UNIVERZITET U SARAJEVU

PRIRODNO-MATEMATIKI FAKULTET
ODSJEK ZA GEOGRAFIJU
SMJER: TURIZAM I ZATITA IVOTNE SREDINE
III CIKLUS STUDIJA (DOKTORSKI STUDIJ)
NASTAVNI PREDMET: GIS u savremenoj geografskoj nauci

ZNAAJ GEOGRAFSKOG INFORMACIONOG SISTEMA U

PREZENTACIJI SADRAJA IZ OBLASTI TURIZMA U NASTAVI
GEOGRAFIJE
-seminarski rad-

Mentor:
Doc. Dr. Nusret Drekovi

Kandidat:
Amra atovi, MA
Sarajevo, juli 2014.

Saetak: Analiza i prouavanje geografske sredine je izuzetno sloen proces koji podrazumijeva
detaljnu analizu svih geografskih objekata, pojava i procesa u prostoru. Razvojem naunih metoda
kreiraju se nove tehnike, metode i alati zahvaljujui kojima je spomenute analize mogue
jednostavnije, ali i preciznije izvoditi. Jedna od takvih tehnologija jesu i geografski informacioni
sistemi (GIS). Danas je njihova primjena u prostornim analizama postala nezaobilazna, ali je njihova
upotreba u nastavi geografije jo uvek na samom poetku. GIS omoguava modernizaciju i
unapreenje geografskog obrazovanja na razliitim nivoima. Vrijednost GIS-a razmatra se u
prezentaciji turistikih sadraja sa aspekta proirivanja i produbljivanja znanja i vjetina kojima
uenici ovladavaju nakon odreenog obrazovnog ciklusa.
Kljune rijei: geografski informacioni sistem (GIS), obrazovanje, turizam, vjetine u nastavi
geografije.

UVOD

Spomen rijei geografija u dananjem drutvu izaziva razliite reakcije i miljenja. Nerealno
je oekivati da svako razumije bit geografije kao to je razumiju pripadnici struke, no problem
je to generalna percepcija smisla i objekta geografije previe odstupa od njezinog odreenja
kao nauke.Do devijacije u ovom pogledu dolazi prije svega zbog neusklaenosti pristupa
geografskom prouavanju prostora u obrazovnom (metodikom) i istraivakom (naunom)
kontekstu, zatim zbog uticaja svih vrsta medija, s posebnim naglaskom na internet izvore i
enciklopedije te nauno-popularne asopise, neiskoritenosti i zanemarivanja mogunosti
razvijanja razliitih geografskih vjetina kod uenika u savremeno doba, te nedovoljno
pojavljivanje geografa u javnosti.
Savremene informacione tehnologije pored nastavnikovih predavanja i udbenika imaju
kljunu ulogu u primarnom i sekundarnom obrazovanju uenika, na osnovu ega se formira
percepcija uenika o dotinom predmetu, odnosno nauci. Osnova za percipiranje sadraja iz
turizma stvaraju se jo tokom osnovne kole, no u srednjoj koli javlja se mogunost za
dodatno uvrivanje tako kreirane percepcije s jedne strane ili za njenu modifikaciju s druge
strane.
Osnovnokolski sadraji naglaeno su deskriptivni i pruaju uenicima uvid u osnovne
karakteristike o regijama svijeta u kojem ivimo. Percepcija koja se tako stvara u svijesti
uenika je da je objekat prouavanja geografije vezan uz navoenje injenica o dravama
svijeta, to nema pragmatinu funkciju i dovodi do stvaranja opeg negativnog dojma u tom
pogledu. Srednjokolski sadraji ukljuuju vie tema ope geografije pa je u srednjokolskom
obrazovanju ulazak u samu bit geografije neto izraeniji. Meutim, bez specijalnog osvrta
na aktuelne teme i naglaavanje aplikativne gunkcije geografije, percepcija uenika formirana
tokom osnovne kole nee se promijeniti ni tokom srednje kole. Fokusiranost geografa
nastavnika na osnovnokolske i srednjokolske sadraje dovodi do odreenog gubitka doticaja
s izvankolskim geografskim sadrajima, prevashodno predstavljanjem sadraja iz
turistike geografije.

