Zbornik radova PMF 4 i 5, 171 185 (2007-2008)

Originalni nauni rad

PRIHVAT BONJAKIH PROGNANIKA I IZBJEGLICA U TUZLU ZA

VRIJEME RATA 1992.-1995. GODINE PRILOG PROUAVANJU PRISILNIH
MIGRACIJA
BOSNIAK REFUGEES AND DISPLACED PERSONS HOSTED IN TUZLA
DURING THE WAR 1992-1995. - ADDITION TO EXAMINATION ON FORCED
MIGRATIONS
Dr. Adib ozi, vanredni profesor, Filozofski fakultet Univerzitet u Tuzli, Dr. Alija
Sulji, docent, Prirodno-matematiki fakultet Univerzitet u Tuzli
Abstrakt
Jedna od najizraenijih posljedica rata protiv bosansko-hercegovakog
drutva i drave jeste i problem prognanih i izbjeglih lica. Ova destruktivna posljedica
rata, iako prisutna na cijelom prostoru Bosne i Hercegovine, najizraenija je bila u
podrujima gdje je vreno etniko ienje bonjakog stanovnitva (podruja:
Bosanske Krajine, istone Hercegovine, Bosanske Posavine, Bosanskog Podrinja i dr.) i
na kraju 1995. g izvren genocid (Srebrenica).
U proljee 1992. g. u Tuzlu pristie veliki broj prognanika i izbjeglica iz svih
krajeva Bosne i Hercegovine. Krajem 1992. g u Tuzli je ve boravilo i bilo zbrinuto
50.615 prognanih i izbjeglih lica. Broj prognanih i izbjeglih u Tuzli se svake ratne
godine poveavao, da bi krajem 1995. godine dostigao cifru od 68.349 prognanih i
izbjeglih lica. Od toga u privatnim individualnim objektima bilo je smjeteno 62.530 i
objektima kolektivnog smjetaja 5.819 lica. Do poveanja broja prognanih u odnosu na
kraj 1994. g dolazi, zbog poinjenog zloina genocida nad Bonjacima u Srebrenici jula
1995. g.
Kljune rijei: Prognanik, izbjeglica, raseljena osoba, prihvat prognanika, rat,
Tuzla, Bosna i Hercegovina.
Abstract
One of most expressive consequence of the war against BiH society and the state
is the problem of refugees and displaced persons. This destructive consequence of the
war, although visible at the whole area of Bosnia and Herzegovina, is significant at the
areas where ethnical cleaning of Bosnian population has been done (Bosanska Krajina,
Eats Herzegovina, Bosanska Posavina, Bosansko Podrinje ...etc) and finalized with the
genocide in Srebrenica in 1995.
In the spring in 1992 in Tuzle came significant number of refugees and displaced
persons from all the parts of Bosnia and Herzegovina. By the end of 1992. in Tuzla
already have been settled 50.615 refugees and displaced persons. Number of refugees
and displaced persons in Tuzla increased and by the end of 1995 was 68.349. From that
number 62.530 person were settled in private houses and 5.819 persons in collective
capacities. Increasing of the number of refugees and displaced persons was noted by the
end of 1994. and min reason was the genocide at the Bosnian in Srebrenica in July
1995.
Key words: Refugees, displaced person, shelter of refugees and displaced persons,
war, Tuzla, Bosnia i Herzegovina.

A. ozi, A. Sulji
Uvod
Rat koji je voen protiv bosansko-hercegovakog drutva i drave 1992.-1995.
godine, karakterizira nekoliko specifinih drutveno-historijskih uzroka i drutvenopraktinih posljedica. Jedna od najizraenijih posljedica rata protiv bosanskohercegovakog drutva i drave jeste i problem prognanih i izbjeglih lica. Ova
destruktivna posljedica rata, iako prisutna na cijelom prostoru Bosne i Hercegovine,
najizraenija je bila u podrujima gdje je vreno etniko ienje bonjakog
stanovnitva (podruja: Bosanske Krajine, istone Hercegovine, Bosanske Posavine,
Bosanskog Podrinja i dr.) i na kraju 1995. g izvren genocid (Srebrenica). Najvei broj
ovih prognanika i izbjeglica, i ne samo njih, svoje privremeno boravite naao je u Tuzli
i okolnim gradovima. Mi emo u ovom radu prezentirati najznaajnije podatke o
prihvatu bonjakih prognanika i izbjeglica u Tuzlu, ali i ukazati na njihov razmjetaj na
podruju cijelog Tuzlanskog kantona. To je neophodno iz razloga to se sluaj Tuzle ne
moe posmatrati izolovano od njezinog prirodnog i kulturno-tradicijskog okruenja.
Istai emo i neke osnovne karakteristike drutvene sadrajnosti naina i uslova ivota
prognanih i izbjeglih u Tuzli. Da bi smo u potpunosti mogli razumjeti cjelokupnost
fenomenologije postavljenog problema, neophodno se prethodno upoznati sa
prijeratnom demografsko-etnikom strukturom stanovnitva Sjeveroistone Bosne, iji
je administrativni i privredni centar bila, upravo, Tuzla.

I Demografsko-etnika sadrajnost regije sjeveroistona Bosna 1991. godine

Bosna i Hercegovina
tokom hiljadugodinje povijesti,
izuzimajui kratkotrajne periode
izvan bosanskih uticaja, kao to
su agresije, razvijala se kao
prirodna i skladna, ekonomski,
kulturno, etniki i politiki
povezana cjelina vlastitih regija.
S druge strane, pojedinani
razvoj bosanskohercegovakih
regija bitno je zavisio od razvoja
Bosne i Hercegovine kao
organske
cjeline.
Regija
sjeveroistone Bosne (Prilog 1),
ne predstavlja nikakav izuzetak,
naprotiv, predstavlja samo jednu
od
bosanskohercegovakih
regija, iji je razvoj bitno
uslovljen,
izmeu
ostalog,
demografskim,
ekonomskim,
teritorijalnim i administrativnoupravnim ustrojstvom regije u svim segmentima
organiziranja drutva i drave.
Sjeveroistona Bosna je prostor veliine 6820 km2 i ini 13,3% povrine Bosne i
Hercegovine. Prema popisu stanovnika 1991. god. ovdje je u 19 optina ivjelo 950.808
stanovnika to je inilo 21,8% ukupnog stanovnitva Bosne i Hercegovine (tabela 1).

