ALIMA

ORTAMI
ISSN 1302-3519

ki Ayda Bir kar / Say : 123

l

Adalet ve ocuk
l

Basndan

Esirgenen raklar, Bir yi Uygulama rnei

l

Temmuz - Austos 2012

SALII
GVENL
ERGONOM
HJYEN
EVRE
TOPLUM RGTL
OCUK EME
KADIN
SOSYAL POLTKA
NFUS
SOSYAL HEKMLK

Sal ve Gvenlii Yasas

Az Zamanda ok ler Yapt-2, Bir Aydnlanmann Devrimcisi : Hasan li Ycel

l

Gen gc, Kreselleme ve alma likileri

l

Kiiliin Gerek ve Sanal Yansmalar

l

Ho Geldin Minik Dev Adam

Mfettileri Dernei Kongre ve dlleri

l

ocuk ilikle Mcadele Gn

ki Dakika Dn: Tehlikeyi Tanyalm:

www.sek.org.tr

Talama Makinas le alma

alan ocuklara Vefa Borcunuzu

demek ster misiniz?

l
Y
.
30 Yl
n

n n 20.
s

t
n
nsti rtam
E
1
ek O
Fi lma
a

ocuk
Haber

Adalet ve ocuk
Servet GN*
yeri diye cevaplar. Oysa sokak kavram bir sredir baz
En mkemmel adalet vicdandr.
ocuklar iin altklar, horlandklar, istismara ve smVictor Hugo
rye uradklar alan anlamna geliyor. Bu ocuklara, ilgili
yaznda, sokakta alan ocuklar deniyor. Peki, tarminde yaadmz bu a birileri bir sredir ilgin adlar- da, sanayide alan ocuklar iin sonu farkl m? Onlar
la tanmlamaya almaktadr. Tanmlama abalarnn izi da dlerini, geleceklerini, atlak nasrl ellerinden kayp
srlrse, abalarn kkeninin sosyalist bloun zl- giden ocukluklarn ileride nasl anmsayacaklar ? alne kadar gittii grlecektir. Anmsarsanz, adna nce an ocuklar, bir gn yetikin olduklarnda, sokaklar, tarm
yenidnya dzeni dendi; daha sonra kreselleme kav- alanlarn, sanayi blgelerini vb. ocukluklarn yitirdikleri
ram icat edildi. Yetmedi, post modern yaktrmas yapl- yerler olarak anacaklardr. nk bu ocuklar aile bykd; bir ara bilgi a ya da bilgi toplumu dendi vs. Tm bu lerinin isiz gsz braklmas, nakit gelire baml klntanmlama abalarnn balang noktas tek kutuplu dn- malar, yoksulluk ve sefalet ierisinde braklmalar nedeyann yaanmaya baland dneme denk gelmektedir. niyle ailelerinin geimine katk salamak iin gnlerini ar
Dnya sosyalizmden kurtulmutu! Peki, o zaman, neden ve tehlikeli koullarda, bu saydmz alanlarda alarak
yeni bir ad arayna gidildi? Ad kapitalist dnya olarak ka- geirmektedir. Ekonominin ark, o bayargcn kararlar
lamaz myd? Bu youn tanmlama abalarnn arkasnda her gn biraz daha onlarn ocukluklarn yok etmektedir.
kukusuz nemli bir ama yatmaktayd: Toplumsal bellein Sokan-tarmn-sanayinin emekileri, yoksullukla mcasilinmesi ve yeniden oluturulmas. Egemenler, sosyalizm dele ederlerken, yalnzca ocukluklarn yitirmiyorlar; ayn
kavramn artraca korkusuyla, kendilerinin beslendi- zamanda geleceklerini de yitiriyorlar.
i malum sisteme yeni bir ad arama yarna hemen giriYoksullua ve sefalete bal olarak almak zorunda
tiler. nk kapitalizm yaratt yzlerce toplumsal sorunla braklan bu ocuklar, hibir ulusal veya uluslararas kubirka yz yldr o kadar kirlenmiti ki yeni bir ya da birka rum ve kural ocuk olarak tanmlayamaz. Eer bu ocuklar
ad bulmak art olmutu. Kefedilen yeni adlarn (rnein tanmlanacaksa, gndelik yaamlarna baklmaldr. Yasakreselleme) smrmede ve aldatmada ilevsel olabil- larn veya uluslararas kurallarn tanmlad ocuk, 18 yadii fark edildike, egemen akl, kavramlara sarlmaya ve ndan kk ve ailesinin bakmna ve gzetimine gerekeski-yeni tm kavramlar kendi karlar ve gereksinmeleri sinme duyan kimselerdir. alan, geinme ve geindirme
dorultusunda ieriklendirmeye balad. Bu nedenle, ar- kaygs tayan bir kii, 18 yandan kk olsa da ocuk
tk, toplumsal olana ilikin herhangi bir kavramn masum kalabilir mi?
olduu iddia edilemez. rnein, ebedi bir adalet ilkesi
ocukluu elinden alnm bir ocuk ile ocukluktan
olabilir mi? Pozitif hukuka ait bir kavram olarak adalet, kmak iin liseyi, belki de niversiteyi bitirmeyi bekleyen
her zaman tarihseldir ve her eyden nce hkm sren bir dieri iin adalet kavram ayn anlama gelebilir mi?
retim biimiyle belirlenir. Bu nedenle, adalet kavramn Bayargcn kararlar, adaletin greli olduunu ortaya koysadece kendi i mantna dayandrarak aklamak olas muyor mu? Nasl her on yandaki kii ocuk olamyor ve
deildir. Adalet kavram, toplumsal ilikilerden tretilmi ve de kalamyorsa, herkesi kucaklayan bir adalet de olamyor
belirli bir znellii ifade eden ok az saydaki kavramdan ite. En azndan gnmz dnyasnda bu byle!
biridir. Adalet, bir bakma, toplumsal eylemlerin mantnn kendisini en st dzeyde da vurumudur. Dolaysyla,
12 Haziran ocuk iliiyle Mcadele Gn diye bir
adalet dncesi sadece zamana ve yere bal olarak gnn olmad bir dnyada yaamak dileiyle ...
deil; ama ayn zamanda kiiden kiiye de deimektedir.
Adalet bir bakma herkesin baka bir ey anlad konular
arasna girmektedir. Adalet gibi znel bir kavram bilimsel
ve nesnel bir tartmann konusu yapmak istiyorsak, snf
ilikileri alanna, dier bir deile retim alanna bakmak
gerekmektedir. Ksacas, retim ilikilerinden kaynaklanan
bir sorunu yine retim ilikileri alanna bakarak anlamaya
almak bir nesnellik ltdr. Oysa sosyal bilimler alannda kavramsal saptamalar ve zmlemeler, bilinli bir
ekilde, arlkl olarak toplumsal alandan uzak baka bir
yerlerde kefedilir ve tarif edilir.
Kapitalist bir toplumda bireyler arasndaki ilikiyi toplumsal ilikiye dntren ey, aralarndaki ilikidir. rnein alma altrma ilikisi gibi. alma, kapitalizmle
birlikte toplumsal ilikilerin merkezine yerlemi ve toplumsal adaletin temeli ve herkesin grevi olmutur. Sz konusu bu adaletin bayargc ise ekonomidir. Bahsedilen ilikiler alanna bakarak 12 Haziran Dnya ocuk ilii le
Mcadele Gnne anlam katmak zere alan ocuklar
zerinden ksa bir adalet sorgulamas yapmak istiyorum.

Adaletin Grelilii
Sokak, bir ocuk iin neyi ifade eder ki? ocukluunu
yaam ve bugn iin yetikin olan biri, bu soruyu byk
bir olaslkla kendi ocukluuna bakarak oyun ve elence
* Yrd.Do.Dr., Tunceli niversitesi, alma Ekonomisi ve Endstri likileri

ALIMA ORTAMI

resim, www.ozgurrumeli.com.tr adresinden alnmtr.

Temmuz - Austos 2012

Basndan

(13 Mart 2012 Sal)

(23 Mays 2012)

ALIMA ORTAMI

Temmuz - Austos 2012

ocuk
Emei

ESRGENEN IRAKLAR
BR Y UYGULAMA RNE
(Seluk Sava ile Sylei)

rak, 18 yandan nce ie balayan ve bunun yansra eitim alan

kiidir. Yasalarmza gre, drt gn
ie, bir gn okula gider. Okuldaki eitimine teorik eitim, iyerindekine ise pratik
eitim denir.
Adna meslek eitimi dense de, alma yaam ocuklara gre bir yer deil.
nk, bir sr tehlike ve ktl iinde
barndryor. nk, ocuun doas ile i
disiplini badamyor. Ya oyun oynamasn gerektiriyor; ama i bir oyun deil ki. Belki de en nemlisi,
ocuklarn birlikte altklar yetikinlerce, yatlarym gibi
alglanmalar ve i beklenmesi ...
raklar, ucuz ve uysal iiler olarak grlmektedir. Yaamlarnn henz banda, oynayacaklar oyunlarn onlarn
kiisel geliimleri zerinde ne kadar etkili olduu dnlmemektedir. 4+4+4 yasasndan sonra ocuklarn ie balama
yann 10 yaa dme olasl karsnda, Gznz aydn
(!) dediimiz ustalar isyan etmilerdir; Olur mu?! diye. Biz 15
yanda ocuk, iyerine girince isyan ediyoruz. Ayrca merak
ediyoruz; ka usta, onlar gibi, on yanda raklar karsnda
grnce isyan edecek?
Ne yazk ki, ocuklarn erken yata alma yaamna girmesi toplumumuzun bir yaras. Televizyon reklamlarnda da
bunu merulatrma abas, bizi daha da rktyor. Yoksulluk
karsnda ocuk iin hak olarak grlen bireysel kurtulu,
ne yazk ki, devlet iin bir utan olarak gsterilmiyor. yle olsa,
ocuk emeinin sona erdirilmesi iin, Cumhuriyet Tarihinin en
gl mdahalesi olan sekiz yllk eitim bir rpda gzden
karlmazd.
raklarn alma yaam ile tanmalar ok nemli bir
andr. Bu ilk karlamada edindikleri izlenimler, setikleri rolmodeller onlarn yaam iin belirleyici olmaktadr. Bu bakmdan zellikle ok sayda rak altran iyerlerinin ayrca bir
rak politikas olmas gerekir.

ALIMA ORTAMI

Varlan bu noktada, kiisel sorumluluklar

ortadan kalkmyor. rak altranlar, tm bu
vurdumduymazlk ortamnda, kendi duyarllklarn ortaya koymallar. raklar esirgemeliler.
Bu esirgeme abas, bir yandan onlarn topluma
kar grevlerini yerine getirmeleri anlamna gelecektir; bir yandan da, bu yolda yryenler iin
en iyi uygulama rnei oluturacaktr.
yi uygulama rneklerinden yol karak, tm
rak yetitiren kurumlara olumlu davran biimleri aktarlabilir. Bu olumlu rneklerden biri
de Ankara Etimesgutta Elsan Elektrik Motorlar Fabrikasdr.
144 iinin alt fabrikada 10 da rak almaktadr. Bu
raklarn yalar, Mesleki Eitim Yasas uyarnca 15-18 arasndadr.
raklarn iyerinde bulunu gerekesi, bir meslei renmeleridir. Dolaysyla mesleki yeterliliklerinin arttrlmas zerinde titizlikle durulmaldr. Hemen bunun yannda i sal
gvenlii konusu var. nk rak, ii renirken hemen yan
banda salk gvenlik nlemlerini renirse ne ala. Yoksa
ileri yalarda bir gvenlik kltr edinmek, i sal gvenlii konusunda duyarllk kazanmak ok zor. Demek ki, ynetim
sorumlusu, onlarn ii de tm kurallar renip yaama hazrlanmalar iin kararl davranmaldr.
Bir iyerinde rak varsa, ynetim sorumlusu ne yapmaldr? eklindeki sorumuzu, ELSAN dari ler Mdr Seluk
Sava yle yantlyor :
Hem yasal ve hem de manevi bir ok sorumluluum var.
Onlar en uygun ekilde yetitirmeli ve yaama hazrlamalym.
Bunu yaparken, nce onlarn mesleki yeterliliklerini arttrmamz, setikleri meslek dalnda ustalamalarn salamamz
gerek. Ustalarmz bu yolda kaliteli ve yeterli bir eitim verme
abas iindeler. Meslek eitimi yannda, bir de kiisel geliimlerinin salanmasna katkda bulunmalyz. Ben kendimi bu
konuda daha sorumlu ve aktif buluyorum. Bir de bunlarn tesinde i sal gvenliini benimsemeleri ve kurallara titizlikle
uymay nemsemeleri var. Zaten
iletmenin zerinde titizlikle durduu bir konu bu.
ocuklarn niteliklerini gelitirebilmeleri iin, her eyde
nce, ocukluktan yetikinlie
geiin yumuak olmas gerekir.
ELSAN, bu geii yumuatmak,
raklarn sosyal ve kltrel gelimesine katkda bulunmak iin
eitli admlar atmaktadr. Bunlarn ilki haftalk toplantlar, kitap
okumalar ve film izlemeleridir.
Gelimekte olan ocuklarn her
eyden nce konumaya ve evrelerinde dnen dnyay anlamaya gereksinmeleri var. tlere
ve monologlara alklar. Ama
kendilerine deer verilen bir ortamda, grlerini aklamalar
ve gerekirse savunmalar, onlarn kiilik gelimelerini yakndan
etkilemektedir. Birlikte kitap okumalar, film izlemeler, bunlarla
ilgili tartmalar da, etkilenmede
nemli bir yer tutmaktadr.
raklardan Serkan, bu sre-

Temmuz - Austos 2012

ocuk
Emei

cin kendine katksn yle anlatyor: lk etkinlie katldm

zaman, sklmtm ve zaman gememiti. Sinema, piknik, tarihi yerler gibi gittiimiz gezilerde, elendik ve rendik. Bylece
Okumam daha dzgn bir hale getirdim.


Hi bilmediim ve kitabn okumadm yazarlar tandm.
Dnmeyi ve hayal etmeyi rendim.


Uygun ve yerinde konumay rendim.

Ses egzersizleri yapyoruz, daha dzgn konuuyorum.
yi ki gelmiim diyorum.
raklardan Adem ise, kazanmlarn yle sralyor :
Kendimi daha iyi ifade etmeyi rendim.


Okuduumu imdi daha iyi anlyorum.

Kitap okuma alkanl kazandm.

Ses egzersizleri yapyorum.

Merak etmeyi rendim.

Yazar ve airin kim olduunu rendim.
Yine raklarn izlenimleri. Bu kez Emraha kulak verelim :
Sosyal etkinlikler sayesinde, bilmediimiz veya merak
ettiimiz konular hakknda bilgi edinmi olduk. Gittiimiz filmde
tarihimizle ilgili biraz da olsa, merak etmeyi rendik. Konuma yapmadan nce yaplmas gereken, egzersizleri renip,
sesimizin tonunun ayarlamay rendik. Haftada bir gn yap-

ALIMA ORTAMI

tmz bu etkinlik sayesinde, soru sormay, aratrma

yapmay ve merak etmeyi
rendik. lk gnlerde fazla bir bilgiye sahip olmadmz iin ve kitap okuma
alkanlmz olmad iin
biraz sklyorduk. Fakat
imdi, bu etkinliin, bizim
iin ne kadar yararl olduunu bildiimiz iin, ilk gnlerdeki kadar sklmyoruz.
Hepsi ocuk... Hepsinin kendilerini gelitirme ve
dnyay daha iyi kavrama
adna renecek ok admlar var. Ama toplum onlara
bunun iin frsatlar tanmak
yerine, retim yapmalarn,
i yapp ekonomiye katkda bulunmalarn istiyor.
Seluk Savaa soruyoruz
: retimin bekledii disiplin
ile ocukluunu yaatmann
getirdii rahatlk arasndaki
ayrm raklar yapabiliyor
mu?
Yant : Yalar itibariyle
alma ortamndaki yaklamlar bazen istenen disiplin kurallarna aykr olabiliyor...Bence bu durum son derece doaldr...
Bizlere den bu tr disiplin bozucu ve i sal gvenlii kurallarna aykr olabilecek davranlar olabildiince nceden
tahmin edip gerekli tedbirleri almaktr...Daha dikkatli ve denetim altnda raklarn yetitirilmesi gerekmektedir.
Yine raklara bu rnek uygulamay yaatan ELSANn ynetim sorumlusu Seluk Savaa soruyoruz : Bydklerinde
her biri i sahibi olduunda, vahi koullar altnda ve korumasz yetimi raklar ile aralarnda nasl bir fark oluturacaklarn dnyorsunuz?
Mesleki olarak yeterlilikleri konusunda fazla bir ey syleyemem. Belki de aralarnda ok ciddi bir fark olmayabilir...
Ama psikolojik olarak ak ara bir fark olacana inanyorum.
Daha ilgili, anlayl, hogrl, ksaca sevgi ve ya ne olursa olsun sayg ile yetitirilen raklarn ileri yalarda yaam
kaliteleri ve konumlar bask altnda, sevgi ve saygsz ortamda yetitirilenlere nazaran tartmasz daha st bir konumda
olacaktr...
Ne yazk ki, toplumda yaatlan bu sosyal sorumluluk adacklar ok az. Daha ok olmal. Tm toplumu sarmal. Ama
kanmzca, toplum, nce ocuklarn eitmeli, yetitirmeli ve
hem kendine hem de topluma yararl olabilecek olgunlua getirmeli; ardndan onlardan ekonomiye katk beklemeli.

