TAPINAK (S7 / VIII)

Olymposta kentin kuzey yakasnda yer alan Roma mparatorluk Dnemine ait
tapnak, pronaosuna ait yklm durumdaki mimari bloklar ve ayakta olan cella cephesiyle,
kentteki antsal mimari rnekleri ierisinde nemli yaplardan biridir. Gnmze ulaabilmi
cella giri cephesi ve cephe nnde yer alan yklm durumdaki mimari elemanlar, Likya
Blgesi Roma mparatorluk Dnemi tapnak mimarisi adna nemli bilgiler sunarken, cephe
dnda kalan tm blmlerinin yklm olmas nedeniyle bu alanda yrtlecek kaz
almalarna kadar yarglarda bulunabilmek olanaksz grlmektedir.
Tapnakla ilgili ilk bilgi Fellows tarafndan sunulmutur1. Daha sonrasnda Bean
yapyla ilgili bilgiler sunarken, tapnan kuzeyinde bulunan ve kentteki doal su
kaynaklarnn oluturduu bataklk alan, yapnn ina edildii zamanda var olan bir gl olarak
deerlendirmi, bu nedenle yapnn kuzeye doru uzanamyacan syleyerek, tapnaa ait
cella cephe duvarnn kuzey yzn d cephe olarak deerlendirmitir 2. Anabolu yapdan
tapnak olarak bahsetmitir3. Bayburtluolu, yapnn Ion dzeninde, in-antis planl bir tapnak
olduunu sylemitir4. Diler ise, cella duvar ve alandaki baz mimari bloklarn detaylarn
deerlendirerek,

yapnn

tapnak

olarak

deerlendirilmesini

salayacak

bulgularn

yetersizliinden sz ederken, burada bir tapnaktan ok, ilevini henz belirleyemediini

belirttii bir mimarinin var olduunu nermitir5. Serdarolu, yapnn, Roma mparatorluk
Dnemine ait bir tapnak olduu dncesindedir6.
Yapnn mevcut durumundaki mimari detaylar ve n cephesine ait ok saydaki mimari blok,
burada bir tapnan varln gstermektedir. Yapnn, daha nceki almalarda ounlukla
tapnak olarak deerlendirilmi olmas da bu gr destekler.
Tapnan cella duvarndaki kap aklnn gneyinde kalan alanda, bir yn halinde
grlmekte olan mimari bloklar, tapnak n cephe mimarisine aittir. Buna gre tapnan
1 C. Fellows (1838), A Journal During the Excursion in Asia Minor, London, s.213.
2 Bean (1997) s. 155- 156.
3 M. U. Anabolu (1970), Kk Asyada Bulunan Roma mparatorluk a Tapnaklar,
stanbul, s.43-44.
4 Bayburtluolu (1982) s. 18.
5 Diler (1988) s. 112.
6 . Serdarolu (2004), Lykia - Kariada Roma Dnemi Tapnak Mimarl, stanbul,
80vd.

