Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, Cilt: 3, Say: 5, Ocak-2013, s.

95-116

AOLSDE BR DA KENT: AGA

Yusuf SEZGN
Z: Herodotos, Aigaiyi Aiollerin Aiolis Blgesinde kurduu 12 kent arasnda
saymaktadr. Antik yazarlar Aiollerin blgeye gelilerinin M.. 1100 tarihlerinde baladn
ileri srseler de, kaz sonular imdilik kentin kuruluunun M.. 7. yzyln ilk yarsndan
daha erkene gitmediini gstermektedir. Polybiusun aktarmna gre, Bithynia kral Prusias II
ile Attalos II arasnda gerekleen bir savata Aigai ciddi bir ekilde tahrip edilmitir (M.. 156154). Prusias II, sava sonrasnda yaplan bar antlamas gereince, tahrip ettii kentlere 100
talent demek zorunda braklmtr. Kent bu tarihten itibaren, muhtemelen Pergamon
Krallnn da desteiyle, blgede ekonomik ve kltrel bir ekim merkezi olmu, Tiyatro,
Kent Meclisi Binas (Bouleuterion) ve Agora gibi grkemli yaplarla donatlmtr. Aigainin
Hellenistik Dnem boyunca ekonomik adan gl bir kent olduu anlalmaktadr. Kentin
dokumaclkta ve yn retiminde blgede en nemli merkez olduu bilinmektedir.
Anahtar Kelimeler: Aigai, Aiolis, Bouleuterion, Apollon Khresterios.
THE M OUNTAINOUS CITY OF AEOLIS: AIGAI
ABSTRACT: Herodotus names Aigai among the twelve cities that Aiolians established in the
Aiolis region. Although the historians in the antiquity claimed that the Aiolian migrations to the
area began in the beginning of the twelfth century BC, the current data obtained from the
archaeological excavations indicate a date only as far back as the first half of the seventh
century BC for the establishment of Aigai. According to Polybius' narrative, Aigai suffered
extensive damage during a battle between Prusias the second, the King of Bithynia and Attalos
the second (one fifty-six one fifty-four BC). In fulfillment of the post-war treaty Prusias the
second was forced to pay one hundered talents to the cities that he damaged. Following this
period, Aigai became an attractive economical and political center probably with the support
that it received from the Kingdom of Pergamon and it was adorned with glamorous structures,
such as the theater, bouleterion and the agora. It is evident that Aigai was an economically
powerful city throughout the Hellenistic period. It is known that the city had a stronghold in
the region in textile weaving and wool production.
Keywords: Aigai (Aegae), Aeolis, Bouleuterion, Apollon Khresterios.

Aigai antik kenti, Manisa li Merkez leye bal Yundda Kseler

1
Kynn 2 km. gneyindeki Gn Dann zerinde yer almaktadr. Aigai,
gney ucunda birleen Pythikos ile onun kolu olan Setlik Deresinin
ortasnda bir yarmada gibi uzanan bir tepe ve onun kuzey rzgrna kapal
bat ve gney yamalar zerine konulanmtr (Res. 1). Antik kent, adna
antik ada Aspordene, gnmzde ise Yund Dalar ad verilen volkanik

Yrd.Do.Dr., Trakya niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Tarih Blm, Balkan Yerlekesi,

Edirne, yusufsezgin.aigai@gmail.com
1
Aigai Kazs buluntularn yaynlamama izin veren deerli hocam Aigai Kazs Bakan Prof.
Dr. Ersin Doere teekkr ederim.

YUSUF SEZGN

kayalklarda hayvanclk, zellikle kente adn veren kei yetitiricilii, yer

yer kk ovacklarda birikmi verimsiz toprakta tarm yaparak yaamlarn
srdrenlerin kurduu bir da kentidir. Yaklak 1000 yla yakn bir sre
varln srdren kent, yakndaki Ege Denizinin kysnda yeermi
uygarln izlerini tayan grgl bir halk barndrmtr.
Herodotos, Aigaiyi Aiollerin Aiolis blgesinde kurduu 12 kent arasnda
saymaktadr. Antik yazarlar Aiollerin blgeye gelilerinin M.. 1100
tarihlerinde baladn ileri srseler de kaz sonular imdilik kentin
kuruluunun M.. 7. yzyln ilk yarsndan daha erkene gitmediini
gstermektedir. Kentin ad Herodotosta Aigaiai (I.149), Polybiusta
Aigaieon (His. XXXIII.13) Tacitusda Aegaeates (Tac.Ann. II.47),
Pliniusda Aegaeae (Nat.His., V.32), kentin bast sikkelerde ise, Aigeaion,
Aigaion ve Aigeon olarak gemektedir.2 Kentin adn anan dier antik
yazarlardan Strabon (XIII.3.5), Pseudo Skylax (98), ve Plinius (Nat.His.,
V.121), bu yerleimin deniz kysnda deil, i ksmda ve dalk blgede
olduunu vurgulamaktadr.
Kent, komusu olan Temnos ile birlikte M.. 547 yllarnda ortaya kan
Pers egemenliine kar direnmi ve bamszln korumutur (Ksenophon,
Hell. IV.8.5). Plutarkhosun aktarmna gre (Them. 26) nl Atinal devlet
adam Themistokles, Yunanistandan kap Kymeye doru gelirken, yolunu
Aigaiye evirmi ve orada kimseye grnmeden, yakn arkada Nikagenes
tarafndan dosta karlanm ve misafir edilmitir. Daha sonra da kadn
klna girerek, bir adr arabasnda Susaya doru yoluna devam etmitir.
Aigai, M.. 5. yzylda, Attika-Delos Deniz Birliine vergi vermeyen
kentler arasnda yer almaktadr.
Attalos Hanedanl, yaklak 150 yl sren hkimiyetleri boyunca,
Hellen dnyasnn kutsal merkezlerine ve farkl kentlere binalar ve baka
adaklar vakfederek bilim ve sanatn koruyucusu olduklarn gsteren bir
politika izlemilerdir.3 Sz konusu politika balamnda, Pergamonun
2
3

W.M. Ramsay, Contributions to the History of Southern Aeolis 2, JHS 2, 1881, s. 296.
E.V. Hansen, The Attalids of Pergamon2, Ithaca-London, 1971, 284-298; W. Radt,
Pergamon. Antik Bir Kentin Tarihi ve Yaplar, ev. S. Tammer, stanbul, 2002, s. 275-277.
Pergamon Krallnn kurucusu olan Philetairos dneminden itibaren kente ve hemen
yaknndaki Apollon Khresterios Tapnana nemli yardmlarda bulunulmutur. Aigai
yaknlarnda yer alan Apollon Khresterios Tapnanda ele geen bir yazt (
) Philetairosun etki alann Aigaiye kadar genilettiini
kantlamaktadr. Yazttaki ifadeden hareketle tapnan Philetairos tarafndan yaptrld
ileri srlmtr. H. Malay ve M. Ricl, tapnan yaygn olarak Attaloslar tarafndan
yapldnn kabul edildiini belirtmektedir (H. Malay, M. Ricl, Two New Hellenistic
Decrees from Aigai in Aiolis, Epigraphica Anatolica. Zeitschrift fr Epigraphik und
historische Geographie Anatoliens 42, 39-60). H.-J.Schalles yaztn Apollon Khresterios

