N CNG V NHNG TC NG CA N N NN KINH T

GS.TS Ng Th Chi
Gim c Hc Vin Ti Chnh
Cuc khng hong kinh t ti chnh n ra thng 9/2008 ang chng cht ln
vai cc quc gia gnh nng n nn do h phi i vay chi tiu v cu tr kinh t.
Hy Lp ng trc nguy c v n, nhiu nc trong khu vc ng euro cng n
mc bo ng. Mc n cng ca Vit Nam nu tnh theo GDP sp xp x mc n
ti thiu tnh theo GDP i vi cc thnh vin thuc khu vc euro.
Hai nm trc, Hy Lp gia nhp khu vc ng euro. Ngy nay, vi n cng
ln ti 110% GDP, Hy Lp b khng hong v gp kh khn trong vic thanh ton
n c, kh bn cc khon n mi mc gi hp l; thm ch c nguy c b khai
tr hon ton khi th trng n. Th gii ng trc nguy c Hy Lp tr thnh
mt Lehman Brothers, tp on u t ln th t ca M, ph sn thng 9/2008, l
mi la gy "ho hon" Ph Wall, ly lan ra h thng ngn hng M v th gii.
Khng hong n nh nc ca Hy Lp cng c kh nng ly lan thnh mt t ri
lon ti chnh ton cu mi.
Di sc p ca EU, Hy lp c 3 thng t cu mnh. Quc hi Hy Lp
va thng qua cc gii php tht lng buc bng mt lng dn, "au n nht" m
hon cnh trc y khng cho php thc hin, nh ct gim chi tiu khu vc nh
nc, hn ch tr lng, thng v ngng tr cp hu tr; tng thu gi tr gia tng,
tng thu nhin liu, thuc l, ru v hng xa x.
Hy Lp, cng nh cc nc s dng ng euro, tng thc hin nhiu th
thut che giu thc trng ti chnh v nhm t c nhng ch tiu ra cho cc
nc thnh vin, nh tng d n khng qu 60% GDP v thm ht ngn sch hng
nm khng qu 3% GDP. t c nhng ch tiu y, nhiu nm qua cc chnh
ph EU bn ra nhiu ti sn quc gia v che giu nhiu khon chi. Hy Lp che
giu mt s khon chi quc phng, vi l do "b mt nh nc". Nm 2000, Hy
Lp bo co chi 828 triu euro (1,13 t USD) cho qun s, ch bng 1/4 con s 3,17
t euro m sau h tha nhn chi cho quc phng. Nay Hy Lp tha nhn
bo co mc chi cho quc phng thp hn thc t ti 8,7 t euro trong giai on
1997-2003. T nm 2007-2010, n cng ca ton th gii ln ti 15.300 t USD,
trong 8 phn l n t nhm G-7. Qu Tin t quc t (IMF) cnh bo, n nm
2014, n cng ca cc nn kinh t nhm G-20 c th chim 118% GDP, cng
chng khc g tnh cnh hin ti ca Hy Lp. V phn cc nc khc, n lt mt
s quc gia cng phi i mt vi nguy c b ph sn.