kuzey-gney ynelimli yaplm olduu anlalr. Yapnn nndeki mimari bloklar arasnda
grlen drt balk, yapnn Ion dzeninde ve olaslkla prostylos planl olduunu gsterir.
Cella n cephe duvar, alt blmnde sadece kaln, zellikle yapnn st blmne doru net
izlenen, bir sra ince bir sra kaln, iyi tralanm dikdrtgen kesme bloklar kullanlarak
pseudo-isodomik teknikte ina edilmitir. Bloklarn bazlarnn derz hatlarnda, tam
tralanmad iin da doru kaba kntlar grlmektedir. Nitekim duvarn kuzeye bakan
cephesinde daha kaba braklm bloklar da mevcuttur.
Cella duvarnn ortasnda yer alan antsal kapnn, alttaki toprak dolgudan ykseklii
yaklak 4.90 m dir. Kapy oluturan svelerden doudakinin lentoyu destekleyen st blou
ve batdakinin alt blou, iten da doru, profil hatlarnda inci dizileri ilenmi fascial
silme ile inci dizisi, Ion kymal silme, lotus-palmet dizisi ieren astragal d profile sahiptir.
Dou svenin alt blou ve bat svenin lentoyu destekleyen st blounda bezeme yoktur. Bu
durum yapnn yarm kalm olduuna dair nemli bir kanttr. Lento blou, dou svedekiyle
paralel bezemeye sahiptir. Lento blou alt yznde, ortada Medusa tasviri, bunun iki yannda
dallardan kan yapraklar ile rozet biimli iek bezemeleri ieren soffit grlr. Lentonun
sa ve sol st kenarlarnda iki konsol yer alr. Yan yzleri voltl, n yzleri st kenardan
aa sarkan kenger yapra kabartmaldr. Konsollar arasnda, lento zerine yerletirilmi ve
ileri doru kma yapan tek bir blok yer alr. Blok aadan yukarya doru; inci dizisi, Ion
kymas, lotus-palmet dizisi, dil motifi, yarm daire profilli spiral sarmal, geisipodes, inci dizisi
ve lotus palmet bezemeli dekorasyona sahiptir. Konsol kmalar, lentonun sa ve solunda,
yan yzleri voltl, n yznde yukardan aaya sarkan kenger yapra bezemelidir.
Kap svelerinin alt kesimlerinde, lento blounun kuzey yznde ve cella n cephe
duvarnn kuzeye bakan blmnde, dou ve bat kesimlerde bloklara dzgn oyulmu
profiller, akln ahap konstrksyonlu bir kap ile rtldn gstermektedir.
Cella n cephe duvarnn dou ve bat d kenarlarnda, ante duvarlarna ait ke
bloklar yer yer korunmutur. Duvarn st kesimine yerletirilmi olan aritrav bloklar,
fascial silme zerinde kyma reversa biimli astragal profile sahiptir. Bu bloklar cephe
duvarnn dou ve bat kelerinden gneye doru dnmektedir. Bunlar aritrav bloklarnn
ante duvarlarnn zerinde devam ettiini gsterir. Duvarn dou ve bat d kenarlarnda, ante
duvar hattnn orta seviyesine yakn kesimde, ayn kot seviyesinde gneye dnen, duvara
bal iki profilli plaster bal yer alr. Bloklarn dta kalan yz, orta kesiminde kare
kesitli da kan ince silme ve st kenarlarnda bezemesiz astragal profillidir. Bloklarn

duvara bal olan yz dndaki ynnn profilli olmas, bunlarn ante duvar iinde
kalmadn gsterir7.
Tapnan gneyinde yn halinde grlmekte olan cephe mimarisine ait ilenmi mermer
bloklar, bu alann doal bir yklma sonucu tahrip olduunu gstermektedir. Bloklarn yknt
durumlar gzlemlendiinde, stunlarn yaknndaki balklar ve bunlarn zerine yklm
olan aritrav ve geison-sima gibi st yapya ait bloklar, deprem benzeri bir ykmn izlerini
sunmaktadr. Yapnn cephe mimarisine ait bloklar arasnda grlen, yapnn dou ve bat
kelerinde kullanld anlalan stunlarndan ikisi zerinde plaster eklinde arka uzantlar
grlmektedir. Bu uzantlarn genilii . m dir. Bu genilik cella duvarndan kan profilli
bloklarn m geniliiyle paraleldir. Cella duvarnn d kenarlarndaki yz profilli
plasterlar ile bu bloklarla ayn hatta yerletirildii dnlen plaster uzantl stunlar arasnda
mimari bir balant olduu dnlmektedir. Plasterlar ile plasterlerin ayn genilie sahip
olmalar ise bu fikri glendirmektedir. Her iki plasterin hemen yaknnda, toprak dolgu
zerinde grlen, dairesel fascia ve bezemesiz astragal profilli bloklar dikkat ekicidir 8.
Kemer oluturduu tahmin edilen bu bloklar, cephe duvarna bal plaster bloklar ve bunlarla
ayn dorultudaki plasterli stunlarla birlikte deerlendirildiinde, tapnan pronaosunu
snrlayan ante duvarlarnda kemerli aklklar yer ald fikri ortaya kmaktadr.
Tapnan cella n cephe duvarnn dou ve bat d kenarlarnda, cella duvarnn antelere
dn hattndan sonra, dou ve bat ynnde devam ettiini gsteren bloklar yer almaktadr.
Bu bloklarn bir onarmla ilgili olmad, yapnn inaas srasnda yerletirilmi olduklaryla
ilgili mimari detaylar izlenebilmektedir. Bu nedenle cella cephe duvarnn gnmzde grlen
blm dnda, iki yan kanatta uzantlarnn olmas gerektii dnlmektedir9.
Tapnan cellasnn n cephe duvar dndaki blmlere ait duvarlar gnmze
ulaamamtr. Cella n cephe duvarnn kuzey yznn dou ve bat kenarnlarda, duvarlarn
dnne ait baz in-situ bloklar izlenebilmektedir. Orijinal bloklar dnda baz onarm
izlerini takip edebildiimiz, harl moloz ta dolguyla oluturulmu blmler zerine
yerletirilmi kesme ta bloklar, yapdaki onarmlarla ilgili nemli bulgulardr.
Tapnan cella n cephe duvarnn gneyinde, yklm durumda grlmekte olan
mimari bloklar; stunlar, Ion dzeninde stun balklar, aritrav bloklar, geison-sima
7 Diler, plaster balklarnn ante uzants olduunu ve bu alanda, yapnn tam olarak
bitirilememi olmasndan kaynaklanan bir durumun bulunduunu dnmektedir, bkz. Diler
(1988), 111-112.
8 Tapnak alann grlen bu kemer bloklar, Olympos tiyatrosunun bat paradoksunun
dndaki kemeri oluturan in-situ durumdaki bloklarla yakn benzerlik gsterir.