Temmuz - Austos 2012

 Sal
Gvenlii

Sal ve Gvenlii Yasas

A.Grhan FEK*

Sal ve Gvenlii Yasas (Kanun No.6331), TBMM

tarafndan kabulnden sonra, 30 Haziran 2012 tarih ve
28339 sayl Resmi Gazetede ilan edilerek ksmen yrrle girdi. Yasann k, ok uzun sren bir serven
sonras gerekleti.
Bakanln, Yasasnn bir blm olarak ele alnm
olan i sal ve gvenlii konularn, tek bana bir yasada
ele almak istemesi yeni deil. Bu istek, ilk kez 1993 ylnda
dillendirildi. O tarihte, bilim insanlar, sendika temsilcileri,
meslek odalarnn temsilcilerinin katld geni bir grup,
bir taslak oluturmak zere almt. zerinde uzlalan
elimizdeki taslak, 7 Nisan 1995 tarihini tayor. Daha sonra iktidar deiiklikleri ile bu konu gndemden dt. Ama
SGB emektarlarnn belleinde her zaman sakl kald.
2000 ylnda, Devlet Planlama Tekilat, 8.Be Yllk
Kalknma Plan hazrlk almalar srasnda, gc Piyasas (alma Hayat) zel htisas Komisyonu erevesinde alma gruplar kurdu. Bunlardan bir tanesi de
Sal ve Gvenlii baln tayordu. Bu alma grubunun hazrlad rapor, tm sosyal elerin (partner, taraf)
katld uzun toplantlardan sonra benimsendi. sal
gvenliinde varlmak istenen amalar 6 balk altnda toplanmt :

Kurumsallama ve rgtlenme

Denetim

Mevzuat

Meslek Standartlar

Eitim

Aratrma.
Ele alnan bu konular, ayrca, durum, sorun, neri formatnda, tablolatrlarak da sunulmutu. Mevzuat konular
tabloda toplanmt :

Mevzuatn gncelletirilmesi,

Mevzuatn dank olmas,

Mevzuatn yaama geirilmesi.
Her ne kadar bu alma yaynlanm olsa da, uygulayclarn elinde klavuz bir metne dnmedi. Ama i sal gvenlii emektarlarnn belleinde yerini ald.
Bunu izleyen gelimelerin, bu iki nemli belgenin, bize
gsterdii ynde gereklemesi beklenirdi. Ancak, Sal Gvenlii Yasas hazrlama dncesi, 2002 sonras ,
AB ile ilikilerin bir evresinde, can simidi olarak ortaya kt.
yle ki, Avrupa Birliinin, i sal gvenlii konusundaki direktiflerini uyumlulatrmay kabul eden hkmet, Bakan imzasyla yrrle giren ve yrrlkten kaldrlabilen
YNETMELKler yoluyla, i sal gvenlii mevzuatnn
yeniden yaplandrlmay yeledi. Bu arada da, AB direktiflerinde (1) yer almayan ama kendince nemli sayd baz
maddeleri, yasa tasarsnn satr arasna sktrd. Bylece bu giriim, nemli bileenden olutu:
1. Zaten mevzuatta bulunan gelerin yinelenmesi,
2. Satr arasna sktrlan ve hkmetin zlemlerini
yanstan geler,
3. AB ereve Direktifi ile uyumlandrmak amacyla
konulan geler.
Hi kukusuz, bu bileenler, ya bundan zarar gren
kurum-kurulularn direnciyle, ya da Dantayn direnciyle
karlat. Bylece ksa bir sre ierisinde karlmas ve
hatta sancszca uygulamaya geirilmesi olasl olan bir
konu, ylan hikayesine dnm oldu.
Bu yazmzda, konuya damgasn vuran metin zerinden bir tartma yrteceiz. Karlatrmal olarak zerinde duracamz metinler unlardr :

Mesleksel Salk ve Gvenlik Yasa Tasars (1995)

Avrupa Birlii Sal ve Gvenlii ereve Direktifi (89/391)

Sal ve Gvenlii Yasas (2012)

TABLO 1
Metinde Yeralan Hkmlerin Karlatrmal Sunumu
Balklar
lkeler

Kapsam

Meslek Salk ve Gvenlik Yasa

Tasar Tasla (1995)

Avrupa Birlii
89/391 ereve Direktifi

Sal ve Gvenlii Yasas

(2012)

yerinde salkl bir alma
dzeni kurmak,

alanlarn salk gvenliklerini
korumak iin nlem almakla
kalmayp bunlarn uygulanmasn
ve yeterliliini de izlemek

alanlarn salk gvenliine
ilikin tehlikeli durumlar
kaynanda nlemek, teknolojik
olarak bu olmazsa srasyla,
tehlikeli durumu azaltmak; dier
etkili nlemleri almak; ancak btn
bunlar sonu vermezse kiisel
koruyucu vermek

Mesleki risklerin nlenmesi

Risk etmenlerinin ortadan kaldrlmas

gvenlik ve saln korunmas

iilerin enforme edilmeleri ve
eitilmeleri

ilerin grlerinin alnmas ve
katlmnn salanmas

alanlarn ile ilgili salk ve gvenliini salamak,

Mesleki risklerin nlenmesi,

Risklerden kanmak.

Kanlmas mmkn olmayan riskleri analiz etmek.

Risklerle kaynanda mcadele etmek.

in kiilere uygun hale getirilmesi iin iyerlerinin tasarm ile i
ekipman, alma ekli ve retim metotlarnn seiminde zen
gstermek, zellikle tekdze alma ve retim temposunun
salk ve gvenlie olumsuz etkilerini nlemek, nlenemiyor
ise en aza indirmek.

Teknik gelimelere uyum salamak.

Tehlikeli olan, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanla
deitirmek.

Teknoloji, i organizasyonu, alma artlar, sosyal ilikiler ve
alma ortam ile ilgili faktrlerin etkilerini kapsayan tutarl ve
genel bir nleme politikas gelitirmek.

Toplu korunma tedbirlerine, kiisel korunma tedbirlerine gre
ncelik vermek.

alanlara uygun talimatlar vermek.
(Madde 4-5)

yerlerinde alanlar, iverenler ve

nc ahslar

Kamu ve zel sektrdeki ekonomik

etkinliklerin tm ve bu etkinliklerde yer
alan btn iiler

Kamu ve zel sektre ait btn ilere ve iyerleri (faaliyet

konularna baklmakszn); bu iyerlerinin ii, iverenleri,
iveren vekilleri, rak ve stajyerlerine

* Prof.Dr.

ALIMA ORTAMI

Temmuz - Austos 2012

 Sal
Gvenlii
Balklar
Tanmlar

verenlerin
Ykmllkleri

Meslek Salk ve Gvenlik Yasa

Tasar Tasla (1995)

Denetim

yeri

veren

veren vekili

Alt iveren

alan

ocuk alan

Bakanlk
(Madde 3)

Mevzuatta ngrlmemi olsa da,

teknolojik ve bilimsel gelimelere
uygun nlemleri alacak veya
aldracak; gerekli ara gereci
bulunduracak.

Risk deerlendirmesi
Risk snflandrmas

Madde 47

Risk Gruplar

veren, alanlarn yalarn,

cinsiyetlerini, fiziksel ve zihinsel
durumlarn, deneyimlerini,
becerilerini dikkate alacak; zel
gzetim ve dier etkili yntemleri
uygulayacak
(Madde 5 e) ve Madde 27

almaktan
Kanma Hakk

Madde 20-e

Eitim Bilgilendirme

Madde 10 (ylda en az bir kez tekrar)

Bilgi edinme hakk

Madde 20/b
Madde 35/f

Avrupa Birlii
89/391 ereve Direktifi

i

veren

zel olarak iilerin salk
gvenliinden sorumlu ii temsilcisi

nleme

ilerin salk ve gvenliini korumak

iin gerekli olan her trl giriimin
yaplmas.

Madde 4/c ve 10
Madde 9 (Tehlike snflar)

Ya, cinsiyet, salk durumlar, alma

koullar

Madde 8

Madde 13

Madde 12

Madde 16,17

Madde 10 ve 11
Madde 16/2-c
(Risk deerlendirme sonular, denetim
raporlar vb belgeler tek tek belirtilmi)

Madde 7

verenlerin
Sorumluluk
Paylam
(Koordinasyon,
birlii)

Asl iveren/alt iveren

Ayn iyerini paylaanlar

Kendi adna i yapanlar
(Madde 14-16)

Madde 10

(Madde 15)

Grevlilerin
gvencesi

Yetkili kimseler ve hizmetler

salamas iverenlerin
sorumluluunu ortadan kaldrmaz

Her trl tedbirin alnmas

(Madde 4)

Madde 9

Madde 11

verenin
Sorumluluunun
Srmesi

Bakanlk

alan

Eitim kurumu

Gen alan

Genel mdrlk

gvenlii uzman

kazas

alan temsilcisi

veren

veren vekili

yeri

yeri hekimi

yeri hemiresi

yeri salk ve gvenlik birimi

Meslek hastal

Ortak salk ve gvenlik birimi

nleme

Risk

Risk deerlendirmesi

Salk ve gvenlik destek eleman

Tehlike

Tehlike snf

Teknik eleman
(Madde 4)

Madde 6

alanlarn ya da

neride bulunmak,
temsilcilerinin haklar
nlem alnmasn istemek

Bilgi edinmek

lgili makamlardan denetim
yaplmasn istemek ve
gzlemlerini anlatabilmek

almay reddetmek
(Madde 20)
Madde 36 ve 37

Sal ve Gvenlii Yasas

(2012)

Madde 20

Madde 5

Madde 4/2

Madde 6

Madde 23

alanlarn
Sorumluluk
Paylam

alanlar kendileri iin konulan

kurallara uyacaklar
(Madde 17-19)

Madde 13

Madde 19

Salk Gzetimi

alanlarn ie girite ve periyodik

salk kontrollar (Madde 28)

Madde 14

Madde 15

alma Ortam
Gzetimi

Riskli iler ya da salk tehlikesi

olan tesisler iin uyulmas gereken
kurallar (Madde 25 ve 26)

Ani ve ciddi tehlikeye

kar hazrlkl olmak

Madde 5-d

ALIMA ORTAMI

Madde 5 ve 9-11

Madde 8

Madde 11-12

Temmuz - Austos 2012

 Sal
Gvenlii
Balklar
in Durdurulmas

Meslek Salk ve Gvenlik Yasa

Tasar Tasla (1995)
Yetkililerce hangi koullarda
iin durdurulaca ya da iyerinin
kapatlaca (Madde 30)

ilerce iin
durdurulmas

Bildirim

Avrupa Birlii
89/391 ereve Direktifi

Sal ve Gvenlii Yasas

(2012)
Madde 25

veren tarafndan iilerin hangi

tehlikeli durumlarda ii durduracaklar
konusunda yetkilendirilmeleri
(Madde 8)
kazalar ve saptanan meslek
hastalklarn Tefti Grup
Bakanlklarna bildirecek

Madde 9

Madde 14

yeri rgtlenmeleri

Gvenlii Temsilcileri
-alanlarn gsterdii adaylar
arasnda atama ile- (madde 32)

Salk-Gvenlik Birimleri

Salk Gvenlik Kurulu

Yeterli personeli olmayan kk

iyerlerinde ortak salk ve destek
hizmetleri
(Madde 7)

Madde 3/ (salk destek eleman)

Madde 6

Dardan hizmet
alma olana

VAR

VAR
(Kk iyerlerinde salk ve destek
hizmetleri)

VAR
(Madde 6)

Ulusal Dzeyde
Kurumsallama

Ulusal Konsey ve Yrtme Kurulu

(Madde 44-47)
Teknik Kurul ve Uzmanlk Kurullar
(Madde 48-51)

Ulusal Sal ve Gvenlii Konseyi

(Madde 21)

yeri dzeyinde
Kurul

Madde 41-43

Madde 22

Denetim

Mfettileri ve Yetkileri
(Madde 52-55)

Madde 24

Ceza Paralarnn
Ynetimi

Ulusal Konsey
(Madde 44-51)

reticiler ve
Yapmclar

retimde kullanlan ara gerekleri

retenler
(Madde 21)

yeri Hekimi ve
Gvenlii Uzman
istihdam

Madde 8

Eitim Kurumlar
almas

Madde 30/5 ve 31

Mesleki eitim alma

zorunluluu

Madde 17/3

Bamllk yapan
madde kullanma
yasa

Madde 28

Gvenlik Raporu
veya Byk kaza
nleme politika
belgesi

Madde 29

Sal ve Gvenlii Yasas yrrlktedir. Yasalama srecinde ok uzun bir sre komisyonlarda, seminer,
kongre vb toplantlarda, sreli yaynlarda tartlmtr. Biz
gzden karlmamas gereken ama bu almalarda hi
deinilmemi bir ka konuya deinerek katk yapmak istiyoruz.
Bunlardan birincisi, kk lekli iyerlerinde dokuz
ve daha az ii altranlar biiminde ayrmc bir tutuma
ynelinmi olmasdr. Bu iyerlerinden bazlarnn daha
az ii altran olarak nitelenmesi ve devlete SGK fonlarndan desteklenmesi, bun karn az ii altran dierlerinin destekten yoksun braklmas kanmzca yerinde
olmamtr. Parasal destek verilecek olmas dolaysyla,
daha az ii altran iyerlerinin saysnn kstl tutulmas eilimi de kanlmazdr. Buna karn, ilk kez iyeri
hekimi ve i gvenlii uzman altracak olan 50den az
ii altran bu kesim, hazrlkszdr. Hem iverenlerinin
gvenlik kltr ynnden, hem de hizmet kanallarna
eriim ynnden bir acemilikleri sz konusudur. 49 ii
altran ile 51 ii altrann ayn kefeye konulmas,
mantk olarak yanl olmasa da, pratik olarak yanltr.
8

ALIMA ORTAMI

Bunun yerine, gei dnemlerini, gnlle zendirerek

geirmek, bir yol olarak seilebilirdi. Bylece, 1-49 ii altran iyerleri, hem kaliteli hizmeti farkedebilme ve hem
de yaplan iin nemini kavrama olana bulabileceklerdir.
Bunun iin, tm sosyal elerin katld bir mekanizma, sreci baaryla ynetebilirdi.
Gzden karlmamas gereken ikinci konu, hizmet kanallarnn henz oluturulmam olmas dolaysyla, koruyucu admlar olan salk gzetimi ve alma ortamnn
gzetimini salayacak destek hizmetlerinin elde edilmesinde glkler olumasdr. Gezici akcier filmi, gezici
odyometri, gezici spirometri, laboratuvar incelemelerinin
iyerine ulatrlmas iin gerekli rgtlenmeler hazr deildir. Bugn yasal olarak bu hizmetleri almas gerekenlere bile yetmeyen bu hizmet kanallarnn, tm iyerlerine
ulamas beklenemez. SGB tarafndan desteklenmesi ve
korunmas beklenen ve salk gzetiminin bir paras olan
hizmetler bugne kadar korunaksz braklm ve doal
olarak gelime dzeyleri yeterli olmamtr. Bu adan bakldnda AB ereve Direktifinin 7.maddesindeki ngr
de grmezden gelinmitir.
Temmuz - Austos 2012

 Sal
Gvenlii
Gzden karlmamas gereken dier bir konu, yasa
maddelerinin gerekelendirilmesinde, bu yasann tarm alanlarnn salk ve gvenliini de kapsad belirtilmi
olmasna karn; hesaplamalarda ve olabilirlik asndan
tarm sektrnn hi hesaba katlmam olmasdr. zellikle geici tarm iileri bakmndan, genellikle tm iftiler
bakmndan, salk hizmetlerinin gezici aralarla verilmesi
gerekir. Bu kadar hekimin, bu kadar aracn nasl bulunaca bir bilinmezdir. Yine bu srecin hzla ve lke apnda
gerekletirilebilmesi iin, tm sosyal elerin katld bir
mekanizma, sreci baaryla ynetebilirdi.
te yandan, i gvenlii uzman gereksinmesinin ulat boyutlar asndan da, tanmlanmasndan kaynaklanan
sorunlar ortaya kmaktadr. gvenlii uzman saysnn
ok dk olmas karsnda, iki yllk i sal ve gvenlii meslek yksek okulu mezunlarnn C snf sertifika ile
hizmete katlmlar kurtulu olarak grlmektedir. Gerekten de bugn iin 19 meslek yksek okulunda ylda yaklak 1000 i gvenlii uzman aday yetimektedir. Okul
saysnn kolayca arttrlmas, hem bu saynn hzla arttrlmas, hem de bunlar eitecek olan niteliksiz retmenlerin ayrca Eitici Sertifikas kazanmas yoluyla, byk bir
NTELKSEL KRZe yol ama tehlikesini gndeme getirmektedir.
Sal ve Gvenlii Meslek Yksek Okulu, rencilerini, meslek liselerinin, salkla ilgili blmlerinden (yal
hizmetleri, acil tp teknisyenlii, ilk yardm, acil bakm teknisyenlii) snavsz olarak almaktadr. Salkla ilgili alt yaps olanlarn, mhendis ve teknik elemanlar iin tanmlanm olan i gvenlii uzmanlnda yaygnca kullanlmas
bir eliki olarak grlmektedir. Tutarllk adna, hekimlere
de bu alanda uzmanlama olana verilmelidir. SGB i
mfettilerinin bileiminin, hekim ve mhendislerden olutuu dnlrse, bu olanakldr (2).
SGBnin hazrlad ve TBMM tarafndan kabul edilen
Sal Gvenlii Yasas (ISG-Y) ile mevzuata yerletirmek istedii, ama ABnin ereve Direktifi ile hi bir ilgisi
olmayan istekleri unlardr :

yeri hekiminin ve i gvenlii uzmannn nitelikleri
ve belgelerinin SGB tarafndan onaylanmas,

Bunlar yetitirecek eitim kurumlarnn oluturulmas ve izlenmesinde Bakanln sz sahibi olmas,
sertifikalandrma snavlarn yapp onaylamas,