Quan nim v cng n

Mt cch khi qut nht, c th hiu n chnh ph, n cng hoc n quc gia
l tng gi tr cc khon tin m chnh ph thuc mi cp t trung ng n a
phng i vay nhm ti tr cho cc khon thm ht ngn sch, v th, n chnh
ph, ni cch khc, l thm ht ngn sch lu k tnh n mt thi im no .
d hnh dung quy m ca n chnh ph, ngi ta thng o xem khon n ny
bng bao nhiu phn trm so vi tng sn phm quc ni (GDP).
N chnh ph thng c phn thnh : N trong nc (cc khon vay t
ngi cho vay trong nc) v n nc ngoi (cc khon vay t ngi cho vay
ngoi nc). Vic i vay ca chnh ph c th c thc hin thng qua pht hnh
tri phiu chnh ph vay t cc t chc, c nhn. Tri phiu chnh ph pht hnh
bng ni t c coi l khng c ri ro tn dng v chnh ph v c th tng thu
thm ch in thm tin thanh ton c gc ln li khi o hn. So vi tri phiu
chnh ph pht hnh bng ni t, tri phiu chnh ph pht hnh bng ngoi t
(thng l cc ngoi t mnh c cu ln) c ri ro tn dng cao hn v chnh ph c
th khng c ngoi t thanh ton, thm vo cn c th xy ra ri ro v t
gi hi oi.
Ngoi vic vay bng cch pht hnh tri phiu ni trn, chnh ph cng c
th vay tin trc tip t cc ngn hng thng mi, cc th ch ti chnh quc t,
chng hn Qu Tin t quc t (IMF)... Hnh thc vay ny thng c chnh ph
ca cc nc c tn cy tn dng thp p dng v khi kh nng vay n bng
hnh thc pht hnh tri phiu chnh ph ca h khng cao.
Tc ng ca n cng n nn kinh t
- Khi n cng qu ln, vic tht cht chi tiu, thc hin chnh sch "tht lng
buc bng" gim thm ht ngn sch l iu kin phi p ng c nhn s
h tr cn thit t cc t chc tn dng quc t, th nhng, "tht lng buc bng"
li dn ti nhng cuc biu tnh phn i ca qun chng, gy cng thng, bt n
chnh tr, x hi, bi nhng ngi ngho, nhng ngi yu th trong x hi l
nhng ngi b tc ng mnh nht t chnh sch ct gim phc li, ct gim chi
tiu ca chnh ph. Chng hn, c nhn gi cu tr nhm gii quyt khng
hong n, Chnh ph Hy Lp phi quyt nh tng nhiu loi thu, t thu gi tr
gia tng n thu thu nhp, thu bt ng sn; v nh thu vo nhiu sn phm
nh ru, thuc l..., ng thi chp nhn p dng cc bin php ct gim chi tiu
mnh tay. phn i chnh sch ny ca chnh ph, cc cuc tng nh cng
din ra, hng chc ngn ngi tham gia biu tnh trn khp t nc Hy Lp,
nht l ti th A-ten.

Nm 2001, c-hen-ti-na phi i mt vi tnh trng ri lon nghim trng

do cc ln sng biu tnh khp ni phn ng cc bin php "tht lng buc bng",
ri Tng thng c-hen-ti-na khi l ng Fc-nan- la Rua phi t
chc, v 4 ngy sau , ngi k nhim l A-n-ph R-ri-get Saa phi tuyn b
tnh trng v n quc gia, vi khon n 90 t USD - mc n ln nht trong lch s
t nc ny.
- Trong thi im hin nay, khi nn kinh t ton cu mi thot khi khng
hong, bt u c du hiu phc hi do kt qu ca cc gi kch thch kinh t m
chnh ph cc nc chi ra trong nhng nm trc y, th vic ct gim chi tiu,
tng thu s lm gim u t, km hm s phc hi ca nn kinh t, lm chm tc
tng trng, thm ch c th y nn kinh t vo "khng hong kp". Nghim
trng hn, vic tung ra cc gi kch thch kinh t chnh l mt trong nhng nguyn
nhn lm tng n cng ca cc chnh ph, vy nu nh khng hong "ti xut" th
liu cc chnh ph c cn kh nng xoay x, cu vn nn kinh t ca mnh?
Vn t ra cho cc chnh ph l phi cho li gii quyt c thm ht ngn
sch nhng khng y nn kinh t tr li tnh trng suy thoi, trong khi cc bin
php gii quyt hai vn ny li c tc ng khng thun chiu.
- Khi n cng lin tc tng cao, nn kinh t b h bc tn nhim theo bo co
ca cc t chc chuyn i nh gi tn nhim cc cng ty v quc gia khc, nim
tin ca ngi dn v gii u t b lung lay, khi nn kinh t d tr thnh mc
tiu tn cng ca cc th lc u c quc t. Th d, i vi Hy Lp, khi t chc
xp hng tn dng Standard & Poor's h bc tn nhim i vi tri phiu chnh ph
ca A-ten, cc qu u t ln lp tc bn ra loi tri phiu ny, ng thi t chi
mua vo trong cc t pht hnh tip theo. Nu chnh ph mun huy ng tin t
th trng ti chnh s phi chp nhn chi ph vn cao hn v sau , ri vo vng
xoy : tip tc b tt bc tn nhim. Vic a ra xp hng tn nhim trong thi im
nhy cm, d tn thng ca nn kinh t c nguy c lm cho cuc khng hong
thm trm trng, c tc dng nh mt "c huch", y nn kinh t ln su thm
vo kh khn, b tc.
- Vic cn c vo mc n cng trn GDP xc nh tnh trng n cng l
ht sc quan trng, tuy nhin, iu quan trng khng km l phn tch "thc cht"
n cng. l : n chnh ph l vay n trong nc hay vay n nc ngoi; tc
tng trng ca nn kinh t, hay tnh trng "sc kho" ni chung ca nn kinh t;
lng d tr quc gia... Chng hn, hin nay, d lun ang lo ngi liu Nht Bn
c th tr thnh "mt Hy Lp th hai", th nhng, mt s nh phn tch, khi phn
tch n cng ca Nht Bn cho thy c s khc bit kh ln gia n cng ca
nc ny vi n cng ca Hy Lp, th hin ch, 95% tri phiu chnh ph ca