Spoznaja i opeprihvaena identifikacija geografije prema kojoj samo ona moe svojim
tehnikama i metodama rada, pristupom, razmatranjem, definisanjem i predvianjem postaviti
prostorne zakonitosti, organizaciju i logiku prostora omoguuju geografiji neosporan status u
obrazovanju kojim je mogue proiriti njen obrazovni i nauni interes za oblast turizma.
Bitno je metodama i tehnikama rada geografije u sistemu obrazovanja prikazati upravo
ovakav teorijski koncept proiren sadrajima iz turizma uz koritenje GIS-a, kako se ne bi
dogodilo da geografija bude prisiljena, s razvojem graninih naunih disciplina, jo dodatno
suzi svoj predmet prouavanja.

GEOGRAFSKI INFORMACIONI SISTEM (GIS)

Geografski informacioni sistem (GIS) predstavlja vrstu informacionog sistema za

prikupljanje, uvanje, provjeru, analizu, modeliranje i prikazivanje informacija (podataka)
referentno vezanih za Zemlju. Geografski informacioni sistem se veoma esto on interpretira
i kao tehnika (koristi se kao osnova prostornih analiza), kao alat/tehnologija (zahvaljujui
opcijama koje nudi u rjeavanju konkretnih problema), ali i kao nauka (poslije vie decenija
razvijanja razliitih GIS aplikacija, jedan broj teoretiara smatra da se GIS moe nazvati i
naukom jer ima svoj predmet izuavanja, metode i zadatke).
GIS je omoguio da se prostorni podaci, prikazani u vidu odreenih tematskih karata (u GIS-u
se one nazivaju layer-i), mogu meusobno vizuelno preklapati. Zahvaljujui tome, mogue je
sprovesti itav niz prostornih analiza, na bazi ega se otkrivaju veze i odnosi izmeu objekata,
pojava i procesa, koji nisu do tada bili lako ili uope uoljivi. Vizuelna predstava objekata,
pojava i procesa u GIS-u predstavljena je sistemom taaka, linija i poligona (u zavisnosti od
toga da li se predstavljaju pojedinani objekti, linijski objekti ili povrine). Za njih je vezana
odgovarajua baza podataka kojom se dati prostor izuavanja blie opisuje i analizira. Veza
izmeu baze podataka i digitalne karte je interaktivna, to znai da se svaka promjena u bazi
podataka automatski oslikava na karti, i obratno. Na kraju, svi dobijeni rezultati mogu se
jednostavno i efektno vizuelno predstavljati preko novih, sinteznih tematskih karata (novih
layer-a).
Prvi GIS postavljen je ezdesetih godina 20. stoljea u Kanadi (Canada Geographic
Information System) za potrebe ureenja katastra i praenja odreenih procesa u prostoru
(Mani, 2008). Razvoj GIS-a moe se sagledati kroz vie faza. Osnovne faze u razvoju GIS-a
mogu se posmatrati u etiri segmenta (Pick, 2005):
1. pojava GIS-a kao tehnike za praenje geografskih pojava i procesa (sredinom 20.
stoljea prvi put se kreira prostorni informacioni sistem koji treba da omogui lake
praenje svih promjena na prostoru jedne drave, a u oblasti odreene djelatnosti);
2. kreiranje prvih GIS programskih paketa (softvera) i prihvatanje GIS-a kao alata za
efikasan monitoring geografskih pojava i procesa na nacionalnom nivou;