Mesleki eitimin, i sal gvenliinin en nemli
sorunu olduu varsaymndan yola karak, bunun
yaama geirilebilmesi iin zorlamalar yaplmas.
ekil : 2

Balklar

Avrupa Birlii Sal ve

89/391
Gvenlii
ereve
Yasa Tasars
Direktifi
(2012)

yeri Hekimi ve
Gvenlii Uzman
istihdam

Madde 7

Eitim Kurumlar
almas

Madde 6/10-d

Mesleki eitim alma

zorunluluu

Madde 13/5

Ulusal Sal
Gvenlii Konseyi

Madde 21

ALIMA ORTAMI

Tek tek maddelerin tesinde bu metinlerin arlk merkezleri asndan bir inceleme gereklidir. O zaman u
saptamalar yaplabilir : Her metin, ortaklaa iveren
ykmllklerini tanmlamaktadr. Ama her nde de, bu
iverenleri, ykmllklerini yerine getirmeye zorlamada
hangi aralarn kullanlmas gerektii gr farkldr. 2012
ylnda kan Sal Gvenlii Yasas, iyeri hekimleri,
i gvenlii uzmanlar ve bunlarn oluturduu Ortak Salk Gvenlik Birimlerine (dardan hizmet satn alma) arlk vermektedir. 1995 ylnda hazrlanan Mesleki Salk ve
Gvenlik Yasa Tasar Tasla ise, ii temsilcilerini ve ulusal konseyi ne karmtr. Avrupa Birliinin 89/391 sayl
ereve Direktifi ise, iilerin ve/veya temsilcilerinin bilgiye
eriimi, eitimi ve ynetime katlm zerinde durmutur.
Israrla yasaya konulmak istenen bu maddeler,
SGBnin alan kendi egemenlii altna alma abasnn
yansmasdr. Halbuki buna gerek yoktur. nk eitim kurumlarnn almas Milli Eitim Bakanl zerinde izne ve
belirli standartlara balanabilir.
Yine Bakanln, i gvenlii uzmanln eitli snflara
ayrmas ve bunlar da tehlike dereceleri ile balantlandrmas da bir tartma kaynadr. ok deiik bilimsel bilgilerle donatlm olan uzmanlarn, tm i kollarnda yetkin
olmalar beklenemez. Bu bakmdan, yalnzca tehlike deil, bu tehlikenin hangi ikolunda yer ald da gznne
alnmaldr. Kald ki, buna bir lt daha eklenebilir. Bu da
iyerlerinin boyutlar ile ilgili olan iyerinin leine gre
uzman tanmlamasdr. Yani ok az ii altran ile ok
fazla ii altran arasnda, uzmann nitelikleri ynnden
fark bulunmas dnlebilir.
Karlatrmal incelemede AB ereve Direktifi ile
Sal Gvenlii Yasas arasnda kkl farkllklar grlmektedir. AB Direktifi, hem uygulanan kesimi geniletmekte; hem de uygulamlar gelitirmek adna ufuk ac bir yaklam iindedir. Szgelimi :

ve/veya AB ereve Direktifinde sklkla kullanlan
ufuk ac nlemlerden biri olduu halde, Sal Gvenlii Yasasnn 18.maddesinde, iverenin,
gr alma ve katlmn salanmas konusunda,
alanlara veya temsilcilerine olanak salamas
ngrlmtr.

Kurumlarda bakann oy kullanmamas

durdurma bal altnda, devletin yetkisinin arttrlmas yerine, iverence iinin yetkilerinin arttrlmas vb.
Bu yaklama Sal Gvenlii Yasasnda rastlanmamaktadr. Tersine daraltc bir anlatm seilmitir. yle
ki :

Ulusal Konseyde bakann oyu iki oy saylmaktadr.
ekimser oy yasaklanmtr (Babakann Bitaraf
olan bertaraf olur dedii dakikadan beri kan yasalardaki tm kurumlarda bitaraf olma olana kalmamtr.)

ilerin bilgilere eriimi yerine, iverence atanan
temsilcilerinin eriimine olanak tannmtr.

yeri tehlike snflar, belirli risklerden etkilenecek
alanlar gibi zel gruplar oluturularak, bunlar
zerine politikalar oluturulmutur (Szgelimi, ok
tehlikeli, tehlikeli, az tehlikeli ya da ondan az ii altran iyerleri vb ayrmc uygulamalarla nceliklemeler yaplmtr).
zerinde durulmas gereken ok nemli bir konu daha
var. Bu da yasa tasarsnn hazrlk srecine katlm ile ilgilidir. Sosyal elere (partner, taraf) gsterilen son yasa
tasla dnda bir metnin, hkmete, TBMMye Tasar
Temmuz - Austos 2012

 Sal
Gvenlii

10 ALIMA ORTAMI

> Sayfa 23n yant

KAYNAKLAR :
(1) Piyal B. : Sal ve Gvenliinde Trkiyenin Avrupa Birliine Uyum Sorunu, Belediye Sendikas Yayn,
Temmuz 2009.
(2) Fiek A.G. : Sal Gvenliinde Takm Oyunu,
Sarper Szeke Armaan Cilt 2 s. 1855 , 2011 Ankara.
(3) Karabulut . : Panel Konumas . Mfettileri
Derneince dzenlenen 4.alma Yaam Kongresi (2829 Nisan 2012 Ankara)

K DAKKA DN

Bu dlanmann bir baka kant, Ulusal Sal Gvenlii Konseyinde yasa tasla grlrken yaanmtr.
Konseyce oluturulan alt komisyonun, model ve nerileri
hi gznne alnmamtr (4). Bunun zerine, Konseyde,
STKlarn, alt komisyonun almalarn srdrmesi nerilmi; ancak bu neri de 8e kar 8 oyla reddedilmitir.
Toplantya bakanlk eden mstear yardmcsnn oyu iki
saylarak, Konsey, bu tasla grmekten vazgemitir.
sal gvenlii, ok bilimli olduu kadar, ok kesimli bir konudur. Hkmetin tek bana bu alanda egemenlik
kurmasna, her istediini yaptrmasna olanak yoktur. te
yandan, gerek tepkileri en aza indirmek ve gerekse hizmetlerin iyerlerine ulaabilirliini salayabilmek iin, kk iyerlerinin gnllln ne karan modeller ortaya
konulmaldr.
Bunu salayacak olan model ise, en geni katlml sosyal diyalog olanan salayacak olan idari ve mali ynden
zerk bir Sal Gvenlii Kurumudur. SGB bnyesindeki nsan Haklar Kurumunun da benzer konumda
kurulduu anmsandnda (5); ya benzerinin SGBye
bal, ya da daha geni ilevler yklenerek Babakanla
veya hkmet-d olarak kurulmas dnlmelidir. Zaten
yukarda da szn ettiimiz, SGB Ulusal Sal Gvenlii Konseyine sunulan alt komisyon nerisi de bunu
hedeflemekteydi.
Sonu olarak Sal Gvenlii alanndaki boluklarn doldurulmasnn yolu, uzun yllardr devam eden sreci,
yeni dorultulara sokmaya almak yerine, kendi akna
brakarak, oulcu rgtlenme modelleri ortaya koymaktr.
Bu yntemin o denli baarl olmas beklenir ki, yasaya bile gerek kalmadan pek ok dzenleme kendiliinden
uygulamaya konulabilir. Yeter ki, hassasiyetleri karlkl
olarak gzetecek ve dayatmac olmayacak bir Kurumsal
yaklam ortaya konulabilsin. Yasann kmasndan sonra
bu konuda giriimlerin younlatrlmas ve hkmet d
kurulularn zerk kurumsallama srecini birlikte ele alp
olgulatrmas, hatta oluturmas beklenmelidir.
Sal Gvenlii Yasasnn bugne dein gecikmesinin nedeni de, satr aralarna sktrlan ve devletin bu
alanda varolan egemenliini daha da pekitiren, -yukarda
Tablo 2de verilen- maddelerdir. Bakan, yasay savunan
konumalarnda, ii lmlerinden szediyordu. lmlere son vermek amacyla bu yasay karmak istediklerini
sylyordu. 1995 Yasa Tasars ile 2012 Yasas arasndaki
benzerlik dnlrse, bu gecikme srasnda binlerce ii
ld veya sakat kald. Bunun hesabn kim verecek ?!
Yasa kt. Ama byk eksiklikler var. Yine i kazalar,
sakat kalmalar ve lmler srecek. Bunun temel nedeni de
yasadaki yetersizlikler ve bunun yaama geirilebilmesi iin
gerekli nlemlerin alnmam olmasdr. Trkiyede i sal gvenlii konusu, alma Sosyal Gvenlik Bakanln
oktan am bir toplum sorunu olmutur. Onun iin de,
idari ve mali ynden zerk tm toplumsal elerin katld
bir kurumsal yap olmadan hi bir yasa ya da ynetimin
baarl olmasna olanak yoktur.

(4) - : Ulusal Dzeyde Sal Gvenlii Kurumu,

alma Ortam Dergisi Temmuz Austos 2007 Say 93
s.20
(5) Trkiye nsan Haklar Kurumu Kanunu R.G. 30 Haziran 2012 tarih ve 28339 say (Kanun No.6332

Ne yaplmal ?
1. Talama gzl kullanlmal (gzln
kenarlar yze iyi oturmal ve arasndan gze kvlcm veya parack girmemeli), aa eilmelerde gzln yerinden kmamas iin gzlk
kollar bantl ya da lastikli olmal
2. Yz siperlikli baret kullanlmal
3. Grlt ve vibrasyon (titreim) gibi fiziksel
etmenler, gaz, toz, metal duman gibi kimyasal
etkenlerin salk zerine etkileri ve korunma yollar konularn ieren i sal ve gvenlii eitimi (uzman personel-ler-den ) alnm olmal.
4. Kiisel Koruyucu Donanmnn uygun seimi , kullanlmas ve bakmn da ieren KKD
eitimi alnm olmal.
5. e giri ve periyodik salk muayeneleri
dzenli olarak yaplmal. Periyodik muayeneler
gz ve kulak test ve kontrolleri ile solunum fonksiyon testleri ve akcier grafilerini de iermelidir.
6. Talama srasnda makinann kordonu fiziksel darbeler ve kvlcmlardan korunmaldr.
7. Kvlcmlara kar deri nlk ve bacaklarn
korunmas iin deri veya yanmaz malzemeden
yaplm tozluk kullanlmaldr

olarak sunulmas anlamldr (3). Bu STKlarn sreten dlandn gstermektedir.

Temmuz - Austos 2012

Anmsa
AZ ZAMANDA OK LER YAPTI - 2

Bir Aydnlanma Devrimcisi : Hasan li Ycel

Mmtaz PEKER*
eitim asansr ile sosyal sistemde snf atlamalar oldu.
Byk nder M.K.Atatrkn eitim konusundaki grlerini ok iyi analiz eden Ycel, adalamay gerekletirecek aydnlanma eitimini; seyreden deil, kurallarn uygulayarak yaayan bir toplum oluturma hedeflendii iin,
eitim rgtlenmesini tek bir yurtta kalmayana dein
herkesin eitilmesi olarak gryordu. Gen Cumhuriyet
kuann eitilmesinde, kltrlenmesinde nemli katklar
olan aydnlanma devrimcisi Yceli kaln izgileri tantmay
dergimiz okuyucular iin amaladk.
M.K.Atatrkle tanma: Ycel 1922 yl sonunda
zmire retmen olarak atand. Yaklak iki ay sonra yapiri : Cumhuriyetli yllar (1923-2012), uygulanan t yurt gezisi srasnda Mustafa Kemal zmire de urad.
siyasal-ekonomik politikalar asndan snflandrd- Burada dzenlenen etkinlikte kendini sadece mebus Musmzda karmza dnem kyor. Gen Cumhu- tafa Kemal olarak tantt toplantya, Ycel sorumluluk tariyet dnemi diyeceimiz 1923-49 yllar arasnda siyasal yan kii olarak katld. Mustafa Kemal toplant banda
davran olarak devrim ilkeleri konuldu, kamu ncln- amacn; Yalnz benim deil, sizin de sylemenizi arzu
de ekonomik kalknma gerekletirilmeye alld. 1950- ediyorum eklinde belirtti. Bu nedenle uzun sren toplan80 yllar kark politikalarn uyguland dnem olsa da, tda kendisine birok soru yneltildi. Soru soranlar arasnznde liberalizme gei egemendi. 1980 sonras dnem da Ycelde vard. Toplantda u soruyu sordu: Geleuygulamalar ise ekonomik adan kresel ekonomi ile b- cekteki irfan(bilim, kltr) hayatmzda medresenin mevkii
tnlemeyi, ilk dnemdeki siyasal davrann ekonomide, ne olacaktr? Bugn fosil mevkiinde bulunan medreselerin
salkta, eitimde getirdii birok ilkeyi, parlamento o- irfan hayat bundan sonra nasl olacaktr? Zat lileri bu
unluu demokrasisi ad altnda sosyal yaamdan silmeyi konuda ne dnyor, bunu renmek istiyorum. Musamalad.
tafa Kemal sorudaki fikre katldn
Her kuakta doanlar bir dizi
belirtti; Milletimizin, memleketimizin
sosyoekonomik deikeni ieren benzeyksek eitim kurumlaryla bir olmas
mezlik gstergesi (endeks) balamnda
gerekir. Btn memleket evlatlar, kaincelediimizde, aralarnda anlaml fark
dn ve erkek, orada eitim grmelidir
oluuyor. in ilgin yan lkenin uzun
dedi(1).
sren savatan kt, kinci Dnya
1929 Dnya buhran sonrasnda
Savana girmedii halde sava koulilerin iyi gitmediini, mdahale lazm
larnn ok ar getii dnemde doan
geldiini sezen Atatrk, oluturu1923-49 doumlu kuak nfusunun
lan bir heyetle ay srecek incelebenzemezlik katsaysnn yksek oluu
me gezisine 1930 ylnda kt(2). Geilgiyi ekiyor. Bu kuak nfusunun baziye Maarif Vekleti mfettii olarak
balarndan, dedelerinden salk, eitim,
Ycelde katld. Yolculuun ilk dura
igcne katlm ya da meslekleri aKayseriydi. Mustafa Kemal heyetle
sndan ok farkl konuma geldii grlbirlikte liseye gitti, felsefe dersinin old. nceki kuaktakiler ile benzemezlik
duu snfa girildi. Derste okutulan kikatsaylar anlaml dzeye ulat. Gen
tap Ycelin yazd Mantk kitabyd.
Cumhuriyet dnemi kuann bu niteDers boyunca kitab inceleyen; likleri yannda yaadklar ortamdaki karetmeninden, rencisinden kaziye
zanmlar, umut kltr iinde yaam(nerme), salibe(olumsuzlatran),
larn srdrmelerini salad.
mucibe(neden-sonu) gibi Arapa
1980 sonras kua; ailelerin oterimleri duyan Atatrk olaydan racua atfettii psikolojik deerden tr
hatsz oldu. Gezide bir akam yemekendilerine aktarlan kaynak nedeniyle
inde Ycele yazd kitaptaki Araphem daha salkl oldular hem de sosa terimler yerine, Trkelerini bulma
yal sistemin zorlu eitim basamaklarn
konusundaki fikrini sordu. Ycel Dbaaryla tamamladlar. Ne var ki bu
ndm. Dahas, mulk(anlalmaz)
Hasan li Ycel [1897-1961] (17)
kuak doumlular, istenilen niteliklere
terimlerin Trkelerini bulmada desahip olmalarna karn alacak bir i
neyler bile yaptm. Ama bu gibi deitirmelerin, bireyler
bulmakta zorlandlar. Gen yata retememe, aileye yk tarafndan yaplmasn sakncal grdm. Herkes kendine
olma, anne-baba eline bakma onlar karamsarla itmeye gre bir terim bulup kullanrsa, kimse kimseyi anlamaz;
balad. ki kuakta grlen umut kltr ile karamsarlk eitimde anlam btnl ortadan kalkar. Bu sorun iin
kltr n karlatrdmzda, kan anlaml fark iki ku- bir heyet(kurul) veya cemiyet(kurum) oluturulmal ve biak arasndaki benzemezlik katsaysn artrd.
limsel terimler burada saptanmal dncesindeyim, dedi.
Gen Cumhuriyetin koyduu salkl, eitimli yeni in- Tartma baka kitaplardan verilen rneklerle srdrld.
san yetitirme politikas balamnda; 1923-49 kuann Atatrk tartma sonunda; yazd Mantk kitabndan tr
temel kazanm salk kabini ile yaama tutunmalar, Yceli kutlad, terimler konusundaki fikrini beendiini belirtti, arkasndan ancak sylediim noktalarda zel aba* Dr., Sosyolog
Hasan li Ycel Trkiyenin eitim ve kltr yaamnn ilgi odanda. Yrei lkemizin aydnlk
gelecei iin arpan, bu yolda kafa yoran herkes,
onu her zaman zlemle, saygyla anyor. Ycelle
ilgili zel gnlerde, zellikle Ky Enstitlerinin
kurulu yldnmlerinde, onun etkinlik ve baarlar zerinde dne dne duruluyor. Yeni yeni bilgi
ve belgelerle deiik bak alaryla daha ne denli
durulsa yeridir. (Feyzullah Erturul) (15)