172

Prihvat bonjakih prognanika i izbjeglica u Tuzlu za vrijeme rata 1992-1995. godine

Tabela 1. Nacionalna Struktura Stanovnitva regije sjeveroistone Bosne 1991. god. 1
Optina
Bijeljina
Bratunac
Brko
Graanica
Gradaac
Kalesija
Kladanj
Lopare
Lukavac
Oraje
Srebrenica
Srebrenik
ekovii
Tuzla
Ugljevik
Vlasenica
Zvornik
ivinice
Banovii
Ukupno

Hrvati
Bonjaci
svega % svega %
33619 40 0,1 21535 64,1
96988 492 0,5 30229 31,2
87627 22252 25,4 38617 44,1
59134 132 0,2 42599 72
56581 8613 15,2 33856 59,8
41809 35 0,1 33137 79,3
16070 36 0,2 11621 72,3
32537 1263 3,9 11990 36,9
57070 2159 3,8 38080 66,7
28367 21308 75,1 1893 6,7
36666 38 0,1 27572 75,2
40896 2752 6,7 30528 74,6
9629
10 0,1 326 3,4
131618 20398 15,5 62669 47,6
25587 56 0,2 10241 40
33942 39 0,1 18727 55,2
81295 122 0,2 48102 59,2
54783 3976 7,3 44017 80,3
26590 550 2,1 19162 72,1
950808 84271 8.9% 524901 55%
ukupno

Srbi
svega
11475
57389
18128
13558
11221
7659
3952
18243
12169
4235
8315
5308
9030
20271
14468
14359
30863
3525
4514
268682

%
34,1
59,2
20,7
22,9
19,8
18,3
34,6
56,1
21,3
14,9
22,7
13
93,8
15,4
56,5
423
38
6,4
17
28.5%

Jugosloveni
svega % svega
223 0,7 346
4426 4,6 4452
5731 6,5 2899
1530 2,6 1315
1436 2,5 1455
275 0,7 703
277 1,7 184
583 1,8 458
3424 6 1238
626 2,2 305
380 1 361
1203 2,9 1105
129 1,3 134
21995 16,7 6285
290 1,1 532
340 1 477
1248 1,5 960
2130 3,9 1135
1928 7,3 436
48174 5% 24780

Ostali
%
1
4,6
3,3
2,2
2,6
1,7
1,1
1,4
2,2
1,1
1
2,7
1,4
4,8
2,1
1,4
1,2
2,1
1,6
2.6%

Kompariranjem ovih pokazatelja uoavamo nekoliko znaajnih demografskih

karakteristika regije:
multinacionalna i multikonfesionalna sadrajnost regije odraava multinacionalnu
sadrajnost bosanskohercegovake drave i rezultat je ukupnog drutveno
historijskog razvoja bosanskohercegovakog drutva;
ova regija je najnaseljenije podruje u Bosni i Hercegovini;
gustoa naseljenosti je neujednaena i kree se od 49 stan./km2, u opinama
Kladanj i ekovii do 430 stan./km2, u opini Tuzla;
regija sjeveroistone Bosne u odnosu na Bosnu i Hercegovinu u prijeratnom
periodu imala je natprosjenu stopu rasta stanovnitva 2 ;
znaajne su razlike u tempu rasta stanovnitva meu optinama regije od 0,4% u
Loparama i ekoviima do 13,9% u Tuzli. Ovako visok tempo rasta Tuzle je
uslovljen prije svega doseljavanjem iz okolnih optina zbog uloge Tuzle kao
privrednog, kulturnog, univerzitetskog, zdravstvenog i administrativnog centra
regije;
u prijeratnom periodu, pa do 1992. god. regija sjeveroistone Bosne je emigraciono
podruje. Negativni migracioni saldo ove regije zabiljeen je u svim meupopisnim
razdobljima od 1953. do 1991. godine. U tom, gotovo etiri decenije dugom
razdoblju, sa podruja sjeveroistone Bosne iselilo se gotovo 135.000 stanovnika.
Najvei negativni saldo migracija, kao posljedica, prije svega privredne
nerazvijenosti i vrlo nepovoljne industrijske strukture, zabiljeen je u posljednjem
meupopisnom razdoblju (1981. do 1991. godine ) i to u nivou od 42.189
stanovnika, to predstavlja odliv 42% prirodnog prirasta u tom periodu. 3
1

Stanovnitvo Bosne i Hercegovine. - Nacionalni sastav po naseljima, Dravni zavod za

statistiku, Zagreb, 1995.
Odnos prosjene stope rasta bosanskohercegovakog stanovnitva i stanovnitva regije
sjeveroistone Bosne u periodu 1948-1961. godine: Sjeveroistona Bosna 2,25, Bosna i
Hercegovina 1,95. Izvor: Popisi stanovnitva, SZS, Beograd.
M. Klapi: Tuzla kao razvojni centar sjeveroistone Bosne, Ekonomski institut Tuzla, Tuzla,
2002 god. str. 103.

173

A. ozi, A. Sulji
Ovaj prirodno uspostavljeni (sedimentirani) sklad meuzavisnosti razvojnih
inilaca prirodnih resursa i predratne drutveno - ekonomske, etniko kulturne,
religijske, socijalne, spolne i starosne strukture stanovnitva regije sjeveroistone Bosne
naruen je ratom protiv bosansko-hercegovakog drutva i drave 1992.-1995. godine.
II Progon (etniko ienje) nesrpskog stanovnitva iz Bosanskog Podrinja i
Bosanske Posavine 1992.-1995. godine
Zbog sve prisutnijih, nekada otvorenih, ali u pravilu perfidno prikrivenih,
pokuaja stereotipnog prikazivanja karaktera rata protiv bosansko-hercegovakog
drutva i drave, neophodno je istai uzroke dolaska, adekvatniji je izraz bijega od
nasilne smrti prognanih i izbjeglih 4 Bonjaka u Tuzlu i ostale gradove i sela pod
kontrolom Armije Bosne i Hercegovine. Subjekti izvanbosanskih velikodravnih
projekata (drave, armije, paramilitarne formacije, policije i parapolicijske formacije),
rukovoeni ideologijom jedna nacija jedna drava projektirale su, isplanirale,
organizirale i izvele rat protiv bosansko-hercegovakog drutva i drave 5 , kako bi
realizirali svoje politike i ideoloke ciljeve. Doista, rijetki su ivi narodi na planeti koji
su dulje i bezobzirnije osporavani u nacionalnom smislu, dezavuirani, kriptoizirana
njihova historija, te zbog toga proganjani i ubijani, kao to je to sluaj sa Bonjacima.
Nadamo se da e neumoljive drutvene injenice iznesene u ovom radu doprinijeti
dekriptoiziranju, odnosno reafirmaciji znanstvenih injenica o dogaajima u Bosni i
Hercegovini, a time i o Tuzli u periodu 1992-1995. godine. Izvanbosanski subjekti
destrukcije bosansko-hercegovakog drutva u proljee 1992. g. poeli su sa
programima zla (zastraivanja, progona, ubijanja, klanja, ruenja, paljenja i sl.). U toku
31. marta/1. aprila 1992. u Bijeljinu je, radei blisko sa srbijanskim MUP-om, stigao
Arkan sa grupom uniformisanih i dobro opremljenih snaga i poeo sa ubijanjem
bonjakih civila. 6 Poelo je u Bijeljini, a onda su redom, po istom scenariju
nastavljeni progoni i ubijanja i u drugim, ne samo gradovima sjeveroistone Bosne, ve
irom Bosne i Hercegovine. Napadane su po pravilu opine sa veinskim bonjakim

U kategoriji prinudno migriralog stanovnitva neophodno je razlikovati dvije kategorije.

