1

GAZ MUSTAFA KEMAL LKRETM OKULU

8. SINIF INKILAP TARH ve

ATATRKLK DERS DERS NOTLARI

rfan CEYLAN
SOSYAL BLGLER RETMEN

NTE 1: BR KAHRAMAN DOUYOR

KONU 1: BATIYA ERKEN AILAN KENT SELANK
*Selanik , dnemin nemli liman ve ticaret ehirleri(Manastr,skp,Belgrat,stanbul vb.) ile balants
olan- Rumelide yer alan - Rum ,Srp Bulgar, Errmeni ,Yahudi gibi milletlerin bir arada yaad bir
ehirdi.(Farkl kltr, inan,dnceler)
*19.yyla kadar devam eden huzur ve istikrar ortam Fransz htilalinin ortaya kard milliyetilik
akmnn etkisiyle atma ortamna srklenmitir.
*Bu atma ortamndan ve devleti paralanmaktan kurtarmak amacyla Osmanl aydnlar baz areler
aram bunun sonucunda yeni dnce akmlar ortaya kmtr.Bunlar;
1-Osmanlclk:Bu fikir akmna gre Osmanl Devleti iindeki tm milletler bir Osmanllk duygusu ile
Osmanl milleti haline getirilmelidir.Bylece devlet iindeki deiik milletlerin ayaklanmalar nlenmi
olacaktr.
2-slamclk:Bu akma gre ,devletin paralanmasn engellemek iin mslman milletler Osmanl
halifesinin liderliinde tek bir at altnda birlemelidir.
3-Trklk: Osmanl Devleti iinde yaayan Trkleri milli bir duygu ile bilinlendirmeyi
amalamtr. Balkan Savalarndan sonra Osmanlclk akmnn zayflamas ile Osmanl ynetimine hakim
olan dnce akmdr.
**Turanclk : Dnya da ki Tm Trkler
4-Batclk:Osmanl Devletinin kurtuluunun tek yolunun batya ayak uydurmaktan getiini savunan fikir
akmdr.

**Bu fikir akmlarnn hibiri Osmanl Devletinin paralanmasn engelleyememitir.

MUSTAFA DA OCUKTU
*M.Kemal 1881 ylnda Selanikin Koca Kasm Mahallesi Islahane Caddesindeki evinde dnyaya geldi.
*Annesi Zbeyde Hanm Konyadan Rumeliye g eden bir ailenin kzdr.Babas Ali Rza Efendi Aydnnn
Ske tarafndan gelmi ,meslei gmrk memurluu olan iyi eitimli biri idi.
* Zbeyde Hanm ve Ali Rza Efendinin evliliklerinden alt ocuk dnyaya gelmi Mustafa ve Makbule
dndaFatma ,Ahmet,mer,ve Naciye kk yalarda lmlerdir

KONU 2: M.KEMAL OKULDA

*Mahalle Mektebi: Mustafa, nce annesinin isteiyle mahalle mektebine gitti.
*emsi Efendi lkokulu: Mahalle mektebinde modern eitim uygulanmadndan emsi Efendi lkokuluna
balad. emsi Efendi lkokuluna devam ederken babasn kaybetti. Bunun zerine ksa bir sre
renimine ara vermek zorunda kald.
Babasnn lmyle aile zor durumda kald. Zbeyde Hanm, olu Mustafa ve kz Makbule ile birlikte
Selanik yaknlarnda iftlik ileten kardeinin yanna gitti.
*Selanik Mlkiye Rtiyesi: Mustafa'nn renim grmemesi annesini ok zyordu. Bu nedenle Zbeyde
Hanm olunu renimine devam etmesi iin tekrar Selanik'e gnderdi.Mustafa, Selanik'te Mlkiye
Rtiyesine (sivil ortaokul) yazld (1892).
*Selanik Askeri Rtiyesi: Mustafa Kemal'in arzusu asker olmakt. Asker okul snavna girdi ve baarl
oldu. Selanik Asker Rtiyesine (Selanik Asker Ortaokulu) kaydoldu.
Mustafa bu okulda, zeks ve stn yetenekleriyle retmenlerinin sevgisini kazand.
Doduunda kendisine "Mustafa" ad verilmiti. "Kemal" adn ise bu okuldaki matematik retmeninden
almtr.
*Manastr Asker dadisi: Mustafa Kemal, Selanik Asker Rtiyesini bitirince Manastr Asker
dadisine yazld (1895).
Manastr kenti ve girdii bu okul Mustafa Kemal'in lke sorunlar, vatan ve millet sevgisi, milliyetilik,
bamszlk, zgrlk gibi dncelerinin gelimesinde nemli rol oynamtr
*Harp Okulu: Mustafa Kemal, Manastr Asker dadisini bitirdik ten sonra stanbul'a gelerek Harp
Okulunun piyade snfna girdi (1899).Temen olarak mezun oldu.
*Harp Akademisi: Harp Okulundan sonra renimine stanbul Harp Akademisi, kurmay snfnda devam
etti.
(1902). Derslerinin yan sra, lkenin iinde bulunduu siyas durum ve sorunlar ile yakndan ilgilendi.
Mustafa Kemal, Harp Akademisini kurmay yzba olarak bitirdi (11 Ocak 1905). Bylece orduda grev
almaya hazr bir kurmay subay oldu

KONU 3: CEPHEDEN CEPHEYE MUSTAFA KEMAL

(Kurtulu Savana-1919- kadar M.Kemalin askeri baarlar hakknda)
*ama atanmas(1905): lk grev yeri olarak ama 5. Ordu emrindeki 30. Svari Alayna atand..
Burada subaylara askeri bilgiler verecek ve blgedeki asayii salayacakt.
Suriye'de bulunduu srada yakn arkadalaryla Vatan ve Hrriyet Derneini kurdu (Ekim 1906).
1907'de kolaas olarak am 5. Ordu Komutanlnda, oradan da ayn yl ierisinde Manastr 3. Ordu
Komutanlnda grevlendirildi.
*31 Mart Olay (1909): stanbul'da merutiyet kartlarnn kard 31 Mart Ayaklanmasn bastrmak
ve dzeni salamak amacyla hazrlanan Hareket Ordusunda kurmay yzba olarak Mahmut evket Paa
ile birlikte grev yapt.
*Trablusgarp Sava (1911): talya'nn Trablusgarp'a saldrmas zerine kaak yollarla Msr zerinden
Trablusgarp'a gitti. Mustafa Kemal, Enver Paa Derne ve Tobruk'ta talyanlara kar baarl savunma
savalar yapt. Bu baarlarndan dolay Mustafa Kemal binbala terfi ettirildi.
Balkan Savalarnn balamasyla Trablusgarp'tan ayrlmak zorunda kald.1912 ylnda talyanlarla Ui
Antlamas yapld.Bu analamaya gre:
**K.Afrikadaki son toprak paras Trablusgarp ve Bingazi talyanlara verildi.
-Oniki ada geici olarak talyanlara brakld.
I. BALKAN SAVAI(1911-12)
Nedenleri: - Fransz ihtillinin etkisi ile milliyetilik hareketlerinin yaygnlamas - Rusya'nn Akdeniz'e
inmek iin Balkan halklarn kkrtmas(Panslavizm)
- Osmanl Devleti'nin Trablusgarp savanda yenilmesi ve iyice zayflamas
*** Balkan Devletlerinin Karada, Srbistan,Yunanistan, Bulgaristan 1912 Ekim aynda, Osmanl
Devleti'ne saldrmasyla sava balamtr. Sava Osmanl Devleti kaybetmitir.
Bu kargaadan yararlanan Arnavutluk bamszln iln etmitir.
Londra Konferans (1913)
Balkan Devletleri le Osmanl Devleti arasnda imzalanmtr.
- mroz ve Bozcaada dndaki adalar Yunanistan'a verildi.
- Midye-Enez hatt Bulgaristan ile snr kabul edildi.
- Midye-Enez izgisinin batsndaki topraklar kaybedildi.
II. BALKAN SAVAI(1912-13)
Nedeni: - Londra Antlamasnda Bulgaristan'n fazla toprak kazanmas -Yunanistan, Srbistan ve
Karada'n Romanya'y da yanlarna alarak Bulgaristan'a sava amalar
Sonucu:
Bulgaristan sava kaybedince Osmanl Devleti'de bu durumdan yararlanarak Edirne ve Krklareli'yi
tekrar geri almtr. Sava sonucunda Bulgaristan'la "stanbul Antlamas" imzalanmtr. Buna gre
Edirne, Krklareli, Dimetoka, Osmanl'ya Kavala ise Bulgaristan'a verildi.
Yunanistan ile de "Atina Antlamas" imzalanm, Selanik, Yanya ve Girit adas Yunanistan'a verilmitir.

5
NOT: Bab- Ali Baskn ile ttihat Terakki Cemiyeti Ynetimi ele geirerek padiah etkisiz hale getirdi.
1918e kadar ynetimde ttihat ve Terakkinin sz geti.
*Sofya Askeri Ataeliine Atanmas: Mustafa Kemal 1913 ylndaSofya Askeri Ataeliine atand .
Mart 1914'te yarbayla ykseldi.
*anakkale Sava (1915): Mustafa Kemal'in askeri ynden tannmasn salayan, I. Dnya Sava'nda
anakkale Cephesindeki savalar olmutur.
Mustafa Kemal anakkale Cephesi'nde stn bir askerlik yetenei sergileyerek nemli savunmalar
yapt.Mustafa Kemal ve emrindeki tmen, Anafartalar ve Arburnu'nda dman ar bir yenilgiye uratt.
*Kafkasya Cephesi(1916):M.Kemal anakkaledeki baarlarnn ardndan Ruslara kar mcadele verilen
Kafkasya cephesinde 16.Kolordu komutan olarak grevini srdrd.Burada Ruslar karsnda dank
halde olan birlikleri bir araya getirerek Ruslarn elinden Mu ve Bitlisi geri almay baard.
*Suriye Cephesi(1917): 7. ordu komutanlna atand.Alman komutan ile dt anlamazlk sebebiyle
istifa etmi stanbula dnmtr.1918 ylnda 7.ordunun da bal olduu Yldrm Ordular Grubuna
komutan olarak atanm,burada Arap ve ngiliz kuvvetlerini durdurmay baarmtr.

KONU 4: DRT EHR VE MUSTAFA KEMAL

(M.Kemalin Fikir Hayatnn oluumunda etkili olan Selanik,Manastr,Sofya ve stanbul hakknda)
SELANK

* M.Kemal Selanik siyasi, ekonomik ve kltrel adan evre lkelerden ok fazla etkilenen bir blge idi.
* Byk devletlerin yaylma ve nfuz alanlarnn en ok etkiledii Selanik ehri ayn zamanda Balkan milletlerinin
Osmanl'ya kar ayaklanmalarna da merkezlik yapmtr.
*M.Kemal 1907 askeri grevle geldii Selanikte burada faaliyet halinde bulunana ttihat ve Terakki Cemiyetine
katld. ttihat ve Terakki Cemiyetinin almalar sonucunda II.Merutiyet ilan edildi.(1908)
*Bir mddet sonra M.Kemal ordunun siyasetten ayrlmas gerektiini dndnden ve ttihat ve Terakki ile olan
fikir uyumazlklar sebebiyle cemiyetten ayrld.
MANASTIR
* Mustafa Kemal Askeri idadide renim grmek zere geldii Manastrda vatan ve hrriyet airi Namk
Kemal,Trkl savunan Mehmet Emin Yurdakul ile tant.
*M.Kemalin tarih bilincinin gelimesinde retmeni Mehmet Tevfik Beyin rol byktr.
*Burada baz Fransz dnrlerinin eserleriyle tant.
* 1897 Trk-Yunan Sava-savata baarl olunmasna ramen bar masasnda istenilenin alnamamas-M.Kemali
derinden etkiledi.
STANBUL
*M.Kemalin bakente ilk gelii eitim amaldr Harp Okulu ve Harp Akademisi.
* M.Kemal, stanbul devletin bakenti olduu iin devletin iinde meydana gelen her trl
gelimeyi,ayrca Avrupadaki gelimeleri de yakndan takip edebilmitir.
SOFYA
*Mustafa Kemal, 27 Ekim 1913'te Sofya Askeri Ateelii'ne atanmtr. Balkanlarn ekonomik, politik ve sosyal
ortamnda btn aznlklar, d gleri, bunlarn emellerini ve eitli dinleri tanm; bu byk karklk ortamnda
kendini yetitirmiti.

KONU 5: MUSTAFA KEMAL LDERLK YOLUNDA

ATATRKN ETL ZELLKLER VE YNLER:
Vatanseverlii: Ulusu iin her eyi yapmasdr. Ben icap ettii zaman en byk hediyem olmak zere
canm vereceim. Sz buna rnektir.
dealistlii: Hedeflerine ulamak iin ylmadan almaktr-vazgememektir.Hizmet edenler namus
vazifelerini ifa etmi olmaktan baka bir ey yapmamlardr. diyerek belirtmitir.
leri Grll: Gelecei doru tahmin etmektir. stanbulda tilaf donanmalarn grnce : Geldikleri
gibi giderler. buna rnektir.
ok Cephelilii (Ynll): eiik alanlarda bilgili ve etkili olmasdr. M. Kemal iyi bir asker,ynetici ve
hukuk adamdr.
Mantkll: Yapt ilerde mantk kurallarna uymasdr. Byk ve gereksiz hayallere kaplmamaktr.
Gurura ve mitsizlie Yer Vermemesi: Yaptklar ilerle gururlanmaz. Kurtulu Savan kazandnda
Sava Trk Milleti kazanmtr. Demitir
Hakikati Arama Gc: Gerekleri aratrmasdr.
Yaratc Zihniyeti: Yeni fikirler ortaya koyabilmesidir.
Devrimcidir: Yeni oluumlar salayabilmesi.
Akl Ve Bilime nem Vermesi: Atatrk akl ve bilime her zaman ncelik vermitir. Hayatta en hakiki
mrit ilimdir. demitir.
Sabrl ve Kararldr-Ak szldr-- Sanatseverdir: Disiplinlidir--Bar Olmas.

NTE 2: MLL UYANI:YURDUMUZUN

GALNE TEPKLER
KONU 1: OSMANLI DEVLET HANG CEPHEDE?
BRNC DNYA SAVAI (1914-1918)
Birinci Dnya Savann Genel Sebepleri:
Fransz htilal'nn Etkisi
Hammadde Ve Pazar Aray Sonucunda Ortaya kan Smrgecilik Yar
Devletlerin Bloklara Ayrlmas Ve Silahlanma Yar
zel Sebepler:
ngiltere: Almanlarn glenmesini engellemeye almtr. Amac smrgelerini korumaktr.
Ortadoudaki zengin petrol yataklarna gz dikmitir.
Almanya: Siyas birliini ge kurduundan smrgecilik yarna ge katlmtr. Smrgecilik yarnda
ngiltere'ye kar rekabete girmitir. Amac smrge elde etmektir.
talya: Balkanlarda stnlk Kurmaya almaktadr. Henz yeni gelimektedir. Byk devletlerin
desteine ihtiya duymaktadr.
Avusturya Macaristan: Rusya'nn Balkanlardaki faaliyetlerinden rahatszdr. Balkanlardaki konumunu
korumak amacndadr. Osmanl Devleti gibi nfusu farkl millet ve mezheplerden olumaktadr.
Fransa:1789da gerekleen ihtilal sadece bu lkeyi deil tm dnyay derinden etkilemitir. Avrupada
1815 Viyana Kongresi ile snrlar yeniden izilmeye balamtr.
Almanya'ya kaptrd kmr yataklar bakmndan zengin olan Alsas-Loren blgesini geri almak
istemektedir.
Rusya: Panslavizm politikas izleyerek Balkanlardaki etkinliini artrmak ve scak denizlere inmek
istemektedir. Boazlar almak en byk arzusudur. Balkanlarda Avusturya-Macaristan mparatorluu ile
ters dmektedir.
BRNC DNYA SAVAI
TLAF DEVLETLER

YUNANSTAN

NGLTERE

JAPONYA

FRANSA

TTFAK DEVLETLER

TALYA

ALMANYA

ABD

AVUSTURYA-MACARSTAN

ROMANYA

OSMANLI MPARATORLUU

9
BULGARSTAN

ttifak: Anlama, uyuma, balama.

tilaf: Anlama, uyuma, uzlama

Osmanl Devleti'nin savaa girmesiyle;

Yeni cepheler alm,
Sava geni bir alana yaylm,
Savan sresi uzam,
tilaf devletlerinin Rusya'ya yardm gndermesi engellenmitir.
OSMANLI DEVLETNN SAVATII CEPHELER

A)Taarruz Cepheleri
Kafkas Cephesi
Kanal Cephesi

B) Savunma Cepheleri

anakkale Cephesi
Suriye-Filistin Cephesi
Irak Cephesi
Hicaz-Yemen Cephesi

C)Yardm Cepheleri
Galiya Cephesi
Makedonya Cephesi
Romanya Cephesi

Osmanl mparatorluunun Birinci Dnya Savana Girme Nedenleri

Osmanl Devleti siyasi yalnzlktan kurtulmak istiyordu. Son iki savata Almanya'dan umduu destei
bulamaynca ngiltere ve Fransa'ya ittifak teklifinde bulundu. ngiltere, Fransa ise Balkan Sava'yla
gszl iyice ortaya kan ve kacak bir savata paylalmas sz konusu olabilecek byle bir devleti
yanlarna almak istemiyorlard. Ayrca Boazlar zerinde tarihi emelleri olan Rusya'y da kzdrmak
istemiyorlard. tilaf Devletleri bu nedenlerle Osmanl Devleti'nin savata tarafsz kalmasn istiyorlard.
Hatta Osmanl Devleti'nin savaa girmemesi karlnda kapitlasyonlarn kaldrlmasn kabul
edebileceklerini bildirdiler.
Kapitlasyon: Bir lkede yurttalarn zararna olarak yabanclara verilen ayrcalk haklar
Osmanl Devleti'nin Almanya Yannda Savaa Katlmasnn Nedenleri:
Osmanl Devleti'nin diplomatik yalnzlktan kurtulmak istemesi,
Osmanl ynetimini elinde bulunduran ittihat ve Terakki Partisi yneticilerinin Almanlarn
sava kazanacana inanmalar,
Almanlarn da destei ile yakn zamanda kaybedilen yerleri (Kbrs, Msr, Trablusgarp vb.)
geri alma dncesi,
Almanya destei ile Ruslarn Boazlar zerindeki isteklerini engelleme istei.
Almanlarn Osmanl Devleti'ni Savaa Katmak istemesinin Nedenleri:
Osmanl Devleti savaa girerse savan daha geni alana yaylacak olmas. Rusya'nn Osmanl
Devleti ile savamak zorunda kalmas ile kuvvetlerinin bir ksmn Osmanl Devleti iin de
ayracak olmas, Bylece Almanlarn Avrupa'daki sava yknn hafifleyecek olmas,
ngiltere ve Fransa'nn Boazlar yoluyla Rusya ile balantsnn kopacak olmas,
Almanlarn Osmanl Devletinin ham madde ve insan gcnden yararlanma dncesi,
Osmanl Devleti Svey Kanal'n ele geirebilirse ngiltere'nin Uzak Dou'daki
smrgeleriyle balantlarnn kopacak olmas,
Osmanl halifesinin dini gcn kullanarak tilaf Devletlerinin smrgelerindeki
Mslmanlar ayaklandrma dncesi.

10

ttihat ve Terakki Partisi ileri gelenleri Almanya ile gizli bir ittifak antlamas imzaladlar. Bu srada
ngiliz donanmas nnden kaan Goeben (Goben) ve Breslau (Breslav) adl iki Alman gemisi anakkale
Boaz'n geerek Osmanl Devleti'ne snd. ngiltere bu iki gemiyi istedi. Osmanl Devleti bu iki gemiyi
satn aldn Osmanl donanmasna katldn bildirdi. Adlarn Yavuz ve Midilli olarak deitirdi. Bu iki
gemi Karadenize alarak Rus limanlarn topa tuttu. Bu gelime zerine itilaf Devletleri de Osmanl
Devleti'ne sava ilan etti. Osmanl Devleti de Birinci Dnya Sava'na girmi oldu.

