OSVAJANJE PROIZVODNJE NEVARNIEIH ALATA TOPLIM KOVANJEM

OD SPECIJALNIH BRONZI

BAKAR 35 (2010) 2 COPPER

77

UDK: 622.361:549.73(045)=861
STRUNI RAD
Oblast: Priprema mineralnih sirovina

POBOLJANJE KVALITETA PRIRODNE GLINE U PRAVCU

IZDVAJANJA FINE GRANULOMETRIJSKE STRUKTURE SA
POVEANIM SADRAJEM Al2O3
QUALITY IMPROVEMENT OF NATURAL CLAY BY SEPARATION
FROM FINE GRANULOMETRIC STRUCTURE WITH HIGH CONTENT
OF Al2O3
Daniela Uroevi 1 , Vojka Gardi1, Saa Ivanovi1, Ljubia Mii1,
Miroslava Maksimovi1
1

Institut za rudarstvo i metalurgiju u Boru

Izvod

U cilju to veeg oslanjanja na domae sirovine, to je sigurno najracionalniji pristup

obezbeenja potreba postojeih industrijskih kapaciteta, krenulo se sa laboratorijskim ispitivanjima
poboljanja kvaliteta prirodne gline, dopremljene sa lokaliteta Duanovac, kod Negotina.
Imajui u vidu zastupljenost minerala gline u veoma finim frakcijama, ispod 20 mikrona, u
eksperimentima se teilo ka iznalaenju mogunosti za poveanje udela (masenih uea) istih,
odnosno poveanja sadraja Al2O3, a time i dobijanja visokog kvaliteta prirodne gline, koja kao
takva moe nai iroku primenu u svim granama industrije.
U cilju iznalaenja pravca kojim treba usmeriti dalja laboratorijska istraivanja i ispitivanja,
u radu je izvedena kraa serija eksperimenata izdvajanja finih frakcija, metodom sedimentacije i
dekantacije (taloenja).
Kljune rei: glina, poveanje kvaliteta, sedimentacija i dekantacija, industrijska primena

Abstract
Experimental tests were performed with the aim of improving the quality of the natural clay
from the site Duanovac, near Negotin. Also, the aim was to provide the clay for the existing industrial needs from domestic raw materials. The quality of clay is defined chemical composition
and particle size. The experiments were performed with the aim of increasing the ratio of fine
clay fractions with simultaneous increase Al2O3 content. By sedimentation method obtained the
clay with the following characteristics: content of the main component, Al2O3, is 18.07%, content
1

E-mail: daniela.urosevic@irmbor.co.rs

78

D. Uroevi, V. Gardi, S. Ivanovi, Lj. Mii, M. Maksimovi

of Fe2O3 is 6.98% and limits the use of clay in many industries. Further research should be conducted to find ways and technologies to increase the content of Al2O3 over 30%, to reduce the
content of Fe2O3 to a minimum 0.6% and to reduce the content of CaO to 0.8%. This clay gets a
higher utility value. SiO2 content should be maintained at current levels.
Keywords: clay, increase of quality, sedimentation and decantation, use in industry

UVOD
Gline predstavljaju kompleksnu grupu vie minerala. Komercijalno su
najznaajniji sledei minerali glina:
Kaolinit: Al2O3x2SiO2x2H2O
Haloizit: Al2O3x2SiO2x2H2O
Ilit: kompleks hidratisanih silikata Al, Mg, Fe i Na
Montmorilonit: kompleks hidratisanih silikata Al, Mg i Na
Osnovna podela glina je na:
1. Kaolinsko-ilitske; i
2. Bentonitske gline.
Gline se najvie koriste u industriji vatrostalnog materijala, opekarskoj industriji, industriji porcelana i fine keramike, hemijskoj, farmaceutskoj industriji,
za isplaku.
Kaolinitsko-ilitske gline nalaze primenu u keramikoj industriji, industriji
papira, hemijskoj industriji.
to se tie bentonita njegova najvanija fiziko-hemijska svojstva su kapacitet katjonske izmene, jonska selektivnost, molekulska sorpcija, irenje i
skupljanje, zadravanje velike koliine vode, visoka kohezija i adhezija, mala
veliina estica i velika specifina povrina. U prirodi se najee javlja Cabentonit, to znai da je Ca++ jon dominantan u izmenjljivom poloaju.
Na-bentonit se ree sree u prirodi i nalazi svoju primenu:
- za poveanje plastinosti i vrstoe u sirovom i suvom stanju,
- pravljenja livakih kalupa od kvarcnog peska, i
- u proizvodnji mineralnih vodenih boja; kao aditiv u proizvodnji pasta za
poliranje.
ZAHTEVI ZA KVALITETOM
Po osnovu industrijske primene glina, definisani su i zahtevi za kvalitetom, a
odnose se na: mineralni sastav, sadraj Al2O3 i SiO2, sadraj neistoa, pH
vrednost, hemijska stabilnost, bubrenje, vatrootpornost, krupnoa estica,
belina.

