Krive drugog reda

(Kruznica, Elipsa, Hiperbola, Parabola

Amar Bapic

Bos. Krupa, 2012.

Sadr
zaj
Uvod

1. Konusni presjeci - Krive drugog reda

1.1 Jedacina kruznice . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1.1. Medusobni polozaj prave i kruznice . .
1.2. Jedacina elipse . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2.1. Medusobni polozaj prave i elipse . . .
1.3. Jedacina hiperbole . . . . . . . . . . . . . . .
1.3.1. Medusobni polozaj prave i hiperbole .
1.4. Jedacina parabole . . . . . . . . . . . . . . . .
1.4.1. Medusobni polozaj prave i parabole . .
1.5. Ugao presjeka izmedu dvije krive drugog reda
1.6. Zajednicka tangenta dvije krive . . . . . . . .

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
13

Uvod
Kao sto smo bezbroj puta dosad vidjeli, brojevi imaju vrlo vaznu ulogu u geometriji. Uz
njihovu pomoc mi ocjenjujemo i razmjere predmeta. Tako se duzine, povrsine, zapremine,
poslije izbora jedinice mjere, izrazavaju brojevima. Logicno pitanje je, da li se uz pomoc
brojeva moze opisati oblik predmeta, odnosno oblik raznih geometrijskih figura? Znamo,
npr., da uglovi trougla odrediuju njegov oblik (dva trougla sa jednakim unutrasnjim uglovima slicni su, tj,: imaju isti oblik). Ali, da li se oblik svake geometrijske figure moe opisati
pomocu brojeva? Pozitivan odgovor daje metod koordinata, metod kojeg su u matematiku uveli (istovremeno i nezavisno jedan od drugog), u prvoj polovini XVII vijeka, poznati
francuski naucnici Pierre de Fermat (1601.-1665.) i Rene Dekart (1596.-1650.). To je
tzv.analiticki nacin izucavanja geometrijskih figura, tj. uz pomoc brojeva, koji su nazvani
koordinatne tacke. Grana geometrije koja izucava geometrijske likove i figure na ovaj nacin

zove se ANALITICKA
GEOMETRIJA. Njene osnovne principe je formulisao Dekart.
Pocev od XVIII vijeka analiticka geometrija se znatno razvila i s obzirom na mjesto tretiranja geometrijkog lika, odnosno figure, obraduju se :
1) Analiticka geometrija u ravni
2) Analiticka geometrija u prostoru

1. Konusni presjeci - Krive drugog

reda
U daljnem radu upoznat cemo cetri osnovne krive linije drugog reda, poznate pod zajednickim
nazivom KONUSNI PRESJECI ili KONIKE. One predstavljaju presjek ravni i dvostrukog,
uspravog konusa (stosca, kupe) odnosno dvostruke uspravne konusne povrsi. Na slici istaknuta su cetiri karakterisitcna polozaja ravni koje sijeku dvostruku konusnu povrs.

Cetiri
osnovne konike su:
a) PARABOLA
b) ELIPSA

c) KRUZNICA
d) HIPERBOLA

1.1. Jedna
cina kru
znice
Kru
znica je skup svih tacaka ravni jednako udaljenih od jedne cvrste tacke (centra kruznice).
Neka je S(p,q) srediste kruznice i neka je r poluprecnik, T(x,y) je neka proizvoljna tacka na
kruznici.

