5S Klavuzu

Kolay Bilgi Seti

Hazrlayan
stanbul Sanayi Odas Kalite ve Teknoloji htisas Kurulu ( SO-KATEK)
Uran Tiryakiolu
Tayfun Uta
Hatice Sava

SO Yayn No: 2009/5

5S Klavuzu, stanbul Sanayi Odas, stanbul 2009
Tasarm ve Uygulama, Mrettebat Reklamclk
Her hakk sakldr. stanbul Sanayi Odas kaynak gsterilmek suretiyle alnt yaplabilir.

5S KILAVUZU

17
stanbul
Sanayi
Odas
Kalite ve
Teknoloji
htisas
Kurulu
(SO-KATEK)

nsz

1.

Giri

1.1

Sanayi retim Sreci

1.2

Deiim

1.3

yiletirici Sistemler

1.4

yiletirici Sistemler inde 5Slerin Yeri

2.

5S

2.1

5S Nedir?

10

2.2

5S Kimler Tarafndan Yaplr?

11

10

5S KILAVUZU

2.3

5S Hangi Alanlarda Yaplabilir?

11

2.4

5Sin Faydalar

11

2.5

5S Aamalar

12

3.

5S Ynetimi

20

4.

Ekler

26

4.1

Ek1. nce-Sonra Kaizenleri

4.2

Ek 2. Fabrikalardaki 16 Byk sraf

(kayp)

26
31

stanbul Sanayi Odas Kalite ve htisas Kurulu

(SO-KATEK), bata stanbul Sanayi Odas
yeleri olmak zere Trk sanayiinin, kalite ve
teknoloji konularnda ihtiya duyduklar bilgiye,
abuk, etkin ve verimli bir ekilde ulaabilmelerine
katkda bulunmak amacyla 1999 ylnda
kurulmutur ve o tarihten bu yana almalarn
aralksz olarak devam ettirmektedir.
Trk sanayiinin yksek ve srdrlebilir bir
rekabet gc kazanmas misyonu
dorultusunda, sanayi, niversite ve kamu
temsilcilerinin gnll katlmyla oluan SOKATEK bnyesinde, getiimiz dnemde,
KOB'lere ynelik kolay anlalr ve uygulanabilir
baz temel kavram ve teknikleri ieren rehber
kitapklardan oluan Kolay Bilgi Seti
hazrlanmtr.
lk basks 2004 ylnda gerekletirilen Kolay
Bilgi Setine her yl yeni kitapklar ilave
edilmektedir. Hlihazrda Set ierisinde, KOB
Ynetim Yaklam (1), Endstriyel Tasarm (2),
rn Gelitirme (3), Yeni Gelitirme (4), Fikr
Haklar (5), Sanayiye Salanan Devlet Destekleri
(6), Sanayide zdeerlendirme (7), AB ereve
Programlar El Kitab (8), Proje Ynetimi (9),
Yenilikilik ve Ar-Ge Destekleri (10), Sanayide

Srekli Gelime iin Kaizen (11), Markalama

(12), Toplam Verimli Ynetim (13), Alt Sigma
(14) ve Yeni rn ve Tesis Yatrmlarnda Fizibilite
(15) kitaplar kitapklar yer almaktadr.

nsz

KOlay Blgi Seti'ne, KOB'lerimizin ilgi duyaca

ve bavuru kayna olarak istifade edecei yeni
klavuzlar eklenmesine ynelik almalarmz
devam etmektedir. Bu almalar sonucu
Sanayide novasyon Ynetimi (16), 5S
Klavuzu (17) ve Stratejik Ynetim Klavuzu
(18) adl kitapklar seriye eklenmitir.
stanbul Sanayi Odas olarak, sanayimizin rekabet
gcnn artrlmasna ynelik almalar iin
KOlay Blgi Seti'nde yer alan klavuzlarn
hazrlnda emei geen SO-KATEK yelerine
teekkr ediyoruz.
Kolay Blgi Seti ierisinde yer alan kitapklarmzn
yelerimize ve tm sanayi kurulularmza yararl
olmasn diliyoruz.
Sayglarmzla,
C.Tanl KK
stanbul Sanayi Odas
Ynetim Kurulu Bakan

1.
Giri

1. GR
Sanayi kurulularmzn gerek ulusal, gerekse
uluslararas pazarlarda baarl olabilmeleri iin
srekli rekabet glerini artrmalar
gerekmektedir. Rekabet gcnn arttrlmas
iinse, topyekn ve hzl gelimenin
salanabilmesi gereklidir.
Yani iletmenin ynetim, retim, destek
hizmetlerini salayan tm alanlarn topyekn
katlm ile iyiletirme sistemleri kurulmal ve
kendini de ynetecek, gelitirecek (otonom)
sistemler vastas ile birok iyileme ayn anda
yaplmal, bunlarn toplamndan doan irket
iyilemesiyse rakip firmalarn pozisyonunun ve
hznn nne geirilmeli, srekli bu nclk
korunabilmelidir.
1.1 SANAY RETM SREC
Sanayi, retim srelerinin btndr.
Bu srelerin girdileri kaynaklardr. Kaynaklar
ngilizce ba harfleri M harfi ile balayan ve 5M
olarak adlandrlan malzeme, insan gc,
makina, ynetim ve finanstr. Bu girdilere ek
olarak, motivasyon da bir kaynak olarak ele
alnp, girdiler bazen 6M olarak da
adlandrlmaktadr.
Kaynaklar sreler vastas ile sanayi rnne
dntrlr. rn bu srelerin ktsdr.
Mteriler alacaklar rn kendi deer yarglar
ile deerlendirerek verecekleri bedelin karln
aldklar dncesini tarlarsa rn alrlar.
Mterilerin deer kriterleri alanda arlk
tar: kalite, fiyat (mteri asndan bakldnda
maliyet) ve teslim sresi.

ekil 1
QCD: ngilizce kalite, maliyet ve teslim sresi kelimelerinin
ba harfleridir.

Her lkenin her malnn, korunmasz her lkeye

girerek rekabet edebildii gnmz artlarnda,
srelerin ne kadar iyi yrtld ok nem
tamaktadr. Dier bir deyile, rekabetilik iyi
ileyen srelerden doar. Rekabet bir alandaki
krlar sfrlanncaya kadar artarak devam eder.
Dolays ile rakiplerin artmas ve srekli kendilerini
iyiletirmelerinden dolay bizlerin de srekli
iyilememiz, iyiletirici sistemler kurmamz gerei
ortaya kar.
ekil 1'de retim prosesleri ve iyileme
sistemlerinin ilikisi gsterilmektedir. Mteriye
ynelik getirilen deerlerdeki iyilemelerin (QCD)
yansra, kaynaklarn (5M) kullanmn azaltc
iyiletirmeler katmadeer ve kr art, yani
rekabet gc art demektir (ekil 2). Bu
sebeple, fark iyilemede, hzl iyilemede ve
mterinin deer kriterlerini daha ok tatmin
ederek rekabet gc elde etmektedir.