3. intenzivan razvoj kompjuterskog hardvera i izrada sve sofisticiranijih programskih

paketa tokom sedamdesetih i osamdesetih godina 20. stoljea, to GIS-u otvara nove
mogunosti primjene stvaraju se sloenije baze podataka, unapreuju se prostorne
analize, uvodi se modelovanje, vizualizacija itd.
4. uvoenje GPS, interneta i mobilne telefonije devedesetih godina 20. stoljea kao
naina prikupljanja podataka, njihove distribucije i prikazivanja putem novih kanala
komunikacije (GIS aplikacije bivaju dostupne kao web servisi); upotreba GIS-a u
procesima stratekog odluivanja kao tehnike kojom se dolazi do znaajnih saznanja o
prostornim dimenzijama date aktivnosti, a koja postaju vana za donoenje kvalitetnih
odluka o smanjivanju potencijalnog rizika.
Neki teoretiari smatraju da je GIS, svojom pojavom i funkcijama koje prua, oznaio novu
eru u razvoju moderne geografske nauke, ali i u geografskom obrazovanju koja bi po svom
znaaju dola odmah nakon velikih geografskih otkria (Weigand, 2001). Od poetne
jednostavne tehnologije za kartiranje pojava i procesa, veoma brzo GIS je postao iroko
prihvaen i koriten alat u prostornim analizama. Zahvaljujui GIS-u, omoguen je nov nain
interpretacije prostornih podataka, kao i otkrivanje skrivenih veza, odnosa i trendova u
posmatranom geosistemu. GIS je naao iroku primjenu u kartografiji, naroito u procesu
izrade digitalnih tematskih karata. Istovremeno, funkcija GIS-a moe se posmatrati i u
kontekstu odluivanja, kontrole i upravljanja u poslovnom okruenju, ali i u obrazovanju.

GIS U NASTAVI

Geografski informacioni sistem je sistem za upravljanje prostornim podacima i njihovim

osobinama, Ne predstavlja novitet u nauci i uenici se s njime trebaju susresti u obrazovanju i
prije akademskog nivoa obrazovanja. Ova nova tehnologija omoguava strune
kompetencije i razvoj praktinih vjetina uenika, aktualizaciju i uoavanje prostornih
zakonitosti, aktivnost uenika, te razvijanje problemskog i istraivakog pristupa uenja.
Postoji niz pozitivnih primjera uvoenja GIS-a u nastavu u svijetu. U Poljskoj je 2011. godine
implementiran program GIS at school, finansiran od strane UNEP-a. Kroz projekat su
uenicima prikazani konkretni primjeri nastavnih jedinica s detaljnom metodikodidaktikom razradom i jasno definisanim znanjima, vjetinama i stavovima za svaku od
njih.Na kraju svake nastavne jedinice izraen je detaljan web vodi za pristup Open Source
podacima (rad u Quantum GIS-u).
Drutvo vicarskih nastavnika geografije pokrenulo je 2003. godine inicijativu za uvoenje
GIS-a u gimnazije. S kompanijom ESRI sklopili su ugovor o upotrebi softvera ArcView, a
2008. godine 44 srednje kole imale su uvrten GIS u nastavu.
Centar za geoinformacijske sisteme i daljinska istraivanja Nacionalnog univerziteta u Ruandi
zajedno s Ministarstvom obrazovanja inicirao je uvoenje GIS-a u srednje kole. U prvoj fazi

projekta 30 nastavnika pohaalo je kurseve iz nastave pomou GIS-alata, a 2007. godine

nastavu iz GIS-a pohaalo je oko 500 uenika.
Meutim, pored svih dostignua i prednosti, GIS jo uvek nije adekvatno primijenjen u
obrazovnim sistemima, odnosno u nastavi geografije. Gotovo da uope nema GIS sadraja u
geografskim nastavnim planovima i programima, dok je koritenje GIS-a kao nastavnog
sredstva jo uvijek nedovoljno. Primjena GIS-a omoguava sticanje funkcionalnih
geografskih znanja i vjetina. GIS uenicima omoguava da lake, kvalitetnije i preciznije
pronalaze odgovore na geografska pitanja, ali i da vizuelno predstave rezultate do kojih su
doli tokom istraivakog postupka. Shvatajui znaaj koji GIS u obrazovanju moe da prui,
kreiran je jedan broj GIS softvera za nastavu geografije, sa ciljem da se uenicima priblie i
objasne zakonitosti koje postoje u geografskoj sredini. Meutim, njihova primjena
pretpostavlja i odreene uslove: postojanje opremljenih uionica, obuenost nastavnika,
finansijske mogunosti kola za kupovinom softvera itd.