ALIMA ORTAMI

Temmuz - Austos 2012

11

Anmsa
nz grmek isterim dedi(3). Sz ok anlamlyd: Ycel, Dil iyi dilekler dourur. Yeni doana btn hayat iin olmaDevrimini doru temellere oturtmak zere kurulan(1932) s istenileni ada vermek Koruyucu-kollayc aile tipinin
Trk Dili Tetkik Cemiyetinin etimoloji kolu bakanlna egemen olduu bir toplumda, torununa pagan bir isim ya
getirildi.
da annenin, babaannenin adn koymasn dnmeyen;
Atatrk bu gezi boyunca srekli bir tartma ortam ya- olunun kzna, btn hayat iin olmas istedii ad koyratr; geziye katlanlara kendi ilgi alanlarna ynelik oldu- masna sevinen bylesine ince bir insan Ycel.
u gibi, bunlarn lke sorununun zmne katksnn ne
lklerin Kurucusu(8): Ycelin Milli Eitim Bakanlndaki
olabilecei konusunda soru soruyordu. Bu balamda et- etkinlii; lkemiz eitim, kltr, sanat alannda ulusal yaprafndakilere Trk milleti ne zaman kendini kurtulmu sa- y oluturacak ilkler konusunda nemli giriimler dnemi
yabilir? sorusunu yneltti. Geziye katlanlardan birka kii oldu. Birinci Trk Yayn Kongresinde (1939) dnyay, zelgrlerini belirttikten sonra Ycel Paam, Trk milleti ne likle baty tanma gerekliliini vurgulad, Trk aydnlarn
zaman kurtarc arama ihtiyac duymayacak hale gelirse o tercme seferberliine davet etti. Kongrede Dou-Bat klazaman kurtulmu olur yantn verdi. Mustafa Kemal, He- siklerinin tercme edilmesi iin karar alnd. Birinci Eitim
piniz gzel fikirler sylediniz. Fakat bu ocuun ileri att, urasnda (1939) lkenin eitim sorunlar, kylnn eitim
stnde bizi derin derin dndrmeye deer bir fikirdir talebinin nasl canlandrlaca, bu talebin nasl karlanaca tartld. Yayn Kongresinde alnan karar geciktirilmediyerek takdirini belli etti(4).
Baba-oul ilikisi(5): Her ocuk kendisine gsterilen den uygulamaya kondu. Tercme Heyeti yeleri belirlendi,
ilgi erevesinde anne ya da babasna olan sevgisini ne grev yapacaklar Daimi Bro oluturuldu(1940). Tercme
karr. An yaznnda bunun deiik rnekleri bulunuyor(6). Brosu dou-bat klasiklerinden 496 kitabn evirisini taYcelin olu ile olan ilikisi konusunda Can Ycelin snf mamlad.
arkada zdemir Nutku Can Ycel, ondan byk bir hayEitim Bakanlnca ansiklopedi almalar balatlranlk ve saygyla sz ederdi, diyor. Mmtaz Sosyal, Can d. slam Ansiklopedisinin evirisi ile ilk telif Trke nn
Ycelin 1974n Bir Siyasinin iirlerinde(kutu 1) yazd- Ansiklopedisini yaymlanmaya balad(1943). lk kez bir
ndan hareketle Ycelin izlerini, bir tek kii zerindeki sanat Ansiklopedisi hazrland (1943-Celal Esat Arseven),
izlenimden kalkarak aramak, bireysel bir teklik, toplumsal bunun yayn balatld.
bir btne varma almas olarak da ilgin olabilir. O tek
Devlet Konservatuar kurulu yasas karld(1940).
kii, eine kolay rastlanmayacak bir rnek niteliiyle, unu- Konservatuar retim elemanlar ile Tercme Brosu atulmaz air Can Ycelden bakas olabilir mi? aklama- lanlarnn birliktelii sayesinde rnek olacak birok eser
sn yapyor.
hem eitim alanna hem de sahne uygulamasna rnek
Can Ycelin babasna kar olan sevgisi ancak onun olacak biimde kltrmze kazandrld.
sylemi ile anlatlabilir. Kanmca insann bunu karsz olaTrk dilinin yapsn gen kuaa retecek Gramer Korak yapma zaman,
misyonu almalar
sevdiini kaybettii,
(1941) tamamland.
topraa verdii an
Ayn yl iinde Birinci
oluyor. Can Ycelin
Corafya Kongresi
ite on andaki sevgi
topland.
sylemi: Bylesine
Cumhuriyetin felcivan bir lm mensefesini, devrimlerin
dil alt etmek benanlamn kltrlenme
den rak olsun!
yolu ile krsal kesime
Bu, bir cenaze deil,
alayacak ncleri
bir temel atma treni
yetitirmek amacyolmal! Ycelin cla Ky Enstitleri
vl cvl ant stne
kuruldu(1940).
kurulan bir bilin yalkenin sanayipsnn temeli! Lml,
leme
srecindeki
elifli, cafl, kafl kurakara insan gcn
lklara, ayazlara kar
yetitirecek meslekiiyi havalar, aydnlar
teknik retim iin de
yapndracak bir dyeni bir seferberlik
(17)
Hasan li Ycel Ky Enstitl genlerle birlikte.
nce ilii! stne
balatld. Bakanln
bir avu toprak ya da
merkez
rgtnde
bir yaprak yaz yazmakla olacak i deil bu. Tam tersine; Mesleki ve Teknik retim Mstearl kuruldu(1941).
elimize krekleri alp yapt ilerin zerine orta a mezar- Bu alandaki okullarla birlikte, bu okul alanlarnn verdii
clarnn yd talar, topraklar kaldrmamz gerek! Bu kurs saylar ksa srede artrld. Sanayide alacak ara
ii yle sk tutalm ki, bu lkede i grenleri, halka hizmet insan gc ksa zamanda yetitirilmeye alld. Eitimin
edenleri, yurttalar iin didinenleri ykmaya yeltenenler, nitelii yannda rencilere verilen zgvenden tr, bu
iten yaratclktan alkoyanlar bir daha ba kaldrmasn. okullar bitirenlerin byk ounluu kk ve orta boy sa(7)
Babasn fiziki olarak sevmenin dnda, bu lkeye yap- nayici oldu.
tklar, halka hizmeti, aydnlanma yolunda grd iler
Ycel temel-orta renim yannda lkemizde yksek
nedeniyle oluan bir sevgi.
renimde de ilkleri oluturan almalarn ncsyd.
Olun bu sevgisi bouna deil. Ycelin, torun mjdesi- Sras ile Ankara Fen Fakltesi (1943), stanbul Teknik
ni ald telgrafa kar yazd uzun mektubunda bu sevgi- niversitesi (1944), Ankara Tp Fakltesi (1945) onun banin oluumunun nedeni kendini gsteriyor. Olum Cann kanl dneminde renime ald. niversite ynetiminin
kelimelik telgraf geldii zaman onun anas ve benim siyasal iktidardan bamsz, her trl aratrmay siyasal
anam, mz beraberdik. Ben drdnc bykbabal- bask grmeden yapabilmesini salayacak yasa drt yllk
m yayordum. Olum kznn adn Gzel koymu. yi hazrlk almasndan sonra 1946 ylnda niversite Yasaetmi. nk iyi, hibir zaman irkin olmaz. Bir kz ocuu s olarak karld.
daha olur da ona yi adn verirse ruhum ad olurSevgi
Yceli Anlamak: zlmesi gereken sorun, uzun yl12 ALIMA ORTAMI

Temmuz - Austos 2012

Anmsa
lar anlamadklar, yalnzca ezberledikleri dinsel eitimle;
yaamlarn iselletirmi, bu eitimi verenlerce denetlenmi bir toplumun omurgasn deitirmekti. Dahas oluturulacak yeni toplum modeli iin o yllarda yararlanlacak
ne bir eitim kuram ne de eitim ynetimi vard. Yaplacak i eldeki kt kaynaklar kullanarak, bilimin ngrd
gzleme dayal varsaymlardan retilecek eylemler btn
olacakt. Ycelin arkadalar ile bu balamda yapt i,
krsal topluma inklbn yol gstericisi kim olabilir sorusuna
yant arama oldu. Sorunun yant Ycelin, arkadalarnn
kafasnda sre iinde olumutu. Ky ocuklarndan seileceklerin, aydnlanma felsefesi ve ie ynelik eitimle yetitirilmeleri salanacakt. Eitimleri sonrasnda geldikleri
yer ya da buna benzer koullar olan yerlemelerde kamuya fazla yk olmayacak cretle grevlendirileceklerdi.
Eitici ilevleri yannda retici olmalar, davranlar kyl tarafndan yaamn her alannda benimsenerek taklit
edilebilecek ilevle donatlmalar gerekiyordu. retmen
kyde inklbn aklaycs, gen kuan reticisi, ky
yaamndaki sorunlar zecek bir nder olarak dnlmt. lkenin deiik blgelerinde eitime balayan Enstitlerden yetiecek nderin; kylerdeki retmen an
kapamas, ky ocuklarn okur-yazar klmas, kendisine
kazandrdklar becerilerle kyde retken olmas amalanyordu. Bu balamda gen kuak retmen nderliinde
hayata tutunacakt. Uzun yllar doumdan lme kadar
kylnn yaamnn her safhasnda etkin olan imam, artk
yalnzca dinsel grevini yapacakt. Yaklam deiik alardan incelediimizde, dnemin koullarna gre uygunluk n plana kyor. Kabaca inceleyelim:
Yetitirilecek retmenlerin renim grecekleri temel
eitim binalar, bunlarn donatmlar yan sra grev yapacaklar u noktadaki benzer yaplanma en dk maliyetle
gerekletirme kuralna dayanyordu. Eitim binalarnn,
aralarn kullanm sresinde ypranmalar, bozulmalar,
eskimelerinden tr doacak sorunlar fazla bir ekonomik harcama getirmeden yeni nder (retmen) tarafndan
yaplabilecei kurgulanmt. nk krsal kesimde bu sorunlar zmleyebilecek yetikin insan gc yoktu. Ycel
dneminde yaplan Enstit binalar ile u noktadaki okullar,
eitim malzemeleri en az maliyetle gerekletirildi; binalarn uzun yllar kullanm toplam fayday artrd(9). Trkiye
ekonomisi zerine daha sonra hazrlanan Dnya Bankas
raporunda bunlar grlmedii iin, konu 1940-1949 yllarndaki eitim harcamalarnn azl olarak belirtildi(10).
retmen istihdamnda cret deerlendirmesi kamu
harcamalar asndan fazla bir yk getirmeyecek ekilde
dzenlendi. retmenin bu cretle kyde yaamasnn getirdii gl aabilmenin yolu olarak onu farkl ilevleri
olacak ekilde yetitirme, donatma gerei dnld. Bu
nedenle Enstitde rendikleri tahta-demir ii, yapc, dlgerlik gibi ileri yapabilmeleri iin erkek rencilere grev
yaptklar kylerde nderlik yapabilecekleri malzemeler
greve balarken kendilerine veriliyordu. Benzer ekilde
kz rencilere biki aralar, diki makinesi verilerek grev yaptklar kylerde hem i yapmalar hem de bu alanda
nc olmalar amalanyordu. Bunlarn yannda Enstitnn yer ald blge tarmna gre yetitirilen rencilerin
kyde retici, nder olmalar iin gerekli toprak tahsisi yaplyor, yeterli malzeme veriliyordu(11).
Kalknma iktisad asndan gdlen bu politika dnem
dikkate alndnda ok anlamlyd. Kalknmann ykn
zamana yaymadan, nc bir kuak tarafndan tm zorluklara katlanlmas, maliyetin en az olarak gereklemesi
amalanyordu. Bunun baarl bir rnei Japon kalknmasnda ayn yllarda uyguland.
Ycelin, arkadalarnn amac; kyly kleliklerin her
trlsnden kurtarmay salayacak eitim seferberliiydi.
Bunun ilk aya yaamn her alannda karlatklar sorunALIMA ORTAMI

larnn aresini akl ile bulacak yeni bir kuak yaratmakt.

Bilmek demek, yapmak demekti. Yetiecek kuan bilgisi, cila eklinde, ezberlenerek benimsenmi bilgi deil, i
iinde, i araclyla renilen gerek ve z bilgi olacakt.
Bu kuan gerek yetimesi gerekse retimde bulunduu
srede yurtta bilgilendirmesi gerekiyordu. Eletirel akl ile
retim biimini, teknolojisini deitirme gereksinimi duyacak, gerekletirecek olan kyl; siyasi ve ekonomik g
sahiplerinin basklarndan kurtulma yolunda gerekli eylemleri yapabilecekti(12).
Yaratlmak istenen yeni toplumda; Trk st kimliinde
dil birliini salama, kltrel renklilii oluturma, btnletirilme temel olacakt(13). D gle gelenler yan sra ulusal
snrlar iindeki etnik gruplarn ayn dil btnlne sahip
kuaklardan olumas bu yolla zmlenebilecekti. Zengin
ve ahenkli dilimiz yeni harflerle gen beyinlere bu yolla ok
daha kolay aktarlacakt. Temel eitimde yetien kuaklarn Trke renmeleri, bunu yaamlarnn her alannda
zellikle dinde kullanmalarnn getirecei yarar akt. Yeni
toplumun kltrlenme, kltr aktarm ile yaamda hzla
yenilikleri benimsemeleri, uygulamalar iin bu yol bulunmaz bir frsat olacakt. Bylece i-eylem ulusuluu ile lke
canlandrlmaya balanmt. nk i yapan adamn ok
syleyecek vakti yoktu(14).
Sonu: Trkiyede farkl dnemlerde ky aratrmas
yapanlarn, aratrmay yaptktan belli bir sre sonra yeniden ayn kylere gittikleri zaman yaptklar gzlemleri, fazla bir deiim olmad zerinde younlayor. 1940dan
gnmze Anadolu kysel yerlemelerinde gerekleen
yenilikler bir elin parmak saysna ancak ulat. rnein
elektrik, yol, telefon bunlardan nde gelenleri oldu. Bunlar
kylnn rettii deil, bakarak kullandklaryd. Kylnn
doayla, toplumla, ailesiyle olan ilikisinde ne gibi deiim
oldu? Yaamn srdrld konutlar ayn deil mi? Doal
olaylara dayanksz, s geirgenlii yksek, tuvaleti darda, srekli akarsuyu olmayan bu konutlar, depremlerde
fazla lmler yannda, bebek-ocuk lmlerinin yksekliinin, kadn-doum hastalklarnn da yaratcs olma zelliKutu 1:

HAYATTA BEN EN OK BABAMI SEVDM

Hayatta ben en ok babam sevdim.
Karaallar gibi yerden bitme bir ocuk
arpk bacaklaryla ha dt ha decekNasl koarsa ardndan bir devin,
O apkn babam ben yle sevdim.
Bilmezdi ki oturduumuz semti,
Geldi mi de gidici hep hep acele ii!an en gzel gzl maarif mfettii.
Atlastan bakardm nereye gitti,
yle yle ezber ettim gurbeti.
Sevinten uardm hasta oldum mu,
Krk geerse ate, arrlar stanbula.
Bir helllamak ister elbet, dimi oluyla!
Tifoyken baardm bu ak oynunu,
Ohh dedim, gsne gmdm burnumu.
En son teftiine kana dein
Kotururken ardndan o umaktaki devin,
Daha baka tr aklar, geni sevdalar iin
Ald nefesim, fikrim, canevim.
Hayatta ben en ok babam sevdim.
CAN YCEL
Temmuz - Austos 2012

13

Anmsa
ini srdryor. Doa ile ilikilerde hep ayn sylem, ayn
davran srmyor mu? Kylardaki tarm darda brakn.
Dierleri topra dnden farkl m sryor? Yamursuz geen gnler sonucu, yamur duasndan baka bir yol mu
buldu?
Kylnn bilgilendirilmesi, bilgisini yaamn her alannda kullanacak biimde yetitirilmesi gnmzde baarlmam bir sosyal devlet hizmet a olarak karmzda
duruyor. Szgelimi Dou ve Gney Dou Anadolu kyleri, ikincisi g alan kentlerin belli ceplerindeki ky kkenli
nfusun eitimsizlii, bundan kaynaklanan salk sorunu
zmlenemedi. Eitim rgtlenmesi tm krsal yapy
iermedii iin dil birlii salanamad. Krsal yapda etkinliini srdren dinsel eitimden tr belli yrelerde belli
tarikatlar sosyal yaamda gl balarn oluturdu. Tarmda retim, mlkiyet ilikileri benzer rntsn korudu. Ne
toprak reformu yapld ne de retici bilinlendirildi.
Enstitlerin dnya gr iinde yetien, ynetim erkini sorgulayan, yeni nesli fikri ve vicdan hr yetitirecek
nder retmen tipi 1950 sonras eitim politikalaryla yok
edilmeye alld. Yaadklarmz; orta adan, uygarla
gei kprsn tm kyl nfusun bilincinde, yaamnda kurmak isteyen Ycelin, arkadalarnn ac bir ykm
yks oldu. Bu srete bir adm tede olan medeniyeti,
uygarl elleri ile yakalayp getirmek isteyen; kulluktan,
yurttala gei kprsn kuranlar, lkemizde istedikleri
baary elde edemediler. Ancak sarkacn hep ayn yne
ayn hzla salnmas mmkn m?
Kutu 2:

Hasan li Ycelin ksa yaam yks(16)

17 Aralk 1897 stanbulda dodu.
11 Nisan 1915 Yedek subay olarak askere alnd
1919 stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Felsefe
blmne yazld. Darulmuallimin-i Aliyenin renci
kadrosuna alnd.
30 Haziran 1921 Yksek renimini bitirdi.
22 Austos 1922 Refika Hanmla evlendi.
19 Aralk 1922 zmire retmen olarak atand.
01 Nisan 1923 stanbula dnd,
1924-1926 Deiik kurumlarda retmenlik yapt
21 Austos 1926 kiz ocuklar Canan ile Can dodu
19 Ocak 1927 Mntka mfettii olarak stanbul Maarif
Egemenliine atand.
1930 Bir yl Parise denetim gezisine gitti.
11 Kasm 1930 Mustafa Kemal ile birlikte ay Anadolu gezisine katld.
06 Kasm 1932 Gazi Eitim Enstits mdrlne
atand.
12 Mart 1933 Maarif Vekleti Orta Tedrisat Umum
Mdrlne atand.
01 Mart 1935 zmir Milletvekili seildi. CHP Genel dare Kurulu yesi oldu.
28 Aralk 1938 Maarif Vekilliine atand.
05 Austos 1946 Bakanlktan istifa etti.
21 Kasm 1950 Cumhuriyet Halk Partisi ile Ulus gazetesinden istifa etti.
22 Kasm 1952-15 Temmuz 1960 T. Bankas kltr
yaynlar maviri oldu
05 Ekim 1960 UNESCO 11. Genel toplantsna delege olarak katld.
26 ubat 1961 stanbulda ld
02 Mart 1961 Ankara Cebeci Asri Mezarlnda topraa verildi.
14 ALIMA ORTAMI

