Telekomunikacijske tehnike 1

Dodatak br. 2

Dodatak br. 2

Predstavljanje signala razliitih signalizacijskih tehnika ortogonalnim komponentama, tj. u prostoru signala koji je odreen baznim simbolima (vektori baze prostora) je osnova za analizu i
sintezu strukture predajnika i optimalnog prijemnika, te proraun vjerovatnoe greke. Razmatranje u prostoru signala i razlaganje talasnih oblika simbola na komponente po baznim signalima
je posebno znaajno za prenos u transponovanom opsegu, obzirom da se na ovaj nain modulacijske tehnike prevode u ekvivalentne signalizacijske metode u osnovnom opsegu, to znaajno
pojednostavljuje analizu. Takoer, predstavljanje simbola signalizacijskih tehnika u prostoru
signala omoguava njihovu graku prezentaciju koja pojednostavljuje sagledavanje energetskih
odnosa u sistemu, te vizualizaciju uticaja pojedinih smetnji na sistem i naina na koji se ove
smetnje manifestuju kroz vjerovatnou greke. Razlaganje signala na ortogonalne komponente
podrazumijeva predstavljanje M talasnih oblika koji odgovaraju simbolima razmatrane signalizacijske (modulacijske) tehnike:
s1 , s2 , . . . , sM

u formi linearne kombinacije ortogonalnih signala (vektora) na simbolskom intervalu Ts , tj.

si (t) =

N
X

sik fk (t)

i = 1, . . . , M

(1)

k=1

gdje su fk (t) bazni signali N -dimenzionalnog vektorskog prostora signala razmatrane signalizacijske tehnike, a sik predstavlja komponentu signala si (t) na baznom signalu fk (t). Zapravo, sik
je projekcija signala si (t) na bazni signal fk (t), koja je odreena izrazom:
ZTs

sik =

si (t)fk (t) dt
0

Skup baznih signala mora zadovoljavati uslov ortonormiranosti, tj. signali fk (t) su meusobno
ortogonalni i imaju jedininu energiju (normiranost energije), to je matematiki predstavljeno
izrazom:
ZTs

fi (t)fk (t)dt =

1
0

i=k
i 6= k

Za signale jednostavnijih talasnih formi, odreivanje baznih signala fk (t) je mogue provesti
intuitivno, oslanjanjem na osobinu ortogonalnosti vremenski nepreklapajuih funkcija (uz pravilan odabir amplituda da bi se zadovoljio uslov normiranosti energije). Meutim, kada to nije
mogue, odreivanje baznih signala se vri koritenjem Gram-Schmidt ortogonalizacije.
Gram-Schmidt ortogonalizacija

Gram-Schmidt ortogonalizacija predstavlja proceduru (algoritam), tj. set koraka koji garantuje
odreivanje minimalnog seta baznih signala za dati skup signala razmatrane signalizacijske tehnike, koje je potrebno predstaviti u vektorskom prostoru signala. Ova procedura je zasnovana
na principu da se prvi bazni signal f1 (t) odabere tako da je jedan od signala (npr. s1 (t)) u potpunosti odreen odabranom bazom, a onda se redom razmatraju ostali signali (simboli) i skup
baznih signala proiruje kada se neki od signala si (t) ne moe u potpunosti predstaviti linearnom
kombinacijom trenutnog skupa odabranih baznih signala. Novi bazni signal se odabire tako da
1/5

Telekomunikacijske tehnike 1

Dodatak br. 2

se greka aproksimacije ei (t) signala si (t) moe u potpunosti predstaviti odabranim vektorom.
U analogiji sa vektorskim prostorom to znai da se bazni vektor odabire da je kolinearan sa
grekom aproksimacije vektora si (t). Uzevi u obzir da greka aproksimacije predstavlja dio
signala koji nema projekciju (komponentu) ni na jednom baznom signalu iz trenutnog skupa,
odabir novog baznog signala na gore opisan nain osigurava ortogonalnost baznih signala. Sa
ovakvim proirenjem, razmatrani signal si (t) se moe predstaviti kao linearna kombinacija baznih signala novog, proirenog baznog skupa. Bitno je napomenuti da je redoslijed razmatranja
signala si (t) proizvoljan, a u nastavku je pretpostavljen redoslijed prema rasutem redoslijedu
indeksa simbola. Gram-Schmidt ortogonalizacija se provodi kroz sljedee korake:
1. Prvi bazni signal se odabire prema izrazu:
s1 (t)
f1 (t) = p
Es1

