Prevodna ekvivalencija Perfekat - Passato prossimo

2.2.

PERFEKAT - PASSATO PROSSIMO

Passato prossimo je glagolski oblik kojim se izraava temporalna ili psiholoka (stvarna

ili zamiljena) bliskost prole svrene glagolske radnje. Po toj osobini se razlikuje od passata
remota, kojim se iskazuje svrena prola radnja koja ni u kom pogledu nema dodirnih taaka sa
trenutkom govorenja. Staroga su datuma pokuaji da se razlika izmeu passata remota i passata
prossima definie prema navodno razliitoj temporalnoj vrednosti jednog i drugog glagolskog
oblika1. Meutim, upotreba jednog ili drugog preterita regulisana je uglavnom psiholoko emotivnim kriterijumima koji se mogu saeti u opoziciju aktuelnost : neaktuelnost u odnosu na
trenutak govorenja. Oseanje za takvu opoziciju je u staroitalijanskom bilo vee nego to je danas
(RONCONI 1958: 185). Opozicija aktuelnost : neaktuelnost vrlo rano se poela tumaiti kao
opozicija blia : dalja prolost, a odatle su proistekli mnogi nesporazumi i kriva tumaenja u vezi sa
upotrebom ova dva glagolska vremena.
Sa aspektolokog stanovita, dva italijanska preterita razlikuju se po tome to passato
prossimo poseduje izvesnu meru imperfektivnosti koju passato remoto nema. Kao dokaz za ovakvu
tvrdnju moe da poslui "test" zamene passata prossima passatom remotom u iskazu sa odredbom
za vreme tipa "Da X tempo" (BERTINETTO 1986: 412):
(a)

Ho mangiato da un'ora

(b)

*Mangiai da un'ora

to predstavlja jedan od dokaza da passato remoto ima samo aoristnu vrednost, dok passato
prossimo pored aoristne, poseduje i vidsku vrednost koju Bertinetto naziva aspetto compiuto. Ovom
terminu pomenuti italijanski autor daje isto znaenje koje imaju termini perfect u engleskoj,
odnosno accompli u francuskoj gramatici2.
1

) SKUBIC (1970A:: 374) pokazuje kako ni Bembo, u svojim Prose della volgar lingua ne primenjuje u praksi ona pravila

o upotrebi passata remota i passata prossima koja je on sam formulisao.

2

) Razliku izmeu jednog i drugog vidskog tipa (aspetto compiuto i aspetto aoristico) unutar zajednikog svrenog

glagolskog vida (aspetto perfettivo), mogue je sagledati pomou testa s prilokom odredbom za vreme da X tempo, jer
primeri (a) i (b) u tekstu pokazuju nemogunost da se passato remoto i passato prossimo na gramatiki ispravan nain
kombinuju sa istim prilokim odredbama za vreme, poto odredba za vreme ne moe biti u logikoj ili semantikoj
opreci s glagolskim oblikom uz koji stoji. Test "da X tempo" je najznaajniji test koji Bertinetto navodi kao proveru
vidske vrednosti nekog glagolskog oblika. Rezultat testa, po Bertinettu, je sledei: u (a) je iskazano stanje nastalo kao
rezultat prethodno izvrene radnje; to stanje je aktuelno u vremenskom intervalu koji se prostire od zavretka procesa do
referentne take (RT) u prolosti. U (b) referentne take uopte nema, i upravo ta injenica predstavlja najznaajniju
razliku izmeu passata remota i passata prossima, odnosno izmeu aspetto aoristico i aspetto compiuto. Vremena s
aoristnom vrednou nemaju mogunost da izraze stanje nastalo nakon procesa ("il permanere di un risultato"). Za

Prevodna ekvivalencija Perfekat - Passato prossimo

Ako ostavimo po strani njihove temporalne i aspektualne razlike, danas se passato
prossimo od passata remota najvie razlikuje po stilistikoj vrednosti. On se uglavnom koristi u
svim registrima govornog jezika (sa odreenim regionalnim varijacijama), pa i u jeziku kulture i
nauke, dok passato remoto predstavlja tipino obeleje jezika knjievnosti i istoriografije3. Budui
da je u korpusu obuhvaen samo jezik knjievnosti, ne treba ni da iznenadi injenica da je
evidentirano tek neto manje od sto primera gde se PSG ili PNG prevode passatom prossimom.
Takvo prevodilako reenje primenjeno je uglavnom na mestima gde je zastupljen direktan govor, i
na onim mestima gde se u pripovedanju eli postii stilski efekat aktualizacije, uivljavanja u prolu
radnju.