Uankalemiz Londra gklerinde [Cemal Nadir](17)

Kutu 3 :

Hasan-Ali Yceli Anma Yl

UNESCOnun nce Milli Komisyonunda eitli ihtisas komitelerinde grevler ald. Daha sonra
UNESCO Ynetim Kurulu yesi seildi. Fikir zenginlii ile bir yaam pnar, her eyin stnde sevecen, yrek ve heyecan sahibi bir insan olarak
grev yapt (Zeki Karabuda, aktaran M.Baaran
s.193)
Dnyay kana boyayan II.Dnya Savann ardndan UNESCOnun ilk toplantsna katlan ve o
srada Milli Eitim Bakan olan Hasan Ali Ycel,
karikatrist Cemal Nadir uan kale olarak nitelenmi ve yle bir konuma yapmt :
Biz buraya, son yirmi yl iinde, insanln yeni
isteklerine uymak iin btn kurumlarnda inklap
yapm ve yeni nesillerini bar ve sevgiyle Uluslar
aras dostlua inanla yetitirmi bir ulusun temswilcileri olarak katlyoruz. Trkiye Cumhuriyeti kurulduu
gnden beri, kendi gven ve rahatn, baka uluslarn
gven ve rahatlnda aramtr. nklap Trk devletinde milli eitim esaslar unlar olmutur:
a) Btn dnya milletlerini tanmak, anlamak, saymak,
b) Kapal bir kltrde mahpus kalmayarak, insanln ortak kltr kaynaklarna gitmek,
c) Yurttalar arasnda rk, din, dil, snf fark gzetmemek.
(Baaran, s.191)
Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr rgt (UNESCO) , onun doumunun 100.Ylna
denk gelen, 1997 yln HaHasan Ali Yceli Anma
Yl olarak ilan etmitir. Hasan Ali Ycelin Trk
kltrne ve Trk ulusuna yapt hizmetler, ulusal snrlara smad; insanlk dnyasna tat. Bu
nedenle Birlemi Milletler Hasan Ali Ycelin hizmetlerini UNESCO araclyla, tm insanla yaplm sayd. 1997 yln, bu deerli insan anma
yl olarak adlandrd.
Temmuz - Austos 2012

Anmsa
Kutu 4:

Baaran'n Kzkardeleri
Mehmet Baarann gzel iir yazd Ky Enstits yllarnda anlalmt. Milli Eitim Bakan Hasan Al
Ycel ile ilk karlamasnda, ondan iir okumas istenmiti. Okumak isterken ok heyecanlanm ve hatta
iirin sonunu unutmutur. Yardmna smail Hakk Tongu yetimi ve cebinde saklad iirin yazl metnini
ona vererek, tamamlamasn salamt. Daha sonra
Bakan, onuna yanna arm; iirini ok beendiini,
ama onu gzel okumann da bir sanat olduunu syleyerek birlikte bunu renmelerini nermiti. Tek tek
vurgularyla, retmeni gibi, ona iirin nasl okunacan retmiti.
Bu konuma srasnda onun kafasnn kark olduunu ve kayglar olduunu da hissetmi ve sormutu. Gerekten de Mehmet Baaran, yaanan ikinci
dnya sava koullarnda, fakir ana babasn Trakya
kylerinde, kendisinden daha kk iki kz bir erkek
kardeiyle yalnz brakm olmann ezikliini yayordu. imdi bir de Hasanolan Yksek Ky Enstitsne
gidecek baarl renciler arasna seilmiti. Onlara
kar hakszlk yapt, bu yolda devam etmenin bencillik olduunu dnyordu. Bakan Hasan Ali Ycel
uzun uzun dnd :
ki kz kardeim var demitin deil mi?
Evet.
Bak evladm. Hemen bu gece babana mektup
yazacak, kz kardelerinin Kepirtepe Ky Enstitsne
gtrmelerini benim istediimi bildireceksin. Yarn mdr hsan Kalabaya telgraf ekceim ben de. Enstitye
alalm o kzlar da kurtaralm Baaran. Keke tm ky
kzlarn kurtarabilsek.. Unutma, izleyeceim.
Be alt yalarndan beri krda bayrda ie koulan
kardelerimi dndm. ckluklarn bile yaayamamlard. Oyun, elence bilmezlerdi. Dersleri iyi saylrd. Ah, enstitye bir girebilseler, dersliklerde, iliklerde
yzlerine mkan gelse, bir eyler rendike gzleri sayd. Onlar da trk sylese, halay ekseldi enlik
akamlarnda ...(...) Kye gittiimde, ikisi de evlenmiti
kzkardelerimin. Biri yakn kye gelin gitmiti. By
kydeydi. Az sonra, ba gz sarl karma kt. Kocas dvnce baba evine kamt. Babam derin derin
iini ekti : Ah o Ycel baba, ah! u kzlar kurtulacakt,
ama yoksulluun gz ksn. Ziyan ettik kzlar, retmen olacaklard imdi, srnmeyeceklerdi byle. (17)

Resim, http://www.izmirdesanat.org/hasan-ali-yucelsempozyumu-programi adresinden alnmtr.

Dipnotlar :
1
Atatrk: Atatrkn Btn Eserleri, C. 15, s.51-58,
Kaynak Yaynlar, stanbul.
2
Baar, Ahmet Hamdi: Atatrkle Ay ve 1930dan
Sonra Trkiye, s. 27-28, Ankara,1981.
3
Cokun, Alev: Hasan li Ycel Aydnlanma Devrimcisi,
Cumhuriyet Kitaplar, s.39-40, stanbul, 2010.
4
kar, Mustafa(aktaran): Hasan li Ycel ve Trk Kltr
Reformu, s.58, , Bankas yayn, Ankara, 1997.
5
Buradaki zdemir Nutku, Mmtaz Soysal ve Gzel Ycel
Giere ait alnt; Aramzdan Ayrlnn 50. Ylnda Hasanli Ycelden Gnmze Eitim Bilim Kltr Politikalar
Sempozyumu 25-26 ubat 2011, zmir, Yeni Kuak Ky
Enstitller Dernei Yaynndan alnd. Nutku; s.245, Soysal;72,
Gier;47-48.
6
Kendisine ok gzel oyuncaklar getiren Erdal nn,
oyuncaklar alr, babasna teekkr ettikten sonra Ama ben
annemi daha ok seviyorum dermi. nn, Erdal: Anlar ve
Dnceler, stanbul, Doan Kitaplk, 2001. Gnmzde
zel yetkili mahkemelerde yarglanan ou babann, kzlar
tarafndan ne kadar sevildii grld. yle ki bu sevgi nedeniyle
ziyaret gnleri babas Tuncay zkan grmeye giden kz
okuluna devamszlktan tr belge ald.
7
Ycel, Can: ld, mece Dergisi, Say:2, 1961.
8
Bu blmdeki yazlar iin kaynak: kar, Mustafa: Hasanli Ycel ve Trk Kltr Devrimi, Trkiye Bankas yayn,
stanbul, 1997.
9
Baaran, Mehmet: zgrleme Eylemi Ky Enstitleri,
s.29, Cumhuriyet Kitaplar, stanbul, 2003.
Makal, Mahmut: Ky Enstitleri ve tesi, s. 65, Gldikeni
yaynlar, Ankara,1997.
10
Barker J. M. vd.: Trkiye Ekonomisi: Kalknma
Program in Tahlil ve Tavsiyeler, Milletleraras mar ve
Kalknma Bankas raporu, Akn Matbaas, Ankara, 1951.
11
Peker, Mmtaz: Feyzullah Erturulla zel grme,
Hacettepe Nfus Ettleri Enstits, Ankara,1971.
12
Tongu, . Hakk: Eitim Yolu ile Canlandrlacak Ky,
Remzi Kitabevi, stanbul,1947.
13
Peker, Mmtaz: Prof. Dr. Yakup Kepenek Enstitye
balad ilk ylda arkadalar ile konuulan dil balamnda
anlamakta glk ektiini; fakat ikinci ylda tm arkadalarnn
birbiri ile ok gzel bir ekilde Trke konuarak iletiim kurmada
baarl olduunu belirtti. zel grme, zmir, 2011.
14
Ycel, Hasan li: Pazartesi Konumalar, Trkiye
Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 3. Bask, 2009.
15
Erturul F.: zgrleme Yolunda Unutulmu Bir Urak,
Hasan-Ali Ycel Kenan ner Davas, Gldiken Yaynlar, Nisan
2000 s.11.
16
kar, Mustafa: Hasan-li Ycel ve Trk Kltr Devrimi,
Trkiye Bankas yayn, stanbul, 1997.
17
Baaran M. : Byk Aydnlanmac retmenim Hasan
Hasan li Ycel, rencilerle birlikte.. (Resim, http://gkedeniz. Ali Ycel, T. Bankas Kltr Yaynlar 2.Bask, Mays 2010
blogspot.com/2012/02/hasan-ali-yucel.html adresinden alnmtr.) s.9

ALIMA ORTAMI

Temmuz - Austos 2012

15

Sosyal
Politika

Gen gc, Kreselleme ve alma likileri

pek HALVURT*

ilgi toplumunun dnmde anahtar sre olan kreselleme ile birlikte ortaya kan youn ve sreklilik kazanan
isizlik, zellikle ileri teknoloji ve rekabet koullar nedeniyle sermayenin, retimin daha ucuz yaplabildii blgelere
kaymas nedeniyle ortaya kmaktadr.(1) sizliin en nemli
sebebi igcnn niteliindeki eksiklik ve bilgi iisi yetersizliidir.(2) (3) Btn bu gelimelerin nda isizlik, kendisini fakirlik, retken olmayan istihdam biimleri ve sosyal dlanma olarak ortaya koymaktadr.(4) Avrupa sosyal politika gndeminde
sosyal dlanma sorunsalnda, gvencesiz ve a-tipik istihdam
biimlerinde art eklinde ifade edilen dzenli i olanaklarndan dlanma, zellikle uzun dnemli isizlik ve gen isizliinde artn vurguland igc piyasalarndan dlanma ile
konut ve toplum hizmetlerinden dlanma (etnik ve gmen
aznlklarn oluturduu banliyler) olarak aklanan ana
unsurun n plana karld, bylelikle sosyal dlanma kavramnn yoksulluktan ok te yoksunluklar da ieren ok boyutlu
bir kavram olduu anlalmaktadr(5). Tm dnya iin isizlik,
sorunun kk bir ksmdr. 300 milyona yakn istihdam edilen
gen alan yoksul kategorisinde kabul edilebilir. Bir baka
deyile, alan genlerin %50den fazlasnn alan yoksul
olarak (sfr statl alan) kabul edilmesi mmkndr(6). Tm
dnyada istihdam olanana kavuan genlerin arasnda ksa
sreli alma, sosyal gvenliksiz alma durumlar, ar i
koullar, genlerin yetenek ve niteliklerinin ite kullanlmamas, kaliteli eitim olanaklarna ulaamama genlerin igc
piyasasna katlmnn dk olmas yaygndr(7). Dnyada ve
lkemizde genler arasndaki isizlik orannn yksek olmasnn asl nedeni, gen igcnn niteliindeki eksikliktir(8). stelik hem gen, hem kadn, zrl olmak bu duyarll daha
da arttrmaktadr. Ya grubu itibaryla kendisine zg zellikler
gsteren gen isizlik, gerek lkemizde gerekse dier lkelerde yaanan isizlik orannn daha zerinde seyretmekte, gen
isizlik oranlar yaklak olarak genel isizlik oranlarnn iki kat
yksek olmaktadr. gcne katlmn artmas, yksek bir byme yakalamak iin nemli bir faktrdr. Ancak bu byme,
eitim-nitelik-verimlilik artlar ile paralellik salamad mddete, igcne katlmn tek bana artnn beraberinde isizlii, yoksulluu ve sosyal gvensizlii getirmesi kanlmazdr.
(9)
Gnmzde alma hakk(10) bireylerin en nemli toplumsal haklar arasnda saylmaktadr. Sosyal Devlet kavramnn
en nemli elerinden biri, i bulma sorununa devletin zm
bulmas gereidir. Dnyada geri kalm olan lkelerde, gen
isizliinin en nemli dier nedeni yeterli sayda istihdam ve i
alan yaratlamamasdr. AB yesi lkelerin hkmetleri de, son
yllarda kendileri iin nemli bir sorun haline gelmeye balayan
isizlik problemi karsnda eitli politikalar gelitirmek zorunda kalmlar ve iinde bulunduklar istihdam sorununun zmnde uzun dnem isizlik ve gen isizlii ile mcadeleyi n
plana karmlar, sosyal devlet anlayndan uzak politikalar
ve yasalar benimsemilerdir. Arz ynl politikalar, daha ok i
piyasasna arz olunan gen igcnn niteliinin ykseltilmesine yneliktir. Bu balamda arz ynl politikalarn temel hedefi, eitim ve retimi gelitirmek ve bunu alma hayatnn
ihtiyalarna karlk verecek bir dzeye getirmek olmaktadr.
(11)
Talep ynl politikalar ise daha ok iverenleri gen istihdamna yneltmek ve gen istihdamn tevik edilmesi amacna
yneliktir.(12) Btn bu politikalarla beliren zm yollaryla(13)
amalanan, devletin bu konudaki sorumluluklarn sosyal devlet anlayyla badamaz bir ekilde bireye, sosyal taraflara,
sivil toplum kurulularna, yerel idarelere, blgesel ve ulus
tesi topluluk devretmektir.(14) Sosyal devlet anlaynda zaten
hakem ve vaat eden devlet olmaktan teye geemeyen geri
kalm lkelere OECD ve AB Raporlar ile isizlii azaltmak iin
tavsiye edilen politikalar, yksek kdem tazminat demelerinin
azaltlmas,-kaldrlmas, zel istihdam brolar araclyla geici alma (dnemsel alma) ve belirli sreli szlemelerle
alma biimine ilikin snrlamalarn kaldrlmas suretiyle bir

Trakya niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits

16 ALIMA ORTAMI

yandan alma mevzuatnda esnekliin artrlmas, i bulmay

kolaylatran aktif igc piyasas politikalar ve isizlik sigortas yardmlarnn iyiletirilerek alanlara ynelik korumann/
gvencenin gelitirilmesi, i ve gelir gvencesi (gvenceli esneklik) arasnda yaam boyu eitim yaklam altnda ii ve
iverenlerin ortak karlarna dayal esnek istihdam biimlerinin
yaygnlatrlmas gibi politikalardr.(15)
Kreselleme ve bilgi teknolojilerinin beraberinde getirmi
olduu youn rekabet ve isizlik, iverenlerin ekirdek igcnn saysn azalmasna, ancak evre igcnn yani dier
bir deyile a-tipik (standart-d) alanlarn saysnn artmasna neden olmaktadr. Klasik endstri ilikilerinde sendikalarn ye tabann, imalat sanayinde belirsiz sreli szlemeler
ile ulusal igc piyasasnda istihdam edilen ve tam sre ile
alan erkek iiler oluturmaktadr. Bu durum her eyden
nce sendikalarn hedef kitlesi olan imalat sektrndeki erkek
ii ve tm iilerde saysal bir daralma yaanmasna neden
olmaktadr. Bu gelimeler karsnda, tarm ve imalat sektr
daralrken, hizmetler sektr gelimekte, iin niteliksel zellii
n plana kmaktadr.(16) Hizmet sektrnde gzlemlenen gelimeler ise ok daha karmaktr. zel hizmet sektrndeki istihdamn dalm mesleklere gre deikenlik gstermektedir.
Bir uta biliime ve aratrma-gelitirmeye odaklanm, yksek
vasfl, beyaz yakal iileri yksek cretler ile ve sklkla ulusal
igc piyasasnda istihdam eden ileri teknolojili irketler yer
alrken; dier uta, vasfsz iileri dk cretler ile ve snrl
bir i gvencesi ile istihdam eden geleneksel emek youn firmalar yer almaktadr. Ayrca hizmet sektrnde, kk lekli
iletmelerdeki istihdamn artmas, ksmi sreli, geici ya da
taeron iilii gibi standart d istihdam biimlerinin yaygnlamas, kadnn igcne katlm orann artmas da sendikal
rgtlenme zerinde negatif etki yapan gelimelerdir.(17) Yeni
yaratlan iler ya ok yksek nitelik ve vasf gerektiren ilerde
ya da genelde dk cretli hizmet sektrnde ortaya km
(Kutuplama), zellikle kadnlarn, genlerin ve gmenlerin istihdamnn artmasna hizmet etmitir. Prodktivesi dk, hizmet sektrlerinde istihdam olana bulunan bu grup genelde
esnek istihdam biimlerinde almakta ya da tam gn esasna
almakla beraber elde ettikleri gelir yoksulluk snrnn altnda
kalmakta ve yoksulluk tuzana dmektedir(18). Btn bu gelimelerin Bat Avrupada sendika yeliinde 1970-1992 yllar
arasnda gzlenen azalmay % 40 orannda etkiledii tahmin
edilmektedir.(19)
gcnn yapsnn karmaklamas ve kendi iinde paralanmasyla karlar birbirleriyle elikili hale gelmektedir.
zellikle Avrupa Sendikalar tarihsel ve toplumsal nedenlerle
tm cretlileri dolaysyla isizleri, emekliklileri de temsil etmek
misyonuna sahip olmutur. Bu balamda sendikalarn i gvencesi, tam sreli ve belirsiz sreli i szlemelerine dayal
klasik ve standart istihdam biimleri zerine konumlandrdklar politikalar da igc piyasasnda kutuplama ve youn
paralanmalar beraberinde getirmektedir. Eit ie eit cret
yaklam, beyaz yakal iilerin ve profesyonellerin beklentilerini karlamaktan uzak kalmaktadr. Bu balamda bir yanda gvenceli ilerde alanlar dier yanda kadnlar, genler,
yallar gibi bu tr salam gvencelerden yaralanmayan ikili
bir igc piyasas ortaya kmaktadr. Standart d alma
biimlerinden biri olan ksmi almada, sadece iverenin esneklik sistemi deil ayn zamanda alann da seimi rol oynamaktadr. Btn bu tercihler, zellikle kadn ve gen igcnde
gzlemlenen ev sorumluluklar, eitim, gelir destei salamak,
hizmet ii eitimi srekli renme ve iyiletirme ekseni erevesinde kalc klmak gibi gerekelerle zel yaam ve alma
yaam arasnda denge salamas bakmndan ksmi istihdam
trlerini arttrmaktadr. zellikle nitelikli igc ve genler arasnda alma etiinin ierii de farkllamtr. Bo zamana
verilen deer artmakta, i bazlar iin zor bulunur bir meta bazlar iinse gzden karlabilir ya da benimsenmesi iin baz
zellikleri tamas gereken bir meta haline gelmektedir. Ancak
ksmi almann byk blm hizmet sektrndeki marjinal
ilerde ortaya kmakta bunlar daha dk cretler ve daha

