ELEKTRINI UREDJAI NA KRANOVIMA I DIZALICAMA

1. Elektrino napajanje
U gradnji dizalice normirani su danas sljedee vrste struja i napona:
A) Trofazna naizmjenina struja

Trofazna naizmjenina struja 50 Hz 380 V, 500 V za napajanje kranova i motora;

3 kV, 6 kV, 10kV za napajanje utovarnih mostova
i kranova.

Trofazna naizmjenina struja 60 Hz

440V na brodovima i zemljama engleskog

govornog podruja.

Monofazna naizmjenina struja

60 Hz i 50 Hz

110 V, 220 V za osvjetljenje i upravljanje.

B) Istosmjerna struja

24 V, 42 V za rune lampe kao zatitni niski

napon 110 V, za osvjetljenje i upravljanja, 220 V
za osvjetljenje, motore,
elektromagnete za
dizanje 440 V- 600 V za motore.

Prednosti i nedostatke i jedne i druge vrste struje nije lako jednoznano vrednovati , pa ocjenu
treba formirati na osnovu radnih uslova i mogunosti opskrbljavanja energijom .
Npr :
Naizmjenina struja transformie se na visoki napon koji zahtijeva manji presijek
kablova , te se ti kablovi vode do mjesta koritenja na kranu , tu se transformie na radni
napon .
Istosmjerna struja - istosmjerni motori se bolje i lake upravljaju iznad i ispod nazivnog broja
obrtaja , ali su skuplji i komplikovaniji i zahtijevaju zbog svog kolektora i troenja etkica
vie panje i odravanja . U novije vrijeme primjenom savremenih elektrinih (elektonskih)
komutiranih motora poboljava se upravljanje naizmjeninim motorima .
U Evropi preovlauju motori naizmjenine struje
U SAD preovlauje napajanje istosmjernom strujom
Najvaniji elektro uredjaji su : elektromotori, uravljaki uredjaji, releji, elektrokontaktni ili
kontaktni prekidai, pomoni i krajnji prekidai, kranski prekidai , otpornici , otkoni uredjaji.
MOTORI
Motori za dizalice mogu biti:
1. Motori na istosmjernu struju (DC)
2. Motori na naizmjeniu struju (AC)

1) trofazni (monofazni) asinhroni (sinhroni)

2) upravljani (servo AC)
3. Motori sa elektrinom konicom na vrtlone struje

U Evropi su prihvaeni trofazni asinhroni motori. Razlikuju se:

kavezni motori,
kliznokolutni motori.

Kavezni motori sa direktnim uklapanjem se koriste za snage do 2.2 kW. Za snage iznad 3
kW se koriste putem ukljuivanja sistemom zvijezda trougao. To podrazumijeva da je motor
predvien za stalni rad u spoju trougao, pri emu se radi zaleta motor prvo prikljui na
zvijezdu, a nakon zavrenog zaleta vrati na trougao .

Rotor asinhronog kaveznog motora

Poto je kod zvijezde manja fazna struja, to je i potezni moment motora smanjen za 1/3 od
nominalnih vrijednosti u tablicama motora, to za posljedicu ima mirnije ukljuenje u rad i
manje dinamiko optereenje konstrukcije .

Struja i napon kod veze zvijezda i trougao

M obrtni moment
Mn nazivni moment
MA potezni moment
MS sedlo momenta
MK prevojni moment
n - broj obrtaja
ns sinhroni broj obrtaja

Karakteristika asinhronog kaveznog motora

Slika xx - Karakteristike kaveznog motora u funkciji od tipa ankera

Klizno kolutni motori se zbog laganijeg startovanja koriste kod mehanizama za dizanje.
Pokretanje i podeavanje ugaone brzine se postie putem rotorskih pokretaa, tj. ukljuivanjem
otpornika u svaku fazu rotorskog namotaja, ime se potezni momenat postepeno regulie do
njegove maksimalne veliine .