Rekabet Gc
Kaynak Kullanm

Malzeme
nsan Gc
Makinalar
Ynetim
Finans

Mteri Memnuniyeti

yzlerce, binlerce defa tekrar edilen bir ilemde

kk iyilemelerin toplam ile ok daha yksek
bir iyileme seviyesi elde edilebilir.

Maksimum

1.2 DEM
Kalite
Fiyat
Teslim Sresi

Minumum

ekil 2

Kk hatta ortaboy irketlerde iyiletirici

sistemler yukardan aa yani irket
kurucusunun (kurucularnn) st ynetiminin
bilgisi, gayreti ile hazrlanp uygulatlabilir; ancak
irketler bydke bunlarn st dzey
yneticileri detay ilerden kopaca iin iyileme
alanlarnn tesbiti, metod bulunmas,
uygulattrlmas ek mesai gerektirdii gibi
uygulamann, sonularnn takibi, sapmalarn
deerlendirilip yeni zmler aratrlmas dahi
zor hale gelir. Byle durumlarda irket retim
prosesleri, rnler ve iyilemeler artk yaplamaz,
kontrol edilemez hale dnebilir; yani rekabet
gc de azalabilir. Bu nedenle byyen irketler
iin iyilemelerde doru yntem, yaygn iyileme
sistemlerini organizasyonun alt kademelerinde
kurmak, bunlarn kendi kendine (otonom)
ynetimini salayacak artlar oluturmaktr.
Sanayide, srelerin yan sra ktlarda fark
yaratmak da nem tamaktadr. Bunlar, kalitemaliyet-teslim sresi ile zetlenen ktlardr.
Arlkl olarak, srelere yaplan iyiletirmeler
katma deer yaratma asndan daha etkilidir.
Sreler bir retimde ok tekrarlandnda

amzda hzl bir deiim gereklemektedir.

Bu deiim aadaki alanlarda kendini
gstermekte ve bizlerin rekabete ayak
uydurabilmek iin daha hzl olmamz, daha
geni kapsaml iyiletirme sistemleri kurmamz
gerektirmektedir.
Gnmzde global lekte rekabet artmakta,
artarak srmektedir. Yukarda da belirttiimiz
gibi her lkenin her mal, korunmasz her lkeye
girerek ierideki reticiler ile rekabet
edebilmektedir. Yani rekabet artmakta, bu
rekabetin iine haksz rekabetin de karmasyla
rnlerin pazarlardaki fiyatlar srekli
dmektedir.
Gemite tasarlanp retilen mallar olduka
kolay satlabilmekteydi. Mteri iin rn
bulabilmek, semek ve fiyat nemli kriterlerken,
bugn mteri memnuniyeti iinde kalite,
sat sonras hizmet, teslim sresi ile beraber
belirleyici faktr eklinde n plana kmtr.
Dolaysyla, retici iin gemite maliyet ncelikli
problemken, bugn mterilerin beklentileri
dorultusunda, kalite, teslim sresi, hemen
teslim, siparie zg retim, sat sonras hizmet,
verilen hizmetin hz ve ek maliyet getirmemesi,
sat sonras hizmet kalitesi daha da nemli
olmaktadr.
Mteri asndan bakldnda ayn rnn
birok seeneinin bulunmas, internetten
aranarak renilmesi mmkndr. Bu rekabet
7

alternatifleri arasnda bizim rnmz daha

farkl olmak, bu fark mteriye anlatabilmek
ve szkonusu fark iin seilme ansn elde
edebilmek veya farktan dolay biraz daha yksek
fiyat alabilmektir.
zellikle yurtdndaki firmalar konsolide olarak,
pazarlama kanallarn konsolide etmekte, birok
lkede nemli pazar pay ve fiyat kontrol
olanaklarn ele geirmektedirler. Dier taraftan
uygun retici lkelerdeki fabrikalar, ykl
sipariler ile veya satnalarak kendilerine
balamakta dolays ile tedarik zincirinin birok
noktasnda byk lekli ancak yaln ekilde
almaktadrlar.
Deiimin dier nemli olgusu da mteriye
zg rnlerin ve bu dorultudaki talebin hzla
artmasdr. Eskiden 3-5 modelin birini semek
durumunda olan mteriler, artk tam
kendilerine uygun zel rnleri talep
etmektedirler. Bizim standart modellerimiz
unlardr:... gibi bir yaklam ounlukla i ve
mteri kaybna sebep olmaktadr. Bu durumda
eer retim sistemimizi iyiletirerek esnek bir
retim/datm sistemini ucuz alabilir ekilde
kuramazsak, standartlarmzda direnirsek
rekabet gcmz nemli bir darbe alacaktr.

Bu nedenle st ynetimin olabildiince az

mdahalesi ve desteini gerektiren, alt
kademelerin inisiyatifi ile harekete geerek
srekli iyilemelere yolaan, kendi kendini idare
eden otonom iyiletirme sistemleri kurmak
gereklidir.
Aslnda iyilemeler mteri taleplerinin tesinde
rekabet gc, hatta firmalarn ayakta kalp bir
sonraki nesillere tanabilmesi iin elzemdir.
Dier bir adan bakldnda iyiletirme
sistemlerinin mteriye getirecei avantajdan
ok firmann kendisine katk getirecei de
dnlebilir.
1.3 YLETRC SSTEMLER

Rekabet gcmz azaltan bu hzl deiimler,

firmada iyiletirme almalarnn hzl ve her
alanda olumasn gerektirmektedir.

Yukarda hzl deiimin getirdii youn rekabet

atmosferinde hzl iyilemelerin tm kadro
tarafndan stlenilmesi gereini anlatmtk.

Kk, hatta orta boy irketlerde iyiletirici

faaliyetler, irket kurucusunun (kurucularnn),
st ynetiminin bilgisi, gayreti ile hazrlanp,
yukardan aa metotlarla uygulamaya
sokulabilir.