Temmuz - Austos 2012

Sosyal
Politika
gvencesiz koullar sunmaktadr(20). Btn bu gelimeler, hem
sendikal rgtlenmeyi zorlatrmakta hem de sendikalarn pazarlk gcn zayflatmaktadr. sizlii nlemeye ynelik yeni
ekonomi anlayna uygun arz ve talep ynl btn politikalar
da, sendikalarn toplu pazarlk glerini azaltmaktadr. Standart d alma biimlerinin artmas sendikalarn tm cretlileri temsil etme grevlerini bir yana brakarak ncelikle kendi
yelerinin karlarn korumak gibi bir seim yapmalar gibi elikili bir durumu da gndeme getirmektedir(21).
Paralanan ve blnen iler iin ikolu sendikacl, hizmet sektrndeki kk iletmelerde alanlar kapsamaya
uygun bir rgtlenme tr olmaktan kmakta, bylelikle kresellemeyle beraber rekabeti ekonomilerin kurulmas ve
glendirilmek istenmesi, hem igcnn esnekletirilmesi ve
verimlilik artnn anahtar bir zm olarak hkmet ve iletme
politikas olarak benimsenmesini salamakta hem iyeri dzeyinde sosyal ilikilere arlk verilmesini gerekmekte hem de
cret ve alma koullarnda bireysellemeye gidilmesine neden olmaktadr. Post-fordist akmlar, zellikle Japonya temelli
yaln retim uygulamalar, alanlar iletme amalaryla btnletirme esasn n plana karm, artan rekabet, iletme
ii kaynaklarn tasarruflu kullanmn, kalitede art salanmasnn hedeflenmesini gerektirmi, bireyselleen ii ve iveren
ilikileri erevesinde iiler, eitli konsey ve komitelerde karar alma mekanizmasna katlmaya balam ve toplu i ilikilerinde aada zetlenen gelimeler yaanmaya balanmtr:
Toplu Pazarlklarda arlk merkezden iletme/iyeri yerel dzeyine kaymaktadr,
Toplu ilikilerde atmadan ok ibirliini gerektirecek
mekanizme ve sreler ortaya kmaktadr. Grevler
azalmakta ve pazarlk konular karlkl ibirliini gelitirecek ynde gelimektedir,
Ulusal/blgesel dzeydeki ilikilerden iletme/iyeri ve
bireysel dzedeki ilikilere, toplu zmlerden esnek
uygulamalara doru gei yaanmaktadr,
Toplu pazarlk yntem biiminde tek tarafl dnl pazarlklar ynnde bir eilim gelimektedir.
Yeni yaplanmalar karsnda alma ilikilerinde yaanan
geliime bakldnda klasik iki ynl (yani ii-iveren taraflarndan oluan) toplu pazarlk yaplmasnn yannda tek yanl
pazarln olutuu grlmektedir. Kollektif olandan, kollektif
olmayan tek ynl (tarafl) olan pazarlk ise; bireysel pazarl,
alma kurallarndan uzaklamay ve sendikaszlatrmay hedefleyen insan kaynaklar ynetimini ifade etmektedir(22). Dier
yandan, iki ynl toplu pazarlkta, sendikalarn bir yandan pazarlk gcnn azalmas ile dnl toplu pazarla ynelirken,
dier yandan iletme veya iyeri seviyesinde sendika-iveren
ibirliki ynetiime geildii gzlenmektedir. Bylelikle alma
koullarnn belirlenmesinde iletme dzeyinin nemi artmakta,
igcnde, retim sisteminde, piyasalarn yaplanmasnda, organizasyon srelerinde, igcnn alma artlarnda, emek
aralarnda esnekleme eilimi baat bir eilim olarak karmza kmakta, enformel sektrde isiz kalma korkusu yaayan
evre igc iin kuralszlama eilimi hakim olmakta, enformel ve kayt d sektr giderek bymektedir. Bu gelimeler,
ekirdek igc iin ya standart uygulamalardan vazgeilmesini ya da ikolu dzeyinde saptanan standartlarn, kazanlm
hak ve kurallarn, iyeri dzeyinde esnekletirilmesini gndeme
getirmektedir. Ancak btn bu gelimeler, alanlar aras ibirlii ve dayanmay byk lde zedelemekte, sendikalarn
pazarlk glerini zayflatmaktadr. Bu durum klasik sendikacln krizi olarak adlandrlmakla beraber igc piyasasnda yer
alan ve geleneksel sendika yesine benzemeyenlerin rgtlenmesi ve karlarnn temsil edilmesi konusunda sendikalara
yeni mcadele alanlar da ortaya karmaktadr. Bylelikle klasik sendikaclktan farkl olarak, artk sendikalar, hem iletmelerin, kendilerinin, yelerinin karlarn dikkate alma ynnde
hem de iletme ynetimiyle ibirliki, iletme ynetiminin tek
tarafl kararlarna kar klasik sendikaclktan tamamyla farkl
pek ok alternatif politika retme sorunuyla kar karya bulunmaktadr
.
SONU ve NERLER
Sendikalarn ilk temel ilevi sosyal demokrasiyi ve sosyal
bar salamaktr. Gnmzde baz sendikalar, hem geleneksel ye tabanlarnn, hem de potansiyel yelerinin beklentilerini

ALIMA ORTAMI

kapsayan bir biimde farkl araylara girmilerdir. Bireysel ve

uluslararas dzeyde birlikteliklere dayanan zmler retebilme kaygsn tamaktadrlar. Bunun iin, dier sivil toplum
rgtlerini tamamlayc ya da onlar ledire geerek alternatif
politikalar retme abas iine girmilerdir. zellikle genleri
kavramay amalayan bu giriimler etkili de olmaktadr.
Gnmzde sendikalarn toplumlarn ekonomik ve sosyal
hayatnda etkin bir role sahip olmalar, farkl etmenleri bir arada
ele almalarna baldr. yle ki :
u verenin
u geleneksel ye tabanlarnn
u farkl ii kesimlerinin eitlenmi ve farkllam beklentilerini
uzlatran daha kuatc bir karaktere brnmesine baldr. Bu, sendikalarn, tek merkezci ve klasik sendikacln
geleneksel mekanizmalarnn, eitlenmi ii taleplerine ve
iletmelerin kresel rekabeti beklentilerine gre tekrar yaplandrlmasn ngrmektedir. Baz sendikalarn, sosyal-sivil
diyalou esas alan iletme dzeyinden, uluslararas dzeyde
rgtlenmelere doru kayan karma bir model yaratma aray
iinde olduklar anlalmaktadr.
Gnmzde tm sendikalar, gen iilere ynelik politikalar da oluturmaya almaldrlar. Sendikalarn gen igc
iin bir ekim merkezi durumuna getirilmesi ve onlarn sendikal
mcadeleye aktif katlmlarnn gerekletirilebilmesi iin gereklidir. Ekonomik ve sosyal politikalar, gen igcn iyi tanmak ve sorunlarn dikkatli analiz edilerek ortaya konulabilir.
Bu noktada, gen igc iin ekim merkezi olan sendikalar,
iyeri kltrnde, dnya dzeninde ve igcnn yapsndaki
deiimlere daha kolay uyum salayabilecektir. Bu dnm
salayacak gen igcnn yetitirilmesinde ve nitelikli gen
igcnn ynetim kadrosuna getirilmesi sendika hareketine
yeni almlar salayabilir. Ancak unu da unutmamak gerekir:
Kresel bir g olan sermayeye kar, ulusal lekte ve yerel
rgt yaplar iinde yrtlmeye allan mcadelenin baars rastlantsal ve geicidir. yoktur. Sendikal mcadelenin uluslar tesi alanlara tanabilmesi, uluslararas btnlemenin
glendirilmesi zorunludur. Bu noktada ICFTU, TUC gibi byk
sendika merkezlerinin daha kapsayc ve evrensel abalar dikkate deerdir. Onun iin, sendikalarn, bir aya ulusalda, bir
aya uluslararas planda, salam zeminlere basmas gerekir.
Bu zeminleri oluturacak olan da genlerdir.
Dipnotlar
(1) Glay Toksz, Uluslararas Emek G, 1.b. stanbul: stanbul Bilgi
niversitesi Yaynlar, 2006 , s.56-76.
(2) Adnan Mahiroullar, Gen sizlii ve Bilgi Toplumu, 2008. http://
www.ceis.org.tr / dergidocs / makale-15pdf, (Ekim2008). s. 15-16
(3) Mahiroullar, s. 16-17.
(4) Mahiroullar, s.17.
(5) Seyhan Erdodu, Sosyal Politikada Avrupal Bir Kavram: Sosyal
Dlanma alma Ortam Dergisi, say 75, s.4.
(6) EU, White Paper and Youth, 2009. http:// ec.europa.eu/youth/ whitepaper/index_en.html, (Mart 2009). s. 7.
(7) Naci Gndoan, Gen sizlii ve Avrupa Birliine ye lkelerde
Uygulanan Gen stihdam Politikalar, Ankara niversitesi SBF Dergisi, Yl
5, Say 10 (2006), s.192-193
(8) Gndoan s. 200
(9) Toksz, s.200
(10) Meryem Koray, Sosyal Politika, 2.b. Ankara: mge Kitapevi, 2005,
s.195-204
(11) Gndoan, s.205.
(12) Gndoan, s.205.
(13) EU, Making a European Area of Lifelong Learning a Reality,
http// www.kath.de kbe /international/ europabuero/ mitteilung-LLL-eng.
pdf, (Mart 2009), s. 3- 4, 33.
(14) Seyhan Erdodu, Avrupa Birlii ve Sosyal Politika, Genel-
Emek Dergisi, Say 1 (2005), s.25.
(15) pek Kstekli, Esneklik-Gvence Dengesi. AB Deneyimi ve Trkiye, TSK Akademi Dergisi, Cilt 3, Say 6 (Eyll 2008), s.44
(16) Aytl olak ve Ayhan Genler , Bilgi anda alma likileri,
2008. http://www.bilgiyonetimi.org / cm / pages, (Ekim2008). s. 2
(17) olak ve Genler, s. 3
(18) Sleyman zdemir, Kreselleme Srecinde Refah Devleti, Geniletilmi 2.b. stanbul: TO Yaynlar, 2007. s.238
(19) olak ve Genler, s. 3
(20) Meryem Koray , Sosyal Politika, s. 193-213.
(21) Meryem Koray, Deien Koullarda Sendikaclk, stanbul: TSES
Yaynlar, 1994. s.76-84
(22) Tekin Akgeyik, Teknolojik Deiim, Postfordist Eilimler ve Endstri likilerinde Yeni Araylar, imento veren Dergisi, (2003), s.13.

Temmuz - Austos 2012

17

Yaam

Kiiliin Gerek ve Sanal Yansmalar

Emine DURMU*

nmzde cep telefonu, televizyon, bilgisayar, ipone, tablet, internet gibi teknolojik unsurlarn artan bir
hzda, gndelik yaamn her alannda kullanlmasyla
yaanlan a teknoloji a, bu ada doanlar da teknoloji kua olarak adlandrlmaktadr. Bu an ocuk ve
genleri, bilgi ve iletiim teknolojilerinin olduu ortamlara
domakta ve bu teknoloji rnleri ile bymektedirler. rnler, bireylerin yaamlarn kolaylatrd, pek ok ii ekonomik
ve hzl yapmay salad gibi, genlerin ve ou yetikinlerin akranlar, arkadalar, aile bireyleri ve sosyal evreleri ile
iletiim kurmalarn da salamaktadr. an vazgeilmezi bu
rnler, bireylerin birbiri ile iletiim kurmak iin kullandklar bir
yol olmasnn yan sra, alveri yapmak, oyun oynamak, film
izlemek, mzik dinlemek gibi elenme, arkadalar ile iletiim
kurma, gruplara katlma, yeni insanlar tanma, sohbet etme
gibi sosyalleme frsatlar da sunmaktadrlar (Uanok ve ark.,
2011). Biliim teknolojileri rnlerinden uzak durmak neredeyse imknszdr. Bu rnlerden, cep telefonu, bilgisayar, internet gnmz bireylerinin temel ihtiyalar arasndaki yerini
oktan almtr. inde bulunduumuz yzyln yaam koullarnda teknolojiden uzak olmak, teknoloji rnlerini kullanm
bilgi ve becerisine sahip olmamak, okur-yazar olmamakla e
anlaml grlmekte ve okur-yazar olmayan bireylerin maruz
kald glklere maruz kalmalarna neden olmaktadr. Teknoloji okur-yazar olmamak, gndelik yaamda pek ok iin
yaplmasnn gleecei, gecikecei, hatta yaplamayaca
anlamna gelmektedir. Artk niversiteler, okullar tm bavuru, kayt, kabul ve yazmalarn, bankalar hizmetlerini, basn
bilgilerini, firmalar rnlerini, devlet, askeri ve gvenlik birimleri neredeyse tm hizmet ve ilemlerini teknolojiyi kullanarak
gerekletirmekte ve hizmeti sunduklar kitlenin de bu rnleri kullanm bilgi ve becerisine sahip olduklarn varsaymakta,
beklemektedir.
Biliim teknolojisi rnleri bireylerin yalnzca gndelik yaamlarnda yapacaklarnn ekil ve biimini deitirmekle kalmyor, onlarn sosyal, duygusal, kiileraras ve grup ilikilerini
de etkileyebiliyor. yle ki biliim teknoloji rnleri ve internet,
kiileraras yz yze iliki zorunluluunu ortadan kaldrd,
iletiimi kolaylatrd iin yz yze ilikilerde zorluk yaayan
sosyal kaygl, utanga ve ekingen bireylere dier insanlarla
daha iyi ve daha yakn iletiim kurabilecekleri bir ortam sunmaktadr (Bargh ve McKenna, 2004; Kraut ve ark., 2002).
Sosyal yetersizlikleri nedeniyle evinden kmakta glk
yaayan, sosyal kaygs yksek, utanga, ekingen olan ya da
fiziksel durumlar yznden toplumdan soyutlanm kiilerin,
sanal dnya olarak adlandrlan internet yoluyla, bazen faal bir
sosyal yaama sahip olabilmektedirler. Aslnda bu tip zelliklere sahip bireyler iin bu sre yararl da grnmektedir. Eer,
internet ortamnda edindikleri sosyalleme tecrbeleriyle, normal hayatlarndaki sorunlarn hafifletir ya da iyiletirebilirlerse,
ekingen kiiler/kiilikler iin, teknoloji (cep telefonu, internet)
yolu ile iletiim iyiletirici srece dnebilmektedir (Twenge
ve Campbell, 2010). Benzer ekilde bakalar ile geinmekte
sorun yaayan ve rekabeti seven narsist kiilik zelliine sahip bireylerin, gerek yaamda arkada edinme glkleri de
internet ortamnda giderilmektedir. Bu durum narsist kiiliklerin
internetteki sosyal paylam sitelerinde daha baarl olmalarna, daha sosyal grnmelerine neden olmaktadr. nternetteki
sosyal paylam sitelerinin yaps, narsist kiilik zelliklerine
sahip bireyin kendini tantma, istedii zellikleri ile sunma,
gururunu okayan fotoraf ve bilgileri seme (Twenge ve
Campbell, 2010) ve ok fazla kiiyi arkada listesine ekleme
gibi becerilerini dllendirir, sosyal ilikilerdeki yetersizliklerini
gizleyebilmektedir.
nsan yaamn kolaylatrmas asndan saysz avantajlarnn yan sra internetin doru olmayan bilgilere ulama,
gven ve gizliliin kayb, sanal bamllk (cyber addiction),
evrimii (online) ilikiler, sanal zorbalk (cyberbullying), anti*