Kriterij za ovakvo klasificiranje jeste razlog (uzrok) zbog koga pojedinac ili grupa naputa,
bjei ili pak biva prognana iz mjesta svog ivljenja. Izbjeglice su ona kategorija ljudi koji su
svoje mjesto ivljenja napustili prije izbijanja ratnih sukoba.. U tu kategoriju spadaju i oni
pojedinci i grupe koji su svoja mjesta ivljenja napustili a da u njima i nije bilo neposrednih
ratnih dejstava. Prognanici su ona kategorija graana koji su ratnim operacijama nasilno
protjerani iz svojih domova, jer su im ono bili porueni ili zapaljeni tokom ratnih dejstava.
5
O agresiji na Bosnu i Hercegovinu opirnije pogledati u: S. eki, Agresija na Republiku Bosnu
i Hercegovinu, Institut za istraivanje zloina protiv ovjenosti i meunarodnog prava,
Sarajevo, 2004.
6
Grupe Arkanovaca su zajedno sa eeljevcima i pripadnicima JNA, 2. aprila 1992. nastavile sa
zloinima nad Bonjacima Bijeljine. Tada su Arkanove oruane formacije, nakon izlaska
muslimanskih vjernika iz Sulejmanije damije, zaklale dva lica naoigled prisutnih, a kad su se
ostali povukli u damiju za njima je baeno vie bombi, od kojih su svi nastradali. Voa
Arkanovaca, eljko Ranatovi - Arkan, meunarodni kriminalac, predao je raport komandantu
bijeljinskog garnizona, generalu Praeviu (koji je na Arkanov raport vojniki uzvratio).
Arkan se grlio sa Biljnom Plavi dok su sa strane, po ulicama, leali leevi ubijenih Bonjaka,
to su zabiljeile i TV kamere. Poetkom aprila 1992. godine Arkanovi Tigrovi su stigli u
Zvornik, meu njima je bio i Arkan.(). U zauzimanju Zvornika (8.-11. maja); zatim Brkog
(poetkom maja 1992.) i drugih mjesta, gdje Srbi nisu imali veinu, pored jedinica JNA, srpske
Teritorijalne odbrane i drugih srpskih formacija, ukljuujui i eeljevce, uestvovale su i
Arkanove jedinice i ubile mnogo civila.(S. eki, isto, str. 287-288.)

174

Prihvat bonjakih prognanika i izbjeglica u Tuzlu za vrijeme rata 1992-1995. godine

stanovnitvom, upravo da bi se izvrilo etniko ienje 7 prostora od nesrpskog ivlja.
Nakon pokolja i ubijanja u Bijeljini i Zvorniku, nastavljeno je istim metodama i
sredstvima u Bratuncu, Vlasenici, Srebrenici, Rogatici, Foi, Viegradu i drugim
gradovima. U veini operacija etnikog ienja bonjakog ivlja uestvovali su
zajedno JNA (posebno Uiki korpus), te razne parapolicijske i paramilitarne grupe 8 ,
koje su takoer, bile organizirane i opremljene od JNA. Goloruko civilno stanovnitvo
nije imalo drugog izbora nego bjeati i potraiti utoite u Tuzli i drugim slobodnim
gradovima (prilog 2).

III Prihvat bonjakih prognanika i izbjeglica u Tuzlu

Opina Tuzla je jedna od 13 opina Tuzlanskog kantona, konstituisanog u
procesu kantonizacije Federacije Bosne i Hercegovine 1994. godine. Od predratnih 307
km2 povrine, dananja povrina opine je neto manja i iznosi 294 km2. Tuzla
predstavlja administrativno sjedite Tuzlanskog Kantona. Pored toga to je
administrativno sjedite kantona, Tuzla je njegov i privredni, kulturni i naunoobrazovni centar. Tuzlanski kanton, kome opina Tuzla institucionalno pripada,
obuhvaa 39% teritorije regiona Sjeveroistona Bosna. Ova injenica nepovoljno utie
na razvoj, ne samo grada Tuzle, Tuzlanskog Kantona, ve i cijele regije Sjeveroistone
Bosne. Od strane UNHCR 1998. godine Tuzla je proglaena Otvorenim gradom to

Etniko ienje je posebna vrsta (ratnog) zloina kanjivog prema Konvenciji o spreavanju i
kanjavanju ratnog zloina genocida(Rezolucija UN 260A, III,9. decembra 1948. godine).
Naalost, termin etniko ienje se koristi i kao eufemizam za genocid. Dakle, upozoravamo
na razlikovanje pojmova etniko ienje i genocid.
Na osnovu raspoloivih podataka moe se utvrditi da su u agresiji i drugim zloinima u
Republici Bosni i Hercegovini sa teritorije Srbije i Crne Gore uestvovale sljedee oruane
formacije i grupe: Arkanovci, eeljevci, Beli orlovi, Rojalisti, Srpska garda, Vukovarci,
specijalci Saveznog sekretarijata za unutranje poslove, specijalci Ministarstva unutranjih
poslova Republike Srbije, Martievci, ute ose i dr.(Isto, str. 872.)

175

A. ozi, A. Sulji
potvruje kontinuitet ovog grada u uvanju tradicije otvorenosti za drugo i drugaije i
uvaavanja drugog i drugaijeg.
Poznato je da je rat u Sloveniji i Hrvatskoj poeo prije rata protiv Bosne i
Hercegovine i da prve izbjeglice u Tuzlu stiu upravo iz Slovenije i Hrvatske. Uviajui
taj problem, Ratno predsjednitvo opine Tuzla formira tab za izbjeglice u avgustu
1991. godine. Upravo u to vrijeme pristiu u Tuzlu prvi prognanici i izbjeglice ratom
zahvaenih podruja bive Jugoslavije. Sastav taba je bio multietniki. U njegov rad
aktivno su bili ukljueni predstavnici Civilne i Socijalne zatite, te predstavnici Crvenog
krsta i Teritorijalne odbrane Skuptine opine. Ovaj organ je otvorio prve kolektivne
centre za smjetaj prognanika i izbjeglica, vodio brigu o ishrani i ostalim potrebama
raseljenog stanovnitva.
Zbog, kako smo ve istakli, agresije na Bosnu i Hercegovinu, prije svega na
podruje Bosanskog Podrinja (Bijeljinu, Zvornik, Bratunac, Vlasenicu i druge gradove)
i zloina koji su vreni nad civilnim stanovnitvom (ruenje i paljenje kua, progono i
ubijanja, sijanje straha i drugih oblika represije) u Tuzlu pristie sve vei broj
prognanika iz svih krajeva Bosne i Hercegovine. Iz tih razloga Predsjednitvo Skuptine
opine Tuzla 19. decembra 1992. godine donosi odluku o osnivanju Optinskog centra
za raseljena lica, prognanike i izbjeglice. Sjedita Centra locirano je u objektu
obdanita Bambi u ulici Marala Tita br. 149 u Tuzli. Osnovni i najvei problemi bili
su: smjetaj i ishrana prognanih i izbjeglih. Manji dio prognanika uspio se smjestiti kod
rodbine i preijatelj, dok je vei dio bio na brizi Opinskom centru za raseljena lica 9 ,
prognanike i izbjeglice. Prognanici i izbjeglice su smjeteni u objekte osnovnih i
srednjih kola, u KSC Mejdan, Univerzitetsku dvoranu, studentske i ake domove,
Hotel Tehnograd i Dom penzionera. Na podruju opine Tuzla ukupno su bila 32
objekata koja su sluila kao kolektivni centri za prihvat izbjeglih i prognanih lica.
Centar je prognanim i raseljenim licima i izbjeglicama pruao kompletnu podrku
u hrani, odjei, obui, duecima, prekrivaima, peima, posuem i slino. Ukupno je na
svim poslovima angairano vie od 200 volontera entuzijasta, ukljuujui tu, pored
angairanih osoba operativaca iz Centra, Slube za evidencije magacina, prodavnica, jo
i povjerenike kolektivnih punktova i povjerenike 39 mjesnih zajednica. U svom radu
Centar za raseljena lica i izbjeglice, je jo prije formiranja Tuzlanskog okruga, zatim
Tuzlansko-podrinjskog kantona i Ministarstva za rad, socijalnu politiku i izbjeglice,
prihvatio u opini Tuzla najvei broj raseljenih lica i izbjeglica iz Sjeveroistone Bosne.
Pretpostavlja se da je kroz Tuzlu prolo preko 260.000 raseljenih lica i izbjeglica. Od
01.01.1995. godine pa sve do 01.07.1998. godine. Centar za raseljena lica i izbjeglice
organizira se kao opinski organ uprave pod nazivom Sekretarijat za raseljena lica i
izbjeglice, sa sjeditem u Tuzli, ulica Dafer Mahala broj 70. Reorganizacijom
opinskih uprava Sekretarijat se od 01.07.1998. godine transformie u Slubu za
raseljena lica i izbjeglice. Prognanici, izbjeglice i raseljena lica stambeno su zbrinjavani
na raznovrsne naine. Najei oblici stambenog zbrinjavanja bili su:
a) u naputenim privatnim kuama, 10
9