TAARRUZ CEPHELER
Kafkas Cephesi: Osmanl Devletinin ilk taarruz cephesidir.
AILMASININ AMACI:
Kafkaslara ulaarak buradaki Trkleri Ruslara kar ayaklandrmak,
Kafkaslardan, Afganistan yoluyla Hindistan'a ulaarak ngilizlerin smrgeleriyle olan balantsn
kesmek,
Bak petrollerinin denetimini ele geirmek istei etkili olmutur.
Kanal Cephesi:
Almanya'nn istei ile alan Taarruz cephesidir.
Bu cephenin almasnda;
Msr', ngiltere'den geri almak,
Svey Kanal'n ele geirerek ngiltere'nin Uzakdou'da ki smrgeleriyle olan balantsn
kesmek dncesi etkili olmutur.
SAVUNMA CEPHELER
anakkale Cephesi:
tilaf devletlerinin anakkale Cephesi'ni ama nedenleri;
stanbul ve Boazlar alarak Osmanly sava d brakmak
Sava ksa surede sona erdirmek,
Rusya'ya gerekli askeri yardm gndermek,
Balkan devletlerini kendi taraflarnda savaa ekmek,
Almanya ile Osmanl Devleti arasndaki balanty kesmektir.
Irak Cephesi:
Petrol blgelerini elinde tutmak.
Osmanl ordusunun ran'a girip Hindistan tehdit etmesini nleme dncesi etkili olmutur.
ngilizler bu amala Iraka asker kardlar. Ancak Kt-l Amara denilen yerde yenilgiye uradlar
ve 18000 ngiliz askeri Osmanl kuvvetleri tarafndan esir alnd(1916). ngilizler daha sonra
blgeye takviye kuvvetler gndererek stnl ele geirdiler.
1917de Badat dt. Mondros tan sonra da ngilizler Musulu igal etti.
Suriye-Filistin Cephesi:
Kanal Cephesi'nde ngilizlere yenilen Osmanl ordusu Filistin'e ve Suriyeye ekildi. Sonra hem
FLSTN hem de SURYE ngilizlerce igal edilince YILDIRIM ORDULARI KOMUTANLII
grevine getirilen Mustafa Kemal ordusuyla Toroslara ekildi. Burada gl bir savunma hatt
oluturarak ngilizlerin ve Araplarn ilerleyiini durdurmutur.
Not: Suriye ve Filistin cepheleri; Kanal Harektndan yenilgi ile ayrlmamz sonucu ngilizlerin bu
buralara saldrmas sonucu alan savunma cepheleridir.
1916 da yaplan Kanal harekt baarsz olunca ngilizler Sinay geerek Filistin ve Suriye snrna
dayandlar.
1917de Kasmda Gazze, Aralkta Kuds dt. 1918 Eyllnde Amman sonra Beyrut ve sonrasnda da
am dt.
Zorunlu G, Neden?

11
Osmanl Devletinde farkl inan ve rktan insanlar yzyllarca bir arada yaamlardr. Bunlarn iinde
Ermeniler millet-i sadka (sadk millet) olarak adlandrlmlardr. zellikle kuyumculuk meslei ile
uraan Ermeniler Osmanl ticaret ve ekonomisinde nemli bir yer tutmulardr.
Rusya gibi lkelerin kkrtmalar ve destekleri sonucunda kan Ermeni isyanlarnda ok sayda
Mslman ldrlmtr. Ermeni isyanlarnn nlenmesi iin 27 Mays 1915 tarihinde Sevk ve skn
Kanunu kartlarak isyana katlan Ermeni vatandalar Osmanl Devletinin daha gvenli topraklarna
g ettirilmilerdir. Bu zorunlu g esnasnda devletin btn gvenlik nlemlerini almasna ramen
salgn hastalklar ve baz hrszlk olaylar sonucunda lmler yaanmtr.

KONU 2: GELDKLER GB GDERLER

Atekes ve Bar Antlamas arasndaki fark nedir?
Atekes(mtareke); bar antlamas imzalanana kadar silahlarn terki anlamna gelir. Sava
srasnda da baz ksa sureli atekes yaplabilir.
Bar antlamas; Savan bittiinin belgesidir.
Mondros Atekes Antlamas (30 Ekim 1918)
Bu antlama Limni Adasnn Mondros Limannda bir ngiliz sava gemisi olan Agamemnonda Osmanl
Devleti Bahriye Nazr Rauf Orbay ile ngiliz Amirali Calthrope arasnda imzalanmtr.
MADDE 1- Boazlar herkese alacak buralar tilaf devletleri igal edecek
nemi: anakkale Sava ile alamadklar yerleri bu maddeyle almlardr.
MADDE 5-Snrlarn ve i gvenliini salayan askerler hari Osmanl ordusu terhis edilecek
nemi: Bylece igal srasnda bir engelle karlalmayacak
MADDE 7- tilaf devletleri kendi gvenliklerini tehdit edecek bir durum karsa istedikleri herhangi bir
stratejik noktay igal edebilecek.
nemi: Anlamann en tehlikeli maddesidir. Bu maddeye dayanak gstererek lkenin her yeri igal
edilmeye balanmtr.
MADDE 8- Demir yollar ve ticaret gemileri tilaf Devletlerine teslim edilecek
nemi: Bu madde Osmanlnn ekonomik gc elinden alnm olup Anadolu'yu smrmek iin alt yap
oluturmutur.
MADDE 12- Hkmet haberlemeleri dnda telsiz ve telgraflarn denetimini itilaf devletlerine devir
edilecek.
nemi: Bu madde ile halkn birbiri ile haberlemesini nleyecekler. Yani yaplacak igallerde halkn
habersiz kalmasn salayacak, bylece birlik olmasna engel olacaktr.

MADDE 24- Doudaki 6 ilde (Erzurum, Van, Elaz, Diyarbakr, Bitlis, Sivas) karklk karsa itilaf
devletleri buralar igal edebilecek.
nemi: Bu madde 7. madde kapsamna girmesine ramen ayr madde koymalarnn nedeni Burada bir
Ermeni devleti kurmak istiyorlar.

Wilson lkeleri (8 Ocak 1918)

ABD Bakan Woodrow Wilson I.Dnya Sava sonrasnda yaplacak barn esaslarn yaynlad on drt
ilke ile aklad.
tilaf devletleri de ABDyi yanlarnda tutmak istediklerinden dolay bu ilkeleri kabul ettiklerini
bildirmilerdir.

12
ABD bakan Wilson, savatan sonra barn devam etmesini bir daha byle byk savalarn kmamasn
istiyordu.
Wilson Prensiplerinin nemi: 8 Ocak 1918
1-ttifak grubu mtareke imzalama konusunda cesaretlendi(Savan bitii hzland)
2-ok uluslu imparatorluklarn paralanmas n grld.
3-Wilson ilkeleri itilaf devletlerinin karlarna ters dmtr. Bu nedenle kabullenmi gibi
grndkleri bu ilkeleri kendi karlar dorultusunda yorumlamlardr. ttifak devletleri ise bu ilkeleri
barn anahtar olarak grp benimsemilerdir.
4-Savatan sonra prensiplerine uyulmadn gren ABD belli bir dnem Avrupa siyasetinden ekildi.
5-mzalanan antlamalarda prensiplere uyulmad.
6-Kurtulu Sava ve II. Dnya Savann kmas Wilson Prensiplerinin amacna ulamadn gsterir.
7-Dnyada ilk silahszlanma nerisidir.
8-Smrgecilik yerine manda (Birinci Dnya Sava'ndan sonra baz az gelimi lkeleri, kendi kendilerini
ynetecek dzeye eritirip bamszla kavuturuncaya kadar Birlemi Milletler Cemiyeti adna
ynetmek iin baz byk devletlere verilen vekillik) ve himaye fikri geliti.
Trkleri ilgilendiren ksm:
Trklerin ounlukta olduu alanlarda kesin egemenlik hakk tannmaldr.
Trklerin egemenliinde yaayan dier uluslara kendi kendine ynetim hakk tannacak ( olumsuz)
Boazlar btn devletlere alacak(olumsuz)
Not: Wilson ilkeleri genel olarak yenilen devletleri koruyucu niteliktedir, bunun nedeni dier devletlerin
glenmesini istememesidir.
Paris Bar Konferans (18 Ocak 1919)
tilaf Devletleri yenilen devletler ile ilgili yaplacak antlamalar grmek zere topland.
Avrupa'nn durumu ve snrlarn izilmesi tilaf devletleri arasnda grld.
Esas ama Osmanly paylamakt.
Bat Anadolunun Yunanistan a verilmesi talyay kstrd.
Buna gre;
Yunanistan : Bat Anadolu
talya
: Konya, Antalya
Fransa
: Urfa, Antep, Mara, Suriye, Lbnan
ngiltere
: Irak, Filistin, Boazlar
15 Mays 1919 da Yunanlar zmir i igal ettiler.
MONDROSTAN SONRA KURULAN CEMYETLER
I. ZARARLI CEMYETLER :
A) Aznlklarn Kurduu Cemiyetler :
Mavri Mira Cemiyeti: Rumlar kurmutur. Bat Anadolu ve Trakyay Yunanistana dhil etmek
istemilerdir. Yunan Kzl Ha, Fener Rum Patrikhanesi, okullardaki izci tekilatlar ve dier Rum
cemiyetleriyle ibirlii iindedirler.
Pontus Cemiyeti: Fatih Sultan Mehmet'in 1461'de ortadan kaldrd Trabzon Rum mparatorluunu
yeniden kurmak iin almalar yapmtr.
Hnak ve Tanak Cemiyeti: ukurovadan Trabzona izilen bir hattn dousunda kalan btn
topraklarda bir Ermeni devleti kurmak iin almalar yapmlardr.
B) Trkler Tarafndan Kurulan Milli Varla Dman Cemiyetler :
ngiliz Muhipleri Cemiyeti: ngilizlerle iyi geinerek lkeyi en az zararla kurtarmak isteyen ve ngiliz
mandasn savunan bu cemiyete padiah Vahdettin, Sadrazam Damat Ferit gibi kimseler de yedir.
slam Teali Cemiyeti: Halifeye ve slamiyete kesin ballkla kurtuluun gerekleeceine

13
inanmlardr.
Wilson Prensipleri Cemiyeti: Amerikan mandasn savunmulardr.
Krt Teali Cemiyeti: Dou Anadoluda bamsz bir Krt devleti kurmak iin kurulmusa da halkn fazla
desteini alamamtr.
Hrriyet ve tilaf Frkas: 20. Y.y. balarnda ttihat Terakkiye muhalif olarak kurulmu Mondrostan
sonra da milli mcadeleye kar faaliyet srdrmtr.

B) MLL CEMYETLER :
Trakya-Paaeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti: Trakya ve evresini zellikle Mavri Mirann faaliyetlerine
kar korumak amacyla kurulmutur. lk kurulan cemiyettir.
zmir Mdafaa-i Hukuk Osmaniye Cemiyeti: Bat Anadoluyu Rumlara kar korumak amacyla
kurulmutur. zmirin igali sonras Anadoluya milli mcadele iin cephane tamlardr.
Trabzon Muhafaza-i Hukuk- Milliye Cemiyeti: Rum Pontus cemiyetine kar faaliyet gsteren,
Trabzon ve evresini korumaya alan cemiyettir.
Kilikyallar Cemiyeti: ukurova blgesini Ermenilere ve Franszlara kar savunmak amacyla
kurulmutur.
Redd-i lhak Cemiyeti: zmirin Yunanllarca igaliyle beraber ilhak nlemek amacyla kurulmutur.
gallere kar fiilen kar koymulardr.
Anadolu Kadnlar Mdafaa-i Vatan Cemiyeti: Merkezi Sivas olmak zere kurulmu ve ksa srede
btn vatana yaylmtr. galleri protesto ettikleri gibi Milli Mcadeleye para ve Mal yardm
salamlardr.
Milli Kongre Cemiyeti: Trk halknn haklln basn yoluyla Dnya kamuoyuna duyurmay amalayan bir
cemiyettir. Silahl direnii dnmemitir.
Vilayat- arkiye Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti: Dou Anadoluda Ermeni devletinin kurulmasna engel olmak
amacyla ortak savunma karar alm bir cemiyettir.
Not-1: Cemiyetlerin hemen hepsinin kuruluunda dayandklar nokta Wilson ilkeleridir.
Not-2: Milli cemiyetler kendi blgelerini kurtarmak iin kurulmu, Sivas kongresinde Anadolu ve Rumeli
Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti ad altnda birlemilerdir.
Not-3: Milliyetilik ve bamszlk amacyla Mondros Mtarekesinden sonra kurulmulardr.
Not-4: Balangta basn-yayn yoluyla mcadeleyi, gerekirse silahl direnie gemeyi amalamlardr.

Kuvay-i Milliye

lk nce Yunan igaline kar Bat Anadolu'da Trk halk tarafndan kuruldu.

Ulusal bilinci uyandrdlar.

Dzenli ordu kurulana kadar dman oyaladlar.

14

Blgesel olan bu birlikler Sivas Kongresinde birletirildi.

KONU 3: VE MLL MCADELE BALIYOR

Mustafa Kemal Paa, 16 Mays 1919 tarihinde stanbuldan Samsuna gitmek zere Bandrma Vapuruyla
hareket etmitir. Bandrma Vapurunda Mustafa Kemal Paa, 22 kurmay, 25 er ve erba, 8 ktip mavir,
21 gemi personeli olmak zere 76 kii bulunmaktayd.
Mustafa Kemal Paa neden Samsuna gitmitir?
1919 yl balarnda ngilizler, Trklerin Rumlara kar gelitirmi olduklar direnilerden rahatsz olmaya
balamlard. Damat Ferit Paa, Sadrazam olduktan sonra sorunun zm iin yollar aramaya balamt.
30 Nisan 1919'da 9. Ordu Mfettiliine atanan Mustafa Kemal, Samsun'a, grev blgesindeki i huzuru
salamak, silah ve cephaneleri toplamak, vatandalara silah datlmasn engellemek ve bunu yapan
kurulular ortadan kaldrmak zere gnderildi. 16 Mays 1919'da Samsun'a hareket eden Mustafa Kemal
19 Mays 1919'da Samsun'a kt. ngilizlerin denetiminde olan Samsun'da milli mcadele hareketi iin
istediklerini gerekletiremeyeceini anlayan Mustafa Kemal, 25 Maysta Havza'ya geti.
Havza Genelgesi (28 Mays 1919): Mustafa Kemal; Havzada, milli bilincin uyanmas ve tilaf
devletlerinin Trk halknn tepkisini grmesi iin zmirin igalini protesto eden bir miting dzenledi. Bu
tr mitinglerin tm yurtta da yaplmasn istedi.
Miting: Gsteri amacyla veya bir olaya dikkati ekmek iin genellikle ak yerlerde yaplan toplant.
Amasya Genelgesi (21-22 Haziran 1919):
Maddeleri:
- Vatanin btnl ve milletin bamszl tehlikededir. ( Milli mcadelenin gerekesi belirtilmitir.)
- stanbul'daki hkmet, zerine ald sorumluluu yerine getirmemektedir.
- Milletin bamszln, yine milletin azim ve karar kurtaracaktr. (Kurtulu savann yntemi ve amac
belirtilmitir.)
- Milletin durumunu gzden geirmek ve hakl sesini dnyaya duyurmak iin, her trl etkiden uzak milli
bir kurulun toplanmas gereklidir.
- Anadolu'nun en gvenilir yeri olan Sivas'ta milli bir kongrenin acele toplanmas kararlatrlmtr.
- Bu amala btn illerden, milletin gvenini kazanm er delegenin hemen yola karlmas
gerekmektedir.
- Bu durumun milli bir sr olarak sakl tutulmas lazmdr.

Amasya Genelgesinin nemi:

lk defa kurtulu savann mcadele safhas balamtr.
lk defa kurtulu savann gerekesi, yntemi ve amac belirtilmitir.
lk defa millet egemenliine dayanan ynetimden bahsedilmitir.
lk defa milli bir kurulun oluturulmasndan bahsedilmitir.
lk defa stanbul hkmetinin grevini yerine getiremediinden bahsedilmitir.
lk defa Erzurum ve Sivas Kongrelerinin toplanmasna karar verilmitir.

15
NOT: M. Kemal Amasya Genelgesinden sonra 8 Temmuz 1919da padiaha yollad bir telgrafla resmi
greviyle birlikte askerlik grevinden de istifa ettiini aklamtr.
Erzurum Kongresi (23 Temmuz 1919)

Dou Anadolu Mdafaa-i Hukuk cemiyeti Ermeni tehlikesine kar dzenledi.

Milli snrlar iinde vatan bir btndr, blnemez.

Her trl yabanc igaline ve mdahalesine millet birlikte kar koyacaktr.

stanbul Hkmeti vatann bamszln salayamazsa bu amala geici bir hkmet kurulacaktr.
Bu hkmetin yeleri Milli Kongre tarafndan seilecektir. Kongre toplantda deilse seim iini
Temsil heyeti yapacaktr.

Milli kuvvetleri etkili, milli iradeyi egemen klmak esastr.

Manda ve Himaye kabul edilemez.

Aznlklara ayrcalklar verilemez.

Meclis derhal toplanmal.

nemi:
Toplan ekli blgesel, alnan kararlar geneldir.
Mustafa Kemal bakanlnda 9 kiilik Temsil Heyeti kuruldu.
Vatann btnl, blnmezlii ilk defa vurguland. Milli snrlar ifadesi ilk kez kullanlmtr.
Manda ve himaye ilk kez reddedildi.
Sivas Kongresi (4 11 Eyll 1919)

Btn yurttan seilen temsilciler katld.

stanbul Hkmeti Ve ngilizler engellemeye altlar.

Blnmezlik ile ilgili Erzurum Kongresinde alnan karar tekrar kabul edildi.

Milli cemiyetler Anadolu tek at altnda birletirildi.

Bu cemiyetler adna sz syleyecek Mustafa Kemal bakanlnda bir Temsil Heyeti seildi.

Manda ve himaye kesin reddedildi.

Osmanl Mebusan Meclisinin tekrar almas konusunda almalarn balanmasna karar verildi.

rade-i Milliye gazetesi karlmas kararlatrld.

nemi:

Misak- Milli esaslar belirtilmi, yeni devletin temelleri atlmtr

Cemiyetler Anadolu ve Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti ad altnda birletirildi.

Temsil Heyeti yelerinin says artrlarak, tm yurdu temsil eder hale getirilmitir.

16

Milli mcadelenin plan izilmitir.

Temsil Heyeti Ali Fuat Cebesoyu Bat Anadolu Kuvay- Milliye komutanlna atad.

KONU 4: EGEMENLK MLLETNDR (Ders

Kitab 106-110.syf.)

Tam Bamszlk: Atatrkn anlatm ile tam bamszlk, Siyasi, mali, ekonomik, adli, askeri, kltrel ve
benzeri her hususta tam bamszlk ve tam serbestlik demektir. Bunlarn herhangi birinde
bamszlktan yoksunluk, millet ve memleketin gerek anlamyla btn bamszlndan yoksunluunu
ifade eder
Milli Egemenlik: Bir milletin kendi kaderine hkim olarak, kendi geleceini tayin etme gcn elinde
bulundurmas demektir. Yani bir milletin kendi kendini idare etmesi, kendine hkmet edecek heyeti
semesi anlamna gelmektedir.

Amasya Grmesi (20-22 Ekim 1919);

Sivas Kongresi sonrasnda Temsil Heyetinin youn basks sonucunda Damat Ferit Paa hkmeti
istifa ederek Ali Rza Paa Hkmeti kuruldu. Bahriye Nazr Salih Paa ile Mustafa Kemal
bakanlnda Temsil Heyeti grt.

stanbul Hkmeti, Sivas Kongresini kabul edecek

gal Devletleri ile grlrken Temsil Heyetinin fikri alnacak

Osmanl Mebusan Meclisi alacak. Mebusan Meclisi igal glerinin tehdidi altnda olan
stanbulda deil de Anadoluda daha gvenli bir yerde toplanacak.

nemi;
stanbul Hkmeti Temsil Heyetini resmen kabul etti.
Alnan kararlardan sadece Mebusan Meclisinin almas karar uygulanabildi.
Temsil Heyetinin Ankaraya Gelmesi (27 Aralk 1919)

Meclis almalarn daha yakndan takip etmek,

Ulam-haberleme olarak uygun olmas,

Anadolunun tam ortasnda olmas,

Bat cephesine yakn olmas, gibi nedenlerle Ankara Milli mcadelenin merkezi olarak seilmitir.

Son Osmanl Mebusan Meclisinin Toplanmas (12 Ocak 1920)

17
Yurdun her yerinde seimler yaplarak meclis ald. Mustafa Kemalin Meclisin stanbulda toplanmasn
istememesine ramen Mebusan Meclisi stanbulda topland. Mustafa kemal Paa Erzurum milletvekili
olarak seilmesine ramen tutukluluk sresi devam ettii iin katlmad.

Misak- Millinin Kabul (28 Ocak 1920)

Trk askerlerinin elinde olan vatan paralanamaz.

Arap topraklar ve Bat Trakyann gelecei halkoyu ile belirlenecek.

Kars, Ardahan, Batum iin gerekirse halkoyuna gidilecek

Osmanlnn merkezinin gvenlii salanmal.

Aznlklara evre lkelerdeki aznlklardan daha fazla hak verilemez.

Kapitlasyonlar kabul edilemez.

nemi;

Milli snrlar izildi.