Nht Bn do ngi dn nc ny nm gi, trong khi 70% n chnh ph Hy Lp do

ngi nc ngoi nm gi. Bn cnh , Nht cn t ch v t gi hi oi, d tr
ngoi t ca Nht cng mc rt cao (theo con s m B Ti chnh Nht Bn cng
b ngy 12-5, tnh n cui thng 4-2010, d tr quc gia ca Nht l 1.046,873 t
USD). Do vy, nn kinh t Nht Bn, mc d ngoi n cng cao cn ng trc
nhiu kh khn khc na, nhng vn c d bo l kh c th tr thnh mc tiu
tn cng ca gii u c quc t.
Nh vy, vic nh gi ng n cng v "thc cht" n cng ca mt nn
kinh t, mt quc gia l v cng quan trng, c bit trong nhng thi im nhy
cm. Bi l, nu ch ch trng vo con s t l n cng cao mt cch thun tu s
gy nn hiu ng tm l hoang mang, kch ng, thiu tin tng, lm gia tng cng
thng x hi, b gii u c li dng tn cng, d gy ri lon nn kinh t, thm ch
dn nn kinh t n bn b vc ph sn. Ngc li, nu yn tm vi t l n cng
cn trong gii hn an ton, m khng phn tch cn trng, ch ng mc n
khon n c hnh thnh nh th no, bng cch no, thc trng nn kinh t ra
sao v kh nng tr n th no..., cng s d y nn kinh t ri vo vng xoy
thm ht ngn sch - "tht lng buc bng" - tc ng tiu cc n tng trng.
N cng Vit nam
Vit nam quan nim, n cng bao gm n chnh ph, n c chnh ph
bo lnh v n chnh quyn a phng. Theo nh ngha ny, tng s d n cng
n cui nm 2009 ca Vit Nam c khong 44,7% GDP, trong n ca Chnh
ph l 35,4% GDP, n c Chnh ph bo lnh l 7,9% GDP v n ca chnh
quyn a phng l 1,4% GDP.
Theo khi nim ny th n cng ca Vit nam hp hn so vi khi nim
ph bin ca quc t. Theo H thng qun l n v phn tch ti chnh ca Hi
ngh ca LHQ v thng mi v pht trin (UNCTAD), n cng cn bao gm cc
ngha v n ca ngn hng trung ng, cc n v trc thuc chnh ph (bao gm
c doanh nghip nh nc) tt c cc cp chnh quyn. C l y l nguyn nhn
lm cho s liu v n cng ca Vit Nam trong c s d liu ca mt s t chc
quc t cao hn hn so vi s liu ca Vit Nam.
Mt xu th rt ng lo ngi l cng trong giai on 2001-2009, thm ht
ngn sch (c trong v ngoi d ton) tng t 2,8% GDP ln ti 9% GDP. Nh
vy, trong khi n cng tng lin tc th ngn sch li ngy cng tr nn thm ht.
iu ny vi phm mt nguyn tc c bn ca qun l n cng bn vng, l n
cng ngy hm nay phi c ti tr bng thng d ngn sch ngy mai.