Kategorijom raseljenih lica definiraju se oni graani koji su stanovnici opine Tuzla, a koji su
bili u nemogunosti ,zbog ratnih aktivnosti stanovati u svojim kuama ili stanovima.
10
Nije bilo sluajeva da je neko nasilno istjeran iz privatne kue da bi se uselili prognanici.
Navodimo ovaj primjer , vrijedan panje, kao suprotnost onome to se deavalo u Bijeljini. U
Bijeljini su zabiljeeni, ne rijetki, sluajevi, izgona Bonjaka iz njihovih privatnih kua na
ulicu, kako bi se uselile srpske izbjeglice u Bijeljinu. U Tuzli, ali i u drugim gradovima pod
kontrolom Armije BiH, manjine (drugi i drugaiji - Srbi, Hrvati, Jevreji i ostali ) stanovali su u
svojim kuama.

176

Prihvat bonjakih prognanika i izbjeglica u Tuzlu za vrijeme rata 1992-1995. godine

b)
c)
d)
e)
f)

u naputenim stanovima nosilaca stanarskog prava,

u kolektivnim centrima,
u kolektivnim naseljima, 11
u adaptiranim, obnovljenim nedovrenim ili oteenim kuama domicilnog
stanovnitva. 12
u Dom za djecu bez roditeljskog staranja, smjetana su djeca prognanika i
izbjeglica bez oba roditelja.

Na podruju opine Tuzla u 1992. g. ukupno je bilo zbrinuto 50.615

prognanika i izbjeglica (tabela 2).
Tabela 2 . Broj raseljenih lica prema spolu i starosnoj dobi u Tuzli 1992. godine.
djeca do 1 godine starosti
djeca od 1 do 7 godina starosti
Djeca (0-18 godina
djeca starosti od 7 do 14 godina
starosti)
djeca starosti od 14 do 18 godina
Ukupno djece od 0 do 18 godina
ene
Starije osobe (ene iznad
55 godina, mukarci iznad Mukarci
60 godina)
Ukupno stare osobe
ene od 18 do 60 godina
Broj radno sposobnih lica
Mukarci od 18 do 65 godina
Ukupno radno sposobnih lica:
Broj ranjenih, iznemoglih i invalidnih osoba
Broj raseljenih lica u kolektivnom smjetaju

651
6.946
8.200
2.150
17.947
3.238
1.950
5.188
20.630
1.034
21.664
186
5.630

Primjeujemo iz ovih podataka izuzetno mali broj mukaraca ivotne dobi od 18

do 65 godina. Razlog su masovna ubistva i odvoenja u logore, te na radnu obavezu u
Vojsci Republike Srpske. Od ukupnog broja prognanih i izbjeglih, njih 44.985 bilo je
smjeteno u privatnim individualnim objektima, a za 5.630 smjetaj je bio obezbijeen
u kolektivnim boravitima. 13
Kolektivni smjetaj raseljenih lica organiziran je u 10 osnovnih kola, 4
srednje kole, dva obdanita, dva studentska doma, srednjokolskom domu, jednom
samakom hotelu, dvije sportske hale, Nastavnom centru civilne zatite Dubrave i
11

Kolektivni centri i kolektivna naselja graeni su i opremani uz pomo meunarodnih

humanitarnih organizacija. Npr., uz pomo meunarodne humanitarne organizacije NPA
izgraeno je nekoliko faza naselja u Mihatoviima sa 57 kua sa po dva apartmana. Uz naselje
je ureena potpuna infrastruktura: struja, voda, put, ambulanta, obdanite i osmogodinja
osnovna kola. Ukupno na podruju opine Tuzla otvorena su 32 kolektivna centra za smjetaj
raseljenih lica.
12
U obnovljene kue domicilnog stanovnitva raseljena lica, prognanici i izbjeglice smjetani su
na rok od 2,5 godina. U rekonstrukciji, obnovi i dogradnji ovih kua uestvovale su putem
donacija meunarodne humanitarne organizacije: NRC, Caritas, GTZ, Intersos i AMG.
13
U 1992. godini otvoreni su sljedei punktovi za kolektivni smjetaj raseljenih lica: Nastavni
centar u Dubravama (600 osoba), Privredno sportski centar Mejdan (1500 osoba),
Univerzitetska sportska dvorana (320 osoba), Osnovna kola 2 Oktobar Kiseljak (730
osoba), O Tomislav Ramljak Miladije (450 osoba), O Tomislav Ramljak podr.odjelj.
Solana (250 osoba), O Rudolf Viki Miladije (180 osoba), O Franjo Reza Kreka (180
osoba), O Jusuf jakubovi Tuanj (320 osoba), O Demal Mandi Pazar (200 osoba),
O 7 Sekretara SKOJ-a (300 osoba), O Petar Koi Solina (500 osoba) i Gra.kol.
centar-sport. sala (100 osoba). U ovim kolektivnim centrima bilo je smjeteno ukupno 5.630
raseljenih osoba. Izvor: Opinski sekretarijata za raseljena lica, Tuzla, 2008.

177

A. ozi, A. Sulji
Domu penzionera (djelimino). Sportski centar Mejdan i Univerzitetska dvorana
sluile su za prihvat raseljenih lica. Tu se vrila trijaa raseljenih lica po kategorijama i
broju, a neki su upuivani i u druge opine. Uslovi smjetaja nisu u svim objektima bili
isti. Veina objekata nije pruala povoljne uslove boravka (posebno kolski objekti). O
smjetaju majki sa djecom do 1 godine, starim i iznemoglim i invalidnim licima voena
je posebna briga prilikom smjetaja.
U 1993. godini ukupan broj prognanih, izbjeglih i raseljenih lica na podruju
opine Tuzla se poveao i iznosio je 58.000 lica. U individualnim, privatnim objektima
bilo je smjeteno 50.470 lica, dok je 7.530 prognanika smjeteno u 19 objekata
kolektivnog tipa. Poveanje broja prognanika uzrokovan je, prije svega, progonom
Bonjaka iz Konjevi Polja, opina Bratunac i Cerske, opina Vlasenica.
Iz sljedeeg tabelarnog pregleda broja prognanika sa smjetajem u privatnim
individualnim objektima u Tuzli jasno moemo da vidimo regionalnu pripadnost
prognanih, odnosno, njihovu pripadnost po opinama prijeratnog ivljenja. Najvei broj
prognanih je iz opina :Zvornik, Vlasenica, Bratunac i Brko (tabela 3).
Tabela 3. Broj raseljenih porodica prema broju lanova smjetenih u opini
Tuzla 1992-1995. godine.
R. br.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.