POBOLJANJE KVALITETA PRIRODNE GLINE U PRAVCU IZDVAJANJA FINE

GRANULOMETRIJSKE STRUKTURE SA POVEANIM SADRAJEM Al2O3

79

U tabeli 1 data su osnovna i sekundarna svojstva glina koja su od znaaja za

industrijsku primenu istih.
Tabela 1. Osnovna i sekundarna svojstva glina
Osnovna svojstva
Hemijski sastav gline

Sekundarna svojstva
Granulo sastav

Gustina

Adsorbcioni kapacitet gline

Tvrdoa

Nasipna gustina

Povrinska svojstva

Abrazivnost

Boja

Ponaanje kod taloenja

Kvaljivost

Reoloka svojstva

U zavisnosti od primene i zahteva korisnika, gline moraju da poseduju odreena svojstva:

Za proizvodnju hartije zahteva se: visok stepen beline, 80-90% klase ispod
0,002 mm, niska abrazivnost.
U industriji boja se zahteva: visok stepen beline, veliki udeo najfinijih estica, dobra disperziona svojstva.
U industriji plastike zahtevi su samo u pogledu krupnoe estica.
Industrija keramike prvenstveno zahteva da se glina lako oblikuje.
Industrija vatrostalnog materijala, za proizvodnju fine i grube opeke,
zahteva visok sadraj aluminijum oksida.
Po osnovu hemijskog sadraja pojedinih elemenata, takoe postoje izvesna
ogranienja u zavisnosti od namene i upotrebe odgovarajue gline:
Za keramiku industriju dozvoljeni sadraji su: Fe2O3 do 1,5%, gubici
arenjem do 12%, Al2O3 minimum 31%, SiO2 maksimum 55%, CaO
najvie 1%.
Opekarska glina i njen kvalitet nisu standardizovani, ali postoje zahtevi
koje treba ispuniti, a odnose se na: temperaturu arenja od 900-1000oC, ne
sme da sadri krupna zrna krenjaka, gipsa, pirita.
Kaolinske gline koje se koriste u keramikoj industriji treba da ispune
sledee zahteve: Fe2O3 najvie 0,6-1,5% , TiO2 najvie 0,6-1,2%, CaO
najvie 0,8%, Al2O3 preko 30%.
EKSPERIMENTALNI DEO
Metodom sedimentacije i dekantacije, izvreno je izdvajanje finih frakcija
ispod 20 mikrona. Ova metoda se zasniva na razliitim brzinama slobodnog
padanja (taloenja) estica razliite krupnoe u suspenziji, to znai da se posle

80

D. Uroevi, V. Gardi, S. Ivanovi, Lj. Mii, M. Maksimovi

izvesnog vremena krupne estice taloe na dno menzure, a sitnije zbog manje
brzine padanja, nalazie se u suspenziji. Odlivanjem (dekantacijom) vri se
izdvajanje ovih sitnijih estica. Postupak izdvajanja finih frakcija odlivanjem, u
naem sluaju frakcije -20 mikrona, se ponavlja sve do dobijanja bistrog
preliva, ime je izdvajanje zavreno.
Standardnom metodom uzorkovanja u laboratoriji za pripremu mineralnih
sirovina i ispitivanja, za potrebe laboratorijskih istraivanja i ispitivanja, uzet je
reprezentativni uzorak ute gline, sa lokaliteta Duanovac, oznake D4 10-11,5
m, hemijskog sastava prikazanog u tabeli 2.
Tabela 2. Hemijski sastav uzorka ute gline D-4 10-11,5 m
Hemijski sastav