(2)

gdje je s1 (t) nenulti signal razmatranog prostora signala, a Es1 njegova energija odreena
izrazom:
ZTs

|s1 (t)|2 dt

Es1 =
0

Faktor Es1 u nazivniku gornjeg izraza vri normiranje energije baznog signala f1 (t) i
osigurava da bazni signal ima jedininu energiju, to je pored ortogonalnosti uslov koji
moraju zadovoljavati bazni signali. Uoimo da vrijedi:
p

ZTs

Ef1 =
0

1
|f1 (t)| dt =
Es1
2

ZTs

|s1 (t)|2 dt = 1

Projekcija signala s1 (t) na odabrani bazni signal f1 (t) je odreena izrazom:

ZTs

s11 =

s1 (t)f1 (t) dt

(3)

i predstavlja korelaciju signala s1 (t) i baznog signal f1 (t) (korelacioni prijemnik, op.a.).
Obzirom da projekcija s11 predstavlja koecijent uz bazni signal f1 (t) linearne kombinacije
kojom je predstavljen signal s1 (t) (vidi izraz (1)), projekciju s11 je mogue odrediti i
predstavljanjem izraza (2) u formi:
s1 (t) =

Es1 f1 (t)

(4)

(5)

odakle je:
s11 =

Es1

Greka aproksimacije signala s1 (t) baznim signalom f1 (t) je odreena izrazom:

e1 (t) = s1 (t) s11 f1 (t)

(6)

i predstavlja dio signala s1 (t) koji nema projekciju na bazni signal f1 (t) (projekcija ove
komponente je jednaka nuli), to znai da je komponenta e1 (t) signala s1 (t) ortogonalna
baznom signalu f1 (t). Kako je bazni signal odabran prema izrazu (2), to su s1 (t) i f1 (t)
kolinearne funkcije (vektori), tj. s1 (t) je potpuno odreen projekcijom na f1 (t) (ima samo
2/5

Telekomunikacijske tehnike 1

Dodatak br. 2

komponentu po ovom baznom signalu). To znai da je greka aproksimacije jednaka nuli,

to se moe pokazati uvrtavanjem izraza (5) i (2) u izraz (6):
e1 (t) = s1 (t) s11 f1 (t) = s1 (t)

s1 (t)
=0
Es1 p
Es1

Dakle, odabirom baznog vektora f1 (t) prema izrazu (2), signal s1 (t) je u potpunosti predstavljen u prostoru signala i dalja analiza se provodi za ostale signale.
2. U narednom koraku Gram-Schmidt ortogonalizacije je potrebno provjeriti da li je sljedei signal s2 (t) razmatranog prostora mogue predstaviti baznim signalom f1 (t) ili je za
njegovo potpuno predstavljanje potrebno proiriti skup dodatnim baznim signalom f2 (t).
Greka aproksimacije signala s2 (t) baznim signalom f1 (t) je data izrazom:
e2 (t) = s2 (t) s21 f1 (t)

(7)

gdje je s21 projekcija signala s2 (t) na bazni signal f1 (t), pri emu je (analogno izrazu (3)):
ZTs

s21 =

s2 (t)f1 (t)dt
0

Uoimo da je signal s2 (t) potpuno predstavljen baznim signalom f1 (t), ako je greka aproksimacije e2 (t) jednaka nuli. U tom sluaju se analiza nastavlja za sljedei signal koji je
potrebno predstaviti u vektorskom prostoru signala. Jasno, skup baznih signala nije potrebno proirivati sve dok se razmatrani signali mogu predstaviti baznim signalom f1 (t).
3. Ako je greka aproksimacije e2 (t) razliita od nule, to znai da signal s2 (t) nije u potpunosti
odreen komponentom na baznom signalu f1 (t) i da postoji njoj ortogonalna komponenta
signala s2 (t). Ta ortogonalna komponenta je jednaka signalu greke e2 (t), to je mogue
zakljuiti predstavljanjem izraza (7) u obliku:
s2 (t) = s21 f1 (t) + e2 (t)

Mogue je uoiti da je za potpuno predstavljanje signala s2 (t) skup baznih signala potrebno
proiriti baznim signalima pomou kojih e biti mogue u predstaviti komponentu e2 (t).
Proirenje skupa baznih signala e biti najmanje (proirenje jednim baznim signalom) ako
se bazni signal f2 (t) odabere tako da je kolinearan sa signalom e2 (t), jer se tada signal
e2 (t) moe predstaviti:
e2 (t) = e22 f2 (t)

(8)

gdje je e22 projekcija signala e2 (t) na bazni signal f2 (t). Uoimo da je e22 ujedno i projekcija
signala s2 (t) na bazni signal f2 (t), tj.
s22 = e22

a izraz (8) se moe pisati:

e2 (t) = s22 f2 (t)

