makale

Kresel Tanklarn Dizayn ve malatnn

Bilgisayar Yardmyla ncelenmesi
Veysel TRKEL
Dr., GDA UGETAM, mraniye, stanbul, e-mail: vturkel@hotmail.com
Ahmet OUR
Prof. Dr., Sakarya niversitesi, Mhendislik Fakltesi, Sakarya
Selehaddin ANIK
Prof. Dr., stanbul Teknik niversitesi, Makine Fakltesi, stanbul
ZET
lkemizde sanayi geliimine paralel olarak kresel tank kullanm yaygnlamakta ve tank retimi gn getike artmaktadr. Byk hacimlerde,
basn altnda sv yakt depolanmas gereksinimi hemen akla kresel tanklar getirmektedir. Kresel tanklar, yaygn olarak 1000 - 10.000 m'lk
hacim aralnda retilebilmektedir. Kresel tanklar, zellikle petro-kimya, gbre retimi ve likit gaz retimi alanlarnda tesislerin vazgeilmez
unsurlardr. Kresel tank dizayn ve imalatnn standartlara gre hazrlanlmas, kaynak ve kaynak prosedrlerinin ilgili standarda uygun
olarak yaplmas gerekir. Gnmzde ASME VIII, AD Merkblatter bata olmak zere, Avrupa, ABD ve Rusya gibi endstrisi gelimi lkelerde 19
deiik tasarm standard uygulanmaktadr. 2002'de yrrle giren EN 13445 standard da basnl tank dizayn ve imalatnda yaygnlaarak
kullanlmaya balanmtr.
Bu almada, hazrlanan bilgisayar program ile basnl kap alannda en yaygn olarak kullanlan 3 standart (AD Merkblatter, ASME VIII Div.I,
EN13445-3 ) geni perspektif iinde verilmitir. Dizayn mhendisinin ve tank reticisinin 10-15 gnde yapabilecei hesaplamalar, bu bilgisayar
program sayesinde ksa srede yukarda bahsedilen standartlarla mukayeseli ekilde hazrlanabilecek biime getirilmitir. Kresel tankn
gvde, nozul, flan, ayak ve kaynak dizayn verileri programlanabilir hale getirilmitir. Delphi-8 bilgisayar dilinde hazrlanan bu programn
raporlamalar ise Crystal Report ile alnabilmektedir. rnek veri girileri ile EN 13445-3, ASME VIII Div.I ve AD Merkblatter standartlar
arasnda mukayeseler yaplarak maliyetleri hesaplanabilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Kresel tank, bilgisayar program, dizayn, maliyet analizi, standart mukayesesi

Computer Aided Investigation of Spherical

Vessel Design and Manufacturing
ABSTRACT
Spherical Pressure Vessels are the main elements, hearts of chemical plants and refineries. Today Turkish heavy machinery industry manufactures
spherical storage tanks for needs of petro-chemical complexes and other branches of industry. Gases and liquids under pressure can be better
stored in such vessels, as the sphere is the most rational geometrical form for taking up internal pressure. Because there are a lot of different
standards to design spherical vessel, it is comes out a lot of difficulties about manufacturing and assembling of spherical pressure vessels. In this
study, it is aimed to develop software, which can be consulted in wide range to engineers. For this purpose, it is used the following standards: a)
AD Merkblatter b) EN 13445-3 c) ASME VIII Div.I. A software computer program is developed in Delphi to find design data according to their
standards.
The design of spherical tank puts forward long and back breaking calculations which follow one another. Usually thsese calculations take a lot of
time. To produce a suitable and economic design, the calculations most of the time have to be repeated continuously to enable the designer to
correspond the results given out. Computerization of the above mentioned calculations will be a great aid to the designer in many ways. In this
study, it is intended to investigate any programming possibilities of spherical tanks regarding designing and manufacturing. As a result of the
investigation, a software utility for designing body, nozzle, flange and legs of a tank, and cost analysis as well has been delivered. In addition, by
means of logging in datas as samples, comparisons have been included amongst EN 13445, ASME and AD Merkblatter standarts as well.
Keywords: Spherical vessels, computer program, design, cost analysis, comparison of standarts

