QUÁ KHỨ CÓ ĐƯỜNG VỀ

Mẹ Teresa (1910-1997), một trong những nữ tu bình dị vĩ đại nhất của
mọi thời đại, người đã dành cả cuộc đời để chăm sóc an ủi những kẻ bần cùng
tuyệt lộ, có một lần đến thăm một tay tướng cướp trẻ đang nằm viện. Gã cướp
hung bạo với hai bản án tử hình này đang bị cảnh sát tạm giam do bất thần trắc
ẩn xả thân cứu mạng ba đứa nhỏ. Xúc động trước sự tận tâm của vị nữ thánh,
người vừa được giải Nô-ben hòa bình 1979, gã nức nở với mẹ rằng liệu mình
còn có cơ hội để trở thành người lương thiện. Mẹ Teresa điềm đạm từ bi trả lời:
“Nếu con biết chân thành yêu thương thì mọi thứ đều có thể. Bởi tất cả các
thánh nhân, ai ai cũng có quá khứ”.

Ở cuộc đời con người ta, trừ bọn nhóc đang ngồi bô độc quyền sở hữu
chiều thuận của tương lai thì tất tật đều nặng nề mang vác một quá khứ có không
ít sai lầm. Nguyên nhân đến từ những ngu dại non nớt chủ quan hoặc những
khắc nghiệt bạc bẽo khách quan. Có thể hôm nay đang là triệu phú, ngày ngày
chăm chỉ tô tượng đúc chuông xây chùa, thế nhưng thuở xa xưa lúc đang còn lận
đận trên hoạn lộ thì không ít lần bị báo chí coi là trắng trợn tham nhũng. Lại có
thể bây giờ đang là một sáng ngời phu nhân nhất phẩm, sáng sáng cao giọng răn
dạy đạo đức ngăn nắp cho con dâu, cháu dâu, tuy nhiên hồi còn bồng bột thiếu
phụ đã không dưới vài lần hoang mang ngoại tình rồi thỉnh thoảng nổi hứng
đanh đá cãi nhau cả với mẹ chồng. Có lẽ vì vậy mà vô số nhiều người, đặc biệt
là những đàn bà vừa xinh vừa thông minh thường hay day dứt nuối tiếc, thậm
chí xót xa ân hận muốn làm lại những việc mình trót làm hoặc đáng ra mình đã
không làm. Vương Thúy Kiều trong kiệt tác “Đoạn trường tân thanh” của đại thi
hào đa đoan Nguyễn Du là điển hình ví dụ. Ở cái buổi trong veo đang yêu Kin
Trọng, đôi khi do quá yêu chàng Kim có gạ gẫm đói “chuyện ấy”. Mặc dầu
chẳng bao giờ tham gia diễn đàn “Sống thử trong giới trẻ, một hiện tượng cần
cảnh báo”, thế nhưng Thúy Kiều vẫn để hẳn ra một tối cắt nghĩa cho chàng Kim
về cái lợi của việc “gìn vàng giữ ngọc”. Và khi biết mình phải chắc chắn kết hôn
với thằng Mã Giám Sinh hành nghề doanh nhân “Khác mầu kẻ quý người thanh.
Ngẫm ra cho kỹ như hình con buôn” thì nàng đau đớn vật vã ân hận “Hoài công
nắng giữ mưa gìn… Nhị đào thà bẻ cho người tình chung”. Tiếc thay, con người
ta không thể tắm nước cùng một dòng sông được hai lần (Heraclitus) nên sự
trinh bạch của Thúy Kiều bị dòng đời phũ phàng đẩy tới chỗ ngầu đục ngay
sdats chân lầu Ngưng Bích. Đám thiếu nữ 8X, 9X đương đại hình như coi đây là
bài học kinh nghiệm, bọn họ liền hấp tấp quan niệm khác hẳn về cái việc “bẻ
nhị”. Không phải ngẫu nhiên mà thời gian gần đây, số lượng nữ sinh trót mang
bầu ở ta lúc nào cũng nằm trong tốp ba thế giới.

Rất nhiều học giả có vẻ đạo đức cho rằng, lối sống phóng túng của giới trẻ
hôm nay chịu hệ lụy từ những trò chơi game trên net. Phần lớn các trò này có
mã lệnh láu cá “undo”, khi người chơi nhỡ trượt chân sa ngã, chỉ cần khẽ click
vào đây lập tức mọi sự chợt nhiên hoàn hảo trở lại. Từ xưa tới nay, việc sửa
chữa sai lầm vốn là việc thiên niên vạn nan, thế mà bỗng dễ như vậy thì trên đời
chẳng có việc quái gì là khó. Có phải thế chăng mà tivi hào hứng đều đặn phát
các chương trình kiểu như bỗng dưng thành triệu phú rồi làm giàu quá dễ. Thậm
chí cái nón vốn là vật dụng mưu sinh tầm thường chỉ nên dành cho những người
già cả ốm đau mưu sinh thì cũng mỹ miều thêm vào hai chữ “kỳ diệu”. Đương
nhiên, trò chơi là một phần của trò đời, và nó hiển nhiên phản ánh một phần tâm
thức của thời đại. Người xưa xếp bốn trò “Cầm, Kỳ, Thi, Họa” vào bậc “tứ đại
thanh cao” là bởi sâu xa ở đấy nó dung dưỡng những tố chất giúp cho con người
ta bớt đi sự sai lầm. Chơi cờ chẳng hạn, quy định đầu tiên phải tuân theo là “hạ
thủ bất hoàn”, đã để tay đẩy quân đi thì thuyệt đối không được phép hoãn. Điều
này giống hệt như đời thực, sống một ngày là phải chịu trách nhiệm với một
ngày, vì thế hãy yêu thương nâng niu tôn trọng tối đa nó. Cô bé tuyệt vời vị tha
trong tiểu thuyết khét tiếng “Chuyện tình” của Erick Segal cũng đưa ra thông
điệp tương tự “yêu nghĩa là không bao giờ để mình phải nói lời ân hận”.

Quá khứ của một bình thường con người, hầu hết đều được đan dệt bằng
những sai lầm. Muốn vượt thoát khỏi nó, duy nhất chỉ có một phương cách là
chân thành sám hối (Ksamayati). Sám là ăn năn tội trước, hối là chừa phạm lỗi
sau. Đây cũng chính là con đường độc đạo để người ta quay về thanh thản tự tin
sống cùng quá khứ. Bể khổ mênh mông quay đầu là thấy bến (Khổ hải mang
mang, hồi đầu thị ngạn).

Hơn bốn nghìn năm trước, Đức Phật đã từ bi rao giảng lý thuyết về
“undo” một cách giản dị như vậy.

Trần Khôi Việt