumluluunu
savunanlar bile iddialarn itiraf etmiler, esasnda rk olan davalarn bu
ynden savunmaktan vazgemilerdir.
Ticari amalarla alnan borlar hususunda, faizi savunanlara u soru
sorulmaktadr: Faizi, kendisine mukabil bir deer veyahut paha saydran ey
nedir? Baka bir deyile, faiz hangi eyin, karl veya pahasdr? Bor veren
adamn verdii bor para ile birlikte, bor alan adama verdii cevher iksir nedir
ki, bunun maddi deerine gre bor veren adamn muntazam bir denek almaya
hakk oluyor? Bu maddi deeri de aydan aya veya yldan yla istiyebiliyor?...
Faizi savunanlar ite bu eyi belirtip gstermekte ecel teri dkmektedirler.
bunlardan bazlar bu mehul eyin faydalanma frsatn vermekolduunu
sylemektedirler. Fakat bu firsat verme daha nce de belirttiimiz gibi bor
veren adama, zamanla reyen garanti ve kesin bir geliri hak ettirecek nitelikte
deildir. Ancak, bor verenin kendisinden bor alan adamn karna-Ortada bir
kar varsa-belirli bir nisbette ortak olma hakk vardr.
Bir baka grup da, bilinmiyen eyin Erteleme veya mhlet olduunu, bor
alan adamn ald bor parayla birlite bunu da ald iddia etmektedirler.
Bunlara gre mhlet in znde bir maddi deer vardr ve bu deer mhletin
srekliliiyle artar. Yine bunlarca, bor alann paray ald andan itibaren geen
her saatin de maddi bir kymeti vardr.. Bu zaman ierisinde ald paray
ticarette yahut sanayide kullanmakta veyahut ta ticari mallar piyasaya getirerek
sat yapmaktadr. ayet kendisine bu mhlet verilmemi olsayd yahut iini
tamamlamadan para geri alnsayd, muhakkak ticaretini de, iini de yrtemezdi.
te bu yzden Zaman aldklar bor paray ticarette ve gelir salayc ilerde
kullanacaklar iin maddi deeri de ehemmiyeti olan bir eydir. Gerek bu
olduuna gre, niin kendisine bor vermek suretiyle bu frsat salyan adama,
edindii kardan bir miktar vermesi makul ve akla yatkn olmasn? Hem yine
bunlarca Zaman sresinin uzunluuna ve ksalna gre bor alan adamn kar
etme imkann oaltr yahut azaltr. Bunun byle olduunu, parasnn zaman
sresine gre kar getirdiini idrak edip bildikten sonra bor verecek adam
parasn karlksz verir mi?
Evet ama bu hususta karmza daha ok zor sorular kacaktr: Bor veren
adam, nasl ve hangi usullerle kendisinden ald bor paray ticarette ileten
insann muhakkak insann muhakkak kazand ve hibir trl zarara
uramadn bilebilir? Bu kazancn yzde ka olacan nasl kestirir, bu
8

mehul kazanca gre de yzde faizini nasl tayin edebilir? Hangi imkan ve
llerle, bor alan adama verdii mhletin her ay yahut her yl bir kazan
getirdiini bilerek aylk yllk faizini nasl isteyebilir?
Bu sorulara ve daha birok benzerlerine faizi savunanlar cevap vermekten
acizdirler. Daha nce de belirttiimiz gibi, ticaret ve i alanlarnda gerekten bir
anlama yolu varsa o da iki tarafn da zarar ve kara belirli bir nisbetle ortalk
kurmalardr.
FAZ TEMZ IKARAN DELLLERNN
NCS:
Dier bir zmrenin dediine greMenfaat celp etmek kapitalin iinde bulunan
ayrlmaz bir zelliidir. Kiinin bir bakasnn kapitalini dn olarak iletmesi
faiz demesini gerektirir. Bu faizi de, dn veren adamn isteine gre aydan
aya veya yldan yla demelidir. Bilinmektedir ki kapital tketim maddelerini
hazrlamaya ve yetitirmeye yardmc esastr. nk retim kapitalin yardmiyle
yksek kalitede ve bol miktarda mal ihra etmek mmkn olup beynelmilel
pazarlara kadar srm yaplabilir. Fakat kapital az olursa ihra edilen mal az ve
kalitesiz olur, dnyann byk pazarlarna eritirilemez. Bundan ak olarak
anlald zere, kar celp etmek kapitalin ayrlmaz (zmni) bir zellii olmutur.
Bu yzden sadece kapitalini bakasna dn verdii iin kapitalistin faiz
istemesi hakkdr.
Esas olarak kar celp etmek kapitalin ayrlmaz zelliidir iddias doru
deildir. nk, bu zellik kapitalde yalnz ve ancak, faydal ve karl ilerde
kullanld zaman grlmektedir. Bir de dn, alan adam kazancndan bir
ksmn dn veren adama ayrmaldr. nk onun parasn gelir salyacak
bir ite kullanmakta ve kar elde etmektedir. diyebilirsiniz. Bu halde bor ald
parayla hasta eini tedavi ettiren veya akrabalarndan birisinin cenazesini
kefenleyip kaldran insann ald kapitalden ne gibi ekonomik bir kar elde ettii
iddia edilebilir? Kapital, bu zavallya hangi maddi menfaati celp etmitir ki
dolaysiyle kapitalist bu szde menfaatten payn istemekte hakl olsun? Sonra
kapital gelir salayc i sahalarnda kullanld taktirde bile her zaman iin kar
getirmektedir mi ki Menfaaat celp etmek kapitalin ayrlmaz zelliidir
sznn doruluunu kabul edelim. Halbuki i sahalarnda kapital miktar artt
taktirde, kar imkanlar azalmakta hatta sahiplerine zarar bile getirmektedir.
Ticaret dnyasn sk sk tehdit eden sekteler kapitalistlerin klliyetli miktarda
ve devaml bir ekilde i sahalarna yatrm yapmalarndan domaktadr. nk
bu yatrmlar neticesinde retim ve ihra fazlalaarak mallar, ar, ve pazarlarda
dkl kalmakta, bu durumda alcsz kalan fazla mallarn fiatlar dmekte, i
adamlarnn kar etme mitleri iyice krlmaktadr. Hem menfaat celp etmek
9

kapitalin ayrlmaz zelliiyse dahi, bu zelliin meydana kmas kuvvetli d

etkiler baldr. Bunlara kapitali ileten adamlarn glerini, zeka ve
tecrbelerini ilave etmek lazmdr. Bu adamlarn zamanna gre mallar
afetlerden korumak, msait artlar yaratmak iin nasl mcadele ettikleri
herkesce bilinmektedir. Bunlar ve benzeri almalar kapitalin kar celp etmesi
iin gerekli olan artlardr. Bu artlardan birisi tam vaktinde tamamlanmyacak
olursa kapital kar celp etme zelliini kaybeder. ok zamanlar tersine dnerek
zarar bile celp eder. Kapitaliste gelince, faizcilik kurallarna gre dn alan
adama gerekli olan bu artlar hazrlamak ve getirmek hususunda hibir klfete
katlanmyaca iin ondan faiz istemiye hakk da olamaz. Fakat faizcilikte
kapitalistin bilinen esas iddias bu deil. Ona gre; Bor alan adam madem ki
kapitalini iletmektedir, ister kazansn ister kaybetsin, faizini vermeye
mecburdur. Kapital ona ister menfaat celp etsin ister etmesin durum onun iin
yine ayndr.
Mnakaay ksa kesmek iin, Kapital kar celp etme zelliine haiz
olduundan kapitalistin bu kardan faydalanmas hakkdr. iddiasnn
doruluunu kabul etsek bile kapitalin u veya bu gibi belirli bir mddet
ierisinde ne kadar kar edecei nceden pein olarak nasl kestirebilir? Bu
mehul kara gre de bor alan adamn ayda veya ylda kapitaliste demesi
gereken faziz nasl kesin olarak belirtilebilir?
Karn da, faizin de nceden pein olarak, herhangi bir aritmetik yolu ile
hesaplanmasnn mmkn olacan kabul etsek bile; 1955 ylnda ticari bir
kuruma on yl vadeyle, ayn ylda baka bir ticari kuruma yirmi yl vadeyle, o
yln geer faiz fiatlar zerinden yatrm yapan kapitalistin; faiz fiatlarnn 1965
ylnda 1955 ylnkinden bir hayli farkl olduu mlafazas ile ve bu farkn 1975
ylnda gittike artaca ihtimali karsnda sayn kapitalistin, kapitallerinin bu
an veya yirmi yl ierisinde celp edecei karn deimiyeceini ayn olarak
devam edeceini nasl bildiini biz bir trl anlyamyoruz. Acaba kapitalini
1955 ylnda bir ticari kuruma da yirmi yl vade ile yatran adamn, bu on veya
yirmi yllk sre ierisinde olacak deiiklikle itibar etmeden, belki de zarar
edecek olan her iki ticari kurumun da zararna karmadan 1955 ylnda tayin
edilen kesin miktar faizini muntazam almaya hangi akla ve manta gre hakk
vardr?...
FAZ TEMZE IKARAN DELLLERN
DRDNCS:
Bu drdnc delili insanlara doru gstermek, kabul ettirmek iin, sarfedilen
gayret, gsterilen aba dier kanaatlara gsterilen gayret ve abalardan ok daha
fazla olmutur. Bu kanaate, gre: Yaradl itibariyle insanolu hemen imdi
olabilecek fayday ve zevki gelecein muhtemel olan birok faydasna ve
10

zevkine tercih eder. stikbalde gelecekleri beklenen faydalar ve zevkler zamann

uzakl kadar pheli olurlar. Aradaki gnlerin says oaldka da bunlar
kymetlerini kaybederler. Byle olmann da birok sebebleri vardr:
1- stikbalin karanlk ve mhpem olmas yannda hayatn garanti olmamas
sebebeyile istikbalde gelecek olan faydalar ve zevkler kati deildirler.
nsanolunun muhayyilesinde de bunlarn birer rnekleri yoktur. imdiki
zamanda hemen nasl olacak faydalarn ve zevklerin katiyyeti olduu gibi insan
onlar gzleriyle de grmektedir.
2- Bugn iin herhangi bir eye muhta olan insann nazarnda bu ey az faydal
da olsa onu elde etmek, ihtiyacn gidermek istikbalde gelmesi muhtemel olan
belki de o zaman iin ihtiyacnda olmyaca ok faydal eylerden daha
kymetlidir, nazarnda tercihe ayandr.
3- Bugn, insann elde ettii para faydal ve hemen kullanlmaya elverili
olduu iin yarn elde edecei paradan daha stn deerdedir.
Bu sebepler yznden insan imdiki zamann kati faydasn istikbalin mphem
karndan daha ok stn tutar. Buna gre de bor alan adamn imdi ald para
yarn bor verene deyecei paradan daha stn kymettedir. Faiz aradaki bu
fark kadar olup, borlunun bor ald adama parasn geri derken eitlii
salamak iin verdii bir paradr. Mesela: Yz lira bor para veren bir insan
bor verdii adamla anlaarak bir yl sonra yz lira geri demesini isterse
hazr yz liraya karlk gelecekteki yz lira arasnda bir deiim veya
alveri yapm olurlar. Aradaki liralk fark yz lirann imdiki hazr
deeriyle uzak gelecekteki -Maddi deil- manevi deeri arasndaki fark
kadardr. ayet bu lira bir yl sonra yz liraya katlmyacak olursa, bir yl
nce bor alan adama geri denen yz lira arasnda eitlik salanmam olur.
Evet... Halkn gzne hakl gstermek iin bu kanaati meydana getirmekte,
savunmakta gsterdikleri dehay layk olduu kadar takdir etmemek hakszlk
olacaktr. Ancak iddia ettikleri imdiki zaman ile gelecek zaman arasndaki
deer farknn yanltmadan baka bir ey olmad da ak bir gerektir.
Acaba insanolu (yaradl itibariyle) yaamakta olduu imdiki zamann
gelecek zamandan, yani istikbalden daha deerli olduuna inanmakta mdr?
nandn kabul etsek bile, niin insanlar bugn kazandklarn bugn
harcamyorlar da birazn gelecek iin artrmaya alyorlar? Geleceini
dnmekten vazgeerek varn younu gnlk zevkine sarfetmeyi tercih edecek
acaba yzde bir kii bilmem kar m? nsanlarn % 99u (gnlk zevklerini
gidermek yle dursun) gelecein endiesiyle ihtiyalarndan bir ksmn
kstlyarak artrm (tasarruf) yapmak suretiyle tedbir almaya, bu muhtemel
ihtiyalar karlamak iin hazrlk yapmaya urayorlar. nk insanlar
11

gelecein (bilinmeyen) ihtiyalarn, muhtemel zor durumlarn kafalarnda

olduundan daha ok bytrler ve imdi -nasl olsa gemekte olanzamanlarndan daha korkun grrler. Hem insanolunun btn gayret ve abas
istikbalini teminat altna almak huzur ve rahata kavumak iin deil midir?
Genliinde btn gcyle alan insann gayesi de bundan baka bir ey
midir? Gnn gn ederek istikbalini tehlikeye dren ve geleceinin pahasna
bugn zevk eden insan muhakkak dk bir aptaldr. Byle bir ey ya cahil bir
adamdan ya da serserilerden beklenir. Belki de geici azgn bir ehvete kaplan
insan da olabilir. Bundan baka, byle bir ey akll bir insandan beklenemez.
Bu drdnc delilin doruluunu bilgiden ve dnceden yana biraz nasibi olan
bir insan asla mdafaa etmez. Hem nsan imdiki hayatnn mreffeh olmas,
rahata erimesi iin gelecekte terettp edecek mahzurlara katlanmakta zarar
grmez diyen grlerine katlsak bile, bu gre dayanarak yapacaklar
hccetlenmenin doru olacana hi bir surette ihtimal yoktur. nk Elde
hazr olan yz lira bir yl sonraki yz liraya eittir -faizin anlayna gre-
desek bile, bu bir yln sonunda ortaya kacak olan gerek durum ne olacaktr?
Bor veren adama borcunu demeye giden borlu, geen yln yz lirasna
karlk imdiki zamann yz lirasn verirken yahutta iki yl sonra -ilk ylda
deyemedii borcunu- yz alt lira hazr paray gemite alnan yz lirann eit
karl olarak vermiyecek midir (!), gemi, ile imdiki zaman arasndaki deer
oran sizce bu mudur? Sizin nazarnzda -Prensip ynnden- gemi zaman ara
uzadka, eskiyip gnler getike, yollar oaldka, imdiki zamana gre daha
m deerli olmaktadr? Size gemite giderilen ihtiyalarn deeri imdiki
ihtiyalarn deerinden daha fazla, deerde mi ki bir zamanlar verdiiniz belki
de unuttuunuz parann deeri her saat ba biraz daha artmakta ve gnn cari
paralarndan daha ok kymetli olmaktadr?Sizce bir yl nce verdiiniz iki yz
lira, bugnn -mesela- 250 liras var mdr?
FAZ FATININ MAHYET
te faizi, adalet ve mantk karsnda temize karmak iin mdafaa edenlerin
ileri srdkleri kanaatlar bunlardr. Teknik ve aklamalarmzdan anladmz
gibi, ne adaletin ne de mantn bu kt ite ilgisi yoktur. Faizin alnmasnn ne
de verilmesinin doru olacan ispat etmek- En kuvvetli delillerle dahigerekten mmkn deildir. En ok hayret edilecek bir ey, gerein byle
olmasna ramen batl bilginlerin ve dnrlerin faizi hi mnakaasz kabul
edilebilecek bir ey, gerein byle olmasna ramen batl bilginlerin ve
dnrlerin faizi hi mnakaasz kabul edilebilecek bedihi (ispatsz kabul
edilen) eylerden saym olmalardr. Bunlar faizin olumluluunu sabit bir
gerek grerek zerinde durmakszn, faiz fiatnn mukalliyetini mnakaaya
koyulmulardr. ada bat yazarlarnn kaleme aldklar yazlar arasnda faizin
msbet bir alveri tarz olup olmadna dair bir bahse pek az rastlanr. Ama,

12

faiz fiat hakknda bir sr tenkit ve itirazlar mevcuttur. Batl fikir adamlar yok
efendim u faiz fiat ok yksek kabul edilmiyecek derecede snr akndr da
bu faiz fiat akla daha yatkn, daha elverili daha kabule ayandr; gibi,
tartmalara girimilerdir.
Faiz iin hakikaten akla yatkn (makul) denebilecek bir fiat mevcut mudur? Esas
itibariyle kendisinin makuliyeti ispat edilemiyen bir eyin fiatnn makul olup
olmyaca, sz konusu olamaz. Fakat biz -imdilik bu gerekten sarf nazar
ederek- hakikaten (batllarn iddia ettikleri gibi) faiz fiat iin ftri ve makul bir
fiat var mdr sorusu zerinde durup gerei renmeye alalm!Hem sonra bu
faiz fiatnn makulolacan ve kabul edilebileceini belirten, u fiatn da makul
olmayp itiraz edileceini gsteren lek ve tart nedir?Bugn dnyada
makuliyeti kabul edilerek yrtlen cari faiz fiatlar akla dayanan rasyonel
esaslara gre mi tayin edilmitir? Bu sorular iyice tetkik edecek olursak sabit
bir gerek olarak anlarz ki dnyada daha bugne kadar makul bir faiz fiat
tespit edilememitir. Muhtelif fiatlarn muhtelif zamanlarda faiz iin makul bir
fiat olacana karar verilmise de ayn fiatlar baka zamanlarda gayrimakul ilan
edilmilerdir. Hatta, bir yerde makul saylan fiat baka bir yerde gayrimenkul
(olumsuz) saylmaktadr. -Mesela- Hinduki zamannn byk filozoflarndan
Kuotilyann akladna gre ylda % 15-60 makul faiz fiat saylmakta idi,
baz hallerde daha da ykseltilebilirdi. 18. yzyln ikinci yarsyla 19. yzyln
ilk yarsnda Hindistan Birlemi Devletlerinin bir taraftan yerli faizcilerle dier
taraftan ngilizlerin Dou Hindistan Kumpanyas ile yapt mali anlamalarn
faiz fiat genel olarak % 48 idi. Hint hkmeti Birinci Cihan (1914-1918)
Savanda, sava yardmlarn % 3,5 yllk faizle almt. 1920-1930 yllar
sresince kooperatifler arasnda cari genel faiz fiat % 12-15 arasndayd.
lkenin mahkemeleriyse 1930-1940 yllar arasnda % 9 civarnda olan faiz
fiatlarnn makul oluuna binaen hkm verirdi. Hindistan htiyat Bankasnda
(Reserve Bank of india) yllk faiz fiatn % 3 olacana karar verildi ve harp
yllar boyunca da uyguland. Hkmet ise sava yardmlarn % 2 yllk fiat
zerinden almaya devam etti.
Bizim Hindistan ktamzda vaziyet byle idi. Bir de Avrupa devletlerinin bu
zamanlarda ne durumda olduklarna bakacak olursak kayda deer bir fark
gremeyiz. 16. yzyln ortalarna doru ngilterede % 10 yllk faiz tutarnn
makul olduu kanaatine varlmt. 1920 ylnda bile Avrupada baz merkez
bankalar % 8-9 yllk fiat zerinden ilem yapmaya devam ediyordu. Yine bu
yllarda Avrupa devletlerinin Birlemi Milletlerden aldklar istikrazlarn yllk
faiz fiat yaklak olarak bu civarda idi. Fakat imdi Avrupa ve Amerikallara bu
fiatlardan sz edecek olursan yzne haykrrlar ve bunun faiz fiat deil, halkn
parasn soymak olduunu iddia ederler.

13

Bugnk duruma da dnp bir bakacak olursak cari faiz fiatlarnn ylda % 2,5-3
arasnda olduunu grrz. Zamanmzda en ok faiz fiat % 4
gememektedir. ok kere durum % 1/2-1/4 gibi ksurata ihtiya gsterir.
Halbuki 1927 yl kanunlarnn halka dn para veren faizcilere tand normal
yllk faiz fiat % 48 idi. Bu devirde Amerikada, mahkemelerde faizcilerin
mterilerinden hakettikleri ylk faiz fiat % 30-60 arasnda olurdu. imdi Allah
iin doruyu syleyin:Bu fiatlarn hangisi ftri ve makuldr? Biraz daha dnn
ve cevap verin: Acaba hakikaten yeryznde faiz iin ftri ve makul fiat diye bir
ey var mdr?Doruyu sylemek gerekirse, siz bu konuda ne kadar derin
dnrseniz dnn aklnz size, bor alan adamn ald paradan edecei kar
kesin olarak tayin edilmedike, makul bir faiz fiatn tesbit etmenin mmkn
olmyacan gsterir.
dn alan adamn -Mesela- 100 liray bir yl altrarak 25 lira kazanaca
kesin olarak bilinseydi belki o zaman bu karn 4 yahut 5 liras ftri ve makul bir
fiat olarak parasnn bir yl kullanlmasna raz olan adamn pay olurdu. Aka
bilinmektedir ki iletilen parayla elde edilecek kar nceden kestirmenin
mmkn olmyaca gibi faiz fiat da tayin edilirken bor alan adamn ald
bor parayla ne kadar kar edecei yahut hi edemiyecei de nazar itibara
alnmaz.
Hakikatte faizciler faiz fiatn dn alan adamn ihtiya iddetine gre tayin ve
tesbit ederler. Ayrca, adalet ve insafla hi ilgisi olmyan daha baka esaslara
dayanarak faiz fiatnda ykseltme ve alaltma yaparlar.
FAZ FATININ SEBEPLER:
Faizcilerin faizcilik iinde gz nnde bulundurduklar eyler genel olarak bor
isteyen adamn ihtiya iddetiyle fakirlik durumudur. Bor para isteyen adamn
ayet istedii paray temin edemezse negibi mkl durumlara deceini
bilmek onlar iin n planda gelir. nk bor isteyen adamn durumunun
vehimetine gre faiz isteyebilirler.
dn para isteyen adamn istedii para pek klliyetli deilse, durumunda da
yle bir fakirlik grlmyorsa paraca skk bir vaziyeti yoksa istenecek faiz
nisbeti dk olur. Fakat aksine, dn isteyen adam fakir ve ok muhta
durumdaysa o zaman faiz fiat bu adamn durumuna gre artrlr. Hatta lm
deinde sekerat yatan evladnn hayatn kurtarabilmek iin faizciye koup
gelen parasz adamdan istenecek hi bir faiz fiat Gayrimakulolamaz. Bu fiat
% 400 veya % 500 n stnde olsa bile.
ve ticaret sahalarnda faiz fiatlarnn ykselip alalmasn tayin eden esaslarn
ne olduu hakknda ekonomi uzmanlarnn iki ayr grleri vardr:

14

1- Bir ksm iktisatlara gre faiz fiatnn ykselip alalmasna arz ve talep
kanunu esastr. Buna gre faiz vermekle elde edilebilecek mallar veya kapital
piyasada oalacak olursa bu oalmaya mukabil ters orantl olarak alc da
azalrsa faiz fiatlar alalmaya devam eder. Faiz fiatlarnn iyice dtn
gren ilerini gelitirmek iin bol miktarda bor almaya balarlar. Bu sefer de
fazla istek karsnda piyasadan faizle elde edilebilecek mallar ve kapital gitgide
ekilir. Azalan kapital ve fazla istek karsnda faiz fiatlar tekrar ykselmeye
balar. Ykselir... ykselir... taki insanlarn almaktan kanaca bir seviyeye
kar.
Bunun da manas, kapitalist tccar ve i adamlariyle normal ekilde, makul olan
tarzda ortaklk kurmaktan kanmakta, kapitelinden elde edilecek gerek kardan
nasibini almaktan imtina etmektedir. nk dndne gre, kendisinden
biraz dn para olan adam bu parayla ticaret yapaca ve (tahminen) u kadar
kar edecei iin verdii bor para mukabilinde kendine karndan u kadarn faiz
olarak vermelidir iddiasndadr.
Dier taraftan dn alan adam da kafasn altrr ve tamamen tahmine
dayanarak kapitalistten ald bor parann kendine en fazla u kadar kar
getirebileceini buna gre de kapitaliste deyecei faizin bu kadardan fazla
olmamas gerektiini dnr. nk her ikisi iin de tahmine dayanmaktan
baka are kalmamtr. Kapitalist tahminlerinde daima dn alan adamn
kapitalinden elde edecei kar kabark grr. Tccar ve i adam da bana
gelecek zarar, ticari tehlikeleri, felaketleri aklndan karmadan az buuk kar
tahmininde bulunur. Her ikisi de aralarnda yardmlaacak el ele verip alacak
yerde birbirlerini kollamaya ve gzetmeye balarlar. Faiz fiatlarn msait gren
i adamlar kar edebiliriz midiyle biraz dn para alarak ticarette altrmaya
baladlar m, kapitalist hemen parasnn faiz fiatn arttrmaya balar... artrr...
artrr... ta ki i adamlarnn bu fiatlar zerinden alacaklar dn paralarla kar
etme mitleri iyice krlr ve dn kapital alarak i yapmaktan vazgeerler.
Faiz fiatlarnn ykseklii yznden ticaret ve i sahalarndan kapitaln
ekilmesiyle piyasada duraklama olur. Kalknma hamlesi topyekun geriler,
ticaret alemi nbet geirmeye balar. Bu mddet ierisinde i adamlarnn
almakta imtina ettikleri kapital, kapitalistin elinde kalp isteyeni bulunmaynca
faiz fiatlarn yeniden drr. Zaten uurumun kenarna gelmi olan i adamlar
kapitalin faiz fiatnn i yapabilecekleri, ticaretlerinde altrabilecekleri bir
seviyeye dtn grnce tekrar dn almaya balarlar. Kapital yeniden
piyasaya ve i sahalarna intikal eder. Bylece i adamyla kapitalist arasnda
mcadele devam eder gider. Halbuki ticaretle kapital arasnda makul esaslar
erevesinde dayanma ve yardmlama olsayd, dnya ekonomisi kalknma ve
gelime yolunda emniyetle ilerliyebilirdi. Fakat kanunlar kapitaliste faiz kapsn
ak braknca, kapital ile ticaret arasndaki alakaya kumar ve iki sirayet etti.