Yrd.Do.Dr.nn niversitesi Eitim Fakltesi, Psikolojik Danma ve

Rehberlik Anabilim Dal

18 ALIMA ORTAMI

sosyal davranlar cesaretlendirme ve sosyal olarak kendilerini izole ederek yalnzlk hissini arttrma gibi olumsuz sonulara
yol aabilecei de ne srlmektedir (Donchi ve Moore, 2004;
Lee ve Leets, 2002). Aratrmalar, zellikle kiiliin gelimeye balad ocukluk ve ergenlik dneminde youn bilgi ve
iletiim teknolojilerinin kullanldn (%86 ile %91), bu youn
kullanmn olumsuz etkilerine ilikin nemli bulgular sunmaktadrlar (Gross, 2004; Madell ve Muncer, 2004). zellikle ergenlik dneminde kimlik kazanma srecinde olan ergen bir
gruba ait olma, grup onayn yitirmeme gibi iinde bulunduu
geliimsel dnemde kazanlmas beklenen geliim grevlerine
uygun ekilde davranarak bu tr aralar kullanma ve kendini
bu aralar kullanm konusunda gelitirme ihtiyacndadr. Cep
telefonuna, bilgisayara sahip olup olmama, sahip olduu cep
telefonu ve bilgisayarn markas, sahip olunan bu aralarn
teknik zellikleri, interneti kullanp kullanmama ve bu teknolojik aralar kullanm asndan sahip olduklar beceri dzeyleri, ergenlerin yer aldklar sosyal grup iindeki yerlerini tayin
edebilmektedir (Uanok, ve ark., 2011). Ayrca bahsedilen teknolojik unsurlarn kullanm skl, ergenlerin grup iindeki iletiimi, olaylar yakndan takip edebilmeleri, grup ii dinamikten
uzak kalmamalar ve dolaysyla dlanmamalar asndan
byk nem tamaktadr. Artk cep telefonu ve internet ergenler iin akran kltrnn nemli, vazgeilemez bir paras
haline gelmi durumdadr.
Biliim teknoloji rnlerinin kullanmn konu alan almalar, bireylerin fiziksel temasta bulunmazlarsa da olumsuz davranlara maruz kaldklarn ve zarar grdklerini belirtmektedirler. Sanal zorbalk (Smith ve ark., 2008; Slonje and Smith,
2008) olarak tanmlanan bu zorbaca davranlar biliim teknolojileri yolu ile gereklemektedir. Bireylerin grd zarar
bazen byk psikolojik etkiler de yaratabilmektedir. almalar
internette tacize hem hedef olan hem de bu trden taciz davranlar uygulayan ergenlerin, daha fazla stres yaadklar ve
kendilerini daha zgn hissettiklerini gstermektedir (Ybarra
ve Mitchell, 2004a). nternette olumsuz davranlara maruz
kalan bireyler kendilerine ait bilgiler bakalarna gnderildii iin kendini tehdit altnda ve utanm (Ybarra ve Mitchell,
2004b), fkeli, kaygl ve korku (Beran ve Li, 2005) hissettiklerini belirtmilerdir. Buna ek olarak umutsuz olma, sknt
yaama, okul korkusu, hem duygusal sorunlar yaama, hem
de duygusal sorunlar asndan riskli grupta yer alma (Raskauskas ve Stoltz, 2007), sululuk, depresyon belirtileri gsterme, sapkn davranlarda (delinquent behaviour) bulunma,
eyaya zarar verme, sua ynelik davranlar gsterme, alkol,
sigara ve madde kullanma orannn kullanmayanlardan belirgin ekilde farkl olduunu (Ybarra ve Mitchell, 2004b) ortaya
koymaktadr. zetlenen bulgular, internetin zarar verici ekilde kullanmnn sua karma, depresyon, kayg bozukluu,
duygusal ve sosyal gibi psikolojik sorunlara neden olduunu
gstermektedir.
Peki, ne oluyor da insanlar biliim teknolojileri, internet
aracl ile bakalarna zarar vermekte ya da birilerinin tacizine maruz kalmaktadr? Bu sorunun cevabn vermek iin ncelikle kiiliin yapsna bakmak uygun olacaktr. nsann kiilik oluumu ve geliimini aklayan farkl kuramlar, yaklamlar
birbirini destekler ya da kart aklamalar getirse de Freudun
psikanalik kuram, ou yaklama temel oluturmaktadr. Psikanalitik kurama gre en basit haliyle kiilik sistemden olumaktadr. Bunlar id(alt benlik), ego(benlik) ve sperego (st
benlik) dur. Bunlar kiiliin farkl sistemleri olarak deerlendirilmekten ok, birbirini tamamlayan ve bireyin biyolojik (id),
psikolojik (ego) ve sosyal (sperego) blmlerini oluturan, kiiliin temel sistemleri olarak deerlendirilmektedir. lk olarak
kiiliin temel sistemi olan id olumaktadr. d, ruhsal aygtn
en eski parasdr, kaltsal olarak gelen igdleri ieren ve
doutan var olan psikolojik eilimlerin tmn oluturmaktadr. Tmden bilinddr ve bilind srelerdeki kurallar,
daha dorusu kuralszlklar geerlidir. D dnya ile balants
yoktur, zaman ve yer kavram tanmaz. Alt benlikte (id) cinsel
ve saldrganlk drtlerinin enerjileri yatar ve benliin yardm

Temmuz - Austos 2012

Yaam
ile bu drtlerin boalm salanabilir. d ile d dnya arasnda
arabulucu grevini yklenen yapya ego (benlik) denilmektedir
ve grevi yaamn srdrlmesidir. Egonun temel ilevi uyumdur. Bu uyumu yaparken ego, bir yandan organizma iindeki
ilkel drtsel glerle, bir yandan evresel koullar ve gereklerle; bir yandan da speregonun istekleri arasnda uzlama
salamak zorundadr. ocukluun ilk dnemlerinde organizma daha ok acdan kama ve haz ilkesinin etkisindedir ve
gereksinimlerinin hemen doyurulmasn bekler. Oysa zamanla
gelien benlik (ego) zamanla neyin, ne zaman ve nerede doyurulacana karar verir, drtleri ve gereksinimleri erteleme
ve bekletme gcn kazanr. Yani alt idin haz ilkesine karlk,
egoda gereklik ilkesi hkimdir. ocukluk yllarnda ana-baba
ve toplumsal deer yarglarn ieren benliin ayran zel yaps sperego adn almaktadr. ocuk ikinci yandan itibaren
evreden gelen iyi-kt ve doru-yanl deer yarglarn anlamaya alr, anne-baba ya da dier nemli byklerin neyi
beendikleri ya da beenmediklerini ayrt edebilir. Korku ve
utan duygular st benlik (sperego) geliiminin ncleridir.
Kii yasak olarak benimsemi olduu herhangi bir dnce ya
da eylem gerekletirirse kendini sulu hisseder ve bu duygunun derinlii st benliin gcnn gstergesidir. Cezalandrc
ve sulayc sperego ruhsal bozukluun nedeni olabilecekken, gevek bir sperego da bireyin toplumda uyumsuzlukla
karlanmasna neden olabilmektedir (Akvardar ve ark., 1997;
Burger, 2006; Freud, 1994; ztrk, 1989).
nsan davranlarnn ounu yaam ve cinsellik igdsne balayan Freuda gre salkl bireylerde, bu sistemlerin her nn de salkl gelimesi gerekmektedir. Salkl
bir kiide gl benlik (ego), alt benlik (id) ya da st benliin
(sperego) kiilik zerinde ar kontrol sahibi olmasna izin
vermez (Burger, 2006). Yani salkl bireyde gl olan kiilik
sistemi egodur (ekil 1).

ekil: 1
id

ego

sperego

Sosyal yaamda, toplumda kabul grmek, bakalarnn

onayn almak, toplumla yksek uyum iinde olmak amacn gerekletirebilmek adna sperego, egodan daha gl
duruma geebilmektedir. ocukluk yllarnda ana-babann
onayn alan, yetikin yllarnda da toplumsal deer yarglar
asndan takdir toplayan bu yaklam doutan gelen igdleri (cinsellik, saldrganlk gibi), bilin dn, yani id den gelen
enerji ve mesaj yok saymay ya da gz ard etmeyi seebilmektedir. Birey toplumun onaylamad ve yasaklad dnce ve eylemlerden uzak kalarak sululuk duygusundan kendini koruma abasnda olabilmektedir. Toplumun onayn ald,
sululuu azaltt ve toplumsal deer yarglarn destekledii
iin speregonun baskn olmas toplumsal kabul grse de, bu
Freudun salkl kiilik yapsna uygun deildir.
Salkl bireyde gl bir egonun varl beklenirken, ego
gc olumam bireylerde bazen egonun grevini sperego
ya da id stlenebilmektedir. Gerek yaamda salksz olan
bu mekanizma, sanal ortamda tam tersine ileyerek, salksz
bir baka mekanizmaya dnebilmektedir. Yani gerek yaamda kiilik zerinde ar kontrole sahip sperego yerini bu
kez ide brakabilmektedir. Toplumdan kabul, onay ve takdir
grmek iin vazgeilen saldrgan, cinsel igdler, sanal ortamda idin kiilik zerinde ar bir kontrole sahip olmasyla
kontrolsz bir ekilde ortaya kabilmektedir ki, bu kez kiiliin
baskn olan sisteminin ad id olmaktadr (ekil 2).
Toplumun onaylamad, kabul grmedii, sululuk ve
utan duygularna neden olan dnce ve eylemler gerek yaamda ortaya kamadnda, bu eylemler toplumsal basknn
etkisinin ortadan kalkt sanal ortamda daha belirgin ekilde
ortaya kabilmektedir. Yani internet ortam zellikle ego gc
olumam bireyler iin bilind kurallarn geerli olduu,
toplumca onaylanmayan, sorunlu eylem ve duygularn ortaya
kt bir ortama dnebilmektedir.

ALIMA ORTAMI

Sosyal yaamlarnda bireyler toplum tarafndan kabul grme beklentisi tarlar, sanal ortamda da bu beklentiler, sosyal paylam sitelerinde karln bulur. Bu nedenle bu tr
sitelerde insanlar gerek yaamlarnda olduklarndan daha iyi
kimlikler seme ve gsterme eiliminde olurlar. Sosyal paylam siteleri aracl ile bireyler, olduklar kiilikleri deil, olmak
istedikleri zellikteki bireylerin zelliklerini sunmakta, sergilemektedirler. Bylece internet ortam bireylerin, olmad kii
olmasn kolaylatrarak, hayal dnyas ilkesinin, gereklik
ilkesinin yerini almasna neden olmaktadr (Twenge ve Campbell, 2010).

ekil: 2
gerek ortamda

id

id

ego

sper ego

ego
sper ego
sanal ortamda

Sonu olarak, bilgi ve iletiim teknolojisi rnleri ile byyor

olmak ve bu rnleri sosyalleme amacyla youn kullanmak
zaman iinde gerek kiiliin yerine geen salksz kimlik ve
yaplara dnebilmektedir. Sosyal paylam siteleri sosyallemenin eklini deitirse de gerek sosyal yaam ve diyaloglardan kopard iin, salksz bir sosyal yaam standard
da oluturabilmekte, iliki ve iletiimi yapay ve gerek d hale
dntrebilmektedir. Ayrca bu sanal ilikiler geliimin erken
dnemlerinde kimlik ve kiilik geliimini etkiledii gibi ego geliimini ve egonun kiilik zerindeki gcn de zayflatabilmektedir. Ego gc gelimemi bireylerin sahte kimlikler yolu ile
internet ortamnda tehlikeli olmas, kabul grmeyen sorunlu
davranlar sergilemesi kanlmak hale gelmektedir. Salksz gelien ve oluan kiilik zelliklerinin etkisi sanal ortamda,
yalnzca gerek ortamda olduundan farkl biimlerde kendini
gstermekte, yok olmamakta hatta belki daha da artmaktadr.
KAYNAKLAR
Akvardar, Y. ve ark. (1997). Psikanalitik Kurama Giri, Mepev yaynlar, stanbul:
Bargh, j. A. ve McKenna, K. Y. A. (2004).The Internet and Social Life, Annual
Review Of Psychology, 55, 573590.
Beran, T. ve Li, Q., (2005).Cyber-harassment: A Study of A New Method For
An Old Behavior. Journal of Educational Computing Research, 32 (3), 265-277.
BurgeR, J.M (2006). Kiilik. kakns yaynlar, stanbul,
Donch, L. ve Moore, S., (2004). Its a Boy Thing: The Role of the Internet in
Young Peoples Psychological Wellbeing. Behaviour Change, 21 (2), 7689.
Freud, S.(1994) Psikanalize Giri Dersleri, (Trkesi: Seluk Budak). teki
Yaynevi: Ankara.
Gross, E. F. (2004), Adolescent Internet Use: What We Expect, What Teens
Report, Applied Developmental Psychology, 25, 633649.
Kraut, R. (2002). Kiesler, S., Boneva, B., Cummings, J., Helgeson, V. ve
Crawford, A., Internet Paradox Revisited, Journal of Social Issues, 58 (1), 49-74.
Lee, E. ve Leets, L., (2002). Persuasive Storytelling by Hate Groups on Online. American Behavioral Science, 45, 927-957.
Madell, D. ve Muncer, S.,(2004). Back From The Beach But Hanging on The
Telephone? English Adolescents Attitudes and Experiences of Mobile Phones and
The Internet, Cyberpsychology and Behavior, 7(3), 359-367.
ztrk, O.M, (1989). Psikanaliz ve Psikoterapi. Evrim Kitabevi, stanbul.
Raskauskas, J. ve Stoltz, A. D., (2007). Involvement in Traditional and Electronic Bullying Among Adolescents, Developmental Psychology, 43, 564-575.
Slonje, R. ve Smith, P. K.,(2008). Cyber-Bullying: Another Main Type of Bullying? Scandinavian Journal of Psychology, 49, 147-154.
Smith, P.K., Mahdavi, J., Carvalho, M., Fisher, S., Russell, S. ve Tippett, N.
(2008).Cyberbullying, Its Nature and Impact in Secondary School Pupils. The Journal of Child Psychology and Psychiatry, 49, 376-385.
Twenge, J.M ve Campbell, W.K, (2010). Asrn Vebas Narsizm lleti, Kakns
psikoloji, stanbul.
Uanok,Z., Karasoy, D., Durmu,E. (2011).Yeni Bir Akran Zorbal Tr Olarak Sanal Zorbalk: Ergenlerde Yaygnl Ve nemi. TBTAK 108K424, Aratrma Raporu, Ankara: (2011).
Ybarra, M. L. ve Mitchell, K. J., (2004a). Online Aggressor/Targets, Aggressors and Targets: A Comparison of Associated Youth Characteristics. Journal of
Child Psychology and Psychiatry, 45, 1308-1316.
Ybarra, M. L. ve Mitchell, K. J. (2004b). Youth Engaging in Online Harassment: Associations with CaregiverChild Relationships, Internet Use, and Personal
Characteristics. Journal of Adolescence, 27(3), 319-336.

Temmuz - Austos 2012

19

Toplum
Tuna Merginle Syleiler - 2

Ho Geldin Minik Dev Adam

Erdoan BOZBAY

Sevgili Tuna;
Hell olsun sana bacaksz.
Sonunda yaptn yapacan. Bu
yatan sonra saat hesaplarn
tekrar anmsamamz iin elinden geleni ardna koymadn ya
pes dorusu. Gnde 24 saat,
saatte altm dakika, dakikada
altm saniye olduunu kabaca
biliyorduk. Ama bir gnde 1440
dakika, 86.400 saniye olduunu keyifli bir zor kullanarak
sen rettin bana. Senin geliin
sz konusu olmasa, bir ayda
2.592.000 saniye, dokuz ayda
23.328.000 saniye olduunu
hibir kuvvet retemezdi bana.
Tabii bunlarn yan sra bir eyi
daha rettin bana. Sabretmeyi. Her sabrn sonunda muhteem bir dln bizi beklediini.
yle ya da byle gnleri dakikalar tketmeyi
rendik derken bir bayram gn akamzeri, dnyaya gelmeye niyetleniinle ilgili ilk sinyalleri doaldr
ki ilk annen fark etti. Telefonlar, alelacele giyinmeler,
er beer inilen merdivenler derken kendimizi ToBB
hastanesinin doum katnda buluverdik. Doktor teyze tarafndan haberli olduklar iin hastanede tm
nlemler nceden alnmt. Gerekli lm, kontrol,
dinlemelerin ardndan bizler iin gemek bilmeyecek en uzun geceyi yaamaya koyulduk. Mutlak bir
sessizliin iinde tek duyulan ses, senin minik bedeninden kp btn oday dolduran kalp atlarnd.
Zaman zaman hzlanan zaman zaman yavalayan
kalp atlarn.
Grevlilerin; Her ey kontrolmz altnda. Siz
ltfen aadaki odada dinlenmeye ekilin. nmzdeki zorlu saatler iin enerji depolayn. Evet,
bu szlerle biraz sakinlemi grnerek babaannenle birlikte szm ona dinlenmeye ekildik. Gzden
kaybolduk demek daha doru olur. Sabaha dein
ka kez uyandmz, birbirimize ka defa saati sorduumuzu anmsayamyorum. Ksa aralkl uykuya
dallarda cebelletiimiz karabasanlar, sabaha kadar susmayan kpek ulumalar da iin cabas.
Tam biraz dalar gibi olmuuz ki, babann telefonuyla irkilerek frladk yataklarmzdan. Hayriye
saat ten beri sanclar ekiyor. Her ikisi de ok
abaladlar ama Tunann kalp atlar yavalad
iin acele sezeryana gtrdler. Bir saate kadar
dnerlermi. Ben de douma giriyorum.
tiraf etmeliyim ki, babann senin doumuna tanklk etme yrekliliini gsterebileceine hayatta
inanmazdm. Hem de bir elinde kamera, dierinde
fotoraf makinesi olacana, senin dnyaya merhaba
dediin anlar lmszletireceine ihtimal bile ver20 ALIMA ORTAMI

mezdim. Gerekten, bir saat kadar sonra beklenen

haber babandan geldi. Tuna bebeimiz dnyaya
geldi. Her ikisinin de sal ok iyi ! . Szlerin
devamn duyamadk, belki de alglayacak durumda
deildik. Elimiz ayamz boalr gibi oldu. Bir anda
telefon almacndan giren mutluluk szckleri btn
bedenimizi kuatvermiti. Babaannenle konuurken sadece gzlerimizi kullandmz anmsyorum.
Daha sonra onlar da kullanamadmz itiraf etmeliyim. Mutluluk gzyalar, gnl gzmz dnda
tm iletiim aralarmz geici bir sre devre d
brakmt.
Daha sonralar reniyoruz ki, doktor teyzeyi bile
yanltmsn sevgili Tuna. 4.413 kilogram arlnla
55 santimin zerindeki boyunla doumuna tanklk
edenleri artmsn sevgili torunum. Bu aranlar
kervanna bizler de katldk tabii. Szm ona seni
Nazmn iirindeki gibi, Ho geldin Bebek dizesiyle karlamaya hazrlanmtm ki acele bu dizeyi,
airinden zr dileyerek, Ho geldin kk dev
adam, yaamak sras sende. Olarak deitiriverdim. Evet sevgili Tuna Merginim, dilerim yalnzca
fiziinle deil, salam kiiliin, dik duruunla da dev
adam olmay srdrrsn. Adn seni, sen adn ycelterek salkl, huzurlu, keyifli, ansn seni hibir
koulda terk etmedii uzun bir yaam srdrrsn.
Ho gedin minik dev adam, ailemize, toplumumuza,
insanla ho geldin!
Deden
(*) u rastlantya bak sevgili Tuna, bilgisyara taktm mp3 te u an
annenle babann nikhndaki para alyor. Eleni Karaindrounun Theo
Angelopulosun Arc filmi iin yat fon mzii!

