T.C.

MLL ETM BAKANLII

ADALET ALANI

CEZA VE CEZA MUHAKEMES HUKUKU

380H00030

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1. CEZA HUKUKU ................................................................................................................. 3
1.1. Ceza Hukuku Hakknda Genel Bilgiler......................................................................... 3
1.2. Kavram ve Tanmlar ..................................................................................................... 6
1.2.1. Su Kavram ve Tanm ......................................................................................... 6
1.2.2. Ceza Kavram ve Tanm ....................................................................................... 6
1.3. Cezai Ehliyet................................................................................................................. 6
1.3.1. Ya Kkl (31. Madde).................................................................................. 7
1.3.2. Akl Hastal (32. Madde) .................................................................................... 7
1.3.3. Sar ve Dilsizlik (33. Madde)............................................................................... 7
1.3.4. Geici Nedenler, Alkol veya Uyuturucu Madde Etkisinde Olma (34. Madde) ... 7
1.4. Cezann Amac.............................................................................................................. 7
1.5.Temel ilkeler .................................................................................................................. 8
1.5.1. Suta ve Cezada Kanunilik lkesi .......................................................................... 8
1.5.2. Ceza Hukukunda Kyas Yasa ............................................................................. 8
1.5.3. Adalet ve Kanun nnde Eitlik lkesi ................................................................. 8
1.5.4. Kanunun Balaycl lkesi ................................................................................. 8
1.6. Ceza Sorumluluunun Esaslar ..................................................................................... 8
1.7. Ceza Sorumluluunu Kaldran ve Azaltan Nedenler .................................................... 9
1.8. Sua Teebbs............................................................................................................. 10
1.9. Sua tirak.................................................................................................................. 10
1.10. Yaptrmlar................................................................................................................ 11
1.10.1. Hapis Cezas ...................................................................................................... 11
1.10.2. Adli Para Cezas ................................................................................................ 11
1.11. Gvenlik Tedbirleri................................................................................................... 12
1.12. Su ve Cezalarda Zamanam .................................................................................. 13
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 14
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 15
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 17
2. CEZA MUHAKEMES HUKUKU ................................................................................... 17
2.1. Ceza Muhakemesi Hukuku Hakknda Genel Bilgiler ................................................. 17
2.2. Ceza Muhakemesi Hukukunun Tanm....................................................................... 18
2.3. Ceza Muhakemesi Hukukunun Amac........................................................................ 18
2.4. Ceza Muhakemesinin leyii ..................................................................................... 18
2.5. Ceza Muhakemesinin Konusu .................................................................................... 18
2.5.1. Uyumazln Kii Unsuru .................................................................................. 18
2.5.2. Uyumazln Fiil Unsuru.................................................................................... 19
2.6. Ceza Muhakemesi Hukukunun Temel lkeleri ........................................................... 19
2.6.1. Hukuk Devleti lkesi............................................................................................ 19
2.6.2. nsancllk lkesi .................................................................................................. 19
2.6.3. Kanunsuz Su ve Ceza Olmaz lkesi ................................................................... 19
2.6.4. Kusursuz Su ve Ceza Olmaz lkesi .................................................................... 20
2.7. Yarglamann Biimine likin lkeler ........................................................................ 20
i

2.8. Yarglama Sjeleri ...................................................................................................... 21

2.8.1. Hkim .................................................................................................................. 21
2.8.2. Cumhuriyet Savcs.............................................................................................. 21
2.8.3. Sank .................................................................................................................... 21
2.8.4. Mdafi ve Sann Temsilcileri ........................................................................... 22
2.8.5. Mdahil................................................................................................................ 22
2.9. Mahkeme Kararlar ve Yarglama Tedbirleri.............................................................. 22
2.9.1. Mahkeme Kararlar.............................................................................................. 23
2.9.2. Yarglama Tedbirleri ........................................................................................... 26
2.9.3. Arama .................................................................................................................. 37
2.10. Kanun Yollar............................................................................................................ 45
2.10.1. Olaan Kanun Yollar........................................................................................ 45
2.10.2. Olaanst Kanun Yollar ................................................................................. 53
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 56
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 57
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 59
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 61
KAYNAKA ......................................................................................................................... 63

ii

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD

380H00030

ALAN

Adalet

DAL/MESLEK

Alan Ortak

MODLN ADI

Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku

MODLN TANIMI

Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku ile ilgili kavramlarn

akland ve buna ait uygulamalarn yer ald renme
materyalidir.