15

Kumarda ve ikide olduu gibi i adamlarnda da faiz fiat bir alalmaya, bir
ykselmeye balad. Bu iki tezat arasnda kalan dnya ekonomisi hayatn tehdit
eden krizlere bouldu.
2- Dier bir ksm ekonomi uzmanlarna gre de, faiz fiatnn med ve cezrine
sebep:Kapitalistin sermayesini ahsen kendisi bir ticari ite kullanmak zere i
adamlarna bor vermekten vazgeip elinde tutmas, yahut bu isteinden -ahsen
i yapma istei- feragat edip kapitalin tekrar dn vermeye balamasdr.
(Baka bir deyimle; kapitalist kapitalini elinden karmak istemedii zaman kendisi kullanaca- faiz fiatn artrr. Kapitaline ihtiyac olmaz, bor vermek
isterse -kendisi iletmekte vazgetii iin- faiz fiatn drr.)Fakat kapitalist
niin baz kere kapitalini elinde tutup kendisi i yapmak ister. (Baz kere de bu
istekten vazgeer?) diye sorulan soruya, iktisatlarn verdikleri cevab:
Kapitalistin bor vermekten imtina ederek kapitalini elinde tutmasn gerektiren
bir ok sebepler vardr. Bu sebeplerden birisi; Her an iin kapitalistin elinde
ahsi ve ticari ihtiyalarn giderecek kadar sermayenin bulunmas lazmdr.
kincisi; beklenmedik baz ahsi ihtiyalar, nceden hesaplanmadk olaanst
masraflar veya fevkalade kar getirebilecek frsatn anszn zuhur etmesi ihtimali
gibi, nceden bilinmeyen durumlar iin kapitalistin elinde her an ihtiyat
kapitalin bulunmas zorunludur. nc sebepse: -ki en mhimi de budurstikbalde kapitalin ekilmesiyle piyasada faiz fiatlar artacak olursa, kapitalist
bu durumdan yararlanabilmek iin elinde daima hazr kapital bulundurmaya
mecburdur, demektedirler. Fakat burda u soru gelmektedir: Acaba kapitalistin
iinde yerleen ve gelien bu istek, olaanst durumlardan istifade etmek iin
elinde kapital bulundurma istei- iddetlenme yahut hafifleme nbeti geirmekte
mi ki bu nbetin eseri piyasada faiz fiatlarnn ykselip alalmasyla tecelli
etmektedir. Bu soruya da Evet diye cevap vermektedirler. nk, kapitalistin
bu istei baz ferdi, itimai, etkilerle de iddetini kaybeden hafiflermi. Birinci
durumda, (yani kapitalistin arzusu iddetlendii zaman) faiz fiatlar ykselir,
piyasaya ve i sahalarna akan kapital azalrm. kinci durumda (yani
kapitalistin arzusu snnce) faiz fiatlar der ve kapital i alanlarna akmya
balarm. Bundan da i adamlar faydalanarak bol miktardaki bor kapital ile
ilerini geniletirlermi.
Allah iin doruyu sylemek gerekirse, d grn gayet tzel ve doru gibi
olan bu tatl yoruma dikkatle bakacak olursan, aslnda hi bir esas ve doruluu
olmadn grrsn. nk kapitalistin bahsedilen ev ihtiyalar, olaanst
ticari ve ahsi ihtiyalar iin muhakkak bulunmas lazm olan parann, btn
kapitalin % 5 inden fazlasngerektirecek kadar- Her an iin ihtiyat kapital
bulundurma- istei zerinde etkili olmaz. Bu bakmdan ileri srdkleri ilk iki
sebebin nazar itibara alnacak taraflar yoktur. Kapitalistin, kapitalini % 95 bir
kere elinde tutmasnn bir kere de bor vermek suretiyle datmasnn yegane
sebebi nc sebeptir. Bu sebebi de iyice tetkik edecek olursan, kapitalistin

16

iinde yaad toplumuna, lkesine ve hatta dnyaya nasl bencil ve kt

gzlerlebaktn grrsn. Bu nc sebepten anlaldna gre kapitalistin,
dnya ekonomisinin bana gelecek baz durumlardan kendine menfaat
geleceini sezer ve kapitalini tereddt etmeden i adamlarna dn vermeye
balar. Bu durumda toplum biraz refaha ve bollua kavuur. Fakat ok
gemeden kapitalistin duygular ahlanr, g ve zor durumlarnda toplumu
smrmeye yarayan, felaketlerine yenilerini katan para denen korkun silahn
tekrar kullanmaya balar. Kumar oynama hisleri harekete geer ve kapitalini
piyasadan geri ekmeye, faiz fiatn artrmaya koyulur. Faiz fiatlarnn aniden
artmasyla, kapitalistin sermayesini i adamlarna vermekten imtina etmesiyle
ticarete Kesat adyle maruf ani duraklama olur ve ekonomik kalknma sekteye
urar. Ta ki, en yksek faiz fiatlariyle, yenebilecek kadar haram yediini daha
fazla inat edecek olursa tehlikeye ve iflasa srkleneceini anlar, ierisindeki
irkin arzu, para tutma arzusu hafiflerse, o zaman iadamlarn tekrar armaya,
elinde bol miktarda ucuz fiatlarla kapital olduunu ilan etmeye koyulur.
te zamanmzn mnevver ekonomi uzmanlarnn faiz fiatlar art veya
alal hususunda yaptklar aklamalar bunladr.
Bizce konu itibariyle bu aklamalarn doruluundan phe yoksa da esas
sorunun bu iki aklamann hangisi ile ftri ve makul faiz fiatn tespit etmek
mmkn olacaktr?Yoksa faiz fiat da, faizin kendisinin makul olmad kadar
gayri makullkle llmeyecek derecede derine mi gitmitir?Ya gerein byle
olduuna inanmak icabeder, yahut, ftri ve makul kelimelerinin anlamlarn
deitirmek gerekir.
NSANIN FAZE OLAN HTYACI VE
FAZN EKONOMK FAYDALARI:
Bunlardan sonra, faiz mdafaclarnn, faizi temize karmak iin ileri srdkleri
bir kanaata gre; faiz insann kanamyaca ekonomik ihtiyacym. Bugn
elde ettii birok menfaati faizsiz elde edemezmi, Bu iddialarn dorulamak
iin gsterdikleri delilleri ksaca zetliyelim:
1- Ferdin ekonomik hayat btn faktrleriyle tasarrufa (yani nakit para
biriktirmeye) dayanr. Ancak fert ihtiyalarnn erevesini daraltmadka ve
ll harcamalar yapmadka kazancndan bir ksmn arttramaz. Artrm
yapmann da tek yolu, inann isteklerine kar gelip arzularn kstlayarak
gelirinden bir ksmn ayrmakdr. Bunun iin de, insan bu hisse srkleyecek
bir sebebin olmas gerekir. te faiz artrm iin eksik olan bu sebebi tamamlar,
tasarruf urunda, insann yokluuna katland birok ihtiyalarnn mukabil
creti olur. Faiz, insanlar ekonomik hayatlarnn temelini tekil eden tasarrufa
tevik edici tek kuvvettir. ayet siz faizi yasaklayp kaldracak olursanz
17

insanlar bu nemli faktrden mahrum brakr tasarruf yapmalarngerektiren

yegane sebebi yok etmi olursunuz.
2- Ticari kurumlara en kolay yoldan sermaye salamak, bu kurumlarn halka
faiz kapsn ak tutmas suretiyle tasarruf ettikleri paralar yatrmalarna
insanlar tevik etmekle olur.
Faiz bir taraftan insanlarn para biriktirmelerine en kuvvetli sebep olurken, dier
taraftan da biriktirdikleri paralar ihmal etmeden, verimli ilerde kullanacak olan
endstri messeselerine yatrmlarna tevik olur. Bylece insanlarn tasarruflar
karlksz kalmaz. nk paralarn verecekleri messeselerden faiz alrlar.
Hem de messeseler lzumlu kapitali elde etmi olurlar. Fakat siz faizi iptal edip
kaldracak olursanz, sadece insanlar tasarrufa tevik eden sebebi yok etmekle
kalmam, kapitalin faydal ilerde kullanlmasna da mani olarak parann heder
olmasna sebep olursunuz.
3- Faiz insanla yalnz para biriktirme teviki ve paray ticarette, sanayide,
kullanma imkann salyan hizmetiyle kalmaz kapitalin faydasz ilerde
kullanlmasna da mani olur. Ekonomiyi salam temellere oturtan, gvenilir
esaslara gre ana hatlarn izen yine faizdir. nk faiz fiat kapitalin eitli
ticari kurumlar arasnda en ok faydal, en fazla karl olanna yatrlmasn temin
eder. eitli ticari vesanayi kurumlar, planlanm ekonomik projeler arasndan
zararly karldan ayrt edecek, karly daha karldan secerek kapitali ona gre
yneltecek gvenilir baka bir yol da yoktur. ayet faizi iptal edecek olursanz
insanlarn biriktirdikleri paralar sonularna nem vermedikleri-verseler de kar
zarar dnmediler-faydasz ilere yatrmalarna sebep olursunuz.
4- phesiz ki bor almak bugn insann kanlmaz hayati ihtiyalar
arasndadr.
Fertler olsun, sosyal taplumlar olsun, hkmetler olsun bor almadan edemezler.
Fertleri kiisel ihtiyalar bor almaya necbur eder. ve ticaret adamlarna da
bor almaktan baka are yoktur. Hkmetler ise bor almaktan kurtulamazlar.
Byle geni apta ve genel anlamda istikraz sadaka ve teberruatlarla nasl elde
edilebilir? ayet siz kapitalistleri faiz ile kandrp kapitalleri yannda devaml bir
kar garanti ederek ilerini rahatlattrmazsanz pek az insan bor vermeye raz
olur. Bu kadar da iktisadi hayata yetmez, kt sonular dourur. Bugn ok
yoksun ve muhta olan insan faiz yoluyla ihtiyacn giderecek zaruri paray
gayet rahat bulabilmektedir, tabii bu kolayln da tek sebebi faizdir. ayet
kapitalist faize tamah etmeseydi bu zavall adama hi bir zaman bor vermezdi,
bu adamn da ihtiyac-ne kadar iddetli olursa olsun- giderilmeden kalrd.
Ticaret ve i adamlar iin de durum byledir. Bugn balar dara geldi mi
kendilerini skk durumdan kurtaracak paray faizli bor olarak kolayca, alr,
ihtiyalarn giderirler. Fakat bu kap yzlerine kapanacak olursa i alanlarnda
18

atacaklar her adm banda iflas etmeleri muhakkaktr. Hkmetler de byledir

ihtiyalarn faizli bor olarak aldklar paralarla giderirler, faiz olmasayd her
gn yenilenen ihtiyalar iin klliyetli miktarda bor paray verecek yardm
elini uzatacak,sadaka datacak insanlar nereden bulabilirdi?
FAZ, HAKKATEN NSANLIK N
FAYDALI VE ZORUNLU BR EY MDR?
Gel imdi de seninle u menfaat ve ihtiyalar teker teker gzden geirelim.
Hakikaten menfaat mi? htiya m? Yoksa eytani kuruntudan baka bir ey
deil midir? nceliyelim...
Bugn batl iktisatlarn iine dp rpndklar ilk hata, fertlerin sarfiyattan
kanmalarnda, tasarruf etmelerinde iktisadi hayatlar iin kanlmaz bir
zorunluluk ve fayda vardr inancndan domaktadr. Halbuki hakikat bunun
aksinedir, nk iktisadi kalknma, istihlak etmesine baldr. Bunun tahakkuk
edebilmesi lkenin retimi nisbetinde toplumun alveri yaparak iinde de
fertlerin alarak elde ettikleri servetlerini el aklyle harcamalar lazmdr.
Hem kendi ihtiyalarndan fazla gelir salyan insanlar, gelirlerinin fazla ksmn
fakir insanlara aktarmaldrlr ki onlar da kendi ynlerinden harcamalara itirak
ederek ihtiyalarn giderebilirsin.
Fakat bunun aksine siz insanlara: ihtiyalarndan fazla gelir salyanlar
gelirlerinin fazlasna sahip olsunlar, ihtiyalarna denk ve normal gelir
salyanlarsa ihtiyalarnn oundan feragat ederek azn gidermekle yetinsinler
ve tasarruf etsinler diye tavsiyelerde bulunmaktasnz ki sizin tercih ve kendini
zaptetmek gibi szlerle ifade etmeye altnz hakikatte bu olup, birka
kiinin zaruri ihtiyalarngidermekten vazgeerek arttraca paralarn
birikintisiyle ticaret ve sanayinin beslenmesinde fayda umuyorsunuz. Halbuki
bylesi faydal olacak yerde zararl olmaktadr. nk mahdut denecek kadar
gelir sahibi olan insanlar ihtiyalarnn ounu alamamaktadrlar. Normal gelirli
insanlar ise teviklerinizle ihtiyalarnn tamamn almyarak tasarrufu tercih
etmektedirler. Bol gelirli insanlarsa mahdut gelirlere yardm edecek yerde
ellerini smsk tutmaktadrlar. Bu durum karsnda piyasaya srlen ihtiya
maddeleri ve istihlak mallar, dar gelirli insanlarn almaya gc yetmediinden,
gc yetenlerin de almaktan imtina etmesinden dolay pazarlarda yl ve
alcsz kalmaktadr ki bunun da sonucu olarak iktisadi hayatn her kolu
endstrinin her blm duraklyacak, kriz geirecektir. Dier taraftan tevikle
srklendikleri bu az tketim usul insanlarn hayatlarna tesir edecek,
gelirlerini daraltacaktr. Sonra gelirlerindeki bu daralma gittike artacak
dolaysyle de alverive tketim daha da azalacak, tasarruf edilen paralar
toplumun soysuz birka kiisinin elinde ylrken geride halkn ou fakirlik,
yoksunluk ve sefalet ierisinde kvranacaktr. Bu yanl yolla kaptal edilen
19

kapitalistlerin hayat de eninde sonunda tehlikeye girecektir. Haksz sermayeleri

elde ettikleri ticari mallar retimi kimler satn alacak? Kimler istihlak
edecektir? Siz de biraz dnecek olursanz bugn ekonomik hayatn gerek
ihtiyacnn , insanlar cimriletiren , para biriktirmelerine tevik eden ,al veri
yapmalarn snrlayan sebeblerin ortadan kalkmasna sebeb olduunu anlarsnz.
Bunun iin de iktisatlar kendi menfaatleri icab bir taraftan tasarrufa ihtiya
gstermiyecek ekilde mkl duruma den insanlarn yardm ve bor paray
her an iin bulabilecekleri inancn yaratacak ortam cemiyette hazrlamaya
alrken, dier taraftan ellerinde -her eye ramen- birikmi servet bulundurup
saklyanlara zekat vermelerini zorunlu komaldrlar ki servet dolam iinde
kendilerine pek az bir ayrm den fakir insanlarn da hakkn korumu olsunlar.
Fakat insanlar siz para biriktirmeye tevik ederek cimriletiriyor, aslnda cimri
olanlar iyice krklyor, cimri olmyanlara da tasarruf ettirerek para
harcamalarn nlyorsunuz. Bir taraftan insanlarn tamahn artrp
cimriletirirken,dier taraftan cemiyetin menfaatlerine aykr ve hatal yoldan
toplayarak edindiiniz kapital ile para kazanmak iin tekrar toplumun karsna
kyor. Topluma yaptnz hakszlklara birini daha katyorsunuz. nk siz
faiz yoluyla edindiiniz serveti toplumun ekonomik hayatna yaryacak ilere
ortaklk yahut hissedarlk (aksiyon) sretiyle katarak altrmyorsunuz, bu
serveti tekrar toplama bor olarak kabullendiriyor, tccar ve i adamlarnn
zararlarna karmyor, kendinize aylk, yllk kar kestiriyor ve bunu muntazam
alyorsunuz. Bylece toplumun ekonomi hayatn da iki sefer zarara
uratyorsunuz . Bu sefer toplumun elinden satn alma kuvvetini (parasn)
alarak yine toplumun fertlerinin rettikleri mallarn pazarlarda kalmasna sebep
oluyorsunuz. Bir sefer de toplumun elinden aldnz paray iade ederken
ortaklk vehissedarlk usulne gre iade etmiyor, kanunlarnz icab kendinize
kesin kar garanti ederek onlara bor veriyorsunuz. Sizin ekonomi nizamnza
gre sanki toplumun fertleri ellerindeki alma kuvvetini muhafaza ediyorlar, bu
kuvveti yerinde kullanarak toplumun mallarn satn alacak yerde tekrar topluma
bor olarak veriyorlar, toplum bor ald bu parayla ihra ettii mallar
satmakta glk ekiyor ve bu glk gittike de artyor. Borcunun ve faizini
nasl deyeceini dnen zavall toplumun aresizlii zerine aresizlik
katlyor. nk yz binlerce insan yokluk yznden alveri yapamyor,
binlercesi de daha fazla para biriktirmek tamah, faizciye faizle para yatrmak
hrsyla alveri yapmaktan kendini zorla tutuyor. Sizce faizin faydalarndan
biri de, tccar ve i adamlar faizle aldklar bor paralar israf etmekten
saknrlar ve ok kar getirecek ilerde kullanrlar. Yine sizin, faizin
faydalarndan bir olarak ileri srdnz, faiz, tccar ve i adamlarn en doru
ve mnasip ticari yollara sevkeder, onlar i rahatl ile ynetir, ayrca servetin
seyri tabiisinde kendisine mmkn olan en doru yolu semesini salar, diye bir
teziniz var. Fakat bu fazla gzel grnen szlerinizi rten perdeyi biraz
aralarsanz arkasndan gerein ne olduu grnr. Hakikatte faizin insanla
yapm olduu ilk hizmet ona Kar ve Fayda kelimelerinin btn anlamlarn
20

unutturup Mali Kar, ktisadi Menfaat olmak zere tek birer anlam brakarak
parann ncelik kaybetmekte olduu mcerret (Soyut) anlamn tekrar ona
kazandrmtr. nk nceleri parann el deitirmesi iin maddi menfaatten
baka bir sr menfaatler de vard. imdi parann el deitirmesine yegane
sebep maddi menfaat olmutur.
Faiz ve fiatnn insanl ikinci byk hizmetse parann kullanma ve el
deitirmesini yarglayacak lein -Cemiyetin menfaattleri deil dekapitalistin karariyle kendisine % 6dan fazla kar brakmyacak btn ilere
yatrm yaplmamas faizin faydalarndan saylmtr. Misal olarak diyelim ki Kapitaliste tatbikat sahasna konulacak iki proje sunuluyor. Birinci projeye gre
ucuz, rahat, shhi evler ina ettirilerek dar gelirli vatandalarn oturabilmelerine
elverili icarlarla verilmesi planlanm, ikinci projeyle de lks bir sinema tesis
edilmesi teklif olunmu. Birinci projenin getirecei kar % 6 dan az, ikinci
projenin getirecei kar % 6 dan fazla. Kapitalist hangi projeye yatrm yapmay
tercih edecek? Kapitalinin hangisine yatrlmasnn doru olacana karar
verecektir?
Evet... Eskiden kapitalistin sermayesini birinci projeye yatrmas mmknd ve
hi deilse iki proje arasnda karar vermeden biraz dnr, danmalarda
bulunurdu. Ama imdi kapitalist hi tereddt etmeden ikinci projeye yatrma
karar verecek, faiz fiatnn kerametinden dolay birinci projeyi tetkik etmek
lzumunu bile duymayacaktr.
Faiz fiatnn bir kerameti de tccar ve i adamn, kapitalistin izdii kar
snrndan fazla kar etmeye zorlayacak durum ne olursa olsun, ticaretinde de
sanayisinde de bu i adam kapitalistin istedii faiz fiatndan fazla kar etmeye
mecbur kalacak ve bu uurda meru gayrimeru btn yollara ba vuracaktr.
Mesela % 6 faiz fiatyla bor alarak film ikreti kuran bir insan muhakkak ylda
% 6 nisbetinde fazla kar etmelidir. Bu nisbetinden fazla kar etmelidir. Bu
nisbette kar getirecek yollar ne olursa olsun uygulanmaya mecburdur. ayet bu
irket sahibi ahlaki ve ilmi bakmdan faydal filimleri ihra ederek istenilen kar
temin edemiyorsa, kt ve mstehcen, ahlaka mugayr filimleri ihra etmeye,
eitli reklam ve propagandalarla insanlarn, ahlak, fazilet, eref gibi eylere
nem vermeden bu filimleri seyretmelerini salamaya mecbur kalacaktr.
te! nsanlk iin iddia ettiiniz faiz faydalar ve elde edilmesinin tek yolu olan
faiz budur! imdi de iddia ettiiniz gibi faize olan ihtiyac gzden geirelim:
phesiz ki stikraz insan hayatnn ihtiyalar arasndadr. Fertle ahsi
ihtiyalar iin bor almaya mecbur kalabilirler. Ticarette sanayide, ziraatte ve
benzeri i sahalarnda ihtiya daha da artabilir. Ayn zamanda ticari kurumlar Hkmetler dahil- bor almaya daima mecburdurlar. Fakat, Dorudan doruya
faizsiz bor almak mmkn deildir demek ok yanl olur. nk fertlere ve
21

milletlere faizsiz bor verilmesini mmkn klmyan durumu, siz, faizi

kanunlarla korumak suretiyle yarattnz. Siz hele bir kere faizi yasaklaynz ve
slamn ahlaka getirdii o iktisadi nizam dstur ediniz de bir baknz, faizsiz
bor almak, ferdi ve ticari hayatta her sahada ne kadar kolaylar ve bollar. Her
taraftan balar, yardmlar milletlere de fertlere de nasl akn eder grnz.
slam dini bunun byle olacan ispat etmitir. Yzyllar boyunca slam
topluluu iktisadi hayatn faizsiz olarak en gzel ekilde nizama koymu ve
ynetmitir. Bu pis faiz a gelmeden nce slamn hibir devirde ne len bir
mslmann cenazesini akrabas faizsiz bor alamad iin kefensiz brakp
defin edemedii grlmtr, ne de mslmanlarn ticareti, sanayisi, ziraati srf
iyilik (faizsiz) borcu alamadklar iin tkezledii tesbit edilmitir. Ve ne de
hibir mslman devletinin, milletinin yararna yaptrmaya kalkt bir i iin,
herhangi bir sava masrafn karlamaya urat zaman milletten faizsiz bor
alamadndan muvaffak olmad grlmtr.
Bylece, iyilik borcunu tahakkuk ettirip yrtmek mmkn deildir. Faiz
olmadan bor alp verme ilemi (istikraz) ortadan kalkar eklindeki iddianzn
yanlln verdiimiz rnekten baka zihni bir delil ile ispat etmeye lzum
grmyoruz. Ancak bugnn ekonomi nizam ierisinde ve icaplarna gre
faizsiz bor usuln nasl uygulayabiliriz, sorusu da bu konumuz dahilinde
deildir. leride bu grmz ele alacaz inallah.
KNC BLM
FAZN ZARARLARI
Geen blmde faizin makuliyeti zerinde durduk. Nazari ynden zararlarn
tarttk. Sonu olarak da faizin makul bir ey olmadna, insann iktisadi hayat
iin nenli bir faktr saylmadna, adalet ynnden de ele alnr taraf
bulunmadna karar verdik. Hem de insanlk iin faydasz olduunu ispat ettik.
Ancak, faizin kati surette yasaklanmasnn sebebi bu nazari zararlar deildir.
Bunlarn yannda faizin korkun fiili zararlar vardr. Bu blmde faizin
insanla getirdii fiili zararlar enine boyuna inceliyelim ki akll olan herkes,
bu irkin iin yasaklanmasnn doru olacandan phe etmesin.
FAZN RUH VE AHLAK BAKIMDAN
ZARARLARI:
Faizin ruhi ve ahlaki olan zararlarn ncelikle ele almamz gerekir. nk; ruh
ve ahlak insaniyetin cevherini esas yapsn) tekil eder. Ruh ve ahlak
insaniyetin hem cevheridir, hem de ynetici kuvetleridir. nsaniyeti bu iki z
cevherinde bozguna uratan her ey baka bakmdan faydal da olsa atlmaya
terkedilmeye, hatta saknlmaya mustahaktr. Faizi didikleyip her blmn
22

iyice tetkik edecek olursak, ilk bakta, faiz anlaynn insanolunda harekete
getii andan itibaren, -para biriktirme isteinden tutun da dier btn
ekonomik hayatn geliiminde- insan bencillik (egoizm) cimrilik, dar kalplilik,
duygusuzluk, maddeye tapmak gibi daha birok kt sfatlarla etkilediini ve bu
anlayn geliip gittii mddete, insan faizcilikle yrtt ilerde muvaffak
ettii nisbette bu kt sfatlar da iinde kkletirir, derinletirir. Fakat slam
dininin zekat ve sadakaya dayanan mali, iktisadi ilerini tetkik edecek olursan faizciliin tam aksine- insann zihni almalarnn tmretkerlik, cmertlik
gibi daha birok iyi sfatlarla benzendiini grrsn. Bu ortam ierisinde
yaayan insannda hayat boyunca iyi sfatlarn kkletirip gelitirecei de
muhakkaktr.
Faizciliin insanda meydana getirecei ahlak ile, slam nizamnn telkin edecei
ahlakn, hangisinin insanlk iin daha yararl olduunu, her vicdanl insan
taktirle hakk teslim edebilir.
TOPLUM VE MEDENYET BAKIMINDAN
FAZN ZARARLARI:
Faizin zararlarn bir de toplum ve medeniyet ynnden inceleyelim. Fertlerinin
birine kar davranlar bencillik ve nefisseverlie dayanan, zengin halk
tabakasyla, orta halli tabaknn mterek menfaatleri bir dierinin zararna olup
elien, ahsi bir menfaat olmadka hi bir ferde yardm edilmesini doru
grnen -zekat ve sadaka vermeye niyet ettiinden fiilen verecei vakte kadar
geen zaman ierisinde- bakasn kendisine tercih etme, geni kalplilik,
gaymeyen toplumun ve kiinin felaketini kazan ve gelir kayna olarak gzeten
fertlerin kuraca medeniyetin uzun mddet yayacana iki kiinin inand
vaki deildir. Bu esaslara dayanan ve bu duygularla yaatlmak istenen bir
toplumun en ksa zamanda dalacandan, varln muhafaza edemeden
zleceinden hi kimsenin phesi yoktur. Bu sebepler yanna, bir de cemiyeti
ykan dier faktrler katlacak olursa, o zaman toplumun fertleri birbirlerine
girer ve i savalarn n alnamaz. Fakat bunun aksine, toplum dayanma,
yardmlama ve birlik esaslarna gre kurulur, fertleri arasnda cmertlik,
msamahakarlk havas hakim olur da dkn birine yardm elleri her taraftan
uzanrsa, zengin zmre kendi arzularyla fakirleri korumaya urar ve hi
deilse haklarn yemeden adilane hareket ederlerse yaad mddete bu
toplumda kardelik duygular artar ve yardmlama, tleme esas olur.
Fertlerin birbirine kar gveni oalr, ykc ve bozguncu hareketler bu
topluma tesir edemez ve i huzursuzluklar da vuku bulmaz. Hem de birinci
topluma nazaran medeniyet sahasnda mkemmellemeye doru daha abuk
ilerler ve kalknr.

23

Dnya devletlerinin aralarndaki balar da bu ller dahilinde grecek olursak,

durumun deimeyeceine kanaat getiriniz. nk komu bir devlete kar
davranlarnda keremi, efkati, sevgiyi dstur edinen ve komusunun bana bir
felaket geldiinde hemen yardmna koup teskin ve tesellisine uraan devletin,
karlk olarak komusundan sevgi, sayg ve samimiyet grecei muhakkaktr.
Fakat komu devletlere kar davranlar bencillik, nefsseverlik, dar kalplilik
olan ve komunun bana gelen felaketlerde kendine maddi menfaat salamaya
uraan devletin, mukabilinde komusundan sayg, sevgi ve samimiyet
beklemesi olacak i deildir. kinci Cihan Savanda dost ngiltere ile Amerika
arasnda geen hadiseyi iitmisinizdir. ngiltere savatan sonra dostu ve
mttefiki olan Amerikadan Bretton Woods anlamasyla faizsiz bor, para
istemiti. Fakat Amerika faizsiz bor veremiyeceine srar edince zor durumda
olan ngiltere faiz demeye mecbur kald. Bu hadisenin ngiliz milleti zerinde
brakt tesirlerin yanklarn siyaset adamlarnn aklamalarndan ve
gazetelerden takip etmek mmkn olmutur.
ngilterenin temsilcisi olarak Amerikaya giden ve Bretton Woods adyla
bilinen bu anlamay hazrlyan Lord Kiens, Lordlar Kamarasnda yapt
konumasnda mevzuya deinerek Amerika bize faizsiz bor vermeye raz
olmad, bu anlamada Amerikann bize kar tuttuu yolun, taknd tavrn
bana verdii sonsuz kederi ve acy ilelebet unutmam mmkn olmyacaktr
demitir. Bretton Woods anlamasn onaylanmas iin parlamentoya sunan
devrin Maliye BakanDr. Dalten yapt aklamada: Harpten karken
dostumuzun srtmza ykledii bu ar yk, mterek gaye urunda ektiimiz
skntlarn sarfettiimiz emek verici bir mkafat olmutur. Amerikadan faizsiz
bor isteyince bizi (Bylesi de i siyaseti deildir) diye cevap verdiler.
Kazandmz eine zor rastlanr bu armaan hakknda dndklerini
aklamalarn gelecein tarihilerine brakyoruz demitir. Amerikallara kar
ar meyilleri ve sevgileri olduunu gizlemiyen Mr. Churchillin szleri
arasnda: Amerikallarn bize kar davranlarnda dayandklar bu ok tuhaf
para aknda ve menfaatperestlikte birok tehlikelerin olduundan endie
etmekteyim. Gerekten bu anlama Amerikallar ile aramzdaki balara kt bir
etkide bulunmutur ibareleri yer alyordu.
te, faizin ftri tesirleri bunlardr!... Milletlerde de fertlerde de her zaman iin
grlecek olan ruhi tepkiler faizin eseridir.ngilizler faizin kt bir ey olduuna
inanacak deillerdir. -Bugn de inanmazlar- kendilerinden faizsiz bor para
isteyen biri karsa, glerler ve hakaret edercesine Bylesi de gerek ticaret
anlayna uygun deildir diye krlar. Ama dost bir devletten Gerek ticaret
anlay ile muamele grnce barp-armaya balarlar ve dnyann nnde
faizin kalpleri krldna, insanlara arasndaki balar ktye gtrdne
ahitlik ederler.