Erzurum ve Sivas kongrelerinde alnan kararlar Mebusan Meclisi tarafndan kabul edildi.

tilaf devletleri stanbulu igal ederek Meclisi kapatt (16 Mart 1920)

Not: stanbulun igal edilmesi Mustafa Kemalin ileri grllnn kantdr.

Trkiye Byk Millet Meclisinin Almas:
stanbulun tilaf devleti tarafndan igal edilmesi zerine Mebusan Meclisi datlm, baz meclis
yeleri tutuklanmtr. Dalan Mebusan Meclisi yeleri Ankarada alan yeni meclise davet edilmiler ve
baz vekiller bu davete uyarak Ankaraya gelmilerdir.
T.B.M.M. nin alma srecinde lkenin iinde bulunduu ekonomik durumu olduka kt idi. Mustafa Kemal
Paa, halkna gvenmi ekonomik skntlarn giderilebileceine olan inancn bir an bile kaybetmemitir.
TBMMnin temelini hangi ilkeler oluturmaktadr?
Meclisin temeli tam bamszlk ve millet egemenlii ilkeleri ile vatann btnl zerinde
kurulmutur.

18

KONU 5: BYK MLLET MECLS SYANLARA KARI

TBMM ye Kar Ayaklanmalar:
1. stanbul Hkmeti ve ngilizlerin destekledii ayaklanmalar: (Kuvay- inzibatiye, Anzavur, Bolu,
Dzce, Adapazar, Yozgat, Konya, Afyon, Milli Airet)
2.

Aznlklarn kard ayaklanmalar: (Pontus, Ermeni)

3.

Kuvay- Milliye taraftarlarnn kard ayaklanmalar : (erkez Ethem, Demirci Mehmet Efe)

Ayaklanmann Nedenleri:

Aznlklarn devlet kurma arzusu,

Baz Kuvay-i Milliyecilerin dzenli orduya katlmak istememesi,

stanbul hkmetinin aleyhte fetva yaynlamas,

Mustafa Kemal ve arkadalarnn gyabi bir mahkemede idama mahkm edilmeleri,

Ayaklanmalarn nlenmesi in Alnan Tedbirler

Ayaklanmalara kar Hiyanet-i Vataniye kanunu karld.

stiklal Mahkemeleri kuruldu

stanbul hkmeti ile btn ilikiler kesildi.

Damat Feritin yaynlatt fetvaya kar Ankara Mfts Rfat Brekiye kar fetva
yaynlatld.

Kuvay- Milliye birliklerinin dzenli orduya katlmas saland.

Halk doru bilgilendirmek iin Anadolu Ajans kuruldu.

Sonular

Milli Mcadelenin uzamasna neden oldu.

Kurtulu savann kazanlmas gecikti.

19

KONU 6: BARI ANTLAMASI MI, LM FERMANI MI?

Sevr Antlamas (10 Austos 1920)
Osmanl Devleti'nin tilaf Devletleri'yle imzalam olduu son antlamadr. tilaf Devletleri, kendi
aralarndaki anlamazlklar ve Trk Milletinin direnii sebebiyle, dier ttifak Devletleri'nden sonra
Trklerle anlama yapmak zorunda kalmlardr. Antlama, Saltanat uras'nda grlm ve Damat
Ferit Paa hkmeti tarafndan imzalanmtr.
Antlama artlar;
1.

Osmanl lkesi, stanbul ile Anadolu'nun kk bir blmnden ibaret olarak kalacakt. Osmanl
Devleti, eer aznlklarn haklarn gzetmezse stanbul da elinden alnacakt.

2. Boazlar tm devletlere ak bulundurulacak ve uluslararas bir komisyon tarafndan idare

edilecekti.
3. Dou Anadolu'da iki yeni devlet kurulacakt (Ermenistan ve Krdistan).
4. zmir ve evresi ile Bat Trakya; Yunanistan'a,
5. Antalya ve Konya yreleri ile Bat Anadolu; talya'ya,
6. Suriye, Adana, Malatya ve Sivas evreleri; Fransa'ya,
7. Irak ve Arabistan ngiltere'ye verilecekti.
8. Askerlik zorunlu olmayacak, asker says azaltlacak ve orduda ar silahlar bulundurulmayacakt.
9. Aznlklara geni haklar verilecek ve kapitlasyonlardan btn devletler yararlanacaklard.
TBMM'nin Antlamaya Tepkisi
1.

T.B.M.M. antlamay tanmadn bildirdi.

2. Antlamay imzalayanlar vatan haini ilan etti.

20

NTE 3: YA STKLAL YA LM!

KONU 1: LK ZAFERMZ
DOU CEPHES: Trkler & Ermeniler

Douda Ermenilere kar yaplmtr.

Dou cephesi komutan Kazm Karabekirdir.

Trk ordusu douda zafer kazand.

Gmr Antlamas imzaland.

GMR ANTLAMASI

Ermeniler igal ettikleri yerleri boalttlar.

Dou Anadoludaki isteklerinden vazgetiler.

Ardahan ve Artvin dnda dou snr izildi.

GMR ANTLAMASININ NEM

TBMM hkmetinin uluslar aras alandaki ilk siyasi ve askeri baarsdr.

Ermenistan TBMMyi tanyan ilk devlet oldu.

Dou cephesi kapatld. Bylece buradaki birlikler bat cephesine kaydrld.

TBMMnin gc ve otoritesi artt.

KONU 2: DESTANLAAN DREN

21
GNEY CEPHES: Trkler & Franszlar

Franszlara kar yaplmtr.

Gney Cephesinde dmana kar Kuva- Milliye birlikleriyle kar konulmutur. Bu cephede
dzenli ordular savamamtr.

Antep, Urfa ve Mara savunmas yaplmtr. Antepe, GAZ; Urfaya, anl; Maraa, KAHRAMAN
unvan verilmitir.

Trklerin Sakarya Meydan Savan kazanmalarnn ardndan TBMM ile Franszlar arasnda
Ankara Ant. mzaland.

Bu Antlamadan sonra Franszlar igal ettikleri yerleri (Hatay dnda) Trklere braktlar.

ANKARA ANTLAMASI: Fransa-Trkiye

talyanlar Egeyi Yunanlara kaptrdklar iin tilaf Devletlerine kzgndlar bu yzden Kuva-i
Milliyeyi destekliyorlard.

Dzenli ordunun baarlarn grnce II. nn zaferinden sonra igal ettikleri yerleri boalttlar.

KONU 3: STKLAL MLLETMNDR

BATI CEPHES: Trkler & Yunanlar
Bat cephesinde smet Paa komutanlnda dzenli ordu kuruldu.
Kurtulu Savanda dmanla en youn ve en kanl atmalarn olduu cephedir.
I. nn Sava: (6-10 Ocak 1921)
Sebepleri:
Yunanlar Eskiehiri ele geirerek demiryolu ulamn denetim altna almak istemeleri,
Ankaraya kadar gelerek TBMMyi datmak istemeleridir.
Sava ile ilgili bilgiler:
Yunanlara kar byk bir savunma sava yapld.
Bu sava,
Dzenli ordunun kazand ilk zaferdir.
TBMMnin gc ve otoritesi artt.
Trk Halknn kurtulu savan kazanacana dair inanc artt.
Ortaya kan bu durumu grmek iin Londrada bir konferans topland.
NEML! I. nn Zaferinin oluturduu olumlu havada TBMM ilk anayasasn (Tekilat- Esasiye
Kanununu kartt ve stiklal Mar kabul edildi.(1921)
Londra Konferans:

22

tilaf Devletleri Anadolu harektnn basit bir ey olmadn anladlar.

Toplanma amac, Sevri TBMMye kabul ettirmekti.

tilaf Devletleri TBMMyi Londra Konferansna Osmanl Hkmeti araclyla davet ettiler.
Ancak Mustafa Kemal ayr bir ar olmazsa katlmayacaklarn aklad.

Konferansa stanbul Hkmeti adna Tevfik Paa konuma srasn milletin gerek temsilcisi
olarak grd TBMM temsilcisi Dileri Bakan Bekir Sami Beye brakt

Bu tavr ile Tevfik Paa TBMMyi tanm oluyordu.

Konferans anlama olmadan dald.

nemi:

TBMM tilaf Devletleri tarafndan arlmakla resmen tannm oluyordu.

Yeni Trk Devletinin hakl davas dnya kamuoyuna duyuruldu.

Trk-Afgan Dostluk Antlamas:

Afganistan TBMMnin dmana kar ittifak kurduu ilk devlettir.

TBMM Afganistann tam bamszln tanyordu.

Bir saldr srasnda birbirlerine yardm edeceklerdi.

Moskova Antlamas: (16 Mart 1921):

Osmanl ile arlk Rusya arasndaki antlamalar geersiz saylacaktr.

Sovyetler Birlii kapitlasyonlarn geersizliini kabul edecektir.

Batum Grcistana verilecektir.

Taraflardan birinin kabul etmedii uluslar aras bir antlamay dieri de kabul etmeyecektir.

nemli: Moskova ANTLAMASI ile Misak Milli ilk defa bir batl Devlet tarafndan kabul edilmi oldu.
Batumun Grcistana verilmesi Misak- Milli snrlarndan verilen ilk tavizdir.
II. nn Sava: (23-31 Mart 1921)

II. nn Sava zaferle sonuland.

talyanlar bu baar zerine Anadoluyu boalttlar.

Ktahya Eskiehir Savalar:

Ordumuz ciddi malzeme sknts ekiyordu.

Ankaray hedef alan yunanlar Eskiehire kadar olan yerleri igal ettiler.

23

Trk ordusu imha olmaktan kurtulmak ve zaman kazanmak iin Sakaryann dousuna ekildi.

Bunun zerine TBMM Mustafa Kemalin bizzat cepheye gitmesi istedi.

Bu durumlar zerine,

5 Austos 1921 de 3 ay sreyle Mustafa Kemal bakomutan seildi.

Yasama, yrtme (TBMMye ait olan) ve yarg (istiklal mahkemeleri) yetkileri Mustafa Kemale
verildi.

Mustafa Kemal Teklif-i Milliye Emirleri ni kard.

-Bu topyekn bir savan yaplacan gsterir.

-Bununla ordunun ihtiyalar karlanm ve Yunan saldrlarna kar ordu takviye edilmitir.

KONU 4: DRLN DESTANI-SAKARYA

Sakarya Meydan Sava: (23 Austos-12 Eyll)

Bakomutan Mustafa Kemal paa ynetiminde Trk ordusu byk bir meydan sava kazand.

Sakarya zaferiyle dmann saldr gc krlm ve dman savunmaya ekilmitir.

Sonular:

Bu zafer Trklerin 1683 tarihinde Viyana nlerinde geri ekiliini Sakaryada durdurdu.

Mustafa Kemale, TBMM Mareallik rtbesi ile Gazilik unvan verildi.

tilaf Devletleri arasnda birlik bozuldu.

ABD, Avrupa ve Trkiye ile ilgili politikasndan vazgetiini bildirdi.

Sakarya Zaferi sonunda Kars ve Ankara antlamalar imzaland.

Kars Antlamas: (13 Ekim 1921)

- Sovyetler Birlii ile Kafkas Cumhuriyetleriyle imzaland.
- Sovyetler Birlii imzalanan Moskova antlamas ile zmlenemeyen baz sorunlar halledildi.
- Bu antlama ile dou snrmz kesin eklini ald.
- 13 Ekim 1921de Ermenistan, Grcistan ve Azerbaycan ile 2 Ocak 1922de Ukrayna ile dostluk
antlamalar imzaland.

Ankara Antlamas:(20 Ekim 1921)

24

Fransa yeni Trk devletini tand.

Hatay dnda bugnk Suriye snrmz izilmi oldu.

Hatayda zel bir ynetim kurulmas kabul edildi.

Bu devletin dili Trke olacakt.

Fransa Ankara Antlamasn imzalamakla ngiltere ile olan ittifakn bozmu oldu. Bylece Fransa
Misak- Milliyi tanyan ilk tilaf devleti oldu.

KONU 5: HAYAT VEREN ZAFER

Byk Taarruz Ve Bakomutanlk Meydan Sava: (26-30 Austos 1922)

Dman henz yurttan karlmad iin Mustafa Kemalin bakomutanlk grevi uzatlarak bir yl
boyunca son hamle iin hazrlklar yapld.

Dou ve gney cephesi birlikleri gneye kaydrld.

Hazrlklar gizlilik iinde yapld. 26 Austosda balatlan taarruz ile dman menzillerini terk
ederek geri ekilmeye balad.

30 Austosda yaplan Dumlupnar(Bakomutanlk) Meydan Sava ile Yunan ordusu ar bir

bozguna uratld.

Mustafa Kemal Ordular ilk hedefiniz Akdenizdir, ileri. tarihi emrini verdi.

Bat Anadolu dmandan temizlendi.

tilaf Devletleri Trkiyenin gcn kabul etti.

tilaf Devletleri artsz olarak TBMMye atekes arsnda bulundu.

Yunan igali son buldu.

Askeri cephe kapand, burada kazanlan baarnn masa banda siyasi olarak kazanlmas iin
mcadeleye balad.

25

KONU 6: SAVAA SON VEREN BELGE

Mudanya Atekes Antlamas:(11 Ekim 1922)

Dou Trakya sava yaplmadan kazanld.

stanbul ve Boazlar blgesinin ynetiminin TBMMye verilmesi, Osmanl hkmetinin hukuken

sonu oldu.

tilaf Devletlerinin hepsi TBMMyi tand.

NTE 4: ADA TRKYE YOLUNDA

ADIMLAR
KONU 1: SALTANATTAN MLL EGEMENLE
Saltanatn Kaldrlmas (1 Kasm 1922)

tilaf devletleri Trkiyede i ekimeye sebep olmak iin Lozan grmelerine hem TBMMyi hem
de stanbul Hkmetini armt. Artk egemenlik millete aitti. Egemenliin millete ait olduu
bir sistemde saltanatn varl mmkn deildi.

M. Kemalin istei ile meclis saltanat kaldrd.

Halife Abdlmecit Efendi seildi

Bylece iki ballk sona erdi.

623 yllk Osmanl saltanat sona erdi.

Demokratikleme ve Laiklie geite bir adm atld.

KONU 2: ZAFERN VE BAIMSIZLIIN TESCL

Lozan Bar Antlamas: (23 Temmuz 1923)
20 Kasm 1922 ylnda tilaf devletlerin daveti zerine Lozanda bar grmeleri balamtr. Atatrk
bar grmelerinin zmirde olmasn istemitir. Fakat o dnemde bar antlamalarnn tarafsz bir

26
lkede yaplmas gelenek olduu iin bar grmeleri svirenin Lozan kentinde balamtr. Grmeler
bir ara kesintiye uram, smet paa yurda dnmek zorunda kalmtr. Daha sonra grmeler tekrar
balam, 24 Temmuz 1923 ylnda taraf lkeler arasnda Lozan Antlamas imzalanmtr.
Snrlar
Trkiye Suriye snr, Franszlarla imzalanan Ankara Antlamas'na gre kabul ediliyor.
Irak snr: Musul zerinde antlama salanamad iin bu konuda ngiltere ve Trk Hkmeti kendi
aralarnda grp anlaacaklard.
Trk-Yunan snr Mudanya Atekes Antlamas'nda belirlenen ekliyle kabul edilmitir. Meri Nehri'nin
batsndaki Karaaa istasyonu Yunanistann Bat Anadolu'da yapt tahribata karlk alnacak sava
tazminatna karlk elde edilmitir. Ayrca Gkeada ile Bozcaada bizde, dier Ege adalar Yunanistan'da
kald. Yunanistan, Trk snrna yakn olan adalarda asker bulundurmayacakt.
Kapitlasyonlar: Tamamen kaldrld. (En byk siyasi baar)
Aznlklar: Tm aznlklar Trk uyruklu kabul edilerek hibir ekilde ayrcalk tannmayacakt. Bat
Trakya'daki Trklerle stanbul'daki Rumlar dnda Anadolu ve Dou Trakya'daki Rumlar ve
Yunanistan'daki Trkler mbadele edileceklerdi.
Sava Tazminatlar: I.Dnya Sava nedeniyle istenen sava giderlerinden kurtulunmutur.
Devlet Borlar: Osmanl borlar, Osmanl mparatorluu'ndan ayrlan devletlere blld. Trklere
den blm taksitlendirme ile kt paraya gre denecekti. Dyun-u Umumiye de bylece tarihe
karmaktadr.
Boazlar: Boazlar, zerinde en ok tartlan konudur. Sonunda geici bir zm getirilmitir. Buna
gre askeri olmayan gemi ve uaklar bar zamannda boazlardan geebilecekti. Boazlarn her iki yakas
askersizletirilip, geii salamak amacyla uluslararas bir kurul oluturulmasna ve bu dzenlemelerin
Milletler Cemiyeti'nin gvencesi altnda srdrlmesi karar alnmtr.(Montr Boazlar Szlemesi'nde
deitirilmitir.)
Musul, Boazlar ve Hatay, Kbrs ve Ege adalar sorunlar Lozan'da zlemeyen sorunlardr.
nemi:

I. Dnya Savan bitiren son antlamadr.

Trk Devletinin bamszl btn dnya devletlerince resmen tannd.

Trkiyede yaplmas dnlen inklplar iin uygun ortam oluturuldu.

tilaf devletleri bu antlamayla Misak Milliyi tanm oldu.

Smrge altnda yaayan baka milletlere rnek oldu.

KONU 3: MLL SINIRLARDAN MLL EKONOMYE

zmir ktisat Kongresi (17 ubat-4 Mart 1923)
zmir ktisat Kongresi'nde yeni Trkiye'nin ekonomik sorunlar tartld. Bu kritik devrede, ekonomik
sorunlar dzenlemek iin kararlar alan zmir ktisat Kongresi'nde, savalardan yorgun kan halka
ekonomik yn vermek ve harap olan yurdu kalkndrmak iin yaplmas gerekenleri tespit etmek
amalanyordu. zmir ktisat Kongresi sonunda; kongreye katlanlar oybirlii ile Misak- ktisad kabul
ederek, modern ve mreffeh Trkiye iin canla bala almaya and iti.
Alnan balca kararlar
1. Hammaddesi yurt iinde olan endstri kollarnn kurulmas,
2. zel giriimcilerin desteklenmesi,

27
3. Yatrmclara kredi salayacak bankalarn kurulmas,
4. Gnlk tketim mallarna ncelik verilmesi,
5. nemli kurulularn ulusallatrlmas,
6. Sanayiyi zendirici yasalarn karlmas, zellikle gmrk tarifelerinin ulusal sanayinin kalknma
gereksinimlerine gre deitirilmesi.

KONU 4: BAKENT ANKARA

Ankarann Bakent Olmas (13 Ekim 1923)
Artk yeni Trkiye Devleti'nin bakentini bir kanunla tespit etmek gerekiyordu. Btn dnceler, Yeni
Trkiye'nin bakenti Anadolu'da ve Ankara ehri olarak seme lzumunda birleiyordu. Bu seimde,
coraf durum ve asker strateji en byk nemi tayordu. Devletin bakentini bir an nce tespit ederek,
iten ve dtan gelen kararszlklara bir son vermek artt. Gerekten de, bilindii zere, bakentin
stanbul olarak kalaca veya Ankara olaca konusunda teden beri ieride ve darda kararszlklar
grlyor, basnda demelere ve tartmalara rastlanyordu.
Ankarann bakent olmasyla ilgili tek maddelik kanun tasars, smet Paa ve arkadalar tarafndan
meclise sunuldu. 13 Ekim 1923 tarihinde kabul edilen kanun ile Trkiye Devletinin bakenti Ankara
ehridir. fadesi Anayasaya girdi.

KONU 5: YAASIN CUMHURYET

Cumhuriyetin lan (29 Ekim 1923)
Kurtulu Sava yllarnda, deiik yer ve zamanlarda alnan birok karar ile ileride aka saltanatn
kaldrlp yerine, ulusal egemenlie dayal bir Cumhuriyet rejiminin kurulaca belirtilmiti.
23 Nisan 1920'de TBMM'nin almas ile balayan Cumhuriyet uygulamas, 1 Kasm 1922'de saltanatn
kaldrlmas ile rejim deiikliini aka ortaya koydu.
11 Austos 1923'te ikinci TBMM almalarna balad ve inklplarn gereklemesi iin daha ok, gr
birlii ierisinde olan milletvekilleri bir araya gelmi oldu.
13 Ekim 1923'te anayasaya konan ek bir madde ile Ankara yeni devletin bakenti oldu. Bylece devlet
merkezinin stanbul olaca yolundaki tartmalara son verildi. Cumhuriyetin ilan iin de bir adm atlm
oldu. nk yeni bakent, yeni ynetim ekli mesaj veriyordu.
29 Ekim 1923'te TBMM, Cumhuriyet'i ilan etti.
Ayn gn TBMM'nin ald bir kararla Gazi Mustafa Kemal, yeni Trkiye Cumhuriyeti'nin ilk
Cumhurbakan oldu. (Rejim: Ynetme, dzenleme biimi, dzen.)
Trk milleti Cumhuriyete kolayca kavumamtr. Bunun iin uzun mcadeleler vermitir. Milli birlik ve
beraberlik ierisinde nce bamszln kazanmtr.
Soru: Cumhuriyet ynetiminin Trk milletine salad faydalar nelerdir?
Cumhuriyet devlet ve vatanda ilikilerini en iyi biimde dzenlemitir.
Cumhuriyetle birlikte millet, devlet ynetiminde sz ve karar sahibi olmutur.
Vatandalarn hak ve hrriyetleri en iyi ekilde dzenlenmitir.