|ST | = rq
|ST | = (x p)2 + (y q)2
q

(x p)2 + (y q)2 = r /2
(x p)2 + (y q)2 = r2 - Opca jednacina kruznice sa centrom S(p,q) i poluprecnikom r
Ukoliko zadana kruznica ima srediste u koordinatnom pocetku, tj. S(0,0) onda njena jednacina
glasi:
x2 + y 2 = r2 - Centralna jednacina kruznice
Podrucje ravni odredeno kruznicom naziva se krug, neka je d udaljenost bilo koje tacke
T od sredista kruznice . Tada imamo 3 mogucnosti:
1) d < r tacka lezi u krugu
2) d = r tacka lezi na kru
znici
3) d > r tacka lezi izvan kruga
Krug sa sredistem S(p,q) je skup svih tacaka (x,y) ravni za koje vrijedi:
(x p)2 + (y q)2 r2 - Jednacina zatvorenog kruga
(x p)2 + (y q)2 < r2 - Jednacina otvorenog kruga
Imamo i jednacinu kruznice u razvijenom obliku: Ax2 + Ay 2 + Dx + Ey + F = 0. Odavde
mozemo izracunati p,q i r:
D
p = 2A
E
q = 2A
2
2
r2 = D +E4A4AF
2

1.1.1. Medusobni polo

zaj prave i kru
znice
Prava i kruznica mogu biti u tri razlicita polozaja:
1) Prava sijece kruznicu u dvije tacke
2) Prava dira kruznicu
3) Prava i kruznica nemaju zajednickih tacaka
Neka su zadane prava i kruznica svojim jednacinama:
(p) . . . y = kx + n
(k) . . . (x p)2 + (y q)2 = r2
Rjesavanjem ovog sistema dobit cemo kvadratnu jednacinum, a njena diskriminanta D je
jednaka:
D = 4[r2 (k 2 + 1) (kp q + n)2 ]
Medusobni polozaj prave i kruznice analiticki odredujemo na slijedeci nacin:
1) Prava sijece kruznicu u dvije tacke (sekanta) cije koordinate odredujemo rjesavanjem
sistema jednacina koje se sastoje od jednacine prave i jednacine kruznice.
UVJET: r2 (k 2 + 1) > (kp q + n)2
D > 0 - rjesenja su realna i razlicita
2) Prava dira kruznicu (tangenta)
UVJET: r2 (k 2 + 1) = (kp q + n)2
D = 0 - rjesenja su realna i jednostruka
Jednacina tangente : (x1 p)(x p) + (y1 q)(y q) = r2 , gdje su (x1 , y1 ) koordinate
dodirne tacke
3) Prava i kruznica se ne sijeku, tj. nema zajednickih tacaka.
UVJET: r2 (k 2 + 1) < (kp q + n)2
D < 0 - rjesenja su konjugirano kompleksna

1.2. Jedna
cina elipse
Za proizvoljne tacke F1 i F2 ravni oznacimo njihovu udaljenost sa 2e = F1 F2 . Neka je T
proizvoljna tacka ravni i neka je r1 = |F1 T | i r2 = |F2 T |, i neka je a R, a > 0 i a > e.
Elipsa je skup svih tacaka ravni za koje vrijedi : r1 + r2 = 2a.

F1 i F2 su zize, zarista ili fokusi elipse. Njihove koordinate su F1 (e, 0) i F2 (e, 0), gdje je
e > 0.
F~1 T i F~2 T su radijus vektori elipse.
r1 i r2 su duzine radijus vektora.
O - centar elipse (poloviste F1 F2 ).
Tacke A, B, C i D su vrhovi ili tjemena elipse, njihove koordinate su: A(-a,0), B(a,0), C(0,-b),
D(0,b).
AB je velika, fokalna ili glavna os elipse.
OA i OB se nazivaju velika poluos elipse.
2a - je duzina velike osi elipse
a - je duzina velike poluosi elipse
CD je mala os elipse, naziva se jos i sporedna os elipse.
OC i OD su male poluosi elipse ili sporedne poluosi.
2b - je duzina male osi elipse.
b - je duzina male poluosi elipse.
e - je polovina F1 F2 , a zove se linearni ekscentricitet.
(EF) i (GH) su ravnalice ili direktrise elipse.
Duzina tetive elipse koja prolazi fokusom zove se parametar elipse i duzina joj je 2p (duzina
2
P P1 ). Duzinu polutetive P F2 = P1 F2 = p zovemo poluparametrom elipse i vrijedi: p = ba .
Kolicnik ae dviju duzina (linearnog ekscenticiteta i velike poluosi elipse) je obican broj koji