Hn th, thm ht ngn sch Vit Nam tr thnh kinh nin v mc

thm ht vt xa ngng "bo ng " 5% theo thng l quc t, khin tnh
bn vng ca n cng cng b gim st. Trong khi , vi nhu cu tip tc u t
pht trin, chc chn n cng ca Vit Nam s cn tng trong nhiu nm ti. C
th l, vi t l tit kim ni a ch khong 27% GDP trong khi mc u t ton x
hi mi nm khong 42% GDP th Chnh ph s phi tip tc i vay rt nhiu (bn
cnh vn u t nc ngoi) b p khon thiu ht u t.
Nu nhn vo mt s d n c th u t t nay n nm 2030 nh ng
st cao tc Bc - Nam (56 t USD), xy dng th (60 t USD), nh my in ht
nhn Ninh Thun (hn 10 t USD)... Trong ngun ti tr ch yu l t ngn
sch v n cng th c th thy n cng s tng mi ngy.
Tc ng ca khng hong n cng chu u i vi Vit Nam
Mt l, Xut khu gim :Cuc khng hong n chu u ko theo mt lot
h qu tt yu : tc phc hi kinh t th gii chm li, c th theo hnh ch W
thay v ch V, c bit khu vc chu u s phi chng kin tnh hnh tht nghip
v lm pht tng cao, ng Euro mt gi, tng trng GDP gim st, lm cho thu
nhp thc t ngi dn v cu tiu dng vi hng nhp khu gim mnh.
V vn ny, mt s quan im cho rng hng ho gi r l u th ca Vit
Nam, do cuc khng hong n cng s gip hng ngi dn chu u chuyn
t hng ho cao v trung cp sang hng ho do Vit Nam sn xut. Tuy nhin,
nhng s liu tnh ton t m hnh c lng cho thy, cuc khng hong n cng
chu u s c nhng tc ng tiu cc n xut khu v tng trng GDP ca Vit
Nam, vi mc suy gim khong 1,7% GDP trong nm 2010, cao th ba ch sau
Trung Quc (2,8%) v Anh (1,9%).
V vy, nu khng c nhng chnh sch phn ng kp thi h tr xut khu
th trin vng trung hn i vi xut khu ca Vit Nam s gp nhiu kh khn.
Hai l, Li sut thp cc nc, trong khi Vit Nam li cao s bt li v
chi ph cnh tranh ca doanh nghip Vit Nam.
Do lo ngi tc ng tiu cc t khng hong n cng, nhiu ngn hng trung
ng cc nc pht trin vn duy tr mc li sut sn thp lch s nhm kch thch
s phc hi kinh t v chp nhn lm pht trong chng mc nht nh. Li sut c
bn tim cn 0% hu ht cc nc : FED (M) : 0,25%; ECB (EU) : 1%; BOE
(Anh) : 0,5%; Nht Bn 0,1%.Ngc li Vit Nam, li sut huy ng ln li sut
cho vay vn ng mc cao. Cc doanh nghip phi vay vn vi li sut khong

14-16%/nm vi k hn ngn v khong 14,5-17%/nm vi k hn trung, di

hn.Nu tnh n lm pht c cho nm 2010 l di 10%, doanh nghip phi t
mc t sut li nhun trn 24-27%, l mc cao so vi t sut li nhun trn vn ch
s hu bnh qun ca cc ngnh trong nm 2009 (khong 20%).
Ba l, u t trc tip nc ngoi gim : Khng hong n cng chu u c
th to ra tc ng tri chiu hon ton vi lung vn FDI trn phm vi ton cu.
Trong nhng quc gia c trnh pht trin tng ng vi cc nc thuc EU
s hng li do ngun vn FDI dch chuyn t chu u sang cc quc gia ny khi
nh u t mun trnh thu thu nhp doanh nghip ang c xu hng tng cao ti
cc quc gia chu u.
Ngc li, cc nc c trnh pht trin thp nh Vit Nam li hon ton
khng c hng li t vic dch chuyn lung vn FDI khi chu u do s
chnh lch qu ln v trnh cng ngh, trong khi lung vn t cc nh u t
chu u vo cc quc gia ny gim st do cuc khng hong n.
Bn l, Gi vng bng n : Cc nh u t trn th gii ang tm vng nh mt ni
tr n an ton trc nguy c cuc khng hong n chu u ngy mt lan rng, lm
cho gi vng trong thi gian qua tng mnh, ln mc trn 1.300 USD/ounce. iu
ny phn nh nhu cu v d tr an ton hn so vi ng tin giy, sau khi nhiu c
nhn v t chc chu u, chu ua nhau mua vng, mua bch kim v bc.
Vic gi vng tng cng vi xu hng tng mnh ca ng USD l iu t
khi xy ra. Rt c th s tng ti mt k lc mi trong thi gian ti v to s tch
bit hon ton gia gi ti sn vng v cc ti sn khc. iu ny s tc ng xu
n u t ton th gii v Vit Nam bi mt khi vng chim t trng ln trong
danh mc u t ca cc t chc th cng ng ngha vi vic cc danh mc khc
nh c phiu, tri phiu s b gim mnh. Nh vy, lung vn u t gin tip
cng tr nn hn ch.
Bn l, Bo him ri ro tn dng (CDS) xu hng tng ln; Vn Hy Lp
ang lm cho cc nh u t trn th gii cng tr nn thn trng hn vi cc quc
gia c vn nn tng t : 3 s liu cnh bo bao gm : n qu nhiu, th hin t l
n trn GDP cao; chi tiu qu mc, th hin mc thm ht ngn sch ln so vi
GDP; v tc tng trng GDP st gim.
H qu l Vit Nam vi t l n cao, thm ht ngn sch trin min ang b
cc t chc ti chnh quc t xp vo mc ri ro cao, vi mc CDS l 263, xp
ngay trn Hy Lp (321) v Iceland (466). iu ny s l mt cn tr rt ln trong
vic thu ht cc lung vn u t gin tip, trc tip v cho vay t nc ngoi.

