Satu Kajian Aspek Kebudayaan Melayu : Tamadun Melayu dan

Pembinaan Bangsa Malaysia (2000)

Buku Tamadun Melayu dan Pembinaan Bangsa Malaysia (2000) karya A. Aziz
Deramanmembandingkan Melayu Klasik pada abad ke-19 dengan Bahasa Melayu
Moden. A. Aziz Deraman secara umumnya menceritakan fenomena yang berlaku dalam
kebudayaan Melayu. Beberapa kenyataan yang dikeluarkan oleh A. Aziz Deraman
memperlihatkan bahawa Melayu tidak memelihara budaya Melayu sendiri pada masa
ini. Oleh sebab itu kajian dilakukan terhadap Buku Tamadun Melayu dan Pembinaan
Bangsa Malaysia (2000) untuk melihat kenyataan A. Aziz Deraman secara lebih
mendalam terhadap Bangsa Melayu. Hasil kajian tentang kebudayaan Melayu ini
dibahagikan kepada tiga aspek iaitu daripada segi politik, ekonomi dan sosial.
1.0 Politik

Masyarakat

Melayu

Politik ialah proses dan cara membuat keputusan untuk sesuatu kumpulan. Walaupun
perkataan ini biasanya digunakan bagi merujuk kepada kerajaan, tingkah laku politik
juga boleh didapati di korporat, akademik, agama, dan institusi lain. Kebanyakan proses
politik membentuk hierarki dominan (dominance hierarchies). Politik manusia awal
berbentuk kumpulan tersusun seperti keluarga, kerabat (clan), dan suku kaum ( tribes )
dan
berkembang
menjadi
kerajaan.
1.1 Pemerintahan
Beraja
Pemerintahan beraja merupakan sistem politik Melayu yang bermula daripada zaman
Kerajaan Melaka. Pemerintahan beraja bermula daripada pengaruh Kerajaan Sriwijijaya,
iaitu Sistem Beraja Mutlak serta Sistem Pembesar Empat Lipatan. Sistem Pembesar
Empat Lipatan pula terdiri daripada Bendahara, Penghulu Bendahari, Temenggung, dan
Laksamana. Sistem ini kekal turun- temurun hingga kini. Hal ini demikian dibuktikan
dengan
kenyataan
A.Aziz
Deraman
yang
berbunyi:
...Sistem pemerintahan beraja alam Melayu juga unik. Sistem pemerintahan beraja ini
berasakan prinsip kedaulatan yang menjadi warisan budaya yang secara positif menjadi
simbol
maruah
negara.
...
1.2 Sistem
Demokrasi
Sistem politik Melayu kini pula ditambah nilai dengan aspek demokrasi. Sistem
demokrasi berbentuk musyawarah yang dipimpin oleh ketua atau pemangku adat
setempat. Demokrasi berparlimen yang menjadi sistem politik Melayu kini ialah
pentadbiran kerajaan yang dipilih oleh rakyat dan untuk rakyat dengan peranan Raja
atau Yang Dipertuan Agong untuk meluluskan undang-undang yang dibuat di Dewan
Rakyat dan Dewan Negara. Hal ini demikian menjelaskan konsep pemerintahan yang
berbentuk musyawarah, iaitu ketetapan bersama dalam menentukan undang-undang

yang perlu dilaksanakan. A.Aziz Deraman membuat kenyataan yang berbunyi:

...Sistem demokrasi berparlimen adalah rupa bentuk budaya politik zaman ini,
manakala raja berperlembagaan yang unik adalah warisan sejarah budaya yang
diamalkan sejak zaman-berzaman. Institusi yang di Pertuan Agong kekal
kesinambungannya daripada tradisi beraja negara. Segala adat istiadat dan upacara
yang berhubung dengannya bererti pemupukan budaya yang berterusan. ...
2.0 Ekonomi
Masyarakat
Melayu
Ekonomi merupakan satu cabang sains sosial yang mengkaji pembahagian sumber
yang terhad untuk memenuhi kehendak manusia. Hal ini termasuklah kajian tentang
pengeluaran
dan
penggunaan
barang
dan
perkhidmatan.
2.1
Ekonomi
berasaskan
Hasil
Perdagangan
Antarabangsa
Melayu telah berjaya mencapai kejayaan yang lebih besar melalui Kerajaan Melaka
pada Abad ke-15 kesan daripada perdagangan yang berkembang pesat. Melaka telah
muncul sebagai kuasa besar di Kepulauan Tanah Melayu yang setaraf dengan kuasa
besar lain seperti Siam, Srivijaya, dan China. Melaka yang pada mulanya merupakan
sebuah kerajaan kecil telah berkembang dan mengambil alih peranan pusat
perdagangan
yang
dulunya
dipegang
oleh
Srivijaya.
Kejayaan Melaka bertindak sebagai penerima atau pembeli barang-barangan, menjadi
pengantara menemukan pedagang Timur dan Barat termasuk Nusantara, dan juga
bertindak sebagai penyebar barang-barangan yang dibawa ke Melaka ke tempat lain.
Hal ini demikian dibuktikan dengan kenyataan A.Aziz Deraman dalam bukunya pada
halaman
9
dan
16
yang
berbunyi:
...Kerajaan Melayu membangun dengan pesat dalam bidang pelabuhan semasa sistem
kerajaan yang mengagumkan sewaktu Kegemilangan Melayu Melaka pada abad ke-15.
...
2.2 Sistem
Sara
Hidup
Berasaskan
Pertanian
Sistem ekonomi Melayu pada abad ke-15 adalah berasaskan hasil pertanian. Hal ini
berbeza daripada sistem ekonomi orang Melayu kini yang tinggal di kota yang
kebanyakannya bekerja dalam sektor perindustrian, perdagangan, pengangkutan, dan
lain-lain. Buktinya dapat dilihat pada halaman ke-9 dan ke-16 yang membuktikan
bahawa sistem ekonomi Melayu pada abad ke-15 adalah daripada hasil pertanian.
...Melayu pada zaman dahulu berekonomikan sistem sara hidup yang mengusahakan
ladang
untuk
kegunaan
dan
keperluan
diri
sendiri.
...

3.0 Sosial

Masyarakat

Melayu

Sosial adalah perihal tentang kemasyarakatan. Secara umumnya sosial meliputi aspek
persahabatan, pergaulan atau ajaran yang bertujuan untuk membangunkan masyarakat
secara damai. Ruang lingkup sosial masyarakat Melayu sangat besar. Oleh sebab itu
aspek yang dibincangkan dalam bidang sosial masyarakat Melayu meliputi nilai murni,
kesenian,
undang-undang,
dan
bahasa.
3.

Nilai-nilai

murni

yang

diamalkan

...Kebudayaan Melayu menerima nilai-nilai yang dibawa Islam seperti kebebasan,

kebenaran, keadilan, kejujuran, kesetiaan dan cinta kepada negara. Norma hidup positif
yang turut diamalkan juga adalah bergotong-royong, muafakat dan kerjasama. Nilai-nilai
yang diamalkan ini merupakan panduan pembentukan imej masyarakat....
Begitulah kenyataan A.Aziz Deraman terhadap masyarakat Melayu pada halaman 85.
Sifat orang Melayu sangat terpuji lebih-lebih lagi setelah penyebaran Islam di Melaka.
Semangat masyarakat Melayu yang cinta akan negara diluahkan A.Aziz Deraman dalam
kenyataan
yang
berbunyi:
...Sikap Melayu cintakan negara. Kata pepatah Melayu Hujan emas di negeri orang,
hujan keris lembing di negeri sendiri, lebih baik negeri sendiri ....
3.2.0
Kesenian
Hasil seni Melayu jelasnya bukan sekadar pada imejnya walhal mempunyai takrifan
makna bersamanya. Keindahan dan kecantikan dapat dibuktikan dengan kata-kata
A.Aziz
yang
berbunyi:
...Dalam kesenian sekalipun tidak membawa imejnya semata-mata. Falsafah dan
pemikiran tergambar pada awan larat dan sobekannya mampu menunjukkan imej citacita
budaya
kita.
...
(Halaman
87).
3.2.1 Kemahiran
Seni
Halus
Bangsa Melayu kaya dengan hasil seni halus. Yang dimaksudkan dengan seni halus
ialah hasil seni yang melibatkan penggunaan motor halus tangan seperti anyaman dan
tenunan. Hasil tangan masyarakat Melayu ini sangat cantik dan berkualiti. Yang berikut
merupakan
antara
kenyataan
yang
dikemukakan
A.Aziz:
...Kesenian kita baik seni lakon (muzik, seni tari, seni suara) mahupun seni tampak
(seni lukis, ukir, arca,tekatan, anyaman) perlu digerakkan secara besar-besaran untuk
menonjolkan
identiti
budaya
dan
tamadun
kita.
...