se zove NUMERICKI
EKSCENTRICITET elipse i oznacavamo ga sa , tj:  = ae < 1.
Jedna
cina elipse sa centrom u koordinatnom po
cetku i osama koje le
ze na koordinatnim osama glasi:

x2
a2

b2 x2 + a2 y 2 = a2 b2 (osna jednacina)
ili
y2
+ b2 = 1 (Kanonski oblik jednacine elipse)

Kod elipse vrijedi : e2 = a2 b2

7

1.2.1. Medusobni polo

zaj prave i elipse
Prava i elipse mogu biti u tri razlicita polozaja:
1) Prava sijece elipsu u dvije tacke
2) Prava dira elipsu
3) Prava i elipsa nemaju zajednickih tacaka
Neka su zadane prava i elipsa svojim jednacinama:
(p) . . . y = kx + n
(e) . . . b2 x2 + a2 y 2 = a2 b2
Rjesavanjem ovog sistema dobit cemo kvadratnu jednacinum, a njena diskriminanta D je
jednaka:
D = a2 k 2 + b2 n2
Medusobni polozaj prave i elipse analiticki odredujemo na slijedeci nacin:
1) Prava sijece elipsu u dvije tacke (sekanta) cije koordinate odredujemo rjesavanjem sistema jednacina koje se sastoje od jednacine prave i jednacine elipse.
UVJET: a2 k 2 + b2 > n2
D > 0- rjesenja su realna i razlicita
2) Prava dira elipsu (tangenta)
UVJET: a2 k 2 + b2 = n2
D = 0 - rjesenja su realna i jednostruka
Jednacina tangente : b2 x1 x + a2 y1 y = a2 b2 , gdje su (x1 , y1 ) koordinate dodirne tacke
3) Prava i elipsa se ne sijeku, tj. nema zajednickih tacaka.
UVJET: a2 k 2 + b2 < n2
D < 0 - rjesenja su konjugirano kompleksna

1.3. Jedna
cina hiperbole
Za proizvoljnu tacku F1 i F2 ravni oznacimo njihovu udaljenost sa 2e, gdje je 2e = |F1 F2 |.
Neka je T proizvoljna tacka ravni i neka je r1 = |F1 T | i r2 = |F2 T |, i neka je a neki realni i
pozitivan broj , te je a < e.
Hiperbola je skup svih tacaka u ravni za koje vrijedi: |r1 r2 | = 2a.

F1 i F2 su zize, zarista ili fokusi hiperbole. Njihove koordinate su F1 (e, 0) i F2 (e, 0), gdje je
e > 0.
F~1 T i F~2 T su radijus vektori hiperbole.
r1 i r2 su duzine radijus vektora.
O - centar hiperbole (poloviste F1 F2 ).
Tacke A i B su vrhovi ili tjemena hiperbole, njihove koordinate su: A(-a,0), B(a,0).
AB je glavna ili realna os hiperbole.
OA i OB se nazivaju realnim poluosima hiperbole.
2a - je duzina glavne osi hiperbole.
a - je duzina glavne poluosi hiperbole.
CD je imaginarna ili nepresjecna os hiperbole.
OC i OD su imaginarne poluosi hiperbole.
2b - je duzina imaginarne osi hiperbole.
b - je duzina imaginarne poluosi hiperbole.
e - je polovina F1 F2 , a zove se linearni ekscentricitet.
Duzina tetive hiperbole koja prolazi fokusom okomito na realnu os hiperbole zove se parametar hiperbole i duzina joj je 2p (duzina P P1 ), a polovinu te duzine zovemo poluparametrom p hiperbole.
Kolicnik ae dviju duzina (linearnog ekscenticiteta i realne poluosi hiperbole) je obican broj
EKSCENTRICITET hiperbole i oznacavamo ga sa , tj:  = e > 1.
koji se zove NUMERICKI
a
Hiperbola kojoj sredi
ste le
zi u koordinatnom po
cetku, a realna os na osi apscisa,
odnosno osi x ima jedna
cinu:

x2
a2

b2 x2 a2 y 2 = a2 b2 (osna jednacina)
ili
y2
b2 = 1 (Kanonski oblik jednacine hiperbole)