28
CUMHURYETE NASIL KAVUTUK?

Birinci Dnya Sava

Mondros Atekes Antlamas

Kurtulu Sava
Mustafa Kemalin Samsuna k (19 Mays 1919)

Genelgeler

Amasya
Genelgesi
4
Haziran
1919

Erzurum
Kongresi
23
Temmuz
1919

Kongreler

Bar Dnemi

Cepheler

TBMMnin Al
23 Nisan 1920

Dou Cephesi

Sivas
Kongresi
4
Eyll
1919

Ermenilerle
Gmr
Antlamas
1920

Mudanya Atekes Ant.

11 Ekim 1922
Gney Cephesi

Franszlarla
Ankara
Antlamas
1921

I.nn
Sava
10
Ocak
1921

Lozan Bar Ant.

24 Temmuz 1923

Bat Cephesi

II.nn
Sava
31 Mart
1 Nisan
1921

Sakarya
Meydan
Sava
13 Eyll
1921

Byk Taarruz ve
Bakomutanlk
Meydan
Muharebesi
26-30 Austos
1922

KONU 6: ADA DEVLETE DORU

Halifeliin Kaldrlmas (3 Mart 1924)
Halifelik makamnn, zamanla ulusuluk ilkesine ters dmesi zerine, Cumhuriyet'in ilan ile, hem yeni
Trkiye Cumhuriyeti'nin d politika ilkelerine, hem de yeni kurulan Cumhuriyet rejimine ters den bu
makamn kaldrlmasna karar verildi.1 Kasm 1922'de saltanatn kaldrlmasna ramen, halifelik
kaldrlamad; nk halk bu yenilie hazr deildi, i isyanlar kabilirdi.Saltanatn kaldrlmasndan sonra
18 Kasm 1922'de Abdlmecit Efendi, TBMM tarafndan, Halife olarak atand.Saltanatn kaldrlmasna
ramen, eski rejim yanllar, baz milletvekilleri, ordu komutanlar halife Abdlmecid Efendi'nin
evresinde toplanmaya balad.
Halifeliin kaldrlmas, laik ynetime geite nemli bir adm olmutur. Bylece Trkiye Cumhuriyeti akln
ve bilimin esas alnd laik bir toplum yapsna kavutu. lkede iki bal ynetim sona ermitir.
TBMM, 3 Mart 1924'te ald kararla; Halifeliin kaldrldn, gelecekte halifelik ve saltanat
iddialarnda bulunmamalar iin, Osmanl ailesi yelerinin yurt dna karlmalarn, er'iyye ve Evkaf
Vekletinin kaldrldn, kabul etti.
Tevhid-i Tedrisat(retim Birlii Kanunu) ve Medreselerin Kaldrlmas:(3 Mart 1924)
Osmanl Devletinin son dnemlerinde ok farkl okullar vard:

29
Mahalle mektepleri
Medreseler
Tanzimat ve Merutiyet dneminde batl tarzda alan okullar
Aznlk okullar
Yabanc okullar
Sonular:
1. retim birlii salanarak TC. Snrlar iindeki btn okullar Milli Eitim Bakanlna baland.
2. Eitimin laiklemesi alannda nemli bir adm atld.
3. Medreseler kapatlarak eitimde laikleme gerekletirildi.
4. ada eitim retim kurumlar ald.
5. Yabanc ve aznlk okullarnn dini ve siyasi amal retimi durdurularak, zararl faaliyetleri engellendi.
Not: Atatrke gre eitim sistemi milli ve ada olmaldr.
Milli Eitimde Gzetilecek Esaslar:

retimde birlik salanmas(MEB)

Eitimde kz erkek ocuklarna eitlik salanmas( Karma eitim)

Eitimin yaygnlatrlmas ve kolaylatrlmas,

lkretimin zorunlu ve cretsiz olmas,

retimde teori ve uygulamann birlikte verilmesi, eitimin uygulamal yaplmas.

retim programlarnn an gereklerine uygun ve sosyal hayatn ihtiyalarna cevap verecek
ekilde dzenlenmesi,
Eitim programlarnn milli, bilimsel ve ada olmas,
Eitim ve retimde disiplin salanmas,
Yetenekli retmenlerin yetitirilmesi ve retmenlik mesleinin ekici hale getirilmesi.
3 Mart 1924de karlan dier kanunlar:
eriye ve Evkaf vekleti kaldrlmtr. Yerine, din konusunda halk aydnlatmak ve din ile olan
ileri yrtmek iin Diyanet leri Bakanl; vakf mallarn korumak, yaatmak ve iletmek iin
Vakflar Genel Mdrl kurulmutur.
Ayrca Erkan- Harbiye Vekleti kaldrlarak, Genel Kurmay Bakanl kurulmutur.

KONU 7: OK PARTL DEMOKRATK HAYAT

Cumhuriyet Halk Frkas:
1.lk TBMMde siyasi parti yoktu. ok eitli gr, dnce ve meslekten olan milletvekilleri lkenin
kurtarlmasn her eyin zerinde tutuyorlard. Bu nedenle herhangi bir fikir atmasna pek
rastlanmyordu. Ancak zaman getike mecliste eitli gruplamalar olutu. M. Kemal Paaya kar olan
gruplar da ortaya kt.

30
2.Bu gelimeler zerine M. Kemal Paa kendi gr ve dncelerine yakn arkadalar ile birlikte
Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Grubunu kurdu.
3.Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Grubu 9 Eyll 1923 tarihinde Halk Frkas Cumhuriyetin
ilanndan sonra Cumhuriyet Halk Frkas adn ald. Bylece Cumhuriyet Dneminin ilk siyasi partisi
kurulmu oldu.
Terakkiperver Cumhuriyet Frkas:
17 Kasm 1924 tarihinde Kazm Karabekirin bakanlnda kuruldu. Parti yeleri Cumhuriyet
ynetimini ve demokrasiyi benimsediklerini ve dini inanlara saygl olduklarn aklad.
Cumhuriyet Halk Frkasndan farkl olarak ekonomide devletilik yerine liberalizmi savundu. Parti
kurulduktan ksa bir sre sonra Cumhuriyete ve inklplara kar olanlar ile halifeliin tekrar
getirilmesini isteyenler bu partide toplanmaya balad. Bunun zerine parti hkmet tarafndan
kapatld.
Terakkiperver Cumhuriyet Frkas, Cumhuriyet Halk Frkasna kar kurulan ilk muhalefet
partisidir.
Cumhuriyet tarihinde ilk kapatlan parti Terakkiperver Cumhuriyet Frkasdr.
Serbest Cumhuriyet Frkas:
Atatrkn istei zerine Fethi Beyin bakanlnda 12 Austos 1930da kuruldu.
Mustafa Kemalin yeniden parti kurulmasn istemesinin sebepleri:
1. Yeni gr ve dncelerin ortaya kmasna imkn salamak;
2. Cumhuriyet Halk Frkasnn almalarnn denetlenmesini salamak;
3. lkede ok partili hayata geilmesini salayarak tam anlamyla demokratik rejime gemek.
Not: lkede demokrasinin gelimesi iin kurulan parti ksa srede amacndan uzaklat. Cumhuriyet ve
Laiklik kart olanlar parti iinde topland. Beklenmedik gelimeler zerine, Fethi Bey kendi kurduu
partisini kapatt.
Serbest Cumhuriyet Frkasnn kapatlmasyla birlikte Atatrk dneminde ok partili siyasi hayata
gei denemeleri sona erdi.

KONU 8: ADA UYGARLIA DORU ADIMLAR

Kyafette deiiklik: apka nklb, Atatrkn Kastamonu gezisi ile balad. 25 Kasm 1925te apka
Kanunu mecliste kabul edildi.
1934te karlan bir kanunla din adamlarnn ibadethaneler dnda dini kyafetle dolamalar yasakland.
Ancak, tm dinlerden dini grevlilerin en yetkili kiileri bu yasan dnda tutuldu.
Not: Mustafa Kemal milli deerlere bal ada bir ulus oluturmak istemektedir. Mustafa Kemal
yapaca bir yenilii halka nceden anlatmaktadr. Bunun iin sk sk yurt gezilerine km, halka
konumalar yapm, gazete ve dergilere demeler vermitir. ( Deme: Yetkili bir kimsenin bir konuda
yayn organlarna yapt aklama, beyanat.)
Takvim, saat ve llerde deiiklik:
- 26 Aralk 1925te Hicri ve Rumi takvim yerine Miladi takvim kabul edildi. 1 Ocak 1926 tarihinden
itibaren miladi takvim kullanlmaya baland.
- 20 Mays 1928 tarihinde TBMMde kabul edilen kanunla uluslar aras rakamlar kullanlmaya baland.

31
- Gnein dou ve batna gre kullanlan alaturka saat yerine milletleraras saat sistemi kabul edildi.
- Hafta sonu tatili Cumartesi leden sonra ve Pazar gn olarak dzenlendi.
- Arlk llerinde okka yerine kilo; uzunluk llerinde kar, endaze, kula, arn yerine metre
kullanlmaya baland. (26 Mart 1931)
1.Tekke ve zaviyelerin kapatlmas:
Osmanl Devletinin son dnemlerine doru her alanda balayan bozulma tekke ve zaviyelerde de
grlmeye baland. Tekke ve zaviyeler siyasi almalar ierisine girmeye ve bazlar da halkn dini
duygularn kullanarak kar elde etmeye baladlar.
30 Kasm 1925 tarihinde karlan bir kanunla tekke, zaviye ve trbeler kapatld. Bylece, Trk
toplumunun adalamas ve laiklemesi yolunda nemli bir adm atlm oldu. Ayrca ayn kanunla eyh,
dervi, baba, dede gibi unvanlarn kaldrlmas toplumda eitlii, birlik ve beraberlii salamada olduka
nemli bir gelime olmutur.

KONU 9: HUKUK VE ALE-YEN TRKYE CUMHURYETNN YOL

HARTASI
1921 Anayasas:
. En nemli zellii, egemenliin kaytsz artsz millete ait olduunu belirtmesidir.
. Sava srasnda kararlarn daha hzl alnabilmesi ve uygulanabilmesi iin yasama, yrtme ve yarg
yetkileri TBMMye verilmitir.
Not: 1921 Anayasasnda devletin ynetim biimi ile ilgili herhangi bir madde bulunmuyordu. Cumhuriyetin
ilanndan sonra anayasaya Trkiye Devleti bir cumhuriyettir. Maddesi eklenmitir. Cumhuriyetin
ilanndan sonra 1924 Anayasas kabul edildi.
1924 Anayasas Cumhuriyet tarihinin en uzun sre yrrlkte kalan anayasasdr. Bu anayasadan sonra
Trkiyedeki yeni koullar dorultusunda 1961 ve 1982 anayasalar hazrland.
Anayasa: Bir devletin dayand temel esaslar ieren ve ynetim biimini gsteren temel yasadr.
Hibir kanun anayasaya aykr olamaz. Anayasada devletin ynetim biimi belirtilir. Ayrca yasama,
yrtme ve yarg ile ilgili dzenlemeler yer alr. Vatandalarn temel hak ve devleri anayasada belirtilir.
Devletin ileyii ile ilgili hkmler anayasada yer alr.

Medeni Kanunun Kabul

Medeni Kanun, toplumdaki kii, aile, miras, eya hukuku ile ilgili ilikileri dzenleyen kanundur.
Osmanl Devletinde medeni kanun, slam Hukuku ilkelerine gre dzenlenmi MECELLEdir.

Medeni Kanunun kabul Edilmesinin Sebepleri:

1- Her alanda adalama ve batllama hedeflendii iin medeni hukuk alnnda da adalamann
gerekli olmas,
2- Trkiye Devleti laiklii gerekletirmek istedii iin dini hukuk kurallarna dayanan Mecelleyi kabul
etmemesi
3- Toplumun temeli olan ailenin kuruluu ve ileyiini dzenleyen hukuk kurallarna ihtiya olmas ve
Mecellenin bu konularda yetersiz kalmas.

Trk Medeni Kanununun Kabul Edilmesiyle:

32
1-Toplumda kadn erkek arasnda sosyal ve ekonomik eitlik saland,
2-Evlilik, devletin denetimi ve gvencesi altna alnd. Resmi nikh ve tek ele evlenme zorunluluu
getirildi,
3-Mirastan pay almada kadn erkek eitlii saland,
4-Boanma zorlatrld. Kadnlara da boanma hakk tannd,
5-Ailenin kuruluu ve ileyii ada kural ve kanunlara baland.

svireden Borlar Kanunu

Almanyadan Ticaret Kanunu

talyadan Ceza Kanunu alnmtr.

Not: Hukuku yetitirmek zere 1925 ylnda Ankara Hukuk Mektebi ald. Okul 1948 ylnda Ankara
niversitesi Hukuk Fakltesi adn ald.

KONU 10: REJM KARITI BR SYAN

eyh Sait Ayaklanmas ( 13 ubat 1925 )
syan Erganinin Piran kasabasnda balad.
syann kmasnda:
1.Dini taassup ierisinde yaayan baz kimselerin, hzla gerekletirilmekte olan inklp hareketlerini
dine kar hareketler gibi grerek halk hkmet aleyhine kkrtmalar.
2.Bu srada ngiltere ile Trkiye arasnda grlmekte olan Musul Meselesi srasnda, Trkiyeyi baka
sorunlarla uratrarak gsz brakmak isteyen ngilterenin Dou illerindeki baz cahil kitleleri
kandrarak kkrtmas.
3.Terakkiperver Cumhuriyet Frkasn kuranlarn hkmete kar balattklar sert muhalefetin rejim
kartlarn cesaretlendirmesi.
4.Saltanat ve hilafet yanllarnn tepki duymalar etkili oldu.
syana kar:
Takrir-i Skn Kanunu karld,
stiklal Mahkemeleri yeniden kuruldu.
eyh Sait syan:

Cumhuriyet rejimine kar yaplan ilk isyan hareketidir,

Terakkiperver Cumhuriyet Frkas isyanda rol olduu gerekesiyle kapatlmtr,

lk ok partili hayata gei denemesi baarszlkla sonulanmtr,

ngiltere, Trk Hkmetinin isyandan dolay ypranmasndan faydalanarak kendi lehine avantaj
salamtr.

KONU 11: KABOTAJ BAYRAMI

33
lkemizde Cumhuriyetten nce ticaretin ounluu gayrimslimler tarafndan yrtlyordu.
Deniz tamaclnn ou da gayrimslimlerde idi.
1 Temmuz 1926da Kabotaj Kanunu karlarak Trk kylarnda deniz tamacl, limanlar
arasnda gemi iletmecilii ve tamacl Trk vatandalarna ve Trk gemilerine verildi.

KONU 12: MUSTAFA KEMAL'E SUKAST GRM (14 HZRN 1926)

-

eyh Sait ayaklanmasnn bastrlmas ve Terakkiperver Cumhuriyet frkasnn kapatlmasndan

sonra cumhuriyete kar olanlar Mustafa Kemal'e bir suikast dzenle meye karar verdiler.
Suikast plann Mustafa Kemal Paann zmir'e gelecei gn gerekletireceklerdi.

Bu plan Mustafa Kemal'in zmir'e yapaca gezinin bir gn gecikmesi zerine suikastlar
karacak kayknn itiraf ile ortaya kt. Suikastlar silahlaryla birlikte yakalandlar ve
istiklal mahkemesinde gerekli cezaya arptrldlar.

Mustafa Kemal suikast giriimi sonrasnda: Benim naiz vcudum elbet bir gn toprak olacak,
fakat Trkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktr. demitir.

KONU 13: BR DEVRN ANALZ: NUTUK

Mustafa Kemal 15 Ekim 1927de Mecliste 6 gn sren konumas olan sonradan Nutuk ya da Sylev
adyla tarihimizde yerini ald.
M. kemal Nutuka 1919 senesi Maysn 19uncu gn Samsuna ktm szleriyle balar; Trk genlie
seslenile bitirmitir.
- M. Kemal Nutukla lkeyi nasl kurduklarn ve hedeflerini anlatmtr.
- Nutuku aamaya ayrmtr:
1- Birinci aama: 19 Mays 1919dan 23 Nisan 1920 TBMMnin alna kadar ksm,
2- kinci aama: 23 Nisan 1920den 29 Ekim 1923 Cumhuriyetin ilan dnemini
3- nc aama: 29 Ekim 1923ten 1927 tarihlerini kapsayan Cumhuriyet dnemini anlatmtr.

KONU 14: HARF NKILBINDAN MLLET MEKTEPLERNE

Yeni harflerin kabul (1 Kasm 1928):
- Trkler slam kabul edince eski alfabelerini brakp Arap harflerini kullanmaya baladlar. Arapa
okumas ve yazmas zor bir dildi. Trk insanna uymuyordu.
- Eski Osmanlcann okumadaki glkleri, okuryazar orann drmt. Mustafa Kemal okuma yazmann
yaygnlatrlmas ve adalama iin Latin alfabesinin kullanlmasn istiyordu. Bu nedenle 1 Kasm
1928'de Latin alfabesi kabul edildi.
Yeni Trk alfabesini tantmak ve okuma yazmay yaygnlatrmak amacyla millet mektepleri ald. M.
Kemal baretmen seildi.
- Mustafa Kemal okuryazar orann arttrmak lkeyi cehaletten kurtarmak iin 7den 70e herkese okuma
retmek iin Mahalle Mekteplerini kurdurmu. Buralarda halkn okuma yazma renmesi iin almalar yaptrmtr.

KONU 15: MLL KLTRMZ AYDINLANIYOR

Trk Tarih Kurumunun (TTK) almas (12 Nisan 1931):

Osmanl devletinde sadece Seluklu ve Osmanl tarihiyle birlikte slam tarihi okutuluyordu. (Tarih
anlay m meti)
Mustafa Kemal, Trklerin slamiyet'ten nce de byk devletler kurduunu belirterek Milliyetilik
esasna dayal Trk Tarih kurumunu kurdu. Amac Trk tarihini genlere reterek sevdirmek ve
Trklerin kkenin aratrlmas idi.
Trk Dil Kurumunun (TDK)Almas (12 Temmuz 1932):
Osmanlca ar bir dildi. Mustafa Kemal Trkeyi yabanc dillerin etkisinden kurtarmak amacyla Trk dil
kurumu nu kurdu. Ama; Trkeyi zenginletirmek ve Trkeyi dier dillerin etkisinden kurtararak
gelitirmektir.
Trk Dil Kurumu ve Trk Tarih kurumunun kurulmas milliyetiliin glenmesine ynelik inklplardr.
- Atatrk hastalannca Bankasndaki payndan Trk dil ve Tarih kurumlarna eit miktarda pay
brakmtr. Buda M. Kemalin Trk kltrne verdii deeri gsterir.

34

KONU 16: KUBLAY OLAYI (MENEMEN OLAYI) 23 ARALIK 1930

Serbest Cumhuriyet Frkasnn kurulmasndan cesaret alan baz rejim dmanlar inklplara kar tepki
gstermeye balad.
Dervi Mehmet adnda bir kii Menemen'de ayakland. Halk etrafna toplad. Bu ayaklanmay askerleriyle
bastrmaya alan Astemen Kubilay isyanclar tarafndan ldrld, ilede skynetim uygulanarak
isyanclar yakaland ve gerekli cezaya arptrldlar
Sonular:
- Bu olayla ok partili hayata geiin Trkiye'de henz gerekletirilemeyecei anlald. (Ancak 1946
ylnda ok partili hayata geilebildi.)

KONU 17: BR CUMHURYET KENT

M. Kemal Ankarann Cumhuriyete yakr bir ehir olmas iin abalar harcamtr. Ankarada faklteler
niversiteler kurulmutur. 1928 ylnda ehrin planl gelimesi iin yarma dzenlemitir. Yarmay
Alman Mimar Hermann Jansen (Herman Yansen) kazanmtr. Ankarann gelecek 50 yl dnlerek 300
bin nfuslu ehir plan yapmtr. Ankaray bahelerle yeilliklerle kapl bahe ehir olarak planlamtr.