2.2.1. Perfekat svrenog glagola - passato prossimo

2.2.1.1.

Passato prossimo je uglavnom prevodni ekvivalent PSG u direktnom

govoru:
(39)

- Zna ta (...). Ja sam razmiljao i doao do zakljuka da se ta izreka ne odnosi na neko

etvorooko udovite (...). (USVH 63)
"Sai (...). Ho riflettuto e sono arrivato alla conclusione che quel detto non riguarda
un mostro con quattro occhi (...). (LIVH 50)

(40)

Sluaj, malopre sam te slagao, ree apatom Ismet. (CrPe 177)

"Senti, poco fa ti ho detto una bugia", disse Ismet in un bisbiglio. (GaRo 227)

(41)

"Umirem svojom voljom i srean, jer sam dobio odgovor na pitanje mog ivota (...)".
(USV 96)
"Muoio per mia volont e felice, perch ho avuto la risposta alla domanda della mia
vita (...)". (LIVH 74)
O upotrebi passata remota u direknom govoru up. primere (11) i (12).
2.2.1.2.

Passato prossimo je zastupljen i kao prevodni ekvivalent PSG u indirektnom

govoru, umesto daleko frekventnijeg passata remota. Razlog za upotrebu passata prossima treba
detaljnija obavetenja up. Bertinetto 1986 (: 190-198).
3

) U ovom radu, zbog prirode korpusa, obraen je jezik knjievnosti. O odnosu govornog i pisanog jezika up. Lorenzo

Renzi u DE MAURO 1994 (: 247).

Prevodna ekvivalencija Perfekat - Passato prossimo

traiti u injenici da je passato remoto ipak samo dominantno vreme ("leit-tempus" u Weinrichovoj4
terminologiji) u italijanskoj prozi, a ne i jedino dozvoljeno; sa druge strane, srpski jezik ne poznaje
izraenu temporalnu relativnost italijanskog, i pripovedanje o prolim dogaajima moe da poiva
na slobodnoj alternaciji perfekta i prezenta, ime se radnja na efektan nain, vrlo dinamino, as
udaljava od itaoca, as mu se pribliava. Italijanski preteriti ne poznaju takvu slobodu
kombinovanja sa presentom, a te sintaksike stege proizvode dve posledice:
a)

srpski pripovedaki (ili: istorijski. Up. STEVANOVI 1991: 583-586) prezent5 prevodi se
preteritima u cilju da se italijanski tekst "temporalno homogenizuje u prolosti";

b)

pripovedaki prezent prevodi se presentom6, ali uz popratno "irenje" presenta na susedne

pripovedake segmente, koji su u srpskom tekstu temporalno obeleeni preteritima. Takva
ekspanzija presenta i temporalna lokalizacija u sadanjosti ireg pripovedakog segmenta
stvara potrebu da se eventualne antecedentne radnje u takvim delovima prevoda iskau
passatom prossimom, a ne trapassatom prossimom.
Za nas je naroito interesantno ono to je upravo izneseno u taki (b). Pitanje "irenja"

presenta u prevodu na tetu preterita moe se ilustrovati sledeim odlomkom iz Anikinih vremena i
prevoda tog odlomka:
Onaj bes koji ivi u svakoj dokonoj eni kazuje Aniki, a ona Tanu u pero. Tane poinje
da pie, nagnuo se vas na jednu stranu, nie polako slova, a neprestano mu se izdie naboran obraz
kako jezikom prati kretanje pisaljke. Anika kazuje:
"Ti si proto dobrunski, a ja dizlija viegradska. Nurije su nam podijeljene, i bolje ti je da
ne dira u ono to nije tvoje."
Tane, koji je i dotle kod pojedinih rei oklevao, zastade tu potpuno i pogleda nekim
smeno zabrinutim pogledom u Aniku, kao da bi eleo da mu ona kae da je to ala, i da ne misli
zaista da to pismo alje proti u Dobrun. I ne gledajui u njega, Anika ga opomenu otro: "Pii!"
4