Opina iz koje je prognan

Zvornik sa Kamenicom,
Vitinicom, Sapnom i Snagovom
Vlasenica
Bratunac
Brko
Ugljevik
Lopare, Koraj, eli
Gradaac
Srebrenica
Doboj
Sarajevo
Bijeljina
Derventa
Modria
Foa
Bosanski Brod
Rogatica
Olovo
Jajce
Sanski most
Oraje
Odak
Prijedor
Ostale optine
UKUPNO

Broj nosilaca
izbjeglikih
kartona

Ukupan broj lica

4580
1226
1114
905
645
589
479
459
222
192
133
77
64
40
38
27
29
31
20
19
18
6
3104
14.017

19229
4575
4247
2683
2676
1945
1556
1609
608
428
326
215
171
113
83
90
81
87
20
49
46
13
9620
50.470

Kako smo ve i istakli o prognanicima i izbjeglicama, nije voena samo briga za

smjetaj i hranu, vei drugi oblici zatite, meu kojima je izuzetno bila vana
higijensko-epidemioloka zatita. Higijensko-epidemioloku zatitu od samog poetka
dolaska prognanih i raseljenih lica sprovodili su Zavod za zdravstvenu zatitu i
178

Prihvat bonjakih prognanika i izbjeglica u Tuzlu za vrijeme rata 1992-1995. godine

Higijensko- epidemioloka sluba Doma zdravlja. Svakodnevno je na objektima gdje su
bili smjeteni prognanici provoena dezinfekcija, dezinsekcija i deratizacija. Raena je
kompletna depedikulacija (otklanjanje valjivosti). Zdravstvena zatita prognanih lica
ostvarivala se putem Medicinskog centra dr. Mustafa Mujbegovi na osnovu
odgovarajuih kartona prognanika. Na osnovu izvjetaja Doma zdravlja u 1993. godini
izvreno je pregleda 2585; prueno usluga 4383; vakcina - 94; usluge socijalnog
rada 19; stacioniran broj bolesnika 191; broj BI dana 4200.
Situacija sa prehranom, ne samo prognanika i izbjeglica, bila je izuzetno
teka. Ta situacija se dramatino pogorala u zimu 1993/1994. godine zbog sukoba
Armije RBiH i postrojbi HVO. Tada se prostor dananjeg Tuzlanskog Kantona naao u
potpunoj blokadi i izolaciji. U istoj su situaciji bili svi prostori Bosne i Hercegovine pod
kontrolom Armije RBiH. Bio je to vojni pokuaj realizacije dogovora Tumana i
Miloevia iz Karaoreva 14 za definitivnom podjelom Bosne i Hercegovine i
uspostavom paradravnih tvorevina (srpske i hrvatske) na dravnom teritoriju Bosne i
Hercegovine. Iz tih razloga znaajno je pogledati nain i strukturu prehrane prognanog i
izbjeglog stanovnitva. Spremanje hrane organizovano je u 8 objekata i obezbijeen je
jedan topli obrok za sva lica smjetena u kolektivnim boravcima. Pored toga na svim
punktovima omogueno je pripremanje hrane za djecu do 1 godine starosti. Zbog
drastino smanjenih koliina prehrambenih artikala, prognanici, izbjeglice i raseljena
lica u kolektivnim centrima dobijala su samo dva obroka- jedan topli i jedan suhi.
Raseljena lica smjetena u privatnim objektima dobijala su pomo u osnovnim
ivotnim namirnicama zavisno od broja lanova domainstva. Treba istai da bez
pomoi Crvenog krsta i humanitarnih organizacija (meunarodnih i domaih) bonjako
stanovnitvo ne bi moglo preivjeti namijenjenu mu sudbinu umiranja od gladi. Ukupan
broj prognanika koji su hranu dobijali u kolektivnom smjetaju je 6.530. Za njih se
dnevno spremalo 12.314 toplih obroka i 6.905 suhih obroka. Distribucija hrane se vrila
po punktovima svakih sedam dana. U Studentskom restoranu hrana se pripremala za 12
objekata.
U 1994. godini prema podacima UNHCR-a u opini Tuzla bilo je zbrinuto 61.900
prognanika i izbjeglica. Od toga u objektima individualnog smjetaja 57.053 lica i u
kolektivnom smjetaju 4.847 lica. Prognanici su bili iz istih mjesta prijeratnog ivljenja
kao i 1993. g. Starosna struktura prognanika u 1994. godini prikazana je u tabeli br. 4.
Zapaamo znatno smanjen broj prognanika i izbjeglica u objektima kolektivnog
smjetaja, a povean broj smjetenih u individualne objekte. To se desilo iz razloga to
je jedna od osnovnih aktivnosti u 1994. godini bila usmjerena na iseljavanje kolektivnih
objekata, s ciljem obezbjeivanja humanijih uslova ivota prognanika koji su vie od
dvije godine bili smjeteni u objektima nepripremljenim za ovu namjenu. U toku 1994.
godine iseljeni su sljedei objekti kolektivnog smjetaja: SC Mejdan, Univerzitetska
dvorana, Nastavni centar Dubrave, Osnovne kole Mosnik, Kiseljak, Kreka,
Pazar, i Tomislav Ramljak, Srednje kole: Graevinska, Elektro-tehnika i
Mainska i Dio Stacionara Enver iljak.
Tabela 4. Spolno-dobna struktura prognanika u opini Tula 1994. godine.
Starost prognanika
0,5 0,5-1
(u godinama)
Broj prognanika 112 204

14

1-3

3-7

7-14

3.404

5.633

5.881

14-45
ene
9.471

45-65
ene
15.282

14-65
>65
muki
17.951 3.962

ene muki
%
%
59.13 40.87

Opirnije o dogovorima Miloevia i Tumana o podjeli Bosne i Hercegovine vidjeti u: S.

Omeragi, Dogovoreni rat, Proton, Sarajevo, 2000.

179

A. ozi, A. Sulji
Prognanici su iz kolektivnih objekata iseljeni u 119 kua koje je za ove potrebe
adaptirala Humanitarna organizacija NRC. Ista organizacija adaptirala je Osnovnu kolu
u Tunju, Mosniku i Miladijama, kao i Elektro-tehniku i Graevinsku kolu.
Adaptaciju osnovne kole u Kreki finansirala je Humanitarna organizacija CAP
ANAMUR. Stacionar Enver iljak po strukturi prognanika koji su u njemu smjeteni
predstavlja specifian kolektivni centar. Adaptaciju ovog objekta finansirala je
Humanitarna organizacija IRC. Kroz razliite programe i akcije, te uz pomo nadlenih
organa privrednih organizacija grada i optine svakodnevno su se poboljavali uslovi
ivota prognanicima smjetenim kako u kolektivnim centrima, tako i u privatnim
kuama i stanovima.
Tabela 5. Pregled prehrambenih artikala za kolektivni i
individualni smjetaj u opini Tuzla, 1994. godine.
R. br.