KONU 18: ADA NVERSTE YOLUNDA

Osmanl zamannda kurulan Darlfnun (stanbul niversitesi) an gereklerine uygulanmas iin M.
Kemal svireli bilim adam Malcheden rapor istemi.
- 1 Kasm 1933te Mecliste niversite reformlarn aklam bu dorultuda Darlfnun yerine modern
eitime uygun olan stanbul niversitesi almtr. stanbul niversitesi tp, hukuk, fen ve edebiyat
fakltesi ve sekiz enstitden olumaktayd. Dardan getirilen retim yeleri ile de modern ve bilimsel
eitim balatld. stanbul niversitesi kendinden sonra alacak niversiteler rnek oldu.

KONU 19: DEVLET TOPLUM EL ELE

Milli Mcadelen kan halkn salk sorunlarn zmek iin 1892de kurulmu a evleri kaldrlarak
Hfzsshha enstits kuruldu.
lk Hfzsshha enstitsne salk bakan Refik Saydamn ad verildi.
- Verem o nemde yaygn bir hastalkt. Bu amala: 1923te zmir Veremle Mcadele Cemiyeti; 15
austos 1924te stanbulda Sanatoryum; 1925te Veremle mcadele iin ilk Dispanser; 1927de stanbul
Veremle Mcadele Cemiyeti; 1930da Umumi Hfzsshha Kanunu karld. Umumi Hfzsshha Kanunu
ile veremlilerin ihbar edilmesi ve nlem alnmas ile ilgili kanundur.
- Behet hastaln ilk kez 1937 ylnda Hulusi Behet tanmlad iin hastalk onun adyla anlr.
- Kurulan dier kurumlar: Kzlay, Yeilay, Verem Sava Dernekleri, ocuk Esirgeme Kurumu gibi sosyal
kurulular kuruldu.

KONU 20: MODERN TARIMIN DOUU

Tarm milli ekonominin temeli kabul ediliyordu. Bu alanda gelime salamak iin kylnn durumunu
iyiletirmek gerekiyordu. Bu amala yeni kurulan devlet u tedbirleri ald.
- *** Aar vergisi kaldrlarak kylnn ekonomik bakmdan rahatlamas saland. (1925)
- Kylye ucuz kredi vermek amacyla Ziraat Bankas kuruldu.
- Tarm Kredi Kooperatifleri kurularak kooperatifleme saland.
- retimi artrmak amacyla tohum slah almalar yapld.
- Ziraat enstits ve Ziraat faklteleri ald.
* Atatrk Orman iftliinin Kurulu amac:
- rnek iftlik kurarak iftilere rnek olmak.
Ziraat konusunda uygulamal eitim yapmak.
Ankara Yksek Ziraat Okuluna gelecek genlere staj yaptrmak.
Elenme ve dinlenme alan oluturmak.

KONU 21: AZ ZAMANDA BYK LER YAPTIK

35
Mustafa Kemal Cumhuriyetin 10. Ylnda yapt konumada ksa zamanda ne kadar byk iler yaptn
Onuncu Yl Nutkunda dile getirmitir. Konumasnda lkemizin ksa srede toparlanp gelimekte
olduunu ve lkemizin hedefinin ada uluslar seviyesine kmas gerektiini vurgulamtr.

KONU 22: SANAT VE SPOR

-Atatrk sanat ve spora ok byk nem vermitir. Hepiniz milletvekili olabilirsiniz, Bakan olabilirsiniz;
hatta Cumhurbakan olabilirsiniz, fakat sanatkr olamazsnz. Sz ile sanata verdii nemi vurgulam.
lkemizde mzik resim heykel gibi sanat dallarnn gelimesi iin elinden gelen abay gstermi. Gzel
sanatlarla ilgili okullar almasn salamtr.
-'Spor, yalnz beden kabiliyetinin bir stnl saylmaz. drak ve ahlak da bu ie yardm eder. Zek ve
kavray ksa olan kuvvetliler, zek kavray yerinde olan daha az kuvvetlilerle baa kamazlar. Ben
sporcunun zeki, evik ve ayn zamanda ahlaklsn severim.'' Diyerek spora verdii nem ve sporcunun
nasl olmas gerektiini vurgulamtr.
- Cumhuriyetin ilk yllarnda mzik retmeni ve sanat yetitirmeye nem verilmi, bu amala 1924
ylnda Ankarada Musiki Muallim Mektebi almtr. 1934 ylnda Milli Musiki ve Temsil Akademisi
kurulmu, Milli Musiki Mektebi bu akademiye balanmtr. Musiki Muallim Mektebi, 1937-1938 eitimretim ylnda Gazi Eitim Enstitsne balanmtr.
- 1937 ylnda Resim ve Heykel Mzesi almtr.
- Trk sporuna yetenekli sporcular ve eitmenler yetitirmek iin apa Muallim Mektebinde Beden
Eitimi retmenlii kurslar almtr. Cumhuriyetin ilk yllarnda devlet sporu tevik etmek iin
Trkiye dman Cemiyetleri ttifak 1924 ylnda kurulmutur.
- lk kez 1928 Paris Olimpiyatlarna Trkiye katlmtr.

KONU 23:ADA TRK KADINI

Kadn haklar daha ok 19. Yzyldan sonra dnyada yank bulmaya ve gelimeye balamtr. M. Kemal
Kurtulu Savanda Mehmetikle birlikte savaan Trk kadnn her zaman nemsemi. ada Trkiyede
kadnn erkekle eit haklara sahip olabilmesi iin almtr. Medeni kanun, Belediye seimlerine ve
milletvekillii seimlerine katlabilmesi iin alm. Trk kadn ou Avrupa kadnndan nce seme
seilme hakkn elde etmitir.
M. Kemal aadaki szleri ile Anadolu kadnna verdii nemi vurgulamtr: Dnyada hibir milletin
kadn, ben Anadolu kadnndan fazla altm, milletimi kurtulua ve zafere gtrmekte, Anadolu kadn
kadar emek verdim diyemez. Erkeklerden kurduumuz ordumuzun hayat kaynaklarn kadnlarmz
iletmitir. ift sren, tarlay eken, kans ve kucandaki yavrusu ile yamur demeyip, k demeyip
cephenin ihtiyalarn tayan hep onlar, hep o yce, o fedakr, o ilahi Anadolu kadn olmutur. Bundan
tr hepimiz bu byk ruhlu ve byk duygulu kadnlarmz, kranla ve minnetle sonsuza kadar aziz ve
kutsal bilelim.
Kadnlara Seme ve Seilme Haklar: 1930 ylnda kadnlara belediye seimlerine katlma hakk, 1933de
muhtarlk seimlerine katlma hakk, 1934de milletvekili seme ve seilme hakk verildi.
Not: Trk kadn seme seilme hakkn birok Avrupa kadnndan nce elde etmitir.

KONU 24: SOYADI KANUNU (21 Haziran 1934)

Osmanl toplumunda soyad yoktu. Genellikle insanlar lakaplar ve doduu yerlere gre arlrd. Bu
durum resmi ilerin yrtlme-sinde byk zorluklar douruyordu. Bu karklklar nlemek amacyla 21
Haziran 1934'de soyad kanunu karld. Mustafa Kemal'e de Atatrk soyad verildi.
*** Molla, Hoca, Hac, Hafz vb. gibi unvanlar yasakland. nk bu unvanlar halk snflara ayrarak sanki
ayrcalkl konumuna tayordu. Ama halk arasnda eitlii salamaktr.
Soyad kanunuyla sosyal hayat dzene ve rahatla kavutu.

36

Siyasi Alanda
nklaplar

Hukuk
Alannda
nklaplar
- Saltanatn
- 1921 ve
kaldrlmas
1924
(1922)
Anayasas
- Trk Medeni
Cumhuriyetin Kanunu
ilan (1923)
(1926)
- Halifeliin
- Trk Ceza
kaldrlmas
Kanunu
(1924)
- Borlar
- ok partili
kanunu
rejim
- cra ve flas
denemeleri
kanunu

Eitim ve Kltr
Toplumsal Alanda Ekonomi
Alannda nklaplar nklaplar
Alannda
nklaplar
- Tevhit-i Tedrisat - Tekke ve
- zmir ktisat
Kanunu (1924)
Zaviyelerin
Kongresi (1923)
- Harf nklab
kapatlmas
- Aar Vergisinin
(1928)
(1925)
kaldrlmas 1925
-TTKnn almas
- apka Kanunu -Kabotaj Kanunu
1931
(1925)
1926
-TDKnn aolmas -Miladi takvim ve - Tevik-i Sanayi
1932
ulusal saatin
Kanunu 1926
- niversitelerin
kabul (1925)
- 1933 Birinci
almas
- l ve
Kalknma Plan
tartlarda
- 1937 kinci
deiiklik (1931) Kalknma Plan
- Soyad Kanunu
(1934)
- 1930 Kadlara
belediye
seimlerine
katlmas
-1934 kadnlarn
milletvekili
seilebilmesi

37

NTE 5: ATATRKLK
KONU 1: TRK ADALAMASI: Trk milletinin bugn ve gelecekte tam bamszla, huzur ve refaha sahip olmas, devlet ynetiminin millet egemenlii esasna dayandrlmas, akln ve
bilimin nclnde Trk kltrnn ada uygarlk dzeyi zerine karlmas amacyla temelleri yine
Atatrk tarafndan belirtilen devlet hayatna, fikir hayatna ve ekonomik hayata, toplumun temel
kurumlarna ilikin gereki dncelere ve ilkelere Atatrklk denir.
Atatrkln Nitelikleri: Atatrkl oluturan ilkeler bir btndr. Birbirinin devam ve
tamamlaycsdr.
Akl ve bilime dayanr, milli birlik ve beraberlie nem verir.
Yurtta ve dnyada barn korunmasndan yanadr.
Millete ve insanla hizmet etmeyi esas alr.
ATATRK DNCE SSTEM
Atatrklk; Trk Devleti'nin ve toplumunun adalamas yolundaki genel hedef, ama ve ilkeleri
ortaya koyduundan, Atatrk dnce sistemi olarak da adlandrlmaktadr.
Atatrk Dnce Sisteminin zellikleri

Siyasi, ekonomik, kltrel, adli, askeri vb. alanlarda tam bamszl salamay hedefler.
Milli egemenlie dayal gl bir devleti ngrr.
Milli kltrmz akln ve bilimin yol gstericiliinde ada uygarlk dzeyinin stne karmay;
an ihtiyalarna uygun siyasal ve sosyal kurumlar oluturmay; demokratik ve laik kurallar iinde
Trk milletinin rahat ve mutlu bir yaam srmesini hedefler.
Milli birlik ve beraberliin salanmasn ve srdrlmesini hedefler.
Trk milletinin ihtiyalarndan, tarihi gereklerinden domu, temelinde Trk tarihi ve kltr olan
milli bir dnce sistemidir.
Dogmalara dayanmaz. Aklclk ve bilimsellii temel aldndan yeniliklere ak, dinamik bir dnce
sistemidir.
Atatrk'n belirledii ilkeler, iaret ettii hedefler ve gerekletirdii inklaplarla bir btndr.

KONU 2: ATATRK ETKLEYEN OLAYLAR ve FKRLER

Atatrk Dnce Sisteminin Olumasnda Etkili Olan Olaylar

Fransz ihtilali'nden sonra demokrasi, eitlik, adalet, insan haklar, zgrlk ve milliyetilik gibi

kavramlarn tm dnyada yaygnlk kazanmaya balamas

Osmanl Devleti'nin, Avrupa devletlerinin gerisinde kalmas ve her alanda Avrupa'ya baml hale
gelmesi
Trablusgarp, Balkan ve I. Dnya Savalarnn kayplarla sonulanmas neticesinde Trk halknn byk
aclar ekmesi
Avrupa devletlerinin ve aznlklarn, Osmanl topraklarn blmeyi amalamalar
Mondros Atekesi'nin ardndan balayan igaller karsnda Osmanl ynetiminin aciz kalmas

38

KONU 3: HER EY GL BR TRKYE N

Bir ulusun, ulusal hedeflerine ulaabilmek amacyla kullanabilecei maddi ve manevi kaynaklarnn toplamna milli g denir. Milli g unsurlar unlardr:
Siyasi G
Atatrk dncede siyasi g, devletin gcn milletten almas ve devlet politikalarnn millet iradesine gre belirlenmesi esasna dayanr. Atatrk, siyasi gcn zayflamasnn devletin ve demokrasinin
geleceini tehlikeye dreceini sylemitir.
Ekonomik G
Ekonominin toplum hayatnda byk bir rol bulunmaktadr. nk bir lkede retim, datm, tketim
durumlaryla ilgili faaliyetler ekonominin konusu iinde yer almaktadr.
Atatrk de cumhuriyetin ilk ylarnda, ekonomik ynden zayf bir milletin gl medeniyet kuramayacan, toplumsal ve siyasal felaketten kurtulamayacan belirterek, yeni Trk Devleti'nin gl bir
ekonomiye sahip olmas gerektiini vurgulamtr.
Siyasi bamszlk gibi ekonomik bamszla da byk bir nem veren Atatrk bu amala, kapitlasyonlarn kaldrlmas ve lkemizde bulunan yabanclara ait kurulularn milliletirilmesi politikalarn
izlemitir.

Askeri G
Trkiye'nin, corafi konumu gerei her trl i ve d tehditlere ak olmas gl bir orduya sahip olmasn gerektirmektedir. Bu nedenle Atatrk, her dnemde Trk ordusuna ayr bir nem vermitir.
I. Dnya Sava'nn ardndan Osmanl ordusunun datlmas zerine Milli Mcadele Dnemi'nde dzenli
bir ordu kuruldu. Bu ordu sayesinde Kurtulu Sava kazanlarak siyasi ve ekonomik bamszla
ulalmtr.
Sosyokltrel G
Bir lkede eitimli, kltrl ve teknik bilgilerle donanm insanlarn oluturduu gce, sosyokltrel
denir. Milli gcn temel esi olan insan iyi yetitirildiinde siyasi, ekonomik ve askeri g de deer
kazanr.
Sosyokltrel g; bilim, sanat ve dier alanlarda gelimeye yol aar. Bunun bilincinde olan Atatrk,
bireyden balayarak halk eitmek ve halkn bilgi dzeyini ykseltmek iin almalarda bulunmutur.

39

KONU:4 CUMHURYETLE BR MLLETZ

ATATRK LKELER
Trk milletini ada uygarlklar dzeyinin zerine karmak iin yaplacak almalarda ve yeniliklerde
esas alnacak olan ilkelerdir.
CUMHURYETLK
Cumhuriyet, halkn kendi kendisini ynetmesi ve devlet iinde karar verecek en yetkili ve son makam
olarak milleti kabul etmektedir. Cumhuriyet rejiminde esas, yneticilerin seimle i bana gelmeleridir.
Halkn kendini dorudan doruya ynetmesi demek olan demokrasi ise cumhuriyet rejiminin ulat en
ideal ynetim biimidir.
Cumhuriyet ynetiminde millet adna karar verme yetkisi dorudan millet tarafndan seilmi olan
meclise aittir. Cumhuriyetilik; demokrasi ve cumhuriyet rejiminin korunmas, gelitirilmesi ve benimsenmesi iin yaplan tm almalardr.
UYARI:Cumhuriyetilik lkesi Dorultusunda Yaplan nklaplar
TBMM'nin almas
1921 ve 1924 Anayasalarnn yaplmas
Saltanatn kaldrlmas
Cumhuriyetin ilan edilmesi
Siyasal partilerin kurulmas
Ordunun siyasetten ayrlmas
Kadnlara seme ve seilme haklarnn verilmesi
ANAHTAR KELMELER

* Ulusal (milli) egemenlik

* Ulusal irade
* Seim
* ok partili rejim
* Seme ve seilme hakk

KONU 5: CUMHURYETN VATANDALARIYIZ

lkenin bir hanedan tarafndan ynetilmesi uygulamasna son verilmi, vatandalar devlet ynetimine
eit olarak katlma imkan elde etmilerdir.
Temel hak ve zgrlkler devlet gvencesi altna alnmtr.
Herkesin kanun nnde eitlii salanm, kanunlar uygulama grevi bamsz mahkemelere
verilmitir.
Dnce zgrl salanarak, vatandalara huzurlu bir hayat srme olana tannmtr.
Gelimemize engel olan unsurlar ortadan kaldrlarak, ada uygarla ulamay salayacak bir ortam
oluturulmutur.
18 yan dolduran her Trk vatandana seme ve halk oylamasna katlma hakk ve sorumluluu
getirmitir.

40

KONU 6: NE MUTLU TRKM DYENE!

MLLYETLK
Ait olduu milletin varln srdrmesi ve yceltilmesi iin dier bireylerle birlikte almaya bu
almay ve bilinci dier kuaklara da yanstmaya milliyetilik denir.
Milliyetiliin en nemli unsuru millettir. Atatrk'e gre milliyetilik, kendini ayn milletin yeleri
sayan kiilerin, o milleti yceltme istekleridir. Milliyetilik bir duygu iidir. Bir insan kkeni ne olursa
olsun kendini hangi millete ait hissediyorsa o milletin kimliini tayor demektir. Bu yzden Atatrk ne
mutlu Trk olana deil "Ne mutlu Trkm diyene" demitir.
Atatrk'n milliyetilik ilkesi birletirici ve btnletiricidir. Bu durumu glendiren unsurlar, milli
eitim, Misak- Milli, dil, tarih, kltr ve gaye birlii, milli kltr, Trklk uuru ve manevi deerlerdir.

Uyar: Milliyetilik ilkesi dorultusunda,

*

Kapitlasyonlarn kaldrlmas

* Kabotaj Kanunu'nun karlmas

* Trk Tarih Kurumu'nun kurulmas
* Trk Dil Kurumu'nun kurulmas
* Yabanc okullarn ayrcalklarnn kaldrlarak Milli Eitim Bakanl'na balanmas
* Yabanc okullarda Trke, tarih ve corafya derslerinin Trk retmenler tarafndan okutulmas
gibi inklaplar ve almalar yaplmtr.
ANAHTAR KELMELER

* Ulusal (milli) benlik

* Ulusal (milli) bilin
* Ulusal (milli) bamszlk
* Ortak dil
* Ortak kader
* Din ve rk birlii art deildir
* mmet anlay yoktur

41

KONU 7: HALKILIK
Bir milleti oluturan, eitli mesleklerin ve toplumsal gruplarn iinde bulunan insanlara halk denir.
Halklk, milletin karna ve yararna bir siyaset izlenmesi, halkn kendi kendini ynetmeye
altrlmasdr. Halklkta belli bir grup, kii ya da snf stnl yoktur. Toplumu oluturan btn
vatandalar lkesine ve devletine kar hak ve sorumluluklar asndan eittir. Herkes devlet
imknlarndan eit olarak yararlanma hakkna sahiptir. Herkes seme ve seilme hakkna sahiptir.
Kanunlar nnde herkes eittir.

Uyar: Halklk ilkesi dorultusunda,

* Cumhuriyetin ilanyla egemenliin dorudan halka verilmesi
* Hukuk birliinin gerekletirilmesiyle kanunlar karsnda eitliin salanmas
* Aznlklarn Trk vatanda kabul edilerek ayrcalklarnn sona erdirilmesi ve toplumda eitliin
salanmas
* Soyad Kanunu'nun yan sra karlan bir kanunla "aa, hac, hoca, hafz, molla, bey" gibi ayrcalk
belirten unvanlarn kaldrlmas
* Medeni Kanun'un kabul edilmesiyle sosyal ve ekonomik alanlarda kadn - erkek eitliinin salanmas
* Sosyal devlet niteliinin benimsenmesi
gibi inklaplar ve almalar yaplmtr.
ANAHTAR KELMELER

* Eitlik
* Ayrlklarn kaldrlmas
* Dayanma
* Topluma hizmet

NOT: Halklk ilkesi, hem cumhuriyetilik hem de milliyetilik ilkelerinin doal sonucudur.

42

KONU 8: TOPLUMDA DEVLET DESTE

DEVLETLK
Devletilik, temel anlamyla devletin ekonomik hayatn iine girmesidir. Devletilik bir ekonomi siyasetidir. Atatrk'n devletilik anlay komnizmden farkldr.
Atatrk'n devletilik anlaynda devlet ekonominin iinde yer almakla birlikte zel teebbsn
nnde engel deildir. Sermayesi olan vatandalar birka alan dnda diledikleri biimde retime katlabilirler.
Devletilik ilkesi bir zorunluluk olarak ortaya kmtr. Cumhuriyetin ilanndan sonra zel teebbs
desteklenerek liberal bir ekonomi kurulmak istenmiti, ancak sermaye yetersizlii, makine ve yedek
para sorunu, teknik eleman azl gibi nedenlerden dolay zel teebbs baarsz oldu. Bu durumda
devlet ekonomik hayata mdahale etmek zorunda kald.
1933'ten itibaren I. Be Yllk Kalknma Plan ile devlet ekonomik hayatn iinde youn bir ekilde yer
almaya balad. Ksa zamanda devlet eliyle byk sanayi tesisleri kuruldu. Devlet tarafndan dokuma ve
eker fabrikalarnn yannda Karabk Demir elik Fabrikas gibi dev sanayi tesisleri oluturuldu.
1939'da II. Be Yllk Kalknma Plan hazrland. Ancak II. Dnya Sava ktndan uygulanamad.
Uyar: Devletilik ilkesi dorultusunda,
* Be Yllk Sanayi Planlar yaplmas ve bu planlar dorultusunda dokuma, maden, selloz, seramik ve
kimya gibi sanayi kollarnda fabrika ve iletmeler kurulmas
Sanayi yatrmlarn desteklemek iin Smerbank ve Etibankn kurulmas
Eitim,salk,kltr ve sanat alanlarnda yatrmlarn yaplmas
* Faiz oranlarnn ve temel tketim mallarnn fiyatlarnn devlet tarafndan belirlenmesi
* Devlet bankalarnn ve Merkez Bankasnn kurulmas
gibi inklaplar ve almalar yaplmtr.
ANAHTAR KELMELER

* Ekonomi
* Karma ekonomi modeli
* Yatrm
* KT. (Kamu kt. Teebbsl.)
* Kamulatrma
* Bankalar
Devletilik, halklk ilkesinin zorunlu bir sonucudur. Ekonomik kalknmada blgeler aras farkllklarn giderilmesinde nemli rol oynamtr.