96

Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi,

Cilt: 3, Say: 5, Ocak-2013, s. 95-116

AOLSDE BR DA KENT: AGA

yaklak 40 km. gneyinde yer alan Aigainin nemli bir yeri olduu
anlalmaktadr. Aigainin kent plan, teraslamalar, mimarisi ve birok
ayrnts Pergamonu anmsatmaktadr (Res. 1).4
Anadoluda Pergamon Krallnn gl rakibi olan Seleukos
Krallnn generali Akhaios komutasnda balatt saldrlar (M.. 220218) sonucunda Aigai5 ve Aiolis kylar Pergamon Kral Attalos Iin elinden
alnmtr. Ksa bir sre sonra Antiokos IIIe kar ayaklanan Akhaiosun
ldrlmesi ile (M.. 216) Aigai ve evresi yeniden Pergamon Krallna
katlmtr.6 Polybiusun aktarmna gre (His. XXXIII.13), Bithynia kral
Prusias II ile Attalos II arasnda gerekleen bir savata Aigai, Prusias IInin
ordusu tarafndan tahrip edilmitir (M.. 156-154).7 Prusias II, sava
sonrasnda yaplan bar antlamas gereince, tahrip etii kentlere 100 talent
8
demek zorunda kalmtr (Polybius, His. 33.13.8). Kent bu tarihten
itibaren, muhtemelen Pergamon Krallnn da desteiyle, blgede
ekonomik ve kltrel bir ekim merkezi olmu, Tiyatro, Kent Meclisi Binas
(Bouleuterion) ve Agora gibi grkemli yaplarla donatlmtr. Attalos III,
M.. 133 ylnda, lmnden nce, aklc bir politik karar ile Pergamon

Tapnann kapsnn stnde ya da propylonunda durmas gerektiini kaydetmektedir

(H.-J. Schalles, Untersuchungen zur Kulturpolitik der Pergamienischen Herrscher im
dritten Jahrhundert vor Christus, Istanbuler Forschungen 36, Tbingen, 1985, s. 35-36).
Philetairos tarafndan yaptrlan Meter Theon Tapnann aritrav bloklar zerinde yer
alan adak yazt da Apollon Khresterios Tapnandaki Philetairos ada ile ayn kalpta
yaplmtr ( . A. Conze, P. Schazmann, Mamurt-Kaleh:
Ein Tempel der Gttermutter unweit Pergamon, Berlin, 1911, 10; K. Bringmann, H.
Steuben, Schenkungen hellenistischer Herrscher an griechische Stadte und Heiligtumer.
Teil 1: Zeugnisse und Kommentare, Berlin, 1995, s. 293, K.Nr.: 256 [E]). Apollon
Khresterios Tapna yazt ile ilgili detayl tartma iin bkz.: K. Bringmann, H. Steuben,
a.g.e., s. 285-286, K.Nr.: 251 [E]. G.E. Bean, Two Inscriptions from Aeolis, Belleten
XXX, 1966, s. 525-528.
4
Engebeli bir arazide yer alan Aigai ile Pergamondaki kamu yaplarnn yerletirili
biimleri arasndaki benzerlik, baka bir deyile yelpazeyi andran ortak kent planlamas
dikkat ekicidir. J.J. Coulton, The Architectural Development of the Greek Stoa, Oxford,
1976, s. 70; W.E. Mierse, Temples and towns in Roman Iberia: The social and architectural
dynamics of Sanctuary Designs, from the Third Century B.C. to the Third Century A.D.,
University of California Press, 1999, s. 160-161.
5
Polybius, His. 5.77.
6
E.V. Hansen, a.g.e., s. 39; R.E. Allen, The Attalid Kingdom: a Constitutional History,
Oxford, 1983, s. 99; D. Magie, Anadoluda Romallar. M.. III. ve II. Yzyllarda Bat
Anadolu, ev. N. Bagelen, . apar, stanbul, 2007, s. 29-30. Polybiusun aktarmndan
anlald zere Aigai ele geirilmeden nce, .. 228 ylndan itibaren, Attalos egemenlii
altndayd (J. Ma, Antiochos III and the cities of Western Asia Minor, New York, 2000, s.
46, dipnot 70).
7
Polybius, His. 33.13; E.V. Hansen, a.g.e., s. 134; D. Magie, a.g.e., s. 60.
8
E.V. Hansen, a.g.e., s. 135; R.E. Allen, a.g.e., s. 99; D. Magie, a.g.e., s. 60.
Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi,
Cilt: 3, Say: 5, Ocak-2013, s. 95-116

97

YUSUF SEZGN

Kralln Roma mparatorluuna balamtr. Bu tarihten sonra Aigai

varln Roma hkimiyeti altnda srdrmtr.
Hellenistik Dnemin balarndan itibaren Pergamon ile srdrlen yakn
iliki, Roma Dneminde de devam etmitir. Aigaide Roma ynetimine
ilikin en erken bilgi M.. 1. yzyla aittir. Roma mparatoru Ceasarn
gvenilir bir adam ve yakn dostu olan Prokonsl Publius Servilius
Isauricus, Asya Valisi olarak grev yapt srada (M.. 46-44) kente ve
buradaki Apollon Khresterios Tapnana nemli yardmlarda
bulunmutur.9 Aigaide ele geen bir heykel kaidesinin zerindeki yaztta,
Publius
Servilius
Isauricus,
yardmlar
nedeniyle
Aigaide
10
onurlandrlmtr. 17 ylnda blgede meydana gelen iddetli depremin
yerle bir ettii kentler arasnda Aigai de yer almaktadr. Tacitus (Tac. Ann.
II.47) tarafndan da sz edilen bu depremin yaralar mparator Tiberiusun
cmert yardmlaryla sarlm ve depremden zarar gren kentler kran
ifadesi olarak talyada imparatorun bir heykelini dikmilerdi.
Aigai antik kentindeki yerleim 3. yzyln sonlarna doru terk
edilmitir. Got aknlar ile ilikili olduunu dndmz bu terk edili
dneminde kent tamamen, bilinli olarak boaltlmtr. Kentte yerleim
tekrar 12. yzyl sonlarnda balamtr. Bu dneme ait ge Bizans kaleiskn 13. yzyln sonlarnda Manisa ve evresini ele geiren
Saruhanoullar tarafndan terke zorlanm olmaldr.
Aigainin Hellenistik Dnem boyunca ekonomik adan gl bir kent
olduu anlalmaktadr. Aigai dokumaclkta ve yn retiminde blgede
11
tekel konumuna gelmitir. Apollon Khresterios Tapna tarafndan kontrol
edilen geni arazilerden de nemli bir gelir elde edildii de unutulmamaldr.
Hellenistik Dneme ait Aigai sikkeleri zerinde grlen kei tasvirleri ve
uygun corafi koullar kentin kei yetitiricilii asndan nemli bir merkez