SADRAJI IZ OBLASTI TURIZMA U NASTAVI GEOGRAFIJE

Uvoenje GIS tehnologije u nastavu geografije predstavlja veliki pomak u kreiranju jedne
nove dimenzije bazinih geografskih znanja i vjetina u oblasti turizma. Treba naglasiti da se
koritenjem ove tehnologije ne zapostavljaju, niti omalovaavaju vjetine i znanja koja
uenici stiu koritenjem tradicionalnih metoda i tehnika u procesu kartiranja odreenih
pojava i procesa. GIS u nastavi geografije podrava i proiruje postojee geografske vjetine
za koje se oekuje da ih uenici usvoje na odreenom obrazovnom nivou.
GIS ima veliki potencijal za primjenu u interpretaciji sadraja iz oblasti turizma u nastavi
geografije. Analiza turistikih sadraja uz pomo GIS-a trebala bi poeti u starijim razredima
osnovne kole, odnosno u osmom i devetom razredu osnovne kole, nakon to u niim
razredima uenici ovladaju osnovnom turistikom, ali i terminologijom iz oblasti GIS-a. To se
naroito odnosi na proirivanje rjenika i vladanje izrazima koji se koriste u GIS-u, a odnose
se na digitalni kontekst predstavljanja (vektor, raster) i unapreivanja shvatanja i ovladavanja
vjetinama vizualizacije geografskih procesa i pojava.
Usljed nedostataka turistikih baza podataka i nekonzistentnosti podataka, GIS mogunosti su
ograniene. Postoji na primjer, malo informacija vezanih za turistike destinacije, motivacije
turista i njihove navike, potronju, kretanje u destinaciji itd..
Prema Freeman-ovom miljenju (Freeman, 2003), GIS tehnologiju, zbog svih prednosti,
potrebno je uvesti ve u prvi ciklus obrazovanja, tj. osnovno obrazovanje. Na ovom nivou,
kao to je ve istaknuto po navodima autora, uenici se upoznaju sa bazinim funkcijama
GIS-a koje mogu da doprinesu sticanju znanja i vjetina iz oblasti turizma kao to su:
shvatanje pojma vektorske i rasterske digitalne karte, ucrtavanje turistikih simbola i
turistikih ruta na digitalnim kartama itd.