SRE

40/24

N KOUL

Temel Hukuk dersini alm olmak

YETERLK

Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku kavramlarn aklamak

Genel Ama
Uygun ortam ve gerekli ara gere salandnda; ceza ve
Ceza Muhakemesi Hukuku ile ilgili kavramlar
aklayabileceksiniz.

MODLN AMACI

Amalar
1. Ceza Hukuku ile ilgili temel kavramlar
aklayabileceksiniz.
2. Ceza Muhakemesi Hukuku ile ilgili temel kavramlar
aklayabileceksiniz.

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

LME VE
DEERLENDRME

Ortam: Modln ilenecei ortamda, konuyla ilgili ders

kitaplar, yardmc kaynaklar, bilgisayar ve nternet a
balantsnn olmas, modlde beklenen yeterliliklerin
kazanlmas asndan nemlidir.
Donanm: Krtasiye malzemesi, bilgisayar ve nternet a
balants
Her renme faaliyeti sonunda modlde verilen lme aralar
ile ulatnz bilgi dzeyinizi kendi kendinize
deerlendirebileceksiniz.
Modl sonunda ise kazandnz bilgi ve becerileri belirlemek
amacyla retmeniniz tarafndan hazrlanan bir lme
aracyla deerlendirileceksiniz.

iii

GR
GR
Sevgili renci,
Hukuk kurallarn insanlar oluturduklarna gre bu yolla kurulan sistemin de insan
ve onun haklarn n plana alan ilkeleri iermesi gerekir. Bunu yapmayan bir hukuk
sisteminin ada, demokratik ve insan haklarna saygl olduundan sz edilemez.
Uluslararas szlemeler ve demokratik anayasal kurallar, yasa koyucunun bu alandaki takdir
hakknn snrlardr.
Devlet, kurallarn ihlal edilip edilmediini aratrrken bireysel zgrlklerin zarara
uratlmas ihtimalini en aza indirmekle ykmldr. Devlet bu grevini yerine getirirken
bunu, yasalar zellikle Ceza ve Ceza Muhakemesi Yasalar ile salamaya alr. Ceza
Muhakemesi Yasas, insan haklarnn teminat altna alnmas asndan en temel yasalarn
banda gelir. Dzenledii btn hususlar, kii zgrl ve gvenliini yakndan
ilgilendiren kanunlardr. Bu hususlarn iyi bilinmesi, adli yardmc hizmetler yapan
personelin de ilerini kolaylatracak, devletin bu ilerini gerekletirmesine de byk bir
katk salayacaktr.
Sizlerin mesleki hayatnzda i ve ilemlerinizi Ceza Hukuku ve Ceza Muhakemesi
Hukukunun temel kavramlarn bilerek yrtmeniz, ilerinizin daha salkl olmas ve temel
hrriyetlerin daha teminatl olarak salanmas anlamna gelir. Ayrca bu modlle
kazanacanz bilgi ve beceriler, altnz kurumlarda aranlan nitelikte elemanlar
olmanz salayacak ve bu konuda kariyer yapma imknna sahip olacaksnz.

RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
Ceza Hukuku ile ilgili temel kavramlar aklayabileceksiniz.

ARATIRMA

Ceza Hukukunun kaynaklarn aratrarak bilgi notu hazrlaynz.