* letiim yazar
Geli/Received : 22.02.2008
Kabul/Accepted : 13.04.2008

Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 579

makale
GR

yk hacimlerde, basn altnda rn depolanmas

problemi, kre formlu tanklar gndeme
getirmektedir. Kre formu, homojen gerilme
dalm salad iin zellikle byk hacimler sz konusu
olduunda kresel tanklar, dier eitli formlardaki
tanklardan daha ucuza mal olur. Gnmzde zellikle petrokimya, gbre retimi ve likit gaz retimi alanlarnda kresel
tanklar tesislerin vazgeilmez unsurlardr. Kresel tanklar,
kullanm amac ve ihtiyaca gre 1000 ile 10.000 mlk
hacimlerde retilebilmektedir. Bu tanklarn aplar da 12,41
m.den 21,20 m.ye kadar deimektedir. Bu konudaki
gelimeler, zellikle malzeme ekillendirme ve kaynak
teknolojisinin geliimine bal olmutur. Btn basnl kap
kaynaklar, nozullar, fittingsler ve basn almayan
kompanentlerin (tankn dna) birletirilmesini ierir. Bu
uygulamalar standartlara uygun olarak yaplmaldr.
Basnl tanklarn tasarmnda deiik tasarm kurallar
uygulanmakta, bu da basnl tanklarn gerek imalat gerekse
montaj aamasnda zorluklar dourmaktadr. Bu kurallar
arasndaki temel fark, kullanlan malzeme iin ngrlen
tasarm gerilmelerinden domaktadr. Tasarm bir lkede
yaplp, bir baka lkede imal edilen ve dier bir lkede de
montaj yaplan bir basnl kabn, hangi tasarm kurallarna
gre kabul edilecei konusunda sorunlar kmaktadr. Bu
sorunlarn ortadan kalkmas, ancak bir tek tasarm standardnn
seilmesi ile mmkndr. alma kapsamnda, bu
standartlardan en yaygn olarak kullanlan tanesi
olabildiince geni perspektif iinde verilmeye allm, bir
dizayn mhendisinin ve tank imalatsnn bavurabilecei bir
alma hazrlanmas amalanmtr. Bu almada;

KRESEL TANKLAR
nce cidarl basnl tanklar dzlem gerilme analizinin nemli
bir uygulama alann tekil eder.

ekil 1. Kresel Tank Kesit Grn

ap r, cidar kalnl t ve iinde tanan akkann basnc P

olan bir basnl tankta, analizi sadeletirmek iin kab ikiye
keserek, statik dengede olan basnl kabn, (Newton'un birinci
kanunu) simetri nedeniyle cidar elemannn tm yzeyine tesir
eden gerilmelerin eit olduunu grrz. Dier bir ifadeyle,
kabn cidarlarndaki gerilimlerin toplam kesit alana etkiyen i
basnca bal kuvvetlerin bilekesini dengeler. Bu durum
aadaki formlle izah edilebilir. [7,8,9]

.t.2 .r p. .r 2 ise

p.r
2.t

Genel Tasarm Koullar

Bir basnl tank tasarm yaplaca zaman aadaki tasarm
ltlerinin ncelikle; dizayn metodu, dizayn artlar, dizayn
basnc, iletme basnc, dizayn scakl ve iletme scaklnn
belirlenmesi gerekir.

AD Merkblatter (Basnl Tanklar in Teknik Kurallar)

ASME VIII (Basnl Kaplarn Yapm in Kurallar)
EN 13445 vs. (Alevsiz Basnl Kaplar) standartlar temel
alnmtr.
Bu almada, programlama dili olarak DELPHI-8
kullanlmtr. Bu programlama dili, tasarm hz, zengin grsel
zellik, veri tabanna hzl ulam, istatistiksel fonksiyonlarda
eitlilik, sadece kendi kaynaklaryla bamsz olarak
alabilme zellikleriyle kullanm kolaylna sahiptir.
Yaplan almalar raporlamak iin ise Cristal Reports
program kullanlmtr. Cristal Reports, zengin raporlama
zelliiyle, her trl programdan veri alma ve veri gnderme
zelliinden dolay DELPHI ile uyumlu bir ekilde almakta
ve esnek yaps, tasarm zenginliiyle kullanm kolayl
salamaktadr.

Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 579

Malzeme seiminde birinci planda maliyet unsurlar dnlr

ayrca hammadde temini, malzemenin retimi, ilenebilirlii,
kaynak kabiliyeti de gz nne alnr. Malzeme seimi
esnasnda; Malzeme zellikleri, Korozyon faktr, letme
scakl ve basnc, ekme mukavemeti, Akma gerilmesi,
Emniyet katsays, Anma katsays, Hidrojen etkisi, Krlma
analizi, Ticari inceleme faktrlerinin gz nne alnmas
gerekir.
Nozul Oryantasyonu
Birok tip deliklerin imalat detaylar belirlenerek, takviye
gereksinimlerinin dizaynda standartlardan hesaplanarak
karlan llere uygun olarak imalatnn yaplmas
salanmaldr. [1, 10]
Nozul oryantasyonunda ana kural giri ve k nozullarn bir

makale
birinden olabildiince uzak yapmaktr. Seviye kontrol cihaz
yardmyla genellikle eksen seviyesinde tutulur. Seviye
gstergesi ve kontrol cihaz k nozullaryla ayn tarafta,
alma srasnda kolaylkla izlenebilecek bir konumda ve bir
arada olmaldr [6].
Hazrlanacak kresel tankn alt ve st takkelerinde bulunmas
gereken asgari gereler aada sralanmtr. [11]