bloklar olarak sralanabilir. Aritravlar fascial ve st kenarlarnda herhangi bir bezeme

iermeyen astragal profillidir. Aritravlarn biri dnda soffit gzlemlenememitir. Soffitli
aritrav, olaslkla, yapnn pronaosundaki stunlar arasna yerletirilen bloklardan olmaldr.
Bunun dndaki aritrav bloklarnn soffitsiz oluu ve blok uzunluklarnn soffitli aritrava
gre ok ksa olmas, bunlarn pronaosun yan kanatlarda, anteler zerinde yer aldklarn
gsterir. nk bu bloklar, herhangi bir akl gemekte kullanlabilecek uzunlukta deildir.
Ayrca ante duvarlarndaki kemerli aklklarn stndeki duvarlarn zerine yerletirilmi
olmasndan dolay soffitsizdir. Bu veriler, ante duvarlarndaki kemerli aklklarla ilgili
grmz glendirmektedir.
Tapnak cephesine ait mimari Orta ada, kentteki Bizans Dnemine ait nemli bir dini
yap kompleksin giri kaps olarak kullanlmtr. A Alan olarak isimlendirilen bu yap
kompleksinin etrafn eviren duvarlarn iinde kalan tapnak cella n cephe duvar, yapnn
en azndan n cephesinin, kentteki ykc depremler veya dier doal afetlerden etkilenmeden,
A Alannn dzenlendii dneme kadar ayakta kaldn gstermektedir. Tapnak cellasnn
n cephesini oluturan duvarn dou ve batsnda, harl moloz ta rg tekniiyle ina
edilmi duvarlarn tapnakla balants olmad, bunlarn Bizans Dneminde A Alannn
inas srasnda yaplm olduu, alandaki evre duvarlarnn ayn teknikte ina edilmi
olmasyla dorulanr10. Tapnan cephe duvarnn d kenarlarnda, yapnn orijinal blok
dzenlemelerinin aralarnda grlen harl moloz ta iiliiyle yaplm blmler ise, A Alan
evre duvarnn yapld dnemde, tapnak cella n cephe duvarnn evre duvarna adapte
edilmesi aamasnda, yklm olan kesimlerin onarm olarak deerlendirilmektedir.
9 Ante duvarlarndaki olas kemerli aklklar, cellann n cephe duvarnn yan kanatlara
genilemesi dncesine destek salamaktadr. Bu nedenle cella n cephesinin, A Alan
temenos duvarlarnn inas srasnda bir miktar deiiklie uram olduu dnlmektedir.
Bu deiiklik srasnda, duvarlarda onarm gereken kesimler, harl moloz teknikte duvarlarla
rlmtr. Cella n cephesindeki antsal kapnn iki yanna, eit mesafede yerletirilmi,
tapnakla paralel ta iilii gsteren daha kk kaplar ise bu onarm srasnda hi
deitirilmeden orijinal yerlerinde braklm olmaldr. Tapnan cephesinde drt stunlu bir
pronaos olduu aktr. Pronaos ante duvarlarnda kemerli aklklar ve bu aklklarla
balantl merkez kapya paralel dier iki kap ise tartmaya almaldr. Bu dnceler
bizleri, yapnn l tapnm iin dzenlenmi olabilecei dncesine sevk etmektedir.
Nitekim Bresciada Vespasianus Dneminde yaplm olan Capitolium tapna benzer rnek
olarak karmza kar. Lykiada, Romanizasyon srecinde, Tanra Roma ve mparator
kltleriyle ilgili uygulamalarn varlyla ilikili grler ise, tartmaya amak istediimiz
nerimizin dayanaksz olmadn gstermektedir, bkz. O. Akit, Hellenistik ve Roma
Devrinde Lykia, stanbul, 1971, 141-142.
10 Diler, tapnak n cephe duvarnn iki yannda uzanan moloz tal bu duvarlarn tapankla
balantl olduunu sylemektedir, bkz. Diler (1988), s. 112.