Artikli

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16

Ulje
Brano
eer
Grah
Lea
Mesni narezak
Sir feta
Riba 425 gr
Porodini paketi
Tomato sos
Djeija hrana
Laktovit
Mlijeko u prahu
Deterdent
Sapuni
So

Kolektivni
smjetaj
650 l
700 kg
600 kg
2500 kg
1500 kg
2000 kom
2000 kom
1800 kom
200 kom
500 kom
500 kg
330 kg
500 kg
250 kartona

Individualni
smjetaj
1750 l
16.300 kg
1750 kg
1500 kg
30 kom
275 kom
400 kg
750kg
1000 kg
-

Obrazovanje prognanika odvijalo se u okviru institucije sistema. Posebna panja u

ovoj oblasti poklanjala se realizaciji programa socijalne adaptacije raseljenih i
prognanih lica. Edukacija odraslih vrena je putem predavanja i javnih tribina. Kroz rad
dva drutvena centra (jedan na Tehnolokom fakultetu, a drugi u Samakom hotelu
Tehnograd). U organizaciji Danskog komiteta za izbjeglice (DRC) veliki broj djece
bio je ukljuen u razliite drutvene aktivnosti. Udruenje ena Tuzla organiziralo je
nekoliko zajednikih druenja sa enama prognanicama, u emu je sveukupnu podrku
davao i Optinski Centar za raseljena i prognana lica Tuzla.
U 1994. godini Optinski Centar za raseljena i prognana lica Tuzla u saradnji
sa Domom zdravlja Tuzla, Zavodom za zdravstvenu zatitu i Klinikim centrom,
zdravstveno je zbrinuo sve pristigle prognanike u Tuzlu. Svim prognanim i raseljenim
licima obezbjeena je zdravstvena zatita. Istovremeno realiziran je program dodatne
ishrane tekim bolesnicima kojima je zbog zdravstvenog stanja bila potrebna dodatna
ishrana (mlijeko u prahu, proteinski keks i dodatni obrok).
Krajem 1995. godine u Tuzli je bilo smjeteno 68.349 prognanih i izbjeglih lica.
Od toga u privatnim individualnim objektima 62.530 i objektima kolektivnog smjetaja
5.819 lica. Do poveanja broja prognanih u odnosu na kraj 1994. g dolazi, zbog
poinjenog zloina genocida nad Bonjacima u Srebrenici jula 1995. g. Manji dio
mukog stanovnitva je uspio da pobjegne, a ene i djeca su protjerani. Radi to jasnijeg
180

Prihvat bonjakih prognanika i izbjeglica u Tuzlu za vrijeme rata 1992-1995. godine

razumijevanja ovog rijetkog fenomena na tlu Evrope nakon Drugog svjetskog rata,
prezentiraemo zbirni presjek dinamike prihvata prognanika i izbjeglica u Tuzli od
1992. do 31. decembra 2007. godine (tabela 6).
Tabela 6. Broj prognanih i izbjeglih lica na podruju opine Tuzla od 1992. do 2007.
g., prema vrsti smjetaja
Rb.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.

Mjesec i godina
Decembar 1992.
Decembar 1993.
Decembar 1994.
Decembar 1995.
Decembar 1996.
Decembar 1997.
Decembar 1998.
Decembar 1999.
Decembar 2000.
Decembar 2001.
Decembar 2002.
Decembar 2003.
Decembar 2004.
Decembar 2005.
Decembar 2006.
Decembar 2007.

Kolektivni smjetaj
5.630
7.530
4.847
5.819
2.385
2.372
2.071
1.927
1.836
1.666
1.319
1.161
1.046
1.017
1.023
1.158

Individualni smjetaj
44.985
50.470
57.053
62.530
42.235
38.845
39.809
38.272
21.408
21.841
17.561
14.997
12.133
6.065
5.242
4.954

Ukupno
50.615
58.000
61.900
68.349
44.620
41.217
41.880
40.199
23.244
23.507
18.880
16.158
13.179
7.082
6.265
6.112

Kada je u pitanju teritorijalna pripadnost prognanih i izbjeglih lica, koja su u toku

rata potraila i nala utoite u Tuzli, sa sigurnou se moe konstatovati da ih je bilo iz
svih krajeva Bosne i Hercegovine. Ipak, najvie prognanika je iz Bosanskog Podrinja i
Bosanske Posavine. Po opinama najvie ih je iz Zvornika, Bijeljine, Srebrenice,
Bratunca i Vlasenice. Kako smo ve naprijed prezentirali podatke o pokretljivosti i
ukupnom drutvenom dinamizmu prognanih i izbjeglih lica na podruju opine Tuzla,
te osnovnim karakteristikama njihovog prihvata i zbrinjavanja, radi to autentinijeg
sagledavanja i razumijevanja cjeline ovog, zaista, sloenog drutvenog fenomena,
pogledajmo sada regionalnu zastupljenost prognanika i izbjeglica u Tuzli u periodu od
1996. g. do 31.12.2007. godine.
Tabela 7. Prognanici i izbjeglice u Tuzli od 1996. do 2007. g. prema opini predratnog
prebivalita
Opina
Zvornik
Srebrenica
Bijeljina
Bratunac
Vlasnica
Ugljevik
Brko
Doboj
Kalesija
Lopare
B. Luka
Modria
Prijedor

1996.
14256
4641
5143
3909
3497
2433
2216
1378
731
582
154
119
121

1997.
12573
4641
4660
3909
3497
2433
2216
1378
731
582
154
119
121

1998.
12573
4641
4971
3909
3497
2433
2216
1378
731
582
154
119
121

1999. 2000. 2001. 2002.

11125 9187
9377
7575
4864
1943
1957
1675
5235
4518
4653
3381
4111
2412
2361
2083
3555
1921
1915
1616
2433
786
766
767
2216
851
845
635
1378
350
284
145
73
86
84
66
582
330
330
154
39
23
119
53
56
33
121
36
31
Nastavak tabele na sljedeoj stranici

2003.
6804
1318
2736
1726
1352
638
511
128
64
149
22
31

2004.
5743
1263
1149
1543
1233
618
466
128
64
149
22
31

2005.
3573
798
488
967
548
193
69
21
10
111
5
5
7

2006.
3159
714
372
816
493
183
65
21
10
113
3
5
7

2007.
3134
699
388
758
477
183
70
16
14
112
5
4

181

A. ozi, A. Sulji
Gorade
Gacko
Foa
Rogatica
Viegrad
Glamo
Jajce
Derventa
Ost. FBiH
Ostali RS
eli
Odak
Stolac
B. Brod
Olovo
Ilija
Gradaac
S. Most
Trebinje
Z. Mostar
Milii
Osmaci
ekovii
Han Pij.
Srbinje
Teoak
Sapna
Ukupno:

118
149
130
97
149
127
79
2416
1366
116
105
16
44
36
372
108
12
-

44620

118
149
130
97
149
127
79
1178
1366
116
105
16
44
36
372
108
12
-

41217

118
149
130
97
149
127
79
1719
1366
116
105
16
44
36
372
108
13
-

41880

118
149
130
97
149
127
79
1208
1366
116
105
16
44
36
372
108
13

40199

3
10
40
36
33
13
20
132
154
291

23244

3
40
36
33
23
13
135
194
361

30
25
20
10
6
90
142
99

29
25
20
10
6
80
142
166

29
25
20
10
3
80
142
166

17
6
5
30
54
46

18

11
41
35
28
26
19
28
25
18880

11
44
23
28
26
19
28
22
16158

11
44
17
28
26
19
28
22
13179

56
16
21
10
14
12
7082

23507

14
17
5

16
17
2

5
27
60
56

5
28
50
20

56
15
24
13

52
15
25
10

12
6265

12
6112

IV U cijelom Tuzlanskom kantonu isto kao i u Tuzli

Ako se elimo drati jednog od osnovnih znanstveno-metodolokih principa
(princip cjeline) neophodno je fenomenologiju prihvata i zbrinjavanja prognanih i
izbjeglih lica u Tuzli uporediti sa njezinim neposrednim okruenjem, tj. sa drugim
opinama u Tuzlanskom kantonu. Iz tih razloga prezentiraemo osnovne pokazatelje
broja prognanih i izbjeglih lica u drugom opinama Tuzlanskog kantona. Takoer, emo
prezentirati starosnu, polnu i nacionalnu strukturu prognanog i izbjeglog stanovnitva na
podruju cijelog Tuzlanskog kantona. Zbog ratnih uslova ivota, prevelikog dinamizma
nasilnog migriranja stanovnitva, bilo je jako teko u ratnim godinama voditi precizne
pokazatelje o broju prognanih i izbjeglih lica. Procjenjuje se da je u raznim vremenskim
intervalima, u toku rata, u Tuzlanskom kantonu, privremeni smjetaj zatrailo cca
300.000 stanovnika. Ovom prilikom iznijeemo podatke sa stanjem 31.12.1997. g., jer
su to prvi potpuno tani podaci za cijeli Kanton.
Krajem 1997. g. kao rezultat etnikog ienja i zloina genocida nad Bonjacima,
na prostoru dananjeg Tuzlanskog kantona prinudno migriralog stanovnitva bilo je
146.137 osoba, iz 70 i vie optina sa cijelog prostora Bosne i Hercegovine. 15 Dodamo
li ovom broju 468550 domicilnog stanovnitva, vidimo da je na podruju Kantona
ukupan broj stanovnika krajem 1997. godine iznosio 614.687. Procentualno, domicilno
stanovnitvo inilo je 76.2% a, raseljena lica 23.8%. Zbog nedostatka stambenog
prostora, u 1997. godini 6258 raseljenih lica smjeteno je u 11 kolektivnih naselja, a u
12 kolektivnih centara 766 lica. Svojom ukupnom sadrajnou ova naselja
15

Prezentiramo podatke sa stanjem 31.12.1997. god. iz razloga to u prvoj godini postratnog

perioda i u toku rata, zbog velike drutvene pokretljivosti raseljenih osoba nije bila ustrojena
precizna statistika baza podataka.

182

Prihvat bonjakih prognanika i izbjeglica u Tuzlu za vrijeme rata 1992-1995. godine

predstavljala su istinske socijalne rane , na i onako demografski destruiranoj strukturi
regije.
Tabela 8. Starosna, polna i nacionalna struktura prognanog i izbjeglog
stanovnitva na podruju Tuzlanskog Kantona (stanje 31.12.1997). 16
Optina
Banovii
Brko
eli
Doboj Istok
Graanica
Gradaac
Kalesija
Kladanj
Lukavac
Srebrenik
Teoak
Tuzla
ivinice
Zvornik
Ukupno

Pol (u %) Nacionalna struktura (u %)

Ukupan Starosna struktura (u godinama)
broj 0-1 1-3 3-7 7-14 14-65 >65
M Bonjaci Hrvati Srbi Ostali
5623 265 264 515 796 3510 273
15063 62 336 550 1905 10672 1538
4854 54 93 155 674 3093 785
8345 281 1110 896 2449 2754 855
7242 399 647 833 1490 3462 411
4422 36 93 256 567 2990 480
5434 297 403 756 1285 2668 25
6077 31 52 103 400 4980 511
7518 173 525 654 1237 4421 508
12639 665 980 1093 1672 7065 1164
3593 133 138 230 352 2467 273
41217 159 2206 4176 6171 23343 5162
19692 245 418 2341 2981 11626 2081
4418 58 332 691 846 1933 558
146137 2858 7597 13249 22825 84984 14624

45
51
58
56
54
54
52
55

55
49
42
44
46
46
48
45

63

37

54,5 45,5
69 31
60 40

99
97
99.8
99.8
99.99
99.4
99,8
99.9
99.56
85
99,9
99.2
98.5
100

0
1
0
2
0.5
0.5
0.05 0,15
0
0.04 0.06 0.012
0,01 0
0
0.55 0.05
0
0,2
0.05 0.05
0
0.37 0.07
0
14
1
0
0,01
0.3 0.26 0.24
0.8 0.2
0.5

Izneseni podaci pokazuju da je prognano i izbjeglo stanovnitvo na podruje

Tuzlanskog kantona, bilo, skoro iskljuivo bonjake nacionalnosti. Migriranje,
uzrokovano nasilnim protjerivanjem bilo je potpuno, jer su migrirale sve starosne dobi i
osobe oba pola. Upeatljiv je primjer velikog stradanja mukaraca, na to ukazuju
podaci degradirane polne strukture, na tetu mukog pola. Najvie stradanja
doivjelo je muko stanovnitvo od 15 do 65 godina, dakle, radno sposobno
stanovnitvo, to pored ostalih uslova, jo vie negativno utie, ne samo na
demografski, ve i na ukupan drutveni razvoj.

V Politiko-administrativna razdrobljenost (podijeljenost) regije sjeveroistona

Bosna danas
Rat protiv Bosne i Hercegovine 1992-1995 godine uzrokovao je velika stradanja i
prinudne migracije stanovnitva. Primjenom nasilja, ugroavanjem ivota i razaranjem
materijalnih dobara dolo je do nacionalnog preoblikovanja demografske strukture
sjeveroistone Bosne, kao u ostalom i ostalih dijelova Bosne i Hercegovine. Bonjako
stanovnitvo iz Bosanskog Podrinja cjelokupno je, izuzimajui grad Gorade sa
najuom okolinom, nasilno protjerano prema regionalnim centrima Sarajevu i Tuzli, te
ostalim gradovima i naseljima u njihovom okruenju . S druge strane, ne na isti nain,
stanovnitvo srpske nacionalnosti doselilo se u gradove i naselja u Bosanskom Podrinju
u kojima je prije rata, ivjelo veinsko bonjako stanovnitvo. 17 Na ovaj je nain bitno
16

Pod optinom Zvornik imenovana je dananja teritorija optine Sapna, isto tako naseljena
mjesta Rahi, Maoa i dr. pod kontrolom Armije RBiH administrativno su voena kao optina
Brko. Izvor podataka su optinske slube za raseljena lica i izbjeglice.
17
Vrlo bitno je istai injenicu da Bonjaci ,nisu predstavljali samo demografsku veinu
stanovnitva bosanskog Podrinja(57%),ve su oni istovremeno bili i veinski vlasnici nad
zemljom(61,5%).Opirnije pogledati u: A. ozi, Bonjaka vertikala vlasnitva nad zemljom u
bosanskom Podrinju, Zbornik radova, Filozofski fakultet, Tuzla, 2002. g. str. 135-143.