Kentteki Roma Dnemine ait yaplarn nemli bir blm ve kentin genilemesi Publius
Servilius Isauricus ynetimi dneminde gereklemi olmaldr (M.A. Clerc, Les ruines
d'Aegae en olie, BCH 10, 1886, s. 292; R. Bohn, C. Schuchhardt, a.g.e., s. 66).
10
Publius Servilius Isauricus ile ilikili ele geen yaztlar iin bkz.: M.A. Clerc, a.g.m., s. 289;
R. Bohn, C. Schuchhardt, a.g.e., s. 47, Abb. 60; 53, Abb. 69; 54, No. 5. Benzer ekilde,
Publius Servilius Isauricus Pergamonda geleneksel yasalar ve bamsz demokrasiyi
yeniden kurmu ve bu nedenle de kentin kurtarcs ve hayr sahibi sfatn kazanmtr.
Bkz.: W. Radt, a.g.e., s. 41.
11
Aigainin dokumaclkta blgede tekel olduuna dair bir yazt iin bkz.: S. Reinach, Deux
Inscriptions de lAsie-Mineure. 1. Convention entre Aegae et Olympos, Revue des tudes
grecques 4, 1891; E.V. Hansen, a.g.e., s. 213-214; H. Malay, Bat Anadolu'nun Antik
adaki Durumu, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Dergisi 2, 1983, Ege niversitesi Edebiyat
Fakltesi Yaynlar, s. 58.

98

Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi,

Cilt: 3, Say: 5, Ocak-2013, s. 95-116

AOLSDE BR DA KENT: AGA

12

olduunu dndrmektedir.
Msrn Anadoluya papirs ihracatn
durdurmasnn ardndan retilmeye balanan parmenin ilk rnekleri kei
13
ya da koyun derisinden hazrlanmtr. Hellenistik Dnemin en byk
ktphanelerinden birine sahip olan Pergamonun ihtiya duyduu byk
miktarlardaki parmen, dost ve mttefik Aigaiden karlanm olmaldr.
Aigai ren yerindeki ilk almalar Fransz aratrmaclar tarafndan
gerekletirilmitir. Kentteki ilk aratrma 1881 ylnda S. Reinach
tarafndan yaplmtr. Reinach, Nemrut Kalesindeki yerlemenin ilk kez
kendisi ve W.M. Ramsay tarafndan incelendiinin sylemektedir.14 Kentteki
ilk kaz almalar ise 1882 ylnn yaz aynda Fransz aratrmac M.A.
Clerc tarafndan yrtltr.15 Clerc, nekropolis alannda yrtt kaz
almalarnda, buluntular Louvre Mzesinde korunmakta olan 450 mezar
amtr.16 Kentteki en kapsaml almalar Pergamon kazs yesi olan R.
Bohn ve C. Schuchhardt tarafndan gerekletirilmitir.17 Aigai antik
kentindeki son dnem kazlar, 2004 ylndan beri, Ege niversitesi,
Arkeoloji Blmnden Prof.Dr. Ersin Doer bakanlndaki ekip
tarafndan yrtlmektedir.
Bouleuterion (Halk Meclisi Binas): Pergamon kaz ekibi yelerinin,
1886 ylnda, kentte yaptklar aratrmalarda Bouleuteriona18 ilikin ilk
veriler elde edilmitir (Res. 2A ve C).19 Bouleuterion yaknlarnda belirlenen
bir aritrav blou zerin deki yazt Apollonidas olu Antiphanesin Zeus
12

W.G. Sayles, Ancient Coin Collecting II: Numismatic Art of the Greek World, Krause
Publications, 2007, s. 87.
13
R.J. Forbes, Studies in Ancient Technology, Vol. 5, Brill, Leiden, 1966, s. 65.
14
S. Reinach, Chroniques d'Orient: documents sur les fouilles et dcouvertes dans l'Orient
hellnique de 1883 1890, Paris, 1891, s. 221, 648; W.M. Ramsay, a.g.m., s. 292.
15
Daha fazla bilgi in Bkz.: M.A. Clerc, a.g.m.
16
M.A. Clercin gerekletirdii kazlarn nekropolis ile snrl olmad, almalar
kapsamnda Agora dkknlarndan birinin de boaltld anlalmaktadr. M.A. Clerc, sz
konusu kazya ilikin detayl bilgiler vermemektedir. M.A. Clerc, a.g.m., s. 280-285; S.
Reinach ve R. Bohn, Agoradaki odalardan birinin M.A. Clerc tarafndan temizlendiini
belirtmektedir. S. Reinach a.g.e., s. 222; R. Bohn, C. Schuchhardt, a.g.e., s. 16.
17
R. Bohn, C. Schuchhardt, a.g.e. Bu almalar kapsamnda kentin topografik haritas
karlm, ayaktaki yaplarn planlar izilmi ve antik kalntlar fotoraflanmtr. S.
Reinach, Aigaideki almalarn Franszlardan alnp Almalara verilmesinden duyduu
rahatszl ak bir ekilde dile getirmektedir. S. Reinach a.g.e., s. 648.
18
E. Doer, L. Doer, . Tl, Y. Sezgin, M. nder, S. Akat, M.H. Kan, B. Yener, E.
Dereboylu, . Trkan, E. Atay, M. ahan, F. Gen, O.K. Serttrk, M.S. akr, Aigai 20042006 Yl Kazlar, KST 29-1, Ankara, 2008, s. 214-218; Y. Sezgin, Aigai. Keiler
Yurdu, Seyahatname 7 (Ocak-ubat), 2010, s. 50-51; A. Yaman, Antik ada
Bouleuterionlar, Ege niversitesi-Yaynlanmam Lisans Tezi, 2008; . Tl, Aigai.
Aiolisde Bir Da Kent, Ege Yaynlar, 1995, s. 21-22.
19
R. Bohn, C. Schuchhardt, a.g.e., s. 34-35.
Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi,
Cilt: 3, Say: 5, Ocak-2013, s. 95-116

99

YUSUF SEZGN

Bollaios, Hestia Bollaia (Res. 2B) ve Demosa (yurttalar topluluu) bir bina
adadn gstermektedir (Res. 8).20 Kukusuz bu yazt yklmadan nce
Bouleuterionun n cephe duvar zerinde yer almaktayd.
Bouleuterion Agora Meydanna balanan ana yol zerinde (Agora
Caddesi) eimli bir arazide, dou-bat ynnde uzanmaktadr. 24x14 m.
llerindeki yap ana blmden olumaktadr (Res. 2C, 3).
Bouleuterionun batdaki giri ksmnda on dzeninde alt adet stunla
tasarlanm bir galeriden oluan kulis yer almaktadr. Cavea blm on iki
basamakl ve yaklak yz doksan kii kapasitelidir. Orkestra ise yarm daire
formundadr. Yap, genel form ve plan zellikleri asndan, Theatron formlu
bir dier yap olan odeona ok benzemektedir. Ancak, aritrav blou
zerindeki yazt, yap iinde tespit edilen Hestia Bollaia klt heykeli (Res.
2B), ve sahne binasna ait hibir izin olmamas sz konusu yapnn odeon
olamayacan kantlamaktadr.21 Caveann her iki yanndan ve tam orta
blmnden geen ayr merdiven ile orkestraya ulalmaktadr.
Orkestrann hemen dousunda, yrme dzleminin altnda drt mekn yer
almaktadr.22 Binann Agora Caddesine bakan cephesinden, ift kanatl birer
kap ile girilen meknlar n ve arka odadan olumaktadr. levleri u an iin
net olarak tespit edilemeyen n ve arka odalar arasndaki gei tek kanatl bir
kap ile salanmaktadr.
Orkestraya bitiik olan arka sradaki odalardan i tarafta kalan iki oday
ayran duvarn merkezinde, zerine Hestia Bollaia heykelinin oturduu,
dikdrtgen byk boyutlu blok talardan rl kare planl bir platform aa
karlmtr. Hestia Bollaia heykeli (Res. 2B) sz konusu platformun hemen
nne (dou) devrilmi ekilde ele gemitir. Hestia klt ayn zamanda
Prytaneion ile ilikili olmasna karn Bouleuterionda Hestia kltnn yer
almas, sz konusu yapnn hem Bouleuterion hem Prytaneion olarak
kullanlm olabileceini dndrmektedir.23 Ana kayaya oyulmu bir
bothros ukuru zerine oturan platform, orkestrann yrme dzlemine kadar
ykselmektedir. Bothros ukuru ierisinden Lagynos, tek kulplu testi, kse
20