Ceza Hukukunun temel kavramlaryla ilgili beyin frtnas yapnz.
Ceza mahkemesi hkimi ile grp bu konu ile ilgili olaylar aratrnz.

1. CEZA HUKUKU
1.1. Ceza Hukuku Hakknda Genel Bilgiler
Su tekil eden fiil ile buna uygulanacak yaptrm belirleyen hukuk kurallarnn
tmne Ceza Hukuku denir. Ceza Hukuku daln dier hukuk dallarndan ayrt etmeye
yarayacak bata gelen zellik, bu hukuk dalnda kurallara aykrln yaptrmlarnn
hrriyete ve mallara ilikin mahrumiyetleri gerektiren ve ceza ad verilen yaptrmlardan
olumasdr. Ceza Hukuku, Kamu Hukukunun bir daldr. Ceza Hukuku birtakm normlar
koyar ve bunlara tm bireylerin uymasn ceza tehdidi altnda emreder.
ada anlamda Ceza Hukuku, sadece cezalandrc deil, ayn zamanda suu nleyici
tedbirleri de kapsayan bamsz ve zerk bir hukuk dal olup insan haklarn koruyan sosyal
bir savunma aracdr.
Ceza Hukuku alanndaki temel kanun, 26 Eyll 2004 tarih ve 5237 sayl Trk Ceza
Kanunudur.
Trk Ceza Kanununun amac, kii hak ve zgrlklerini korumak, kamu dzen ve
gvenliini korumak, hukuk devletini korumak, kamu saln ve evreyi korumak, toplum
barn korumak ve su ilenmesini nlemektir.
Ceza Hukuku genel hkmler ve zel hkmler olmak zere iki blme ayrlr.
Genel hkmlerde, sular ve cezalar iin geerli temel ilkeler; su, suun unsurlar,
ceza, cezann trleri, sulu ve madur incelenir.

zel hkmler, genel hkmlerde yer alan ilkelerin uygulama alandr. Bu blmde
hangi eylemlerin su saylaca belirlenerek cezalar gsterilir. Bylece su olan ve olmayan
davranlar birbirinden ayrlaca gibi sularn da birbirinden ayrlmas imkn doar.
Ceza Hukukunun konusu sular, cezalar ve yarglama kurallardr. Ceza Hukukunun
zel hkmler ksmnda ise Trk Ceza Kanununun sistematii izlenerek bu kanunda
dzenlenen su trleri, uluslararas sular, kiilere kar ilenen sular, topluma kar ilenen
sular, millete ve devlete kar ilenen sular genel balklar altnda toplanan eitli zel su
tipleri incelenir.
Ceza Hukukunun temel kaynaklar, Anayasa, Kanunlar (Temel Ceza Kanunu zel
Ceza Kanunlar, Tamamlayc Ceza Kanunlar), Uluslararas Szlemeler ve yardmc
kaynaklar (gelenek kurallar, ahlAk kurallar, mahkeme itihatlar, doktrin) olarak
sralanabilir.

Fotoraf:1.1: Cumhuriyet dnemi mahkeme salonu

Ceza Hukukunun Temel Kaynaklar

Anayasa

Su ve ceza, bireylerin hak ve hrriyetlerini snrlayan kavramlar olduu iin Ceza

Hukukunun temel ilkeleri Anayasada yer alr. Ceza Hukukunun genel erevesini Anayasa
izer. Kanun koyucu, ancak bu ereve kapsamnda ve Anayasada gsterilen biimde su ve
ceza koyabilir.

Kanun

Ceza Hukukunun balca kayna, kanundur. Kanunsuz su ve ceza olmayaca

Anayasada yer alan ilke olduundan, Ceza Hukukunun kanunlara dayanmas gerekir.