Sadraj (%)

Al2O3

15,36

TiO2

0,84

SiO2

49,10

Fe2O3

5,75

CaO

6,58

Neke od fizikih karakteristike uzorka gline: gubitak arenjem, vlanost i pH

vrednost ute gline dati su u tabeli 3.
Tabela 3: Fiziko-hemijske karakteristike uzorka ute gline D-4 10-11,5m
Gubitak arenjem(%)

11,8

Vlanost (%)

20
7,75 nakon 0 min
(potencijal -0,76 mV)
7,87 nakon 5 min

pH vrednost gline*

(potencijal -0,80 mV)

7,91 nakon 35 min
(potencijal -0,83 mV)
8,00 nakon 24 h
(potencijal -0,85 mV)

Temperatura peenja 0C

950

*pH vrednost gline odreena je merenjem pH vrednosti suspenzije dobijene

rastvaranjem 20 g gline u 20 g vode (pH vode 7,42)

POBOLJANJE KVALITETA PRIRODNE GLINE U PRAVCU IZDVAJANJA FINE

GRANULOMETRIJSKE STRUKTURE SA POVEANIM SADRAJEM Al2O3

81

EKSPERIMENT I
U ai zapremine 1,5 litar napravljena je suspenzija gline i vode, ija je pH
vrednost 7,78. Metodom sedimentacije i dekantacije, izvreno je nakon 15 min
taloenja, razdvajanje faza, na vrstu, (TI)-talog, koja je nakon suenja poslata
na hemijsku analizu u ciju utvrivanja osnovnih elemenata, datih u tabeli 4 i
tene faze (suspenzije sa finim esticama gline) koja odlazi u drugi stepen
sedimentacije i dekantacije sa vremenom taloenja od 30 min.
Nakon drugog stepena sedimentacije i dekantacije, istaloena vrsta faza
(TII), se nakon suenja alje na hemijsku analizu (tabela 4), dok tena faza
(suspenzija sa finim esticama gline), odlazi u trei stepen separacije i
dekantacije, sa vremenom taloenja od 60 min.
Postupak se ponavlja uz izdvajanje vrste faze (TIII) i suspenzije sa finim
esticama gline koja se nakon filtriranja i suenja alje na hemijsku analizu.
Rezultati hemijskih analiza su prikazani u tabeli 4.
Tabela 4. Hemijski sastav faza izdvojenih metodom sedimentacije i dekantacije
Naziv

SiO2

CaO

uzorka

Al2O3

Fe2O3

TI

72,10

2,86

12,70

3,39

TII

63,62

3,49

15,47

5,16

TIII

63,14

4,05

14,92

4,87

TFS

51,88

4,99

18,07

6,98

Sadraj frakcije -20 mikrona u fazama je sledei:

Talog TII ( 10% frakcije -20m)
Talog TIII (30% frakcije -20m)
Suspenzija nakon filtriranja i suenja TFS (90% frakcije -20m).
Maseni udeo faza u odnosu na poetnu masu uzorka gline prikazan je u
tabeli 5.

82

D. Uroevi, V. Gardi, S. Ivanovi, Lj. Mii, M. Maksimovi

Tabela 5. Maseni udeo faza u odnosu na poetnu masu uzorka ute gline
Oznaka frakcije

Udeo frakcije u poetnom uzorku

gline (%)