KRESEL TANK GVDE VE NOZUL

DZAYNI

Alt takkede;
Likit k nozulu,
Dreyn nozulu,
Manometre,
Termometredir.
Muayene ve Test
Kaynak muayenesi, kabn malzemesine zarar vermeden kabul
edilmeyecek hatalar bulma ilemidir. Hatalarn varl kaynak
mukavemetini, dizaynda hesap edilen mukavemet deerinin
altna drr ve hasar riskini artrr.
Tahribatsz muayene yntemlerinden en yaygn kullanlanlar;

Radyografik muayene,
Ultrasonik muayenedir.

Gvde Dizayn
Basnl tanklarn dizayn, dizayn basnc ve dizayn scaklnn
spesifikasyonu ile balar. Basnl tanklar, iletme ortamndaki
en yksek basnca ve scakla gre dizayn edilmelidir.
malat tolerans (C1): Basnl tankn imalat srasnda (pres,
bkme vs.) cidar kalnl, uygulanan imalat yntemine bal
olarak ezilme nedeniyle azalabilir. Bu azalmay dengelemek
iin bir C1 ilavesi konulmutur [3].
Korozyon pay (C2): Basnl tankta servi sresince korozyon
nedeniyle oluabilecek kalnlk azalmalarn dengelemek iin
konulan bir ilavedir. Ferritik eliklerde C2=1mm alnr. Eer
basnl tankta korozif bir malzeme depolanacak ise ya da
iletme sresince i yzeyin kontrol mmkn olmuyorsa, C2
iin daha yksek bir deer alnmas konusunda imalat ve
kullanc anlaabilirler [3].

Gzle muayene,
Sv Penetrant,
Manyetik parack,
Girdap Akmlar,

Kaynak muayene metodu veya metotlarnn seimi, balantnn

gerektirdii kaynak kalitesine, kaynak pozisyonuna birletiren
malzeme ve beklenen hata trlerine dayanr.
Basn testi, dizayn basncndan daha yksek basnta yaplr.
Bu yksek basn gvenlik snrn salar. Test esnasnda tank
ekipmanlarnn gerilim seviyesi ilem esnasndakinden daha
yksektir. Baarl basn testi, kabn iletme iin kabul
edilebilir olduunu gsterir. Kresel tanklarda hidrostatik test
uygulanr. Standartlar arasnda farkllk vardr. Genel olarak .
PT = 1,5 P (oran) uygulanr.

st takkede;
Menhol,
Emniyet valf,
Seviye gstergesi,
Likit giri nozulu,
Gaz eki nozulu,
Optik seviye lm gstergesi,
Manometre,
Termometredir.

Yetersiz nfuziyet
Yanma entii aralkl veya devaml oluk (kaynak kenarnda
yerlemi ve kaynak metali tarafndan doldurulmadan
kalm)

Kaynaklar incelendiinde en fazla grlen hatalar;

Ksmi eksen kaklndan dolay zayf kaynak ekli,
Ana metalin ITAB blgesinde veya kaynakta atlaklar,
Kaynak yzeyinde ukurlar (ine delii),
Cruf kalnts ve gzenekler,
Kaynak dikileri arasnda veya kalnlk ve ana metal
arasnda yetersiz ergime

ASME standardnda korozyon pay, nceden tahmin edilen

iletme artlarnda tank malzemesi iin beklenen korozyon
hzna gre belirlenir [6].
Nozul Dizayn
Standartlara gre nozul isimlendirmeleri ve takviye metotlar,
farkllk gstermektedir. Bir nozul dizaynnda, tankta bir deliin
almas ve nozulun kaynak edilmi, nozul cidar kalnlnn
hesaplanmas ilemleri vardr.

Tablo 1. Standartlara Gre Gvde Cidar Kalnlk Forml

EN 13445
Gvde Cidar Kalnl

P.Di
4 f .z P

AD Merk.