Birok lkede iletmeler, rekabeti piyasa

koullarnda maliyetlerin azaltlmas ve verimliliin
artrlmasna ynelik deiik sistemler
uygulamaktadr. Trkiye'deki uygulamalarn
iinde ad ok duyulan sistem ISO 9001:2000
dir. Ancak bu sistem retim alanlarn sadece
kalite parametreleri vastas ile endirekt

Hzl deiim, byme, youn rekabet

atmosferinde, bazen durgunluk, kriz
8

dnemlerinde irket sahipleri, st dzey

yneticiler detay ilerden kopmak durumunda
kalacaklar iin iyileme alanlarnn tesbiti,
iyileme metodu bulunmas, uygulattrlmas
zorlaacaktr. Bunun paralelinde almalarn,
uygulamann, sonularn gerektii gibi takibi,
sapmalarn deerlendirilip yeni zmler
aratrlmas, irket retim proseslerinde,
rnlerde revizyonlar ve iyilemeler bile zor hale
gelebilir.

ilgilendirmekte, retim, verim asndan iyilemeler

yaratlan Dzeltici nleyici Faaliyetleri ile snrl
kalabilmektedir. Dier taraftan baz
uygulamalarda tm almalar denetim zamanlar
ncesinde Kalite Ynetim Temsilcisi'nin gayret
ve zaman ile limitlenmektedir. Bylece iyilemeler
yavalad gibi dier alanlarn yaratclk ve
abalar sisteme kazandrlamamaktadr.
yiletirmelerin hzl ve tm alanlarda olabilmesi
iin dnyada birok sistem ve metodoloji
mevcuttur. Deiik metodolojiler, deiik alan
gruplarn kapsamaktadr. Bu tr sistemlere ekil
3'te deinilmitir.

1.4 YLETRC SSTEMLER NDE 5S'N

YER
Dnyada geni yaylml olarak birok sistem
kullanlmaktadr. Toplam kalite ynetimi(TQM),
Avrupa Kalite ynetim modeli (EFQM) Trkiyede
(Tsiad-Kalder) gibi topyekn mkemmellik
modelleri vastas ile deerlendirilip bavuran
firmalar dllendirmekte kullanlmaktadr. ISO
9001:2000 kalite ynetimi etrafnda tasarm
ve retimde kalite perspektifinden ele alarak
srekli iyilemeyi destekler ve salatr. Daha
dar anlamda tasarm ve retim fonksiyonlarnda
hatalarn eliminasyonunu baz alan 6 Sigma,
uygulamalar vardr. Japonlarsa; iyileme
retimden balar, felsefesini ortaya atan Toyota
retim Sistemi (TPS) ve Toplam retken
Ynetim (TPM) gibi sistemleri arlkl olarak
kullanr. Tedarik zincirini ele alp burada deer
haritas kartp deer akndaki israf ve
beklemeleri elimine ederek verim art getiren
Yaln retim metodolojisi de nemli avantajlar
salar.

ekil 3

retim alanlarnda ynetim ve idari kadronun

3-5 misli mavi yakal personel alt dnlrse,
mavi yakal alanlarn yaratclklarnn ve verim
arttrc faaliyetleri kendilerinin yapmasnn retim
verim artna, kalite ykselmesine ve siparilerin
teslim sresinin ksaltlmasna byk katks olaca
aktr. retimdeki i gcn arlkl olarak
harekete geiren sistemler Toyota retim Sistemi
(TPS), Toplam retken Ynetim (TPM) dir. Yaln
retim teknikleri ve 6 Sigma da retim i gcn
kullanr.

ekil 4

2.
5S

Sz konusu geni yaylml sistemler retim

alannda da mavi yakal alanlar kapsayan
geni yaylml alt sistemlerin kurulmas ile
desteklenmelidir. Bu alt sistemlerin iinde fabrika
retim sahasna ynelik olarak 5S
kullanlmaktadr.
5S fabrika retim sahalarnda mkemmelleme
getirdiinden en bariz ekilde TPS ve TPM
almalarn destekler. ISO 9001:2000
kapsamnda 5S almalar dzeltici-nleyici
faaliyetleri olarak kullanlabilir. Yaln retim
perspektifinden bakarsak 5S fabrika ii sreleri
ksaltmak, ara stoklar azaltmak iin ok faydal
bir metod olarak kullanlabilir.
Trkiye'de 5S uygulamalar yaplan birok
fabrikada alanlarn motivasyonu artm;
alma alanlar iyileen birok fabrika/firma
dier firmalar tarafndan izlenen nc
konumuna ykselmitir.

2. 5S
retim alanlarnda mavi yakal personelin geni
katlm ile fabrika ve atlye dzeni metodlu bir
ekilde iyiletirilmek isteniyorsa 5S ok uygun
bir yntemdir. Aada 5S'in kimler tarafndan,
hangi alanlarda uygulanabilecei, faydalar ve
evreleri detayl ekilde anlatlmaktadr.
2.1 5S NEDR?
5S, be Japonca kelimenin ba harfleriyle
sembolize edilen bir metodolojidir. 5S, kii
ve/veya grup aktiviteleri ile alma
ortamnn sistemli ekilde, aamalarla
iyiletirilmesidir. 5S, fabrikann bir baka
dnya haline getirilmesidir. Rekabet gc
yksek birok fabrikann prl prl ve dzenli
grnmlerini hep koruduklar grlmektedir.

5S
Kii ve/veya Grup aktiviteleri ile
alma ortamnn sistemli ekilde,
aamalarla iyiletirilmesidir.

ekil 5

5S, Japonya'dan yayld ve artk bu kelimeler

sembol halini ald iin, Japonca - seiri, seiton,
seiso, seiketsu, shitsuke - kelimelerinin ba
harflerinden olumaktadr. Trke karlklaryla
toparlanma, tertip, temizlik, standardizasyon
ve srdrme kelimeleri ile belirtilen aamalardan
oluur.
10

deildir. alma sahasna farkl bir gzle bakmak

ve bunun sonucunda farkl ve ok daha verimli,
gvenli, kaliteli ve rahat bir alma ortam
yaratmak demektir.

ekil 6

zellikle Japonya'da 5S yaamn her alannda

uygulanmaktadr. 5S prensiplerini bilen kiiler
bu prensipleri dier alanlarda da uygulayabilirler.
Tarm iletmeleri, parklar, ofisler, hastaneler,
evler ksaca fabrikalar haricinde de birok yerde
5S uygulanabilir. Bu uygulamalar olduka dk
bteler ile mevcut personelle, mevcut donanm
ve makinalarla kolaylkla yaplabilir.

2.2 5S KMLER TARAFINDAN YAPILIR?