24

EKOMOMK YNDEN FAZN ZARARLARI:

Faizin zararlarna bir de bu ynden bakalm, faiz toplum hayatnn bor alp
verme (istikraz) ilerinin btn ile ilgili bir mevzudur. Bunun iin nce bor
ekillerini ve eitlerini inceliyelim:
A- Ferdi ihtiyalar iin alnan zel borlar.
B- Gelir getirecek ilerde kulanlmak zere tccarn, sanayicinin, arazi
sahiplerinin (iftilerin) aldklar borlar.
C- Hkmetlerin halktan ald borlar ki ayr gaye iin olur:
a) Gelir salamyan harp gibi gayeler iin alnan borlar.
b) Gelir getiren demir yollar, kanallar, hidrolik elektrik santralleri gibi
projelerin tahakkuku iin alnan borlar.
D- Hkmetlerin dardan aldklar borlar.
imdi bu bor eitlerini teker teker inceleyelim ve her blme faiz kart
zaman gelecek olan zararlar inceliyelim.
A- HTYA SAHPLERNN ALDII BORLAR:
ktisadi alanlarda en geni apta dnen faiz ii (Monylending Bussiness) denilen
dn para verme iidir. Bu afetten hi bir dnya devleti kurtulamamtr.
nk bu devletlerin hi birisi orta halli ve fakir vatandalarnn muhta
olduklar zaman kolayca bor bulabilecekleri imkanlar hazrlamak iin
almam olduklar gibi, faizsiz bor bulma imkann hazrlamak mmkn
olmadndan bile makul faiz fiyatlar ile istedikleri borcu bulabilecekleri zemini
yaratmak iin de uramamlar ve hatta bu iin hkmet vazifeleri arasnda
olmadna inanmlardr. Toplumun bugn iin byle bir zemine ne kadar
muhta olduunu henz idrak etmemilerdir.
Bu ileri eviren bankalar en byk apta ve ok kar getirecek ileri icra etmekle
yetinmektedirler. ayet bankalarn kaplar yoksun ve az gelirli insanlara ak
olsayd, skk ve zor durumlarnda mracaat ederek, muvakkat, ihtiyalarnn
giderebilirlerdi. Fakat bankalar kaplarn bu adamlara amad iin dnyann
her tarafndaki fakirler, iftiler, dar maal memurlar, ufak ticaret sahipleri zor
mkl durumlarnda, kartallar gibi her ehrin semalarnda szlen ve penesine
decek avn arayan faizcilerden bor almaya mecbur kalrlar. Bu faizcilerin
ald faizin fahiliinden bahsetmeye lzum yoktur. nsan bir kere bunlarn
ana dmeyi grsn, kendisi hayat boyunca ellerinden kurtulamyaca gibi,

25

bir trl tkenmiyen borcunu evlatlarnn, torunlarnn srtna da ecdad miras

olarak dedikleri halde hala srtlarna kaya gibi oturan borcu brakr. Bu
zavalllar da esas borcun birka kat faiz vermekle bitiremezler.
Faizci, borcunu vermiyen insann btn (ev) eyasn borcu ve faizi karl
hesaplyarak tekrar eya sahibine bu sefer daha fazla faizle geri verdii ok
grlmtr. Tabii bu duruma den insann hali iyice zorlar.
Faizcilerin, para dn verme ii yapan bu adamlarn, borlarndan mahkeme
kanallaryla resmen alabilecekleri yllk faiz fiat ngilterede en az % 48 dir. Bu
ite ngilterede yrtlmekte olan yllk faiz fiyatlar genelikle % 300 ile 400
arasnda deiir. Baz faiz ilerinin % 1200- 1300, yllk fiatlar zerinden
yapld da grlmtr. Amerikada, faizciye resmen tannan yllk faiz fiat :
30-60 arasndadr. Fakat genel olarak bu lkede faiz ileri % 100 ile 200
arasnda yrtlmektedir. Bazen bu fiatn % 480 e eritii de grlmtr.
Bizim Hindistan lkemizde % 48 yllk faiz fiatyla bor veren faizcinin ne
kadar cmert ve efkatli saylacan bilemezsiniz. nk genellikle bu iler
lkemizde % 75 yllk faizle yrtlmekte, bazen ylda % 150 ye de
erimektedir. Baz faiz fiatlarnn % 300 ile 350yi bulduu da vakidir.
Dnyann drt bucanda btn orta halli ve yoksun tabakann ounluunun,
arl altnda inledii afet ite budur. Bu meslek (faizle dn para verme
meslei) kapitalistlere ii tabakasnn zaten az olan gelirinin byk bir ksmn
kaptrmaya yaramaktadr. Zavall iiler geceyi gndze katarak aln terleriyle
kazandklar aylklarndan yahut gnlklerinden yaayacak kadar bile bir ey
artramamaktadrlar. nk faizci onlardan evvel bu gelire el koyma hakkna
sahib olmutur. Bu da icilerin sadece ahlakn bozmakla, amakla kalmaz, bir
taraftan evlatlarn okutup, yetitirip terbiye etmelerine, topluma faydal hale
getirmelerine mani tekil ederken, dier taraftan da hayat seviyelerini drr,
artlarn arlatrr, onlar hayat kaygusu altnda dertte ve kederde brakarak,
zihni, bedeni faaliyetlerini aksatr, ilerine kar olan isteklerini, evklerini
krarak tam verimli olarak almalarna mani olur. Bu durumda faiz sadece
zulm ve adaletsizlik deil, toplum ekonomisi iin de en byk zarardr. nk
iilerin kendileri alarak ihra ettikleri mallar nlerine bol mikarda uzatlrken
onlar alacak, refah ve bollua kavuturacak servet ellerinden alnmaktadr.
Sizler, stma hastalnn u kadar bin i saati kayp ettirdiini, u kadar miktar
retimin azalmasna sebep olduunu hesaplarsnz ve zavall sivrisinee kar
mcadeleye giriir neslini kesmek iin byk gayret sarfedersiniz de, i
yerlerinizde almakta olan iileri, faizcilerinizin nasl rahatsz ettiini,
huzurlarn kararak, kalplerini krarak, ilerine kar olan azimlerini nasl
azalttklarn, dolaysyle retimizin ne kadar zarara uradn hesaplamazsnz!
Neden?!... Aptallnz o derece ilerlemi, aklnz bu konuda o kadar ters alr
26

olmu, ki, faizcileri ortadan kaldrmay dnecek yerde, faizcilerin

iilerinizden kendi elleriyle ezip karamakdklar son birka damla kan
mahkemeliriniz onlar iin karmaktadr.
Faizcilik mesleinin ekonomiye verdii ikinci zarar ise; fakir halk tabakasnn
elinde kalan en son alma kuvvetini de elinden kapmaktadr.
ok yakn bir gemite yz binlerce insann isiz, milyonlarca insann da dar
gelirli olmas memleketlerin ekonomik ve sanayi kalknmalarna kuvvetli bir
mania olmutu. Bunu bildiiniz halde siz hala bol gelirli insanlar para
harcamaktan sakndryor, gelirli insanlar para harcamaktan sakndryor,
gelirlerinden artrabilecekleri en fazla artrm yapmalarna tevik ediyorsunuz.
Bylece memleketin ticaretini bir ka daha ktye srklemekle
yetinmiyorsunuz, bir de zavall ve fakir milyonlarca insann elinde dar
gelirlerine ramen kalan satn alma kuvvetini de faizcinin almasna msaade
ederek kendilerine lazm olan hayati ihtiyalarn alamaz hale sokuyorsunuz.
Hem keke faizciye kaptrdnz paralar faizciler yararl ilerde kullansalard
neyse; fakat onlar bu paralar tekrar toplumu bor altna sokmak, hazinelerine
bir miktar daha faiz katmak iin kullanyorlar. Biraz dnnz ve taktir ediniz:
ayet dnyada yalnz elli milyon insan olsayd; kader onlar da faizcinin ana
drerek her birini ayda bir altn demeye mecbur etseydi, bunun manas: Her
ay elli milyon altn tutarndaki mallar tketilmeden pazarlarda kalacak demek
olmyacak myd? Sonra faizci eline geen bu kliyetli paray memleketin
ekonomisine yardm edecek yerlerde kullanmyacak, toplum zerine bor olarak
yeniden tahakkuk ettirecek.
B) TCARET VE ADAMLARININ
ALDII BORLAR
Verimli ilerde kullanmak zere ticaret ve i adamlarnn aldklar faizli
borlardan ekonominin grd zarar gzden geirelim: Ticaret, sanat ziraat
gibi ekonomik ilerle hangi ynden olursa olsun az ok ilgilenen insanlan,btn
glerini, almalarn, gayretlerini, eyilimlerini bir araya getirerek bu ilerin
ilerlemesini ve kalknmasn salamak iin el birlii yapmalar, ferdi ve
mterek menfaatlari icab olduunu unutmamaldr. Bu ilerin gerilemesinin
kendilerine zarar getireceini kabul ederek tehlikeye kar korunabilmeleri iin
birlikte almalarnn, gayret etmelerinin gerektiinin bilecekleri gibi; bu ilerin
ilerlemesinin, kazanmasnn da, hepsine faydal olacan bilerek, yine btn
glerini birletirmek suretiyle onu her sahada kalkndrmaya ve gelitirmeye
uramaldrlar. Hem, yalnz fikir ve bedenleriyle bu ilerle uraan insanlardan
baka kapitalleriyle bu i sahalarna katlan insanlarn da ayn gaye ve maksatla
almalar ve bu ilerin zarara uramaya, gerilemeye doru srklenmesini
nlemek iin gayret gstermeleri zorunlu olduu gibi; ekonomik kalknmann da
27

zaruri bir icabdr. Fakat kanunlar faiz iine msaade edince, kapitalistlerin gz
nne, kapitallerini ticaret, sanayi gibi bahsettiimiz i sahalarna bor olarak
kattrmalarn salyan kapy amtr. Kapitallerini bu i sahalarna bor
olarak yerletiren kapitalistler, i adamlariyle ayn gaye ve maksatlarla ilerinin
menfaatini koruyacak yerde kendilerine aylk veya yllk kar garanti edecek,
taplumun i alanlarna, ekonomik hayatna ilien, kayp ve zararlar ile
ilgilenmeden onu her durumda smren ve karn alma hakkn kendinde gren
(asalak) gayr ftri bir yabanc unsur gibi araya karmlardr. Bu ilerle uraan
btn elemanlar ilerin gerilemesiyle zarar ettikleri halde aralarndaki faizci
(asalak) unsur bu zarardan az-ok hi etkilenmez. nk gayr fitri olan bu
faizci unsurun alaca kar, her iki durumda teminat altndadr. Dier elemanlar
zarar etmemek, ileri daha iyiye gtrmek iin birlikte abalayp uratklar
halde aradaki yabanc unsur bu gibi ilerde kafasn yormaya lzum grmez.
Hatta dier elemanlar iflas etme tehlikesiyle karlatklar taktirde, bu
tehlikeden kurtulmak iin urarlarken onlara yardm edecek yerde kendi maddi
menfaati icab kapitalini geri ekmeye balar. Dier bir ynden de; iinde
bulunduu ve kapitalini bor olarak yatrd i sahalarnn kalknmas,
ilerlemesi kendisini direkt ekilde (Vastasz=Dorudan doruya) ilgilendirmez.
nk bu sahalarn kalknmas, ilerlemesi veya retimini terakki ettirerek fazla
netice olmas, onun belli ve kesin karn oaltmyacaktr. O, ancak kapitalini bu
taplulua (kira) olarak vermitir. Kar da etseler, zarar da etseler, kirasn garanti
alaca iin duygusuz ve msterih olarak bir kyda inzivaya ekilmitir.
Tutulan bu yanl yol, i adamlariyle kapitalistler arasndaki ilikileri, dayanma
ve yardmlama yerine bencillik ve dmanla evrilmitir. nk ellerinde
birikmi para bulunduran kapitalistler, kapitallerin kendileri ticari retimde,
sanayide kullanmadklar gibi, bakalaryle de ortak veya hissedar olmak
suretiyle kulanlmasna da raz olmamaktadrlar. Bunlarn peinden kotuklar ve
istedikleri tek ey; kaptallerini bor vermek sretiyle bakalarnn, ticaret, sanat,
ziraat gibi ilerine sokuturarak, bu adamlarn balarna gelecek muhtemel
zararlara karmadan yalnz karlarna belirli ve fakat mmkn olduu kadar en
ok nisbette; ayda veya ylda gelecek ekilde ortak kmaktr. Bu isteklerinin de
kopluma birok zararlar vardr:
1- Belki ileride faiz fiatlar artar midiyle, kapitalistler birikmi paralarnn bir
ksmn- ok kere hepsini-bir kyya kaldrr verimli ve faydal ilerde
kullanlmasna frsat vermezler. Yeryznn her tarafnda her zaman retime
elverili imkanlar, yeterli enerji ve tabii kaynaklar bulunduu, isizlikten
kvranan, geim derdiyle saa-sola ba vurulan ii eller olduu; her zaman iin
retilecek ticari mallara sonsuz ihtiya hissedildii halde,dnyada retimi
oaltmak, isizlere karnlarn doyuracak i vermek, pazarlarda ylan mallar
gerek ihtiya lsnde tketmek mmkn olamyor. Bunun da tek sebebi

28

kapitalistin, kapitalinin istedii nisbette faiz getirmiyecei iin ticarette veya

sanayide kullanlmasna raz olmaydr.
2- Kapitalist yksek faiz fiatna olan hrsndan dolay, kesesinin azn ticari,
sanayi ve zrai ilere; bu ilerin ve memleketin karna uygun ekilde deil de
kendi menfaatine uyacak ekilde aar yahut kapatr. Bunun da zarar ayn, bir
ziraat blgesinde sulama tesislerini elinde tutan, ziraatin suya olan ihtiyacna
gre deil de kendi istediine ve karna gre suyu ap-kapayan insann sebep
olaca zarara benzer. nk bu insan ziraatin ve balarn sulanmaya en ok
ihtiyac olduu zaman, suyunun fiatn artrr. Suya olan ihtiyacn iddetine gre
de fiatlar artrmaya devam eder ta ki iftiler ve ba sahipleri bu fiatlarla
sulayacaklar ziraatlerinden, balarndan kar gelecei mitlerini kaybederler.
Tabii bu adam ziraatn suya ihtiyac olmad zamanlarda en dk fiatla bile
suyunu avermeye hazrdr.
3- Kalknma yolunda gvenle ilerlemesi gereken ticaret ve sanayi dzenine
ticari deveran (trade Cycle) adndaki hastal faiz ve faiz fiat getirecek, sk sk
tkezleyip duraklamasna sebep olmutur. Bu hususta zel olarak ada
Nizamlar ile slam iktisad Arasndaki Esaslar adl kitabmzda aklama yaptk
burada tekrar edilmesine lzum grmyoruz.
4- Faizin kerametlerinden biri de; kapital, revata olan fiatlar zerinden bir faizi
kapitaliste temin etmedike; memleketin iddetle muhta oduu faydal ve
yararl ilere dahi ynetilmeye raz olmaz. Ama,-Aksine-kapitaliste istedii faizi
getirecek olduktan sonra topluma faydas dokunmayan ilere akn eder.Dier
taraftan, faiz fiat btn tccarlar ve i adamlarn deyecekleri faiz fiatlarndan
fazla kar edebilmeleri iin meru ve gayr meru yollar var gleriyle
uygulamaya mecbur eder. Bu hususta geni aklamamz yineada Nizamlar
ile slam Arasnda Ekonomi Esaslar adl kitabmzda yaptk. Tekrarna lzum
grmyoruz.
5- Kapitalistler ii ve sanatkar snfna pek yle uzun vadeli bor vermeye raz
olmazlar. nk, onlar, bir taraftan ellerinde klliyetli miktarda kumarms
ilerine elverili parann bulunmasn gzetirken, dier taraftan, ilerde faiz
fiatlar artacak olursa, uzun vadeyle verdikleri paralar kullanmyacaklar iin
edecekleri zarar hesaplarlar. Netice olarak da; ufak i sahipleri ve sanatkarlar
dar ereve ierisinde kalarak ilerinde cesaretle alamazlar. Geni apta ve
memlekete daha yararl olabilmek ileri yapacaklar yerde, az miktarda
almadan basit ve mahalli i yaparlar. Bu durumda, gnn icaplarna uygun
modern makineleri ve takmlar ve ok ksa bir mddet iin aldklar bor
paralarla fazla almak iin gereken paray bulmak onlarca ok zor olduundan,
ellerindeki kullanlm eski ve yetersiz, diskalifiye aletlerle almay tercihe
mecbur kalrlar. Bu nitelikteki aletlerle de karacaklar kalitesiz mallar mahalli

29

pazarlarda satarak borlarn ve faizini demeye urarken kendilerine de biraz

kar artrmaya alrlar.
Ksa vadeyle verilen bor paralarn kerametlerinden biri de, imalatlar
mallarnn satnda biraz duraklama olduunu hissettiler mi hemen imalat
durdururlar. Kendilerinde bir mddet-ksa da olsa-daha imalata devam etme
cesaretini bulamazlar. nk stok edecekleri fazla mallar dolays ile piyasada
fiatlar decek olursa kendilerini iflas ukuru banda bulacaklar tehlikesini
grp dururlar.
6- Ticari ve sanayi projeler iin uzun vadeli bor alan i adamlarnn uzun
mddet faiz demeleri, onlar, eitli zararlara uratmaktadr. Bu tip istikrazlar
genellikle on yllk, yirmi otuz yllk, gibi uzun mddetler iin olup nceden
belirtilmi yllk kesin faizin denmesini gerektirir. Her borta olduu gibi bu
uzun vadeli borlarda da denmesi gereken yllk faiz kararlatrlrken, her iki
tarafn da gelecein nasl olacan, ileride zamann piyasaya ne gibi
deiiklikler getireceini, fiatlarda ne dereceye kadar ucuzlama ve planlama
olacan ve bor alan adamn bu yllar ierisinde kazanma ansnn ne kadar
oalp azalacan, yahut hi ans olmayp zarar edeceini bilmeleri ve
grmeleri mmkn olmadndan bu hususlar nazar itibare almamaktadr.Mesela, bir adamn bugn % 7 faiz fiatyla klliyetli miktarda ve yirmi yl vade
ile bor para aldn, ald bu parayla da byk bir endstri ii kurduunu
dnelim! Tabiatiyle bu adam 1978 ylna kadar her yl hem kararlatrlan faizi
muntazam demeye, hem de borcunun gelen taksitlerini vermeye mecburdur.
Fakat, 1960 ylnda fiatlar piyasada bugnk fiatlara nisbetle tam yarya decek
olursa bu adam ne bugnk satn borcunu verebilir ne de faizini der. Netice
olarak kapitalistin borlularnn ou ya iflas edeceklerdir, ya da iflas
etmemeeiri iin memleketin ekonomisine zararl olabilecek hile yollarn, gayr
meru usulleri arayp bulacaklardr.
Deiik zamanlarda eitli faiz fiatlaryle tccar ve i adamlarna bor veren
kapitalistin sabit ve garanti kazancnn, adaletle de, insafla da hi ilgisi
olmadn, daima inen ve kan fiatlar yannda kapitalistin teminat altna alnan
karnn memleket kalknmasna hizmet etmiyeceini; hibir iktisat prensibiyle
badamyacan, biraz akl olan insan kati bir surette anlyabilir... Acaba,
herhangi bir mukavilin yeryznde bir eyi yirmi yl mddetle ayn fiatlar
zerinden temin etmeye raz olup mukavele yaptn hi duydunuz mu? Byle
tuhaf bir mukavele dnyada hibir uzun vadeli sat anlamalarnda
grlmemiken nasl olur da faizci kapitalist, herkesten ayr olarak borlusundan
kapitaline belirli bir creti karar ederek uzun yllar sresince istihsal edebilir.
C) HKMETLERN HALKTAN ALDIKLARI
BORLAR:
30

imdi de hkmetlerin halktan aldklar borlar ele alalm. Bu borlar iki eit
olur: Bir gelir salyamyan iler iin, dier eidi de gelir salyan iler iin
alnr. Bunlar ayr ayr inceleyelim:
a) Birinci eit borlar iin denecek faizin, kapitalistlerin borlarndan aldklar
faizlerinden hibir fark yoktur. Hatta ondan daha irkin, daha kirli ve daha
zararldr. nk, toplumun yetitirdii, elinden tutarak kazanmaya muktedir
ettii, kurduu siyasi, iktisadi, medeni nizamlar ile emniyet ve refahn
salyarak alp kazanabilmesi iin elinden gelen btn hizmetleri ifa ettii bir
insan dnelimki, bu insan kendisine bunca hizmette bulunan hkmete,
dolaysyle topluma yardm edecek duruma geldii zaman kar durup faizsiz
bor vermekten imtina ederse, hatta, sonunda topluma maddi bir kar getirmiyen
fakat tahakkuk ettii takdirde kendisi de iinde yaad toplumun fertlerine
maslahat celp eden iler iin de verecei bor para mukabili faiz gzetir ve ister
kar et, ister kar etme, ben yllk faizimi muhakkak isterim derse, bundan daha
irkin ve iren bir kanaat olabilir mi? Bundan daha irkini daha irenci
memleket (hasbelkader.) bir sava tehlikesi ile kar karya geldiinde,
toplumun btn fertleri ile birlikte faizcinin de rz, namusu, hayat, tehlikeye
maruz kalmas halinde ki bu durumlarda-bilindii gibi-devlet btcesinin yaryou sarfedilir. Bu sarfiyat kar getirecek ilere deil de harbin alevleri arasnda
kl olacak ve elde edilecek muvaffakiyete gre de ya toplumun fertlerini-faizi
de beraber olmak zere-lmden kurtaracak, yahut lme srkliyecek ilere
yaplmas mecburiyeti varken faizcinin memleketinin kurtulmas iin lazm olan
bor paraya faiz istemesi daha iren ve irkin deil midir? Toplumun dier
fertleri vatan urunda gayretlerini, vakitlerini, canlarn feda ederek, hibirisi
memleketi byle fedakarca korumann yllk kar ne olacaktr? Diye
soruturmazken bu faizci kapitalist hepsinin arasndan kafasn kaldrarak
parasn yllk bir yzde faiz olmadka memleketine bor veremiyeceini ilan
eder ve milletten faizle verdii bor parann son kuruunu geri alncaya kadar
faizin demelerini ister, hatta millet yzyllarca bu borcu geri deyemezse bile
faizci faizinin,vatan urunda kolunu, bacan, eini, evladn kaybeden;
bandan yaralanan madurlarn cebinden kartlarak kendi hazinesine
girmesinde srar eder. Acaba byle bir zmre cemiyet tarafndan verilen faizlerle
beslenmeye, doyurulmaya m layktr? Yoksa bunlarn hakk kpeklere atlan
zehirli yemler yedirilerek ldrlmek midir?
b) Ama ikinci ksmda sylendii ekilde, halktan alnan borlar, fertlerin,
kurumlarn (ortaklklarn, kooperatiflerin) i adamlarnn ticari amalar iin
ald borlardan farkl deildir. Bu yzden tccar ve i sahiplerinin ald
borlara yaptmz itirazlarn hepsi burada da aynen tekrar edilebilir.
Kazan ve gelir salyacak verimli iler iin bor para alan hkmetler,
genellikle bu borlar uzun vadeli alrlar. Fakat hibir hkmet bu borlar

31

kesinlemi yllk faizi ile alrken, ileride bana negibi hadiselerin geleceini,
yirmi, otuz yl gibi bir sre ierisinde, i ve d ilerinde ne gibi deiiklikler
olacan ve ayrca tahakkuk ettirmek iin bor ald projelerin sonunda bir kar
getirip getirmiyeceini bilemez. ok kere hkmetler tahminlerinde yanlrlar,
bor alarak ilettikleri para kendilerine kar getirecek yerde faizi zor karlar.
Bunlar hkmetlerin faydal projelere yatrm yapacaklar yerde gemi
borlarnn taksitini ve faizini demeye mecbur brakan ve mali zorluklar
yaratan esas sebepler ve nemli faktrlerdir.
Daha nce zikrettiimiz olay burada da tekerrr eder. Yani; faiz fiat elde edilen
mallarn pazardaki sat fiatlarn ve bunlarn kar haddini snrlar. Hibir
hkmet deyecei faiz fiatndan aa maddi kar getirecek ilere hazrlanamaz.
Bu iler memleketin son ederece yararna, karna olsa bile... Hibir hkmet
l topraklar slah etmek, iskan blgeleri onarmak, sulama tesisleri kurmak,
kylere yol, su, elektirik getirerek kylnn sal iin uramak, ucuz ve shhi
memur evleri ina ettirmek, gibi millete ve topluma yararl iler iin ne kadar
faydal olursa olsun, ihmal edip, yaplmad taktirde doacak zarar ve kayplar
ne kadar ok olursa olsun, bor ald merciye deyecei faiz fiatndan fazla-hi
deilse faiz fiat kadar- yllk kar salamadka bu iler iin btesinden ayrm
yapp yatrmda bulunamaz. Hem sonra bu gibi, memlekette faydal ve yararl
iler iin hkmet ald bor parann faizini yne halktan vergi suretiyle alarak
onlarn srtna ykler, her birinin cebinden teker teker kartr. Bylece de
kapitalistlere uzun mddet her yl binlerce liray der durur. Mesela bir hkmet
% 6 yllk faiz fiat ile ald elli milyon lirayla byk bir sulama tesisleri
projesini uygulamaya kalkrsa, hesaba gre kapitalistlere ylda milyon lira
demesi gerekir. Hkmetin elinde bu kadar paray aktan temin edecek gelir
kana olmadn herkes bildiine gre, hkmet bunun ykn sulama
tesislerinden faydalanacak olan iftilere ykleyecektir. bu yzden ifilerin
hkmete tesisler iin dedikleri cretler arasnda (zmnnda) bu faiz iin bir
miktar para vardr. iftilerin de, faiz iin dedikleri fazla paray kendi
ceplerinden vermedikleri bizce ve herkese malumdur. Onlar bu paray
topraklarndan elde ettikleri mahsullerin srtndan karmaktadrlar. Buna gre
denen milyonluk faiz ardan ekmek alan, yahut evinde a piirmek iin
mahsulden getiren memleket halknn hepsinin cebinden kmaktadr. Bylece
fakir ve dknlerin ekmeinden kopartlan her lokma, dierleriyle birleerekhkmetine milyon liray bulan faizle bor veren kapitalistlerin karnn
doyurmaya yarayacaktr. AAma ayet hkmeti elli seneye kadar kapitaliste
borcunu demiyecek olursa bir elli yl daha fakir halktan salma toplayarak
zengin tabakaya demekten kendini kurtaramyacak, bu duruma faizcinin hesap
ilerini idare eden katip olmaktan baka bir mevkii kalmyacaktr. Bunlar
toplumun kalknmas iin servetin, ekonomik nizamda, zenginden fakire doru
ynde hareket etmesi gerekirken fakirden zengine doru ynde hareket etmesine
sebep olmaktadrlar. Bu gibi zararlar ve ykc unsurlar hkmetlerin yalnz
32

kazan getirecek ilerde kullanmak zere aldklar borlar iin faiz demelerine
mnhasr kalmayp, dier btn faizli ilemlerde de bulunur. Faizle i yapan
tccar, sanatkar ve iftiler de bu zararlara sebebiyet verirler. nk bunlarn
hibirisi faizciye dedii faiz borcunu kendi cebinden demez, bunun ykn
mallarnn, rnlerinin fiatlar zerine bindirir ve kuru kuru, halkn cebinden
sanki milyonerlere tahakkuk ettirilmi (kendi kafalarndan) yardm salmasym
gibi elleriyle toplarlar.
Bu zorba ve ters yz olmu nizamn kurallarna gre, toplumda en ok yardm
grmesi icabeden fakir ve yoksunlar (!) en fazla servet sahibi olanlardr. Bu
Fakir vatandaa (!) yardm etmek mecburiyetinde olan insann, geceyi
gndze katarak alnteri ile kazand bir veya birka lirackla evde a duran
ocuklarna ald ekmekten hakiki yardma ve merhamete muhta olan servet
sahibi Fakir in hakkn ayrmadan bir lokma koparmas haramdr.
D) HKMETLERN DIARDAN ALDIKLARI
BORLAR:
Nihayet bu bor eitlerinin sonuncusu; hkmetlerin kendi memleketleri
dndaki faizcilerden ald borlardr. Bu gibi borlar genellikle byk
miktarlarda ve bir ok kere binlerce milyon liray bulacak kadar klliyeti olur.
Kendi maddi imkanlar ile karlayamayaca kadar olaan st mkilat ve
daralmalar karsnda kalan hkmetler, kendilerini bu mkilattan ve mkil
durumdan kurtarmak midiyle bol ve klliyetli yatrmlar yaparak planlanm
devlet kalknmas projelerinin uygulanmasn abuklatrmak, bir an nce
skntdan kurtulmak iin byle borlar almaya mecbur kalrlar. Genellikle bu
borlarn yllk yzde faizi % 9-10 ve 6-7 arasnda deiir ve her yl milyonlarca
liray bulur. Ayrca byle klliyetli miktarda hkmete bor veren ecnebi
kapitalistler kendi hkmetlerinin aracl ile bor verdikleri devletin mhim
gelir kaynaklarn; eker, ay gibi baz gzde gmrk mallarn verdikleri bor
para karl teminat olarak inhisarlarna alrlar.
Bu eit faizli borlar kitabmzda sraladmz zarar ve ktlklerin hepsini
kendinde toplar. Ferdi ihtiyalar iin alnan zel borlardan tutun da,
hkmetlerin kendi milletlerinden aldklar borlara kadar her eit faizle bor
almalarda grlen zararl ve bozguncu sonular bu son eite, yani hkmetlerin
ecnebi milletlerden aldklar borlarda da tmyle grlr. Burada tekrar
edilmesine lzum grmyoruz. Fakat bu zararlar ilaveten bunun ayrca insanlk
iin zel ve fakat ok daha zararl, daha bozguncu ve tehlikeli bir zarar da
vardr: Bu eit borlar yznden btn btn milletlerin -Umum halk dahil
olmak zere -dnya ekonomisini kt bir ekilde etkileyecek kadar mali ve
iktisadi dzenleri sarslr. stikrarsz mali ve ekonomik dzeni getiren bu eit
borlarn tesiriyle yoksun ve geri kalm milletlerin dnrleri kadar genlii
33

de memleketlerini istikrarl bir maliye ve iktisadi dzene kavuturmak abas ile

olur olmadk doktrinlere ynelip sapk felsefeler tesiriyle kendilerini mali
zorluklardan kurtarmak iin kanl i harplerini douracak ekilde hareket edip
are aramaya koyulurlar. Kendi mali imkanlar ve gelirleri ile sorunlarn
zemiyen ihtiyalarn karlayamyan devletler, aldklar bor paralar iin
ylda milyonlarca.. onmilyonlarca lira faiz ve ayrca yllk bor taksiti demeye
mecbur kalrlar. Bunun yannda bir de hkmetin elinden mhim gelir
kaynaklarnn birkan bor verenler rehin olarak inhisarlarna aldlarsa durum
daha da vahimleir. Bylece byk miktarlarda bor para alan hkmetler
aldklar borlar ile dertlerine are bulup gidecekleri yerde bu bor onlar daha
da mkl duruma ve kmaza sokar. Sonu olarak bu borlar yznden yurtta
huzursuzluk ve halk arasnda karklk doar. nk, hkmetler ok
kere,aldklar bu klliyetli borlar ve yllk faizleri vaktinde deyebilmek iin,
halka yeni bir vergi salmaya mecbur kalrlar. Bir taraftan vatandalarn vergileri
karlayacak gelire sahip olmamas halk kukuya drrken dier taraftan
hkmetin yeni vergilerle dahi borlarn vaktinde demesinin yine zor olmas
memleketin huzurunu, istikrarn iyice karr. Bir de bu gayret ve abalara
ramen, hkmet borcunu demekte biraz gecikecek veya ar olacak olursa
bor verenler veya bor verenlerin kkrtmas ile milli gazeteler yaygara
koparmaya; bor alan devletin gvenilmez olduuna; bakalarnn parasn
nahak yere yediine dair yazlar yaynlyarak sadece kendi, hkmetlerini arac
yapmakla kalmazlar, bu hkmetin zengin kapitalistler karna borlu
hkmete siyasi ve iktisadi bask yaparak iinde bulunduu zor durumlardan
kendi karna istifadeye kalkmasna kadar ileri gtrrler. Bu duruma den
borlu hkmet kendini kstlamaya ve vatandalarna yeniden vergi salmaya
kmazdan kurtarabilmek iin devlet yatrmlarndan mecbur kalacaktr ki bu da
halk zerinde, daha nce bahsettiimiz sonular ok vahim olan olaylarn
meydana gelmesine yol aacaktr.
Bylece sk sk tekerrr eden ekonomik krizlerin mali istikrarszln tesiriyle
halk arasnda aksi tepkiler, itirazlar, grlmeye balar. Vatandalarn hkmete
olan balar ve itimatlar sarslr. Bir de ie, ecnebi devletlerin siyasi ve iktisadi
basklar, alacakllarn ar tenkitleri kart m, halkn iindeki fke ve kin
byr galeyana gelir, mutedil hkmet adamlarnn ve yneticilerinin szlerine
kulak asmyarak; azlarndan kan tek bir szle btn borlar inkar eden,
iinden syrlp kan sapk, solcularn peine derler, bunlarla birlikte ortaya
karak kendilerine bor vermi olanlara: ayet gcnz yeterse, isteklerinizi
ve mallarnz (paranz) almak iin kendiniz geliniz diye meydan okumaya
balarlar.
Bu noktada faizin sebep olduu felaketler en son haddine erimitir. Btn
bunlar bildikten sonra biraz akl olan insan, insanlk iin faizin
bozgunculuundan ve zararlarnn korkunluundan phe eder mi?