ASME VI

Da. p
s
K
40 .v p
S

tr

Pd .R
2 S m E1 0.8 Pd

Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 579

makale
ASME standart tankta bir delik aldnda, tank cidarndaki
gerilmenin kabul edilebilir limitlerde olduunu salamak iin
sadeletirilmi kurallar kullanlr.
Tasarmn ana ilkesi, boru balant az iin gvdede alan
delikten karlan metal miktar kadar metal ile nozul balant
aznn evresinin pekitirilmesidir. Bu basit kuralda;
karlan malzemenin tamam deil, i basnca dayanmak
iin gerekli miktar takviye olarak kullanlmaldr. Bunun
iin kalnlk gvde cidar kalnlndan azdr.

EN ve AD standartlarnda ise;

Tankn cidarn, delinmemi bir tank iin gerekli olan

dzeyin stnde kalnlatrmak,
Takviye plakas kullanmak,

Takviye halkas kullanmak,

Nozulun cidar kalnln, basn gerilimi iin gerekli
dzeyin zerinde olacak ekilde artrmak,
Yukarda saylan metotlarn kombinasyonlarn kullanarak
blgedeki zayflama tolere edilebilir [2,3].

alnr

A1

A2

A3

A4

Hesaplamalara gre bulunanlardan daha kaln levha ve

boru balant az borusu kullanlr. Tank cidarnn
kalnlndaki fazlalk (A1) ve boru balant az borusu
kalnlndaki fazlalk (A2) takviye grevi grr. Bunlar
gibi boru balant az borusunun gvde iine uzants (A3)
ve kaynak metal alan (A4) de takviye olarak gz nne
alnabilir.
Takviye belirli snrlar iinde olmaldr.
Takviye levhasnn izin verilen gerilme deeri, tank gvde
levhasnn gerilme deerinden az ise, takviye alan, gerilme
deerleri oranna gre artrlmaldr.
Takviye iin gerekli olan her dzlemde (boru balant az
ekseninden geen ve tank yzeyine dik) salanmaldr.
Yukardaki dzenlemeler yaplmaldr [1,6].

Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 579

ekil 2. Takviye Plakasnn Katks

A5

makale
KRESEL TANKLARDA KAYNAK LEM
Kaynakl balant yaplmas iin eitli yntemler vardr.
Seenekler arasnda kaynak tr ve yntemine karar verilirken;
-

Kaynak ortam,
Zorunlu artlar,

- Kaynak ekonomisi,
noktalar gz nne alnmaldr.
Kaynak Plan
Kaynak plan, kaynak tekniine ait btn bilgileri ierir ve
iletme mhendisi iin bir i talimat zelii tar. letmeye ait
planlama ve hesaplamalarda daima gz nnde bulundurulan
nemli bir dokmandr. Byle bir plan zellikle ie nezaret
eden montaj mhendisi ve kontrol yapan kurulu iin byk
bir kolaylk salandndan, kaynak tekniine ait btn
bilgileri tam olarak iermelidir. Bu planda; Montaj resmi,
Para resmi, Ana boyutlar, Arlk, artnameler bulunmaldr.
paras malzemesi, Kaynak yntemleri, Kaynak metali,
Yardmc kaynak malzemeleri, ile ilgili bilgiler de
bulunmaldr. Kaynak ileminin n hazrlna ait; Kaynak
azlarnn hazrlanmas, Balama dzenleri, Kaynaklarn
eitim ve dzeyi, gvenlii, n tavlama, Pasolar aras
scaklk, Kaynak sras plan, Kaynak sonras uygulanacak sl
ilem, Kalite kontrol bilgileri bulunmaldr [12].
Kaynak Dikiinin Kalitesi
Bir kaynak dikiinin kalitesine tesir eden faktrleri; Esas
metal, Kaynak yntemi, letme zorlamalar, Ortamn
tesirleri (scaklk, iklim, korozyon vb.), Geometrik faktrler
(cidar kalnl, farkl kalnlklar, yzey durumu, diki
fazlal, toleranslar vb.) Kaynaktan sonraki ilemler, (sl
ilem, dikilerin ilenmesi, souk sertletirme ve ekil
verme), Dikilerin tahribatsz muayenesi, (radyografik,
ultrasonik, manyetik parack vb.), Bakm ve tamir,
(kaynaktan sonra yaplacak bakm ve onarmlar vb.) eklinde
sralayabiliriz [12].
Kaynak Yntemi ve Elektrot Seimi
lk olarak kaynak ortam ve kaynak ekonomisi, kaynan amac
ve ulalmak istenen hedefler gz nne alnmaldr. Genellikle
kaynak yerine ulalabilirlik belirleyici bir faktrdr. Dier
faktrler: Adam giri delii, Kaynak ekonomisi, Beklenen
birletirme kabiliyeti, Sac malzemesi kaynak kabiliyeti vb. dir.
Kaynak metalinin mekanik zeliklerini gsteren mukavemet
deerleri esas metalinkilerle eit veya biraz daha byk olmal
ve bileimi ile fiziksel zellikleri de esas metalinkinin ayn
veya ona ok yakn olmaldr. Bilinen bir esas metal ve
tanmlanm bir kaynak ilemi iin elektrot seiminde; esas
metalin mukavemet zellikleri, esas metalin kimyasal bileimi,

kaynak pozisyonu, kaynak akm, kaynak az dizayn,

kaynaklanan parann kalnl ve biimi, iletme koullar,
alma koullar gz nnde bulundurulmaldr [13].
Bu tanklarn imalinde zellikle bazik karakterli elektrotlar
kullanlmaktadr. Bu elektrotlar bilhassa;