43

KONU 9: LAKLK
Laiklik, devlet dzeninin ve hukuk kurallarnn dine deil, akla ve bilime dayandrlmasdr. Ksaca din
ileri ile devlet ilerinin ayr yrtlmesidir.
Laiklik ilkesinde temel hedef, inan zgrl salanmasdr. Herkes istedii inanca sahip olabilir ve bu
inancn gereklerini yapabilir.
Atatrk'e gre dine sayg, inanan kiinin haklar saygnn bir sonucudur. Atatrk dine kar olmad gibi,
gerek dindara da kar deildir. O, dinin karlar iin kullanlmasna kar kmtr. Atatrk, "Din
lzumlu bir messesedir. Dinsiz milletin devamna imkan yoktur. Din vardr, lazmdr. Temeli salam bir
dinimiz vardr." diyerek dinin hayatmzdaki yerini belirtmitir.

Uyar: Laiklik ilkesi dorultusunda,

* Saltanatn kaldrlmas
* Halifeliin kaldrlmas
* Tevhid-i Tedrisat (eitim - retimin birletirilmesi) Kanunu'nun karlmas
* Tekke, zaviye ve trbelerin kapatlmas
* badet yerleri dnda dinsel kyafet, sembol ve iaretlerle dolalmasnn yasaklanmas
* Medeni Kanun'un kabul edilmesi
* Ekonomi, hukuk, eitim ve sosyal yaam gibi her alanda dinden kaynaklanan uygulamalara son
verilmesi
* 1928de anayasadan, "Trkiye Cumhuriyeti Devleti'nin dini slm'dr." maddesinin karlmas
* 1937'de anayasaya Trk Devleti'nin laik olduu ifadesinin eklenmesi
gibi inklaplar ve almalar yaplmtr.
ANAHTAR KELMELER

* Din ve devlet ilerini ayrlmas

* Aklclk ve bilimsellik
* Din ve vicdan zgrl

44

KONU 10: HER ALANDA YENLK

NKILAPILIK
nklap, bir toplumun nemli kurumlarn ksa bir sre iinde deitirip kendini yeniletirme atlmdr.
Atatrk inklab, "Trk milletini son yzyllarda geri brakm olan messeseleri ykarak yerlerine, milletin
en yksek medeni gereklere gre ilerlemesini salayacak yeni messeseler koymu olmaktr." eklinde
tanmlamtr.
nklaplk, Batllama ve adalama yolunda daima ileriye, ada uygarla ynelmektir.
Atatrk'n inklap anlay eskiyi kaldrp yerine yeni ve gzel olan koymak olmakla birlikte, milli kltrn
gelitirilmesi de Atatrkln zn oluturmaktadr. Atatrk bu konuda, "Biz, bat medeniyetini bir
taklitilik yapalm diye almyoruz. Onda iyi olarak grdklerimizi, kendi bnyemize uygun bulduumuz iin
dnya medeniyet seviyesi iinde benimsiyoruz." diyerek milli kltrn de gelitirilmesi gerektiine dikkat
ekmitir.
Uyar: Cumhuriyetilik, milliyetilik, halklk, devletilik, laiklik ve inklaplk olarak bilinen
Atatrk ilkeleri, 10 Mays 1931'de yaplan Cumhuriyet Halk Frkas kurultaynda Atatrk tarafndan aklanmtr. Bu ilkeler, Trkiye Cumhuriyeti'ni sonsuza kadar yaatmay, Trk milletini yceltmeyi
amalayan bir dncenin programdr.
1937 ylnda anayasaya eklenen Atatrk ilkeleri, 1961 ve 1982 yllarnda hazrlanan anayasalarda da anlam
ve ierik ynyle yer almtr.
ANAHTAR KELMELER

* Devrim
* nklp
* adalama
* Deiim
* Yenilik
* Dinamik yap

KONU 11: NKILAPLARIN TEMEL DAYANAI

ATATRK LKELERNN AMALARI VE ORTAK ZELLKLER
Kayna Trk Milli Kltrdr.
Akln ve bilimin nclnde, Trk milletini ada uygarlk seviyesinin stne karmay hedefler.
Trk toplumunun ihtiyalarndan domutur.
Akla ve manta uygundur.
Atatrk tarafndan hem szle hem de uygulama ile belirlenmitir.
lkeler bir btndr. Birbirlerinden ayrlamazlar.
Takliti deildir,kabul edilmesinde d bask ve zorlama yoktur.
Evrensel ve barcldr.

45

KONU 12: EN BYK ESER

ATATRK LKE VE NKILAPLARINI OLUTURAN TEMEL ESASLAR
Milli Tarih Bilinci ve Milli Dil
Tarihi olmayan millet kksz bir aaca benzer, gl bir rzgar karsnda yklr gider. Trk
tarihinin, uygarln en eski alarna kadar uzanmas her Trk iin onur ve gurur kaynadr. Atatrk,
tarihte byk devletler kurmu, dnya medeniyetine nemli katklarda bulunmu Trk milletinin, gemiten ald gle, adalama yolunda btn gcn ortaya koyacana inanmtr.
Milli dil, milli birliin bata gelen unsurlarndan biridir. Bu nedenle, milli dilimiz olan Trkeyi koruyarak, an gereklerini karlayacak ekilde gelimesine yardmc olmalyz. Atatrk bu konu ile ilgili olarak
"... Trk milletindenim diyen insanlar her eyden evvel ve mutlaka Trke konumaldr..." demitir.
Bamszlk ve zgrlk
Tarih boyunca kendi vatannda bamsz yaam olan Trk milleti, bakalarnn egemenlii altnda
yaamaktansa lmeyi yelemitir.
Atatrk, "Biz, milli snrlarmz iinde zgr ve bamsz yaamaktan baka bir ey istemiyoruz."
diyerek bamsz ve zgr yaamaya verdii nemi gstermitir.
Vatan ve Millet Sevgisi
Atatrkln en nemli unsurlarndan biri de vatan ve millet sevgisidir. Atatrk'n, "Yurt topra!
Her ey sana feda olsun. Kutlu olan sensin. Hepimiz senin iin fedaiyiz." ve "Ne mutlu Trk'm
diyene!" szleri vatanna ve milletine kar besledii hayranlk ve kran duygularn ifade etmektedir.
Trk Milletini ada Uygarlk Dzeyinin zerine karma Hedefi
Atatrk'n nderliinde gerekletirilen inklaplarn byk bir ksm adalama ve Batllama
hedefini tamtr. Bu dorultuda Trk milleti de ada uygarlk dzeyini yakalamay hatta daha ileriye
gitmeyi hedeflemitir.
Egemenliin Millete Ait Olmas
Atatrk henz daha Kurtulu Sava'nn banda alnan, "Milli kuvvetleri etkili, milli iradeyi hakim
klmak esastr." karar ile egemenliin millete ait olduunu vurgulamtr. TBMM'nin almas, saltanatn
kaldrlmas ve cumhuriyeti ilan gibi inklaplarla egemenlik hakk kesin olarak millete verilmitir.
Milli Birlik ve Beraberlik, lke Btnl
Milli birlik ve beraberlik, millete birlii, bir arada yaamay ifade eder. Bylece milletin sevgi ve
sayg ile birbirine balanmasn, ortak ideallere ynelik olarak varln devam ettirmesini salar. Milli
birlik ve beraberlik ayn zamanda lke btnlnn korunmasn gerektirir. Atatrk'n milliyetilik
anlay, Trk milletinin birlik ve beraberlik iinde yaamasn, hibir blc unsura yer vermemesini
gerektirir.
Milli Kltrn Gelitirilmesi
Yabanc kltrlerin benimsenmesi milli varlmz tehlikeye drr, ada uygarlk dzeyini yakalamamz engeller. Atatrk, Bat'nn tekniinden ve biliminden yararlanrken milli kltrmz de korumamz gerektiini belirtmitir.

46

NTE 6: ATATRK DNEM TRK

DI POLTKASI VE ATATRK'N LM
KONU 1: TRK DI POLTKASI
D Politika Esaslar
Atatrk, yeni Trk Devletinin kurucusu olarak sz ve dnceleri ile d politikaya yn vermitir.
Atatrkn szleri nda d politika esaslar u ekilde sralanabilir:
Bardr: Yurtta bar, dnyada bar.
Bamszdr: Devlet iin bamszlk kelimesinin karl hayattr. Bamszl olmayan bir devlet
gerek manada bir devlet deildir.
Gerekidir: Efendiler, byk hayaller peinde koan, yapamayacamz eyleri yapar gibi grnen
sahtekr insanlardan deiliz.
Hukuka Baldr: D siyasetimizde baka bir devletin hukukuna tecavz yoktur.
Milli Gce Baldr: D siyaset bir toplumun i bnyesi ile sk ekilde ilgilidir.nk i bnyeye
dayanmayan d siyasetler daima mahkum kalr.
Yabanc Okullar Trkiyeye Balanyor
Atatrk I. Dnya Sava ve Kurtulu Sava yllarnda yabanc okullarn zararl faaliyetlerini
yakndan grmt. Bu yzden Trkiyenin giriimleri sonucunda Lozan Bar Antlamasnda
yabanc okullara Trk hukuk kurallarna uyma zorunluluu getirilmiti.
Trk Hkmeti, 1925-1926 retim ylnda bu okullarn alma artlarn yeniden dzenledi.
Buna gre,
Yabanc okullarda Trke, tarih ve corafya dersleri Trk retmenler tarafndan Trke
okutulacakt.
Yabanc okullar Trk mfettiler tarafndan denetlenecekti.
Yabanc okullarn devlet denetimine alnmas,
Trkiyenin btnlne, Trk kltrne aykr eitimin nlenmesine
Toplumda kltr atmalarna neden olan farkllklara son verilmesine
ortam hazrlamtr.
Musul Hangi Devletin Olacak?
Trkiye, Lozan Bar Konferansnda Musulun Trklerin ounlukta olduklar bir yer olduunu
belgeleyerek blgenin snrlar iinde yer almas gerektiini belirtti. Ancak Musuldaki petrol
yataklarnn deerini bilen ngiltere bu blgenin kendi smrgesi Iraka ait olduu fikrinde
direndi.
Taraflar bu konuda bir trl anlaamaynca Musulun geleceinin Lozan Bar Konferansndan
sonra Trkiye ile ngiltere arasnda dokuz aylk bir srede yaplacak grmelerle zlmesine
karar verdiler. Grmelerden sonu alnamamas durumunda Milletler Cemiyetine bavurulacakt.

Musul sorunuyla ilgili grmeler,19 Mays 1924te stanbulda balad. Ancak taraflar Lozan
Bar Konferansndaki tutumlarn srdrdkleri iin ilerleme salanamad. kili grmeler

47
sonucu zlemeyen Musul meselesi Milletler Cemiyetine gtrld. Trkiyenin henz daha yesi
olmad Milletler Cemiyeti ngilterenin etkisiyle Musulun Iraka katlmas gerektiini belirtti.
Trkiye, Milletler Cemiyetinin kararn kabul etmedi.Sorunu zebilmek iin askeri harekat
dzenlemeyi kararlatrd.Ancak bu srada kan eyh Sait syan Trkiye Cumhuriyetinin askeri
harekatn engelledi.
Yeni bir sava kmasn istemeyen Trkiye, Milletler Cemiyetinin kararna uyarak ngiltere ile
Ankara Antlamasn imzalad.

Ankara Antlamas ile,

Musul, ngilterenin mandas altndaki Iraka brakld.

Irakn petrol gelirlerinden % 10luk bir pay 25 yl sreyle Trkiyeye verilecekti.
Yunanistan le Nfus Mbadelesi
Lozan Bar Antlamasnda Trkiyedeki Rumlarla Yunanistandaki Trklerin mbadele edilmesi
kararlatrld. stanbuldaki Rumlar ile Bat Trakyadaki Trkler bu deiimin dnda
tutulmulard.
1923 ylnda Trk ve Yunan temsilcilerden oluan bir komisyon mbadele konusunu grmek
zere almalara balad. Yunanistan, stanbulda daha fazla Rum nfusunun kalmasn salamak
istiyordu. Bunun iin yerleim tarihine baklmakszn stanbuldaki btn Rumlarn mbadele
dnda braklmasn nerdi. Bu neri taraflar arasnda anlamazlk yaanmasna neden oldu.
Cumhurbakan Mustafa Kemal Atatrkn dostluk giriimleri ve Balkanlarda bir ittifak sistemi
kurma abalar sorunun zlmesine yardmc oldu.10 Haziran 1930 tarihinde yaplan antlama ile
yerleme tarihine baklmakszn stanbul Rumlar ile Bat Trakya Trkleri yerleik sayld.
Nfus mbadelesi sorununun zlmesi,
Trkiye ile Yunanistan arasnda karlkl iyi ilikiler kurulmasna
Balkan Antantnn yaplmasna
ortam hazrlamtr.
Boazlarda Sz Trkiyenin
1930lu yllardan itibaren baz devletlerin silahlanma yarna girmesi ve dnya barn tehdit
eden gelimeler karsnda Milletler Cemiyetinin yetersiz kalmas,silahtan arndrlm boazlarn
gvenliini tehlikeye drd.
Trkiye yeni bir dnya savann belirtilerinin ortaya kt bu dnemde kendi gvenlii iin
Boazlar silahlandrmay ve Boazlarn ynetimini stlenmeyi istiyordu.Bu amala Lozan
Antlamasn imzalayan devletlere bavurdu.
Trkiyenin isteiyle svirenin Montreux (Montr) ehrinde bir konferans toplond.Bu
konferansa Trkiye,ngiltere,Fransa, Sovyet Birlii,Japonya,Yunanistan ve Yugoslavya devletleri
katld.Konferans sonunda Montr Boazlar Szlemesi imzaland.
Montr Szlemesinin nemli Maddeleri
Lozan Antlamasnda kurulan Boazlar Komisyonu kaldrlarak btn yetkileri Trkiye
Cumhuriyetine devredilecektir.
Boazlarn savunmas Trkiyeye braklacak, Trkiye boazlarn her iki yakasnda asker
bulundurabilecektir.
Ticaret gemilerinin her iki ynde boazlardan geii serbest olacaktr.

48
Sava gemilerinin geii ise zaman ve arlk bakmndan snrlandrlacaktr.
Trkiye savaa girer veya bir sava tehlikesi ile karlarsa Boazlar istedii gibi ap
kapatabilecektir.
Montr Boazlar Szlemesinin Sonular
Trk Devletinin egemenlik haklarn snrlayc hkmler kaldrlmtr.
Trkiyenin snr gvenlii artmtr.
Trkiyenin uluslararas alanda nemi ve saygnl artmtr.
Trkiye Milletler Cemiyetinde

Trkiye Lozan Antlamasndan sonra d politikada bar bir tutum iine girmiti. Bu dorultuda
komularyla iyi ilikiler kurmu, sava hukuken yasaklayan Briand-Kellog Paktn imzalamt.
Trkiyenin bu abalar Milletler Cemiyetinin dikkatini ekti.

Milletler Cemiyeti, bar bir d politika izleyen Trkiyeyi bnyesine dhil etmek istedi. Ancak
Trkiye, Cemiyetin Musul sorununda ngiliz yanls bir politika izlemesi yznden 1932ye kadar
bu istee olumlu cevap vermedi.

1930dan sonra milletleraras ibirliinin nem kazanmas, Milletler Cemiyetine olan ilgiyi artrd.
Atatrk, Trkiyenin saygnlnn korunmas dncesiyle, ancak davet edildiimiz takdirde
Milletler Cemiyetine ye oldu.

Komularmzla Birlii
Balkan Antant

1933ten sonra Almanya ve talya silahlanarak dnya barn tehdit etmeye baladlar. Dnya
siyasetini yakndan takip eden Atatrk bu durumun oluturaca tehlikeyi grmt.

Atatrke gre bu tehlikeye kar Balkan devletleri ittifak kurmalyd. Bu grlerini, Bir Balkan
birlii kurmalyz. Dnyann ufuklarnda kara bulutlar gryorum. Balkan birlii kurulabilirse bir
Avrupa birliine yol aar. Bat devletlerinin de er ge birlemesine zorunluluk doar. szleriyle
dile getirmitir.

Atatrk bu grleri dorultusunda giriimlere balad. Trkiyenin nclnde Yunanistan,

Yugoslavya ve Romanya bir araya gelerek Balkan Antantn imzaladlar.

Balkan Antant,
Trkiyenin bat snrn gvence altna almasna
Batdaki komularyla iyi ilikiler kurmasna
katk salamtr.
Sadabat Pakt

Trkiye bat snrn gvence altna aldktan sonra douda ran, Irak ve Afganistan ile Balkan
Antantna benzer bir ittifak kurmak istedi.

Trkiye, ran, Irak ve Afganistan arasnda Tahrandaki Sadabat Saraynda drtl bir pakt
oluturuldu. Sadabat Paktna gre drt devlet; dostluk ilikilerini devam ettirecek, Milletler
Cemiyetine bal olacaklar ve birbirlerine saldrmayacaklar. Sadabat Pakt;

Trkiyenin dou ve gney snrnn gvenliinin salanmasna

Komularyla ilikilerin iyilemesine ortam hazrlamtr.

49

KONU 2:HATAY TRKYEYE KATILIYOR

Hatayn Trkiye snrlar dnda kalmas Kurtulu Savann kazanlmas iin verilmi geici bir
tavizdi. Lozan Antlamasndan sonraki srete Trkiye, Hatay ile ilgisini srdrd. Hatay halk da
Trkiyedeki gelimeleri yakndan izliyordu. yle ki Trkiyedeki inklp hareketleri hemen
Hatayllar tarafndan da benimseniyordu.

Atatrk Hatayn snrlarmzn dnda kalmasn kabullenemiyordu.1923 ylnda Adanaya yapt

bir gezi srasnda yas tutmann sembol siyahlara brnm bir Hatay heyeti ile karlaan
Atatrk, dayanamam ve Krk asrlk Trk yurdu yabanc elinde braklamaz.

Fransa 1936 ylnda Suriyenin bamszln tanma karar alnca, Trkiye de Hatayn
bamszlnn tannmas amacyla Milletler Cemiyetine bavurdu.

Milletler Cemiyeti, Hatayn i ilerinde bamsz d ilerinde Suriyeye bal olmasn

kararlatrd. Ancak Trkiye, Hatayn tam bamszln istediinden bu karardan memnun
olmad.

Fransa II. Dnya Sava tehlikesinin belirmesi zerine Dou Akdenizin gvenlii iin Trkiye ile
Hatay meselesini grme karar ald.4 Temmuz 1938 tarihinde Trkiye ile Fransa arasnda
imzalanan dostluk antlamas ile Hatayn bamszl iki devletin gvencesine alnd.

Hatayda 24 Austos 1938de seimler tamamland.2 Eyll 1938de toplanan Hatay Meclisi Hatay
Cumhuriyeti adn kabul etti. Hatay Millet Meclisi 23 Haziran 1939da Trkiyeye katlma karar
ald. Hatay, 7 Temmuz 1939da Trkiyenin bir vilayeti oldu.

KONU 3: ATATRK BZMLE

Atatrkn sal 1937 ylndan itibaren bozulmaya balad. Ancak Atatrk karacierinde hastalk
tehis edilmesine ramen eski temposuyla almaya devam etti. O srada gndemde olan Hatay
meselesiyle yakndan ilgileniyordu. Bu amala 1938 ylnda yapt Mersin gezisi salnn daha da
bozulmasna yol at.

Atatrk hastalnn iyice iddetlenmesi zerine vasiyetini yazarak kendisine ait Bankas
hisselerinin gelirinden nemli bir pay Trk Tarih Kurumu ile Trk Dil Kurumuna brakt.

Atatrkn hastaln duyan Trk halk, salyla ilgili haberleri heyecanla takip ediyor, btn
kalbiyle iyilemesini diliyordu.