) WEINRICH 1978 (: 23). Svenka Savi (1984: 88) definie dominantno (ili prevalentno) vreme kao "ono vreme u kojem

je veina klauza date prie".

5

) Prezent uopte, pa ni u ovakvim upotrebama bliskim preteritu, nije ukljuen u ovaj rad. Time se svesno zanemaruje

znaajan deo sredstava za iskazivanje prolosti u srpskom jeziku; kao opravdanje za ovakvo opredeljenje neka poslui
injenica da su ovim radom formalno obuhvaena samo tri "prava" prola vremena, a ne i prezent, ili pak futur, koji
takoe moe da iskae prolu radnju.
6

) Bertinetto 1986 (:334-336) unutar presente storico razlikuje presente narrativo i presente drammatico : na prvi je

mogue primeniti progresivnu perifrazu, dok na drugi to nije mogue; prvi moe da iskae ponavljanje radnje
(abitualit), drugi ne moe; prvi moe da se kombinuje sa drugim glagolskim vremenima, drugi ne moe.

Prevodna ekvivalencija Perfekat - Passato prossimo

Anikina vremena, str.160
La furia che vive in ogni donna libera detta ad Anika, ed Anika detta alla penna di Tane.
Tane comincia a scrivere, tutto chino verso una parte, compone lentamente una lettera dopo l'altra,
ed incessantemente gli si solleva il volto rugoso, mentre egli accompagna con la lingua il
movimento della penna. Anika continua a dettare.
"Tu sei l'arciprete di Dobrun, ed io la dizlija di Viegrad. Le nostre parrocchie sono
delimitate, ed meglio per te che tu non ti intrometta in quello che non tuo." Tane, il quale gi
fino ad ora, su alcune parole, ha esitato, a questo punto si ferma del tutto e lancia un'occhiata, un
po' burlesca ed un po' preoccupata verso Anika, quasi volesse dirle che si tratta di uno scherzo, e
che lei non ha certamente l'intenzione di inviare quella lettera all'arciprete di Dobrun. Ma lei, senza
neppure rivolgergli uno sguardo, lo riprende con tono aspro: "Scrivi!"
I tempi di Anika, str.88
Iz reenog, i na osnovu navedenog odlomka, mogu se naslutiti razlozi zbog kojih je i u
sledeim primerima PSG preveden passatom prossimom; konaan, potpun odgovor o razlozima za
upotrebu passata prossima treba potraiti u kontekstima iz kojih su primeri preuzeti; iza svakog
primera navodimo delove konteksta koji su relevantni za tumaenje i razumevanje primera:
(42)

Smestio je pretke nae blaene u rajske perivoje, ali ih je liio najslaeg ploda (...). (EM
16)
Ha posto s i nostri beati progenitori nei giardini del paradiso, ma li ha privati del
frutto pi dolce (...). (EdM 17)

(Primer (42) zavisi od izraza "Egli sosteneva che..." kojem faktiki umesto indirektnog sledi
direktan govor, koji nije obeleen navodnicima. Odmah nakon primera sledi pasus u kojem se
Simon udotvorac direktno obraa sluaocima.)
(43)

Posle je istrao napolje i seo na korito hanske esme (...). (AnVr 140)
Poi scappato fuori correndo, e s' messo a sedere sulla vasca della fontana della
locanda (...). (TdA 63)

(Primer (43) predstavlja odlomak Mihailovog jo ivog seanja na ubistvo Krstiniinog mua. U
prevodu taj odlomak poinje pitanjem: "Davvero fece questo?", kojem sledi presente: "Ecco, sono
otto anni che si pone...". Priseanje se prekida passatom remotom: "Continuando a tremare, il
giovane poi si riprese".)