Kod hiperbole vrijedi : e2 = a2 + b2

9

1.3.1. Medusobni polo

zaj prave i hiperbole
Prava i hiperbola mogu biti u tri razlicita polozaja:
1) Prava sijece hiperbolu u dvije tacke
2) Prava dira hiperbolu
3) Prava i hiperbola nemaju zajednickih tacaka
Neka su zadane prava i hiperbola svojim jednacinama:
(p) . . . y = kx + n
(h) . . . b2 x2 a2 y 2 = a2 b2
Rjesavanjem ovog sistema dobit cemo kvadratnu jednacinum, a njena diskriminanta D je
jednaka:
D = (a2 k 2 b2 n2 )
Medusobni polozaj prave i hiperbole analiticki odredujemo na slijedeci nacin:
1) Prava sijece hiperbolu u dvije tacke (sekanta) cije koordinate odredujemo rjesavanjem
sistema jednacina koje se sastoje od jednacine prave i jednacine hiperbole.
UVJET: a2 k 2 b2 < n2
D > 0- rjesenja su realna i razlicita
2) Prava dira hiperbolu (tangenta)
UVJET: a2 k 2 b2 = n2
D = 0 - rjesenja su realna i jednostruka
Jednacina tangente : b2 x1 x a2 y1 y = a2 b2 , gdje su (x1 , y1 ) koordinate dodirne tacke
3) Prava i hiperbola se ne sijeku, tj. nema zajednickih tacaka.
UVJET: a2 k 2 b2 > n2
D < 0 - rjesenja su konjugirano kompleksna

10

1.4. Jedna
cina parabole
Parabola je skup svih tacaka ravni koje su jednako udaljene od jedne cvrste prave d i jedne
cvrste tacke F u toj ravni koja ne lezi na toj pravoj.

F ( p2 , 0) - ziza ili zariste parabole.

d - direktrisa ili ravnalica parabole,
Udaljenost zarista od ravnalice ili direktrise nazivamo poluparametar parabole, p.
T~F - radijus vektor parabole
r - duzina prabole
O - vrh parabole
x = p
- ravnalica
2
Postavili smo koordinatni sistem tako da se tjeme ili vrh podudara sa koordinatnim pocetkom,
os sa osi apscisa, a zariste lezi na pozitivnoj strani ose apscisa, takvu parabolu cemo nazvati
vr
sna parabola.
Vrh O polovi udaljenost od zarista do ravnalice, ta udaljenost jednaka je poluparametru
p parabole.
Parabola kojoj tjeme lezi u O, a zariste na pozitivnom dijelu ose x ima jednacinu:
y 2 = 2px

11

1.4.1. Medusobni polo

zaj prave i parabole
Prava i parabola mogu biti u tri razlicita polozaja:
1) Prava sijece parabolu u dvije tacke
2) Prava dira parabolu
3) Prava i parabola nemaju zajednickih tacaka
Neka su zadane prava i parabola svojim jednacinama:
(l) . . . y = kx + n
(p) . . . y 2 = 2px
Rjesavanjem ovog sistema dobit cemo kvadratnu jednacinum, a njena diskriminanta D je
jednaka:
D = 4p(p 2kn)
Medusobni polozaj prave i parabole analiticki odredujemo na slijedeci nacin:
1) Prava sijece parabolu u dvije tacke (sekanta) cije koordinate odredujemo rjesavanjem
sistema jednacina koje se sastoje od jednacine prave i jednacine parabole.
UVJET: p > 2kn
D > 0- rjesenja su realna i razlicita
2) Prava dira parabolu (tangenta)
UVJET: p = 2kn
D = 0 - rjesenja su realna i jednostruka
Jednacina tangente : y1 y = p(x + x1 ) , gdje su (x1 , y1 ) koordinate dodirne tacke
3) Prava i parabola se ne sijeku, tj. nema zajednickih tacaka.
UVJET: p < 2kn
D < 0 - rjesenja su konjugirano kompleksna