Bileimi bilinmeyen karbonlu ve hafif alaml eliklerin

her trl kaynak birletirmelerinde,

Yksek karbonlu, fosforlu ve azotlu eliklerin kaynanda,

atlama hassasiyeti bakmndan, kaln kesitlerin (50

mm.den yukar) gvenilir kaynak ilerinde,

Tamamen rijit konstrksiyonlarda,

Yksek karbonlu eliklerin, dk karbonlu eliklere

birletirilmesinde,

0oC 'nin altndaki scaklklarda alacak

konstrksiyonlarda,

Dinamik zorlamalara maruz konstrksiyonlarda,

Yksek kaliteli kaynak konstrksiyonlarda,

Yaygn olarak kullanlmaktadr [14].

Elektrot apnn Saptanmas
Uygun elektrot apnn saptanmasnda; Kaynak pozisyonu,
birletirme tr ve kaynak az geometrisi, kaynak metalinin
zelliklerini etkilemeden elektrodun yklenebilecei en yksek
akm iddeti, esas metalin ktlesi ve kaynak sonras ilk
zelliklerini koruma hususundaki davran, paraya kaynak
ncesi veya sonras sl ilem uygulanabilirlii, kaynakl
balantnn kalitesi konusunda zel koullar, ekonomi,
hususlarn gz nne alnmas gereklidir.
Kaynak az geometrisi de elektrot apnn saptanmasn etkiler,
ancak ince apl elektrotlar ile V ve X azlarnda kk pasoya
eriebilir; dolgu pasolar ise daha kaln apl elektrot ile ekilir.
Elektrot ap kalnlatka kaynak hz artrlmaldr; zira
kaynaa uygulanan s girdisi artmaktadr. te yandan iin
yapm sresini ksaltabilmek iin de birim zamanda ylan
kaynak metali miktarn arttrmak gerekir ki bu da en ok
elektrot apnn bytlmesi ile salanabilir [14].
Elektrik Ark Kaynanda Kaynak Az Biimleri
Kaynak azlarnn genel biimleri eitli standartlar ile
saptanmtr. Kaynak azlarnn hazrlanmasnda, para
malzemenin kalnl ile birletirme trne gre, giyotin
makas ile kesme, tala kaldrarak ileme, oksijenle kesme,
karbon ark veya zel oluk elektrodu ile oluk ama
yntemlerinden birisi kullanlabilir. Ayn birletirme tr iin
ok eitli kaynak az biimleri hazrlamak mmkndr.
Kresel tanklarda kaynak azlar genellikle oksijenle kesme
yntemi ile hazrlanr [29, 34].

Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 579

makale
Uygun Kaynak Az Tasarm
Kaynak azlar hazrlanrken en az dolgu maddesi gerektirecek
tarzda tasarlanmal, kaln paralar kaynanda tek tarafl V
kayna yerine X kayna kullanlmaldr. Azaltlan dolgu
meydana gelecek distorsiyon miktarn azaltr. X kaynanda
pasolarn her iki tarafta deitirilerek yaplmas gerekir.
Sreksizlik, kaynakla birletirilen i paras malzemesinde
veya birletirme blgesinde mekanik, metalurjik veya fiziksel
zelliklerin homojenliini bozan sebepler olarak tanmlanr.
Kaynakl birletirmelerde oluan bir sreksizlik her zaman bir
kaynak hatas olarak kabul edilmez. Kaynaktaki bir sreksizlik
kaynakl birletirmenin kullanm amac uygunluuna engel
tekil ederse, kaynak hatas olarak tanmlanr .
Kaynak hatalar, EN 25817 Avrupa Normunda seviye B, C, D
olmak zere e ayrlmtr. API 1104, ASME XI, ve AWS
D1.1 gibi Amerikan standartlarnda, hata kabul seviyeleri bu
standartlarn iinde tanmlanmtr [37, 5].