Prevodna ekvivalencija Perfekat - Passato prossimo

(44)

Pomeao se sa najniim kriminalcima. Tako kao viestruki bankrot i varalica, i dospeo

ovamo. (PrAv 131)
(...) lui s' messo con i peggiori criminali. Cos, dopo una serie di frodi e truffe,
arrivato nella Corte. (CdD 119)

(Primer (44) nalazi se skoro na sredini dueg odlomka organizovanog u presentu i passatu
prossimu. Granice odlomka su "Anche questa volta si par davanti a fra Petar..." (CdD 118) i "Quasi
allegro, Haim continu..." (CdD 120))
U tabeli je prikazana distribucija PSG prevedenih passatom prossimom:

AnVr

PrAv

EM

Mn

CrPe

UPZ

USV

ukupno

14

11

14

55

2.2.2. Perfekat nesvrenog glagola - passato prossimo

2.2.2.1.

PNG i passato prossimo su glagolski oblici koji stoje u aspektualnoj

opoziciji. Oekivani prevod PNG jeste imperfetto; u prilinom broju sluajeva, meutim, PNG je
upravo preveden passatom prossimom. Priloke odredbe za vreme kojim se radnja na bilo koji nain
temporalno ograniava7 predstavljaju jedan od razloga za navedeni prevodilaki postupak:
(45)

(...) vetrovi su mi dugo prali i bievali kosti otada, ja nikada nisam zaeleo da osim svoje
deonice nauim i one ostale tri deonice naeg kvarteta. (USVH 69)
(...) da allora i venti hanno lavato e frustato le mie ossa per molto tempo e non ho
mai provato il desiderio di imparare, oltre alla mia, anche le altre tre parti del nostro
quartetto. (LIVH 54)

(46)

Malopre je stigao iz Viegrada Jaka, koji se ceo dan borio sa samim sobom, i (...) kad
vie nije mogao da izdri, odjurio put Dobruna. (AnVr 163)

) Kaemo "na bilo koji nain" jer ve u prvom primeru (45) koji sledi stoji prilog dugo. Poetniku u uenju jezika nije

jednostavno da takav prilog poimi i svrsta u isti red sa prilozima za vreme (ili prilokim izrazima tipa "Per X tempo" ili
"Da X tempo") koji na jasniji nain hronoloki omeuju radnju.

Prevodna ekvivalencija Perfekat - Passato prossimo

Poco fa giunto da Viegrad Jaka, il quale stato in lotta con se stesso, e (...)
quando proprio non ha resistito pi, s' affrettato alla volta di Dobrun. (TdA 92)
(47)

Prole godine (...) boravila sam u vedskoj na poziv Instituta za pozorina istraivanja.
(EM 49)
L'anno scorso sono stata in Svezia su invito dell'Istituto di studi teatrali. (EdM 43)

(48)

"Volela je i pomagala mornare svih luka" - urla Bandura (...). (EM 44)
"Ha amato e aiutato8 i marinai di tutti i porti del mondo" urla Bandura (...). (EdM
38)
2.2.2.2.

Drugi razlog za prevoenje PNG passatom prossimom lei u pripovedakoj

strategiji za koju se prevodilac opredelio. Passato prossimo kao prevodni ekvivalent PNG pokazuje
da se u datom pripovedakom segmentu pribeglo strategiji naracije, postupku kojim se glagolske
radnje, grubo reeno, prikazuju kao zasebni i vremenski uokvireni dogaaji, kao minimalne i
nedeljive jedinice pripovedanja. Navedene primere valja sagledati u njihovom kontekstu: tek tada
oni dobijaju pravu vrednost i smisao. Ovde to izbegavamo da inimo u elji da rad ne postane
predugaak i manje pregledan:
(49)

Ostajalo je, moda jo jedno: da napusti sve, i (...) bei glavom preko sveta (...). (AnVr
173)
Forse, c' rimasta ancora una possibilit: piantare ogni cosa e (...) gettarsi a capofitto
contro la gente9 (...). (TdA 103)

