Metode nerazornih ispitivanja

Doc.dr.sc. Damir Markui

...jo i nazivi:

defektoskopija
kontrola bez razaranja
...strani nazivi:

non-destructive testing

NDT

zerstrungs-freie prfung

ZfP

Nerazorna ispitivanja
su vrlo znaajna za praenje kvalitete
u proizvodnji
zavarivanje, odljevci, otkivci,
strojne i toplinske obradbe, ...

i posebno tijekom
eksploatacije
petrokemijska i energetska
postrojenja, nuklearna postrojenja,
pomorski objekti, transport,
posude pod tlakom, ...

u svrhu pronalaenja nepravilnosti

volumnih

planarnih

nastalih uslijed tehnolokih ili eksploatacijskih uvjeta

Metode i tehnike nerazornih ispitivanja

obzirom na fizikalne principe, nerazorna ispitivanja dijelimo na

METODE nerazornih ispitivanja,
a obzirom na specifinosti naina provedbe ispitivanja na
TEHNIKE nerazornih ispitivanja

NAELO

ispitna struktura

METODA

TEHNIKE

elektromagnetski
valovi

X i zraenje

RT
radiografska (radijacijska)

radiografija, radioskopija,
gamagrafija, XRD, XRF

vidljivi dio spektra

VT
vizualna

direktna, RVI

IR valovi

IR
termografska

termovizija,
lock-in termografija

mikrovalovi

GPR
radarska

niskofrekventna
polja

ET
(EC, vrtlone struje)

RFEC, ACPD, ACFM, ..

magnetsko polje

MT
magnetska

magnetskim esticama,
MFL, Barkhausen

ultrazvuni valovi

UT
ultrazvuna

tehnike odjeka (PE),

difrakcije (TOFD), ...

akustiki valovi

AC, AE
akustika

akustika emisija,
Impact Echo (IE)

penetrant
(kapilarni efekt)

PT
penetrantska

ovisno o vrsti penetranta...

inertni plin
(propusnost)

LT
ispitivanje propusnosti

vacuum, helij

elastini valovi

kontakt

Metode i tehnike nerazornih ispitivanja

Detekcija nepravilnosti se temelji na
odreenom odzivu od nepravilnosti.
Ovisno o primijenjenom fizikalnom principu i ispitnim
parametrima (npr. osjetljivost, razluivost) moe se govoriti
i o odzivu materijala (strukture).
Stoga se nerazorna ispitivanja primjenjuju u cilju
pronalaenja nepravilnosti (pogreaka) i
karakterizacije materijala

Prikaz metoda nerazornih ispitivanja

Povrinske metode detekcija povrinskih nepravilnosti
ispitivanje penetrantima (PT),
ispitivanje magnetnim esticama (MT).
Volumne metode detekcija nepravilnosti u materijalu
ispitivanje ultrazvukom (UT),
radiografsko ispitivanje (RT).
Dvije posebno izdvojene metode
termografija / termovizija (IR),
vizualno ispitivanje / pregled (VT).

Ispitivanje penetrantima (PT)

Koraci primjene:
priprema povrine - ienje
nanoenje penetranta - penetriranje
odstranjivanje vika penetranta s povrine
nanoenje razvijaa - razvijanje
zavrno ienje

Ispitivanje penetrantima (PT)

Obojeni penetranti
(crveni)

Ispitivanje penetrantima (PT)

Fluorescentni
penetranti

Primjeri indikacija za PT

Obojeni
(crveni) penetrant

Ispitivanje penetrantima (PT) - u brojkama

Zahtjevi / osjetljivosti / podjele / ostale tehnike:
pukotine ir. 1 m, dub. 10 m, dulj. 100 m
ienje povrine:
mehaniki, jetkanje, parno i kem. odmaivanje, ....
odstranjivanje vika penetranta s povrine
VPP, OOP, PEP
uvjeti promatranja: (HRN EN ISO 3059)
rasvjeta - min 500 lx; UV - min 1000 W/cm2, max 20 lx
temperaturno podruje primjene: 10o do 50oC
moe i za ispitivanje propusnosti
HRN EN 571-1, HRN EN ISO 3452-2 i 3, HRN EN 1289

Ispitivanje magnetnim esticama (MT)

Crne i
fluorescentne estice

Ispitivanje magnetnim esticama (MT)

Ispitivanje magnetnim esticama (MT) - oprema

Primjeri indikacija za MT
obojene - crvene
magnetne estice.