Rotor klizno kolutnog asinhronog motora

Klizno kolutni motor (zvijezda,

trokut

Slika xx - Zavisnost karakteristike momenta motora od iznosa u rotor dodanog omskog otpora
Rd (1 prirodna karakteristika Rd = 0; 2 dodatni otpor Rd = 2.5R2; 3 dodatni otpor Rd =5R2; 4
dodatni otpor Rd = 9R2)

Karakteristika klizno kolutnogmotora

Zavisnost poteznog momenta od rotorske struje

Kavezni motor

Klizno kolutni motor

Slika xx Promjena smjera rotacije kloznokolutnog i kratkospojenog (kaveznog) motora

Rotori asinhronih motora imaju manji broj obrtaja () od statorskog polja (s) , to je dato
putem klizanja motora S, pri emu je

S = ( s)/

Brzina obrtaja u
% nazivne
brzine
Moment motora
u%
nazivnog
momenta
Snaga motora u
% nazivne
snage

100

90

80

70

60

50

40

30

100

96

91

86

80

72

62

47

100

86

73

60

48

36

26

16

%
%

P%

Slika xx Zavisnost momenta i snage motora u funkciji broja obrtaja

Reimi intermitiranih pogona

Prema propisima VDE 0530/1972 internacionalne organizacije IEC reimi rada elektromotora
se mogu podijeliti u osam klasa koje oznaavamo sa S1 - S8 .
a)

Trajana pogon reim S1

b) Kratkotrajni pogon - reim S2

ts

tR = stvarno radno vrijeme Tdoz

T = prema standardima =10 , 30 , 60 , 90 min
t s = vrijeme stabilizacije = (4 5 )
b)

Naizmjenino optereenje konstantnim teretom - reim S3

Intermitemcija ED (EinschaltsDauer)
ED

tR
tR tm

100% u 100%

tm vrijeme mirovanja

c)

Naizmjenino optereenje sa zaletnim momentom S4

ED

tZ tR
t
100% R 100
tZ tR tM
tC

tz = vrijeme zaleta motora

d)

Naizmjenin optereenje sa zaletnom momentom i koenjem S5

ED

tZ tR tK
t
100% R 100
tZ t R t K tM
tC

Standardna intermitencija ED 15 % , ED 20 % , ED 25 % , ED 40 % , ED 60 % , ED 100 % .

Provjera motora na zagrijavanje

U katalogu su za svaku standardnu intermitenciju date odgovarajue ekvivalentne snage motra
Pkat .To je ona snaga sa kojom bi motor sa tim reimom rada mogao da radi neogranieno
dugo, a da ne doe do povienja njegove temperature . Poto je po Dulovom zakonu razvijena
toplota proporcionalna kvadratu struje (snage) i vremena
Q = RI2t , R=U/I, Q=UIt , Q=Pt,
Qtr = Qisp =>
te se na osnovu stvarne snage motora Pst i stvarne intermitencije dobiva da je:
Pkat Pst

EDst = stvarna intermitencija

EDkat = usvojna intermitencija iz kataloga

ED st
EDkat

Ako su ciklusi meusobno razliiti po trajanju (t 1,t2, t3, t4) i po snazi optereenja motora (P 1, P2,
P3, Pn)onda je:
2

Pst

P1 t1 P2 t 2 Pn t n
t1 t 2 t 3 t n

srednja kvadratna snaga Pst ili efektna kvadratna snaga .

Klasa zaleta motora KZ definie broj zaleta motora na sat uzimajui u obzir termiku
ekvivalentnost izmedju zaleta motora i elektrinog koenja motora .
Kz = broj zaleta +0.8 x broj koenja + 0.25 x broj impulsa = n z n k 0.8 0.25ni
Kataloke klase zaleta mogu bit 150 , 300 , 600 .
Pored klase zaleta uvodi se i pojama faktora zaleta Fz
J
Fz = Kz
J max
J = indukovani moment optereenja
J max = vrijednost iz kataloga za odgovarajui motor
Ovisnost snage o faktoru zaleta
Redukovana snaga

oitava se na osnovu dijagrama (dobiven mjerenjem) .