Temmuz - Austos 2012

Vakf
Haberleri

MFETTLER DERNE KONGRE VE DLLER

Mfettiler Dernei, her yl alma

Yaam Kongresi dzenliyor. Trkiyede
alma yaamndan karlalan nemli
sorunlarn ele alnd paneller ile alma
yaamna nemli katklarda bulunuyor. Bu
kez, Kongre ile beraber alma Yaamna Katk Verenlere dl verilmesi uygulamasna geildi. Bu dllerden biri de kurumsal dzeydeki katklar dolasyla Fiek
Enstitsnn oldu.
Bakan lhan Tuncer, dl konumasnda, hem dernein ilkelerini ve hem de
dl uygulamasnn gerekelerini aklad.
yle dedi:
Deerli Konuklar
IV. alma Yaam Kongresine ho geldiniz.
Mfettilii, alma yaamnn iinde olan, denetim
grevinin yan sra, iisi ve ivereni ile birlikte, onlarn sorunlarn, kiisel dertlerini, sevinlerini beraber yaayan
uluslar aras rgtlenmi bir meslektir.
alma yaam ile i ie olan i mfettilerinin rgt
Mfettileri dernei de bu alan iinde aktif olarak yerini
almakta olup, almaya devam edecektir.

Bu balamda i mfettileri derneinin

vazgeilmez ilkeleri bulunmaktadr.
Mfettileri Dernei niversitelerimizin alma yaam ile ilgili Akademik almalar iinde aktif olarak yer almaldr.
Mfettileri Dernei emei korumak
balamnda sosyal taraflarla alma yaamnn iinde yer alacaktr.
Mfettileri dernei yelerinin bir
emeki olduu bilinciyle onlarn haklarn
korumak iin her trl yasal erevede eylemsel olarak katkda bulunacaktr.
Mfettileri dernei altn izerek sylyorum, kesinlikle gdml dernek olmayacaktr.
Sayn konuklar,
alma hayat ile i ie olan derneimiz tabii ki emee
ynelik dl trenleri de dzenleyecektir. Derneimiz 1.
ALIMA YAAMINA KATKI DLLER ad altnda
dalda dl vermeyi kararlatrmtr.
Mfettileri Derneinin nmzdeki yllarda da emee ynelik dl trenlerini devam ettirmesi dileiyle, tm
konuklara katlmlar nedeniyle teekkr ediyor, sayglarm sunuyorum.

14.01.2012 TARHNDE DERNEK GENEL MERKEZNDE

YAPILAN SEC KURUL TOPLANTISI SONUCU
28.04.2012 TARHNDEK MFETTLER
DERNENN 14. KURULU YILDNMNDE
AAIDAK KATEGORLERDE
ALIMA YAAMINA KATKI DLLER VERLMES
KARARLATIRILMITIR.
1- YAYIN (ESER) DL:
alma yaam alannda katk veren dergi vb. srekli yaynlar ile kitap
vb. yazl almalara verilir.
alma ve Toplum Dergisi : 2004 ylndan buyana alma yaamna katklar ve bu alanda hem akademisyenleri hem de uzmanlarn yazlarn bir araya getiren, uluslararas bilimsel yaynlar kategorisinde kabul
edilmi bir dergi olmas nedeniyle verilmitir.
2- SENDKA VE SVL TOPLUM DL:
i ve iveren sendikalar ile alma yaam alannda var olan dernekler, vakflar vb. sivil toplum rgtlerine verilir.
Fiek Enstits: sal ve gvenlii alannda uzun yllardr hem
yaynsal hem de eitli proje ve almalar nedeniyle verdii katk nedeniyle verilmitir.
3- EMEK DL :
alma yaamnda sosyal haklar, i sal ve gvenlii alannda uzun yllar emek vermi akademik ya da dier alanlarda katkda
bulunmu,somut almalar olan kiilere verilir.
Prof. Dr. MESUT GLMEZ: Sosyal haklarn geliimine hem akademik
ve yaznsal almalar ve hem de bu alann geliimine yapt yol gstericilii nedeniyle verilmitir.
4- BASIN DL :
Yazl veya grsel basnda, alma yaam ile ilgili konularda, haber
ya da program yapan, yahut ke yazarl yapan yazl ya da grsel basn
mensuplarna verilir. Ancak bu konuda gr birliine varlamadndan bu
sene basn dl verilmesinden vazgeilmitir.
MFETTLER DERNE
YNETM KURULU
ALIMA ORTAMI

Mfettileri Derneince Vakfmza Sendika ve Sivil Toplum dl

Dalnda alma Yaamna Katk
dl verildi.
Temmuz - Austos 2012

21

Vakf
Haberleri

OCUK LKLE MCADELE GN

er yl 12 Hazibalatlan bu uygulamayran gn Dnya

la, ocuklarn almaya
ocuk iliiyle
balama ya kural olarak
Mcadele Gn olarak
15e ykselmitir. raklk
anlyor. Bu yl Fiek
Eitim Merkezlerine (imEnstits alan odi Mesleki Eitim Merkezi)
cuklar Bilim ve Eylem
ancak 15 yanda ocukMerkezi Vakf, Kavaklar girebilmekteydi.
ldere Kuulu Parkta
raklk kurumunu da
ankaya Belediyesinin
izlemek zorunda kalacakatklaryla sergi ve kerz. raklk da ocuk iimes at. evre halkliin bir biimidir. Yasaya
nn ilgiyle karlad iki
gre, renci olarak nitegnlk etkinlik ocuk
lenmekle birlikte, gerekemeine kar eylemi
te, haftann 1 gn okula
tantmak ve ilkelerimizi
gitmekte, 5 gn iyerleanlatmak iin bir frsat
rinde retime katlmaktaoldu.
drlar.
Ayn gn, Prof.
Sal ve Gvenlii
Dr.A.Grhan
Fiek, Resim, http://www.google.com/imgres?hl=tr&sa=X&biw=1304&bi Yasasnda, Yasasnn
adresinden
alnmtr.
NTV-gece haberin kotersine ar ve tehllikeli
nuu oldu. Dnya ocuk iliiyle Mcadele Gn dolay- iler kavram kaldrlmtr. Halbuki bu kapsamda ocuksyla, Trkiyede ocuk iiliiyle mcadelenin durumu ve larn, bu ilerde 18 yana kadar altrlmasna izin venndeki engelleri anlatt. Konumasnn zeti yle:
rilmemekteydi. Yeni yasaya gre, zel politika gerektiren
alan ocuklar, ok deiik sektrlerde almakta- gruplar arasnda eer ocuklar da saylrsa, onlar iin bir
drlar. En ok da tarm alannda ocuklarn istihdam edildi- ynetmelik karlacaktr.
ini grmekteyiz. Hele kz ocuklar asn4+4+4 olarak kamuoyuna malolan Eitim Redan konuya yaklarsak bu daha da
formu Yasasnda da, ilk drt yldan sonra
geni bir kitleyi kapsar. ocuklar
yaygn eitim bir olanak olarak sunulgenellikle gzlerden uzakta amaktadr. Demek ki, ocuklar, artk
lrlar. Onun iin de toplum
10 yanda raklk okullarna gionlar grmez, gnlnden
debileceklerdir. u anda, belirli lde uzak tutar. Bu konuda
lerde, kontrol altna alnabilmi
kamuoyu duyarll ancak
olan, ocuk iilik (ve raklk) sobyk abalardan sonra
runu, nmzdeki gnlerde, daha
uyandrlabilmektedir.
derinleecektir.
Bugn dnya ocuk iiocuk iilikle mcadele edebillikle mcadele gn... Onun iin
mek iin, neden ocuklarn, erken yata
Trkiyede bu konudaki mcadelenin
alma yaamna yneldiklerini irdelemek
tarihine de gzatmak gerekir. lk krlma nokgerekir. Trkiye statistik Kurumunun (TK) belirtas 1979 ylnda, Uluslararas ocuk Yl etkinlikleri dola- lemelerine gre, ocuklarn okuldan kopu nedenleri araysyla yaanmtr. lke apnda, toplantlar, yaynlar ile snda, yksek okul harcamalar gelmektedir. Yeni eitim
ocuk haklarna ve bu arada alan ocuklarn sorunla- yasamza gre, ilkokulda 4 yl okuyan ocuklara, yaygn
rna deinilmitir. kinci
eitim olana tannnkrlma noktas, 1992
ca; bu harcamalarla
ylnda Uluslararas aba edemeyen aileler,
lma rgt tarafndan
ocuklarn rgn eibalatlan ocuk Emetimden alacak ve erken
inin Sona Erdirilmesi
yata almaya yollayaUluslararas Projesinn
caklardr.
(ILO/IPEC) balatld
Yaplmas gereken6 lkeden biri olmamz
lerin banda sosyal
dolaysyla yaanmpolitika nlemlerine batr. Bata alma Bavurulmas gelmektedir.
kanl, ii ve iveren
stihdamn arttrlmas,
sendikalar ve gnll
sosyal adalet, insanca
rgtler olmak zere,
yaayabilecek gelir dkonuyla ilgili tm kesimzeyi, parasz (ve masraflerin katlm ve zaman
sz) eitim bu nlemlerin
zaman ortak almalaiinde en nemlilerinryla, etkili bir mcadedendir. Yine bata savule ortaya konulmutur.
nulmas gereken, 4+4+4
nc krlma noktas
eklindeki kesintili eitim
ise, sekiz yllk kesintiyerine, 12 yllk kesintisiz eitimin balatlma- Nejla Osseiran - stanbul (Fiek Enstits alan ocuklar Bilim ve siz eitimin uygulamaya
sdr. 2000lere doru Eylem Merkezi Vakf Fotoraf Yarmas, Renkli Bask, 1. dl, 2009)
konulmasdr.
22 ALIMA ORTAMI

Temmuz - Austos 2012

Bulmaca
K DAKKA DN
Tehlikeyi Tanyalm

Talama Makinas ile alma

Mustafa TAYREK*
(mustafatasyurek@fisek.org.tr)
Durum: Bir elik dkmhanesinde alan ii, dkm yaplan rn zerinde kusurlu yeri talama makinas ile
kesmektedir.
Dkm iisinin bu alma srasnda karlaabilecei tehlikeleri tanmlayabilir misiniz ?

Neler Olabilir ?
1. Gzne kvlcm veya paracklar girebilir
2. Kvlcmdan veya frlayan paracktan yz yaralanabilir
3. elbisesinde ve cildinde yanklar oluabilir.
4. Kulak koruyucusunun uygun kullanlmamas durumunda iitme kayb oluabilir.
5. Uygun maskenin seilip uygun taklmamas sonucu solunum yollar hastalklar oluabilir.
6. Tekrarlanan hareketler ve titreimden kaynaklanan parmak, el ve bilek rahatszlklar oluabilir
7. Eilerek almaktan kaynaklanabilecek bel iskelet sistemi rahatszlklar, bel sorunlar oluabilir.
8. Talama makinasnn kordonunun kvlcmlardan korunamamas durumunda, kordon hasarndan kaynaklanabilecek elektrik arpmasna maruz kalabilir.
> Yant 10. sayfada
* Kim. Mh., Sal+letme Ynetimi Bilim Uzman

alma Bakanl Eski Gvenlii Mfettii (1978-1985)

Gvenlii Uzman (A Snf Sertifikal)
Fiek Enstits alan ocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakf Denetim Kurulu yesi

ALIMA ORTAMI

Temmuz - Austos 2012

23

ALIMA ORTAMI DERGS

BLMSEL DANIMA KURULU
Prof. Dr. eyda AKSEL
Prof. Dr. Yasemin GNAY BALCI
Jeom. Erdoan BOZBAY
Prof. Dr. Ayen BULUT
Ecz. Dr. Aye ELKER
Prof. Dr. Murat DEMRCOLU
Prof. Dr. Necati DEDEOLU
Dr. Seyhan ERDODU
Mak. Y. Mh. Aykut GKER
Prof. Dr. Bahar GKLER
Dr. Uur GNL
Prof. Dr. Gler Okman FEK
Prof. Dr. A. Grhan FEK
Prof. Dr. Hamit FEK
Prof. Dr. Kurthan FEK
Oya FEK
Prof. Dr. Alpaslan IIKLI
Prof. Dr. Ali Esat KARAKAYA
Prof. Dr. Mge ERSOY KART
Prof. Dr. Muammer KAYAHAN
Prof. Dr. Ahmet MAKAL
Prof. Dr. Ferhunde ZBAY
Prof. Dr. Nevzat ZGVEN
Prof. Dr. erife Trcan ZUCA
Mmtaz PEKER
Prof. Dr. Sarper SZEK
Kim. Mh. Mustafa TAYREK
Dr. Engin TONGU
Prof. Dr. smail TOPUZOLU
Mim. Y. Mh. Cihat UYSAL
Prof. Dr. smail STEL
Dr. Ecz. Leyla STEL

Salk
Gvenlik
evre NDEK LER

Adalet ve ocuk ...................................................................................... 2

Servet GN
l

Do.Dr. mer Tun SAVAI

Prof.Dr. Cahit TALAS

BASINDAN
10 Ylda 10 Bin i ld........................................................................... 3
11 inin adr Yangn Davas 17 Temmuzda ...................................... 3

OCUK EME
Esirgenen raklar, Bir yi Uygulama rnei ......................................... 4

SALII GVENL
Sal ve Gvenlii Yasas ................................................................ 6
A. Grhan FEK

ANIMSA
Az Zamanda ok ler Yapt - 2
Bir Aydnlanmann Devrimcisi : Hasan li Ycel .................................... 11
Mmtaz PEKER

SOSYAL POLTKA
Gen gc, Kreselleme ve alma likileri .................................. 16
pek HALVURT

YAAM
Kiiliin Gerek ve Sanal Yansmalar .................................................. 18
Emine DURMU

TOPLUM
Ho Geldin Minik Dev Adam .................................................................. 20
Erdoan BOZBAY

VAKIF HABERLER
Mfettileri Dernei Kongre ve dlleri ............................................. 21
ocuk ilikle Mcadele Gn ............................................................. 22

ALIMA ORTAMI DERGS

BLMSEL
DANIMA KURULUNUN
YTRDMZ
AMA HEP ARAMIZDA OLAN
YELER

OCUK HABER

BULMACA
ki Dakika Dn: Tehlikeyi Tanyalm :
Talama Makinas le alma .............................................................. 23
Mustafa TAYREK

Ktphane

Nusret H.Fiek Bilim ve Sanat Ortam

http://kutuphane.sek.org.tr

Sahibi: Fiek Enstits alan ocuklar Bilim ve Eylem Merkezi

Vakf Adna
A. Grhan FEK (e-posta: agf@sek.org.tr)
Sorumlu Yaz leri Mdr:
A. Grhan FEK (e-posta: agf@sek.org.tr)

Ynetim Yeri: Selanik Cad. Ali Taha Apt. 52/4

Kzlay 06650 ANKARA (e-posta: bilgi@sek.org.tr)
Tel: 0312 419 78 11 Faks: 0312 425 28 01 - 395 22 71
Web sayfas: www.sek.org.tr

alma Ortam Dergisinde yaynlanan yazlar,

resimler kaynak gsterilerek kullanlabilir.
Bu dergide yaynlanan yazlarn sorumluluu yazarlarna aittir.
Bu bir HAKEML dergidir.
24 ALIMA ORTAMI

ocuk Dostumuz olanlara dergi ve kitaplarmz

dzenli olarak gnderilmektedir.
Sizleri de ocuk Dostumuz olarak grmek isteriz.
alma Ortam Dergisi iki ayda bir yaynlanr.
(Yerel Sreli Yayn)
ISSN 1302-3519
Say: 123 Temmuz - Austos 2012
cretsizdir
Yapm ve Basm: Byk Anadolu Medya Grup
stanbul Cad. Elif Sk. St Kemal han No:7/188
skitler 06060 ANKARA
Tel: 0312 384 30 70 (Pbx) Fax: 0312 384 30 57

Temmuz
Bask Tarihi : 17 Temmuz
2012- Austos 2012