34

Faizin kt bir ey olduunu, tamamen yasaklanmas gerektiini itiraf etmesi

iin tereddde mahal kalr m?
Biraz ce bahsettiimiz zararlar ve bozgunculuu grdkten sonra insann
Allahn Elisi Rasuln dedii:
Faiz yetmi blmdr, en basiti (Zarasz) kiinin anasyla nikahlanmas
(evlenmesi) gibidir.Sznn doruluundan phesi var mdr?
NC BLM
MODERN BANKACILIK SSTEM
Bunca aklamalardan sonra faizin insanla ilhak ettii zarar ve tecavzlerin
sonu gelseydi keke, ne gezer!O amzda zuhur eden Modern Bankaclk
sistemi eklindeki kurulular ile eski kapitalist faizcilerin yerini alarak
zararlarn ve bozgunculuklarn says ve miktar llemiyecek kadar ok
ilavelerde bulunmutur. Eskiden basit faizcinin bada kurduu koltua bu yeni
sistem modern bankacy ve tecrbeli ekonomiciyi oturtarak faiz silahnn
ellerinde eski zamanlara nazaran daha uzun mrl, daha tesirli olmasna
sebebiyet vermitir.
MODERN BANKACILIK SSTEM
TARHNN BALANGICI
Birinci Merhale:
Modern bankaclk sistemini iyice anlamak ve karekterini renmek istiyorsak,
gemiini ve balang tarihini tetkik edip hakknda geni bilgi edinmemiz
gerekir. Bu sistem Bat devletlerinde, kat parann tedavle girmedii alarda
insanlarn altn olarak elde ettikleri servetlerini muhafaza etmek iin genellikle
sarraflara (Bunlara kendi dillerinde bankac denir) emanet braktklar
zamanlarda balar. yle ki: Kendilerine altn emanet edilen sarraflar,
mterilerinin eline braktklar altnn miktarn ihtiva eden ve mterilerinin
namna bu altnlar kasalarnda muhafaza ettiklerini belirten kat senetler
verirlerdi. Zamanla bu senetler insanlar arasnda el deitirmeye, al-verite,
bor demede, hesap kapatmada para yerine kullanlmaya balad. nk
senetleri bu ilerde kullanmak esas paray sarraftan alp demekten daha kolay
oluyordu. Bylece i sahalarnda senedi bir ahsa vermek ona sarraftaki paray
devretmek demek haline gelmiti. Gitgide bu senetler iyice altnn yerini
tutmaya balad. Altna, altn olarak lzum hissedilmedike sarraflardan
alnmas iin bir sebep kalmad. nk o gnn al-veri vastas olan altn ile
dnen ilerin hepsi artk hafif olan ve kolayca aktarlabilen kat senetler ile

35

denebiliyordu. Hem bu senetlerin bir insanda bulunmas demek bu insann u

kadar -senetlere gre- altna malik olmas demekti.
Sarraflar (Bundan byle bizde bankaclar diyeceiz)ise uzun sren
tecrbelerinin sonunda anladlar ki kasalarna emanet para (o devirde altn idi)
brakan insanlar bunun ancak ok czi bir ksmn ok kere onda birini
gemiyecek kadarn geri ekiyorlar ve geride kalan onda dokuzunu ise daima
kasalarnda kilitli tutuyorlard. Bundan faydalanmay akl eden bankaclar
kasalarndaki emanet paralar sanki kendi paralarym gibi bakalarna yava
yava bor vermeye baladlar. Bunlar bir taraftan para sahiplerinden paralarn
muhafaza ettikleri iin mukabil bir cret almaya, dier taraftan bu paray bor
vererek faizinden kazanmaya koydular. Bununla da yetinmeyip bankaclar,
bankalarnda altnlara (ki o devrin paras idi) kat senetler tanzim ederek bu
senetleri altnlar yerine bor vermeye baladlar. Zaten bunlarn verdii senetler
i sahalarnda, alverite ve benzeri ticari ilerde parann yerini tutuyordu. Biraz nce sylediimiz gibi- kasalarna para brakan insanlarn braktklar
parann yalnz onda birini geri ektiklerini bildiklerinden, geriye kalan onda
dokuzuna sadece dokuz senet yazmakla kalmyor sahte doksan senet yazarak
bunlar da bor vermek suretiyle tedavle koyuyorlard. Mesela sarrafa
(Bankacya) deeri on altn olan bir kle tevdi edildiinde, bankac
mukabilinde on adet senet tanzim ederek, her birine, senet karl hamiline
verilmek zere kasasnda on altn bulunduunu yazard. Tanzim ettii bu on
senetten birini -gerekten karlnda kasasnda on altn olann- atn sahibine
verirken; dier dokuz senedi de -hakikatte karl olmayan- insanlara bor
vermek suretiyle faizini alrd.
Bu iin hakikatta ei olmayan ak bir dolandrclk olduu aikardr. Byle
tevzir ve dolandrclk yoluyla bankaclar kendilerine aslnda karl ve esas
olmayan % 90 miktardaki serveti yoktan getirip -hakikatte yok olan- bu paray
tedavle koyarak gerek sahipleriymi gibi halka bor vermek suretiyle varln
topluma kabul ettirerek % 10-12 zerinden kendi g ve kuvvetleriyle
kazanmlar veya kanuni faizini almaya baladlar. Sanki onlar bu serveti kendi
yollardan kendilerine intikal ederek sahibi olmular gibi hareket ettiler. Halbuki
aslnda karl olmayan bu paray tedavle sokmak al-veri edat olarak
halkn menfaatlerini istismar etmek yetkisine hibir ahlak kuralna, ekonomi
yahut kanun esaslarna gre sahip deildiler.
Allah iin doruyu sylemek gerekirse -bankaclarn o devirde iktisadi hayatta
oynadklar- bu feci rol iiten alelade bir insann aklna hemen ceza
kanunlarndaki kalpazanlk, sahtekarlk ve tezvir sular ile ilgili ar maddeler
gelir ve bu adamlarn mahkemelerde srndn ibret verici cezalara
arptrldklarn iiteceini tahmin eder. Fakat -maalesef- durum bunun tam
aksine olmu, tezvire ve sahtekarla dayanan ileriyle bankaclar

36

memleketlerindeki servetin % 90 na hakim olduklar iin alarna dmekten ne

krallar, ne vezirler ve ne de bakanlar kurtulamad gibi, hkmetler bile zor
durumlarnda onlara komular ve ilerindeki kmazlar iin olsun, harp
masraflar iin olsun klliyetli miktarda borlar almlardr. Byle olduktan
sonra, acaba kim bankaclarn bu kadar servete nasl ve ne eit bir yolla
eritiklerini sormaya cesaret edebilir?Hem sonra ilk olarak Bat devletlerinde
balayan burjuva snfnn, iyimserlik, ferdi hrriyet, seim hakk gibi silahlarla
eski derebeylik idaresine kar gelmelerinin de dizginleri bu kapitalistlerin
elindeydi. Kumandanlar ve sancaktarlar da bunlard. Edebiyatlardan ve
filozoflardan mteekkil bir orduyla, Mr. Gold Smithin -bankac- servetinin
nereden geldiini ve kasasnda tka basa duran paralarn meneini sormaya
cret edenlere -fert olsun, toplum olsun- kar kuvvetli ve tedbirli aknlar
yapmaya hazrlad. te kalpazanln ve tezvirciliin getirdii servet byleydi...
Kanunun elinden kurtulduklar gibi kanunlar bizatihi onlar korumaya
servetlerinin meruiyetini kabul etmeye balad. Hkmetler de onlara -ki artk
byk hakk vermilerdi. Artk ticarette, sanayide vesair ilerde dolaan ve alveri edat olarak i gren baslm katlar nakit para zelliinden dolay meru
ve kanuni olmutu.
kinci Merhale:
Eski bankaclar zamanmzn kapitalistleri ve altn ikliminin hkmdarlar
haline getiren o servetin iyz ite budur. Yeni kapitalistler bundan sonra ilk
admlarndan daha er ve daha ykc olan ikinci admlarn da attlar. Sahte
servetlerinin maruru ban kaldrd a Avrupada bat kylarnn sanayide
ve ticarette lgn sel gibi ilerliyerek dnyay hrltsyla inlettii aa rastlar. Bu
ada, Avrupada yeni medeniyetin temelleri ykselirken halk hayatn her
kolunda -niversitelerden en ufak belediyelere kadar- her yerde yeni doular
istemeye balamt. Bu tarihler her eit iktisadi ve medeni hareketlerin en ok
sermayeye ihtiya duyduu tarihlerdir. Yeni endstri ve ticaret ie balyabilmek
iin geni lde sermaye istemektedir. Eski ise kalknabilmek yenilere ayak
uydurmak iin bunun yokluunu daha ok hissetmektedir. ahsi ve itimai
msseselere gelince, bunlar da ilerlemek iin sermaye peinde dmlerdir. Bu
ilerle megul olanlarn kendi sermayeleri ilerliyen endstri karsnda pek czi
ve yetersiz kalmaktadr. Bu yeni ve gen medeniyeti hayatnn ilk balangcnda
hayat kan ile beslemenin yalnz iki yolu kalmtr - deil:
1- O devirde bankaclarda ve kapitalistlerde bulunan sermaye:
2- Gelirlerinden artrdklar parayla biraz servet edinen orta halli snfn elindeki
birikmi para.
Birincilerin elinde bulunan kapital, kapitalistlerin eskiden beri ellerinde
bulundurduklar faiz ile bor dahi endstriye ve ticarete, ortaklk usulne gre
37

verdikleri paradr. Kapitalistler bu parann bir kuruunu sarfetmeye raz

olmamaktadrlar. Ticarete, endstriye ve dier i sahalarna bu kanaldan azlna
veya okluuna itibar edilmeden faizli bor usulne gre kapitalistlere kesin
miktardaki karn muntazam denmesi art ile gelen paradr.
nlerinde, ikinci yola ba vurmaktan baka are kalmamtr. lerini ve
sanatlarn istenildii gibi kalkndracak ve ilerletecek paray temin etmenin
daha iyi bir yolu da yoktur. Ancak kapitalistler bu adamlarn ellerinden o yolu
da alabilecek ve yzlerine faiz kapsndan baka btn kaplar kapatacak
kurnazl da bulmular ne endstriye ne medeniyete gereken kapitalin akm
iin faizden baka kar yol brakmamlardr. Kapitalistler bu kurnazlklar ile
halkn elindeki fazla paralar, ihtiyalarn kstlyarak damla damla artrdklar
tasarruflar faiz vaadiyle kandrarak ellerinden almaya balamlardr. nk
kapitalistler -nce de izah ettiimiz gibi- meslekleri icab halk ile yakndan ilgili
olduklarndan, onlarn paralarn kasalarnda emanet etmekten vazgetiklerini,
kendi balarna i sahalarna yatrmlarda bulunup aksiyonlara katldklarn
grnce, onlar faiz vaadi ile ayartmaya; Niin kendinizi mesuliyet altna
sokuyorsunuz? Byle yaptnz takdirde kendiniz irketin ilerini yrtmeye,
hesaplarn yapmaya mecbur kalacaksnz. Bir taraftan da kendinize zarar etme
tehlikesine maruz braklyorsunuz. nk piyasada fiatlarn artmas veya
dmesi sizin gelirinize de tesir edecektir. Siz paranz bizlere getiriniz bir onlar
sizin iin cret almadan hem muhafaza ederiz ve sizi bir sr hesap klfetinden
kurtarrz Ve hem de size -kar- veririz diyerek kurnazca paralar kendi
sandklarna ekmeye balamlardr.
te bu kurnazlk sebebiyledir ki halkn % 90 nn belkide 90 ndan fazlasnn
birikmi paras kapitalistlerin kasasna akmakta, dorudan doruya endstriye
ve medeniyete yardm edecek yerde bankacnn buyruu altna girmektedir. Bu
yzden kapitalistler memleketin btn servetini istila -kelimenin tam manasyla
takriben- edip medeniyet alannda kalknma hamlelerini, endstriyi, ticareti
besleyecek olan yegane imkan avularnn iine almlardr. Artk kapitalistler
halktan az faizle aldklar paray -eksiden tezvir ettikleri para yerine- bakalarna
yksek faizle bor vermeye balam ve durumu, hibir i adamnn koyduklar
faiz fiat lleri dnda kimseden bor alamyaca hale sokmulardr. Bunlara
ramen kesin ve garanti veren bankalarn aracl olmadan kendi paralarn
endstri ve ticaret alanlarnda kendileri bizzat altrmak isteyenlerde -ki
saylar iyice azalmtr- ticari hisse senetlerini (debbentures) almay tercih
ediyorlar. nk bu aksiyonlar da bankalar gibi durum ne olursa olsun kesin kar
vermektedir.
Bu ok tuhaf durum insanlar iki ksma ayrma iini tamamlam ve hibirinin bu
i iki ksmdan birine iltihak etmekten kanmasna imkan vermemitir. Bir
tarafta, btn bir endstri ve medeniyet iftliinde alan ii eller ve bu ellerin

38

almasna, gayretine, abasna, ve yeterliliine dayanan memleketin iktisadi ve

kltrel retimi, dier tarafta, bir avu kapitalist zmre, ki bu zmrenin
aktaca suya (kapitale) dayanr btn bu endstri ve medeniyet iftlikleri.
Suya hakim olan bu gruh, iftliklerde alan ii ellerle, adalet, drstlk,
sevgi ve kardelik duygularyle yardmlamaya raz olmyarak alma planlarn
sahibi olduklar sular hibir zaman toplumun yararna olan durumlar
nemsemeden sadece kendi karlarna, srf maddi menfaatlerine uygun olacak
ekilde kullanmaya gre hazrlamlardr.
Ayrca bu tuhaf vaziyet yeni doan ve cihana hakim olmak zere gelien gen
medeniyetin bir madde medeniyeti haline gelmesini ve bu medeniyette her
eyin kymetini ve deerini tayin edecek olan ana lek biriminin faiz fiat
olmasn salamtr. nk bu devirde medeniyet iftliinin yeermesi kapital
suyu ile sulanarak kanmasna bal olup, bu suyun da her damlasnn deerini
faiz fiat ile maddi olarak ayarlanmtr. ayet orta halk tabakasnn yararna ve
retim bakmndan ilgilenmeye deer bir nitelikte ziraat tohumunu medeniyet
iftliine atmak mmkn olursa, bu yine esas efendisine direkt veya endirekt
(dolayl veya dolaysz) yoldan getirecei faiz lleri ve -en az -byk
kumandan, kapitalistin tayin edecei faiz fiat eklindeki snrlar dahilinde bu
medeniyet kolunu verilmi bir frsat olacaktr.
Bu ok tuhaf vaziyet kalem ve kln hkmranln drp kaldrarak btn bir
egemenlii kapitalistin hesap ileri brosuna terk etmi, herkesin burnuna gizli
bir halka takarak -ki buna iftiler, iiler, byk kk ticari kurumlar, devlet
ve hkmetler dahildir -ucundan kapitalistin yapmasna ve insanl istedii
yere srklemesine sebep olmutur
nc Merhale:
Bundan sonra kapitalilstler gruhu bir adm daha ilerliyerek, mesleklerini
bugnk bilinen ekliyle modern bankaclk sistemine (Modern banking System)
gre tanzim ettiler. Byle tekilatlanmadan nce kapitalistlerin her biri mstakil
olarak kendi bana alrd. phesiz ki bu basit durumlarda bile baz kapitalist
familyalar hret yaparak alma dairelerini geniletmi, eitli baarlariyle
milletleraras i yerlerine yaylarak byk maliye dairelerine benzemilerdi.
Fakat ne olursa olsun bu familyalar sadece isimleriyle tannan mahalli birer
kapitalist familya olarak kalyorlard. Akllarna, tekilatlanarak byk bir
ortaklk kurmak ve para ilerini geni apta idare etmek geldi. Sistemli para ii
yapara, byk irketlerin birleerek i yaptklar gibi -dier ekonomi kollarn da
idare etmeyi istediler. bylece kapitalistlerin teykilatlanmasyla bugn her
tarafa yayldn grdnz cihann maliyesine hakim olan bankalar meydana
geldi.

39

ZETLE KAPTALSTLERN TEKLATLANMASINI DA YLE

ANLATILIM:
Birka kapitalist kendi aralarnda birleerek Banka ad verdikleri bir messese
kuruyorlar. Bu messesede dnen sermeya iki trldr:
a) Banka kurucularnn koyduklar ana paradr ki ie bununla balanr.
b) Mterilerin tevdatdr, ki bankann hretinin ve ilminin dalmasna gre
halkn fazla miktarda yatrd paradr.
Bu yatrmlarn miktarna gre de bankann nfuzu artar ve kuvvetlenir. Bir
bankann muvaffakiyetinin gerek ls temel sermayesinin -kurucularn
katt ana para, mmkn olan en az miktara dmesi ve tevdiatnn -mterinin
yatrdklar paralar -mmkn olan en ok miktarda ykselmesiyle bilinir.
Pencap Milli Bankasn buna bir rnek olarak ele alalm: Bu banka Pakistan
devleti kurulmadan nce Hindistan ktasnn en byk ve en baarl
bankalarndan biriydi. Merkezi Lahor ehrinde olan bakann ana sermayesi de
on milyon rubiyeden fazla deildi, kurucularnn koyduklar para hakikatte sekiz
milyon rubiyeyi biraz geiyordu, fakat 1945 ylnda bankann evirdii tevdiatn
miktar 520 milyon rubiye civarndayd. Durumun byle olmasna ok tuhaf ve
hayret edilecek nokta, bankaclar mterilerin yatrd tevdiatn % 90-92 sini
hatta 98ini kulanarak i yaparken servetin hakiki sahiplerine hi bir mdahale
hakk tanmam, idaresinin siyasetine, dzenine karma yetkisi vermemitir.
Btn iler kurucularn elinde ve bankann hakiki sahiplerinin, ki koyduklar
sermaye banka mevcudunun % 3-4 veya 5 inden fazla deildi -idaresindeydi.
Mterilere yalnz paralarn bankaya koymak ve belirli faizini almak hakk
tannmt. Bundan sonra banka bu paray nereye, nasl ve hangi esaslara gre
sarfediyor? diye sormak ve mdahale etmek onlar ilgilendirmeyen bir
meseleydi. Bu ilerle ancak banka sahipleri megul olurlar ve bankann muhtelif
ileri iin gereken memurlar onlar tayin ederler, ilerin nasl yrtleceine,
hangi siyaset ve idare tarz takip edileceine, mevduatnn nerelere sarf edilip
edilmiyeceine onlar karar verirlerdi. Bu hak yalnz onlarnd. Sonra kurucularn
hepsi de bu ilere ayn yetki ile karamazlard, ufak apta bir sermaye ile
kurucular arasna skanlar bankann ehemmiyetsiz mevzular zerindeki
birazck nfuzlar ile yetinmeleri gerekirdi. Fakat az saydaki byk sermayeli
kurucular bu muazzam servet glnn yegane hakimiydiler ve ilerine
bakalarn kartrmazlardr.
Bankalarn halka irili ufakl bir sr hizmetlerde bulunduunda phesiz
olmad gibi, bu hizmetlerin ounun da fevkalade faydal byk iler
grdn kabul ederek mruiyetinden zerre kadar tereddt etmediimiz
muhakkaktr. Fakat buna ramen bankalarn hakiki grevi kredi amak ve halka
40

faizle bor vermektir. Btn bankalar, ziraat bankas, ticaret bankas, i, sanayi
bankalar, gibi hangisi olursa olsun -ticaret, ziraat ve sanat ileriyle dorudan
doruya kendileri megul olmazlar. Bu ilerle itigal eden insanlara bor para
verir mukabilinde faiz alrlar. Bankalarn en byk ve en nemli gelir kaynan,
dk faizle halktan para alarak, tekrar halka bu sefer yksek faizle bor vermek
suretiyle temin edilen ok miktarda kar tekil eder. Bu ekilde bankalarn
kazandklar paralar dier ticari ortaklklarda olduu gibi kurucular arasnda
itirak nisbetine gre paylatrlr.
SONLAR:
Kapitalistlerin bu eklide tekilatlanmalarnn sonucu olarak bu gn nfuzlar ve
halkn kendilerine olan gveni eskiden mstakil olarak faizcilik yaptklar
zamanlara nazaran daha artm ve benliklerinde bir ar ballk balamtr.
Bu tekilatlanma neticesinde bugn lkelerin bir utan bir uca olan servetlerini
ellerine alarak tahakkm etmilerdir. Yalnz bir bankada toplanan milyonlarca
on milyonlarca liraya pek az sayda bir kapitalist zmre hakim olur ve arzularna
gre ynetebilirler. Bugn kapitalistler yalnz kendi memleketlerini istismar
edip, medeni, siyasi iktisadi hayat merkezlerini ellerinde bulundurmakla
yetinmiyorlar, btn dnyann mukadderat ile oynuyor kendi menfaatleri iin
cihann medeni, iktisadi hayatn grlmemi bir kalpsizlikle ar bir bencillikle
smrmeye alyorlar. Kapitalistlerin bugnk nfuzlarnn ve kuvvetlerinin
ne kadar tesirli olduunu takdir etmeyi de size brakyoruz.
Hindistan blnmeden nce bu lkeye on bankadan ana sermayesinin toplam
170 milyon rubiyeyi gemiyordu. Bu serveti yneten siyasetini ve idaresini
elinde tutan, kapitalistlerin says en ok 150 - 200 kii arasndayd.
Yz binlerce insann kapitalistlere bu muazzam serveti hazrlayp teslim
etmesinin ve bu kuvvetli silah nerede, kime kar, hangi prensip ve esaslara
gre kullandklarn soruturmamasnn tek nedeni, faize kar duyduklar tamah
ve hrstan baka birey deildir.
Biz bu aklamalar size kapitalistlerin yeni tekilatland, bankalarndaki
mevduat toplamn ortalama olarak ahs ba yarm altn (be liray takriben)
gemedii bir lkeden yapyoruz. Bu ortalamann bizdekinden ve dier ark
lkelerininkinden iki bin, bin kat daha fazla olan Bat lkelerinin
bankalarnda toplanan ve ylan servetin bykln dnnz. 1936 ylnda
yaplan istatistiklere gre; Amerikada yalnz ticari bankalarda ahs ba
ortalama 1317; ngilterede 1664; svirede 275; Almanyada 212; Fransada
165 altna eritii kaydedilmitir. Byle byk servetleri bu lkelerin adamlar,
kapitalistlerine vermekte ve her evden servet az bir zmrenin elinde toplanmak
zere akn etmektedir. Sonra bu kadar byk servetleri ellerinde bulunduran
41

insanlar, hi kimse nnde sorumlu olmayan ve bu servetlere kendilerinden

bakasna mdahale hakk vermeyen, faizini demek suretiyle kiraladklar bu
kapitallerin mutlak hakimiyetmi gibi davranan, bu kuvveti yalnz kendi
karlarna gre yneterek lkenin mkadderat ile oynayan insanlardr. Bu
adamlar ellerinde (oyuncak gibi) kullandklar bu kuvvetle istedikleri lkede
istedikleri Ellerine braklan bu servetle kapitalistlerin memleket hayat,
siyasetine, medeniyetine ve endstrisine ne kadar tehlikeli etkilerde
bulunduklarn takdir etmeyi yine size brakyoruz. Acaba memleketin hayati
merkezlerine yaptklar bu basklar ve etkiler memleketin yararna mdr yoksa
kapitalistlerin mi yararna olma gibi yokluk ve ktlk havas estirirler veya
diledikleri yerlere diledikleri zaman bereketli yamurlar yadrrlar; arzularnn
ve menfaatlerinin icabna gre de harp veyahut sulh meclisleri kurdururlar.
Kendilerinde kklemi olan maddi menfaatlerinin karna olduu mddete
her eyi topluma uygun grrler; maddi menfaatlerine aykr olduu takdirde her
yardmlama, dayanma, badama, yollarndan toplumu mahrum ederler.
Bunlar yalnz, i icab borsayla ilgil olan insanlar zerinde deil, dier ilim ve
sanat yuvalarnda da, aratrma enstitlerinde de, basn yayn alanlarnda da, din
evrelerinde de, en yksek sze ve en yetkili mfusa sahiptirler. nk btn
ilerin bitiricisi olan sayn -Para- hazretleri onlara iltica etmi ve nllerine
kmtr.
te bu byk felaketi sezen batllarn kendi dnrlerinden bazlar faizciliin
insanln bana srkledii belalar ve karanlklar belirtmek iin feryat etmeye
ve fikir adamlarnn ou, her keden, byle geni bir servetin, kanun nnde
mesul tutulamyan egoist bir zmrenin eline teslim edilmesinin toplumun
benliini yok edeceine, hayat kaynaklarn kurtaracana dair ihtarlarda
bulunmaya baladlar. Fakat biz arkllar hala sz evirip evirip sylenilen
ykc ve bozguncu faiz ilerinin eski zamanlarda yere bada kuran baya
adamlar tarafndan yrtlen faiz ileri olduunu, bugn koltua oturan,
otomobile binen mnevver bankacnn ynettii faiz ilerinde bir manzur
olmadn sylemekte ve bu bankacnn meslek edindii iin kanuni olduunu
hibir bozguncu taraf bulunmadn kabul ederek; Niin yleyse paramz ona
teslim edip karndan hakettiimiz ksm almyalm? demekteyiz.
u kadar iki eski zaman faizcileri ile zamanmzn bankaclar arasnda hakiki
farklar gzden kamtr: Eski zaman faizcileri milletin maln dank ekilde,
ayr ayr yama ederlerdi, imdikiler ise tekilatl ve i iin hazrlanm kuvvetli
ekiplere yaptrmaktadrlar.
kinci fark ise -ki birinci farktan daha kuvvetlidir -eski zamann yamaclar,
yama ii iin gereken silahlar, salaklndan ve kanunlarn gafletinden dolay
halk kendisi kira mukabili temin etmektedir ki kapitalistler bu silahlarla
evlerini dahi deebilsinler ve varlklarn daha iyi imha etsinler diye.

42

Kapitalistler, halktan topladklar silahlarn mukabilini Kira olarak aydnlkta

(aikar) derken, karanlkta da aknlar yaparak mallarn yama etmektedirler.
te siz bu Kira nn masumiyetini ve meruiyetini sylemek istiyorsunuz.
DRDNC BLM
FAZ HAKKINDAK SLAM AHKAMI
Geen blmlerde faize iyiden iyiye taarruz ettik ve aleyhinde eitli ynlerden
konutuk.
Birinci blmde teorik ynden ele aldmz faizin ikinci blmnde zararlarn
akladk. Bu blmde ise faiz zerinde pratik ynden durup objektif olarak
mnakaasn yapacaz. Bu esnada da faizin snrlarn belirtip hangi alveri
trnn faiz yasaklaryle ilgili olduunu ve islamiyet faizi yasakladktan sonra
insani ekonomisini hangi esaslarna gre dzenleyeceini belirteceiz.
FAZN LUGAT VE ERAT ANLAMI:
Kuran Kerimde belirtilen faiz (Riba) nn kelime yapsn tekil eden maddeler
(RBV) harfleridir. Bu harflerin birleerek meydana getirdikleri anlam ise:
Gelime, Ykseklik, Fazlalk, Ykselti olarak itibara alnr. Arapcada bir mal
oalr veya geliirse buna mal faize urad denir. Bir kimse yksek yere
karsa: Faiz etti, yani tepeye kt; una veya halamaya su katarak iirir
oaltrsa, Onu faizlettirdi diye tabir olunur. (Araplar) bir kimsenin kucanda
byyen ocua: Filann kucanda ocuk faizledi derler. Kii bir eyi oaltp
retirse, onu faizletirdi, yani oaltt denir.
Rabiye, Rabvah (faizden treyen kelimelerdir) yksek olan yerdir. Kuran
Kerimde bu kelime ve trevleri nerede getiyse hep ykselme ve reme
anlamlarna gelmitir.
Allahu Taalann buyurduu:
ayet biz onun (yeryznn) zerine su indirirsek (Yamur), sarslr ve
kabarr. (Yani bitkilerle hareket gelir) (Hac: 22/5)
Mealindeki ayette faiz (riba) remek bymek anlamndadr.
Allah faizin (bereketini) azaltr ve sadakalar faizletirir (katlar ve
fazlalatrr) (Bakara: 2/276)
Mealindeki ikinci ayette faiz oalmak anlamndadr.