5S Arlkl olarak mavi yakal alanlar ve
ksmen ofis personeli tarafndan, yneticilerin
eitimi, destei ve zendirmesi ile yaplr. 5S
yapmak, bu sistemin doduu Japonya'da
alanlar iin grevin bir paras gibidir.
Trkiye'de de 5S eitimi alp, 5S uygulamalarna
balayan fabrikalarlada yksek dzeyde
faaliyetleri benimseme, motivasyon ve
yaratcln art gzlemlenmektedir.
2.3 5S HANG ALANLARDA YAPILABLR?
5S bir fabrikadaki tm retim, retim destek
ve ilgili ofis alanlarn ve bu alanlardaki alanlar
kapsar. Bata retim alanlar olmak zere varsa
tesellm (mal kabul), giri kalite kontrol, depolar,
bakm atlyeleri, kazan, kompresr dairesi,
yemekhane, ariv, fabrika bahesi gibi birok
alanda uygulanabilir.
Baarl bir 5S uygulamasnn olduu bir fabrika
ilk giri anndan itibaren ieride farkl bir sistem
olduunu hissettiren fabrikadr. 5S sadece eldeki
malzeme, aparat, takm ve aletlerin dzenlenmesi

2.4 5S'N FAYDALARI

5S'in retici, mteri, igrenler asndan
faydalar yle sralanabilir:
reticiye Faydalar:
Artan verimlilik: Birim fabrika alanna,
birim zamana den retim ve katma deer
artacaktr.
Azalan israf: sraf grnr hale gelir ve
eliminasyonu kolaylar.
Azalan ayar zaman: Ayar - set-up sreleri
ksalacaktr.
Artan i gvenlii: alma gvenlii kesin
olarak arttracaktr.
Ykselen motivasyon: letme iinde morali
ykseltir, takm almasn tevik eder.
Den maliyet: Verim ve kalite deerleri
ykselecek; israflar, harcamalar azalacaktr.
Azalan makina arzalar: Ekipman, malzeme
ve alma alan zerindeki kontrol artar.

11

 Hz: Siparilerin retimde geen sreleri

ksalacak, teslimatlar hzlanacaktr.
Mteriye faydalar:
yileen retici-mteri ilikisi
steklere kar hzlanan tepki
Artan mteri taleplerinin karlanmas
Artan kalite
alanlara faydalar:
Daha rahat ve emniyetli bir alma ortam
oluur.
Yaratclklarn sergilemelerine,
Bak alarn geniletmelerine,
Kendilerini ynetmelerine,

problem yoksa, iyiletirmeye ihtiya duyulmaz,

dolays ile toparlanma aamas iin gerekli
atmosfer oluamaz.
retim alanlarn aama aama iyiletirmek
mmkndr. Aamalar toparlanma, tertip,
temizlik, standardizasyon, srdrme olarak
isimlendirilmitir. Bu aamalarn aralarnda
alanlar Kaizen (bireysel fikir ve almalar ile
bir metodun, rnn iyiletirilmesi) yaparak
retim ve retim alanna ynelik artlar srekli
iyiletirebilirler. Kaizenlerin hakknda bilgi, rnekler
ve Kaizenlerin sistematik dokmantasyonuna
ynelik bilgiler Ek 1'de anlatlmaktadr.
5S'in ilk evresi 'seiri' yani toparlanmadr.
alma blgesinde iyilemeler ilk olarak
toparlanma ile balatlr.

Alkanlklarn gzden geirmelerine frsat

salar.
Yukardaki ok ynl faydalar gz nne
alndnda 5S balatlmas retici firmalar iin
kayda deer iyileme ve gelimelere sebep
olmaktadr. Nitekim birok yerde gerekletirilen
baarl uygulamalar, 5S faaliyetlerinin
tetiklenebilir, kazanlabilir ve gelitirilebilir
bir anlay ve uygulama olabileceini
gstermitir. 5S almalarnn devamnda da
birok fabrikann prl prl ve dzenli
grnmlerini hep koruduklar, bunun
paralelinde de rekabet glerinin yksek olduu
grlebilir.
2.5 5S AAMALARI
yiletirme, iyiletirmeye olan ihtiyacn fark
edilmesi ile balar. Problemleri farketmesi
gerekenler bizzat ii yapanlardr. Fark edilen bir
12

ekil 7

Verimli ve rahat bir alma ortam iin retim

srelerinde kullanlmayan fazla malzeme, alet
veya aparatlar evrede bulundurulmamaldr.
ekil 7'de zetlendii gibi toparlanma evresine
alma alannda ve evresinde, gerekli ve
gereksiz olan eyleri ayrt etmek ve gereksizleri
geici bir blgeye kaldrarak balanabilir.

Toparlanma aamasnda, balangta dank

alma alanlarnn, depolarn fotorafn ekmek
nerilir, bylece kt durum gzler nne
serilerek farkndalk yaratlabilir. Toparlanma
aamasndan sonra tekrar fotoraf ekilerek
sz konusu alann nceki ve sonraki durumlar
arasndaki fark gsterip, alanlar ile yaplan
bu iyiletirmenin gururunu paylamak, 5S'in
yaygnlamas iin nemli bir motivasyon arac
olarak kullanlabilir.

retim alanlarnda, zellikle depolarda

toparlanma aamas iin buralardaki stok
seviyelerinin malzeme ynetiminde alanlar
tarafndan drlmesi ve dk seviyede
kaldnn periyodik ya da rassal denetlemeler
ile korunmas gerekir.

ekil 9

ekil 8

Toparlanma evresi iin kullanlan ve

kullanlmayan malzeme, aparat, aletleri
ayrdetmek zere Japon reticilerin kulland
pratik bir yntem vardr. Bu yntem ile her
operatr, toparlanma evresine baland zaman
alt ortamdaki hammaddelerin, takmlarn,
makinann, etraftaki btn malzeme ve
ekipmann zerine krmz bir etiket yaptrr.
Ay iinde kulland malzemenin, aletin, aparatn
stndeki etiketi kartr. Ay sonunda zerinde
hala krmz etiket olan malzemelerin, aletlerin
bir ay sreyle kullanlmad anlalr. ou
zaman alanlar, iletme krl nedeniyle bu
alet veya aparatlarn orada olduunun, lzumsuz
olduunun farknda deillerdir.

Krmz etiket hareketi sonucunda bir ay boyunca

kullanlmayan eyler baka bir birime verilebilir.
Bu tesbitten sonra malzemenin depoya
kaldrlmas, iade edilmesi, satlmas ya da
hurdaya ayrlmasna karar verilerek, alma
ortamndan uzaklatrlr veya bir bakasna
yada baka bir operasyonda kullanlmak zere
devredilir. Ancak bu tasfiye srasnda atlye
alanlarnn hemfikir olmas da nemlidir.
nk atmak, yok etmek, devretmek szkonusu
olunca toparlanma aktivitesinin nnde baz
glkler belirebilir. alanlar ortamdan
uzaklatrlmas dnlen eylere pek
kyamazlar. Yneticiler, formenler bu tr
malzemeleri, aparatlar, aletleri u anda gerekli
deil ama ileride lazm olabilir, o ie yarar,
deerli bir eya, hala yeni, kullanlabilir,
gzel grnyor gibi gerekelerle saklamak,
korumak isteyebilirler. Bu durumda gerekte
13

ilerde kullanlabilecekleri iki, kiilik bir grubun

gr sonucunda deerlendirip fabrika
bnyesinde olan ancak retim sahasn igal
etmeyecek geici bir baka blgeye almak
gerekir. Hi kullanlmayacak olan makina, alet
ve aparatlar da baka bir fabrikaya veya hurdaya
satlarak deerlendirilebilir.
Kullanlmayan aparat, alet, malzemelerin
fazlasnn alma blgesinden uzaklatrlmasyla
alma ortam ferahlar ve bir zaman sonra ayn
blgede iinde daha ok retim yaplacak ekilde
alan aldn grrz. Etrafta daha az malzeme
olduu iin seim ve malzemeye ulamak daha
kolay olur. Neticede 5S'in ilk evresinde dahi
kayda deer verim art salanabilir.
Bu aamaya rnek verecek olursak, her bir
operatrn alt alanda yapt bir 5S faaliyeti
ile alma alann %5 daha ufalttn dnelim.
Bu yaygnlatrlabilirse fabrika alannda %5
tasarruf; dier bir deyimle ayn fabrikada %5
fazla retim yaplabilmesi demektir.