R. Bohn, C. Schuchhardt, a.g.e., s. 34, Abb. 35.

Odeon ve Bouleuterion karlatrmas iin bkz.: F. Sear, Roman Theatres. An Architectural
Study, New York, 2006, s. 38 vd.
22
Morgantinada da Bouleuterionun bitiiinde ift dkkn yer almaktadr (E. Sjqvist,
Excavations at Morgantina (Serra Orlando) 1963 Preliminary Report VIII, AJA 68-2,
1964, s. 140 vd.).
23
2004 ylndan itibaren Bouleuterionun bulunduu alanda srdrlen kazlarda
Bouleuterionun yakn evresinde Prytaneion olarak tanmlanabilecek bir yap tespit
edilememitir. Bu adan yap, Bouleuterion ve Prytaneionun ilevleri birletirilerek
kullanlm olabilir. Bu tez ilk olarak Bohn ve Schuchhardt tarafndan ileri srlmtr (R.
Bohn, C. Schuchhardt, a.g.e., s. 34-35).
21

100

Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi,

Cilt: 3, Say: 5, Ocak-2013, s. 95-116

AOLSDE BR DA KENT: AGA

vb. kaplarn yan sra on alt adet bronz sikke, pimi toprak figrin, kandil,
arak ve maltz paralar bulunmutur (Res. 6).24 Ele geen buluntular
yapnn inasn kutsamak adna gerekletirilen ritele ynelik bir trene
iaret etmektedir. Bothros ukurundan ele geen buluntularn tamam M..
2. yzyln ortalarna aittir ve yapya ilikin Terminus Ante Quem
vermektedir. Bununla birlikte, odalarn tabanlarnn zerinde ve yapnn
kuzeybat kesine eklenen meknlar topluluu ile yap arasnda yer alan bir
peristhasiste25 (Res. 7) in-situ olarak ele geen M.S. 3. yzyla tarihli
seramiklerin yan sra, Valerianus-Gallienus (M.S. 253-268) ve Alexander
Severus-Philippus Arabs dnemlerine (M.S. 222-249) ait bronz sikkeler,
Bouleuterionun son evresine ilikin kesin veriler sunmaktadr.
Dkknlarn iine yklan Meclis enkaznda alt adet mermerden ba ve
bunlara ait gvdeler ele gemitir. Heykellerin orijinalinde, Bouleuterionun
kuzey duvarnn dou blm ve cephe duvarnn i kesimlerinde
oluturulmu payeler zerinde, durduklar anlalmaktadr. Heykellerden iki
tanesinin kaidesi zerinde yer alan Menestratow Ippou Pergamhnw
poei yazs (Res. 2D), her iki heykelin de Pergamonlu heykeltra,
Hippias olu Menestratos tarafndan yapldn gstermektedir.26
Bouleuterionun oturma sralarnn tahrip olan gney ksmnda,
orkestrada ve kuliste yaplan sondajlarda Bouleuterionun altnda, daha
erken dneme ait, bir yapnn izleri tespit edilmitir. Bouleuterionun inaat
aamasnda erken yap ciddi oranda tahrip olmutur ve erken yapya ilikin
in-situ buluntu olduka snrl saydadr. Kulisin dou duvarnn hemen
batsndaki dar bir alanda, erken yapya ait sktrlm bir toprak taban izine
rastlanmtr. Tabann hemen altndan in-situ durumda, M.. 3. yzyl sonu2. yzyl bana tarihli, kalp yapm srahi ele gemitir (Res. 5).27 Sz
konusu tarih erken yapnn son evre kullanm iin terminus oluturmaktadr.
Bouleuterionun orkestrasnda gerekletirilen sondajda, erken yap ile
ilikili olduu anlalan bir bothros ortaya karlmtr. Mutfak ve iki
kaplar arlkl, youn seramik ve kemik ieren bothros, olaslkla erken
dnem yapsnn inas ncesi gerekletirilen ritele ilikin olarak almtr
(Res. 4). Tarihlenebilir buluntular M.. 4. yzyla iaret etmektedir.
Bouleuterionun altnda, olduka snrl alanlarda izlerini tespit edilebilen
erken dnem yaps, mimarisi ile ksmen ayakta olan Meclis Binasndan
24

E. Doer v.d. 2008, a.g.m., s. 227, Res. 8.

E. Doer, Y. Sezgin, M. Grbzer, Aigai 2007-2008, KST 31-2, 2010, s. 355-356, Res. 69.
26
E. Doer v.d. 2008, a.g.m., s. 215.
27
S.I. Rotroff, The Athenian Agora, Volume 22, Hellenistic Pottery: Athenian and Imported
Moldmade Bowls, Princeton, 1982, lev. 69, 89, 406.
25

Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi,

Cilt: 3, Say: 5, Ocak-2013, s. 95-116

101

YUSUF SEZGN

farkl bir plana sahiptir. Sz konusu yapnn, daha kk boyutlu erken bir
Bouleuteriona ait olabileceini dnmek gerekmektedir (Res. 3). Bothros
ierisinde ele geen M.. 4. yzyl malzemesi, Aigai Bouleuterionunun ilk
olarak bu tarihte ina edildiini bizlere dndrmektedir.
M.. 2. yzyl sonlarnda, kentteki byk imar faaliyetleri ile birlikte
Bouleuterionda da kkl deiikliklere gidilmi, eski binann yerine daha
byk bir meclis binas ina edilmitir. Bouleuterionun inasna destek
veren Antiphanes ve Diaphanes isimli hayrseverler (euergetes) ve dier aile
fertleri, heykelleri yapnn kuzey duvar nnde yer alan uzun bir ni
zerinde sergilenerek onurlandrlmtr (Res. 8). Meclis binasnn n
ksmndaki odalardan sz konusu heykeller ile birlikte onurlandrma
yaztlarnn yer ald kaideler de ele gemitir.
M.S. 3. yzyla kadar, yaklak be yzyl, varln srdrebilen
Bouleuterion, zamann ve depremlerin yer ald doa olaylarnn yaratt
tahribatlar sonucunda ok sayda onarm grmtr. Yap duvarlarnn i
yzlerindeki rglerde ve zellikle de gney duvarnn tamamnda farkl
teknikler bir arada kullanlmtr. M.S. 3. yzyl ile birlikte, u an iin tam
olarak tespit edemediimiz bir nedenden dolay kent terk edilmi ve
Bouleuterion kullanmdan kmtr. M.S. 12-13. yzyllara gelindiinde,
kentte yeni bir imar faaliyeti srdrlm ve bunun sonucunda
Bouleuteriona ait mimari elemanlar yeni yaplarn inasnda kullanlmtr.
Agora (ar Binas)
Hellenlere zg bir kavram olan Agora yaygn ekilde, eksik bir
tanmlama ile pazaryeri diye evrilmektedir. Agora, daha doru ve
kapsayc bir tanmlama ile halkn bir araya geldii yer anlamnda
kullanlmaktadr.28 Kent merkezlerinde yer alan Agoralarda,29 standart
olarak, en st katta yani Agora Meydanna bakan ksmlarnda tek veya
ounlukla ift nefli stoalar yer almaktadr. Stoa formu, Agora alanlarnn
simgesi haline gelmi, en nemli siyasi ve sosyal unsurlardan birisidir. Ge
Tun a saray mimarisinin Arkaik Dnemde ortaya kan ve antik dnem
sonuna kadar varln srdren stoa formuna nclk ettii ileri
srlmektedir.30