...Kemahiran yang kita ada perlu dilatih untuk membangunkan kejiwaan contohnya
dalam bidang tradisi tekstil (batik, songket, tenunan), logam (kepandaian bertukang
emas,
perak,
kraf
tangan).
...
(Halaman
6)
3.2.2 Seni
Busana/ Pakaian
Bangsa Melayu juga kaya dengan seni busananya. Baju kurung merupakan salah satu
pakaian masyarakat Melayu yang longgar pada lubang lengan, perut, dan dada. Pada
mulanya, baju kurung biasa dipakai untuk upacara kebesaran Melayu dan kini dipakai
oleh masyarakat biasa. Walaupun baju kurung atau baju Melayu ini merupakan asimilasi
bangsa ini namun pemakaiannya berupaya menjaga identiti Melayu. Justeru jelaslah
bahawa bangsa Melayu mempunyai seni busana atau pakaian sendiri yang dipelihara.
Hal
ini
dibuktikan
dengan
kenyataan
A.Aziz,
iaitu:
...Proses penerapan budaya berlaku sejak awal hubungan tamadun Melayu dengan
tamadun Cina, India, dan Eropah mengikut kesesuaian dan kewajaran budaya itu
diterima dalam rumpun Melayu. Pengaruh seperti pada baju Melayu dan songkok
sebenarnya berasal daripada India-Pakistan kini menjadi unsur nasional kita. ...
(Halaman
84)
3.2.3

Kemahiran

Seni

Lakon

Identiti budaya kita juga ditonjolkan dengan seni lakon Melayu. Lakonan ialah salah satu
aktiviti manusia yang bertujuan untuk menggembirakan hati dengan cara meniru watak
yang berlainan dengan dirinya yang sebenar. Lakonan teater masyarakat Melayu boleh
dibahagikan kepada lakonan tradisional seperti Bangsawan, Main Puteri dan Menora
yang mana watak dan jalan cerita tidak lagi berubah walaupun setelah berlakunya
perubahan zaman. Wayang kulit bermula semenjak pengenalan kamera wayang pada
sekitar 40an, 1950-an hingga 60-an. Teater moden pula merujuk kepada yang lain
daripada yang di atas. Jelaslah bahawa masyarakat Melayu kaya dengan seni lakonnya.
Seni lakon ini dijelaskan oleh A.Aziz dalam kenyataannya yang menceritakan asal usul
pergerakan
seni
lakon
masyarakat
Melayu
yang
berbunyi:
...Daripada prinsip unzuru dan tafakkaru inilah budaya Melayu mencipta gerak tari
berdasarkan lambaian sulur, buaian ranting dan dedaun serta gerak geri fauna. Bunyi
yang lahir daripada desiran angin, titisan hujan dan deruan ombak dan diolah menjadi
nada
lagu.
...
(Halaman
111)
3.2.4 Permainan
Tradisional
Permainan tradisional merupakan sebahagian daripada kehidupan yang dilalui oleh
nenek moyang masyarakat Melayu. Permainan tradisional merupakan hiburan