U skladu sa navedenim, bazni signal f2 (t) se odabire prema izrazu:

e2 (t)
f2 (t) = p
Ee2

3/5

(9)

Telekomunikacijske tehnike 1

Dodatak br. 2

gdje je Ee2 energija signala greke e2 (t), odreena izrazom:

ZTs

|e2 (t)|2 dt

Ee2 =
0

Analogno razmatranju za izraz (2), faktor Ee1 u nazivniku gornjeg izraza ima ulogu
normiranja energije baznog signala f2 (t). Projekcija signala s2 (t) na odabrani bazni signal
f2 (t) je odreena izrazom:
p

ZTs

s22 =

s2 (t)f2 (t)dt
0

Obzirom da projekcija s22 predstavlja koecijent uz bazni signal f2 (t) linearne kombinacije
kojom je predstavljen signal s2 (t) (vidi izraz (1)), s22 je mogue odrediti i predstavljanjem
izraza (9) u formi:
q
Ee2 f2 (t)

e2 (t) =

te uvrtavanjem dobijenog izraza (7), izraenog u pogodnijem obliku:

s2 (t) = s21 f1 (t) + e2 (t)

odakle se dobije:
s2 (t) = s21 f1 (t) +
s22 =

Ee2 f2 (t)

Ee2

Dakle, proirenjem baznog skupa signalom f2 (t) odabranim prema izrazu (9) i signal s2 (t)
se moe u potpunosti predstaviti komponentama po baznim signalima, a analiza se nastavlja za ostale signale. Bitno je jo jednom napomenuti da je signal s1 (t), odabirom baznog
signala f1 (t) prema izrazu (2), u potpunosti odreen komponentom po f1 (t) i nema komponentu po f2 (t) (niti bilo kojem drugom baznom signalu kojim e naknadno biti proiren
bazni skup).
4. Nakon proirenja baznog skupa i predstavljanja signala s2 (t), u narednom koraku GramSchmidt ortogonalizacije je potrebno provjeriti da li je sljedei signal s3 (t) iz razmatranog
prostora mogue predstaviti postojeim baznim skupom, tj. baznim signalima f1 (t) i f2 (t)
ili je za njegovo potpuno predstavljanje potrebno proiriti skup dodatnim baznim signalom.
Analogno razmatranju za prethodni signal s2 (t), analiziramo greku aproksimacije signala
s3 (t) datu izrazom:
e3 (t) = s3 (t) [s31 f1 (t) + s32 f2 (t)] = s3 (t) s3 (t)

(10)

gdje je s3 (t) aproksimacija signala s3 (t) baznim signalima f1 (t) i f2 (t), a s31 i s31 projekcije
signala s3 (t) na bazne signale f1 (t) i f2 (t), respektivno:
ZTs

s31 =

s3 (t)f1 (t)dt
0

ZTs

s32 =

s3 (t)f2 (t)dt
0

Ako je greka aproksimacije e3 (t) jednaka nuli na cijelom simbolskom periodu, signal s3 (t)
je u potpunosti odreen komponentama na baznim signalima f1 (t) i f2 (t). Meutim, ako
4/5

Telekomunikacijske tehnike 1

Dodatak br. 2

je greka aproksimacije e3 (t) razliita od nule, signal s3 (t) ima komponentu ortogonalnu
baznim signalima f1 (t) i f2 (t), a za njegovo potpuno predstavljanje u prostoru signala
je potrebno proiriti bazni skup dodatnim signalom f3 (t). Princip odabira novog baznog
signala je isti kao pri proirenju baznog skupa koje je izvreno da bi se signal s2 (t) mogao
predstaviti u prostoru signala (vidi izraz (9)). Dakle, bazni signal f3 (t) se odabire prema
izrazu:
e3 (t)
f3 (t) = p
Ee3

(11)

gdje je Ee3 energija signala greke e3 (t):

ZTs

|e3 (t)|2 dt

Ee3 =
0

5. Nakon proirenja baznog skupa signalom f3 (t) i signal s3 (t) je mogue predstaviti, a procedura se dalje nastavlja i provodi signal po signal sve dok svi signali razmatranog prostora
signala ne budu predstavljeni a bazni skup potpun (dovoljan za predstavljanje svih signala
prostora).
Bitno je jo jednom napomenuti da je redoslijed analize signala si (t) proizvoljan, to ujedno
znai da skup odreenih baznih simbola nije jednoznaan. To je posljedica zavisnosti odreenih
baznih signala od redoslijeda razmatranja simbola.

5/5