PROGRAMIN TEMELLER
Program ileyi olarak be ana blmden oluur. Bu blmler
kre tasarmnn temel gerekleridir. DELPHI 8 programlama
dili ile hazrlanm olan bu program, sabitler, dizayn, flan,
ayak ve maliyet hesab blmlerinden olumaktadr. Btn

ekil 3. Kresel Tank Dizayn Sayfas Genel Grnm

Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 579

blmlerde, yaplan dizaynn kimliini oluturacak ve kaydn

salayacak dizayn bilgileri bulunmaktadr. Bu bilgiler
sayesinde kayt, raporlama ve kayda ulam kolayl
salanmtr.
Sabitler: Sabitler blmnde, kre gvdesi, flan ve ayak
dizaynnda seilen malzemelerle ilgili zellikler ve standart
verileri bulunmaktadr.
Gvde ve Nozul Dizayn: Dizayn iin gerekli bilgilerin girilip,
malzeme seiminin, gvde ve nozul dizaynnn yapld
sayfadr.
Ayak Dizayn: Tanmlama bilgilerinin girildii ve ayak
dizaynnn yapld sayfadr.
Flan Dizayn: Dizayn yaplm olan nozullara uygun flan
zelliklerinin seildii sayfadr.
Maliyet Hesab: Kresel Tankn kre ve nozul maliyetinin
hesapland sayfadr.
Gvde Dizayn
Gvde dizaynnda, yaplmak istenen dizaynla ilgili tankn
hacmi, basnc, scakl, malzemesi, levha lleri, gvenlik
katsays (S), imalat tolerans (C1), korozyon pay (C2),
birletirme faktr ile depolanan rnn zgl arlk deerleri
girilerek hesaplamalar yaplr. Gvde dizayn sayfas ekil 3'de
verilmitir.

makale

Tekli Nozul dizayn

Tekli nozul dizayn, nozul ile ilgili olarak; nozul no, nozul tipi,
nozul i uzants, nozul d uzants, nozul d ap, nozul cidar
kalnl, imalat tolerans (C1), korozyon pay (C2), malzeme
seimi yaplarak, nozul hesab yaplr. Nozul tipi seiminde setin, set-on figrleri oluturulmutur. Hesaplamada takviye sac
gerekli ise buna gre gerekli verilerin girilip alt hesaplamalar
yaplarak ilem tamamlanr. Takviye genilii, paralel etkin
uzunluu anca veya takviye kalnl ile takviye genilii
arasnda snrlamalar aldnda uyar gelmekte ve takviye
boyutlandrmasnda ynlendirme yaplmaktadr. Bylece en
uygun ve etkin takviye dizayn salanmaktadr.
oklu Nozul Dizayn
oklu nozul dizayn tekli nozul dizayn gibi, nozul no, nozul
tipi, nozul i uzants, nozul d uzants, nozul d ap, nozul
cidar kalnl, imalat tolerans (C1), korozyon pay (C2),
takviye kalnl, takviye genilii verileri kullanlr.
Kullanlan bu bilgiler her iki nozul iinde ayr ayr girilir.
Ayrca oklu nozul dizaynnda, nozullar aras mesafe
belirtilmelidir.
Flan Boyutlandrma ve Seim
Flan sayfasnda 300 class kaynak boyunlu flan ap nozul
dizayn dikkate alnarak seildiinde, kaynak boyunlu flan,
conta ve kr flan llerinin tamam seilen apa gre
hesaplanmaktadr. Seilen flan zellikleri; raporda flan ile
ilgili llendirmeler seime gre kaynak boyunlu flan, kr
flan veya conta figrlerinin zerine yerletirilerek daha somut
hale getirilmitir.
Ayak Dizayn
Ayak dizaynnda, daha nce dizayn edilen tank zellikleri
girilerek bu tanka uygun ayak dizayn yaplabilmektedir. Ayak
says, ayak ap veya kullanlan malzeme verileri
deitirilerek gvenli dizayn elde edilmektedir. Ayrca
blgelere gre deien deprem katsays, deprem blgesi
butonundan kan listeden seilebilmektedir.
Maliyet Hesab
Maliyet fonksiyonlarnn ve parametrelerinin yer ald,
hesaplamalarn ve optimizasyonlarn yaplabilecei verilerin
elde edildii ilemler blmn kapsar. Bu blmde elde

edilen hesaplamalar ile optimum deerleri seerek en ekonomik

dizayn yapma olana elde edilmektedir.