ekil 10

Toparlanma -seiri- ile tertipli olmak -seitonbirbirini tamamlar. Toparlanma ve tertip

aamalarnn birbirini tamamlamas ekil 11'de
gsterilmektedir. Buna gre nce krmz etiket
sreci ile lzumsuzlar ayklanr, sonra dzenlenir
ve bylece kolaylkla daha iyi bir iyerine
ulalabilir.

kinci aama 'seiton'; tertipli olmaktr.

Bazen alma ortamnda bir dzensizlik
hakimdir. Byle retim alanlar verimsiz olabilir
ve i akn bozacak, yavalatacak ekilde
kalitesiz bir alma sistemi oluabilir. Yani birok
aksaklk, alma ortamnn ktlnden
(dzensizliinden) kaynaklanmaktadr. Eer i
alann dzenli bir ekilde tutarsak, malzeme,
aparat ve aletleri kolay bulabileceimiz gibi
malzemelerin bittiini kolay farkeder, aletlerin
kaybolmasna da engel olabiliriz.

14

ekil 11

5S iin nemli olan temel bir prensip, bir i iin

kullanlacak olan gereci en fazla 30 saniyede
bulabilmektir. Bir ii aksatmadan, verimli ekilde
yapabilmenin gerei '30 saniye prensibi'ne gre
hareket etmektir.

balama operasyonundan nce fark edilmi

olmas gerekir (ekil 12-13). Her takmn bir
yeri olsa ve bu aletler yerlerinde korunabilse
ok ksa srede aradmz takm bulabiliriz.

ekil 12

ekil 13

rnein, kalp deitirme operasyonlarnda, bu

sorun ok grlr. Bir yerde bir plastik enjeksiyon
presi veya eksantrik pres vardr ve ona kalp
balanacaktr. Kalp getirilir. Kalb tablaya
balayan cvatalar iin nce 23 numara anahtar
gerekir. 23 numara anahtar bulunup getirilir,
civata balanr. Ama ayn i iin bir de 18
numara anahtar gereklidir, fakat bu anahtar
yerinde yoktur. Anahtarn bulunamamas
nedeniyle operasyonunun set-up sresi uzar;
pres daha uzun sre bloke olur, durur ve
retimde israf meydana gelir. Bir anahtar kaypsa
ya da eksikse, bunun en batan, yani kalp

Takm, alet bulma operasyonlarnn ok pratik

bir ekilde gereklemesi gerekir. rnein birok
araba tamirhanesinde olduu gibi el aletlerinin
asl olduu panolarda her aletin yerinin belli
ve izili olmas; alma, geri koyma, eksik aletlerin
kaybolmadan belirlenip aranabilmesi iin nemli
fayda salar.

ekil 14

Aranlan klasrlere abuk ulama gerei ofisler

iin de geerlidir. Diyelim ki telefonda
konuurken, gemi bir ayn irsaliyesi gereksin;
eer tm klasrler aylar baznda anlaml bir
ekilde - 1-2-3 gibi - sraya dizilmemise, klasrler
uygun iaretlenmemise istenilen evraa
ulamak zorlar ve ok vakit alr. Buna eitli
grsel yntemler bulunabilir. Bir metot nerecek
olursak; tm klasrlerin zerine eimli bir bant
yaptrlarak, ayrm yerlerinden kesilebilir ve
btn klasrler, zerinde yapk bandn
pozisyonuna gre srtlarn okumaya gerek
kalmadan Ocak-ubat-Mart-Nisan gibi sral
15

olarak yanyana dizilebilir. Kullanlan klasr,

kullanldktan sonra yerine koymamz daha
kolay olur nk srttaki bant pozisyonu yol
gsterir.

ekil 15

Benzer ekilde i talimatlar gibi dokman

klasrleri de kolay eriimi salayacak ekilde
sralanabilir.

ekil 17
Tertip aamasnda hereyin belirli bir yeri olmal.

ekil 18
ekil 16

Anlalaca gibi, bu tr yerleim dizaynlar ve

tanml paralar ile daha fonksiyonel allarak
eriim kolayl salanabilmektedir.

16

Tertip aktivitelerini destekleyen dier bir

yntemse raflarn zerindeki etiketler ve
sembollerle (para kod no, tanm vs.) paralarn
zerindeki sembollerin ayn olmasdr. Bu
yntemle alnan para ya da hammaddeler,

aparatlar yanlsz alnabildii gibi kendilerine

ait blgeye kolaylkla geri koyulabilir.
Dzenli fabrika ve atlyelerde, makinalarn
hemen yannda gerekli olan takmlar ve aletler
belirlenmi yerlerinde durur. Hammaddeler,
tayc arabalar iin de izgilerle belirlenmi
yerler ayrlmtr. Zemin kaplamas eski olsa bile
temizdir. Dier taraftan krpntlarn, talalarn,
hurdalarn biriktirildii kategorilerine gre
snflandrlm kutular vardr.

ortamndan uzaklatrmak, bu ilemleri pratik

hale getirmek ve sorumlularn takibi sayesinde
zenle yapmak ve kalc klmaktr.

ekil 20

ekil 19

Tertipleme aamasnda bir operatrn kulland

malzeme, el aleti ve makina dzenindeki
iyilemeler sonucunda kendi retim srecinde
%5'lik bir zaman tasarrufu yaptn varsayalm.
Bu, 100 adetlik bir retim partisinde 5 paralk
fazla rn elde etmek anlamna gelir ve
kmsenemeyecek bir verim art doar.
nc aama faaliyetler 'seiso' temizlemek
anlamna gelir.
Bu aamada kirlenme kaynaklar bulunarak,
temizlik haritas kartlr ve 5S panosuna aslr.
Bu haritann yansra ilgili blge sorumlular ve
grevliler belirlenir. Ama kaynaklarda nlem
alarak, toz, p ve yabanc maddeleri alma

ekil 21

Kirlenme kaynaklarn yok etmek iin bir rnek

oluturalm: ekil 22'nin birinci ksmnda
grld gibi bir masadan rasgele etrafa
salan metal tozlarnn yere dklmesi ile oluan
kirliliin temizlii iin zaman ve para harcamak
gerekir. ekil 22'nin ikinci ksmnda kirlenmeyi
nleyici tedbirler alnabilir. Masann kenarna,
tozlarn salmasna engel olan bir siperlik
yaplabilir. Ayrca masann zerine delinen bir
delikten tozlar direk olarak bir p kovasna
17

doldurulabilir. Bylece temizlik iin harcanan

zaman en aza indirilerek avantaj elde edilebilir.