+0,045 mm

23,22

TI

15,73

TII

11,24

TIII

3,25

TFS

46,56

Analizom ostvarenih rezultata (tabela 4 i 5), nakon trostepene sedimentacije

i dekantacije, poveano je maseno uee frakcije ispod 20 m (46,56%), sa
sadrajem glavne komponente Al2O3 od 18,07%, to je i bio cilj. Sa druge
strane povean sadraj Fe2O3, ograniava primenu ove gline u mnogim granama
industrije. S tim u vezi, dalja istraivanja treba sprovesti na iznalaenju naina i
tehnologije za poveanje sadraja Al2O3 preko 30%, smanjenje Fe2O3 do
minimum 0,6%, smanjenje CaO do 0,8%, ime ova glina dobija veu upotrebnu
vrednost. Sadraj SiO2 treba odravati na sadanjem nivou.
Glina sa postojeim hemijskim sastavom nalazi primenu u proizvodnji
lonaca i kupela.
EKSPERIMENT II
Za potrebe primene sirove gline u proizvodnji laboratorijskog posua
(lonaca i kupela) izveden je eksperiment sa ciljem poveanja prirodne pH
vrednosti gline od 7,83 do vrednosti 8,0-8,5.
Za podeavanje pH vrednosti korien je otpadni pepeo iz filtera Energane
Bor.
Prirodna pH vrednost gline iznosila je 7,83. Dodavanjem prve koliine
pepela od 0,2 g, pH vrednost gline dostigla je vrednost 8,0. Naknadno je dodato
jo 0,2 g (ukupno 0,4 g) pepela. Nakon homogenizacije dobijene suspenzije
odmerena pH vrednost je iznosila 8,4.
Proraunate koliine pepela potrebne po 1 kg gline za podeavanje pH
vrednosti prikazane su u tabeli 6.

POBOLJANJE KVALITETA PRIRODNE GLINE U PRAVCU IZDVAJANJA FINE

GRANULOMETRIJSKE STRUKTURE SA POVEANIM SADRAJEM Al2O3

83

Tabela 6. Proraunata koliina pepela potrebna po 1 kg gline za podeavanje

pH vrednosti
Masa pepela(g)

pH vrednost

Optimalni odnos glina: pepeo

10

8,0

100 : 1

20

8,4

100 :2

ZAKLJUAK
Glina sa lokaliteta Duanovac prema analizi hemijskog sastava i pojedinih
karakteristika glina, svrstava se u grnarsko-opekarske gline. Sigurno je to, da
ova glina ima previsok sadraj eleza i karbonata (posmatrano kroz visok
sadraj CaO) i da je pored obaveznog odstranjivanja vika eleza neophodno
dalje njeno opoivanje.
Spada u gline ilitsko-smetitske prirode i kao takva nije pogodna za izradu
vatrostalnog posua za kupelaciju. Pri izradi vatrostalnog posua za kupelaciju
od gline sa lokaliteta Duanovac primetna je njena peskovitost, teko
oblikovanje i mali stepen sabijanja pri presovanju, lepljenje meavine za alat,
mrka braon boja lonaca nakon peenja gotovog proizvoda (posledica je
visokog procenta Fe) i prilina ispucalost proizvoda (usled niske vatrostalnosti i
neadekvatnog hemijskog sastava gline).
Ista moe nai primenu u opekarskoj industriji, uz prethodne "tretmane",
smanjenja vika eleza, a samim tim i poveanja glavne komponente Al2O3, ili
kao dodatak u spravljenju meavina gline sa lokaliteta Duanovac (18%) i
kvalitetnih glina iz Aranelovakog basena. Ova meavina je koriena za
spravljanje amotnih lonaca za topljenje i kupelaciju srednjeg kvaliteta. Tanije
na 1t meavine za izradu amotnog vatrostalnog posua mogue je dodati max.
180 kg gline Duanovac. Sve preko ovog procenta drastino je pogoravalo
kvalitet proizvoda i dovodilo do njihovog pucanja.
Do ovog zakljuka se dolo eksperimentima sprovedenim u Sektoru za
laboratorijska ispitivanja, Instituta za rudarstvo i metalurgiju u Boru.
Po osnovu ostvarenih rezultata, evidentno je da su neophodna dalja i detaljna
istraivanja poveanja kvaliteta gline sa lokaliteta Duanovac. S tim u vezi
zapoeta geoloka istraivanja na navedenom lokalitetu koja su u poetnoj fazi
treba dovriti, a ujedno sa tim i utvrditi optimalne tehnoloke postupke
oplemenjivanja gline.

84

D. Uroevi, V. Gardi, S. Ivanovi, Lj. Mii, M. Maksimovi

LITERATURA
[1] Elaborat o izvrenim geolokim istraivanjima leita opekarsko
ciglarskih glina na podruju sela Duanovac kod Negotina u 2008-2009
godini, Institut za rudarstvo i metalurgiju Bor
[2] Izvetaj o ispitivanju uzorka gline, Institut IMS, 2009.