43

Sel zerindeki kaymak (gibi olan r p) kabark olarak tad. (Yani

suyun yzndeki tantlar kabard durdu.) (Rad: 13/17)
Mealindeki nc ayette kabarma, anlamndadr.
Onlar (anszn) grlmemi bir iddetle alaa etti. (Hakka: 69/10)
Mealindeki drdnc ayette, faiz, iddet bakmndan fazlalk anlamndadr.
Bir milletten (dier) bir millet daha artml (gl, izzetli) olduu iin.
(Nahl: 16/92)
Mealindeki beinci ayette faiz art ve stnlk anlamndadr.
Biz onlarn ikisini de (Hz sa ve annesi Meryem) yksek bir yere (Kudse)
sndrdk. (Muminun: 23/50)
Faiz kelimesi (Riba) bu yap ve anlamlara gre maln, yahut parann ana para
(kapital) zerinden oalmas, remesi anlamndadr. Byle olduunu da
Kuran Kerim u iki ayetle kesinletirmitir:
Birinci ayet:
Eer mminseniz faiz olarak arda kalan (ksm) terkediniz. Tvbe
ettiyseniz, yalnz ana paranz sizindir.
(Bakara: 2/278)
kinci ayet:
nsanlara mallarnda (ana paralar zerinde) fazlalk olsun diye (hediye gibi,
ba gibi) verdiiniz faiz, Allah indinde muteber (tahir) deildir.
Mealinde de olan bu iki ayetten de anlald gibi ana parann zerine artm
olarak konan her fazlala faiz denilmektedir. Ancak Kuran Kerim her
fazlal faiz yasaklamamaktadr. Ticarette de bir art olur, fakat Kuran
yasaklad art zel olarak Faiz terimi ile tanmlanan ve slamiyetten nce
uyguland devirde de faiz olarak bilinen zel bir muamele eklidir. Araplar o
devirde -zamanmzda olduu gibi -faizi alveriten ayrt etmezlerdi.
slam dini gelerek, ana paraya alveri yoluyla gelen art ile faiz oluyla gelen
art arasndaki fark belirtti. Birincisinin meru olduunu ikincisinin gayr
meru olduunu aklad. Ayet:

44

nk onlar alveri faiz gibidir dediler. Allah da alverii helal, faizi

haram kld. (Bakara: 2/275)
Faiz Araplarda zel bir art ekli olarak bilinip uyguland iin Kuran Kerim
mahiyetini nitelemekte lzum grmemi sadece haram klp yasaklamakla
yetinmitir.
SLAMYETTEN NCEK DEVRN FAZ:
Rivayetlere gre slamiyetten nceki (Cehalet) devrinde uygulanan faiz ekilleri
birka eittir:
Katade,diyor ki:
slamiyetten nceki devirde insanlar, kiinin kiiye borcu olduunda, sana u
kadar fazla para deyim de borcumu ertele derlerdi. Borcu da ertelenirdi.
Ebu Bekir El-Cessas diyor ki:
Bilinmektedir ki, islamiyetten nceki devrin faizi, fazla deme art ile olan
ertelemeli (Mhletli) bortur. denen fazla ksm erteleme karldr. Allahu
Taala bunu iptal etmitir.
Zevacir adl kitabnda bni Hacer El-Mekki, ve tefsirinin ikinci cildinin 352
nci sahifesinde mam Razi diyorlar ki:
slamiyetten nceki devrin bilinen ve mehur olan faizi -Mhletli -faiz idi.
nk buna gre kii maln bakasna her ay deyecei belirli bir kar almay
art koarak bor verirdi. Ana paras ise olduu gibi deimeden kalrd. Mhlet
sona erince de ana parasn geri isterdi. Borlu paray veremezse, bor veren
hem mhleti uzatr, hem de faizi artrrd.
te bu tip ilemler slamiyetten nceki devirde faiz adyle yrtlmekteydi.
Kuran Kerim gelerek bunlar kati surette yasaklad.
FAZ LE SATI ARASINDAK
TEMEL FARKLAR:
Geliniz imdi de biraz faiz ile sat arasndaki temel farklar, faizi sattan ayran
zellikleri ve nitelikleri, niin yasaklandn dnelim:
Sat satc tarafndan bir maln alcya arz edildiinde aralarnda bu maln
fiat kestirilerek kesinletirdikten sonra bu fiat karlnda alcnn o mal
almasna denir. Bu eit ilemlerde daimi iki vaziyetten birisi muhakkak
45

mevcuttur: Satc bu mal mteriye arz edebilmek iin onu ya kendi gc ve

paras ile hazrlamtr, yahut ta bir bakasndan para ile satn almtr. Her iki
durumda da satc mal mteriye hazrlamak iin sarfettii gayretinin ve
emeinin mukabilini ana parasna ilave eder. Bu fark onun kazancdr.
Bunun yannda Faiz kiinin kapitalini bakasna bor verirken iadesinde belirli
bir fark istemesidir. Bu eit ilemin, kapitale mukabil olup, mhlete
mukabil,alc ile verici arasnda nceden anlamas yaplan belirli miktardaki
fazlalktr. te bu mhlete mukabil olan fazlalk faizdir. Grdnz gibi bu
fazlalk ne bir mal ve ne de bir i karldr. Sadece mhlet veya erteleme
mukabildir.
Eer alc ile satc, bir maln satnda, fiat zerinde anlarlar da, alc bu paray
u kadar bir mhlet ile u kadar fazla demeyi satc ya art koarsa, bu da bir
faiz sayldndan olumsuzdur.
Faiz borlunun bor ald adamn ana paras zerine nceden belirtilen ve
kestirilen bir fazlal verilen mhlet mukabili olarak demesidir. Sanki faiz
ksmn karmndan meydana gelmektedir: 1- Ana paraya ilave olunan bir
fazlalk. 2- Mhlete gre bu fazlaln miktarnn tayin edilmesi. 3- Bu fazlaln
ilemin bir art olmas. Bu art ihtiva eden btn ilemler hi phesiz faizli
ilemlerdir.
Ahlaki ve iktisadi ynden de faiz ile satn ayn ey olmasna imkan vermiyen
esas farklar unlardr:
1- Ticarette alc ile satc arasnda karlkl faydalanma eit seviyede
olmaktadr. nk mteri bir taraftan satn ald mal ile faydalanrken, dier
taraftan satc da mteriye o mal hazrlamak iin sarfettii emeinin, vaktinin
ve kabiliyetinin mukabilini ve cretini almtr. Fakat buna karlk faiz
ilemlerinde karlkl faydalanma ii eit seviyede deildir. Bor veren
borludan bir miktar para almaktadr. Hi pesiz bu paradan da fayda
grmektedir. Bunun yannda borlu yanlz bir mhlet elde etmektedir. Belki
yararna olur, belki olmaz. ayet bu borcu ahsi ihtiyalar iin aldysa mhletin
ona hi bir faydas dokunmaz. Eer bu borcu ticaret, sanayi ziyaret gibi ilerde
kullanmak zere aldysa, bu ilerin kendisine menfaat getirecei ihtimal
dahilinde olduu kadar -ayn eitlikle- zarar getirmesi de muhtemeldir. Sanki
faiz ilemleri bir tarafn faydasna veyahut kati ilan faydasna olurken dier
tarafn ise kati olmyan faydasna gre yrtlmektedir.
2- Satc mteriden ne kadar lsz kazan alrsa alsn bunu yalnz bir defaya
mahsus olarak alr. Fakat faiz ilemlerinde bor verenin borludan ald kar,
zincirlemesine devam eder ve hi kesilmez. Hatta zamanla daha artar ve
kuvvetleir. Sonra bor alan ald para ile bir kar salarsa bile bu kar netice
46

itibariyle gene de snrldr. Fakat bor verenin borludan alaca karn snr
olmad gibi bu kar elde etmek iin borlusunun varn younu, belki de hayati
eyalarn ev malzemesini alr, haciz ettirir yine de borcu kapanp tkenmez,
bilmez.
3- Alc ile satc arasndaki ilem maln alnp parasnn denmesiyle son bulur.
Bundan sonra mterinin satcya deyecei bir ey kalmaz. Kullanma ve iskan
bedeli olarak verilen arazi ev ve kiralarnda da durum ayndr. cret alnmas
esas olan arazi, ev veya aletler kullanlmakla tkenmezler. Sahiplerine aynen
iade edilirler. Fakat faiz iinde borlu ald bor paray hem tketir hem de
tkettii bu paray fazla olarak bor verene demeye mecbur kalr.
4- Ticaret Ziraat, Sanayi gibi ilerde insan, zekasn, gcn, kuvvetini
kullanarak alr, bunlarn cretini ve getirecekleri karn alr. Faizli ilemde ise
kii sadece ihtiyacndan fazla olan paray bakasna vermekle onun karnn en
byk orta olur. Bildiimiz anlamda bir ortak deildir. O, ne ortann zararn
tanr, ne de ona bedeni veya zihni bir yardmda bulunur. Sadece karn ortadr.
O ortann kazancna ve zararna sayg gstermeden yalnz karda belirli bir
hakk olduunu iddia eder.
te bunlar ekonomik ynden faizi ticaretten ayran ve ticaretin medeniyetin
kuvvetli bir yapc unsuru olduunu, faizin de ykc ve bozguncu messese
tekil ettiini gsteren sebeplerdir.
Ahlaki ynden ise faizin ana yaps icab, fertleri hasislik, cimrilik, ta
yreklilik, bencillik, para sevgisi ve urunda her eyi gze alma gibi aa ahlak
ile niteledii kadar, iyi ahlak temelleri olan, bakay koruma, merhamet, sevgi,
yardmlama sfatlarn da siler, kaldrr. Sanki faiz beeriyeti iki tarafndan,
ahlaki ve iktisadi cephesinden ykan ve temellerini kemiren bir eydir.
te bu sebeplerdendir ki Allah-u Teala faizi yasaklam, sat olumlu klmtr.
phesiz ki faizin yasaklanmasnn daha nce akladmz gibi bir ok ykc
ve bozguncu sebepleri de vardr. Faiz insanlarda para biriktirme hrsn artrr ve
bu parann kiisel yararlarna olan yerlerde kullanlmasna mani olur. Toplum
ierisinde servetin hr ve serbest dolam yapmasn nler. Ayrca bu dolam
tersine ylmasna, dolaysyla toplumun helak olmasna yol aar.
Bu gerekleri ekonomi
grebilmektedirler.

biliminden

haberdar

olmyanlar

dahi

apak

Faizin zararlar bu kadarla da bitmez. slamn verdii, insanlarn iyi ahlak ile
yetitirdii, itimai ve iktisadi kurallarn ve artlarn dzenledii toplum iin,
izdii yolun btn ile de eliir, aykr gider. Her trl faiz ilemleri ne kadar
dikkatli olursa olsun, gze grn itibariyle nekadar zararsz grnrse
47

grnsn slam nizamn ihlal eder ve her durumda onu fesada uratr. Bunun
iindir ki Allah-u Teala kitabnda faizi grlmemi bir iddetle yasaklam ve
demitir ki:
Ey iman edenler, eer (gerekten) iman ettiyseniz, Allahdan korkunuz
(korununuz) ve faiz olarak arda kalan terk ediniz. Eer yapmazsanz (bu
emredildiiniz eyi) biliniz ki Allah ve Rasul ile savam olacaksnz.
(Bakara: 2/278-279)
FAZN YASAKLANMASINDAK DDET:
phesiz ki Kuran- Kerim kt olan eylerin ounu yasaklamtr. Bilhassa
bazlar zerinde zellikle durmu haklarndaki tehditleri oaltmtr.Fakat faiz
iin gelen ve yasaklln ilan eden kelimeler dier ktlkler ve kabahatler iin
gelen ve yasaklln ilan eden kelimelerden daha kesin ve daha iddetli
olmutur. Bunun zerine Peygamberizimizin bir hadisinde.
Faiz yetmi blmdr. En basiti kiinin anas ile nikahlanmas gibidir.
Faizin faizi ise mslman kiinin rzdr denmektedir.
Peygamberimiz (s.a.v.) de faizin uygulanmasn kesinlikle yasaklam, ideal
slam Devletinde tamamen kalkmas iin devaml bir ekilde almtr.
Mekkede Muire oullar faizcilik yaparlar ve faiz alrlard. Halktan birok
alacaklar ve faizden kazanlma mallar vard. Peygamberimiz bunlarn hepsini
iptal etti ve Mekkedeki valisine bu adamlar faizcilikten vazgemezlerse onlarla
vurumasn emretti.
Hz. Peygamber (s.a.v.) Veda Haccnda:
slamiyetten nceki devrin faizi zerlerinizden kaldrlarak iptal
olunmutur. Ancak ana paralarnz alrsnz. Ne zulm etmi olursunuz ne
de zulme urarsnz. lk iptal edip kaldrmaya baladm faiz, amcam ElAbbas bni-ul-Muttalipin faizidir.
Diyerek, Araplarn en byk ve ileri gelen faizcilerinden biri olan amcas ElAbbas bn-i Abd-ul-Muttalibin faizini iptal etmitir.
Mslim ve Buharinin rivayet ettikleri bir hadisinde peygamberimiz: Faizi
yiyeni de yedireni de ahitlik edip yazmalarn yapan da lanetlemi ve
Eittirler demitir.
Btn bu hkmler tek bir eit faizi; yalnz faizcilerle malum olan faiz
ilemlerini kaldracak, dier faizcilik kollarn sonuna kadar ak brakacak olan
48

hkmler deildirler. Bu hkmler gerek hedefi, kapitalizm nizamn ve

artlarn; anlay ve prensiplerini; ahlakn ve temellerini tamamen imha etmek,
yerine esas cimrilik deil de, cmertlik... Bencillik ve mal sevgisi deil de,
dayanma ve yardmlama... Faizcilik deil de zekat usul... Bankaclk,
sigortaclk deil de,Milli-Maliye-Messesesi (Beyt-l-Mal) getirerek yeni bir
nizam kurmaktr. Ki bu nizamn insanlarn, mcadele edebilmeleri iin
sigortalar, yardm dernekleri, emniyet sandklar ihdas etmeye ihtiyat para
ve mal biriktirmeye, sonunda da ftri olmyan komnizm nizamna snmaya
mecbur eden sebepler ve srkleyici etkiler domu olmasn.
Bu bakmdan bizim kendi aptallmz, yanl grmelerimiz yznden bugn
slamn zinciri kopmu, halkalar saa-sola serpilip dalm, ahlaki, itimai,
iktisadi nizam bozulmutur. Yine kendi aptallmz yznden bugn
kapitalizm bizi btn ktlyle esareti altna almtr.
Artk iiminde zekat mallarn toplayp doru yoldan sarfetmeyle ilgilenen
hibir kanun veya messese kalmam, zenginlerimiz, kuruun ve meteliin
kulu-klesi olup yalnz kendi ahslarna kazan salama abasna dmlerdir.
Cemiyetimizde fakirlerimizle ilgilenecek ve dertlenecek are bulacak, kimse
yoktur.
slam ahlakn iyice yitirdik ve birbiri peisra snrlar dna ktk. imizde
ikiye, alkoll merubata, zinaya kar istek ve ikbal hayat buldu. eitli
elencelere zevk ve safalara daldk. Arzularmzn isteklerimizin esiri olduk,
lzumsuz masraflarn ve gsterileri btn teferruat ile zaruri hayat
ihtiyalarmzdan saydk. Faiz almadan dn yapmak, lks ev, araba sahibi
olmak kendimize trl zevk ve safay temin etmek imkansz hale gelmitir.
Artk iimizde, yardmlama, dayanma, birbirimizi konuma ve ibirlii yapma
duygular kalmam, iktisadi hayatmz bozulmuutr. Her birimizin hayat yalnz
kendi zel ekonomik ve gelir imkanlarna dayand iin, istikbalimizi teminat
altna alabilmek amacyla slam ilkelerine brakp kapitalizm prensiplerini takip
etmeye, paralarmz bankalarda toplamaya, kendimizi sigortalarda sigorta
etmeye yardmlama derneklerine (kurumsal sandklara) ye olmaya ve zaruret
hallerinde kapitalistlerin faizli bor alarak ihtiya gidermeye mecbur kaldk.
phesiz ki btn bunlar hayatmz idame ettirebilmemiz iin lzumlu ve
zorunlu olan eyler haline gelmitir. Acaba... bu ite kabahat ve sorumluluk
slam dininde midir? Asla... Biz, slamn bizi ynettii o gzel, kerim, adil
nizamn her kesini kendi ellerimizle yktmz iin kendimizi bu duruma
drdk. yleyse imdi, slam kanununun birini yktmz iine dtmz
durumdan kurtulmann, kendimize yklediimiz zorluklardan syrlmann
yolunu ikinci bir slam kanununa daha muhalefet etmekte aramamz doru
mudur?

49

Sonra dnp slamn kendisinden bize byle bir hak tanmasn, kanunlarna
aykr hareket edip muhalefet etmemize msaade etmesini istememiz yerinde
midir? Acaba... slam terbiyesi zere, slamn gsterdii muntazam bir ekilde
zekat toplamaktan itimai yardmlamada slam ynetimiyle hareket etmekten,
miras kanunu uygulamaktan, hayatmz sadelik, emniyet, kanaat ve
masraflarmzda iktisat ederek yaamaktan bizi kim alkoyuyor? Kazancmzdan
fazla masraf etmeye, Avrupa medeniyetinin getirdii israf ve bbrlenme
gsterilerini, zaruri hayat ihtiyalarmzdan saymaya, bu uurda haram yollara
sapp zenginlemek mal, mlk sahibi olmak hrs ile meru kazan yollarn
brakp gayrmeru yollar aramaya bizi kim mecbur ediyor. Zenginlerimizin
yaknlarna, komularna, milletin dullarna, yetimlerine, ihtiyar ve fakirlerine
yardm elini uzatmalarna mani olup btn mallarn; Amerika, Avrupa, Japonya
fabrikatrlerine yadrmalarna onlar kim mecbur ediyor. Fakir ve az gelirli
snf sanki zenginlermi gibi byklk taslayp aaal, parlak gsteriler
yaparak, btelerinin ve gelir imkanlarnn yetmiyecei kadar masraf ederek
evlenme dnleri, nian merasimleri, cenaze trenleri yapmaya ve bu
masraflar karlamak iin faizle bor almaya kim bask yapyor, mecbur
ediyor?phesiz ki hayatmzda iine srklendiimiz ve bir trl
kurtulamadmz bu eyler, slamn nazarnda cinayettir. Eer bu cinayetlere
son verir, slamn ll ekonomi nizamn tekrar getirirsek yolumuz zerinde
duran bizi faiz yeme ve yedirme cinayeti ilemeye mecbur eden sebebleri ve
manialar kaldrm, imha etmi oluruz. Madem ki bu cinayeti, ilemekten
vazgemiyoruz, yle ise ne iin bunun en az bir cinayet olduunu kabul edip
itiraf etmiyoruz? nk iyi ve temiz yiyecekleri brakp kendini orada
yenenlerin, iilenlerin pislikten baka bir ey olmad yere atan kimsenin bu
pislikten karn dolusu yemek ve isterse bakasna yedirmek hakkdr ama, niin
bu yiyeceklerin temiz, tahir olduklar ve bu pisliklerden baka iyi shhate
yaryacak yiyecek bulunmad hususunda srar etmektedir?
Szmzn banda da dediim gibi ihtiyacmz... Ama btn ihtiyacmz faizin
olumlu veya olumlu olmad hususunda tartmalara girimeden nce kendi
kendimize dnmekte... Uzun uzun dnmekte ve hangi yolu, kapitalizmin
izecei yolu mu, slamiyetin izecei yolu mu seeceimize kesin karar
vermektedir.
Eer ikinci yolu slamiyetin seip kabul edecek olursak faizli ilemlere ne
ihtiyacmz kalr, ne de, imkanmz. nk bu nizamda ileyen btn rgtler
faizle ileyen messeseselere dayanmaz. Faizle ilem yapanlar bu nizamn
gznde suludurlar, mcrimdirler.
Eer birinci yolu seip kabul edecek olursak, hi phesiz ki kapitalizm slam
ilkelerinin tmne kardr. Bu durumda kapitalizme aykr giden btn slam
kurallarna ve ekonomi kanunlarna kar gelip muhalefet etmemiz lazm gelir.

50

Bundan sonra da slam nazarnda kendimizi kanunlara muhalefetten ve

kapitalizme uymaktan dolay susuz saymamz faydasz ve nafiledir. Ancak biz
slamn bizim kafileye ayak uydurmasn prensiplerini deitirerek kapitalizmin
prensiplerini semesini tek biz de slam erevesi ierisinde kalalm diye
istiyoruz. Baka bir ey iin deil.
BENC BLM
FAZN AKSAMI VE HKMLER
Faiz -daha nce de belirttiimiz gibi- bor verenin, borlusundan mhlet
mukabili ald fazlalktr. Bu eit faize eriat dilinde Riba-en-nesie yani
erteleme faizi denilmektedir. te bu eit faizi Kuran- Kerim ayetleri ile
yasaklam, yasaklln da eski ve nc ilk mslmanlar, mtehitler topyekn
kabul ederek birbirini takip eden yzyllar sonunda bugne dek hi itiraza ve
pheye uramadan gelmitir.
slamn teri metotlarndan biri de eer bir eyi yasaklarsa, yasaklanan bu eye
giden btn yollar kapatr, sebep olarak her eyi ortadan kaldrr ki insanlar
onun yokluunu hissedip erimek iin en az bir aba dahi gstermesinler.
Peygamberimiz (s.a.v.) verdii bir rnekle bunu yle aklamaktadr:
Haram de bellidir helal de bellidir. Aralarna benzerlik tayan pheliler
de vardr. Ki insanlarn ou onlar bilmemektedir. Bu phelilerden
saknanlar rz ve dinlerini korumuturlar. Bu phelilerin iine denler ise
koyunlarn bir kir koruluk etrafnda gden obana benzerler. Koyunlarn
her an korulua girmeleri muhtemeldir. Her hkmdarn bir koruluu
vardr. Allahn yeryzndeki koruluklar ise yasaklardr.
slam eriatinin arii Allah-u Tealann hikmeti ite byledir. Her haram olan
eyi nefret rgs ile rglemitir. Yasak ve kabahat olan eylere gtren yollar
da yaknlklarna ve uzaklklarna gre kuvvetli veya hafif balarla donatmtr.
slamiyet ilk nceleri yalnz faizli borlar yasaklamt. Usame bn-i Zeydin
rivayet etti bir hadiste Peygamberimiz: Faiz ancak erteleme mukabili
ziyade demelerde faizdir.Dier bir rivayette ise Ertelemeli ilemlerden
bakasnda faiz yoktur. demitir. Fakat Peygamberimiz bundan sonra
durumun icabna gre Allah-u Tealann yasaklarna insanlarn yaklamamalar
iin bunlar bir takm balarla rglemi ve iine girilmesini nlemitir. Bu
konuda Cabir bn-i Abdullah (Allah ondan raz olsun) Peygamberimizin, Faiz
yiyeni de, yedireni de bunlara ahitlik edip yazmalarn yapan da lanetlediini
rivayet etmitir... Ayn hadisi Mslim, Ahmed, Ebu Davud, Et-Tirmizi de
nakletmilerdir.

51

Peygamberimizin yasaklad faizlerden biri de FADL yani Fark faizidir.

FARK FAZ
Kiinin bir eyi yine ayn cins ey ile, dei-toku ederken bakasndan alaca
farka Fark faizi denir.
nsanlar dier faiz yolunu ap benzer taraflar ile onlarda faizin meru
olabilecei kans uyandracan bildiinden Peygamberimiz bu trl ilemi de
yasaklamtr. Peygamberimiz durumu u hadisi ile aklamaktadr:
Bir dirhemi iki dirheme satmaynz. Sizler iin faizden (tekrar gelmesinden)
endie ederim.
FARK FAZNN HKMLER:
1) Ubade bn-es-Samit: Peygamberimiz (s.a.v.) dedi ki:
Altn altn ile gm gm ile; buday buday ile; arpay arpa ile;
hurmay hurma ile, tuzu tuz ile, eiti eitine, tpa tpna denk olmak zere
elden ele (alan ile veren arasnda vasta ve zaman olmadan) deiiniz. Eer bu
cinsler muhtelif (ayr cinsler) iseler elden ele olmak zere istediiniz gibi
satabilirsiniz. demitir. Bu hadisi Ahmed ve Mslimde aynen rivayet
etmilerdir. Ayn hadisi Nesai, bn-i Mace ve Ebu Davud sonunda:
Buday arpa ile, arpay da buday ile elden ele almak zere istediimiz
gibi satmamz emretti ilavesiyle rivayet etmilerdir.
2) Ebu Said-El-Hudri:Peygamberimiz (s.a.v.)
Altn altn ile gm gm ile, buday buday ile, arpay arpa ile,
hurmay hurma ile, tuzu tuz ile, eiti eitine, tpatpna denk olmak zere
elden ele deiiniz:Kim fazla verir veya fazla alrsa faiz yapm olur.
(gnahta) alc da, verici de eittir. dedi, demitir. Ayn hadisi Buhari, Ahmed
ve Mslim rivayet etmilerdir.
Tarts tartsna, eiti eitine, tpatrna denk olmadka, altn altn ile,
gm gm ile (sikkeyi sikke ile) satmaynz ilavesi vardr.
3) Yine Ebu Said-El-Hudri: Peygamberimiz (s.a.v.)
Tpatpna denk olmadka, altn altn ile satmaynz. Birini dierinden
fazla klmaynz. Tpatpna denk olmadka sikkeyi sikke ile (Madeni para)
satmaynz. Birini dierinden fazla klmaynz. Gaip olann da hazr

52

olanna satmaynz dedi demitir. Bu hadisi Buhari ve Mslim rivayet

etmilerdir.
4) Ebu Hureyrenin naklettii bir hadiste Peygamberimiz (s.a.v.):
Hurmay hurma ile, arpay arpa ile, avdar avdar ile, tuzu tuz ile,
tpatpna denk olmak zere elde ele deiiniz. Kim fazla alr veya fala
verirse faiz yapm olur. Ancak deiik eitte olanlar haritir. demitir. Bu
hadisi Mslim rivayet etmitir.
5) Saad bn-i Ebu Vakkas: Peygamberimize (s.a.v.) taze hurma ile kuru
hurmann satn alnmasnn (deitirilmesinin sorulduunu iittim.
Peygamberimiz de:
Taze hurma kuruyunca eksilir mi?diye sordu. Evet deyince adam o iten
menetti demitir. Malik, et-Tirmizi, Ebu Davud, en-Nisai ve bn-i Mace
tarafndan rivayet olunmutur.
6) Ebu Said, naklettii bir hadiste: eitli hurmalarn karmndan
azklanrdk. Bunun da iki kilesini bir kileye (kark olmyan hurmaya) satardk,
bunun zerine Peygamberimiz (s.a.v.) ki kileye bir kile, iki dirheme bir
dirhem olmaz dedi. demitir. Buhariden rivayet olunmutur.
7) Yine Ebu Saidten veEbuHureyreden nakledilen bir hadiste Peygamberimiz
(s.a.v.) bir kiiyi Hayberde vazifelendirmiti. Bu adam beraberinde
Peygamberimize deiik cinsten (CENB) hurma getirdiinde Peygamberimiz:
Hayberin hurmalarnn hepsi byle midir?diye sordu. Bunun
zerine:Hayr ya Rasulallah bunun bir kilesini iki kileye, iki kilesini kileye
alrz. Cevabn alnca Peygamberimiz (s.a.v.):
Hayr yle yapma. Kark hurmay para ile sat, parasyla da ar (CENB)
hurmay satn al, Terazide (deiimde) ikisi de eittir demitir.
8) Naklettii bir hadiste Ebu Said:
Bilal Peygamberimize biraz Berni hurma getirmiti. Peygamberimiz ona:
Bunu nereden aldn? diye sordu. Bilal de, Elimizde iyi olmyan hurma vard,
iki kilesini bunun bir kilesine karlk sattm. Diye cevap verince,
Peygamberimiz:
Eyvah, faizin ta kendisi... Faizin ta kendisi!Sakn (bir daha yapma). Eer
satn almak istersen hurmay baka bir eyle sat. Sonra onunla satn al
dedi, demitir.

53

9) Fudalata bn-i Ubeyd:Hayber gn on iki dinara bir kolye satn aldm. Bunu
dattm zaman (Bozdurduum zaman) on iki dinardan fazla etti. Durumu
Peygamberimize anlatnca, Peygamberimiz:Datlmadan satlamaz dedi,
demitir.
10) Naklettii bir rivayette, Ebu Bekreh:
Peygamber (s.a.v.), eiti eitine, denk olmadka altn altn ile, gm gm
ile deimekten menetti. Altn ile gm, istediimiz gibi, gm ile altn da
istediimiz gibi almamz emretti. demitir.
MEZKUR AHKAMIN PRENSPLER:
Mezkur hadisleri anlamlarn, hangi artlar altnda peygamberimizden rivayet
olunduklarn takip edecek olursak, sonu olarak u delil ve prensipleri elde
ederiz:
1) nsanlarn, ayn cinsten olma iki eylerini dei-toku etme lzumunu, eit
bakmndan ayn olan iki cins, kalite bakmndan ayr ve farkl olmadka
hissetmedikleri aikardr. Yksek kaliteli buday ile, eylerde grld gibi,
cinsleri ayn kaliteleri farkl dk kaliteli budayda, tuzda, altnda ve benzeri
olduundan bunlar az ok bir fark ile birbiriyle dei-toku etme iinin,
deiiminde her ne kadar borsa revac gznnde tutulmu olursa olsun,
deiimi yapan insanlarda, faiz yapmaya, haram yemeye srkliyecek zihniyeti
uyandrma ihtimali vardr. Bu yzden eriat, iki ayn cinsi deitirme
ihtiyacnda olan insanlara yalnz iki yol brakmtr:Ya bu iki ayn cins eyi
aralarndaki kalite farkna deer vermeden tpatp deitirirler. Ya da, herkes
kendi maln nakit para ile satar, sonra arkadann ki sat fiat zerinden alr.
2) Daha nce de belirttiimiz gibi, eskiden tedavlde olan paralarn hepsi, som
altndan ve katksz gmten idi. Hakikatte bu paralarn nakti deerleri
altnlarnn ve gmlerinin deeriydi.
nsanlar, dirhemi dirhem ile, dinar dinar ile, deitirme ihtiyacn, ancak, bir
kimseye Iraak Dirhemi yerine Rum Dirhemi, Rum Dinar yerine ran Dinar,
lazm olursa, hissederlerdi. Bugn ecnebi paralar deitirmede veya, yzlk,
ellilik, onluk gibi bankonotlar bozdurmada cret alnd gibi o zamann faizci
yahudileri ve haram yiyici baz kiiler byle durumlar kollarlar, gayr meru
kazanlar iin frsat bilir, istismar ederlerdi. Bu durumunda faizcilik zihniyetini
uyandracandan Peygamberimiz (s.a.v.) altn altn ile, gm gm ile
farkl sattan yasaklamtr.
3) Cinsleri ayn olan eyleri dei-toku etmenin ekillerinden biri de:Bir
insanda, herhangi bir trn hammaddesi dier bir insanda da bu hammadeden
54

yaplm baka bir ey bulunur ve bunlar birini dieri ile deitirmek isterler. Bu
durumda iyi bilinmesi gereken husus:Hammadde zerinde yaplan deiiklik ve
onarma onu bal bana baka bir ey yapacak ekilde zelliini ve mahiyetini
deitirerek hammaddelikten karm mdr?Yoksa basit deiikliklere ramen
hala hammeddelik zelliini tamakta mdr, hususudur.
Birinci durumda olduu gibi hammaddenin zellii deimi ise o zaman
birbiriyle istenilen farkla deitirilmesi mmkndr. Fakat ikinci durumda
olduu gibi hammadde btn deiikliklere ramen hala hammadde zelliini
tayorsa o zaman farkl deiim yaplamaz. Ancak tpatp deiim olur. Ki
insan ahlaknda oa erime hrs gelimemelidir. Mesela pamuk dokunduu
zaman byk deiikliklere uramaktadr. Demir de ayn ekilde tren veya
tramvay yapld zaman deimektedir. Fakat altndan yaplan bilezikte veya
yzkte olan deiiklikler pek azdr. Bu yzden fazla miktarda bir pamukla az
bir kuma parasn veya ok miktarda demir ile daha hafif arlkta olan
tramvay, tren deiimi yapmakta mahzur yoktur. Fakat ayn arlkta ve eitlikte
olmadka kle altn ile, yaplm yzk veya bilezii deimek doru deildir.
Kle altn arda satlmal, parasyla istenilen bilezik alnmaldr.
4) Satcnn elinden, alcnn eline olmak zere (elden ele) deiik cinsten olan
eyleri istenilen farkla dei-toku etmek caizdir. nk elden ele biten btn
al-veri ilemleri muhakkak o gnn borsa fiatlar zerinden olaca iin bu
art koulmutur.
Altn alp yerine gm veren insan, gm altn yerine bugnn nakit para
ls ile borsa fiat zerinden, gm ile altn arasndaki fark kadar bir fark
verir. Fakat, byle, trleri ayn olan eylerin deiimi, bor olarak yaplrsa, faiz
korkusundan hali olmaz. nk bugn, bir ay sonraki, iki gram altna mukabil
anlatklar 80 gram gm veren bir insan, bir ay sonra 40 gram gmn 1
gram altna eit olacan nereden bilebilir. Veresiye altn ile deiim yapan
insann aradaki nisbeti kestirmesi kumarc ve faizci zihniyetten baka bir ey
deildir. Ayn ekilde, 80 gram gm alp yerine bir ay sonra iki gram altn
vermeyi kabul eden insan da kumar kapsndan girmi saylr. nk o da kendi
arasnda bir ay sonra altn ile gm nisbetinin 1: 40 1: 35 yerine olacan kati
addetmitir.
eriatin arii, bu yzden ayr ayr cinslerin deiiminin elden ele (veresiyesiz)
omadka yaplmasna hkmetmitir. Muhakak veresiyeli olmas gerekirse, u
iki yoldan biriyle yaplmaldr:
Ya ald eyin ayns, yan 1 gram altn yerine 100 gram gm deil de yeni 1
gram altn demelidir. Ya da al-veri, cinslerin deiimi eklinde deil de nakit
para eklinde olmaldr. Mesela:

55

Filan (Zeyd) birisinden 80 liralk pirin almtr. Ald adama: Sana bir ay
sonra ya 80 liran deyeceim, ya da 80 liralk arpa vereceim demesi caizdir.
Bu usul Peygamberimiz u hadisi ile aklamaktadr:
Gm fazla olmak zere altn karlnda satlmasnda; arpa fazla
olmak zere buday karlnda satlmasnda bir mahzur yoktur. Fakat
erteleme (veresiye) ii asla olmaz.demitir. Bu hadisi Ebu Davud rivayet
etmitir.
phesiz ki peygamberimizin bu hkmleri toplu ve muhtasar olup baz czi
ksmlar ihtiva etmemektedir. Baz czi ksmlar vardr ki bunlarn faiz olup
olmadklar hususunda pheye dlr. mer bn-i El-Hattap (Allah ondan raz
olsun):
Faiz ayetleri Kurann en son inen ayetleridir. Peygamberimiz, (s.a.v.) de bu
ayetleri aklamadan nce vefat etmitir. Bu yzden faizi ve kukuyu braknz
szleriyle bu cziyata iaret etmitir.
CZYYAT HUSUSUNDA DN
BLGNLER ARASINDAK HTLAF:
te bu ahkamn toplu ve muhtasar oluu baz trlerin faiz saylp saylmyaca
hususundaki ihtilafn meneidir.
Bir ksm bilginlerin dediine gre; Faiz, hadiselerde ad geen, buday, arpa,
altn, gm, hurma ve tuz olmak zere alt cinse mnhasrdr. Bunlarn dnda
kalan dier trlerde faiz mevzubahis deildir, istenilen ekilde, istenildii gibi
deiim yaplabilir. Zahiriye Mezhebinden olanlar, Katade, Tavus, Osman ElBetiyy, bn-i Akil El-Hanbeli bu kanaata varmlardr.
kinci bir ksmn dediine gre: lek ve tart ile satlan her cinse faiz girer.
Ammar, Ebu Hanife, Ahmed bn-i Hanbel. (Bir rivayete gre). Bu kanaate
varmlardr.
n bir ksmn dediine gre:Faiz, altna, gme ve btn tartya giren
yiyeceklere girer. Said bn-i El-Mseyyeb, afi Mezhebinen olanlar, bir rivayete
gre de Ahmed, bu kanaata varmlardr.
Drdnc bir ksmn da dediine gre: Fark faizinin yasaklanmasnn sebebi
ikidir:
Birincisi yiyeceklerin ana gda maddeleri olmas, yani insanlarn ounlukla
yedikleri ve bnyelerinin muhta olduu gda maddeleri olmas.