28

P.J. Rhodes, The Greek City States: A Source Book. Second edition, Cambridge, 2007, s.
11; R.E. Wycherley, Antik ada Kentler Nasl Kuruldu?, (How the Greeks Built Cities?,
Londra, 1949) ev. N. Nirven, stanbul 1993, s. 59.
29
R.E. Wycherley, a.g.e., s. 45-46.
30
R. Martin, Recherches sur L.Agora Grecque. tudes dhistoire et darchitecture urbaine,
Paris, 1951, s. 80-102; R.E. Wycherley, a.g.e., s. 46; J.J. Coulton, a.g.e., s. 18.

102

Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi,

Cilt: 3, Say: 5, Ocak-2013, s. 95-116

AOLSDE BR DA KENT: AGA

Aigai Agoras, kentin yerletii tepenin kuzeydou yamacnda, Agora

Meydann oluturan terasn dousunda yer almaktadr (Res. 9). Sz konusu
teras boydan boya geen antsal yapsyla kuzeygney dorultulu, fakat
doubat cepheli olarak konumlanmtr.31 Yaklak 80 m. uzunluunda ve
dou duvar 10.50 m. yksekliinde korunan Agora binas katl ina
edilmitir. Yap batda, aradaki bir duvar vastasyla Agora Meydan
terasna yaslanmaktadr. Birinci kat, dkkn olmas kuvvetle muhtemel, nl
arkal on drt odaya ev sahiplii yapmaktadr. Bunlardan on iki adedi dou,
iki adedi ise kuzey cephelidir. Eldeki mimari izler birinci katn 4.50 m.
ykseklie sahip olduunu gstermektedir. kinci kat hakknda fikir
verebilecek mimari paralar son derece azdr. Bu katn odalara blnm
olduuna dair elde bir veri bulunmamakla birlikte, bu ihtimal de gz ard
edilmemelidir. Asl nemli soru ikinci katn hangi amala kullanlddr.
Gney cephede, in-situ durumda korunan eik ta, ikinci kat giriine iaret
etmektedir. Bu katn hava ve k gereksinimi ise yine saakl ve ieriye
doru genileyen kk pencerelerle salanmtr.
Yapnn nc kat, Agora Meydanndan birka basamakla klan,
zeri, ift sra stunlarn tad atyla rtl bir stoadr ve meydann dou
snrn oluturmaktadr. Bu alandaki enkazda ele geen mimari paralar ve
stun elemanlar, stoa yksekliinin yaklak olarak birinci kat ile ayn (4.50
m.) olduunu gstermektedir. Cephede Dor dzeni kullanlmken, ieride
kalan ikinci stun srasn on stunlar oluturmaktadr. Stunlar da binann
geneliyle ayn malzemeden, andezit tandan retilmi olmakla birlikte, on
stunlarnn balklar mermerdir.
L formlu bir plan emas gsteren binann kuzeyinde, batya doru
dnerek yapya bu formu kazandran ksm, nc katla orta kat arasnda
bir seviyede, Agora Caddesinin eimine gre kotlanm ve sz konusu
caddeye almaktadr. Bouleuterion binasna doru bakan ve kendi giriine
sahip olan bu ksm ayr bir mekndr ve Dor dzeninde tasarlanmtr.
Gerek dzenlemesi gerekse de Agora sisteminin dnda, caddeye,
Bouleuteriona bakan kendi girii ve cephesi, gerekse de kot olarak yapnn
kat dzenlemesinin dnda kalyor oluu, bu ksmn farkl bir amaca hizmet
ettiini dndrmektedir.
Agora Binas, kesme ta bloklardan (andezit) atkl isodomik duvar rg
sistemiyle ina edilmitir. Kap, pencere, korkuluk bloklar gibi darlkl
elemanlar haricinde ne kimyasal ne de fiziksel balayclar kullanlmamtr.
31

Aigai Agorasna ilikin olarak bkz.: W.M. Ramsay, a.g.m., 293-294; M.A. Clerc, a.g.m., s.
280-285; R. Bohn, C. Schuchhardt, a.g.e., s. 14-27; . Tl, a.g.e., s. 23-28; E. Doer v.d.
2008, a.g.m., s. 218-219; Y. Sezgin, a.g.m., s. 51-52.

Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi,

Cilt: 3, Say: 5, Ocak-2013, s. 95-116

103

YUSUF SEZGN

0.85 m. kalnlndaki ift yzl duvarn ii moloz dolgudur ve d yzdeki

bloklar ieriye gre daha zenli yaplmtr. Binann kelerinde fermuar
bindirme sistemine sadk kalnm ve Helenistik Dnemin ortalarndan
M.. 1. yzyla kadar, kesme ta binalarn kelerinde moda olan pahlama
burada da uygulanmtr. Yapnn doramalarnn ahap, balayclarn
kurun takviyeli bronz ve/veya demir olduu anlalmaktadr. Stun
balklar gibi daha zel elemanlarda ise mermer kullanlmtr.
Agora Binasnda gerekletirilen snrl almalarda, yapnn net bir
ekilde tarihlenmesine olanak salayacak tabaka ve dzlemler tesit
edilememitir. Bununla birlikte genel plan itibariyle ve zellikle de on
balklarnn yardmyla yapy M.. 2. yzyl oralarna tarihlemek
mmkndr. 2010 yl almalarnda Agora Binasnn dousunda bulunan
terasta, snrl bir alanda yrtlen almalar sonucunda M.. 7.-6. yzyla
ait tabakalar ve bununla ilikili bir duvar aa karlmtr.
Macellum (Et-Balk Pazar): Agora binasnn zemin kat dzleminde,
yapnn dousunda bulunan alan bir teras ya da kk meydan eklinde
tasarlanmtr. Bu kk meydanda Agora Binasndan ayr, fakat onunla ile
ok yakn bir iliki iinde olan bir yap yer almaktadr. Sz konusu yap
Hellenlerin Makellon, Romallarn Macellum adn verdikleri bir balk
veya et pazar olarak hizmet etmi olmaldr (Res. 10A-C).32 8.56 m.
apndaki yap, dzgn plaka talardan oluturulan drt basamaa sahiptir.
Yapnn ilk srasn oluturan baz blok talarn zerinde , , , , , , C,
gibi Hellen alfabesine ait harfler kaznmtr (Res. 10E). Bu durum bloklarn
bir plan dhilinde kesilip ekillendirildiklerini kantlamaktadr. Macellumun
zemini, bir slak mekn olarak kullanld iin dzgn blok talarla
denmitir. Yaltmn salanmas iin, plaka talar kire harc zemin iine
gmlmtr.
Yapnn biri dou kenarda, tabann oturma sras ile birletii noktada
basamaa oyulmu, dieri ilk basamak zerinde ikinci basama oluturan
taa oyulmu yarm ay formundaki iki delik, suyun yapnn iine giri ve
kn salamak zere yaplm olmaldr. Tabann oturma basamaklarna
yakn alanlarda, taban plakalarnn zerine oyulmu oluklu kenet delikleri ve
kare formlu ta veya baka malzemeden masa veya tezgh yerlerini
belirleyen kazma izgiler (Res. 10D) meknn gerekten de bir Macellum
olduunu dndrmektedir.
Nekropolis (Mezarlk): Aigai kentinin yer ald Gn Dann
kuzeydou etekleri ile daha kuzeyde Gryneion-Magnesia arasndaki antik
32