Ceza Kanunlar ksmda incelenebilir:

o

Temel Ceza Kanunu Trk Ceza Hukukunda, ceza kurallarn

dzenleyen ana kanun 5237 sayl Trk Ceza Kanunudur. Genel
ve esas kanun olup ceza hkmlerinin uygulanmasnda ilk
bavurulmas gereken metni tekil eder. Trk Ceza Kanununun
amac; kii hak ve hrriyetlerini, kamu dzen ve gvenliini,
hukuk devletini, kamu saln ve evreyi, toplum barn
korumak, su ilenmesini nlemektir.
Tamamlayc Ceza Kanunlar Trk Ceza Kanunu ile ayn anda
yrrle giren 5252 sayl Trk Ceza Kanununun Yrrlk ve
Uygulama ekli Hakknda Kanun, 5275 sayl Ceza ve Gvenlik
Tedbirlerinin nfaz Hakknda Kanun, 5395 sayl ocuk Koruma
Kanunu, Ceza Kanununu tamamlayan kanunlardr.
zel Ceza Kanunlar zel ceza kanunlar eitli alanlarda, su ve
ceza koyarlar. Baz zel ceza kanunlar ise, sadece suu
tanmlayarak cezasn gsteremez, ceza iin Trk Ceza Kanununa
gndermede bulunur. 3713 sayl Terrle Mcadele Kanunu, 6136
sayl Ateli Silahlar ve Baklar ile Dier Aletler Hakknda
Kanun, 4926 sayl Kaaklkla Mcadele Kanunu, 6831 sayl
Orman Kanunu zel ceza kanunlarna rnek olarak gsterilebilir.

Uluslararas Szlemeler

Usulne gre yrrle konulmu milletleraras andlamalar, kanun hkmndedir.

Bunlar hakknda Anayasaya aykrlk iddias ile Anayasa Mahkemesine bavurulamaz
(Ek cmle: 7.5.20045170/7. madde). Usulne gre yrrle konulmu temel hak ve
zgrlklere ilikin milletleraras andlamalarla kanunlarn ayn konuda farkl hkmler
iermesi nedeniyle kabilecek uyumazlklarda milletleraras andlama hkmleri esas
alnr (AY 90/5. madde).

Ceza Hukukunun Yardmc Kaynaklar

Gelenek Kurallar

Srekli tekrarlanan ve toplumda, uyulmasnn zorunlu olduu inanc yerlemi

bulunan kurallara, gelenek kurallar denir. Sz gelimi hakaret sularnda sylenen sz veya
bulunulan davrann kk drc olup olmad gelenek kurallarna gre tayin edilir.

Ahlak Kurallar

Ahlak kurallar, insann, iyi hareket etmi olmak, bizzat kendisinin ve dier kiilerin
insanlna sayg gstermek iin uymak zorunluluunu hissettii davran kurallardr. Ahlak
kurallar, Ceza Hukuku kurallar gibi toplumda dzeni salayan kurallardr. Sularn ou,
ayn zamanda ahlaka aykr eylemlerdir.
5

Ancak hukuk kurallar, ahlakn yasaklad tm eylemleri yasaklamaz. Su saylan

eylemler ile ahlak kurallarnn yasaklad eylemler tmyle rtmedii iin toplumda
knanmayan, ahlaka aykr grlmeyen baz eylemlerin su saylmas sz konusu olur.

Mahkeme tihatlar

tihat, mahkemelerce verilen kararlardan doan objektif hukuktur. Su yaratan

kanunun hkm genel, soyut ve ortaktr. Uygulamada ortaya kan olaylar karsnda
hkimler bu soyut hkmleri uygulayarak kanuna anlam verirler. Yargtay tihad
Birletirme Kararlar, benzer hukuki konularda Yargtay genel kurullarn, Yargtay
dairelerini ve adliye mahkemelerini balar (Yargtay K. 45/5. madde).

Doktrin

Doktrin, hukuki konularda bilimsel aratrma yapan hukuk bilimi mensuplarnn ileri
srdkleri grlerden oluur.