Standardizasyon ile amalanan, tanmlanan

ideal durum ile mevcut durum arasndaki fark
kapatmaktr.

ekil 22
ekil 24

ekil 23

Drdnc aama
standardizasyondur.

'seiketsu'

yani

Bu aama iin ncelikle ideal durum tanmlanr.

Bu tanmlar standardmz oluturur. Bu
deponun ideal durumu nedir? sorusunun
cevab, u malzemeler urada durur, byle
istiflenir, u tr kutular vardr, bunlar burada
durur, iki taneden fazlas st ste
konulmamaldr gibi tanmlar ierebilir. Dier
taraftan eriim sreleri de standart olarak
tanmlanr.
18

ekil 25

Bir kazan dairesinde kolay iletmek ve olas

arzalar abuk tamir edebilmek iin, borular
etiketlemek, giden su borularn bir renge,
dnen su borularn baka bir renge boyamak,
vanalarn ne yne aldn oklarla gstermek,
gstergelerin limitlerini iaretlemek gibi detayl
faaliyetler ekil 26'da zetlenmitir.

ekil 26

ekil 28

Standardizasyon evresinin nemli bir faydas da

standart ilemleri dier alanlara retme
kolayldr.

Beinci aama 'shitsuke' yaplan iyiletirmelerin

srdrlebilirliidir.

Yine alma alanlarnda kullanlan malzemelere

ilikin ara stok seviyelerinin belirlenerek
standartlatrlmas, bu standartlara uyum iin
gerekli sistemlerin oluturulmas da
standardizasyon adm ierisinde gerekletirilmesi
gereken faaliyetlerdir. leri dzey 5S uygulayan
fabrikalar FIFO sisteminin yaygn uygulanmasnn
yansra Kanban, Supermarket gibi malzeme
ekme sistemlerini de standardizasyon adm
ierisinde uygulamaya alrlar.

5S ile elde edilen alma ortamndaki

dzelmelerin kalc olmas gerekir. Rekabet gc
yksek birok fabrikann prl prl ve dzenli
grnmlerini hep koruduklar grlmektedir.
Kalclk, disiplin kurallar ile paralel yrtlmeli
ve kontrol edilmelidir. Oluturulan disiplin,
dzgn alkanlklar, denetlenerek ve kontrol
edilerek korunmaldr.

ekil 29
ekil 27
19

3.
5S
Ynetimi

Bu kurallar: i kazalarna kar nlemler, sigara

imemek ve iirmemek, ortada bo dolaarak
dier alanlar rahatsz etmemek gibi disiplin
kurallar ve dier gvenlik kurallardr.

ekil 30

5S almalar srdrld takdirde daha nce

anlatlan ve ekil 49'da zetlendii gibi birok
fayda elde edilir. Bu nedenle 5S sistemi yaylarak
kullanlmakta ve srekli gelimektedir.
Bilindii gibi 5S ilk balad zamanlarda 3S
uygulamalar (ilk aama) ile popler olmutu.
Bugn ise baz fabrikalarda shukan alkanlk
altnc S olarak kullanlmaktadr. Bu evrenin
anlam tm kurulan sistemin oturmas, ynetimin
takibini gerektirmeden kurulmu dzenin ve
iyileme sistematiinin alkanlk halinde
srmesidir.

20

3. 5S YNETM
5S ynetimi, fabrikalarda 5S aktivitelerinin
balatlmas, gelitirilmesi, yaygnlatrlmas,
srdrlmesi, getirilerinin llmesi, aamalar
katederek iyileen blmlerin ve faaliyetlerin
takdiri gibi aktivitelerin ynetimidir.
5S uygulamalar yaplan birok fabrikada,
alanlarn motivasyonunun artt ve tm
alanlarn ynetim ile daha sk ibirliine
girdii grlm; alma alanlar bariz ekilde
iyileerek rakiplere gre nc konumuna
ykselmitir. 5S'in iyi ynetimi ile tm alanlar
motive ederek, herkesin kendi iinde, retim
metodu zerinde ve rnler zerinde dnerek
birok iyileme nerisini aa karmak ve bu
nerileri uygulayarak hayata geirmek
mmkndr.

ekil 31

Ynlendiriciler
Ustabalar
Formenler
efler
Mhendisler
Yneticiler
st Ynetim
Danmanlar
Denetleyiciler
ekil 32

ekil 33

5S faaliyetleri gnll almalardr. Bu durumda

ilerin benimsenmesi kolaylar. Gerek ofis
alanlar, gerek atlyelerde alanlar problem
zme konusunda gnll hale gelirler. Benim
fabrikam, bizim fabrikamz konsepti fabrika
iinde yaylr.

5S ynetiminde ekil 34'te yer alan faktrler

dikkate alnmal, gerei ve zamanna gre
uygulamaya konulmaldr. 5S'in fabrikada
balatlmas, gelitirilmesi ve ynetim faaliyetleri
ekil 35'te zetlenmitir.

Hazrlklar asndan dnlrse ncelikle

alanlara ksa bir eitim vermek ve eitimi
lider olarak dnlen kiiye verdirmek yararl
olacaktr. Buna paralel olarak belirlenen lider,
uygulamay yrtmekten, takipten, eitimden
sorumlu olmaldr. Dier taraftan iyilemeler
iin raf yapm, etiketleme, aparat yapm, tasnifli
atk kutularnn temini gibi harcamalara bir
bte ayrmak gereklidir. Bu bteyi tesbit edip,
denetimini szkonusu lidere vermek yararldr.
Eer 5S uygulanacak fabrika orta byklkte
ise, birok atlyesi varsa, 5S faaliyetlerinin tek
bir kii tarafndan ynetilmesi olduka zordur.
Bunun iin seilen proje iin gnll bir 5S ekibi
oluturmak gerekebilir. Bu ekibe, ynlendirici
zellie sahip kiiler arasndan uygun olanlar
yerletirmek de gerekir.

ekil 34

21

ekilde allrsa iyileme ihtiyac hissedilmeyebilir.