SONULAR VE DEERLENDRME
Sonular
alma kapsamnda incelenen ASME VIII Div I, AD
Merkblatter ve EN 13445 standartlar izin verilen dizayn
gerilimi, kaynak verim katsays, imalat tolerans ve korozyon
pay vb. konularda farkllklar iermektedir. Hazrlanan
bilgisayar programnda kre gvde dizayn iin; basn, hacim
ve malzeme mukavemet deerlerine gre uygulama
yapldnda AD Merkblatter ve EN 13445 standartlarnn yakn
deerler ald, ASME VIII Div I'de ise bu iki standarda gre
daha yksek deerler kt grlmtr.
Bu alan nozul deliinin takviyesi; ASME VIII Div I' e gre
tank hacminden bamsz sadeletirilmi kuralla; nozul iin
gvdede alan delikten karlan metal miktar kadar metal ile
nozul balant aznn evresinin takviyesidir. AD Merkblatter
ve EN 13445 standartlarnda ise takviye kre hacmini de,
kuvvet tayan alan ve basn tayan alan hesabnda dikkate
alnarak takviye hesab yaplr.
Basnca Gre Cidar Kalnl Deiimi
ekil 4de grld gibi kresel tankn cidar kalnl; ASME
Sec.VIII-Div.1 Standardna gre dizayn yapldnda en fazla
deeri alrken, EN 13445-3 ve AD-Merkblat standartlarna gre
dizayn yapldnda dk ve birbirine yakn deerlerin kt
grlmektedir.
AD

ASME

12,5

15

EN

120
100

Cidar Kalnl (mm)

Yaplan hesaplama sonular ayn sayfada gzkr ve bu

sonular dizayn numaras ad altnda kayt yaplabilmektedir.
Kayttan sonra yeni bir dizayn yaplmak istendiinde yeni
butonuna baslr. Sil butonuna basldnda kaytlar tarih
srasna gre eskiden balayarak silinir. Raporlama iin rapor
butonuna baslr ve yaplan dizayn sonular btn
ayrntlaryla rapor sayfas olarak ekrana gelir.

80
60
40
20
0
5

7,5

10

17,5

20

22,5

25

Dizayn Basnc (bar)

ekil 4. Basnca Gre Cidar Kalnl Deiimi

Bu sonuta; kresel tank imalatnda, EN 13445-3 ve ADMerkblatter standartlarna gre dizayn yapldnda, gvde
levha maliyeti ve kaynak maliyeti asndan kayda deer
miktarda ekonomiklik salamaktadr.
Hacme Gre Cidar Kalnlk Deiimi
Kresel tank dizaynnda tolerans deerleri ve dizayn basnc

Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 579

makale
sabit tutularak hacimsel art ile tank cidar kalnl art
muhakeme edilmi, basnca bal cidar kalnl artnda
olduu gibi byk hacimlere kldnda ASME standardna
gre cidar kalnl artnn EN ve AD-Merkblat'a oranla
yksek oranda artt grlmtr. (ekil 5)
AD

ASME

EN

80

Cidar Kalnl (mm)

70
60
50
40
30
20
10
0
1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

5000

EN 13445 ve ASME VIII Div I standartlarna gre; tank bo,

dolu ve test artlarndaki hacme gre arlk art paralel
olmaktadr. EN 13445'e gre ASME VIII Div I'de; tank bo iken
% 63'lk, tank dolu iken % 8.6'lk, test artlarnda ise % 4.4'lk
bir art grlmektedir.
Standartlara Gre Maliyet Analizi
Kresel tanklar standartlara gre incelediimizde standartlar
asndan; levha boyutlarn, malzeme mekanik zellikleri ve
toleranslar ayn llerde alnarak; kaynak, NDT ve elik levha
maliyeti olarak toplam maliyet gz nnde bulundurularak
yaplan hesaplamalarda ekil 8de grld gibi EN ve ADMerkblat'a gre maliyetler birbirine olduka yakn, ASME
standardna gre ise hacimsel art oranyla maliyet art oran
yksek olmaktadr.

Hacim (m)

ASME

ekil 5. Hacme Gre Cidar Kalnl Deiimi

AD

EN

Hacme Gre Arlk Deiimi

Artan hacim deiimi ile arlk art ekil 6 ve ekil 7de
grlmektedir. Arlk art kre maliyetini arttrmann
yannda yk artndan dolay kolon dizaynnda da daha byk
kesitli tayc kolon kullanmamz zorunlu klmaktadr.