(50)

Bio je vojni nabavlja, vlasnik kafana (...). (PrAv 130)

(a)

E' stato fornitore dell'esercito, proprietario di caff (...). (CdD 118)

(b)

Fu fornitore dell'esercito, proprietario di caff (...). (CM 119)

(51)

Samo ponekad (...) inilo mi se da se muzika vraa u moj ivot. (USVH 70)
Solo qualche volta (...) mi sembrato che la musica stesse tornando nella mia vita.
(LIVH 55)

(52)

Uz njene su se grudi (...) privijale crne znojave prsi mornara iz Njujorka (...). (EM 44)

) U primeru (48) radnja je omeena vanjezikim dogaajima, tj. smru ene kojoj Bandura dri posmrtno slovo.

) Meriggi pogreno prevodi na idiomatski izraz "beati glavom preko sveta".

Prevodna ekvivalencija Perfekat - Passato prossimo

Al suo seno (...) si sono stretti i toraci neri e sudati dei marinai di New York (...).
(EdM 39)
2.2.2.3.

U srpskom jeziku se, naroito u govoru, mogu registrovati brojni sluajevi da

se PNG ne upotrebljava da izrazi nesvrenost radnje, ve odreeni stepen njene svrenosti (ili bolje:
izvrenosti), odnosno ve opipljivi efekat same radnje; sama durativnost radnje se naglaava
osnovom nesvrenog glagola. Primere za to moemo nai i u jeziku knjievnosti, i takva upotreba
PNG predstavlja vrlo efektno stilistiko sredstvo koje srpski jezik ima na raspolaganju, a za koje
italijanski nema prikladni ekvivalent:
(53)

- Potrebno je, amil efendija, da nam najposle kaete za koga ste skupljali podatke o
Dem-sultanu (...). (PrAv 119)
"E' necessario che lei, amil-efendi, ci dica finalmente per chi ha raccolto i dati su
Gem-sultano (...). (CdD 106)
"E' necessario, amil efendi, che finalmente ci diciate per chi avete raccolto i dati
sul sultano Dem (...). (CM 107)

(54)

inilo mi se da je Manasijina pria suvie sloena i nisam joj verovao (...). (LIVH 69)
La storia di Manasija mi sembrava troppo complicata e non ci ho creduto (...).
(LIVH 54)
2.2.3.

Aspektualna pomeranja u prevoenju PSG i PNG na italijanski

U prevoenju, razliite aspektualne vrednosti i nijanse PSG i PNG ne mogu se preneti u

italijanski i najee se gube, a razlog za to lei uglavnom u nemogunosti da se u okviru istog
pripovedakog segmenta meaju za italijanski jezik razliite strategije pripovedanja. O tom
problemu ve je govoreno u vezi s prevodom perfekat - passato remoto (up. odeljak 2.1.2.2.).
Sledei primeri ilustruju postupak homogenizacije teksta upotrebom passata prossima, gde se
potpuno zanemaruju vidske osobine srpskog glagola (a u primeru (57) zanemareno je i znaenje
glagola gaziti, koji se, kao i njemu prethodna dva glagola, odnosi na reku kojoj se obraa starac
Ilija):
(55)

Silazili smo u podrum gde je na voza triput rekao 'amin', popeli se do tavana, ali uzalud.
(USVH 54)
Siamo scesi nella cantina, dove il nostro autista ha pronunciato 'amen' tre volte,
siamo saliti in soffitta, ma invano. (LIVH 44)

Prevodna ekvivalencija Perfekat - Passato prossimo

(56)

- Zna ta (...). Ja sam razmiljao i doao do zakljuka da se ta izreka ne odnosi na neko

etvorooko udovite (...). (USVH 63)
"Sai (...). Ho riflettuto e sono arrivato alla conclusione che quel detto non riguarda
un mostro con quattro occhi (...). (LIVH 50)

(57)

Reci mi poteno: jesi li ga ikad videla. Je li te gazio. (CrPe 99)

Dimmi onestamente: l'hai mai visto? Ti ha guardato? (GaRo 127)
2.2.4.