Primjeri indikacija za MT
fluorescentne
magnetne estice.

Ispitivanje mag.esticama (MT) - u brojkama

Zahtjevi / osjetljivosti / podjele / ostale tehnike:
veliina estica 0,1 m do 10 m
suhe i mokre estice, uljne i vodene suspenzije (+dodaci)
temperaturno podruje primjene; hrapavost povrine
samo feromagnetski materijali !!!
tvrdi - npr. martenzitni ., manji , vei H
i meki - npr. niskolegirani ., vei , manji H
uvjeti promatranja: (HRN EN ISO 3059)
rasvjeta - min 500 lx; UV - min 1000 W/cm2, max 20 lx
HRN EN ISO 9934-1 ...-3, HRN EN 1290, HRN EN 1291 ....

Ispitivanje ultrazvukom (UT)

ultrazvuni impulsi se reflektiraju od
granice dvaju sredstva razliitih
akustikih impedanci

Ispitivanje ultrazvukom (UT)

Ureaji s A-prikazom
hds

- vremenska os
- amplituda signala

8 10

mm Materijala

Ispitivanje ultrazvukom (UT)

ravna sonda

ps
pe p
k

L-val
(T-val)

dvostruka sonda

kutna sonda

ps

p k

L i T-val

p s

pe

pk

T-val
(L-val)

10

Ispitivanje ultrazvukom (UT)

detekcija nepravilnosti (reflektora) pomou kutne sonde
- tipino za ispitivanje zavarenih spojeva
pp

pp

p1

d
p2

Ispitivanje ultrazvukom (UT)

tehnike ultrazvunog ispitivanja zavarenih spojeva

11

UT - mjerenje debljine stijenke

Ispitivanje ultrazvukom (UT) - u brojkama

Zahtjevi / osjetljivosti / podjele / ostale tehnike:
ravne sonde - L valovi
kutne sonde - T valovi
brzina ultrazvunog impulsa u mat. = const.
osjetljivost u ispitnom materijalu proizlazi iz frekv.:
v = * f (detektibilnost /2 = d npr. 0,3 mm)
f: od 2 do 10 MHz (1-20)
v: od 2000 do 6500 m/s
priguenje - mikrostruktura / veliina zrna
kontakt (sredstvo, povrina)
HRN EN 583-1 ....-6, HRN EN 1712, 1713, 1714, ...

12

Radiografsko ispitivanje (RT)

X i zrake - elektromagnetski valovi, ionizirajua zraenja....
X - zrake

10-16

10-14

10-12

vidljive

10-10

10-8

10-6

radio valovi

10-4

10-2

1
(m)

kozmike zrake

- zrake

ultraljubiaste
zrake

infracrvene
zrake

X ili

r
2r

Radiografsko ispitivanje (RT) - princip metode

1

....
X-zrake daju kvalitetnije
radiograme od -zraka;

2
3
G1
4

G2

d1

G3
d2

Prema zahtjevima EN
normi primjenjuju se za
debljine elika do
40mm.

6
A

7
IG1
IG3

Id2

IG2

Id1
A

13

Radiografsko ispitivanje (RT)

Pomou rendgen ureaja (X-zrake)
- rendgenografija i radioskopija (real-time radiography)

Radiografsko ispitivanje (RT) - gamagrafija

Radioaktivni izotopi koji se koriste kao izvori ionizirajueg

zraenja: kobalt (Co 60), iridij (Ir 192), u zadnje vrijeme i
selen (Se 75).
-zrake imaju veu prodornost od X-zraka te se u pravilu
primjenjuju za prozraivanje veih debljina objekata (prema
EN normama npr. za elike preko 20 mm).