Maliyet (milyar TL)

700
600
500
400
300
200
100
0

Bo

Dolu

1000

Test

2000

3000

4000

5000

Hacim (m)

6000
5000

ekil 8. Standartlara Gre Hacimsel Oranlarla Maliyet Art

Arlk (tn)

4000
3000
2000
1000
0
1000

2000

3000

4000

5000

Hacim (m)

ekil 6. Hacme Gre Arlk Deiimi (EN)

Bo

Dolu

Mukavemet Artyla Maliyet Deiimi

Kre levhasnn mukavemet deer artna gre maliyeti EN
13445 ve ASME VIII Div I standartlarna gre
deerlendirildiinde; mukavemet deeri artyla kre levhas
birim fiyat artmasna ramen mukavemet deer art ile kre
dizaynnda kre cidar kalnl azald iin kre levha maliyeti
azalmaktadr. (ekil 9)

EN

Test

ASME

900

6000

800
700
Maliyet (Milyar TL)

Arlk (tn)

5000
4000
3000
2000

600
500
400
300
200

1000

100
0

0
1000

2000

3000

4000

Hacim (m)

ekil 7. Hacme Gre Arlk Deiimi (ASME)

10

Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 579

5000

255

285

315

355

380

Akma Dayanm (N/mm)

ekil 9. Akma Dayanmna Gre Levha Maliyeti Deiimi

420

460

makale
Deerlendirme
Bu alma ile kresel tanklarn tasarmnn etkin bir biimde
programlanabilirlii grlmtr. Kresel tank dizaynnn ana
konular;
-

Tank gvdesi,
Nozullar,
Flan dizayn,
Tayc sistem dizayn,
Maliyet hesabdr.

Hazrlan programda, kresel tank dizaynnn ana konular

programlanarak net sonular elde edilmitir. Kresel tank
tasarmnn programlanmas ile eitli veriler deitirilerek
tekrarlanan hesaplamalar, tasarm etkinliini arttrma olana
salamaktadr. Kresel tanklarn yapmnn programlanabilirlii, tasarmna oranla daha dk bulunmutur. Bunun
nedeni yapmn, ok daha byk oranda yapm
gerekletirecek tesis olanaklarna ve bu olanaklara gre ortaya
konacak zm yollarna bal olmasdr.
Kresel tank gvde, nozul, tayc kolon ve flan dizaynnn
ve maliyet hesabnn (Gvde levhas, kaynak, NDT)
programlanmasnn salayaca en nemli avantajlar;
-

7.

Mileikovskii, I.E., Trustin, S.I., Analysis of Thin Walled

Structures, Brookfield, 1994.

8.

Murray, W. Introduction to the Theory of Thin Walled

Structures, Oxford, 1986.

9.

Beer, F.P., Russel, E. Johnston JR., (Akgn, .R., Yazcolu,

O., Kotil, T.,) Cisimlerin Mukavemeti, ubat, 2003.

10.

ASME Career Development Series www.asme.org.

11.

Spherical LPG Tank 5000 m Calculation Of Nozzles On Top

Cap On Bottom Cap and Projects. MTA 2001

12.

Ank, S., 1000 soruda Kaynak Teknolojisi El Kitab Cilt I,

stanbul, 1993.

13.

Eryrek, B.., elikler in Elektrot Seimi, Kaynak Teknii

Sanayi ve Tic., stanbul, 1997.

14.

Ank, S.,Elektrik Ark Kaynanda Ekonomiklik, AS Kaynak

Teknolojisi, No: 3, stanbul.

Daha Etkin

Farkl standart seim olana,

Dizayn etkinliliinin arttrlmas,

Hesaplamalar iin gerekli srenin ksaltlmas,

Yapmda birok deiik seenein deerlendirilmesi,

Deiik teklif boyutlarnn belirlenebilmesi,

Ekonomiliin salanabilmesi,

Teklif hassasiyetinin arttrlmas vs. eklinde sralanabilir.

Sonu olarak; yukarda anlatlan bilgisayar program, bir

mhendisin uzun bir zaman diliminde yapabilecei bir dizayn
maksimum birka saatte yapabilme, standartlar arasnda
karlatrma yaparak, elde edilen sonular arasnda seim
yapma imkan ayrca, tasarm ve imalat aamasnda
doabilecek hatalar engelleme imkan sunmaktadr.

Bir ODA
iin
yelik

KAYNAKA
1.

Rules for Construction of Pressure Vessels, ASME, Sec.VIII,

Div. 1, 1995

2.

Unfired Pressure Vessels, EN 13445, Mays, 2002.

3.

AD-Merkblatter, Nowember, 1998.

4.

Nondestructive Examination, ASME, Sec. V., July, 1998.

5.

Welding end Brazing QualificationsASME Sec., IX, New

York, July, 1995

6.

Anik, S., Ceyhun, V., Silindirik LPG Tanklarnn 5 Tasarm

Kuralna gre Dizayn 1.Uluslararas Teknik Kongre Trk
Loydu CiltI, stanbul, Mays, 1993

Aidatlarmz
DEYELM
Mhendis ve Makina Cilt : 49 Say: 579

11