183

A. ozi, A. Sulji
naruena, prijeratna, milenijski sedimentirana, ne samo etnika, ve i socijalnodemografska, kulturna, ekonomska i komunikacijska struktura sjeveroistone Bosne.
Demografska naruenost i izoblienost, u odnosu na prijeratno stanje, sjeveroistone
Bosne, ne ogleda se samo u etnikoj, polnoj i starosnoj strukturi, ve i u socijalnokulturnoj i administrativno-politikoj. Pogledajmo vizuelno tu iracionalnu, neprirodnu,
nehistorijsku, nemoralnu i nadasve, necivilizacijsku, ratom i nasiljem uspostavljenu
dananju politiko-administrativnu podjelu regije sjeveroistone Bosne. Prije rata, i dugi
niz stoljea, jedinstvena ekonomska, drutvena, komunikacijska, prirodna, regija
sjeveroistone
Bosne,
Dejtonskim
mirovnim
sporazumom je podijeljena na
pet administrativno-politike
cjeline, to, uistinu, predstavlja
osnovni faktor zapreke brem
drutveno-ekonomskom
razvoju cijele regije. Tih pet
politiko-administrativnih,
odvojenih, parcijaliteta su:
Tuzlanski kanton, povrine
2.649 km2, Distrikt Brko,
povrine 493 km2, Kanton
Oraje, sastavljen od dvije
odvojene
enklave,
Okrug
Bijeljina i dio koji pripada
Okrugu Doboj. I Okrug
Bijeljina i Okrug Doboj
pripadaju Republici Srpskoj
(prilog 3).
Zakljuak
Rat protiv Bosne i Hercegovine 1992-1995 godine uzrokovao je velika
stradanja i prinudne migracije stanovnitva. Ve u avgustu 1991. godine u Tuzlu stiu
prvi prognanici i izbjeglice iz ratom zahvaenih podruja bive Jugoslavije. Zbog
agresije na Bosnu i Hercegovinu, prije svega na podruje Bosanskog
Podrinja,(Bijeljinu, Zvornik, Bratunac, Vlasenicu, Viegrad, Fou i druge gradove)i
zloina koji su vreni nad civilnim stanovnitvom(ruenje i paljenje kua, progon i
ubijanja,sijanje straha i drugih oblika represije) u proljee 1992. g. u Tuzlu pristie
veliki broj prognanika i izbjeglica iz svih krajeva Bosne i Hercegovine.
Krajem 1992. g u Tuzli je ve boravilo i bilo zbrinuto 50.615 prognanih i izbjeglih
lica. Broj prognanih i izbjeglih u Tuzli se svake ratne godine poveavao, da bi krajem
1995. godine dostigao cifru od 68.349 prognanih i izbjeglih lica. Od toga u privatnim
individualnim objektima bilo je smjeteno 62.530 i objektima kolektivnog smjetaja
5.819 lica. Do poveanja broja prognanih u odnosu na kraj 1994. g dolazi, zbog
poinjenog zloina genocida nad Bonjacima u Srebrenici jula 1995. g. Prognanici,
izbjeglice i raseljena lica stambeno su zbrinjavani na raznovrsne naine. Najei oblici
stambenog zbrinjavanja bili su: u naputenim privatnim kuama, naputenim stanovima
nosilaca stanarskog prava, u kolektivnim centrima, kolektivnim naseljima, u
adaptiranim, obnovljenim, nedovrenim ili oteenim kuama domicilnog stanovnitva.
u Dom za djecu bez roditeljskog staranja, smjetana su djeca prognanika i izbjeglica bez
oba roditelja.
184

Prihvat bonjakih prognanika i izbjeglica u Tuzlu za vrijeme rata 1992-1995. godine

Organi opine Tuzla prognanim i raseljenim licima i izbjeglicama pruali su
kompletnu socijalnu podrku. Ta podrka, osim u stambenom zbrinjavanju, pruana je i
u hrani, odjei, obui, peima, posuu i drugim kunim i sanitarnim potrebama.
Prognanicima i izbjeglicama pruana je i zdravstvena zatita. Neophodno je istai da su
u ovom procesu uestvovale i meunarodne i domae humanitarne organizacije. Bez
njihove pomoi sama opina ne bi mogla izvriti potpuno zbrinjavanje prognanih i
izbjeglih lica. Koordinator i glavni rukovodilac ovog sloenog procesa bio je opinski
organ zaduen za prognana i izbjegla lica.
Kada je u pitanju teritorijalna pripadnost prognanih i izbjeglih lica, koja su u toku
rata potraila i nala utoite u Tuzli, sa sigurnou se moe konstatovati da ih je bilo iz
svih krajeva Bosne i Hercegovine. Ipak, najvie prognanika je iz Bosanskog Podrinja i
Bosanske Posavine. Po opinama najvie ih je iz Zvornika Bijeljine, Srebrenice,
Bratunca i Vlasenice. Tuzla i do danas(kraj 2007. g i poetak 2008. g)prua utoite za
6.112 izbjeglih i raseljenih lica, koji se nisu uspjeli vratiti u mjesta svog prijeratnog
ivljenja.

Literatura:
1.
2.
3.

4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.

Bonjevi Ilijas, Regije i centri

drutveno-ekonomskog razvoja BiH,
Ekonomski institut, Sarajevo 1969.
Bonjevi Ilijas, Regionalizacija Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1992 godine.
ozi Adib, Prinudne migracije i problemi razvoja regije sjeveroistone
Bosne, Zbornik radova: Regionalno razvojna problematika BiH i susjednih
zemalja u procesu pribliavanja Evropskoj uniji, Univerzitet u Tuzli, 2003.
ozi Adib, Bonjaka vertikala vlasnitva nad zemljom u bosanskom
Podrinju, Zbornik radova, Filozofski fakultet, Tuzla, 2001.
ozi Adib, Drutveno-historijska situiranost Bonjaka u Srebrenici, Pogledi,
br. 8. Tuzla, 2001.
Hodi Kadrija, Klapi Muharem, Socioekonomski pregled Tuzlanskog
kantona, Ekonomski institut Tuzla, 2001.
Kikanovi Mirsad, Postratne demografske prilike Tuzlanskog kantona,
Pogledi, br.8. Tuzla, 2001.
Klai Vjekoslav, Povijest Bosne, Fototip izdanja iz 1882 godine, Svjetlost,
Sarajevo, 1990.
Klapi Muharem, Tuzla kao razvojni centar sjeveroistone Bosne, Ekonomski
institut Tuzla, Tuzla, 2002 god.
Petri Mario, O migracijama stanovnitva u Bosni i Hercegovini, GZM,
Sarajevo, 1963. Sv. XVIII.
Stanovnitvo Bosne i Hercegovine. - Narodnosni sastav po naseljima, Dravni
zavod za statistiku, Zagreb, 1995 godine.
Podaci (izvjetaj) Ministarstva za rad socijalnu politiku i izbjeglice u Vladi
T.K-a, za 1997 god.
Podaci (izvjetaj) Ministarstva za obnovu razvoj i povratak u Vladi T.K-a za
2002 godinu.
Podaci UNHCR-a: Minority Return Statistics fot Municiapalities in SonBiH
AOR period January 1996-December 2002.
iga Jusuf, Tradicija Bosne koju su izdali, VKBI, Sarajevo, 2001 godine

185