Atatrk, Dolma Bahe Saraynda 10 Kasm 1938 sabah saat dokuzu be gee aramzdan ayrld.
Bu kara haberle, yalnz Trk milleti deil btn dnya yasa brnd.

20 Kasm 1938 tarihinde Atatrkn naa Ankaraya getirilmitir. Geici olarak Etnografya
mzesine konulmutur.

Atatrkn lmsz kiiliine uygun bir Antkabirin inas iin proje yarma dzenlenmitir. Emin
Onat ve Orhan Ardann ortak projeleri tercih edilmitir. naat 1953 ylnda tamamlanm,
Atatrkn naa 10 Kasm 1953 ylnda ebedi istirahatgahna konulmutur.

Trk milleti Atatrke olan ballk ve minnet duygusunu sadece 10 Kasmlarda deil yl ierisinde
kutlanan milli bayramlar, Atatrk konulu sergi, konferans e paneller ile de ifade etmektedir.

Milletimizin atasna olan sevgisinin en gzel ifadesi cumhuriyeti, Atatrk ilke ve inklplarn
korumak ve yaatmak konusundaki kararlldr. Atatrkn iaret ettii yolda uygar devletler
dzeyine ulamaya alan Trkiye bu mcadelesiyle Atatrke olan sevgi ve minnet duygularn
gstermektedir.

50

NTE 7: ATATRKTEN SONRA

TRKYE-II.DNYA SAVAI VE SONRASI
KONU 1: YNE BR DNYA SAVAI
Atatrkn kinci Dnya Savana likin Grleri:
Almanyann btn Avrupay igal edecek ordu kurabileceini,
kacak savan 1940-1946 yllar arasnda olabileceini,
ABDnin savaa katlacan,
Avrupal devletlerin bencilce davranlarnn yeni felaketlere yol aabileceini belirtmitir.
Atatrk sava karsnda birlikte hareket edilerek barn korunmasn savunmutur. Almanyann
rk politikalar izlemesinin ve talyann Habeistan igal etmesinin ok tehlikeli sonular
douracan vurgulamtr.
Atatrk sava srasnda Trkiyenin savaa katlmayarak tarafsz kalmasn ve bar iinde
yaamas gerektiini belirtmitir.
Sava srasnda yaplmas gereken ileri u ekilde zetlemitir:
Komu devletler bata olmak zere yabanc devletlerle yaplan antlamalar glendirmek.
Ekonomik adan gl olmak.
II. DNYA SAVAI
kinci Dnya Savann Sebepleri:
Birinci Dnya Savan malup olarak bitiren devletlerle ar artlar tayan antlamalar
yaplmas,
Almanyann Versay Antlamasn uygulamak istememesi,
Almanyann Versay antlamasndaki olumsuz durumdan kurtulmak iin sanayisini yeniden
glendirerek hammadde arayna girmesi
talya ve Almanyann yeni yerler almak istemeleri,
Almanyann Versay Antlamasna gre askersiz olmas gereken Ren Blgesine asker
karmas,
Japonyann Avrupa devletlerini Asyadan karmak istemesi,
Not: 1.Dnya Savann ardndan bir daha byle savalarn kmamas iin Milletler Cemiyeti kurulmutu.
Milletler Cemiyeti ksa zamanda byk devletlerin karlarn koruyan bir kurulu haline geldi. Bundan
dolay da kinci Dnya Savann kmasna engel olamad.
I.dnya Savann sonular, II. Dnya Savann nedenleri olmutur.
l Mihver: Almanya, talya, Japonya
Mttefik Devletler(Balak): ngiltere, Fransa, Rusya(SSCB) , ABD

51

Savan Geliimi:
Sava Almanlarn Polonyay igaliyle balad.
Almanya; Danimarka, Norve, Hollanda, Belika ve Fransay ele geirdi. Balkanlarda da
Macaristan, Romanya, Bulgaristan, Yugoslavya ve Yunanistan igal etti.
A.B.D.nin Normandiya karmas ve SSCB ordularnn Alman ordularnn ekilmesini salamas
sonucu Almanya yenildi.
Japonyann Pearl Halbour Limanna saldrmas ile ABD Japonyaya sava at. ABDnin savaa
girmesiyle dengeler deiti. Her cephede yenilmeye balayan Almanya ve talya 1945te bar
istemek zorunda kald. Hitler intihar etti. Mussolini talyan halk tarafndan ldrld.
Japonya bir sre daha sava srdrd. Ancak, Amerikann 6 Austos 1945te Hiroimaya, 9
Austosta da Nagazakiye att atom bombalar, bu ehirleri yerle bir etti. Binlerce insan ld.
Bunun zerine Japonya da kaytsz artsz teslim oldu.
Dnya Savanda Trkiyenin Tutumu:
kinci Dnya Sava dneminde Trkiye, jeopolitik neminden dolay iki blok tarafndan da savaa
ekilmek istenmi, ancak d politikada bar bir politika izleyerek savan sonlarna kadar
savaa katlmam ve tarafszln korumutur. Bu arada her iki blokla da diplomatik ilikilerini
kesmemitir.
Trkiye savaa girmemesine ramen savan ekonomik, toplumsal ve siyasal alanda getirdii
olumsuzluklar yaamtr.
Trkiye Akdenizin gvenlii iin ngiltere ve Fransa ile anlama imzalad. talya, Almanya ve
Sovyet Rusya bu durumdan memnun olmad.
Balkanlarda Almanlarn saldrganlamas zerine Sovyet Rusya ile 1941de saldrmazlk antlamas
yapld.
ngiltere ve Fransann, Trkiyenin savaa girmesi konusundaki basklar zerine Almanya
Trkiyeye saldrmayacana dair garanti verdi.1941 ylnda ilk kez Almanya ile saldrmazlk
antlamas yapld.
23 ubat 1945te Trkiye isteklerinin yerine getirilmesi zerine formalite olarak savaa girdi.
Trkiye Almanya ve Japonyaya sava ilan etti, ancak sava zaten bitmek zere idi. Bu durum
Trkiyeye BM kapsn amtr.
Yalta Konferans:
Yalta Konferans, 4 - 11 ubat 1945'te Roosevelt, Churchill ve Stalin'i Livadiyada bir araya
getiren konferanstr. Birlemi Milletler rgtnn kurulaca, San Franciscoda bir konferansn
toplanacana ilikin bildiriyle, burada belirlenmitir.
Konferanstan sonra ngiliz bykelisi alnan kararlar bildirip Trkiye kurulacak BMye katlmak
istiyorsa Almanyaya sava ilan etmesi gerektii bildirildi.
Trkiye Asndan kinci Dnya Savann Sonular:
Trkiye izledii taktik sayesinde savatan en az zararla kmay baard. Trkiye gerek
Mttefik gerekse Mihver Devletlerden gelen basklara kar koyarak tarafszln
korumutur.
Trkiye izledii siyasetle milli bamszlndan taviz vermeyeceini ispatlamtr.
Trkiye, sonu belli olmayan maceralara girerek toprak bytmek merakls olmadn
gstermitir.

Sava sonunda Trkiye, Mttefik Devletlerin yannda yer ald iin Birlemi Milletler Bildirisine
imza atarak rgtn yesi olmutur. Koreye asker gndererek de 1952 ylnda NATOya ye
olarak sava sonras oluan yenidnya dzeninde yerini almtr.

52
Sava srasnda lkemizde alnan tedbirler:
1-Btn illerde hava saldrlarna kar karartma uygulamas balatld.
2-Almanlarn igal tehlikesine kar sivil savunma nlemleri alnd.
3-Tahl stoklarna el konuldu. Ekmek karnesi uygulamas balatld. Buday unundan pasta ve benzeri
rnlerin yaplmas yasakland.
4-stanbulda zel otomobillerin trafie kmas yasakland. Daha sonra yasaa ticari aralar da
eklendi.
5-Sava artlarnn getirdii ekonomik skntlar amak iin yeni vergiler kondu.
6-Tifo ve kolera gibi baz salgn hastalklar ba gsterdi.
7-Radyo yaynlarnda kesinti yapld.
8- Baz blgelerde gece 11den sonra sokaa kma yasa getirildi.
9-Karadenizdeki TRK GEM SEFERLER DURDURULDU.
10-Askeri harcamalar arttrld.
kinci Dnya Savann sonular:
Savan ardndan Sper G olarak adlandrlan ABD ve Sovyet Rusya, dnya siyasetine hkim
oldu.
Dier dnya devletleri bu iki devletin etrafnda toplanarak yeni bloklamalar oluturdular. Ayrca
bu iki gten ayr olarak nc Blok olutu. Bloklamalar ilk kez souk savan balamasna
yol at.
Smrgeci devletlerin ar bir biimde ypranmalarndan dolay smrgecilik dnemi sona ermeye
balad.
Smrge haline getirilen birok millet Trk Kurtulu Mcadelesini rnek alarak, bamszlklarna
kavutu. Bu devletlere Hindistan, Pakistan, Libya, Cezayir, Tunus rnek olarak gsterilebilir.
Milletler Cemiyeti yerine, uluslar arasnda gvenlii ve dayanmay salamak amacyla Birlemi
Milletler Cemiyeti ad altnda yeni bir tekilat kuruldu.
kinci Dnya Sava srerken Birlemi Milletler Yasas hazrland. Yasann onaylanmas ile 24 Ekim
1945 tarihinde Birlemi Milletler rgt kuruldu. Bugn Birlemi Milletlerin 176 yesi vardr. Bu say
gn getike artmaktadr.

KONU 2: DEMOKRAS YOLUNDA TRKYE

Birlemi Milletler (ksaca BM), 24 Ekim 1945'te kurulmu dnya barn, gvenliini korumak ve uluslar
arasnda ekonomik, toplumsal ve kltrel bir i birlii oluturmak iin kurulan uluslararas bir rgttr.
Birlemi Milletler kendini "adalet ve gvenlii, ekonomik kalknma ve sosyal eitlii uluslararasnda tm
lkelere salamay ama edinmi dnya apnda bir kurulu" olarak tanmlamaktadr.
Gnmzde, sz konusu faaliyetlerine ilave olarak ocuk geliimi ve sal, evre koruma, insan haklar,
yoksullukla mcadele ve ekonomik kalknma, tarmsal kalknma, eitim, kadn haklar, doal afet yardm,
atom enerjisinin barl amalar iin kullanlmas ve i ve ii haklar gibi pek ok alanda almalarn
srdryor.
ok Partili Demokratik Hayat Gei:
Birlemi Milletler tekilatnn kurucu yesi olan Trkiyede demokratikleme abalar hz kazand.
Byle bir ortamda ok partili hayata gei dneminin ilk siyasi partisi olan Milli Kalknma Partisi 1945
ylnda Nuri Demira tarafndan kuruldu.

53
Bu yllarda CHP ierisinde ekonomik konularda gr ayrl yaayan baz milletvekillerinin partiden
ayrlmas ile 1946 ylnda Demokrat Parti kuruldu. Demokrat Parti, CHPden ayrlan Celal Bayar, Refik
Koraltan, Adnan Menderes ve Fuad Kprl tarafndan kurulmutur.
1946 ylnda yaplan genel seimleri CHP kazanarak iktidarn devam ettirmitir. 1950 ylnda genel
seimleri kazanan DP 1960 ylna kadar iktidarda kalmtr.
27 Mays 1960, 12 Mart 1971 ve 12 Eyll 1980 darbeleri ile demokratik sre kesintiye uramsa da
anayasa deiiklikleri ve yeni siyasi partilerin kurulmasyla, zgrlklerin geniletilmei ile demokratik
sre devam etmitir.

KONU 3: NSAN HAKLARIYLA VARDIR

zellikle kinci Dnya Savann ykcl ve yakclndan sonra kurulan uluslar aras dzende, insan
haklarnn korunmas temel kayg haline gelmitir.
lkemizde insan haklar ve demokratik anlayn gelimesi sonucunda admlar atlmtr. eitli cemiyetler
kurulmu, alanlarn haklar iyiletirilmitir.
1948 ylnda ilan edilen BM nsan Haklar Evrensel Bildirgesi ile insan haklar uluslar aras bir gvenceye
kavumutur. Trkiyede bu bildirgeyi, esas alan uluslar aras bir belge olan Avrupa nsan Haklar
Szlemesini 1954 ylnda imzalamtr.

KONU 4: SOUK SAVA YILLARI

Birinci Dnya Sava srasnda 1917de Rusya bir ihtilalle savatan ekilmitir. Rusyada yeni bir rejim
ortaya kmtr.
kinci Dnya Savandan sonra SSCB (Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii) ve ABD yenidnya
dzeninin en nemli aktrleri olarak ortaya kmlardr.
ABD ve SSCB farkl ideolojilere ve bu ideolojiler erevesinde ekillenen siyasi, ekonomik ve sosyal
politikalara sahip olmulardr. ( deoloji: Siyasal veya toplumsal bir reti oluturan, bir hkmetin, bir
partinin, bir grubun davranlarna yn veren politik, hukuki, bilimsel, felsefi, din, moral, estetik
dnceler btn.)

Siyasi
Ekonomik

ABD
Hkmetlerin seimle ibana geldii
demokrasi uygulanmaktayd.
Serbest piyasa ekonomisi benimsenmi ve
zel sektr n plana kmtr.

SSCB
Devletin idaresi ve tm birimleri tek
partinin idaresindeydi.
Ekonomi tmden devletin kontrol
altndayd.

ki devlet arasndaki kartlk ve gerilim herhangi bir atmaya yol amamtr. ki devlet arasndaki bu
kartlk ve gerilime Souk Sava denilmektedir. Souk Sava kinci Dnya Savandan balayarak 1990
ylnda Berlin duvarnn yklmasna kadar devam etmitir.
SSCBnin yaylmac politikalarna kar ABD 1947 ylnda baz tedbirler ald. Truman Doktrini ve Marshal
yardm bu tedbirlerdendir.
Truman Doktrini ve Marshal Yardm
Sovyetler Birlii'nin genileme ve etkisini evredeki lkelere yaymasndan rahatsz olan ABD
Bakan Harry Truman, Komnizmle mcadele eden hkmetleri destekleme politikasn devreye soktu.
Trkiye'nin de SSCB tarafndan tehdit edilmesi zerine ABD, Trkiyeye 100 milyon dolarlk mali
yardm ve askeri malzeme tedariki salad. Sovyetler Birlii'nin Trkiye'deki boazlarda ve Kars
blgesinde hak iddia etmesinden dolay "Batllama" hedeflerinin de etkisiyle Trkiye Hkmeti, ABD ile
mttefik olma yolunu seti.

54
Bu doktrinin yrrle girmesiyle Souk Sava tam olarak balam oldu. Ayrca II. Dnya
savanda ngiltere'nin zayflamasndan dolay n Asya ve Ortadou da "boluu" ABD doldurmutur.
Bu doktrin erevesinde eitli lkelere yaplan yardmlar ise Marshal Plan olarak isimlendirilmitir.
NATO (North Atlantik Threaty Organization=Kuzey Atlantik Antlamas rgt)
Kuzey Atlantik ttifak'nn (NATO) kuruluuna ilikin antlama, 12 lkenin katlmyla 4 Nisan 1949'da
Washington'da imzaland. Yaplan anlamaya gre, NATOya ye olan herhangi bir lkeye saldrld
zaman dier tm ye lkeler bu saldrya kar koyacaklard. Antlamay imzalayan 12 lke unlar: ABD,
Kanada, Norve, Danimarka, Hollanda, Belika, Lksemburg, ngiltere, Fransa, Portekiz, zlanda, talya.
Trkiye ve Yunanistan'n NATO'ya katlmna ilikin Kuzey Atlantik Antlamas Protokol, 22 Ekim
1951'de Londra'da imzaland. Trkiye, Kuzey Atlantik Antlamas'n 18 ubat 1952'de onaylayarak
NATO'ya ye oldu. Yunanistan da ayn tarihte Anlamay onaylad. NATO'nun ye says, Almanya,
spanya, ek Cumhuriyeti, Macaristan ve Polonya'nn katlmyla 19 oldu.
21-22 Kasm 2002 tarihlerinde gerekletirilen NATOnun Prag Zirvesinde, Souk Sava sonras ikinci
genileme karar alnd ve Bulgaristan, Estonya, Letonya, Litvanya, Romanya, Slovakya ve Slovenya,
ttifak ile katlm mzakerelerine balamaya davet edildi. Bu lkelerle katlm mzakereleri sonucunda
hazrlanan Katlm Protokolleri 26 Mart 2003'de Brkselde imzaland.

KORE SAVAI: ABD-SSCB (1950-1953)

SSCB kontrolndeki Kuzey Korenin ABD kontrolndeki Gney Koreye saldrmasyla souk sava
dneminin ilk scak atmas yaanmtr. BMde ABDnin nderliinde bir uluslar aras g oluturuldu.
Birlemi Milletler yelerinden olan Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti barn devamna yardm iin 4500
kiilik, 141. Alaydan teekkl eden Tugay Tugeneral Tahsin Yazc komutasnda Kore'ye gnderdi. Kore
sava alannda dier on be ulusun erleriyle omuz omuza savaan Trk askeri, kahraman bir ulusun,
kahraman evlatlar olduklarn cihana bir daha gsterdiler.
Savata 700den fazla Trk askeri ehit olmutur. Bu katk sonucunda 1952 ylnda Trkiye NATOya ye
olarak kabul edilmitir.
Savan sonucunda, Gney ve Kuzey Kore arasnda 38. Enlem snr kabul edildi.
VAROVA PAKTI (14 Mays 1955)
SSCB NATO etrafnda oluan ittifak karsnda Varova Paktn kurmutur. 1991 ylnda SSCBnin
dalmasyla bu pakt sona ermitir.

KONU 5: GELEN TRKYE

Trkiye iin 1945 yl sonrasnda toplumsal, kltrel, siyasi ve ekonomik adan yeni bir dnem
balyordu. lkemizde ok partili hayata geilmesi ile ekonomi alannda bir deiim ve geliim
yaanmaya baland. Bu dnemde yatrmlar tevik amacyla devletin yatrmlar yannda zel
sektr yatrmlarna da nem veren bir politika izlendi.
zellikle 1950 sonrasnda makineleme ile birlikte tarm alanlar geniledi ve tarmsal retim
artt. retimin artmasnda gbre kullanm ve sulamann yaygnlatrlmas da etkili oldu. Bu
yllarda sanayilemeye de arlk verildi.
1960l yllara gelindiinde lkemizin kalknmas yolunda planl bir ekonominin gereklerini yerine
getirmek amacyla Devlet Planlama Tekilat (DPT) kuruldu. DPT ile yatrmlarn planlanmas,
izlenmesi, deerlendirilmesi ve lke z kaynaklarnn ncelikler dikkate alnarak kullanlabilmesine
imkn salamak amaland.

55
1950lerde yaanan hzl nfus art yatrmlarn yetersiz kalmasna yol at. sizlik hzla artt.
Kyden kente g hzland. DPT ile Salk bakanl arasnda aile planlamasn temel alan bir
alma balatld.
Cumhuriyetin ilk yllarnda balayan salk alannda kurumlama abalar 1945den sonra hz
kazand. 1960 ylndan sonra salk hizmetlerinin kalitesinin ykseltilmesine alld. Salk
hizmetleri an gereklerine uygun olarak gelitirildi.
1965-1970 yllar arasnda birok sanayi rnn yurtdndan ithal eden Trkiye yerli sanayinin
g kazanmasyla kendi ihtiyalarn karlayabilecek duruma geldi.
1970li yllarda dnyada balayan ekonomik kriz lkemizi de olumsuz olarak etkiledi. Halk temel
ihtiyalarn daha ucuza alabilmek iin uzun kuyruklarda beklemek zorunda kald.
1970li yllarda tarmda makinelemenin igcne duyulan ihtiyac azaltmas, miras yoluyla
topraklarn blnmesi ve hzl nfus art gibi nedenlerle i imknlarnn olduu byk kentlere
g etmeye balad.
gn yan sra kinci Dnya Savandan sonra gelimi Avrupa lkelerinin igcne ihtiya
duymas zerine birok vatandamz, Almanya, Hollanda, Avusturya gibi lkelere gitmek zorunda
kald.
1950li yllara kadar demiryolu arlkl olan ulam politikamz bu tarihten sonra kara yolu, deniz
ve hava yolu tamaclnda meydana gelen gelimeler zerine yolcu ve yk tamacl art
gstermitir.
Gelien teknoloji ile gnmzde ulamda uaklar, hzl trenler ve hzl feribotlar kullanlmaya
baland.
Atatrk dneminde stanbul ve Ankarada ilk radyo istasyonlar kuruldu. 1952 ylnda T
tarafndan ilk televizyon yayn yapld. 1968 ylnda TRT yayn hayatna balad. 1990 ylnda zel
televizyon kanallarnn yayn hayatna girmesiyle televizyon toplumumuzu her alanda etkilemeye
balad.
Sinema sektrnde de olumlu gelimeler yaand. lkemizin en eski film festivali olan Antalya
Altn Portakal Film Festivali 1964 ylnda kuruldu. Gnmzde bu film festivali uluslar aras nitelik
kazanmtr. Nitelikli filmler retilmesi amacyla Trk sinema sektr devlet tarafndan
desteklenmeye baland. Trk filmleri ve ynetmenleri uluslar aras baarlar elde ederek dller
kazanmaya balad.
kinci Dnya Savandan sonra Trk sporu nemli baarlar elde etmeye balad. 1948 Londra
Olimpiyatlarnda Trkiye olimpiyat yedincisi oldu. 1998 Seul Olimpiyatlarnda halterde Naim
Sleymanolu altn madalya kazand. 2002 ylnda Trk Milli Takm, dnya ncs olarak nemli
bir baar kazand.
1980li yllarda ekonomi alannda enflasyonu drmek, dnya ekonomisi ile btnleerek ihracat
artrmak iin ekonomik istikrar programlar uygulanmaya balad. 12 Eyll 1980 askeri
darbesinden ekonomi olumsuz etkilendi. 1990 yllarnda ekonomik krizler yaand. Ekonomik
alannda alnan nlemlerle Trk ekonomisi yeniden gelime yoluna girdi.
Nitelikli insan yetitirilmesi gnmz lkeleri iin olduka nemlidir. Bundan dolay eitim
retimin gelitirilmesi yolunda atlan admlar lkelerin kalknmasna nemli katklar
salamaktadr. Cumhuriyetin kuruluundan itibaren eitim seviyemizi ykseltmek iin gayret
gsterilmitir. Yeni okullar alm, retmen says ve eitime kazandrlan renci saysnda
nemli art grlmtr. 1997-1998 retim ylndan sonra zorunlu eitim 8 yla karlmtr. Bu
ekilde eitimin kalitesinin ykseltilmesine gayret gsterilmitir.