Daha nce anlatld gibi farkndal arttrmak
iin eitli alma yerlerindeki olumsuzluklar
fotoraflarla ve istatistik bilgiler vastas ile
belirlemek ve iyileme ihtiyacnn ok gerekli
olduunun st ynetim ve yaygn bir alan
kitlesince kabul grmesi gereklidir.

ekil 35

Uygulamann salkl balatlmas iin ncelikle

st ynetimin 5S getirilerine inanarak n
eitimlere zaman ayrmas, alanlarn geliimine
destek vermesi, alanlar yakndan izleyip
motive edecek bir lider bulmas ve desteklemesi,
yaplan 5S faaliyetlerini ve Kaizenleri incelemesi
gerekir. Doal olarak nerilen iyilemelerin
aradan uzun zaman gemeden yapm iin de
kaynak ayrmak gerekir.

ekil 37

Seilen iyileme alanlarnda fotorafla yaplacak

kt durum tesbitinin tesinde, mmknse
iyileme ncesi bir analiz ile durum tespiti
yaplmaldr. Tercihen bu analiz iinde llebilir
saysal gstergeler bulunmaldr. Bylece,
aamalarn gerekleri ve yaplan iyilemeler
llebilir, saysal olarak grlebilir.
Herhangi bir aktiviteyi tetiklemek iin bir tarih
ve zaman belirlemek, o tarihte 5S almalarn
bir toplant sonrasnda balatmak ve hzla
uygulamaya koymak yararl olacaktr.

ekil 36

Eitimler sonrasnda problemler ve kt alma

ortam, kalitesizlikler, dk verim, uzun teslim
sreleri, maliyet arttran faktrlere ynelik
farkndalk yaratmak gerekir. Hergn allan
22

ekil 38

ekil 39

5S aktivitelerinin balangcnda alanlar nemli

lde desteklenmelidir. Akllarnda oluan
fikirlerin hangilerinin 5S tarifine uyabilecei
anlatlmal, ihtiyalar olan malzeme ve
aparatlarn hazrlanmas ve kendilerine verilmesi
iin yardm edilmelidir.

5S aamalar ilerlerken belirli periyotlarla, taahht

edilen uygulamann taahht edilen zamanlarda
ve kalitede geliip gelimedii kontrol edilmelidir.
Grevlendirilen kiiler konuyu benimsememi
veya nemsememi veya gnlk ilerinden
dolay yeterince zaman ayramam olabilirler.
Bu durumda, sorumlunun deitirilmesi veya
d kaynaklarla destekleyerek sistemin kurulmas,
yrtlmesi dnlebilir. Denetleme periyodik
olarak st yneticiler ve/veya varsa danman
tarafndan panolarn banda yaplr. Grafikler,
iyileme faaliyetleri ilgililer tarafndan aklanr.

Atlyeler ve alanlar, yaptklar 5S almalarn

sergilemeli, kendi aralarnda daha iyi olabilmek
iin yarabilecekleri bir ortam hazr bulmaldrlar.
Yaplan almalarn ve en iyi 5S rneklerinin
herkese ak olarak sergilendii panolar nemli
bir fonksiyona sahiptir. rndeki arzalarn
d, bu rndeki kalitenin ykselii, A kiisinin
yapt hatalardaki azaltma ya da genel
devamllk oran gibi alma hayatn ilgilendiren
konulara bu panolarda yer verilmelidir. yeri
bykse bir adet pano yeterli olmayacak, her
atlyeye bir pano gerekecektir.
Ayrca ilan, afi gibi dier duyuru grsellerine
de ihtiya duyulabilir. A atlyesinde 5S
balatyoruz, ilgili kiiler atlyede toplanacaklar
eklindeki aktiviteler bu afilerle ilan edilerek,
duyuruyu arttrmak salanmaldr.

ekil 40

23

Denetleme iin ncelikle her aamaya ynelik

kriterler hazrlanr. rnek kriterler ekil 40'ta
verilmektedir.

Denetleme srasnda blmler bu gstergelere

gre puanlanarak deerlendirilir. Kriterlerden
alnan puanlarn ortalamas 3.5 zerinde olduu
takdirde, ilgili blm iinde bulunduu kademeyi
baarm saylr.
Denetlemeler srasnda bir sonraki aamaya
gemek iin tamamlanmas gereken aktiviteler
aada sralanmtr:

ekil 41

5S yaplan her blge iin hedef puanlar belirlenir.

Puanlarn belirlenmesi srasnda, yaps itibariyle
karmak olan blgelerin hedef puann biraz
daha dk tutmak gereki bir yaklam olur.
Blmler bu hedef puanlara ulamak iin alr.
Bir fabrika blmlerinin ulamas gereken
seviyeleri gsteren rnek tablo aadadr.

ekil 43

ekil 44
ekil 42

24

5S'in srdrlebilirlii ve faydasnn arttrlmas

iin sunular da ok nemlidir. Toplant odas
ya da benzeri bir yerde dzenlenecek kk
toplantlarla alanlarn kendi deneyimlerini,
kendi anlatm dilleri ve yntemleriyle i
arkadalarna anlatmalarna olanak yaratlmaldr.
Sunular bazen de alanlarn st kademeye
yapmas gerekir. Bu, alana bir prestij de
getirecektir.
ekil 45

ekil 48
ekil 46

5S faaliyetleri, bir zaman sonra ilgi oda

olmaktan kabilir. O anda yava yava
performans da der. Bu nedenle, 5S
motivasyonu iin takdir ve dl dnlebilir.
Sonu: 5S aktivitelerinin alanlarn tmnn
samimi katlm ile yaplmas, daha rahat ve
verimli bir alma ortam, kalite art, hatalarda
ve firelerde azalma, verim art, daha az maliyet,
motivasyon, aidiyet kazanlmasn salayacaktr.

ekil 47

25

4. EKLER

4.
Ekler

4.1 EK-1. NCE-SONRA KAIZENLER

Kaizen, Japonca bir szck olup, tanm olarak
kk iyiletirme anlamna gelir.
zellikle retim operasyonlarnda veya rn
fonksiyonlarna ynelik yaplabilecek bu kk
iyilemelerle verimde, kalitede art, retim
alannda duran yar mamul stoklarnda azal
salanabilir.
ekil 49

Ne kadar ok sayda kk iyileme (Kaizen)

yaparsak, toplamda elde edilen iyileme, dolays
ile mteriye yansyan deer de artar.
Kaizen, tm retim operasyonlar ya da rn
iyiletirme faaliyetleri iin olduu gibi, 5S
faaliyetleri iin de tamamlayc bir unsurdur.
5S'in yukarda anlattmz her aamasnda
Kaizen faaliyetleri yaplabilir/yaplmaldr.
zellikle alanlarn i grdkleri kendi
sahalarnda hzlca uygulayabildikleri nce-Sonra
Kaizen faaliyetleri 5S almalarnn canl
tutulmasna yardm eder.
zetle fabrikalarda tm mhendislik blmlerini,
verim arttrmalarn yneten kiileri, yneticileri,
efleri, mdrleri, ofis alanlarnn yansra
tm retim sahas alanlar gibi geni bir
alan kitlesini bu iyilemelere katabilirsek, o
zaman sanayide daha byk bir verim art ve
rnlerde nemli gelimeler salamak mmkn
olur. Bu nedenle, sanayide srekli gelime
asndan, geni alan kitlelerinin yapaca
Kaizenler nem tar.
Kaizen iin gereklilik hissetmek, mevcut durumu
belirlemek, iyileme iin bir bulu yapmak,
uygulamak ve uygulama sonras iyilemi
durumu da belirlemek gerekir.