Na viem nivou obrazovanja, prema Freeman-u (Freeman, 2003), primjena GIS-a u nastavi
geografije omoguava uenicima da se osposobe da razlikuju vektorske i rasterske mape, da
ovladaju vjetinama unoenja podatka na digitalne mape koritenjem razliitih izvora i da se
osposobe za sprovoenje sloenijih istraivanja i pronalaenje odgovarajuih kvalitativnih i
kvantitativnih podataka koji bi se povezali sa takama, linijama i poligonima na digitalnim
mapama u GIS okruenju.
U srednjokolskom gimnazijskom i strunom turistikom obrazovanju, uz prethodna znanja i
vjetine, kroz nove nastavne sadraje iz oblasti GIS-a, uenici e se osposobiti (1) da
samostalno postavljaju hipoteze o odreenim pojavama i procesima i (2) da na bazi
raspoloivih informacija, sopstvenih znanja i vjetina koje razvija GIS, mogu da predviaju
odreene obrasce i pojave u geografskoj sredini (Freeman, 2003). Pored toga, njegovo
koritenje pomae uenicima (3) da prikupljene podatke jednostavno i brzo organizuju u
tabele koje su povezane sa linijama, takama ili poligonima digitalnih vektorskih karata.
Zapravo, prezentovanje injenica i izvoenje zakljuaka na bazi tih injenica treba da bude
jedan od osnovnih zadataka obrazovanja na viim nivoima.
Kreiranje digitalnih mapa na postojeim digitalnim osnovama, trebalo bi da bude jedna od
najee koritenih funkcija GIS-a u analizi turistikih sadraja u srednjokolskoj nastavi,
posebno u gimnazijskom i usmjerenom obrazovanju (srednje ugostiteljsko-turistike kole).
To znai da se u GIS editoru postojee digitalne mape mogu mijenjati, odnosno u njih se
mogu unositi novi turistiki sadraji, tj. nove informacije o turistikim objektima i moe se
mijenjati format digitalnih mapa. Pomou GIS alata omogueno je precizno i brzo mjerenje
duina i povrine sa karata, razumijevanje pojma georeferenciranja, a na viim nivoima
obrazovanja i pravilno odabiranje GIS tehnika kako bi se odreeni turistiki sadraji to
adekvatnije prezentovali. Ovako pojednostavljene kartografske predstave pomau uenicima
da lake uoe veze i odnose koji inae postoje izmeu elemenata turistikih sistema koji se na
karti predstavljaju, npr. pojedinih turistikih objekata ili destinacija. Pored toga, primjena
GIS-a u nastavi geografije olakava uenicima da prostorne podatke lako i brzo prikupljaju,
da ih na odgovarajui nain klasifikuju i da otkrivaju veze i odnose koji meu njima postoje.
U srednjokolskom obrazovanju, koritenjem GIS tehnologija mogue je na osnovu
prikupljenih prostornih podataka kreirati tematske turistike karte, analizirati posjeenost
pojedinih turistikih destinacija i kartirati glavne turistike pravce.
Koritenje digitalnih kartografskih prezentacija u koje se mogu ukljuiti i drugi
multimedijalni sadraji od neprocijenjive je pomoi uenicima. Na ovaj nain uenici ne samo
da ovladavaju koritenjem modernih tehnologija, ve su aktivno ukljueni u pravljenje
prezentacija, to je od velike vanosti u turistikoj promociji destinacije. Na najviem nivou
formalnog obrazovanja uenici treba da steknu znanja i vjetine koje se odnose na (1)
odabiranje i koritenje razliitih formata vektora i rastera u turistike svrhe (2) kreiranje
razliitih baza turistikih podataka, slika i drugih sadraja koji se odnose na odreene
elemente na karti, (3) ispitivanje podataka i njihovo predstavljanje na turistikim kartama na
odgovarajui nain i (4) kreiranje postupka koji omoguavaju koritenje karata od strane
drugih korisnika (Freeman, 2003).

Dakle, pri spominjanju GIS-a u prezentaciji turistikih tema u nastavi prva asocijacija su karte
koje ovaj sistem najee prikazuje kao krajnji rezultat. GIS moe obezbjediti digitalnu bazu
za tampanje karata, meutim glavne prednosti GIS-a u nastavi su njegove analitike
mogunosti. Potencijal primjene osnovnih GIS funkcija za interpretaciju sadraja iz oblasti
turizma u srednjokolskoj i fakultetskoj nastavi prikazani su u tabeli br. 1.
Tabela br. 1. Glavne mogunosti GIS-a i primjena u nastavi u oblasti turizma
FUNKCIONALNE MOGUNOSTI GIS-A

Unoenje podataka, arhiviranje

obrada
Izrada tematskih karata

Integracija baza podataka

Upiti i pretrage

Prostorne analize

Prostorno modeliranje

PRIMJERI U NASTAVI

Popis turistikih objekata,

motiva, resursa i destinacija
Kartiranje turistikih
objekata, motiva, resursa i
destinacija
Komparativna analiza
turistikih informacija i
podataka, kritiki osvrt da
rezultate analize
Definisanje i analiziranje
postojeih i kreiranje novih
turistikih ruta, prostornovremenske analize
Analiza koritenja turistikih
resursa, menadment
turistike destinacije
Procjena uticaja turistikog
razvoja, marketing u
turizmu, turistiko planiranje