56

kincisi de depo edilmeye elverili olmalardr. mam- Malik bn-i Enesin

varm olduu kanaat budur.
Ebu Hanife ve Ahmed, dirhem ve dinar ile ilgili (deiimde) faizin
yasaklanmasnn sebebini tartya balamlardr. afii ve Malik, -bir rivayette
de, Ahmed- bu sebebin deer olduunu sylemilerdir.
Bu ekilde mezheplerin ve anlaylarn deimesi ile faiz hkmlerinin czii
muamelata uygulanmas eitli ekiller ald. Baz eyler bir mezhebe gre faiz
eitleri arasnda saylrken, dier bir mezhebe gre saylmamaktadr. Bir
mezhebe gre faizin yasakll bir sebebe dayanrken dier mezhebe gre baka
sebeplere dayanmaktadr. Bu yzden baz mezhebe gre faiz addedilen eyler
dier bir mezhepte addedilmemektedir. Ancak bu eit ihtilaflar Kuran-
Kerimin ve kesinlemi snnetin belirttii faiz eitlerine cari deil, bunlarn
dnda kalan czi ve haram ile helal arasnda mphem olan ksmlarda vakidir.
Bu pheli vaziyetlere dayanarak, bir kii kar da, ayet ve hadislerle haram
olduu sabit olan faiz hkmlerini dahi kark ve mphem olmakla itham
ederek hileli yollarla, benzerlik ve mukayese ile kapitalizme frsat verir,
msaade ederse, Allahn kitabna ve Peygamberin snnetine aykr gidip
pheli ve yanl yollar takip ettiinden z ne kadar doru olursa olsun dinin
doru yolundan sapm demektir.
ALTINCI BLM
EKONMOM KANUNLARININ VE
PRENSPLERNN YENDEN
DZENLENMES
tirazsz kabul ettiimiz eylerden biri de zamanmzn artlarndan tamamen
deierek, sosyal ve ekonomik dnyada byk inklaplarn ve deimelerin
husule gelmesiyle, ticaretin ve maliyetin eski zamanlardaki durumunu
kaybetmi olmalardr.
Artk, ilim adamlarnn (fukuhann) eskiden dzenledikleri, Hicazda, Irakda,
amda, Msrda kendi evrelerinde durumlarda gre slamn ilk zamanlarnda
hazrladklar kanunlar, birok deiiklere uram olan zamanmzn getirdii
yeniliklere ve insanlarn bugnk ihtiyalarna, cevap veremez hale gelmitir.
Bu din bilginlerinin (Allah onlara almalarnn krann versin) slam
ahkamn aklamalar ve dzenlemeleri, evrelerindeki slam lkelerinin,
ekonomik durumlarna ve problemlerine cevap verecek ekilde, olmutur. Fakat
bugn o eski sorunlar ve durumlar insanlarn ihtiyac dna karak yerlerine

57

eski devirlerde bilnmiyen bir sr yeni durumlara ve sorunlara brakmtr.

imdi ktphanelerimizde bulunan eski fkh kitaplarnn alm -satm, mali -iler
ve ekonomi kurallarnn ouna gnmz insanlarnn ihtiyac kalmamtr. Bu
bakmdan bugn iddetle ihtiyacnda olduumumz ve eksikliinden
yakndmz kanunlar, ynetmelikler bu eski kitaplarda mevcut deildir. Bunun
iin anlaamadmz taraf slamn ekonomi kanunlarn, maliye ilerini
yeniden dzenlemenin gerekli olup olmad hususunda deildir.
Anlaamadmz taraf buf dzenlemenin yaplaca yoldadr.
YENLKTEN NCE, DNME HTYACI:
slam ahkamnn ihtiyalarmza gre dzenlenmesinde bizim, szde yenilikilerimizin icad ettikleri yolu seecek olursak, yapacamz her yenilik
slamiyeti tahrip etmekten, prensiplerini ykp tek anlam iktisadi hayatmzda
slamdan irtidad (geri kma) etmekdir. nk bu szde yenilikcilerin bize
ncln ettikleri yol slam ilkeleri ve esaslar ile atmakta dinimizin
gayesine aykr gitmektedir. Helal veya haram, bunlarn tek maksatlar ve esas
gayeleri para kazanmaktr. Halbuki slam, helal yemeyi, her eyden nce, ama
edinmitir. bunlarn nazarnda ideal gaye, meru veya gayrimeru yoldan
kazanlm olmasndan sarfnazar edilerek kiinin milyonlara, 100 milyonlara
sahib olmasdr. Halbuki slamiyet kimsenin meru yollardan baka bir yolla
para kazanmasna ve bu kazancna bakalarnn hakkn sindirmesine asla
msaade etmez. Ama bu yolla kiiler milyonlara sahip olurmu veya olamazm,
slamn nazarnda farketmez.
Bunlarn nazarnda, ok byk servetlere sahib olan, en geni iktisadi gelir
kaynaklarn tasarrufu oltnda bulunduran, muazzam servetiyle, izzet, eref,
refah, kudret, nfuz ve kuvvet sandalyesine oturan insan mesut ve baarl
saylmaktadr. Hatta bu uurda ve boyle bir servete sahip olabilmek; kendilerine
byle bir servete sahip olabilmek; kendilerine byle bir ortam yaratabilmek
iin; bencilliin, egoizmin btn ekillerini tatbik etseler; yalanclk, zulm
sahtekarlk yapsalar; hem cinslerinin haklarn heder etseler, ineseler;
beeriyeti ahlaki kntlere, fesada, fuhua srkleseler; btn bir insaniyeti
maddeten ve manen helak edip, bozguna uratsalar; yine de mesut ve baarl
insan; bakalarnn maslahatn ve hukukunu gzeten; iffet, doruluk ve
emanetle alan, bu prensiplere sadk kalarak hayatn kazanmaya uraan
insandr. ayet bu insan byle, temiz, nezih, almasyla milyonlara sahip
olursa bunu Allahtan kendisine ihsan edilmi bir nimet, gayret ve emeine
karlk bir kran bilir. Fakat bu insan hayat boyunca lmiyecek kadar
yiyecee, plak kalmyacak kadar giyecee, snabilecek kadar meskene ancak
sahip olabilirse yine de doru drst almaktan amaz.
te, bu adamlar, islam gr ve anlay ile muhalefette olan, elien, grleri
ve anlaylar yznden slamn yoluna aykr olan istikamet tutmaya katksz
58

kapitalizm ile badamaya mecbur olmaktadrlar. Ama zdikleri yeni yolu takip
edebilmeleri iin gerekli olan frsatlar, oyunlar muhta olduklar kolaylklar,
elbette slamda bulamazlar. slam ne kadar tahrif ederlerse etsinler; ne kadar
uydururlarsa uydursunlar; prensiplerini ve ahkamn ne kadar deitirip
geniletirlerse geniletsinler; yine de erimek istedikleri gayelerine onlar
eritirecek olan kaide ve prensipleri bu dinde bulamyacaklardr. Dorusu ise bu
yolu tutmak isteyenler nce ellerini ve dillerini kendilerine slam iddia ederek
insanlar ve hatta kendilerini kandrmaktan geri eksinler. Ve muhakkak
kapitalizmi istiyorlarsa, islam ahkam ve ilkeleri yerine bugn, Avrupada,
Amerikada yrtlen ekonomi kurallarn, maliye ynetmeliini ve
prensiplerini izlemek mecburiyetinde olduklarn unutmasnlar. Ama gerekten
mslman olanlar ve mslmanlklarn devam ettirmek istiyenler, Kuran
Kerime ve Muhammedinin (a.s.) snnetine inananlar, i hayatlarnda da
bunlar deitirmek istemiyenler; kapitalizmin kurduu messeselerden
yararlanmak veya kendilerini milyoner, fabrikatr edecek, ticaret yollarna slam
eriatinden ruhsat karmak iin ahkamda yenilikler ve dzeltmeler yapmaya
muhta deildirler. Bunlarn yapmaya muhta olduklar yenilikler ve
dzeltmeler ancak; zamanmzn yenilenmi mali, ticari,ekonomik durumlar
erevesinde, hayat artlarn ve kurallarn slamn doru ve temiz ilkelerine
uyacak ekilde dndrebilme imkann bulmak; alveri ilerinde, ticaretlerinde
Allahu Taalann rzas dnda kalan yollardan kanmak; ecnebi milletlerle
giritikleri ilerde, karlatklar hakiki zorluklarn zmnde slam eriati
erevesinden karlmas imkan dahilinde olan ruhsatlardan istifade etmek;
iindir. phesiz ki slam kanunlarn yeniden dzenlemek, bu gayelerin
tahakkuku iin kanlmaz bir zaruret ve ihtiyatr. Bu bakmdan, gayeyi
tahakkuk ettirmek, ihtiyac gidermek iin btn slam bilginlerinin almalar
gerekli olmu, devleri haline gelmitir.
SLAM KANUNUNDA YENLK HTYACI:
slam kanunu, bir kere belirli durumlara, muayyen vaziyetlere gre dzenlenip
hazrland m bir daha deiiklik kabul etmiyen ilelebet ayn kalr, zamann ve
mekann icaplarna uymayan donuk kanunlardan deildir. slam kanununu da bu
donuk kanunlar ierisinde grenler hata ederler. Hatta bu adamlarn islam
ruhunu anlamadklarn sylersem ileri gitmi, hakk tecavz etmi olmam.
nk, slam eriatinin esaslar adalet, doruluk, hikmet, zerine kurulmutur.
Bu eriatin gerek gayesi muhtelif insanlar arasndaki balar ve muameleleri
doru yolla tanzim etmek, yarma ve kskanlk sebeplerini ortadan kaldrmak;
yerine sevgi, yardmlama ve dayanma duygularn yerletirmek; adaletle ve
ll olarak, fertlerin birbirlerine olan vazifelerini belirtmek; herkesi yalnz
kendi kudreti ve yeterliliince, kalknmaya, gelimeye yetecek frsatlar elde
etmesine mnhasr brakmayp, bu esnada bakalarnn yolunu kesip fesat ve

59

huzursuzluk meydana getirmemesini salamaktr. te bu yce gaye iin Allahu

Taala, Kuran- Kerimi ile Hazreti Peygambere, hayatn her kolunda talimatlar
indirmi, Peygamberimiz de bu talimatlar hayatnda uygulamak suretiyle bize
drst ve adil bir hayat rnei vermitir. phesiz ki bu talimatlar, zel bir
zamanda, zel durumlar iinde inmi ve zel bir toplum tarafndan
uygulanmtr. Ancak bu talimatlarn lafzlarndan ve Peygamberimizin takip
ettii uygulama metotlarndan, her zaman ve her durumda tam bir eitlikle insan
toplumunu tanzim etmeye yaryacak olan umll esaslar tretmek
mmkndr. te deitirilmesi gayr kabil olan sabit eylerin de bu esas ve
prensiplerin olduu muhakkaktr. Her yerde ve her zaman iin din bilginlerinin
grevi, sonradan husule gelen durum ve ihtiyalara gre eriatin temelinden ve
znden ahkam tretip, teriindeki esas gayeye uygun bir ekilde tatbik ederek
uygun bir ekilde tatbik ederek gerekletirmektir. nsanlarn eksiden, eriatin
esaslarndan ve temel prensiplerinden trettikleri kanunlar, bu ana esaslar ve
temel prensipler gibi deimez, tebdili gayrkabil cinsten deildirler. nk ana
esaslar ve temel prensipleri teri eden Allahu Taalann kendisidir. Fakat
kanunlar ve ahkam, insanlarn treterek dzenledikleri kanun ve ahkamdr. Ana
esaslar ve temel prensipler btn zamanlar, mekanlar ve durumlar iin olduu
halde bu kanunlar ve ahkam zel durumlar ve belirli haller iindir.
YENLK N GEREKEN ARTLAR:
Biraz nce de belirttiim gibi slamda esaslara ve prensiplere sadk kalnarak,
zamann deiikliklerine ve yeniliklerine gre ahkam dzenlemeye geni yer ve
imkan verilmitir. Hatta islamiyet, mslmanlarn uradklar durumalara ve
yeniliklere uygun olarak ahkamn devaml ekilde dzenlenmesini iktiza eder.
Bu itibarla din bilginlerinin, muhitlerine, zamanlarna ve durumlarna gre
eriatn esaslarndan sorunlarna zm yollar bulup karmaya tam yetkileri
vardr. Btn evrelere, zamanlara ve durumlara yetecek kanunlar karma
imtiyaz zel bir ada, belirli bir grup ilim adamlarna verilecek bu haktan
dier btn alimler tecrid edilmi olamaz. Fakat bu demek deildir ki her insana,
isteine uygun eklide slam kanunlarn deitirme, esaslarn silip kaldrma,
prensiplerini kurucusunun iradesi hilafna tahrif etme hrriyeti verilmitir. Bu
iin, lzumlu ve kanlmaz artlar, zel murakebe metotlar vardr.
BRNC ART:
Feri kanunlarda yaplacak olan, deiikliklerde, dzeltmelerde, ilk art, eriatin
esasn ve tabiatn iyice anlamak zelliklerine vakf olmaktr. Bu kabiliyet ise
insanda ancak Kuran- Kerimi hakkyle anlamakla, Peygamberin siretini (Hayat
Tarihini) en ince teferruatiyle bilmekle hasl olur. Bir kimse ki Kuran ve snnet
zerinde derin ve geni bilgiye sahiptir, eriatin tabiatna ve zelliklerini bilen
ariflerden saylr. Bu bilgisinin onun elinden tutarak, ataca her yeni admda

60

ona, hangi yolun eriat tabiatiyle badaacan hangisinin eliip nizam ve

itidalini bozacan gstermesi mmkndr.
Bu bilgiye dayanarak eriat hkmlerine getirilen deiiklikler, sadece
mutedil ve mnasip olmakla kalmayacak, sanki eriat tarafndan
konulmu hkmler gibi uygulandklar sahalarda, eriatinin rzasnn
getirilmesine sebep olacaktr. Sahabelerin hayat tarihlerinden alnma
rnekle bu hususu aklayalm:

doru,
bizzat
yerine
birka

Hz. mer bni el-Hattap, (Allah ondan raz olsun) aln ve ktln hkm
srd yokluk yllarnda hrszn elinin kesilmesini kaldrmt.
Saad bni Ebi Vakkas (Allah ondan raz olsun) Kadisiye, gn, iki imi olan
Ebu Mehceni cezalandrmam, affetmiti.
Yine Hz. mer (Allah ondan raz olsun) insanlara yazd bir yazda: Ne bir
kolordu ve nc birliklerinin komutanlarnn, ne de savata olan bir mslmann
su iledii zaman, memleketine geri dnnceye kadar krbalatlmamasn
emretti (cezalandrlmasn erteledi). nk eytan yolda onlara tesir eder ve
dman tarafna geebilir.
Her ne kadar bu hkmler eriatin esas ve kesin ahkamna aykr gibiyseler de,
eriatin tabiatn iyi bilen insanlar iin, bu gibi temel ve genel ahkamdan yerine
ve duruma gre biraz ayrlmann ariin esas maksadna ve gayesine aykr
olmayaca aikardr. Hz. mer ile Hatip bni Ebi Beltann iilerinin durumu
da bu rnekler meyanndadr. yle ki: Hatip bni Ebi Beltaya ait baz iiler
Mzeyne kabilesinden bir adamn devesini alarlar. Hz. mer onlar getirip
sorguya ektiinde deveyi aldklarn itiraf ederler. Bunu zerine Hz. mer
Hatipin olu Abdurrahman artr ve: Hatipin iileri Mzeyneli bir adamn
devesini aldklarn itiraf ettiler, diyerek Kesir bni -es -Salta seslenir: Gtr
bu adamlarn ellerini kes emrini verir. Fakat adamlar daha dar kmadan geri
arr ve Allah ahidim olsun ki, ayet ben, sizin bu adamlar, Allahn haram
kldklar yediklerinde, kendilerine helal saylacak kadar, altrp, a
braktnz bilseydim, ellerini kestirirdim. Allaha yemin ederim ki
kestirmediim iin de seni actacak para cezasra arptracam dedikten sonra
Mzeyneli adama devesinin onu ka lira zarara urattn sorar drt yz
cevabn alnca Git bu adama sekiz yz de diye Abdurrahman bni Hatipa
emir verir.
Hz. merin, ile boanma hususundaki emirleri de Peygamber (s.a.v.) ve Ebu
Bekir -es -Sddkn (Allah ondan raz olsun) zamanndaki ahkama mugayirdi.
Fakat bu deiiklikler eriatn tabiatnn ve iktizasnn neler olduu iyi bilinerek
yapld iin onu hibir ekilde rencide etmemitir. Ancak bu ekilde anlayla

61

olmadka ve eriatin tabiatna istinat etmedike, yaplan her deiiklik hi

phesiz eriatin nizamn, lsn bozar, fesat ve bozgunculua sebep olur.
KNC ART:
slam eriatinin ruhuna ve tabiatnn iyice nufuz edip aina olduktan sonra,
mhim olan artlarn ikicisi de:
Hayatn nizam ve kanunlarla ynetilmesi gerekli olan eitli ve dank kollarna
ait eriatin esas ahkamna toptan bir bak tetkik etmektir ki, hayatn herhangi
bir zel kolundan ariin (Allahn) neler bekledii, bu kolu hangi esaslara gre
ynetmek istedii slamn insan hayat iin hazrlad genel ve amil plann
ierisinde bu zel kolun tamamland halknn edindii stratejik mevkiin neler
olduu, ariin bu zel hayat kolundan mevkii itibariyle ne gibi faydalar
bekledii bilinmedii bilinmelidir. te slam kanunu yeniden dzenlemekte
gereken 2. art ta budur. Bu art dnda konulan her yeni kanunun, bu art iyice
anlalmadan eski kanunlarda yaplacak her trl iptal ve ilave ilerinin, arinin
esas maksadna aykr olmas va kanunlarn ana ahkamnda zahire verilen
ehemmiyet esas maksada verilen ehemmiyet kadar deildir. slam
hukukcusunun (Fakih) in temel vazifesi arih esas maksadn, gayesini ve
maslahatn asla gzden karmamaktr. Karmza yle durumlar kar ki, eer
bu durumlarda arin genel durumlar iin emrettii kanunlarn zahirine gre
hareket edecek olursa, eriatinin esas maksadn kaybetmi ve aksine harekette
bulunmu oluruz. Bu durumlarda ahkamn zahirini terkedin ariin gayesini
tahakkuk ettirecek ekilde hareket etmemiz lazmdr. yi bilinmektedir ki,
Kuran Kerim, Peygamberimiz iyilii desteklememizi, ktl yasaklamamz
kesin olarak emretmitir. Bununla beraber Peygamberimiz eshabna
(arkadalarna) zalim hkmdar ve bakanlara isyan edip kar gelmelerini
yasaklamtr. Bu husus kendisine sorulduunda:
Hayr, onlar size namaz kldrdklar mddete demitir. Yine: inizden
kim ki bakasnn beenmedii bir ite grse, sabretsin ve elini ona itaat
etmekten geri ekmesin diye emretmitir. nk ariin eriatten esas maksad
kty iyi ile deitirmek, r salam ile tebdil etmektir. Fakat kt bir ii
kaldrmak iin harekete geildii takdirde daha byk bir tehlike vukuu
muhtemelse, hayr gelmesi beklenmiyorsa, o iten saknarak korunmak iyice
kaldrmaya gitmekten daha iyidir.
eyh -ul -slam bni Teymiye (Allah ruhunu takdis kabrini tenvir etsin) der ki:
Ben ve baz arkadalarm tatarlarn zamannda iki ien bir gruba rastladk.
Yanmda olanlardan birisi onlara kmak istedi, ben de ona: Allahu Taala
ikiyi namazdan ve kendi isminin zikredilmesinden olakoyduu iin
yasaklamtr. ki ise bunlar, insanlar ldrmekten, kadnlar esir, mallar
yama etmekten alakoymaktadr, brak isinler diye ktm.
62

Bundan da anladmz, zamann ve hadiselerin, zelliklerine ve icaplarna gre

ahkam ariinin gayesini kaybettirmeden tahakkuk ettirecek ekilde deitirmek
dorudur.
Ayrca eriat ahkamnda baz zel durumlara gre zellafzlarla gelmi kanunlar
da vardr. slam hukukusunun vazifesi zamann deimelerine ramen bu
lafzlara sadk kalmak ta deildir. Onun vazifesi bu lafzlardan arih esas
gayesini anlayp, bu esas gayeye gre yeni hasl olan durumlara, mlayim yeni
kanunlar ariinin esas gayesini tahakkuk ettirecek ekilde bulup karmaktr.
Mesela Peygamberimiz fitre sadakas olarak bir inik hurma yahut arpa veya
kuru zm verilmesini emretmitir. Bunun manas Peygamberimizin zamannda
Medinede kullanlan inikten baka lekle ve bu hububattan baka hububatla
fitre sadakas verilemez, demek deildir. Bunun manas, eli bol ve kudreti olan
herkesin muhta zavall din kardeine, bayram gn evinde ve ocuklarnn
yannda alkoyacak onlar -en az -sevindirecek kadar bir eyi sadaka vermesi
demektir. Bunu tahakkuk ettirmenin baka bir yolu varsa ve o yolla ariin
gayesi daha iyi tahakkuk ediyorsa o yolu takip etmekte hibir mahzur yoktur.
NC ART:
Bununla beraber, ariin eriatini kurmakta takip ettii yolu, mmete kard
ahkamn metotlarn tetkik edip iyi bilmemiz lazmdr ki biz de muhtelif durum
ve hadiseler karsnda karacamz yeni ahkam iin baka bir yolu ve metodu
kendimize rnek edinmiyelim. Ancak eriatin kurulu vaziyetini, ahkamnn
zelliklerini tek tek, tetkik etmedike byle bir bilgiye sahip olamayz. Ayrca
bu bilgilere sahip olabilmemiz iin ariin hkmleri arasndaki, ly ve
eitlii, nasl saladn; insanolunun ftratn bu ite nasl gzettiini; faydal
eylerin celbini, zararl eylerin deffini nasl bir ahenkle yrttn; insanlar
arasndaki balantlar ve ilemleri hangi uslube gre idare edip, uygun, mazbut
ve dikkatli bir ekilde planladn; insanolunun elinden tutup, ideal gayesine
nasl eritirdiini ve bu gayeye doru nasl ynettiini, bu esnada da yaradlndaki melekeleri gz nnde tutarak, ideal yolunda ona lazm olan
kolaylklar, gzergah zerine nasl kardn iyice tetkik etmemiz, benzeri
durumlarda eriata yeni ahkam koymaya balamadan nce uzun uzun
dnmemiz lazmdr. Yine bu ie balamadan evvel Kuran- Kerimin lafzi ve
manevi anlamlar zerinde derin ve geni tetkikler yapmamz, Peygamberimizin
(s.a.v.) szlerinde ve hareketlerinde olan hikmetleri, faydalar, incelememiz de
lzum dahilindedir.
Bu ekil bir bilgiye ve din alannda tam manas ile bir yetkiye sahip olan
insann, dinin asl ahkamnn czi ksmlarndan zaman ve mekann
deimelerine uygun milletin maslahatna muvafk olan hkmler karmaya;
Kuranda ve snnette haklarnda ayet ve hadis bulunmayan yeni muamelat iin
lzumlu kurallar koymaya yetkisi vardr. nk bu insann, dietirmeleri
63

yaparken tutaca yol ve uygulayaca metot dinin esas temellerine ve eriatin

gayesine muhalif olmyacaktr. Mesela:Kuran- Kerim cizyenin (Har) yalnz
ehli kitaptan alnmasn ayetleri ile emreder. Fakat Eshab- Kiram (Allahn
rzas onlarn zerinde olsun) bu emri kendi itihatlaryla geniletmiler ve
Acemde (ran) atee tapanlardan; Hindistanda, puta tapanlardan; Afrikada
barbarlardan cizye almlardr. Buna gre slam lkeleri Hlefa-i Raidin
devrinde genileyip eitli topluluklar iine alnca, kitap ve snnette ak
ahkam bulunmayan yeni yeni durumlar ve ilemler meydana kmtr. Bunlar
Sahabelere arz edilince onlar da slam eriatinin ruhuna ve esaslarna uygun
kanunlar dzenlemilerdir.
DRDNC ART:
Deien her yeni durum ve olaylar, ahkamda deiiklik yaplmasn, veya ahkam
konulmasn gerektirmez. Bu durum ve olaylar iki ynden iyice yoklamamz ve
incelememiz lazmdr. Birinci ynden:Bu durum ve olaylarn zatlar (zleri)
itibariyle, hangi cins tr olaylardan olduklarn; zelliklerinin mahiyetini;
bunlarn etkili olabilecek faktrlerinin niteliklerinin neler olduunu iyice tetkik
ve tahdit etmemiz, snrlamamz lazmdr. Yoklyacamz ikinci yn ise: Bu
eit durum ve olaylarda, bugn meydana gelen deiikliin veya yeniliin
hangi adan ve hangi ynden olduunu ve deimelerin, ayr ayr her birinin
slam ahkamnda ne gibi bir deiiklie veya yenilie ihtiya gsterdiini
belirtmek ve snrlamak icabeder.
rnek olarak, konumuz olan faiz meselesini elde alalm: Bugn iktisadi
kanunlarmz yeniden dzenlemeye ve dorulamaya kalkrsak, her eyden
nce vazifemiz, dnyamzn bu zamanda iinde bulunduu iktisadi durumu
gzden geirmektir. Btn dikkatimizle ekonominin yeni ilem yollarna, mali
dzenindeki muamelelerin yrtlme tarzna, iyice bakp, mali ve iktisadi
hayatn ierisinde yer alan ve onu yneten faktrleri grmeye almalyz. Bu
faktrlerin ileyiindeki idealizm ve prensiplerinin neler olduunu da bilmeliyiz.
Ayrca bu prensiplerin ve idealizmin hayatnda ve i banda, ne surette vcut
bulduuna vakf olmalyz ki, buna gre -slam kanunlar asndan- yeni durum
ve deiik olaylarn, blnebilen ksmlarn blmlere ayrp eski zamanlara
nazaran nasl bir deiiklie uradklarn ve hangi blmlerine eriatin
tabiatna, terideki esaslarna ve maksatlarna uygun hangi ahkam tatbik
etmenin imkan dahilinde olduunu grebilmemiz mmkn olmaldr. Eer
tereffuattan sarf nazar edecek olursak bu deiiklikleri iki ayr blme
ayrmamz kolay olur:
1) nsann ilmi, bedeni ve akli gelimesinin tabii bir sonucu olarak, tabiatta gizli
bulunan ilahi hazinelerin (tabii kaynaklarn) kefedilmesi; maddi imkan ve
sebeplerin geniletilmesi; nakliyatta, ulamda husule gelen kolaylk; retim
imkan ve vastalarnda yeni bulularn olmas, milletleraras balarn
64