E. Doer, Aigai'de Bir Macellum, Miko, Mevsimlik Ege Kltr Dergisi, Say 5, 2006,
12-14; E. Doer v.d. 2008, a.g.m., s. 219; Y. Sezgin, a.g.m., s. 52.

104

Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi,

Cilt: 3, Say: 5, Ocak-2013, s. 95-116

AOLSDE BR DA KENT: AGA

yolun getii vadinin kuzey yamalar nekropolis alan olarak

kullanlmtr.33 Mezar tipleri arasnda snrlar alak ta sralar ile
belirlenmi ve yma topran kaybetmi kk boyutlu tmlsler, az
sayda oda mezarlar, sandk mezarlar, sandk mezarlar evreleyen kare
yaplar (Res. 11A), dorudan topraa gmler, lahitler ve amphora mezarlar
dikkati ekmektedir.34 Hellenistik a boyunca, mezarlar dikilitalar/steller
ile belirlenmitir. Bunlara ilikin ok sayda andezit tatan oyulmu kaideler
grlmektedir. Kaidelerin stnde durmas gereken dikilitalar yerel andezit
tatan, kireta ya da mermerden yaplmtr. Kimi eksedra paralar ve
sunak talar kentin nekropolis alanna yzyllarca srd anlalan
tahriplere karn bir grsellik katmaktadr. Roma dneminde, M.S. 2.
yzyln sonu-3. yzyl bana ait attika, ereveli ve girlandl andezit
lahitler (Res. 11B-C) nekropoliste youn olarak kullanlmtr. Kimi lahitler
Hellenistik dneme ait kare avlularn ilerine yerletirilmitir.
Sarn: Aigai kenti yaam boyunca yamur suyuna ihtiya duymutur.
Yamur suyunun binalarn temellerini ypratc etkisi hnerli drenaj kanallar
ile en aza indirilmi ve ta deli yollarn altnda yer alan kanalizasyon
sistemleri ile de saylar yzleri bulan kapal sarnlara ve ak hayvan
sulama gletlerine veya hamam depolarna ynlendirilmitir. Ayrca kentin
yer ald tepenin yaklak 200 metre altnda akan antik Titnaios (KocaayGzelhisar ay) ayndan muhtemelen eeklerle yukarya tadklar ime
suyundan da bahsetmek gerekmektedir.35 Sz konusu sarnlardan biri 2006
ylnda kazlmtr (Res. 12A). Sarn zemininde yer alan s bir ukur iinde
M.. 2. yzyla ait 12 adet bronz Aigai sikkesi ele gemitir. Bilinli olarak
alm bir ukur iine yerletirilen sikkeler, sarncn Hellenistik dnemdeki
ilk kullanm evresinde, bir anlamda sunu olarak braklm olmaldr.
Sarncn en son kullanm evresine ilikin tabaka iinde ok sayda tam ve
tama yakn gnlk kullanm kab ele gemitir (Res. 12B). 12-13. yzyllara
ait Bizans srl ve srsz vazolarndan oluan buluntu gurubu (Res. 12C),
sarncn M.. 2. yzyldan M.S. 13. yzyl balarna kadar temizlenerek
yzlerce yl boyunca kullanldn gstermektedir.
Demirkap: Eski aratrmaclar tarafndan gerekletirilen almalarda da
adyla sz edilen Demirkap,36 kazlarn balad 2004 ylna kadar
ziyaretilerin yukar kente ilk admlarn attklar, tek giri noktasyd (Res.
33

E. Doer v.d. 2008, a.g.m., s. 208-209; Y. Sezgin, a.g.m., s. 53; M. Gne, Aigai
Nekropolleri, Ege niversitesi- Yaynlanmam Lisans Tezi, 2007.
34
M.A. Clerc tarafndan 1882 ylnda gerekletirilen almalarda, nekropoliste 450 adet
mezarn ald ifade edilmektedir. Sz konusu mezarlarn tipleri ve buluntular iin Bkz.:
M.A. Clerc, Fouilles d'Aegae en olide, BCH 15, 1891.
35
E. Doer v.d. 2008, a.g.m., s. 219-221; Y. Sezgin, a.g.m., s. 53; . Tl, a.g.e., s. 17.
36
M.A. Clerc, a.g.m., s. 277; R. Bohn, C. Schuchhardt, a.g.e., s. 9.
Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi,
Cilt: 3, Say: 5, Ocak-2013, s. 95-116