RAZRED/GODIN
A STUDIJA

I razred
I i II razred

II i III razred
I i II godina
studija
III i IV razred
II i III godina
studija
III i IV godina
studija
III i IV godina
studija

ZAKLJUAK

Postoji uvrijeeno miljenje da je GIS komplikovan ekspertski sistem, namijenjem iskljuivo

strunjacima. Meutim, GIS treba da se sve vie implementira u obrazovanju, naroito u
implementaciji sadraja iz oblasti turizma. Turistiko planiranje, definisanje optimalnih
turistikih lokacija za posjete i smjetaj namee neophodnost upotrebe GIS-a u obrazovanju
odgovarajueg kadra.
Znaaj i ulogu GIS-a u obrazovnom sistemu treba sagledati u irem kontekstu, poev od
razvoja kompetencija uenika i nastavnika, preko promjena u nastavnim planovima, uionici,
institucionalnoj metodologiji, pa sve do promjena unutar same drutvene zajednice.

Geografski informacioni sistemi (GIS) predstavljaju veoma znaajnu tehnologiju u procesima

prostornih turistikih analiza i njihova upotreba u nastavi geografije ima velike prednosti.
Uvoenje ove tehnologije u nastavu uenicima pomae da jasnije sagledaju, analiziraju i
interpretiraju geografske injenice iz oblasti turizma. Pored toga, ona pomae uenicima da
razvijaju analitike vetine i da shvate znaaj geografskog znanja u procesu podrke
odluivanju u oblasti turizma i menadmenta turistike destinacije. Koristei alate za
simulacije i modeliranje u GIS-u, uenici znatno lake savladavaju teme iz razliitih
geografskih disciplina, te ovladaju tehnikama imaju znaajnu prednost u razvijanju kritikog i
analitikog miljenja.
GIS u nastavi geografije u oblasti turizma, primijenjen kao nastavno sredstvo, ali i kao sadraj
u nastavnom programu, viestruko doprinosi:
unapreivanju geografskog znanja u oblasti turizma i razvijanju geografskih vjetina i
istraivanja;
razvijanju vjetina grafikih, statistikih i prostornih analiza;
razvijanju kartografskih vjetina;
simulaciji ili modeliranju geografskih sistema i okruenja;
komunikaciji sa drugim uenicima modernim tehnologijama i digitalnim kartama;
unapreivanju prezentatorskih i komunikacijskih vjetina koje su posebno znaajne i
turizmu;
shvatanju znaaja i uticaja informacionih tehnologija na razvoj turizma.
GIS u implementaciji sadraja iz oblasti turizma u nastavi treba da se odnosi na:
inventarizaciju turistikih motiva, objekata i resursa, koritenje novih tehnologija u procesu
turistikog planiranja i odluivanja u u pravljanju turistikim destinacijama, vizualizaciju i
grafiko predstavljanje spomenutog inventariziranog turistikog mobilijara putem turistikih
karata i digitalnih sadraja, analiziranje informacija o turistikim destinacijama, selekciju
bitnih informacija, planiranje ruta i osposobljavanje kadra za planiranje novih i unapreenje
postojeih turistikih sadraja.
LITERATURA I IZVORI
1. Freeman, D. (2003): GIS in Secondary Geography,projekat Geografske asocijacije Velike
Britanije Teaching Geography.
2. Jovanovi, V. et al. (2012): Geografski informacioni sistemi, Univerzitet Singidunum,
Beograd.
3. Mani, E. (2008): Optimizacija prostornog razvoja trgovinske mree korienjem
geografskih informacionih sistema za podrku odluivanju,doktorska disertacija, Geografski
fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd.
4. Pick, J. P. (2005): Geographic Information Systems in Business, Idea Group Inc (IGI),
Hemphrey;

5. Wiegand, P. (2001): Geographical Information Systems (GIS) in Education, International

Research in Geographical and Environmental Education, Vol. 10, No. 1.
6. http://edugis.pl/en/images/stories/guide/gis-at-school.pdf, pristupljeno 04.08.2014.