genilemesi neticesinde ilerleyen ve gelien medeniyet alannda ortaya kan

deiiklikler, slam kanunu nazarnda gerek ve tabii deiikliklerdir. Bunlarn
kaldrlmas ne istenilebilir, ne de byle bir ey imkan dahilindedir. Hatta bu
deiikliklerin tesiri neticesinde ekonomik alanlarda, ticari ve mali ilerde
husule gelen yeni durumalara, slamn tarzna tamamen uygun olacak ekilde
mslmanlarn hayatlarn ayarlamaya, ilerini dzenlemeye imkan verebilen
yeni ahkamn getirilmesi ihtiyacn gerektirdii bir zarurettir.
2) kinci deiiklikler ise gerekten insan medeniyetinin geliiminin doal (ftri)
bir sonucu olarak meydana kmayan; zalim servet ve mal sahiplerine Kapitalistlere- dnya ekonomi rgtlerini, maliye ilerini istila etme frsat veren
tzel deiikliklerdir. slamdan nceki devirde en geni anlamyla yrrlkte
olan ve yakn alara kadar da slamn boyunduruu altnda ezilip ban
kaldramayan malup ve zalim kapitalizm bugn geri dnm ve dnya
ekonomisini tekrar kumandas altna alm, yeni medeni imkanlar ve kalknma
vastalarn da kullanarak eski teorilerini eitli kanallarla, yeni ekonomi ilerini
kuatacak kadar geniletilmitir.
Kapitalizmi kuvvetlendirmek, nfusu arttrmak iin kan bu yeni deiiklikler
slam kanunlar nazarnda gerek ve tabii deiiklikler olmayp, yapma
deiiklikler saylmakta beeriyetin kurtulu ve saadeti iin kuvvet kullanlarak
kaldrlmas mmkn ve hatta gerekli olan deiiklikler addolunmaktadr.
Bugn her mslmann zerine gerekten vacip olan ey:Byle deiiklikleri
silip ortadan kaldrma urunda var gcyle mcadele etmek, ekonomi dnyasn
temyiz ve halis islam prensipleri kalplar ierisine evirmek iin tam yol
almaktadr.
Kapitalizm ile mcadele etmek komnizmin boynunun borcu olduundan daha
fazlas mslmann vazifesidir. nk konnizmin vazifesidir. nk
komnizmin gzn diktii ey (gayesi) karn doyurmaktr. Halbuki
mslmann gayesi her eyden ne ahlak ve dini muhafaza etmek iin
mcadeledir. Komnistin giritii sava proleterya -ii ve amele- snf iindir.
Halbuki mslman eline klcn, ancak, kapitalist de dahil olmak zere btn
bir beeriyetin yararna, slahna, saadet ve kurtuluuna olduu zaman alr.
Komnistin sava, bir egoizm ve bencillik savadr. Halbuki mslmann
sava yalnz Allahn rzasn kazanmak iindir. Hibir surette zalim kapitalizm
ile sulh masasna oturup ibirlii yapamaz. Eer o insan mslman bir insana ve
dininin ahkamn iltizam ediyorsa, Allahn ona vacip kld ey, bu zalim
kurulu ile ylmadan savamak, onu ortadan silip kaldrmak iin gcn ve
azmini esirgemeden, kahramanlara yakan bir sebat ile karsnda cesaretle
sabredip, bana gelecek her trl maddi zararlara katlanmaktr. Gerekten
slam, iktisadi hayatn kollarndan biri olan bu zel kolla ilgili herhangi bir
konunu kabul edip ikrar edecek olursa, muhakkak ki bu kanunun amac,
65

mslmanlara, kapitalizme giden yolu amak, kolaylklar salamak, onlar

herhangi bir ekilde bu iin idare ve ynetimine kartrarak ilerlemesine,
muvaffak olmasna, meydan vermek niteliinde olmayacak, aksine, bu kanunun
gayesi ve tek amac, mslmanlar ve btn dnyay bu pislik ierisine
dmekten muhafaza etmek, uursuz, haramzade ve zalim olan kapitalizmi
besliyecek olan kaplarn hepsini kapatmak olacaktr.
ERAT AHKAMINI HAFFLETMENN
GENEL USULLER:
Durum ve ihtiyalara gre ahkamn iddetini biraz hafifletmeye slam
kanunlarnda her zaman iin kafi derecede yer ve iman verilmitir. Mesela
Fkhn (slam Ceza Kanunlar) kurallarndan biri de: Zaruri durumlarda
yasaklar mubah olur ve meakkat, muhakkak, kolaylk celbeder. Kuraldr. Bu
kurala Kuran- Kerimin birka yerinde ve Peygamberimizin hadislerinde iaret
edilmitir. Allah-u Teala:
Allah sizler iin kolaylk olsun ister, zorluk olsun istemez.
Yine Allah-u Teala:
Allah, kiinin, ancak takat kadar, olmyan eyle teklifte bulunmaz.
Yine Allah-u Teala:
Allah dinde size bir zorluk brakmamtr. buyurmutur.
Hadislerde de Peygamberimiz (s.a.v.):
Allah-u Tealann en ok sevdii din kolay ve drst olan dindir.
Yine peygamberimiz (s.a.v.):
slamda ne zarar vermek vardr, ne de zarara uramak demitir.
slamda, slama inanm mslmanlar iin zaruret ve zorluk karsnda baz
hkmlerini hafifletme hakk tannmtr. Fakat bunun manas her ba skan
mslmann ahkam bir kyya atma yetkisi var demek deildir. nk bu zorluk
ve zaruretler, vehim ve irade zayflndan, acizlikten dolay ileri gelmi olabilir.
Bunu anlamak iin pek ok usul ve prensipler vardr. eriatn hafifletme
metotlarna bakarak bunlar anlamak zor deildir.
1) Her eyden nce meakkatin iddet derecesini iyi dikkat etmek lazmdr. Her
meakkat karsnda eriat hkmleri kaldrlamaz. Eer kaldrlacak olursa,
66

slam kanunlar insanlarn elinde oyuncak olur. Kn abdest almann zorluu;

yazn oru tutmann zorluu; Hacca ve cihada gitmenin zorluu elbette tarif
edilen zorluklar arasndadr. Fakat eri ahkam bu gibi zorluklar iin skat
edilemez. Ancak sonunda bir zarar getirecek veya sebep olacak zorluklarda
ahkam hafifletilebilir. Mesela, yolculuk; hastalk; dman korkusu; zalim icbar;
iddetli fakirlik; olaanst bir felaket; yaygn bir afet veya aza eksiklii; gibi
zorluklar bunlar arasndadr. Bu zorluklar iin hafifletme yaplmas gereklidir.
eriat de bu durumlarda pek ok hkmlerinde hafifletme yapmtr. Dier
durumlar da bunlarla mukayese yapmak mmkndr.
2) Yaplacak olan hafifletme ilemi, zorluun ve meakkatin iddeti ile denk ve
eit olmaldr. Oturarak namaz klmas imkan dahilinde olan bir insann, yatarak
klmas caiz deildir. Hastal yznden sadece on gn oru tutmakla
yetinebilen hastann btn bir ay tutmas da doru deildir. ki yudum alkol
veya iki lokma hnzr eti ile hayat kurtulabilcek insann lzumundan daha fazla
iip veya yemesi caiz deildir. Doktorun da kadnn vcudunda tedavi iin
muhakkak grmesi icabeden yer kadarndan fazlasn grmesi gerekmez. te bu
kurallara gre her meakat iin yaplacak olan hafifletmenin miktarna
meakketin iddetine gre tayin etmek lazmdr.
3) Bir zarar defetmek iin daha byk zarar olan bir eyi tedbir almak caiz
deildir. Ancak bir zarar, daha az zarar olan bir eyle karlamak kabildir. Bu
hususta dier bir kural da:Bir ktlkten kurtulabilmek iin daha byk yahut
ayn eitlikte baka bir ktle dmek doru deildir. Fakat, insan iki ktlk
arasnda kalrsa, az kt olann, ok kt olanna tercih ederek ok kty
defetmeye mecburdur.
4) Ktlkleri defetmek, iyilik celbetmekten daha nde gelir. eriat nazarnda
ktlkleri, yasaklardan kanmak, bozgunculuu nlemek, maslahat
celbetmekten, vacipleri yerine getirmekten, iyilikleri yapmaktan daha ok
nemlidir. Bu yzden meakketler karsnda slam eriatinin buyruklarnda
grlen kolaylk yasaklarnda grlmemektedir. Yolculuk ve hastalk zamanlar,
namaz, oru gibi ibadetlere slam eriatinde verilmi olan kolaylklar,
yasaklanm olan necis (eran ve fiilen pis) eyalar kullanma iin
verilmemitir.
5) Yaplm olan hafifletme meakkatin sona ermesiyle hkmsz saylr. Kendi
kendine yrrlkten der. Mesela hastalk kalknca -iyi olunca- teyemmm
etmek caiz deildir.
ERATN FAZ MESELESNDE
GSTERD KOLAYLIK

67

Bu kurallar anlayp iyice idrak ettiyseniz, faiz konusunda eriat, ahkamnn

iddetini hafifletmesinin ne kadar doru olabileceini dnnz:
1) Faiz almak veya faiz vermek, mahiyetleri bakmndan denk ve eit deildirler.
nsan baz durumlarda faiz demeye mecbur kalabilir. Fakat faiz almas ve
yemesi iin hakikatte insan zorlyan hibir sebep yoktur. nk faiz alan insan
muhakkak zengin insandr. zengin olan bu insan, Allah haram kld eye el
uzatmasna zorlayacak sebebin varl dnlebilir mi?
2) Her zaruret faizli bor almaya mecbur edecek nitelikte deildir. Nian
merasimlerinde, dnlerde; sevin ve yas (matem) gnlerinde tertiplenen
trenlerde yaplan masraflar gerek zaruretlerden saylmaz. Ev yaptrmak,
otomobil almak da hakiki zaruretlerden deildir. Lks eyalara sahip olmak,
ticareti daha geni sermaye ile dndrmek de bu gibi gerek olmyan zaruretler
arasndadr. Byle iler iin Zaruret ve Mecburiyet ad altnda binlerce lira
faizli bor alan faizcilerin eriat nazarndaki hibir mazeretleri olmad gibi
mazeretlerinin deer ve kymeti de yoktur. Bu amalar iin faiz deyenler
gnahkardrlar. ayet eriat bir insann zaruret durumunda faiz demesine
msaade edecek olursa, bu durum, haram helal ettirecek kadar etin bir durum
olmaldr. Cann, rzn, tahamml edilmiyecek kadar byk bir tehlikeye manuz
kalmas; gibi durumlar muhakkak insann faizli bor almasn gerekten korkun
bir felaketin vukuu ihtimali olmas gerektiren olaanst durumlardandr. te
bu durumlarda, madem ki baka trl bor bulma ihtimali kalmamtr, bir
mslmann faizli bor almas caizdir. Yalnz bu halde dier varidatl btn
mslmanlar, zor duruma dm olan zavall din kardelerinin elinden
tutmayp onu faizli bor para almaya mecbur ettikleri iin gnahkardrlar. Hatta
daha ileri giderek diyebilirim ki btn bir millet bu gnahn sorumluluunu
tayacaktr. nk millet, zekat mallarn, sadakalar ve vakf ilerini tanzim
etmeyi unutmu veya savsamtr. Netice olarak da toplumun fertleri kimseye
gvenemez hale gelmi ve skk durumlarnda faizcilere bavurmaktan baka
areleri kalmamtr.
3) Mecburiyet halinde dahi, ihtiyatan fazla faizli bor almak caiz deildir.
mkan bulur bulmaz bu bortan kurtulmas kiinin vazifesidir. nk ii
bittikten ve ihtiyac giderildikten sonra bir kuru faiz demesi kati surette
haramdr. Ancak; faizli bor almay gerektirecek iddetli bir ihtiya var mdr?
Varsa iddet derecesi ve nemi nedir? Ve ne zaman bu ihtiya giderilmitir? Bu
sorular mkl ve zor duruma den insann akl ve ahiret mesuliyetine ait olan
dini inanlarnn kuvvetine bal sorulardr. Bu inancnn kuvvetine bal olarak
her insan Allahtan korktuu ve ahiret gnne inand kadar, ihtiyatl, dikkatli
olmay elden brakmaz.
4- Ticari mecburiyet karsnda veya lkesindeki siyasi karklk ve
huzursuzluk yznden, servetini ve istikbalini emniyet altna almak maksadyle
68

parasn bankalara yatran, emniyet sandklarna veren, herhangi bir kural altnda
ihtiyat para bulunduran herkes kendisini sadece ana parasnn sahibi olarak
kabul etsin, bu parann da ylda % 2 zerinde zekatn vermekten kanmasn.
Yoksa bunun dnda, toplad servetin eran necis (pis) saylaca
muhakkaktr. Bir de bu servete kar olan ball ona taparcasna deil de
ierisinde Allah korkusu ile olmaldr.
5- Kapitalistlerin faiz gelirini artrmaya yaryan paray mslmanlarn
bankalarda, emniyet sandklarnda tutmalar doru deildir. nk bu paralar
bozguncu kapitalistlerin kuvvetlenmesine yardm eder. Bu bakmdan paralarn
bankalardan alnp haramn kendilerine helal olaca kadar dkn ve zor
durumda olan mslmanlarn arasnda datlmas en doru yol olur.
6) Ticari faaliyetlerden ve al-verilerden husule gelecek olan menfaatlere faiz
karyorsa o menfaatten sarf nazar edip imkan olduu kadar saknmak
lazmdr. Eer sarf nazar etmek ve saknmak mmkn olmyacak kadar durum
etinse (5) rakam altnda belirttiimiz yol takip edilmeli, mslmann gz bu
durumda iyilik celbetmek yerine ktlk defetmekte olmaldr. Mslman iin,
ayet Allaha ve ahirete inanyorsa, menfaat salamak; ticaretini geniletip
ilerletmek; haramdan saknmaktan Allahn sogusundan ekinmekten daha
deerli ve n planda olmamaldr.
YEDNC BLM
DZELTMENN PRATK EKL:
Geen blmlerde akladmz delillerden faizin -hangi tr olursa olsunbeeriyet iin byk bir ykc kuvvet olduu; maddi, manevi hayat daima
bozguna uratan sebeplerin en banda geldii kesinlikle meydana kmtr. Bu
bakmdan biraz akl sahibi olan her insan faizin yasaklanmasnn zaruret
olduunu itirafta tereddt etmez. imdi ise karmzda ve nmzdeki
sahifelerde cevabn vereceimiz tek bir sorudan baka bir ey kalmamtr. Bu
soru da: Acaba, iktisadi hayatmzn her kolunda faizi iptal edip kaldrrsak,
yerine, kalknmaya, ilerlemeye yn tutmu medeni bir devletin, yenilenmi bir
toplumun ihtyalarn karlamaya yetecek bir mali dzen ve iktisadi nizam
kurmak mmkn olur mu?Sorusudur.
PHELER:
Bu soruyu cevaplandrmaya girimeden nce, yalnz bu konuyla deil, btn
slahat hamlelerini fiilen uygulama hususunda zihinlerde her zaman beliren baz
tereddtleri gidermek yerinde olacaktr.

69

Bu mevzu ile ilgili olarak beliren ilk phe yahut tereddt mezkur sorumuzun
esasn tekil eder. Bir eyin tamamen yanl ve hatal olduuna inandktan sonra
insanlarn: Acaba bu iten vazgeerek brakmann, yerine bir bakas ile iktifa
etmenin imkan var m? diye pheye dmeleri, yanut hehangi bir slahat
hareketinin doruluuna inandktan sonra: Acaba gerekten uygulamak ve
onunla i grmek mmkn olur mu? diye tereddt edip soru sormalarnn tek
anlam -Aka- Allahn sonsuz kainat ierisinde insanlar zorunlu olan bir
yanl yol ve bir eit uygulanmas, yrtlmesi mmkn olmyan doru
olduu fikrine kaplmalarndan baka bir ey deildir.
Bu sorularnn gerekesi ftrata, doal yaradla ve kurallarna olan gveni
kaldrmalarndan baka bir ey deildir. Sanki biz, baz zaruri ihtiyalarmzn
yanl yolda ve fesatlkta asl brakld, baz doruluk ve iyilikler iin de
kaplarn yzmze kapatld, sapk bir kainat nizam ierisinde yaamaktayz.
Bu szn kesin olarak demek istedii ey doal yaradln (Ftratn) kendi z
yaps erilik ve sapklk zere kurulmu olup, kanunlarna gre yanl olan bir
ey gerekte nemli faydalar olan ve uygulanabilen eydir. Yine, kanunlarna
gre iyi ve doru olan ey gerekte zararl, uygulanmas mmkn olmyan
eydir.
Acaba hakikaten bizim aklmz, bilgilerimiz ve tarihi tecrbelerimiz ftratn
(doal yaradln) bu kadar bir ktmserlie ve bu ekil bir yanl anlaya layk
olduunu ispatlamakta mdr?
Yine, acaba frsat hakikaten slahta onarma kar gelerek, ykcl
bozgunculuu savunmakta ve korumakta mdr? Eer gerek byle ise o zaman
yerin alt bizler iin stnden daha hayrl olur. Bu durumda, bizlere kainatta
hibir mit kalmyacandan, eyalarn doruluu ve yanll hakknda ne
kadar fikir, dnce ve grlerimiz varsa hepsini duvara almalyz. Fakat
gerek byle deil de, ftratmz ve kainatn ftrat bu hareketi ve ktmserlii
kabul etmiyorsa -phesiz ki etmez- o zaman bu gibi hayret verici szlerden,
fikir sapklndan elimizi rpp, filan i kt olmasna ramen muhakkak
uygulamaya mecburuz, filan iyi olmasna ramen tatbik edemeyiz demekten
dilimizi tutmalyz. Hakikatte her yol -ister doru ister yanl- bir kere dnya
apnda revaca eriti mi insanlarn btn ileri onunla kenetlenir, artk bu yolu
bir bakas ile deitirmek ok zormu gibi grnr. Gerekte hakikaten zor olan
ey inklap yapmaktr. Kolayln da sebebi alkanlktan baka bir ey deildir.
Fakat budalalar bunu iyi anlayamazlar ve yanl bir ey insanlar arasnda bir
kere reva buldu mu artk insanlar iin ilerini onunla yrtmekten baka are
kalmaz. Dnyada ileri dndrecek daha baka bir yol da yoktur derler.
Bu hususta ortaya kan ikinci phenin esasn, inklap yapmann ne gibi temel
zorluklar olduunu insanlarn iyi anlamamalar tekil eder. Bu zorluklar tehis
edilerek anlalmadan, ortaya atlacak her inklap fikri tatbiki gayrkabil ve
70

ksr olmakla itham ederler. Gerein hakk iin doru sylemek gerekirse
bugn yrrlkte olan nizamda yaplacak herhangi bir inklab tatbiki gayrkabil
olarak grdnz mddete siz alan insanln hakiki iktidarn ve kuvvetini
asla takdir edemezsiniz. Ferde mlkiyet kaldrlarak yerine cemaat mlkiyetin
getirilmesi gibi sapk ve tuhaf bir inklabn tatbik edildii hayretle grlen bu
dnyada faizin iptal edilmesini yerine zekat nizamnn getirilmesini ngren
mutedil ve doru bir fikri tatbiki gayrkabil olarak grmek yanl olur. Bugn
insann hayat akn baka bir mecraya aktarmaya, yeni yollar dzenlemeye,
revataki nizam deitirmeye benzer eylere herkesin muktedir olamyaca
kabul edilmitir. Bu erefli vazifeyi zerine alabilecek insann iki nemli
zellii olmaldr. Birisi: Gerekten bu insan eski nizam tamamen uygunsuz ve
yetersiz bularak, gaye edindii kendi fikrinin doruluuna, hayat ok daha iyi
dzenle idare edeceine zden inanm olmaldr. Dieri: Bu insann zeka
kabiliyeti de geleneksel, mahalli, zekalar gibi basit olmayp, nc, ilerici ve
mtehit zekalardan olmaldr. Srf, kendine miras kalm nizam ynetmeye
yetecek kadar mahdut, eski bakanlarn zekalar gibi takliti olan mtehit ve
nce zeka deil kendisini allm selenmi eski yollardan karak, yeni yeni
yollar amasna imkan verecek, ihtiyacn karlayacak olan kuvvetli bir zekaya
sahip olmas gerekir. te bu iki zellii kendinde birletiren ve gerekten
benimseyen her insann tabii ve ftri olmyan komnizm, faizm nizamlar gibi
ok zor inkilap fikirleri tatbik ve infaz ederler. Fakat, bu iki zellikten yana
yoksun olanlar ise slamn teklif ettii nizam gibi gayet kolay ve son derece
mutedil olan nizamlar bile infaz edemezler.
Burada zerinde durmamz gereken bir husus da ne attmz slahat fkirlerine
karlk olarak insanlarn bizden ak bir infaz yolu istemeleridir. Anladmza
gre bu insanlar i yerinin (Labaratuvarn) kat zerinde olduunu
zannediyorlar. Halbuki i ve tatbikat yer zerinde olur. Kat zerinde yaplacak
azami i bugnk nizamda var olan bozukluklar, aksaklklar gstermek, bu
nizamn insaniyete ykledii ar ykleri tantmak, ileri attmz slahat
fikirlerinin doruluunu, makuliyetini ispat etmek ve onlara bu slahat kabul
ettirmek olur. Daha baka, kat zerinde infaz ile ilgili iler hususunda en fazla
yapabileceimiz ey de insanlarn, eldeki nizamn aksaklklarnn ve ayplarnn
giderilmesinin ne surette mmkn olaca yerine slahat grlerinin nasl
uygulanacan genel bir ekilde tasavvur etmelerini salamaktan ileri gitmez.
Fakat bu deiikliin teferruatiyle birlikte nasl olaca hangi czi merhalelerden
geecei ve bu merhalelerde karmza kacak olan zorluklarn nasl zlecei
hususunda pein bir ey sylememiz imkan dahilinde deildir. Bu konuda hibir
surette kesin cevap verilemez. ayet bugn yrtlmekte olan nizamn aksak ve
hatal olduuna inanyorsanz, bizim slahat fikirlerimizin doruluunu ve
makuliyetini kabul ediyorsanz hemen slahata giriiniz, giriiniz, inancn,
zekann ve itihadn kendilerinde birletii insanlara braknz. nfaz esnasnda
ortaya kacak her zorluk yerinde ve annda halledilir.
71

Yalnz yer yznde bitebilecek bir iin kat zerinde nasl biteceini ben de
anlayabillseydim iyi olurdu.
Btn bu aklamalardan sonra nmzde iliyeceimiz blmn faizsiz olan
btn mali ileri teferruatiyle iine alan umull bir program ihtiva etmediine
tekrar iaret etmeye lzum yoktur sanrm. Bu blmde ileyeceimiz konunun
maksad genel olarak faizi fiilen iptal etmenin keyfiyetini, maliyenin bundan ne
surette temizlenebileceini gstermek ve sadece faiz nizamn iptal etme
amacmzdan dolay karlaaca ana zorluklar halletmek olacaktr.
ISLAHAT YOLUNDA LK ADIM
Kitabmzn banda, blmde teferruatiyle akladmz faiz zararlarnn ve
bu zararlarn toplum hayatnda, mali nizamda zuhur etmesinin sebebi kanunlarn
faizi korumasnda olduu aka grlmtr. nsan, yzne faiz kapsn her
zaman iin ak bulduu mddete komularndan birine hibir surette iyilik
borcu vermez. Bakasyle de ziraat, ticaret, sanayi gibi ilere girierek kar yahut
zarara itirak etmez. Cemaatte de sevgiyle ve iyi niyet ile ileri olsun, ihtiyalar
giderilsin diye yardm elini uzatmaz. Bunun byle olaca gn gibi akardr.
nk: Elinde hazr birikmi parasn gtrp kapitaliste teslim etmesinde; kar
garantiye baladktan sonra gidip evinde emniyette, huzurla yatp uzanmasndan
onu alakoyacak bir sebep kalm mdr?
Ftratn zayf ve dk meyillerine kapy ardna kadar ak braktktan sonra bu
dk meyillerin gelimesini, zararlarnn her taraf kuatmasn srf ahlaki vaz
ve nasihatler ile nlemek elbette imkansz olur. Bu da yetmiyormu gibibir de
kanunlarnz bu dk meyilleri tevik eder durumda olup bu gibilerinin elinden
tutmaktadr. Hkmetimiz toplumun mali ilerini bu ktlk -faiz- zerine
tanzim edip ynettikten sonra, sizler faizin zararlarnn nne nasl durabilir,
czi tadilatlarla, sathi slahatlarla gelimesini nasl nliyebilirsiniz? Cemiyet er
saan bu kapy tamamen kapatmadka, bu ktl elbette nliyemezsiniz.
Bir kere maliye ileri iin faiz d bir nizam dzenlenip yrrle kondu mu,
faiz kendiliinden yerini ona terkeder. Sonra da kanunlarla iptal edilir, diye
dnenler muhakkak ki eve kapsndan baka bir yerden girmeye zenenlerdir.
Faiz, mubah ve cari olduu mddete, kanunlar tarafndan da desteklendike;
mahkemeler de faizden meydana gelen kalepir ve yama karlarn meruiyetini
kabul ederek borluya zorla infaz ettike; kapitalistlerin insanlar garanti kar ve
fayda vadiyle faize tamah ettirmeye, birikmi paralarn kendi kasalarna
ekmeye, bakalarna bu paralar faizli bor olarak vermeye tam hrriyetleri
olduka; drst ve faizsiz maliye nizamnn yaamas varla kmas elbette
imkan harici kalr. ayet sizce faizin iptal edilmesi; nce faizsiz bir maliye
nizam kurulmasna, yrrle konarak kendiliinden faizin yerini almasna
balysa, iyi biliniz ki kyamete kadar faiz denilen lanetten kurtulacamz gn
72

gelmiyecektir. Ama gerekten bu lanetten kurtulmak istiyorsanz, onu ilk

admda kanunlar ile yasaklamamz iptal etmeniz gerekir. O zaman kendiliinden
faizsiz bir maliye nizam ortaya kar. nk eskiden beri sylenildii gibi her
icadn anas ihtiya tr. Ona, hayatnn her kesinde yaamasn salyacak;
kendine yararl olan yolu ap gsterecek olan nizam yine o kendi
hazrlyacaktr.
Faiz yznden insanlarda husule gelen kt srfatlarn kalplerinde yer etmi
kuvvetli kkleri ve derin etkileri vardr. Bunlar eksik planlamalar ve sathi
davranlar ile skp atmak, hangi toplumda olursa olsun mmkn deildir. Bu
hususta slamn belirttii btn tedbirler alnmal, ilemler yaplmaldr. Faiz ile
her kede, sahada slamn istedii ekilde samimiyetle, ihlasla, boumaldr.
slam sadece faizi ktlemekle ahlaki ynden zararlarn belirtmekle yetinmez;
bir taraftan dini yasaklar ile insanlarn ondan nefret etmelerini, irenmelerini
salarken dier taraftan kanunlaryle faiz nizamn kaldrr faizden gelen karlarn
hepsini iptal eder. Faizin alnmasn, verilmesini yazma yaplmasn, ahitlik
edilmesini, emniyetin el koymasn gerektiren sulardan hatta cinayetlerden
sayar. Byle bir suu irtikap edenlerin gereince cezalandrlmalar, verilen hafif
cezalar ile tvbe etmiyenlerin, lm gibi, mallarn musaderesi gibi ar cezalara
arptrlmalar iin emniyetin resmi siyasi nufuzunun var olduu her yerde
uramasn gerektirir. Bir ncs de, slam, zekat usuln zorunlu koarak,
toplatlmas ile datlmas iiyle hkmeti vazifelendirir. Maliyeyi bu yeni
nizama gre tesis eder. Btn halkn slah, eitimi ve retimi ii, basn, yayn
gibi eldeki btn vasta ve imkanlar kullanarak ilerine kklemi olan dk
meyilleri, faiz almay ve vermeyi tevik edici sfatlar silip yerine, fertler
arasnda dayanma, yardmlama ruhunu verecek olan sfat ve meyillerin
gelimesini salayncaya kadar urar.
Ciddi, azimli ve samimi olarak faizi kaldrmay ve nizamn iptal etmeyi isteyen
herkesin beyan ettiimiz btn yollar aynen tatbik etmesi gerekir.
FAZ NZAMINI KALDIRMANIN
SONULARI:
ayet, faiz nizamn kaldrma ii, zekat mallarnn toplatlmas ve datlmas
itimai nizam ile birlikte yrtlecek olursa, neticesinde, mali ynden nemli
olan byk olay ortaya kar:
1) Bugn, kapital biriktirme ekli, zararl ve yanl olmaktan kurtulacak, doru
ve yararl ekle dnecektir. Kapitalin biriktirilme eklinde toplumumuzun hazr
nizam, insanlarn cimrilii, para biriktirme hrsn - her insanda bu hrsn az ve
ok mevcut olduundan phe yoktur - yapma tedbirleriyle en son haddine
ulatrmakta: ekici yahut en son artrabilecikleri en fazla paray artrmalarna
73

tevik etmektedir. Para biriktirmeyenleri, balarna gelecek beklenmedik

felaketler ve zorluklarda ellerinden tutacak bir insann cemiyette artk mevcut
olmadn syliyerek uyarr korkutur. Ayrca biriktirecekleri parann karln
faiz olarak alacaklarna inandrr. Byle ifte tevik ve tahrik sonunda toplumun
btn fertleri masraflardan kstlamaya, gelirlerinin azyla yetinmeye geri
kalann artrmaya koyulurlar. Dolaysyla piyasada mallarn srmnde azalma
olmas sonunda, ticaretin ve sanayinin, ilerleme, kalknma ve gelime
imkanlarnda daima bir gerilemeye sebebiyet verir. Dier taraftan kapitalin,
saylar pek az olan bir ka kiinin elinde ylnn artr, ounluun
gelirlerindeki azalmaya paralel olarak hzlar. Pek az zmrenin elinde kapitalin
ylmas da toplumun geimine genel bir zarar getirir. nk para artrmaya
alan her fert artraca para dolays ile geride kalan binlerce insan deil para
artrma imkanndan, birey kazanma frsatndan dahi mahrum eder.
Ama, faiz usul kaldrlr, toplumda herkesin kalbi, herhangi bir felaket
karsnda devletin zekat toplayp datma nizamndan dolay her zaman
kendilerine yardm eli uzanaca inancyle rahat ve huzurda, olursa cimrilie,
para hrsna olan gayr fitri tevik sebepleri toplum zerinden kalkar ve insanlar
el akl ile ihtiyalarn gidermeye para harcamaya balarlar. Fakir
kardelerinin de kendi yan sralarnda alma kuvvetine sahip olmalarn
ihtiyalar urunda para sarfetmelerini temin ederler. Netice olarak da ticaret ve
endstri ilerlemeye yn tutar; nk, halkn iktisadi durumu iyileince, gelirleri
artnca, ticaretin ve sanayinin kazanma imkanlar fazlar; -Bugnk toplumda
muhta olduklar gibi- d devletlerin sermayesine ihtiyalar kalmaz;
memleketin her kesinden istedikleri kadar sermaye i sahalarna akn eder. Bu
durumda dahi - bazlarnn zannettii gibi- insanlarn hepsi para biriktirmekten
tamamen vazgemezler. Bir ksm, durumlar icab, bir ksm da fazla gelire
sahip olduklarndan dolay para biriktirmeye zorlanrlar. Bu biriktirme ii,
toplum, tam bir bolluk ve refah ierisinde olduundan, korku yznden, yahut
istikbal endiesinden ve tamahtan ileri gelmi deil, gelirlerinden fazla olan,
meru ekilde ve ihtiyalarn tam bir el akl ile karladktan sonra artan
paray kabul edecek bir fakir bulamadklar iin ister istemez biriktirilen, her
zaman iin hkmetin ilerine; memleketin ticaretine; belki de civar
hkmetlere yatrmaya hazr olduklar bir paradr.
2- nsanlarn elinde birikmi olan para, bir kyda faydasz duracak yerde,
faydal ilerde kullanlmak zere i sahalarna, endstriye devaml ekilde akn
edecek; memleketin ticareti, sanayi ve ziraati her lzum ettike bu servetten
yararlanma imkann kolayca bulacaktr.
Bugnk nizamda servetin ticarette, sanayide ve ziraatte kullanlmasnn tek
sebebi faize olan tamahtr. Fakat bu tamah yznden de bu iler
duraklamaktadr. nk, kapitalini ok zaman, piyasada faiz fiatlar artsn diye