105

YUSUF SEZGN

13A). 37 2004 ylnda gerekletirilen kaz almalar srasnda

Demirkapnn daha ge bir dnemde (muhtemelen Roma anda)
kapatlp iptal edildii tespit edilmitir. Kentin kullanlmayan deiik
yaplarndan sklm lento ve aritrav tr bloklarla gerekletirilen
kapatma eylemi, Demirkapnn hemen kuzeyinde yer alan ve kentin en
byk kamu hamamlarndan biri olan Kuzey Hamamnn muhtemelen M.S.
2.-3. yzyllarda ina edilmesiyle ilikili olmaldr. Kapnn dnda yaplan
sondajlarda kapya ynelen herhangi bir ta deme izine rastlanmamasna
karn, kap giriinden kentin iine doru olduka byk plaka talarla
denmi bir yol sistemi mevcuttur. Kapnn dnda olmas gereken ta
deme yol kamu hamam inas srasnda tahrip edilmi olmaldr.
Yol, kapdan itibaren kentin iine doru ykselerek iki farkl ynde
devam etmektedir. Deme yolun altnda, ana kayaya oyulmu ve bir insann
girmesine msaade eden kanal sistemleri mevcuttur. Sz konusu kanal
sistemi yolun altndan, batdan douya doru yaklak 10 m. uzanr ve bir
kolu kuzeye, bir kolu da douya dnerek devam eder. Kanal sisteminin,
Demirkapnn arka alanna den yamur sularn kapnn dnda alt kodda
yer alan kamu hamamnn sarn ve su toplama havuzuna yneltmek zere
ina edildiini dnmek yanl olmasa gerektir.
Demirkapnn giriinde, sol ve sa yanlarda ana giri kapsnn sve
talar dikkati ekmektedir. Sveleri geince sol tarafta (kuzey ynde) kentin
surlarna bitiik olarak yaplm, kapnn iine bir kap ile alan ve yine
birbirlerine kaplar ile bal yan yana 4 adet mekn dikkati ekmektedir.
ptal edilmeden nce Demirkapnn kontrolnde kullanldn
dndmz bu meknlar kapnn iptalinden sonra Roma dneminde
(M.S. 2. ve 3. yzyllar) arka alanda oluturan byk mekn iine katlm
olmaldr.
Demirkapnn kapatlmasndan sonra kapnn arkasnda bulunan ve
kapnn ilevini srdrd srada henz hangi amalar iin kullanlm
olduunu tespit edilemeyen geni alan muhtemelen avlulu, sarnl geni bir
yap iin inaata alm olmaldr.38 Ayn yap kompleksine ait olan bir
meknn (1 no.lu mekn) bat yarsnda kire katkl sktrlm kum ve
akldan oluan bir taban tespit edilmitir. Taban, zerinde in-situ olarak ele
geen buluntular yardmyla M.S. 2.-3. yzyllara tarihlenmitir. Genel
kullanmna ilikin olarak yaplan ilk gzlemler, meknn bir Andron olarak
kullanlm olabileceini dndrmektedir. Kire taban ve renkli stuccolar
ile bezenmi duvarlarnn varl, suya ihtiya duyulan bir temizlik
37
38

W.M. Ramsey, a.g.m., s. 292-293; E. Doer v.d. 2008, a.g.m., s. 209-210.

Doer v.d. 2008, a.g.m., s. 210.

106

Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi,

Cilt: 3, Say: 5, Ocak-2013, s. 95-116

AOLSDE BR DA KENT: AGA

gereksinimi, kanal iinde ele geen hayvan kemikleri, zeytin ekirdekleri

gibi yeme ime ile ilikili veriler, bu varsaym desteklemektedir. Fakat yine
de etrafndaki dier meknlarn kazsnn tamamlanmadan net sonulara
ulamak u an iin pek mmkn grnmemektedir.
Tiberius Kaps (Yenikap)
2006 ylnda kazlan ve Yenikap (Tiberius Kaps) diye tanmlanan sur
kaps Demirkapya gre yaklak 100 metre batda yer almaktadr (Res.
13C-D).39 Arkaik yukar kent suru burada bindirme zellikli bir kap
yapmaktadr. Demirkap ile arasnda bir bur bulunmaktadr. Arkaik yukar
kent surlarnn bindirme yapt bu kesimde kap aral olarak ngrlen
kesimde sur duvarna gre daha derince bir ukur kesim ve kap mimari
yesi olabilecek talar yzeyde tespit edilmitir.
Bu alanda yrtlen almalarda Dor dzenindeki bir aritrav paras
zerinde yer alan nemli bir yazt tespit edilmitir. Latince yaztta ..]PORE
XII[.. yazmaktadr. Bu yaztn stnde ikinci bir aritrav paras zerinde de
..]VRBIV[.. yazt okunmaktadr. Sz konusu yazt TI-CAESAR-DIVIAVG-F-DIVI-IVLI-N-AVG-P-M-TR-POT-XXXVI-IMP-VIII-COS-VCONDITOR-VNO-TEMPORE-XII-VRBIVM-TERRAE-MOTVVEXATARVM-TEMPLVM-RESTITVIT biiminde bir kalptr ve
mparator Tiberiusun 17 yl depreminden sonra kuzey Egede yeniledii
kentlerin varln belirtir.40 Bu onarm evresi, yazt yardmyla elde edilen,
yaklak 34-35 yllarna ait olmaldr.
Bizans apeli: Elimizdeki arkeolojik veriler, Bizans Dneminde kk
bir nfusun varlna iaret etmektedir. Bu dneme ait nemli yaplardan biri
olan Dou apel, kentin dousundaki sura yakn bir konumdadr. 14.60x6.20
m. llerindeki yap tek neflidir ve dousunda apsis, batsnda ise giri
akl yer alr. Apsis cephesinin kuzeydou kesinde bulunan mezarlar
yapnn buradaki Hristiyan toplulua mezar apeli olarak hizmet verdiini
dndrmektedir.
Demirkap olarak adlandrlan ve tepenin kuzey ucunda yer alan dzlkte
doudaki sura yakn bir konumda Dou apel olarak adlandrlan Bizans
Kilisesi yer almaktadr (Res. 13B).41 Dou apel 14.60x6.20 m. lleriyle
tara kentlerine zg sade ve mimari adan arpc bir zellii olmayan bir
Bizans kilisesidir. Genel yaps ile kk bir Hristiyan cemaatinin
39

E. Doer v.d. 2008, a.g.m., s. 211-214.

Tac.Ann. II, 47. Sz konusu yazt, Fontrier tarafndan Magnesiann iki saat kadar
dousunda, Haclarda ele geen bir yazt ile tamamlamak mmkndr. Sz konusu yazt
iin bkz.: M.A. Fontrier, Exploration de la plain de LHermus BCH XI, 1887, s. 89-90.
41
E. Doer v.d. 2008, a.g.m., s. 210-211.
40

Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi,

Cilt: 3, Say: 5, Ocak-2013, s. 95-116

107

YUSUF SEZGN

ihtiyalarna cevap verecek boyutta ina edilmitir. Dou-bat dorultusunda

uzanan apel tek neflidir ve dousunda apsis, batsnda ise giri akl yer
alr. Apsis cephesinin kuzeydou kesinde bulunan mezarlar yapnn
buradaki Hristiyan toplulua mezar apeli olarak hizmet verdiini
dndrmektedir.
Yapnn subasman duvarlarnn d yzlerinde, devirme talardan oluan
byk ve dzgn bloklar orthostatik ekilde yerletirilmitir. D duvarlarn
yapnn iine bakan blmleri ise ta ve tulalarn dnml olarak
yerletirildii almak ina teknii ile rlmtr. apelin i duvarlarnn
zerinde yer yer olduka iyi korunmu kire sva paralar belirlenmitir.
Kire sva zerinde krmz, pembe ve koyu mavi renklerden oluan boya
izleri grlmektedir. Olduka kt korunma durumu nedeniyle sz konusu
freskonun, figrl olup olmad anlalmamtr. apelin zemininde ele
geen youn kire ve dalm krk mermer paralar, zeminin krk mermer
paralar ile dendiini dndrmektedir. apeldeki kaz almalarnda
gerek in-situ gerekse de dank olarak ele geen ok saydaki srl Bizans
seramii ve Bizans sikkesi, yapnn M.S. 12-13. yzyllarda kullanm
grdn kantlamaktadr.
KAYNAKA
Allen, R.E., The Attalid Kingdom: a Constitutional History, Oxford, 1983.
Bean, G.E., Two Inscriptions from Aeolis, Belleten XXX, 1966, s. 525-538.
Bringmann, K., Steuben H., Schenkungen hellenistischer Herrscher an griechische
Stadte und Heiligtumer. Teil 1: Zeugnisse und Kommentare, Berlin, 1995.
Clerc, M.A., Les ruines d'Aegae en olie, BCH 10, 1886, s. 275-296.
______, Fouilles d'Aegae en olide, BCH 15, 1891, s. 231-237.
Conze, A., Schazmann, P., Mamurt-Kaleh: Ein Tempel der Gttermutter unweit
Pergamon, Berlin, 1911.
Coulton, J.J., The Architectural Development of the Greek Stoa, Oxford, 1976.
Doer, E., Aigai'de Bir Macellum, Miko, Mevsimlik Ege Kltr Dergisi, Say 5,
2006, s. 12-14.
Doer, E., Doer, L., Tl, ., Sezgin, Y., nder, M., Akat, S., Kan, M.H., Yener, B.,
Dereboylu, E., Trkan, ., Atay, E., ahan, M., Gen, F., Serttrk, O.K., akr,
M.S., Aigai 2004-2006 Yl Kazlar, KST 29-1, Ankara, 2008, s. 207-232.
Doer, E., Sezgin, Y., Grbzer, M., Aigai 2007-2008, KST 31-2, 2010, s. 343356.
Fontrier, M.A., Exploration de la plain de LHermus BCH XI, 1887, s. 79-107.
Forbes, R.J., Studies in Ancient Technology, Vol. 5, Brill, Leiden, 1966.
Gne, M., Aigai Nekropolleri, Ege niversitesi- Yaynlanmam Lisans Tezi, 2007.
Hansen, E.V., The Attalids of Pergamon2, Ithaca-London, 1971.