Italijanski modalni glagoli predstavljaju poseban problem i znaajan

izuzetak, poto kod ovih glagola perfektivna ili imperfektivna vremena stvaraju precizne implikacije
u pogledu izvrenosti ili neizvrenosti glagolske radnje. Poto u srpskom jeziku takve implikacije
nisu vezane za sam glagolski oblik, ve zavise prevashodno od konteksta, u transferu na italijanski
lako moe da doe do semantikog krivljenja iskaza.
Zanimljivo je da je pitanje semantike vrednosti koju italijanski modalni glagoli imaju u
pojedinim preteritima mahom zanemareno u italijanskim gramatikama; o tome izvetavaju samo
specijalizovane studije, ili tek novije gramatike sa stroom naunom utemeljenou10.
Nekoliko primera mogu da ilustruju onaj deo problematike preterita modalnih koji je
vezan za passato prossimo:
(58)

"I kad je (...) hteo da se domogne tog ploda, ta je uinio taj njihov (...) Svemogui? ta?".
(EM 16)
"E quando il nostro infelice progenitore (...) ha voluto cogliere quel frutto, che cosa
ha fatto (...) l'Onnipotente? Che cosa ha fatto?" (EdM 17)

(59)

I ne samo Anika nego i sve one malobrojne i bedne ene koje je u ovih osam godina sreo:
poneka skitnica (...) ili Ciganka pored druma, koju savladan eljom nije mogao da obie
(...). (AnVr 171)
E non soltanto Anika, ma pure quelle poche e sciagurate donne che in questi otto
anni ha incontrato: qualche vagabonda (...) oppure una Zingara sorpresa su qualche strada
che, vinto dal desiderio, non ha saputo evitare (...). (TdA 101)

10

) Miljenja smo da problem funkcionalnosti italijanskih preterita nikako ne treba da se izlae samo u manje

pristupanim, specijalizovanim studijama, poto se on javlja istog trenutka kad se savlada morfologija modalnih glagola,
naroito imperfetta i passata prossima, to znai ve nakon nekoliko meseci uenja italijanskog jezika.

Prevodna ekvivalencija Perfekat - Passato prossimo

(60)

Natruli drveni iljci vire iz kupinjaka i otre travuljine kojoj nisu mogli nita ni stoka, ni
rava vremena, ni opako sunce. (CrPe 19)
Punte di legno fradicio spuntano dal roveto e dalla malerba tagliente, cui non hanno
potuto far niente gli animali, le intemperie, il sole maligno. (GaRo 24)

(61)

Malopre je stigao iz Viegrada Jaka, koji se ceo dan borio sa samim sobom, i (...) kad
vie nije mogao da izdri, odjurio put Dobruna. (AnVr 163)
Poco fa giunto da Viegrad Jaka, il quale stato in lotta con se stesso, e (...)
quando proprio non ha resistito pi, s' affrettato alla volta di Dobrun. (TdA 92)
2.2.5.

(62)

U korpusu je zabeleen i jedan za analizu interesantan primer:

"Kada su mu stavili konop oko vrata, gledao je smireno u ruke delata (...)" (EM 154)
"Quando gli hanno messo la corda intorno al collo, ha guardato con calma le mani
del boia (...). (EdM 126)
Strogo jeziki posmatrano, primer (62) u originalu kao da sadri elemente jezike

nekoherentnosti: perfektivni glagol staviti u zavisno-vremenskoj reenici govori o izvrenosti

radnje, a radnja glagola gledati je postcedentna; meutim, pragmatski posmatrano, radnje treba da
su istovremene. Sintaksika nedoumica iz originala ne postoji u prevodu, budui da u italijanskom
dva passata prossima mogu da iskau istovremene radnje.
U tabeli je prikazana distribucija PNG prevedenih passatom prossimom:

AnVr

PrAv

EM

Mn

CrPe

UPZ

USV

ukupno

11

15

43