74

vermez; elinde tutar. Yine bu tamah parann tabiatn deitirmi, tiicari

tabiatnn yolunda saptmtr. ve ticaret adamlarnn paraya ihtiyalar olduu
zaman para onlardan uzaklamakta, bir sr ar artlar koarak
uzaklamaktadr. Fakat durum aksine dnnce ihtiyalar kalmaynca, para
kk, byk her ticaretin peinde komaya balar, pek kolay artlarla balar,
pek kolay artlarla kullanlmaya raz olur. ayet faiz kanunlarla yasaklanarak
iptal edilir de elinde birikmi para bulunduranlardan yllk 2,5 nisbetinde zekat
vermeleri istenirse parann tabiat dzelir, stnden bu taknlk ve cokunluk
kalkar; kendinde frsat bulduka ticarete akn edip kullanlma istei yerleir.
3- Faiz nizam iptal edilirse ticari maliye bor maliyesinden ayrlr. Bugnk
nizamda bor ok zamanlar, hatta her zaman iin faiz olmadan elde edilemez
durumdadr. Bor alan adam bu paray, ister verimli bir i iin alsn ister
verimsiz bir i iin; ister ksa ve muvakkat bir zaman iin istesin, ister uzun
vadeli olarak istesin durum hep ayndr. Faizci iin fark etmez. Ama faiz nizam
iptal edilecek olursa, bor usul ancak, gelir getirmeyen yahut, kk apta olan
iler iin ksa vadeli olarak yrtlr ve iyilik borcu prensiplerine gre de elde
edilir. Fakat, gelir salayan ilere; sanayiye; hkmet projelerine lazm olan
yatrmlar iin bor prensibi yerine itirak prensibi uygulanr.
imdi de faizsiz maliye nizam ierisinde bu her iki blmn nasl
uygulanacan aada ksaca aklamak istiyoruz.
FAZSZ MALYE NZAMINDA
BOR ALMA EKLLER
lk olarak bor ileri blmn ele alalm, nk, insanlarn birou faiz usul
kaldrldktan sonra, kimseden bor alma imkan kalmyacandan endie
etmektedir. Gerekten maliye ilerinin yolu zerinden tkezletici, irkin mania faiz -giderilecek olursa insanlar bor bulmakta hi zorluk ekmiyecekler, bugn
bulamadklar kolayl da bulacaklardr. Hatta bugnknden daha iyi bir ekilde
bor elde edeceklerdir.
A- KSEL HTYALAR N:
Bu gnk nizamda, kiisel ihtiyalar iin, faiz demek art ile bor para
bulmaya ak braklan yegane yol; fakir insanlara faizci kapitalistin; gzde
insanlara da bankalarn yoludur. Her iki ekilde de bor para almak isteyenler,
lzumsuz veya gnah iler iin yahut gerek ihtiyalar iin alacaklarndan sarf
nazarla istedikleri kadar paray herhangi bir maksat iin -faizciden yahut
bankacdan -alabilirler. Yeter ki alacaklar para ile birlikte faizini de
deyeceklerine bankacy yahut faizciyi ikna edebilsinler. Fakat onlar ikna
edemezlerse, bir tek kuruu bile -Evlerinde kefenlenip defnedilmeyi bekliyen
75

cenazeleri olsa dahi -alamazlar. Sonra, fakir bir insann urayaca felaket;
zengin bir insann yapaca lzumsuz, gsteri masraflar faizcilerin nne kan
en tatl ve kanlmaz frsatlardr. Bir kere tuzaklarna den olursa, ta
yreklilikle; bencillikle; paralarn ve faizini almadan onun yakasn
brakmazlar. Bu nizamda ac olan bir gerek de, borcunu ve faizini demeye
uraan bir fakirin ne zorluklar ierisinde kvrandn grebilecek bir kalbin
yokluudur. Hazr nizamn insanlar iin hazrlad bor alma kolayl byledir.
Bir de slamn faizsiz nizamn insanlara -gnll balaryla -hazrlad
kolaylklar grelim.
Bu nizamda ilk gze arpan ey, kanun d iler ve lzumsuz masraflar iin
bor kapsnn tamamen kapatlm olmasdr. Artk faize tamah ederek bu kt
maksatlar iin bor verecek hibir ahs veya messese yoktur. Bor alma ii de
gerek ihtiyalar ancak karlayacak kadar daralacak; ahsi ihtiyalarn
doruluu ve makuliyeti nisbetinde tahakkuk edecektir. Sonra, bu nizamda bor
verenler,bor alanlardan hibir ekilde yararlanamyacaklarndan, borlarn geri
denmesi iyice kolaylaacak, hatta ok az gelirli insanlar bile borlarnn yk
altndan taksit taksit demek suretiyle kalkabileceklerdir. Ayrca aldklar bor
paralara mukabil ev yahut arazi rehin brakanlarn da borlarndan bu ev ve
arazinin gelirleri dleceinden -faiz olarak ilave edilerek kaybolup gidecei
yerde -deme ii iyice kolaylaarak, en ksa zamanda hesabn kapatlmasna ve
tasfiye edilmesine yardm edecektir. Buna ramen pek istisnai durumlarda
borcunu deyemiyen olursa Hkmetin Maliye Evi (Beyt-l-Mal) bu gibilerin
yardmna koacak, borlarnn denmesine muhakkak katlacaktr. ayet bir
borlu lr de geride borcunu karlayacak mal brakmazsa yine maliye evi bu
borcun sorumluluunu zerine alacak ve kapatacaktr. Bu durumda tabii ki gc
olan herkes komusuna yardm etmekten ekinmiyecek ve bor bulma ii
bugnk nizamda olduu gibi asla zor olmayacaktr.
Buna ramen kendi mahallesinde yahut kynde bor verecek birisini
bulamyan kimse olursa Hkmetin Maliye Evi onun iin aktr.Mraccat eder
ve istedii borcu alr. Ancak burada zellikle zerinde duracamz bir nokta da;
Hkmetin Maliye Evi bu gibi iler iin en son mracaat edilecek yerdir. nk
slamn prensiplerine gre, toplum fertlerinin kendi aralarnda byle ferde
ihtiyalar gidermeleri, birbirlerine bor vermeleri gerekir. Herhangi bir
toplumun shhati fertlerinin birbirlerine kar olan ahlaki sorumluluklarn ve
bunlar yerine getirmek iin gsterdikleri gayretleri ile llr. ayet bir insann
kendi evresinde ve mahallesinde bor verecek kimseyi bulamad iin Maliye
Evine mracaat etmeye mecbur kald bilinirse hemen anlalr ki bu ahsn
yaad ortamn, mahalle veya kyn ahlaknda bir knt ve znt vardr.
Hkmetin Maliye Evi bir eyle karlat zaman sadece o insann ihtiyacn
bor vermek suretiyle gidermekle kalmaz ayrca, halkn ahlaki saln
korumayla grevli mercie haber verir ki vakit kayp etmeden hasta olan kye

76

veya mahalleye giderek tedavisi ile megul olsun. Gerekten byle bir
hadisenin, iyilie dayanan manevi bir toplumda uyandraca kuku ve endie
maddi olan toplumlarda kolera veya veba hastalnn grlmesinin
uyandraca kukudan ve endieden farkszdr.
slam nizamnda ferdi ihtiyalar iin bor temin etmeyi kolaylatracak bir
baka usul de dnlebilir. Kanunen her irkette ve her i yerinde alan
iilerin, memurlarn, altklar bu i yerlerinden, olaanst hallerde ve zor
durumlarda bor alma yetkileri olmaldr. Hkmet de kendi memurlarna bu
hakk resmen tanmal, zor durumda olan memura gayet serinlikle ve cmertlikle
ihtiyac kadar bor vermelidir. Bu usuln ahlaki ehemmiyetinden baka ve belki
de daha nemli, siyasi, iktisadi, ehemmiyeti vardr. nk, siz iilerinize bor
vermek hususunda kolaylk gsterecek olursanz, sadece bir ahlaki unsuru yerine
getirmekle kalmaz, iilerinizi iinde bulunduklar sknt, endie ve darlktan
kurtarr; onlar cismen ve maddeten ezen sebebi ortadan kaldrrsnz. Onlar bu
tehlikeden kurtarrsanz, onlarn huzur ve rahat sizlere ilerinde tam bir baary,
verim kapasitelerinde bir art garanti eder ve onlar bozguncu fikir ve
felsefelerden uzaklatrrsnz. Evet... Btn bunlarn, faizcinin hesap ileri
brosunun kaytlarnda hibir maddi kar olmyabilir. Fakat biraz akl ve basiret
sahibi olan herkes bu nizamn topluma bir btn olarak; kapitalistlere, fabrika
sahiplerine, siyasi, iktisadi her kurulua getirdii faydann; bugnn maddi
nizamnda kapitalistin hibir prensibine dayanmadan, sadece aptallk ve dar
grllk esasna gre ald faizden; ok daha deerli ve kymetli olduunu
anlar.
B- TCAR HTYALAR N:
imdi de i adamlarnn her zaman iin almaya mecbur aldklar borlar
zerinde duralm. Zamanmzda i adamlar bankalardan ksa vadeli bor almak
yahut, havaleleri ekmek suretiyle i yapanlar, her iki durumda da banka kendi
faizini alr. ok kere bu faiz miktar pek fazla olmaz. Bankalardan bor almak
veya havale miktarn ekmek i adamlarnn kanamyaca bir ihtiyatr. te
bu yzden i adamlar faiz nizamnn iptal edileceini iitince hemen dikkat
kesilirler ve faiz nizam olmadka bankalardan nasl bor para ekebileceklerini
veya havaleyi bozduracaklarn endieyle dnmeye koyulurlar. Hem sonra faiz
ortadan kaldrlnca, bankalar i adamlarna neye tamah ederek bor para
verecek ve kredi ap hesaplarna havaleleri geirecektir? Bu soruya tabii bir
cevap olarak u soru ortaya kar:
Umum halkn ve i adamlarnn bankalara yatracaklar paralar dahi faizsiz
olacana gre niin bankalar bu adamlara faizsiz bor vermekten; kredi ap
havale ilerini yapmaktan imtina etsinler? Hem bu halde bankalarn yapaca i
bir araclktan te gitmiyecektir. Eer bankalar bu vazifeyi kendiliklerinden

77

yapmazlarsa mterilerin bu kolayl gstermeye kanun hkmleriyle mecbur

tutulurlar.
adamlarnn bankalarda yatan sermayelerin bu gibi ihtiyalarna kafi
gelebilirse, bankalarn da kendi sermayelerini bu hususta kullanmalarnda hibir
mahzur yoktur. Prensip olarak, doru olan ey ise; faiz -veya dedikleri gibi kar
almyan kimsenin de iktisadi ve ticari ynden olup i adamlar, i sahalarnda
zaman zaman muhta olduklar bor paray kolaylkla elde edebilirler.
Bankalar, byle iler ve hizmetler karlnda faiz almaya balarlarsa, kendi
masraflarn nereden karacaklardr? Diye soru soran olursa, yle cevap
veririz:
Madem ki bankalar cari hesaplardan gelen paralar ellerinde faizsiz olarak
tutuyorlar, bu paralarn czi bir ksmn ksa vade ile i adamlarna bor
vermekte hibir zararlar olmaz. nk bu borlar hesaplayp kaydetmenin pek
az bir klfeti vardr. Bu klfetin karlnda cari hesaplardan; bankada arda
kalan paralardan fazlasyla elde edebilirler. Bununla beraber bu eklide i
grmek zorlar veya mmkn olmazsa, bankalarn tccar mterilerinden ayda
yahut alt ayda, belirli bir miktarda mahzur yoktur. Bu cret i adamlar iin
faizden ok daha elverili olduundan seve seve verirler.
C- HKMETLERN GELR GETRMYEN
LER N:
Mhim olan borlarn ncs de, hkmetlerin olaanst ihtiyalar ve
memleketin gelir getirmiyecek ileri ile sava iin lazm olan borlardr.
Zamanmzn maliye nizamnda bu gibi iler iin bor para, ancak ve yalnz faiz
yolu ile elde edilir. Baka da bir yolu yoktur. Fakat slamn mali nizamnda bu
gibi iler iin hkmetin muhta olduu yardm istemesi zerine insanlar Fertler, cemaatler, ticari kurulular -kendileri getirir; istekleriyle yazlr ve
verirler. nk: Faiz iptal ederek maliyeyi zekat usul ile tanzim etmek onlar
rahata ve huzura eritirmi; hkmetlerine kar olan gvenlerini artrmtr. Bu
durumda ona yardm etmekten; birikmi paralarn istekleriyle vermekten hibir
zaman geri kalmazlar. Btn bunlara ramen hkmet muhta olduu kadar
paray temin edemezse umum halktan bor para istemeye yetkisi vardr. Halka
ona bu borcu i rahatl ve gveni ile verecektir. Eer hkmet bununla da
ihtiyacn karlayamaz, gerekli paray temin edemezse bu yoldan birine ba
vurur:
1- Elindeki btn zekat mallarn ve bete bir gelirini kullanr.

78

2- lkesindeki btn bankalar, ellerindeki paralarn bir ksmn kendisine bor

vermeleri iin mecbur eder. Hkmetin bu icbar, halka zorunlu kotuu askerlik
hizmeti ve mecburi hallerde vatandan evini, arabasn, alma selahiyetinin
ayndr.
3- En sonunda muhta olduu kadar nakit para bastrr. Gerekte bu i halkn
elinden mlkn bor almann bir baka eklidir ama, bu are hkmetin ok
zor durumlarnda ve en son ba vuraca are olmaldr. nk nakit para
bastrmann bir sr kt sonular vardr.
D- MLLETLERARASI BORLAR:
Zamanmzn faiz dnyasnda dier devletlerden faizsiz bir tek kuru
alabileceimizi mit etmemeliyiz. Bu bakmdan elimizden gelen btn
imkanlar kullanarak d devlet ve milletlerden bor almamaya almalyz. Hi
deilse kendimiz, bir milletin komusuna, faiz almadan, nasl bor
verebileceine rnek olamadmz mddete bu iten kanmalyz. Kitabmzn
geen blmnde ilediimiz konuya bir gz atan insann; kolumuzu svayp ie
balayarak memleketimizde faizi iptal etme esasna dayanan iyi bir maliye
nizamn kurarsak iktisadi durumumuzun, ba dndrc bir hzla deiip
iyilemeye yneleceine ve sadece d devletlerden bor para almaya
ihtiyacmz kalmyacak seviyeye ykselmekle kalmayp belki de civar muhta
lkelere faizsiz bor verecek duruma gelebileceimize inanmakta hi tereddt
etmiyeceine bizim de sonsuz kanaatimiz vardr. Gerein hakk iin doruyu
sylemek gerekirse dnyaya byle iyi bir maliye nizam rneini verdiimiz
gn, asrmz tarihinin en mthi inklap gn olacaktr. Bu inklap sadece mali
ve iktisadi bir inklap olmayp belki de siyasi, medeni ve manevi bir inklap
olacak ve o zaman dnyann dier devletleri ile faizsiz ilem yapabilme
imkanmz kendiliinden ortaya kacaktr. Gelecekte - Tedrici bir ekilde dier dnya devletleri arasnda, birbirleriyle faize dayanan ilemler
yapmyacaklarna dair anlamalar imzalanacaktr. Dnya devletlerinin fikir
birliine vararak, 1945 de ingilterede yaplan Bretton Woods anlamasna
dman kesildikleri gibi, btn faizli anlamalara dman kesilecekleri gnn
ok uzakta olmadn grmekteyim. Ben btn bunlar yksekten atarak
sylemiyorum. Bugn dnyada fikir adamlarnn ounun, devletler aras faizle
i grmenin, dnya siyaseti ve ekonomisi zerindeki kt tesirlerini ciddiyetle
dnmekte olduklar gerektir. lerlemi ve gelimi mreffeh devletin, geri
kalm komu devletlerin de, ilerlemeleri, kalknmalar iin samimiyetle,
ciddiyetle uramasnn, aba ve gayret gstermesinin, kendisine, mali ve
iktisadi ynden olduu kadar, siyasi ve medeni yden de bir hayli kar getirecei
muhakkaktr. nk ilerlemi mreffeh bir devlet ile ibirlii yapmak, mali ve
iktisadi alanlarnda iflas etmi bir milletin varlndan kan damlacklarn
ekmekten ok daha karl ve verimli olur. Dnyada bu hakikatleri dnen ve bu

79

sonular gren, herkese ilan eden insanlarn says az deildir. Fakat, gya
uyan ve aydnlk a denilen asrmzn insanlnn aslnda phesiz bir ar
olarak kalan faiz lanetinden, devletleraras ilemleri kurtarmaya, temizlemeye
teebbs etmekte dier dnya devletleri ile yar edecek ve bu ie kendi
lkesinde faiz nizamn kaldrmak suretiyle balyacak hikmet sahibi bir millete
ihtiya vardr.
H- GELR GETREN LER N:
Biraz nce detaylariyle akladmz yeni nizam erevesinde i adamlarnn ve
mlk sahiplerinin maliye ilerinin ne ekil alacana, bir de imdi baknz. Bu
nizam faiz usuln iptal eder etmez hemen arkasnda, insanlarn etrafna
tkleri ve burada kendilerini gayret etme klfetinden ve tehlikeye
dmekten emin hissettikleri kapy da kapatacaktr. nk onlar, birikmi
paralarn ticarete veya sanayide altracak olan bir adama vermektan,
mukabilinde belirli bir maddi kar garanti etmekle yetinmekten mahrum
edecektir. Sonra bizim yeni nizammzda zekat usul insanlarn birikmi
paralarn, sandklarda saklamalarn ve ymalarn nliyecektir. Ayrca; byle
iler iin ve ehvet urunda para sarfedilmesine, hakiki bir slam devletinde ak
kap braklmyacak; millette bulunan fazla paralar bu yolda telef olmyacaktr.
Bu durumda gelirleri, ihtiyalarndan fazla olanlaru iki yoldan birini tercih
etmeye mecbur kalacaklardr:
1- Eer gelirlerinde daha fazla bir art olmasn istemiyorlarsa, ellerindeki fazla
paralar, ya kendi elleriyle, umum yardmlama kurulularna veya derneklere
vakf etmek suretiyle umum menfaat ve hayr ilerinden birine katlrlar; yahutta
hkmete teslim ederek, memleketin kalknmasnda, halkn refahnda
kullanlmasyla yetinirler. Bir de hkmetin rgtleri, halkn itimadn kazanm
muhlis, dindar, ferasetli kler elinde oldu mu, herkes maslahat, kaknmas ve
hayr ileri iin hkmete ve dier yardm kurumlarna halktan klliyetli
miktarda para, karlksz olarak akn eder. Byle hayr ileri iin hkmetin
yapaca masraflara halkn ounun katlmasna lzum dahi kalmaz. Kald ki
kendilerinden bu iler iin alnan borlarn faizini demeye katlmalar istensin.
2- Ama daha fazla gelir salamay arzu ederlerse, bunlar iin de tek yol,
birikmi paralarn, gelir salayc ilerde kullanma prensibine dayanarak
bakalaryle, kar ve zarara tam bir oranla ortak veya hissedar olmaktr. Bu ii,
dorudan doruya kendileri i adamlar ile anlaarak yapabilecekleri gibi
hkmet veya bankalar vastasyle de yapabilirler.
Eer dorudan doruya kendileri ortaklk kurmak istiyorlarsa, ortak olacaklar
taraf ile ortaklk artlar zerinde kendileri anlarlar. Yalnz, kanunen bu gibi
ortaklklarda, zarar veya karn her iki tarafa hangi oranla datalacann tahdit
edilmesi gereklidir. Dier byk sermayeli irketlere ortak olmann usul de,
80

bilindii gibi bu irketlerin karacaklar hisse senetlerini satn almaktr. Ancak

bu nizamda belirli gibi hisse senetleri satn alanlara her durumda belirli bir karn
taahht edilmesi gibi bir ey asla yoktur.
Eer paralarn hkmet kanal ile altrmak istiyorlarsa gelir salayc
herhangi bir iktisadi devlet teekklne, mesela hidrolik elektrik santral
iletmelerine hissedar olurlar. Hkmet bu gibi projeleri nceden ilan eder ve
hissedar olmak isteyenleri arr. Bu projelere sermayelerini yatrarak
hkmetle ortak olmak isteyenlerin hepsi -Fertler, ticari kurulular, bankalar itirak edebilirler ve katldklar oran nisbetinde de kar alrlar yahut zarara
katlanrlar. Bu gibi iktisadi devlet teekkllerinde, hkmetin, itirakilerin
hisse senetlerini -zel bir tertip ve programla - geri satn alp, messeseyi elli
veya altm gibi belli bir mddet zarfnda yalnz kendi mal yapmaya hakk
vardr.
Fakat nc yol, yani insanlarn paralarn gelir salayc ilerde bankalar
kanal ile altrmalar yollu, ierisinde de dier i yollarna nazaran en kolay
yol hazr nizamda en kolay yol olduu gibi slam nizam saylr. Bu bakmdan
biraz nce zerinde durduumuz dier iki yldan fazla ve daha geni ekilde
zerinde duracamz yol bu olacaktr.
BANKACILIK SSTEMNDE SLAM DZEN:
Modern bankaclk sistemi hususunda ilediimiz konunun muhtevas,
bankacln esasta yanl ve hatal bir sistem olduu anlamnda deildir ve hi
bir zaman da olmamtr -Hakikatte bu messese faydal olup Bat
medeniyetinin getirdii en nemli iyiliklerden biridir. Fakat dier faydal
hizmetleri yannda eytani bir faktrn karmasyla bozulmu ve kirlenmitir.
Her eyden nce banka, medeni ve iktisadi hayat iin zaruri olan birok faydal
ve meru iler grmektedir. Mesela: Bir yerden dier bir yere nakit para havele
ileri; d lkelerle kolay i irtibat; ek ve banknot tedavl; irketlerin hisse
senetlerinin sat; bir sr bro ve ube ilerini ifa etmekte ve bu ilerle daima
uramaya mecbur olan insanlar, az bir iskonto mukabili byk zorluklardan
kurtarmaktadr. Bunlar ve bu gibi durumlar bankalarn yrrlkte kalmalarn ve
mstakil olmalarn zorunlu tutan sebeplerdir.
Haddizatnda, bankalarn, ticaret, sanayi, ziraat ve dier medeni iktisat kollarna
ve bu kollarn bilhassa bugnk ihtiyalarna nisbetle ok daha mhim olan bir
faydas da, toplumun fertleri ellerinde, ihtiyalarndan fazla olarak kalan paray
bir merkezde toplamas, biriktirmesi, iktisadi hayatn her blm iin zaman
zaman gereken paray elinde daima hazr bulunmas yannda; bu parann
topluma hibir ekilde faydas olmadan fertlerin elinde, urada, burada dank
bir ekilde ellerindeki paray altrmak iin, sada, solda, frsat kollamalarna
lzum brakmadan, fazla olan bu paray bir arada ve bir btn halinde bunu gelir
81

salyc ilerde altrarak elde edilecek kar geliri, herkese mmkn olan en
gzel ekilde paylatrr. Buna bir de banka personelinin ve yneticilerinin,
ticaret ve i adamlarnda olmyan fenni maharet ve basiretlerini ilave etmek
lazmdr. Bu adamlar meslekleri icab daima maliye ileriyle uratklarndan,
gerekte ok kymetli olan bu fenni mahareti kazanmlardr. Bunkalarn bir
faydasn daha belirtmek, istersek, kapitalistin elinde egoizm ve bencillik
silahn brakmaz; ive ticaret adamalariyle yardmlama prensibine gre i
birlii yapar. Bankalarn btn bu faydalarn ve hizmetlerini, insann
medenilemesinde en byk mania ve bozguncu unsur haline getiren yalnz faiz
olmutur. Faizin bu yklcna katlan ve ona yardm eden ikinci unsur da;
Faize olan tamah yznden, fakirlerin ceplerinden karak bankalarda biriken
servetin, sadece birka kapitalistin sahip olaca ve toplum menfaatine son
derece aykr olan ahsi arzularna gre ynetebilecekleri bir servet haline
gelmi olmas keyfiyetidir. Bu iki bozguncu unsur, bankaclk sisteminden
kaldrlacak olursa uygarlk yolunda insaniyet bugn ettii hizmetten ok daha
temizini ve faydalsn ifa edecektir. Hem bu temiz ve faydal ilerinin de, srf
maddi bakmdan kapitalistler iin de faizcilie nazaran daha karl olacanda
hayret edilecek bir taraf yoktur.
Bankalardan faiz usul kaldrlacak olursa, insanlar paralarn bankaya
yatrmaktan vazgeerler, diye iddia edenler muhakkak iddialarnda yanlrlar.
Diyorlar ki: Madem ki faiz alma midi kalmamtr, yle ise insanlar niin
paralarn bankaya yatrsnlar? Evet... Muhakkak onlar iin faiz alma midi
kalmamtr. ama, yerine para kazanma imkan ile -ayet fazla deilse -eittir.
Ayn zamanda bankalar insanlara kendilerini bugn muhta ettirdikleri dier
faydal ileri de grmeye devam edeceklerdir. Bu yzden, faiz usul iptal
edildikten sonra dahi bankalara para yatrmlarnn bugnk hzyle devam
edecei, kati ve kesin bir ekilde aikar olup, pheli hibir taraf da yoktur.
Hatta insanlarn refaha eriip ticaretleri geliecek, gelirleri artacak olduundan
banka hesaplar kabaracak, yatrmlar oalacaktr.
Bankalarn bu paralar ne yapacaklar hususuna gelince:
Vadesiz cari hesaplar altnda birikecek olan paray gelir salayc ilerde bugn
nasl kullanamyorlarsa o zaman da kullanamyacaklardr. Ama genel olarak
paralar iki byk yerde ii grebilir. Birisi: Banka ile hesap sahipleri arasndaki
normal nakti ilerde. kincisi: adamlarna ksa vade ile faizsiz bor vermekte,
havale senetlerini faizsiz demekte. Uzun vade ile yatrlan paralar dahi halka
faizli bor verme iinde kullanamazlar. Bunlar gelir getirecek ilerde -hesap
sahiplerinin msaadesiyle- kullanarak i alanlarna, hkmetin ve yerli
kurumlarn, ticaret, sanayi, ziraat ilerine ortaklk pernsiplerine gre katlrlar ki,
bunun da zaruri bir sonucu olarak iki byk faydann tahakkuk etmesi salanm
olur. Birisi: kapitalistin maslahat, i ve ticaret adamnn maslahat ile birleir.

82

Bu durumda ticaret, her iki tarafn maslahatna- uygun olacandan, istedii

kadar sermaye ile desteklenebilir. Ayrca, bugnn faiz dnyas ticaretini,
zaman zaman kriz ve kesada uratan sebepleri ortadan kalkar. kincisi: Bugnk
zt ve eliik iki ayr gr -Kapitalistin sermayesini srp, ekme gr ile, i
ve ticaret adamlarnda birleir, dayanmaya ve yardmlamaya dnerler. Bu da
her ikisi iin faydal olur.
Sonra bankalar bu ilerden edecekleri kar hesap sahipleri arasnda, kendi idare
masraflarn dtkden sonra, belli bir oranla datrlar. Bu hadisenin douraca
en byk fark, bugnk nizamda elde edilen karlarn yalnz banka kurucular
arasnda paylatrlmasna, hesap sahiplerinin faizden baka bir ey
almamalarna mukabil bizim nizamda karlarn hem banka kurucular, hem de
hesap sahipleri arasnda paylatrlaca hususudur. Bugn hesap sahipleri belirli
bir miktar faiz alyorlarsa, bizim nizamda byle belirli bir ey olmyacaktr, elde
edilen karn -az, ok hepsi kurucular ile hesap sahipleri arasnda belli bir oranla
datlacaktr.
flas ve zarar etme tehlikesine gelince, bu tehlike bugn ver olduu kadarndan
daha ok deildir. Kaybetme tehlikesine snrsz kar etme imkan bugn yalnz
banka kurucularna aittir. Bizim nizamda bu tehlikeye hesap sahipleri de itirak
edeceklerdir.
imdi ise bankacln gideremediimiz bir tek tehlikesi kalmtr, o da: Bugn
bankalarda biriken btn paralarn idaresi ve ynetimi bir ka kurucu
kapitalistin eline terkedilmitir. Bu tehlikeyi de u ekilde tedarik etmek
mmkndr:
Maliye Evi veya Devlet Bankaclk leri, Merkez Bankas bu vazifeyi dorudan
doruya kendi zerine alr ve zel sektrn bamsz bankalarna hkmet
nfuzunu kullanarak, idare ve tefti ilerine mdahale ile kapitalistlerin maddi
kuvvetlerini ktye kullanmalarn nler.
Bu sahifelerde arzettiimiz, faizsiz maliye sisteminin basit ana hatlarna ksa bir
baktan sonra, acaba bir kimse faizi iptal etmenin mmkn olup olamyaca
hususunda tereddt edebilir mi?
SON
FHRST
nsz
BRNC BLM

83

Nazari ynden faizin yasaklanmas

KNC BLM
Faizin ruhi ve ahlaki bakmdan zararlar
NC BLM
Modern Bankaclk Sistemi
DRDNC BLM
FAZHAKKINDA SLAM AHKAMI
BENCBLM
Faizin Aksam ve Hkmleri
ALTINCI BLM
Ekonomik prensiplerin yeniden dzenlenmeleri
YEDNC BLM
Dzeltmenin pratik ekli

84