26

Yaygn olarak kullanlan Kaizenler 'nce-Sonra

Kaizenleri'dir.

ekil 50

ekil 51
27

Fabrikalarda Kaizenler, bir form doldurularak,

bu formda iyileme ncesi, sonras ve salanan
faydalar belirtilerek yaplmal ve bu iyilemeler
tm alanlarn incelemesine sunulmaldr.
nce-sonra Kaizenlerine iki rnek verelim:
lk rnek raf dzenlemesi yaparak istiflenen
paralarn bulunmasnda zaman tasarrufu ve
yer tasarrufu salamaktadr (ekil 54).

ekil 52

kinci rnekte atlyedeki kompresr atlye

iindeki havay alarak kendisini soutmakta ve
oluan lk hava gkyzne bir baca vastasyla
atlmaktadr. Kn atlyede alanlar snmak
iin buraya stclar koyulmasn nermektedirler.
Fabrikann bakmcs bir Kaizen yaparak dar
giden scak havann yolunu bir sac ile kapatp,
scak hava kanalnn yanndan atlyeye doru
bir delik amtr. Bylece boa giden scak hava
atlyenin stlmasnda kullanldndan
alanlarn snma ihtiyac karlanmtr. Bylece
iletmenin yaklak 3000 kcal/saat ekstra enerji
satn almasna gerek kalmamtr.

28

Yazn bacay tkayan sac paras kartlarak

atlyeye alan delik kapatlp, scak havann
yine darya atlmas salanacaktr.
Kaizenleri, yaplan iyilemeleri, iyilemelerin
hangi kayplar azalttn gsterecek ekilde
formlara ilemek sistematik bir yntemdir. Bo
form rnei arka sayfadadr. Doldurulmu form
rnei aadaki ekilde gsterilmitir.

ekil 53

29

NCE-SONRA KAZEN FORMU

SM

BLM

KAZEN ADI / TANIMI

KAIZEN SONRASI

AIKLAMA, FOTORAF,ZM

KAIZEN NCES

NO

KT DURUMUN AIKLAMASI, KAYIPLAR

GELNEN Y DURUMUN AIKLAMASI

YAKLAIM VE AMA

YAPILAN KAZENN AVANTAJ VE GETRS

Kayplar:

Onay:
1. Arza
2.Set-up/Ayar
3.Takm Deiimi
4. Balang Kayplar

5.Kk Durular
6. Hz Kayplar
7. Hata ve Tamir Kayplar
8. Kapatma Kayplar

9.Ynetim Kayplar
10.retim Hareket
11. Hat Organizasyon
12. Lojistik

13. lme ve Ayar Kayplar MALYET:

14. Enerji Kayplar
15. rn Kayplar
16.Ekipman Kayplar

ekil 54

30

Biti Tarihi:

4.2 EK 2. FABRKALARDAK 16 BYK

SRAF (KAYIP)
Fabrikalardaki israflar genellenmi ve
tanmlanmtr. Aada bu gruplanm israf
(kayp) alanlar verilmitir. Japonlar bu israflara
Muda demektedir. Bu israf alanlar yok edildii,
azaltld oranda fabrikalarn verimi artmaktadr.
Problem tehisi iin nceden belirlenmi bu
standart alanlarn kullanm dnce,
ynlendirme ve istatistikler asndan yararldr.
Yani Kaizenler bu 16 alana yneltilebilirse sz
konusu alanlardaki israflar azaltt lde
yararldr.

Ekipman verimsizletiren 8 israf:

- Arza
Makinann veya bir retim hattnn durmasna
neden olan ve 3 dakikadan uzun sren
durulardr.
- balama, ayar (set-up)
Model deiiklii ve/veya tezgahlara para
balama srasnda oluan ve ilk kaliteli rn
elde edilinceye kadar geen sredir.
- Takm, bak, aparat deiimi
Uzun kullanm sonucu krlm veya anm
bak, u veya aparatlarn deitirilmesi
esnasnda oluan durulardr.
- Balang
almaya balamadan nce zellikle snmas
yada rejime girmesi gereken ekipmanlarda;
ekipman ilk retim iin hazr olana dek geen
sredir. ba saatlerinin balarnda oluan
ve makinalardan ilk kaliteli rn elde
edinceye kadar geen tm durular da bu
kapsamda deerlendirilebilir.

- Kk durular ve bota bekleme

Makinann veya retim hattnn durmasna
neden olan ve 3 dakikaya kadar olan
durulardr.
- Hz
Makinann retimde olan rn iin tesbit
edilen hz yerine daha yava altrlmas ile
oluan israflardr.
- Hatal retim ve tamir
Hatal retilen rnn tamiri iin harcanan
sre, para ve malzemelerdir.
- Makina kapatma
nceden bilinen tm makina kapatmalardr
(ay, yemek molalar, periyodik bakm,
toplantlar, i yokluu v.s.).

gcn verimsizletiren 5 israf:

- Ynetim
Geciken malzeme, takm, tamir ve talimat
bekleme israflardr. Stok fazlas nedeni ile
oluan durular da ynetim kaybdr.
- retim ii hareketler
Lzumsuz mal hareketi, istif, istiften tekrar
alma, operatrlerin yapt i ile ilgili beceri
eksikliinden, hatal malzemeden veya hatal
el aleti ve ekipmandan kaynakl
yavalamalardr.
- Hat organizasyon hatalar
Hat dengesinin bozulmas nedeniyle tm
ilerin en yava tempoya dmesi ile oluan
israflardr.
- Lojistik
31

Fabrika iinde yaplan malzeme tama

(lojistik) ile ilgili kiinin yapmas gereken ii
operatrn yapmas nedeniyle oluan
durulardr.
- lme ve ayar
Hatal rn retimini nlemek amacyla sk
tekrarlanan, lzumsuz lme-ayar israflardr.

Malzeme ve enerji israflar:

- Bozuk retilmi rn oran
Hatal retim nedeniyle atlan malzemelerin
(krk paralar, hammadde ve malzemeler
v.s.) maliyet kaybdr.
- Enerji (lzumsuz ve fazla kullanm)
Makinann retim yapmad zaman fazladan
harcanan s, k, elektrik, hava ve suyun
getirdii ekstra maliyettir.
- Kalplar, el aletleri, aparatlar
Kullanm d olan, lzumsuz yedek para,
kalp, aparat v.s. maliyet kaybdr.

32

33