1.2. Kavram ve Tanmlar

1.2.1. Su Kavram ve Tanm
Su bir hakszlktr. Her su bir hakszlk oluturur. Ancak her hakszlk su deildir.
Her suta mutlaka sosyal bir zarar vardr. Sosyal zarar fiilin su olarak grlmesinin ama ve
sebebidir.

1.2.2. Ceza Kavram ve Tanm

Ceza, toplumca deer verilen yararlarn nemli derecede ihlaline kar devletin
ngrd yaptrmdr. Toplum dzenini bozan kiiye kar, iledii fiil sebebiyle toplumun
knama duygusunu belirten bir yaptrmn uygulanmas zorunludur. Toplumun knama
duygusunu aklayan, failin kusuru ile orantl olarak verilen, kii zerinde ac ve strap
veren, bozulmu toplum dzenini eski hle getirmeyi amalayan yaptrm, cezadr.
Bir toplumda, toplumun koymu olduu kurallara uygun hareket etmemek suretiyle,
topluluk dzenini bozan kimseler bulunabilir. Fakat bilindii zere hukuk kurallarnn ayrc
zelliklerinden birisi, bunlarn devlet gc ile desteklenmi olmalardr. Hukuk kurallarna
aykr hareket edenlerin bu eylemleri ile toplum dzeni bazen o kadar iddetli bir ekilde
bozulur ki dzen bozucu harekette bulunanlarn ceza yaptrmna arptrlmalar gerekir.

1.3. Cezai Ehliyet

Bir kimseye ceza verilmesi, onun cezaya ehil olmasna baldr. Hangi hllerde ceza
verilip verilmeyecei ve verilecek cezann oran 5237 sayl TCKde yer almtr.

1.3.1. Ya Kkl (31. Madde)

Fiili iledii srada on iki yan doldurmam olan ocuklarn ceza sorumluluu
yoktur. Bu kiiler hakknda, ceza kovuturmas yaplamaz ancak ocuklara zg gvenlik
tedbirleri uygulanabilir. Fiili iledii srada on be yan doldurmu olup da on sekiz yan
doldurmam olan kiiler hakknda da cezalar, indirim yaplarak uygulanr.

1.3.2. Akl Hastal (32. Madde)

Akl hastal nedeniyle, iledii fiilin hukuki anlam ve sonularn alglayamayan
veya bu fiille ilgili olarak davranlarn ynlendirme yetenei nemli derecede azalm olan
kiiye ceza verilmez. Ancak, bu kiiler hakknda gvenlik tedbirine hkmolunur.

1.3.3. Sar ve Dilsizlik (33. Madde)

Bu Kanunun (TCK), fiili iledii srada on iki yan doldurmam olan ocuklara
ilikin hkmleri, on be yan doldurmam olan sar ve dilsizler hakknda uygulanr.
Oniki yan doldurmu olup da onbe yan doldurmam olanlara ilikin hkmleri, on be
yan doldurmu olup da on sekiz yan doldurmam olan sar ve dilsizler hakknda onbe
yan doldurmu olup da on sekiz yan doldurmam olanlara ilikin hkmleri onsekiz
yapn doldurmu olup da yirmi bir yan doldurmam olan sar ve dilsizler hakknda da
uygulanr.

1.3.4. Geici Nedenler, Alkol veya Uyuturucu Madde Etkisinde Olma (34.
Madde)
Geici bir nedenle ya da irade d alnan alkol veya uyuturucu madde etkisiyle,
iledii fiilin hukuki anlam ve sonularn alglayamayan veya bu fiille ilgili olarak
davranlarn ynlendirme yetenei nemli derecede azalm olan kiiye ceza verilmez. radi
olarak alnan alkol veya uyuturucu madde etkisinde su ileyen kii hakknda yukarda
belirtilen madde hkm uygulanmaz.