108

Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi,

Cilt: 3, Say: 5, Ocak-2013, s. 95-116

AOLSDE BR DA KENT: AGA

Ma, J., Antiochos III and the cities of Western Asia Minor, New York, 2000.
Magie, D., Anadoluda Romallar. M.. III. ve II. Yzyllarda Bat Anadolu, ev.
N. Bagelen, . apar, stanbul, 2007.
Malay, H., Bat Anadolu'nun Antik adaki Durumu, Arkeoloji ve Sanat Tarihi
Dergisi 2, 1983, Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, s. 50-61.
Malay, H., Ricl, M., Two New Hellenistic Decrees from Aigai in Aiolis,
Epigraphica Anatolica. Zeitschrift fr Epigraphik und historische Geographie
Anatoliens 42, s. 39-60.
Martin, R., Recherches sur L.Agora Grecque. tudes dhistoire et darchitecture
urbaine, Paris, 1951.
Mierse, W.E., Temples and towns in Roman Iberia: The social and architectural
dynamics of Sanctuary Designs, from the Third Century B.C. to the Third Century
A.D., University of California Press, 1999.
Radt W., Pergamon. Antik Bir Kentin Tarihi ve Yaplar, ev. S. Tammer, stanbul,
2002.
Ramsay, W.M., Contributions to the History of Southern Aeolis 2, JHS 2, 1881, s.
271-308.
Reinach, S., Chroniques d'Orient: documents sur les fouilles et dcouvertes dans
l'Orient hellnique de 1883 1890, Paris, 1891.
______, Deux Inscriptions de lAsie-Mineure. 1. Convention entre Aegae et
Olympos, Revue des tudes grecques 4, 1891, s. 268-275.
Rhodes, P.J., The Greek City States: A Source Book. Second edition, Cambridge
2007.
Rotroff, S.I., The Athenian Agora, Volume 22, Hellenistic Pottery: Athenian and
Imported Moldmade Bowls, Princeton 1982.
Sayles, W.G., Ancient Coin Collecting II: Numismatic Art of the Greek World,
Krause Publications 2007.
Schalles, H.-J., Untersuchungenzur Kulturpolitik der Pergamienischen Herrscher im
dritten Jahrhundert vor Christus, Istanbuler Forschungen 36, Tbingen, 1985.
Sear, F., Roman Theatres. An Architectural Study, New York, 2006.
Sezgin, Y., Aigai. Keiler Yurdu, Seyahatname 7 (Ocak-ubat), 2010, s. 49-53.
Sjqvist, E., Excavations at Morgantina (Serra Orlando) 1963 Preliminary Report
VIII, AJA 68-2, 1964, s. 137-147.
Tl, ., Aigai. Aiolisde Bir Da Kent, Ege Yaynlar, 1995.
Yaman, A., Antik ada Bouleuterionlar, Ege niversitesi-Yaynlanmam Lisans
Tezi, zmir 2008.
Wycherley, R.E., Antik ada Kentler Nasl Kuruldu?, (How the Greeks Built
Cities?, Londra, 1949) ev. N. Nirven, stanbul 1993.

Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi,

Cilt: 3, Say: 5, Ocak-2013, s. 95-116

109

YUSUF SEZGN

Resim1: Aigainin Topografik Haritas ve Hlihazr Plan.

110

Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi,

Cilt: 3, Say: 5, Ocak-2013, s. 95-116

AOLSDE BR DA KENT: AGA

Resim 2: A) Bouleuterionun doudan grnm. B) Dou-Bat kesiti. C) Hestia

Bollaia Heykeli. D) Heykellerden ikisi zerinde yer alan heykeltra imzas.

Resim 3: Bouleuterionun Plan.

Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi,

Cilt: 3, Say: 5, Ocak-2013, s. 95-116

111

YUSUF SEZGN

Resim 4: M.. 4. yzyl bothrosu.

Resim 5: Erken Bouleuteriona ait mimari izler ve seramik buluntu.

112

Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi,

Cilt: 3, Say: 5, Ocak-2013, s. 95-116

AOLSDE BR DA KENT: AGA

Resim 6: M. . ge 2.erken 1. yzyl bothrosundan gelen bir ksm seramik

buluntu.

Resim 7: Peristhasis (solda) ve iinden gelen bir ksm seramik buluntu.

Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi,
Cilt: 3, Say: 5, Ocak-2013, s. 95-116

113

YUSUF SEZGN

Resim 8: Antiphanes, Diaphanes isimli hayrseverler (euergetes) ve dier aile

fertlerine ait yaztlar.

Resim 9: A) Agorann gneyden grnm. B) Agorann cephe izimi. C)

Agorann 1880lerde grnm.

114

Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi,

Cilt: 3, Say: 5, Ocak-2013, s. 95-116

AOLSDE BR DA KENT: AGA

Resim 10: A-B) Macellum C) Plan D) Taban plakalarnn zerine oyulmu oluklu
kenet delikleri ve tezgah yerleri. E) Baz blok talarn zerinde yer alan harfler.

Resim 11: A) Nekropoliste kazlan alann genel grnm. B-C) Lahit

rnekleri D) Kazlan mezarlarda ele geen bir ksm buluntu.

Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi,

Cilt: 3, Say: 5, Ocak-2013, s. 95-116

115

YUSUF SEZGN

Resim 12: A) Sarnn genel grnm. B) Bizans seramiklerinin buluntu durumu.

Bizans seramiklerinden rnekler.

Resim 13: A) Demirkapnn batdan grnm. B) Bizans apeli. C)

Tiberius Kapsnn kaz ncesi grnm. D) Tiberius Kapsnn kaz
sonras grnm.

116

Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi,

Cilt: 3, Say: 5, Ocak-2013, s. 95-116