12

1.5. Ugao presjeka izmedu dvije krive drugog reda

Imamo dva slucaja:
1) Ugao pod kojim se sijeku dana prava i dana kriva drugog reda definira se kao ugao
izmedu te prave i tangente dane krive povucene u presjecnoj tacki s danom pravom.
Postupak odredivanja ugla je slijedeci:

a) ODREDITI TACKE
PRESJEKA DANE PRAVE I DANE KRIVE DRUGOG REDA

KAO TACKI
DODIRA ODREDITI JEDNACINU

b) U ODABRANOJ PRESJECNOJ
TACKI
TANGENTE DANE KRIVE

c) IZRACUNATI
UGAO IZMEDU DANE PRAVE I DOBIVENE TANGENTE
2) Ugao pod kojim se sijeku dvije krive drugog reda
tangenti povucenih na dane krive u istoj presjecnoj tacki.

definira se kao ugao izmedu

Postupak odredivanja ugla je slijedeci:

a) ODREDITI TACKE
PRESJEKA DANIH KONIKA

KAO TACKI
DODIRA ODREDITI JEDNACINE

b) U ODABRANOJ PRESJECNOJ
TACKI
TANGENTI DANIH KONIKA

c) IZRACUNATI
UGAO IZMEDU TAKO DOBIVENIH TANGENTI

1.6. Zajedni
cka tangenta dvije krive

Prava linija koja istovremeno dodiruje dvije krive drugog reda zove se ZAJEDNICKOM
TANGENTOM tih krivih.
Obicno se za jednacinu zajednicke tangente dviju krivih uzima njen eksplicitni oblik y =
kx + n. Ukoliko se uzme ovaj oblik jednacine zajednicke tangente, onda ostaje jos da se
provjeri da li posmatrane krive imaju zajednicku tangentu cija je jednacina oblika x = a.
Prema tome, problem odredivanja jednacine zajednicke tangente (nije paralelna y-osom)
svodi se na problem odredivanja parametara k i n. S obzirom da prava data sa y = kx + n,
istovremeno dodiruje obje krive drugog reda, to ona istovremeno zadovoljava uvjet dodira sa
jednom i uvjet dodira sa drugom krivom.
Kako uvjet dodira prave y = kx + n, sa bilo kojom od navedenih krivih drugog reda predstavlja vezu u kojoj su prisutni parametri k i n, onda je jasno da neophodne dvije jednacine
za njihovo odredivanje predstavljaju upravo dva uvjeta dodira koje prava y = kx + n zadovoljavaju i sa jednom i sa drugom krivom.
Postupak odredivanja jednacine zajednicke tangente je slijedeci:
a) POSTAVITI UVJET DODIRA PRAVE y = kx + n I SA JEDNOM I SA DRUGOM KO PRITOM SVE POZNATE ELEMENTE. TAKO SE DOBIJA
NIKOM, UVR TAVAJUCI

SISTEM OD DVIJE JEDNACINE

SA DVIJE NEPOZNATE PO k I n.

b) RIJE ITI DOBIJENI SISTEM JEDNACINA

PO k I n, TE JEDNACINU
ZAJEDNICKE
TANGENTE NAPISATI U EKSPLICITNOM OBLIKU y = kx + n.

13