1.4. Cezann Amac

Cezann amalar, kefaret tekil edici olmas, genel nleme, zel nleme, slah edici
olmaldr.
Cezada bulunmas gereken zellikler; cezalar ahlaki olmal, insan onuru ile
badamal, sulu bakmndan etkin olmal, suun arl ile orantl ve kiisel olmal, ibret
verici ve suluyu slah edici olmal, eitli olmal, ayn suu ileyen herkese ayn ceza
verilmelidir.
Cezalandran bir hukuk, ayn zamanda su ilenmesine engel olduu iin koruyucu
zellik tar. Ceza Hukukunun koruyuculuk fonksiyonu ceza ve gvenlik nlemleri ile
yerine getirilir.
7

1.5.Temel ilkeler
1.5.1. Suta ve Cezada Kanunilik lkesi
Kanunun ak olarak su saymad fiil iin kimseye ceza verilmez. Kanunda yazl
cezalardan baka bir ceza ile de kimse cezalandrlamaz (TCK 2. madde). Anayasann
38inci maddesinde de yer alan bir ilke, su ve cezann ancak kanunla konulabileceini ifade
etmektedir. Yine, nsan Haklar Avrupa Szlemesinin 7nci maddesine gre, hi kimse
ilendii zaman mill veya milletleraras hukuka gre bir su tekil etmeyen bir fiil veya
ihmalden dolay mahkm edilemez.

1.5.2. Ceza Hukukunda Kyas Yasa

Kyasn yasak olmas (TCK 2/3. madde) gre su ve ceza ieren hkmler, kyasa yol
aacak biimde geni yorumlanamaz.

1.5.3. Adalet ve Kanun nnde Eitlik lkesi

Ceza kanunu uygulamasnda kiiler arasnda rk, dil, din, mezhep, milliyet, renk,
cinsiyet, siyasi dnce, felsefi inan, mill veya sosyal kken, doum, ekonomik ve dier
toplumsal konumlar ynnden ayrm yaplamaz ve hibir kimseye ayrcalk tannamaz.

1.5.4. Kanunun Balaycl lkesi

Ceza kanunlarn bilmemek mazaret deildir. Kanunlarn bilinmemesi cezai
sorumluluu ortadan kaldrmaz.

1.6. Ceza Sorumluluunun Esaslar

ahsilik

Ceza sorumluluu ahsidir. Kimse bakasnn fiilinden dolay sorumlu tutulamaz.

Tzel kiiler hakknda ceza yaptrm uygulanamaz. Ancak su dolasyla kanunda ngrlen
gvenlik tedbiri niteliindeki yaptrmlar sakldr.

Kast

Kast, suun tanmndaki unsurlarn bilerek ve istenerek gereklemesidir.

Taksir

Taksir dikkat ve zen ykmllne aykrlk dolaysyla, bir davrann, suun,

kanuni tanmnda belirtilen neticesi ngrlmeyerek gerekletirilmesidir.

1.7. Ceza Sorumluluunu Kaldran ve Azaltan Nedenler

Meru Savunma ve Zorunluluk Hli

Gerek kendisine gerekse bakasna ait hakka ynelik gerekleen ve gerekleecek

haksz fiil iin o andaki hl ve koullara gre kar koymak suretiyle ilenen sulardan faile
ceza verilmez. Gerek kendisine gerek bakasna ait ynelik olup, bilerek neden olmad ve
baka suretle korunmak olana bulunmayan ar ve belirli bir tehlikelerden kurtulmak veya
bakasn kurtarmak zorunluluu ile ve tehlikenin arl ile konu ve kullanlan vasta
arasnda orant bulunmak koulu ile ilenen fiillerden dolay faile ceza verilmez.

Kanunun Hkm ve Amirin Emri

Kanun hkmn veya amirin emriyle grevini yerine getiren kii, sorumlu olmaz.
Konusu su olan hibir emir yerine getirilemez. (Md.24)

Hakkn Kullanlmas ve lgilinin Rzas

Kiinin zerinde tasarruf edebilecei bir hakkna ilikin olmak zere aklad rzas
erevesinde ilenen fiilden dolay kimseye ceza verilmez.