P2 P2 nom Fz

P2 = 34 kW snaga u radnom ciklusu

Primjer :

n
= 1000 min 1
ED = 60 %
n Z =120 / h
n K = 100 / k
J tereta = 7.5 kg/m 2
a ) Klasa zaleta
K z nZ n K 0.8 120 0.8 100 200 150

U klasi zaleta do 300, za intermitaciju S4 , S5 sa 60% ED se odabire motor sa sljedeom

veom snagom 38 kW to je :
2AK Md
za koga je

280 (5-6) broj polova

J rot = 2 kgm 2
J max = 4.625 kgm 2
P2 nom = 45 kW (za trajni pogon)

Fz K z

J
J max

200

P
7 .5 2
410 2 0.79
4.625
P1

Redukovana snaga P2 0.79 P2 n 0.79 45 35.6 34kW zadovoljava.

OTKONI UREDJAJI
Za upravljanje mehanikim konicama slue otkoni uredjaji. Istivremeno s ukopavanjem
pogonskog motora (serijski, paralelno), otkoni uredjaj dobiva struju i oslobadja konicu. Kada
je motor iskopan ili iy drugih razloga nije pod naponom, konica se aktivira djelovanjem
opruge ili utega .

Vrste otkonih uredjaja :

a) elektromagnetski otkoni uredjaji
b) elektro dinamiki otkoni uredjaji (ELDRO)
c) centrifugalni otkoni uredjaji
a) ELEKTROMAGNETSKI OTKONI UREDJAJI

Slika xx Fotografija i presjek elektromagnetnog otkonog ureaja

1. podatak o sili u katalogu ukljuuje i silu potrebnu za dizanje jezgra, Za dizanje se koristi 2/3
sile u katalogu .
2. kataloki hod jezgre u radu treba koristiti samo 75 80 %. Ostalo je sigurnost .
3. ED treba birati veu nego kod motora (npr. 60% umjesto 40 %). Poto motor ne radi sa
punim optereenjem, on moe izdrati i veu intermitenciju od propisane, a magnet ne moe
jer uvjek radi sa punim optereenjem.
4. Serijska veza motor-elektromagnet: Motor ukljuen - otkoni uredjaj ukljuen (prikljuak
na glavni vod struje) motor radi na prazno mala potezna struja, pa ne otvara dovoljno
konice, klizi po bubnju . (redni prikljak)

5. Paralelna veza motor-elektromagnet: Poseban strujni krug (izbjegavaju se nedostatci iz

take 4) trai dodatne upravljake ukljuno iskljune elemente.
Rade Konar otkoni magneti za trofaznu struju :
a) 120 ukopavanja na sat (ED 40 %)
b) 25 ukpoavanja na sat (ED 100%)
c) 300 ukopavanja na sat (ED 40 %), hod 3 cm

b) ELEKTRO DINAMIKI OTKONI UREDJAJI - ELDRO

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

veliki vijek trajanja 20 x106 ukljuivanja

veliki hod 5 150 mm
veliki broj ukljuivanja na sat 200 4000 / h
mala snaga elektromotora 0,1 4 kW
bezuslovno iskljuivanje i isljuivanje
promjena pritiska proporcionalna kvadratu brzine motora
mogunost regulacije sile otkoivanja putem promjene broja obrtaja motora
vremena podizanja i sputanja mogu se regulisati putem hidraulinih ventila
ako je ugradjena opruga , onda se moe izbjei opruga na konici (nazivna sila opruge u
katalogu je odredjena kod 1/3 hoda ).

c) Drol uredjaj

F 0.5 40 KN
h = 30

300 mm

ED = 60% , 600 ukop./h

d)

ELEKTRO-MAGNETNA LAMELNA KONICA

NA TROFAZNOM ASINHRONOM MOTORU
RADE KONAR (oznaka 5AZK , 4AZK )

U mirovanju motor i konica nisu pod naponom . Opruga konice potiskuje kotvu na disk s
tarnim ploama ime je rotor blokiran. U momentu ukljuivanja motora namot konice dobije
napon , elektromagnet privue kotvu savlada silu opruge , disk sa tarnim ploama koji je

aksijalno pomian se oslobodi trenja i rotor se moe slobodno obrtati. U osnovnoj izvedbi
konica je predvidjena za istosmjerni napon .Konica se prikljuuje na napon preko mosnog
ispravljaa koji je ugradjen u prikljuni ormari elektromotora.