KONU 6: SAVATA VE BARITA TRK ORDUSU

Trk ordusunun temel grevi, tehdit ve risklere kar lkenin gvenliinin salanmasdr. TSK
Trk milletinin huzurunu, devletin bamszln ve egemenliini korur. TSK, Genelkurmay
Bakanlna bal olarak Kara, Hava ve Deniz kuvvetlerinden olumaktadr. Bar zamannda
leri Bakanlna bal olan Jandarma Genel Komutanl ve Sahil Gvenlik Komutanl sava
zamannda Kara ve Deniz kuvvetleri komutas altna girmektedir.
Atatrk zamannda ordumuzun her trl silah, mhimmat, ara-gere ihtiyacn karlamak iin
Makine Kimya Endstrisi Kurumu kurulmutur. Savunma sanayimizin modernlemesi abalar

56
dorultusunda elektronik alanda ASELSAN, havaclk alannda TUSA, yazlm alannda
HAVELSAN, roket imalat alannda ROKETSAN faaliyet gstermektedir.
Trk Ordusu Kbrsta
kinci Dnya Savandan sonra smrgelerinden ekilen ngiltere Kbrstan ekilmeye karar
verdi. 1960 ylnda Trkiye, ngiltere ve Yunanistan arasnda Garanti Anlamas imzaland.
Bu anlamaya gre herhangi bir olumsuz durumda bu anlamaya imza atan devletler
garantrlk hakkn kullanarak adaya mdahale edebileceklerdi.
1963 ylnda Kbrsl Rumlarn Anayasay deitirerek aday Yunanistana balama giriimleri
Trkiyenin tepkisini ekti. Adada Trkler ve Rumlar arasnda balayan gerginlik silahl
atmaya dnt. Rumlarn Trklere ynelik bask ve iddet uygulamas zerine 1964 ylnda
BM Gvenlik Konseyi adaya bar gc gndermek zorunda kald.
Bar gcnn de Trklere ynelik iddeti nleyememesi zerine Trkiye, Garanti
anlamasndan doan haklarn kullanarak 20 Temmuz 1974 ylnda Bar Harekt dzenledi.
Ada fiili olarak ikiye blnd. 1975 ylnda Kbrs Federe Devleti, 1983 ylnda ise Kuzey
Kbrs Trk Cumhuriyeti kuruldu. Gnmzde TSK, Kuzey Kbrsta gvenlii salamak iin
adada varln srdrmektedir.
Dnya Barna Katk
Birlemi Milletler rgt, uluslar aras bar ve gvenlii salamak iin karklk yaanan
lkelere yardm ve mdahale karar alabilmektedir. Trkiyede BM ve NATO bnyesinde uluslar
aras bar korumak iin eitli lkelere asker gnderebilmektedir.
Trk ordusu gnmzde Bosna-Hersek, Kosova, Afganistan, Kbrs ve Sudan gibi dnyann eitli
yerlerinde bar salamak iin grev yapmaktadr.

KONU 7: TRKYEYE YNELK TEHDTLER

Trkiye; Asya, Avrupa ve Afrika ktalar arasnda nemli bir cografyada yer almaktadir. Asya ile
Avrupa ktalarn birbirine balayan istanbul ve anakkale boazlar stratejik ve ekonomik adan
nemlidir. Bunun yannda bir ok yer alt ve yer st kaynaklarna sahip olan lkemiz, Orta Dogu'nun
zengin enerji kaynaklarna da yakndr. Bulunduu konum, gelien ekonomisi, gen nfusu ve sahip olduu
kaynaklarla lkemiz gemiten gnmze ilgi oda olmutur. Bu ilgi zaman zaman baz lkelerin
dorudan ya da dolayl destek verdii tehditlere dnmektedir. Tehditler, toplumumuzun birliini
bozmak, kalknmamz ve ekonomik gelimemizi engelleyerek lkemize zarar vermeyi amalamaktadr.
lkemize ynelik tehditler, i ve d tehditler olarak snflandrlabilir.
Blc Unsurlarn Faaliyetleri: lkemizin dzen ve huzurunu bozmaya alan blc ve ykc
eylemlerdir. Bu faaliyetler etnik ve dini temelden hareket ederek toplumda kargaa ortam
karmaya alrlar.
rticai Faaliyetler: Akl ve bilimi reddederek ad bir dzeni getirmeye alrlar. Her trl
geliim, deiim ve yenilie kar tavrl olmak bu hareketin en belirgin zelliidir.
Misyonerlik Faaliyetleri: Misyonerlik insanlarn dinini zorla deitirmeye alan sistemli ve
organize bir harekettir. Dini amalarn yan sra siyasi, kltrel ve ekonomik amalar da tarlar.
Byk maddi destekle insanlarn ekonomik skntlarn istismar ederler. Kendi inanlarna ait
metinleri cretsiz datarak propaganda yaparlar. Devletimizin milli birlik ve btnlne ynelik
tehdit olutururlar.

Trk ermeni likileri:

Ermeniler 19. Yy.a kadar Osmanl Devletinin snrlar iinde Trklerle bir arada yaadlar. Fransz
htilali ile ortaya kan milliyetilik akmndan etkilenen Ermeniler, ngiltere, Rusya ve Fransa
gibi devletlerin de kkrtmas ile Osmanl Devletine kar isyan ettiler.
Bir takm Ermeni komitalar byk devletlerin karlar dorultusunda Dou Anadolu^da bir devlet
kurmak iin tekilatlanmaya baladlar.
Kurduklar silahl etelerle saldr faaliyetlerine giritiler. Bunlar arsnda; 1896 Osmanl
bankasna yaplan saldr, 1905 ylnda II. Abdlhamite kar yaplan suikast teebbs, 1909
ylnda Adanada kan olaylar dikkat ekicidir.
Birinci Dnya Sava srasnda Rus ordusu ile ortak hareket ederek Trklere kar katliam
yapmaya baladlar. 1915 ylnda Van, Mu ve Bitliste halka ynelik saldr faaliyetlerine giritiler.

57

Bunun zerine isyan giriiminde bulunan Ermenilerin Osmanl Devletinin gney vilayetlerine
zorunlu olarak g ettirilmesi iin Sevk ve skn Kanunu karld. Bu g srasnda Ermenilerin
tm ihtiyalar karland.
Birinci Dnya Sava sonrasnda Kafkasyada Ermenistan devleti kuruldu. Mondros Atekes
Antlamasnn 24. Maddesinden de cesaret alan Ermeniler, Anadoluda saldrlara giritiler. Bunun
zerine kazm Karabekir Paa, Ermeni saldrlarn durdurduu gibi kar taarruza geti.
Ermeniler bar istediler. Yaplan grmeler sonucunda Trkiye ile Ermenistan arasnda (2-3
Aralk 1920) Gmr Antlamas imzaland. Bu anlama ile Ermeniler, Dou Anadoludaki toprak
taleplerinden vazgetiler. Sovyet Rusya ile 16 Mart 1921 ylnda imzalanan Moskova Antlamas ve
bu devletlere bal cumhuriyetlerle 13 Ekim 1921 tarihinde imzalanan Kars Antlamas ile dou
snrmz kesinlik kazand.
Ermeniler, Anadoluya ynelik amalarna Lozan Antlamasnda ulamaya altlar. Ancak
istedikleri sonular elde edemediler.
1970li yllarda diplomatlarmza ynelik suikastlerine tekrar baladlar. 1973 ylnda Los Angeles
Bakonsolosu Mehmet Baydar ve Konsolos Bahadr Demirin ldrlmeleri ile balayan cinayetler,
1980li yllara kadar srd.
Ermeni terr rgtlerinin bu cinayetleri birok lke tarafndan knansa da Ermeni terr rgtleri
bu lkeler tarafndan terr rgt listelerine dhil edilmediler.
1915 olaylar ermeni iddialar uluslar aras kamuoyu tarafndan sk sk gndeme gelmektedir.
Arivlerimizde bu olaylarla ilgili eser ve belgeler geni yer tutmaktadr. Bu eser ve belgeler
ermeni iddialarnn doru olmadn kantlamaktadr.

KONU 8: SSCB DAILDIKTAN SONRA

1991 ylnda Sovyetler birliinin dalmas ve Souk Sava dneminin sona ermesi, dnyada yeni
bir dnemin balangc oldu. ABD dnya siyasetinin en nemli gc haline geldi. Varova Pakt
ortadan kalkt. NATO dnyaya bar ve gvenlii salama grevini stlendi.
21 Aralk 1991 tarihinde eski Sovyet cumhuriyetlerinden Azerbaycan, Ermenistan,
Beyaz Rusya, Kazakistan, Krgzistan, Moldova, Rusya Federasyonu, Tacikistan, Trkmenistan,
zbekistan ve Ukrayna siyasi ve ekonomik ibirlii amacyla Bamsz Devletler Topluluunu
kurdular.
Sovyetler Birliinden ayrlan Cumhuriyetler zengin yer alt ve yer st kaynaklarna sahiptiler.
zellikle Orta Asya Trk Cumhuriyetlerinde zengin petrol ve doalgaz yataklarna sahipler. Bu
kaynaklarn karlarak ihtiyac olan lkelere ulatrlmas iin ham petrol ve doalgaz boru hatlar
projeleri faaliyete geirilmeye balanmtr. Trkiyenin bu hatlarn gei gzerghnda yer
almas lkemizin nemini artrmtr. Orta Asya Trk Cumhuriyetleri ile tarihi ve kltrel
balarnn da bulunmas Trkiyenin nemini daha da artrmtr.
Sovyetler Birliinin dalmasndan sonra ayrlan lkelerle Trkiye arasnda her alanda ibirlii
almalar balatmtr.
1992 ylnda Trk Cumhuriyetleri ile Trkiye arasnda her alanda ibirlii ve ortak hareket etme
karar alnmtr.
Kafkaslar; Hazar Denizi, Karadeniz, ran ve Rusyann gney topraklar arasnda kalan bir
blgedir. Sovyetler Birlii daldktan sonra etnik eitlilie sahip bu blgede atmalar ba
gstermitir. Trkiye Kafkaslarda barn salanmas iin bu lkelerle ibirliini gelitirmektedir.
Orta Asya ve Hazar Havzasndaki petrol ve doalgazn gei gzergh olduu iin bu blgede
kalc barn salanmas olduka nemlidir.
SSCBnin dalmas Balkanlar da olumsuz etkiledi. Yugoslavyann paralanmas ile Slovenya,
Srbistan-Karada, Makedonya ve Bosna-Hersek bamszlklarn ilan ettiler. Karada ve
Kosovann bamszlnn kazanmasyla sona eren i sava birok insann lmesine neden oldu.
Yzlerce yllk tarihi gemie sahip olan Trkiye ile blge lkelerinin birlemeleri ynnde aba ve
gayret gstermektedir.
1992 ylnda Orta Asya, Kafkasya, Karadeniz ve Balkanlarda ortaya kan yeni bamsz
devletlerle Afrikada yeni gelimekte olan lkelerin kalknmasna destek olmak amacyla Ankarada
Trkiye birlii ve Kalknma daresi Bakanl TKA kuruldu. TKA faaliyet sahasnda

58
lkelerle her alanda ibirlii almalar yrtmektedir. Ayrca ortak kltr mirasnn korunmas,
Trkenin ve Trk kltrnn gelitirilerek yaatlmas gibi kltrel projeleri de yrtmektedir.
Karadeniz Ekonomik birlii (KE): 1992 ylnda stanbulda, Karadenizde dostluk bar ve her
alanda etkin ibirliini gelitirmek iin kurulmutur. yeleri; Arnavutluk, Azerbaycan,
Bulgaristan, Ermenistan, Grcistan, Moldova, Romanya, Rusya, Trkiye, Ukrayna ve Yunanistan
kurucu yeler olarak yer almaktadrlar.

KONU 9: KRFEZDE SAVA

2 Austos 1990 tarihinde Irak Kuveyt topraklarn kendisine ait olduu gerekesiyle igal
etti. Ayrca Kuveytin petrol retiminin kendisine zarar verdiini iddia ediyordu. BM Gvenlik
Konseyi, Iraka igali sona erdirmesi iin ambargo koydu. Buna ramen igali sona erdirmeyen
Iraka 1991 ylnda ABD nclnde uluslar aras gle askeri mdahalede bulundu.
Trkiye ambargo kararn uygulamasna karn askeri mdahaleye katlmad. Irakn komusu
olarak Krfez Savandan olumsuz etkilenen lkelerin banda Trkiye geliyordu. KerkkYumurtalk Petrol boru hattnn kapanmas zerine Trkiye ihtiya duyduu petrol temin
edemedi. Habur snr ticaretinin de bitmesi zerine Trkiye milyarlarca dolar zarara urad.
2003 ylnda ABD ve ngilterenin ban ektii koalisyon glerinin kitle imha silah
bulundurduu ve uluslar aras terre destek verdii gerekesiyle Irak ikinci defa igal
etmeleri zerine Irakn kuzeyinde otorite boluu ortaya kt. Bu durum Trkiyede terr
faaliyetlerinin artmasna neden oldu.

KONU 10: BR PROJE DE SZ YAPIN

Bir lkenin tam bamsz olmasnda ekonomik kalknmann nemi byktr. Ekonomik kalknma
lkelerin yer alt ve yer st kaynaklarnn etkin bir ekilde kullanmalaryla mmkndr.
Dnya zerinde baz blgeler zellikle yer alt kaynaklar bakmndan olduka zengindir. Bu
blgelerden birisi de Ortadoudur. lkemizin bu blgeye yakn olmas ve enerji datmnda
lkemizin stlendii rol lkemizin nemini artrmtr.
lkemizde nemli yer alt zenginlik kaynaklarna sahiptir. Bor, boraks, trona, krom, toryum, linyit,
takmr gibi madenler lkemizde bolca bulunmaktadr. Dnya bor rezervlerinin yaklak % 70i
lkemizde bulunmaktadr. Bor madeni gnmzde uzay teknolojisinde kullanlmaktadr. Boraks,
borun bir bileii olup amar tozlarnda kullanlmaktadr. Trona zellikle soda imalatnda
kullanlmaktadr. Trona rezervi asndan lkemiz dnyada ikincidir. Krom yataklar asndan da
lkemiz dnyann nde gelen lkeleri arasnda yer almaktadr. Toryum gelecekte nkleer yakt
olarak kullanlacak nemli bir madendir. Linyit bakmndan lkemiz zengin yataklara sahiptir.
Linyit zellikle termik santrallerde kullanlmaktadr. Takmr daha fazla enerji verdii iin
demir elik fabrikalarnda kullanlmaktadr.
Madenleri aramak, rezervleri tespit emek amacyla 1935 ylnda Maden Tetkik Arama Enstits
kurulmutur. MTAya sermaye salamak iin Etibank kurulmutur. 1954 ylnda kurulan Trkiye
Petrolleri Anonim Ortakl (TPAO) petrol ve doalgaz arama almalarn yrtmektedir.
lkemizde petrol 1951 ylnda Batman ilinde bulunan Raman dalarndan kartlmaya balanmtr.
kartlan miktar lke ihtiyalarn karlamaktan uzaktr.
GAP projesi, Frat ve Dicle nehirleri zerinde yaplacak olan barajlar, hidroelektrik santralleri ile
sulama tesislerinden olumaktadr. GAPn ekonomik kalknmay salamasnn yan sra sosyal
sorunlara da zm olacaktr.
Bak-Tiflis-Ceyhan (BTC) Petrol Boru Hatt projesi, Azerbaycan petrollerinin dnya piyasalarna
sunulmasnda Trkiye arac olmutur. Bu proje lkemizin ekonomik gelimesinin yannda lke
tantmnda da nemli rol oynayacaktr. Boru hattnn uzunluu 1768 km ve 1076 km. si
Trkiyeden gemektedir.

59

KONU 11: AVRUPA BRLNE DORU

Trklerle Avrupallarn arasndaki iliki ok eskilere dayanmaktadr. Trklerin Rumeliyi

gemesiyle birlikte Avrupann bir paras haline gelmilerdir. Aralarndaki savalar
yzyllarca srmtr. Osmanl Devleti ile Avrupa arasndaki ilikiler Osmanl Devleti
yklncaya kadar srmtr.
Cumhuriyetin ilanndan sonra Atatrkn bar politikalar sayesinde Avrupa lkeleri ile
ilikiler daha geni bir alana yaylmtr. Savalar nleme abalar dorultusunda Trkiye
ile Avrupa lkeleri ibirlii ierisinde aba ve gayret gstermilerdir.
Avrupa, 1951 ylnda Paris Antlamas ile Avrupa Birliinin temeli saylan Avrupa Kmr ve
elik Topluluu oluturulmutur. AKTyi oluturan lkeler; Almanya, Belika, Fransa,
Hollanda, talya, Lksemburgdur.
1957 ylnda Roma Antlamas ile Avrupa Ekonomik Topluluu kurulmutur. Trkiye,
Yunanistan ile birlikte 1959 ylnda bu birlie ye olmak iin bavurmutur. Yunanistan 1981
ylnda birlie ye olmutur.
Trkiye ile drt yl sren ortaklk mzakereleri sonucunda 1963 ylnda Ankara Antlamas
imzalanmtr. Bu antlama ile bir gei dnemi oluturulmu, zellikle gmrk alannda
ibirlii kabul edilmitir. Avrupa bu gei aamasnda zerine den grevleri yerine
getirmedii gibi, Trkiyede 1970li yllarda siyasi ve ekonomik krizler nedeniyle zerine
den grevleri yapmakta zorlanmtr.
AET, sermaye, emek ve hizmetin serbest dolamna ynelik bir birlik olmasna ramen ayn
zamanda siyasi bir birliktir. 12 Eyll 1980 askeri darbesinden sonra AET ile Trkiye
arasndaki ilikiler askya alnmsa da 1987 ylnda grmeler tekrar balamtr.
1 Ocak 1996 ylnda yrrle giren Gmrk Birlii ile taraflar arasnda mallarn serbest
dolam ve ortak gmrk tarifelerinin uygulanmas salanmtr.
1999 Helsinki Zirvesi ile Trkiyeye adaylk stats salanmtr.
3 Ekim 2005 tarihi ile birlikte Trkiye, AB ile tam adaylk grmelerine balamtr. Bu
tarihten sonra alan konu balklarnda tam yelik iin mzakereler srdrlmektedir.
ABnin ye says Nisan 2009 itibari ile 27 lkeye kmtr. Trkiye, Makedonya ve
Hrvatistan aday lkeler olarak mzakerelere devam etmektedirler.

rfan CEYLAN
Sosyal Bilgiler retmeni

60

8. Snf T.C nklap Tarihi Soru

Dalm

2009

2010

2011

Bir Kahraman Douyor

Milli Uyan: Yurdumuzun galine

Tepkiler

Ya stiklal Ya lm

ada Trkiye Yolunda Admlar

Atatrklk

Atatrk Dnemi Trk D Politikas

Atatrkten Sonra Trkiye

Din Kltr ve Ahlak Bilgisi

20+4

20+4

20+4

TOPLAM