Nm l, Bin ng t gi hi oi s rt kh lng : Khng hong n chu

u cng to ra nhng bin ng kh lng v t gi. ng USD v c bit l
ng Yn s tip tc tng mnh so vi ng Euro do tnh an ton t pha cc
ng tin ny. T khi cuc khng hong c du hiu nghim trng, ng Euro mt
gi tng i so vi USD. Trong thng 6, t gi USD/Euro ch cn 1,19, rt thp so
vi mc xp x 1,4 ca u thng 3, do s to ra nhng ri ro nht nh trong
vic vay, tr ngoi t cho cc doanh nghip xut nhp khu cng nh cho hot
ng ngoi hi ca cc ngn hng thng mi.
Vi c cu n cng ca Vit Nam nghing v n nc ngoi nhiu th nh
hng ca t gi ti kh nng hon tr vn khi qun l n cng l cao, bi l :
+ V thi hn, khi a s cc khon vay nc ngoi l vay trung v di hn
th ri ro tn dng v ri ro t gi l cao;
+ Ri ro kp vi mc chnh lch li sut c nh gi theo li sut th
trng. Nu nh chnh lch li sut qu ln gia th trng trong nc v th
trng quc t thc hin cn bng ti khon vn c th gia tng mc la
ho v to p lc ln t gi;
+ Kh nng kim ch lm pht, khi tnh ton t gi thc v sc mua ngang
gi ca tin ng vo tng thi k. V vy, gia s vn vay v s vn tr n khi
o hn vn vay nc ngoi s chu tc ng ca t gi rt ln, nu nh s dng v
qun l vn vay khng c hiu qu.
Nu ch nhn vo cc s liu c cng b v n cng th hin nay sc p v
n cng ca Vit Nam cha phi l ng ngi vi phn ln l vn vay trung di
hn, li sut thp, vn vay ODA nhiu, vn vay c li sut c nh chim phn ln.
Song, iu ny cng khng ni ln rng mc n cng ca chng ta hin nay l
vn ngng an ton trong iu kin s liu thng k cha st thc v c s tnh
ton cha chun mc. Vn quan trng trong qun l n cng l ngun vn dng
tr n th no v vic s dng n cng ra sao? iu ng quan ngi hn l vn
s dng n cng Vit Nam. Chng ta tng bit bi hc qun l vn ODA
ca PMU 18 v h qu ca n. Mc tiu s dng vn ODA l u t vo c s h
tng vi thi hn di, hon vn lu, qun l vn qua nhiu cp. Mt khc, c ch
qun l n cng ca Vit Nam cn chng cho gia nhiu c quan chc nng, kh
nng qun l n, nht l ca chnh quyn a phng v vn vay c Chnh ph
bo lnh, cn nhiu bt cp. V vy, nu khng xem xt qun l n cng nghim
tc th tc ng ca n ti nn kinh t mai sau s khng phi l nh, nht l kinh t
Vit Nam c nh gi l c m cao trn th gii.