masyarakat Melayu pada waktu lapang. Hal ini dibuktikan dengan kenyataan pada
halaman
127
seperti
yang
berikut:
...Kesenian pula terbahagi kepada bentuk tradisional atau sezaman. Bagi Malaysia
bentuk tradisional ada yang berupa etnik seperti makyung, wayang kulit, ngajat,
gamelan atau kesenian rakyat yang mencirikan penyertaan dan penglibatan rakyat
seperti
permainan
tradisional
wau,
gasing,
dan
sebagainya.
...
3.2.5 Seni
Suara
Seni suara merupakan bunyi yang diterima oleh individu dan berbeza bergantung
kepada sejarah, lokasi, budaya dan cita rasa seseorang. Persembahan seni suara dan
muzik dalam masyarakat Melayu adalah unik bukan sahaja sekadar hiburan kosong.
Persembahan seni suara sebenarnya mempunyai pelbagai maksud pengajaran.
Buktinya
adalah
dalam
kenyataan
berikut:
...Seni muzik membawa lagu Islam dan zikir, digunakan untuk kepentingan rohaniah di
kalangan sufi bagi mendapatkan ghairat, marhaban, qasidah, berzanji dan digabungkan
dalam bahasa Melayu-Arab dalam dikir berodah. ... (Halaman 106)
3.3
Undang-udang,
Adat
dan
Kepercayaan
...Nilai dan norma merupakan peraturan masyarakat yang terdiri daripada undangundang,
adat
resam,
pantang
larang
dan
gaya
perlakuan....
Begitulah kenyataan A.Aziz Deraman pada halaman 37 yang memperkatakan tentang
warisan masyarakat Melayu. Undang-undang merupakan satu sistem peraturan atau
norma yang cuba diikuti oleh ahli-ahli masyarakat. Undang-undang kebiasaannya ialah
peraturan sesuatu negara. Yang melanggar peraturan tersebut mungkin dihukum atau
didenda.
3.4.0
Bahasa
Bahasa ialah satu kod yang digunakan oleh pakar linguistik untuk membezakan antara
bentuk dan maksud. Bahasa Melayu yang merupakan sejenis bahasa Melayu-Polinesia
di bawah keluarga bahasa Austronesia telah berusia lebih 1,000 tahun lalu. Bahasa
Melayu dikatakan berasal dari Sumatera Selatan di sekitar Jambi dan Palembang.
Rekod terawal bahasa Melayu Kuno ialah sebuah batu bersurat bertarikh 682 Masihi
yang
dijumpai
di
Sumatera
Selatan.
3.4.1
Dialek
Loghat (loghat daerah, dialek atau bahasa daerah) ialah kelainan dalam sesuatu bahasa
yang menjadi ciri satu golongan tertentu dalam kalangan penutur bahasa itu. Istilah ini
paling biasa digunakan untuk menghuraikan corak pertuturan setempat juga ditentukan
oleh faktor-faktor lain seperti darjat sosial. Bahasa Melayu mempunyai pelbagai dialek.

Buktinya
adalah
berikut:
...Kita mempunyai pelbagai dialek yang menunjukkan asas keserumpunan. Perjalanan
budaya dan tamadun Melayu berkembang subur dan memukau pengamatan bangsa
lain melingkungi rantau geografi Malaysia, Indonesia, Filipina, Brunei, Singapura,
Selatan Thai, Indo cina dan berkembang ke Kepulauan Pasifik di bahagian timur dan
mencecah Malagasi di Barat sehingga Taiwan (Formosa di bahagian utara ... (Halaman
10)
3.4.2
Tulisan
Bahasa Melayu mempunyai bentuk tulisan yang tersendiri. Tulisan Jawi telah
mengangkat martabat Melayu dalam bidang keilmuan. Penerangan yang menunjukkan
bahawa tulisan Jawi ini penting dapat dilihat dalam keterangan berikut:
...Melayu ditingkatkan menjadi bahasa Islam dengan tulisan baru melalui pengenalan
huruf jawi dan mampu menyatakan konsep dan ilmu baru yang berkembang atau
disempurnakan.
...
(Halaman
102)
Bibliografi
A.Aziz Deraman. (2000). Tamadun Melayu dan Pembinaan Bangsa Melayu Edisi
Baharu. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa Dan Pustaka.