Tapnan gney-kuzey ynelimli olduu aktr. Cellann n cephe duvar dndaki

blmlerinin grlememesinin nedeni ise olaslkla, alandaki Bizans Dnemi dini
yaplanmasyla ilikilidir. Roma mparatorluk Dneminde kentteki en nemli kutsal alan
kimliindeki blge, Bizans Dneminde de ayn nitelikle mimari dnm salanarak
kullanlm olmaldr. Bu dnm srasnda, alan tmyle evreleyen temenos duvarlar ina
edilmi, Roma mparatorluk Dnemine ait tapnan n cephesi ge dnem temenos duvarna
adapte edilerek giri olarak kullanlm, tapnan n cephesi dndaki ksmlar ise ge dnem
mimari yaplanmasnda ilevsiz kald iin malzemeleri devirme olarak kullanlmak zere
sklm olmaldr11.
Tapnan pronaosunun, A Alannn Bizans Dnemindeki imar program srasnda ayakta
olduu aktr. A Alanndaki vaftizhanenin kuzeybat kesi ile evre duvar arasnda kalan
akln Hristiyanlk Dnemi yaplanmasnda ilevi olduu ve kullanld anlalmaktadr.
Tapnan pronaosuna ait bloklarn ykntlarnn bu alan kapatm olduu dnlecek
olunursa, A Alan yaplanmas srasnda blok ykntlaryla kapanm bir blmn ilevsiz
kalaca, bu nedenle tapnan pronaosunun, kilisenin yapld tarihlerde ayakta olmas
gerektii anlalmaktadr.
Tapnan cella n cephe duvarnn dou ve batsna balanarak yaplm A Alan
evre duvar zerinde, ante hattna ok yakn kesimde, hem dou hem de batda grlen ve
Roma mparatorluk Dnemine ait bir yapdan devirilmi olduu anlalan kap sve ve lento
bloklar yer almaktadr. A Alan evre duvarnda kap akl dzenlemesinde devirme
kullanlm olan bu paralar, tapnaa ait cella giriiyle birlikte, A Alanna girii salayan
simetrik gzl bir kap olarak dnlmektedir.
Tapnan cella giriinde, tapnak st yapsna ait yklm bloklarn zerinde grlen
heykel kaidesindeki yazta gre, kaide zerinde Marcus Aureliusa ithaf edilmi bir heykelin
bulunduu anlalmaktadr (res). Heykelin tapnakla ilikili olup olmad bilinmemektedir.
Bu nedenle yapnn tarihlenmesi konusunda veri olarak kullanlmas doru olmayacaktr.
Gnmze dein kaydedilmi bilgiler erevesinde, tapnan inasnn M.S. 1. ve 2. yzyl
iinde bir dnemde yaplm olduu belirtilebilir. Bu geni tarih aralnda, daha zel bir
zaman diliminin iaret edilebilmesi iin, ilerleyen yllarda yrtlmesi planlanan almalarn
sonular beklenmelidir.
11 A kilisesi olarak tanmlanan transeptli bazilika giriinde devirme olarak kullanld
anlalan, Roma mparatorluk Dnemine ait ve tapnakla paralel bezeme detaylar gsteren
kap lento ve sve bloklar yer almaktadr. Bu bloklar tapnakla ilikili olabilecei gibi,
tapnak alanndaki baka yaplara da ait olabilir.