14

Radiografsko ispitivanje (RT) - radioizotopi

+--------------------------- ISOTOPE DATA ---------------------------+

** ELEMENT **

Characteristic
Cobalt
Caesium
Iridium
Thulium
**************
******
*******
*******
*******

Symbol
Co
Cs
Ir
Tm

Isotope
60
137
192
170

Chemical form
Co
CsCl
Ir
Tm2 O3
Half life
5.27 yrs
30.1 yrs
74.3 days 129 days
Density (g/cm^3)
8.9
3.5
22.4
4

Number of gamma quanta

spectra lines
2
1
16
2

Gamma quanta energies of

1.33
0.661
0.885
0.084

spectra lines (MeV)

1.17
0.785
0.052

0.613

0.604*

Half Value Layer (mm)

Lead
12.5
6.4
6.3
-

Concrete
68.6
53.4
48.3
-
Equivalent kV in

X-ray tubes

(effective voltage)
1250
670
590
84

--------------------------------------------------------------------

Radiografsko ispitivanje (RT) - oprema

15

Radiografsko ispitivanje (RT) - radiogrami

Radiografsko ispitivanje (RT) - radiogrami

16

Radiografsko ispitivanje (RT) - radiogrami

Naljepljivanje cold lap

Radiografsko ispitivanje (RT) - radiogrami

Poroznosti - porosity

17

Radiografsko ispitivanje (RT) - radiogrami

Gnijezda pora cluster porosity

Radiografsko ispitivanje (RT) - radiogrami

Ukljuci troske - slag inclusions

18

Radiografsko ispitivanje (RT) - radiogrami

Nedovoljna penetracija meterijala
incomplete penetration, IP; lack of penetration, LOP

Radiografsko ispitivanje (RT) - radiogrami

Nepotpuno protaljivanje - incomplete fusion

19

Radiografsko ispitivanje (RT) - radiogrami

Uvlaenje - internal concavity, suck back

Radiografsko ispitivanje (RT) - radiogrami

Ukljuine volframa - tungsten inclusions

20

Mogunosti NDT metoda

Mogunosti NDT metoda

METODA

PREDNOSTI

OGRANIENJA

nia cijena
prenosivost
trenutni rezultati
minimalna obuka
minimalna priprema objekta

samo povrinski diskontinuiteti

samo veliki diskontinuiteti
pogrena interpretacija
ogrebotina

ISPITIVANJE
PENETRATIMA

prenosivost
nia cijena
detekcija malih diskontinuiteta
kratko trajanje ispitivanja
minimalna obuka

samo povrinski defekti

oteana detekcija na hrapavim
povrinama
detaljna priprema povrine
potreban direktan vizualni
kontakt

ISPITIVANJE
MAGNETSKIM
ESTICAMA

prenosivost
nia cijena
detekcija malih diskontinuiteta
rezultati trenutno
umjerena obuka
povrinski i podpovrinski
diskontinuiteti
brzina

povrina mora biti dostupna

oteana detekcija na hrapavim
povrinama
detaljna priprema povrine
samo feromagnetski materijali
ovisnost detekcije o orijentaciji
defekta
potredna demagnetizacija

VIZUALNO ISPITIVANJE

21

Mogunosti NDT metoda

METODA

ULTRAZVUNO
ISPITIVANJE

RENDGENOGRAFIJA

GAMAGRAFIJA

PREDNOSTI

OGRANIENJA

prenosivost
nia cijena
detekcija malih diskontinuiteta
rezultati trenutno
minimalna priprema objekta
iroki raspon materijala i
debljina

povrina mora biti dostupna

oteana detekcija na hrapavim
povrinama
ovisnost detekcije o orijentaciji
defekta
vrlo visoka obuenost i iskustvo
zahtijeva kontaktni materijal

povrinski i diskontinuiteti
unutar materijala
inspekcija teko dostupnih
dijelova
permanentni zapis
minimalna priprema

opasnost po zdravlje
visoka cijena
mala brzina
ovisnost detekcije o orijentaciji
defekta
vrlo visoka obuenost i iskustvo

prenosivost
nia cijena od rendgenografije
inspekcija teko dostupnih
dijelova
permanentni zapis
minimalna priprema

opasnost po zdravlje
ovisnost detekcije o orijentaciji
defekta
vrlo visoka obuenost i iskustvo

Vizualno ispitivanje (RVI)

Direktne i indirektne tehnike.
Pomou posebne opreme,
indirektno pristupamo i
vizualno pregledavamo naem
oku nedostupna mjesta.

22

Vizualno ispitivanje (RVI)

Vizualno ispitivanje (RVI)

23

Termografija

ispitivanja saastih struktura na zrakoplovima

Termografija

ispitivanja
elektrinih sklopova
i instalacija

24