Uklapanje i isklapanje konice se moe izvesti i naizmjeninom strujom . Isklapanjem u

istosmjernom krugu se postiu kraa vremena koenja.

Doputeni broj koenja na sat zavisi od veliine zamanih masa , momenta tereta za vrijeme
zaleta i optereivanja .Moe se odrediti prema formuli :
Zd

k g kt
km

( h 1 ) ; Z d - dopunski broj koenja ;

Z0

Z 0 - dozvoljeni broj uklapanja motora sa konicom prazno 1/h

(dato u katalogu)
km

Jm Jd
Jm

Ju
Jm

( kgm 2 ) ; J m - moment inercije motora

J d - dodatni moment inercije reducirana brzina

motora

kg 1

Mt

M n - nazivni moment motora

(Nm)

1 .8 M n

M t - srednji moment tereta za vrijeme zaleta

k t 1

Pm

Pn - nazivna snaga motora

(kW)

P - snaga optereenja

Vrijeme koenja
tk

Ju n

9.55 M k M t

t2

n broj obrtaja u minuti

t 2 - vrijeme reagiranja ( 60 660 mS ) konice

+ moment tereta doprinosi koenju (min 1 )

- moment tereta ne doprinosi koenju ( S )
M k = moment koenja ; M t = moment tereta

Uredjaji za aktiviranje i deaktiviranje konice

Aktiviranje (deaktiviranje) konice se moe izvoditi :
a) oprugom
b) utegom
Opruga i uteg zahtijevaju otkoni uredjaj koji moe biti :
1. elekto magnetni
a) za istosmjernu struju
b) za naizmjeninu struju
2. elektrohidraulini
a) eldro uredjaji
b) uljni uredjai
3. centrifugalni uredjaji
4. zavojno kuglasti uredjaji
Svi ovi uredjaji se koriste za zadravajue konice koje su u stanju mirovanja tereta aktivne , a
u toku dizanja i sputanja deblokirane . Kod konica za vonju i regulirajuih konica
neophodno je aktiviranje konica od strane kraniste nonim ili runim putem . Deblokiranje se
izvodi putem opruge ili utega . Prenos sile od kraniste (none ili rune ) moe biti :
1. polunim putem
2. hidraulinom polugom

1. Nepogodne za velika rastojanja , velika vlastita teina ,slabija osjetljivost kraniste zbog
uticaja trenja , gybi se univerzalnost elemenata jer poluge moraju po duini biti
prilagodjene svakoj novoj konstrukciji krana .

2. Kod velikih konica semoe nona ili runa dejstva

upravljivom motornim pumpom .

kraniste zamjeniti sa servo

Uredjaji za koenje sa hidraulinom polugom

Ukoliko rade na otvorenom prostoru izloeni su dejstvu vjetra te moraju imati i zadravajuu
konicu kada je dizalica izvan pogona . Zbog toga su oni snadbjeveni dodatnom mogunou
koenja opruge ili teine kada je dizalica izvan pogona .
Kod diyalica kranova velikih masa postoje pored mehanikih konica sa hidraulinom sa
hidraulinom konicom prilagodjene na pogonske motore i elektrine konice koje rade na
principu vrtlonih struja. Njihov zadatak je da djeluju na poetku faze koenja , smanjujui
brzinu krana , a tano pozicioniranje (zaustavljanje) krana se ostvaruje nono ili runo
opsluvanom mehanikom konicom.