Snrn Almas

Ceza sorumluluunu kadran nedenlerde snrn kast olmakszn almas halinde, fiil
taksirle ilendiinde de cezalandrlyorsataksirle su iin kanunda yazl cezann alt da
birinden te birine kadar indirilerek uygulanr Meru savunmada snrn almas mazur
grlebilecek bir heyecan, korku ve telatan ileri gelmise faile ceza verilmez. (Md.27)

Haksz Tahrik

Haksz bir fiilin meydana getirdii hiddet veya iddettli eylemin etkisi altnda su
ileyen kimseye ceza indirimi vardr. (Md.29)

Hata

lenen fiilin hakszlk oluturduu hususunda kanlmaz bir hataya den kii,
cezalandrlmaz. Bu hata sebebiyle taksirli sorumluluk hali sakldr. (Md.30)

Ya kkl

Fiili iledii srada on iki yan doldurmam olan ocuklarn ceza sorumluluu
yoktur. Ancak bu kiiler hakknda ocuklara zg gvenlik tedbirdlerine bavurulur. Fiili
iledii srada 15 yan doldurmu olupta 18 yan doldurmam olan kiiler hakknda su,
arlatrlm mebbet hapis cezasn gerektirdii halde 18 yldan 24 yla kadar hapis cezas
uygulanr. Mebbet hapis cezasna gerektirdii taktirde 12 yldan 15 yla kadar hapis cezas
uygulanr. Dier cezalarn te biri indirilir. Bu halde her fiil iin verilecek hapis cezas 12
yldan fazla olamaz.(Md 31)
9

Akl hastal

Akl hastal nedeniyle, iledii fiilin hukuki anlam ve sonularn alglayamayan

veya bu fiille ilgili olarak davranlarn ynlendirme yetenei nemli derecede azalm
kiiye ceza verilmez. (Md 32)

Sar ve Dilsizlik

Ya kkl nedeniyle uygulanan btn hkmler sar ve dilsizler iin de

geerlidir. Fiili iledii srada 12 yan doldurmam olan ocuklara ilikin hkmleri 15
yan doldurmam sar ve dilsizler hakknda uygulanr. 12 yan doldurmu olupta 15
yan doldurmam olanlara ilikin hkmleri 15 yan doldurmu olupta 18 yan
doldurmam olan sar ve dilsizler hakknda uygulanr. 15 yan doldurmu olupta 18
yan doldurmam olanlara ilikin hkmleri, 18 yan doldurmu olup ta 21 yan
doldurmam olan sar ve dilsizler hakknda da uygulanr. (Md 33)

Geici Nedenler ya da rade D Hareket

Geici bir nedenle ya da irade d alnan alkol veya uyuturucu madde etkisiyle,
iledii fiilin hukuki anlam ve sonularn alglamayan ve bu nedenle alglama yetenei
azalm kiiye ceza verilmez. Kendi iradesi ile alnan alkol ve uyuturucu sonucu irade d
hareketlerde bulunulursa kii cezalandrlr. (Md 34)

1.8. Sua Teebbs

Kii, ilemeyi kastettii bir suu elverili hareketlerle dorudan doruya icraya
balayp da elinde olmayan nedenlerle tamamlayamaz ise teebbsten dolay sorumlu tutulur.

1.9. Sua tirak

Faillik

Suun kanunu tanmnda yer alan fiili birlikte gerekletiren kiilerden her biri, fail
olarak sorumlu tutulur.

Azmettirme

Bakasn su ilemeye azmettiren kii, ilenen suun cezas ile cezalandrlr.

Yardm Etme

Suun ilenmesine yardm eden kii ilenen sutan dolay yardm eden sfatyla
sorumlu tutulur.

10

1.10. Yaptrmlar
Sosyal hayat mmkn klmak, toplumsal hayat disipline etmek ve insanlarn dzen
iinde, kargaa olmadan rahat bir hayat srmelerini temin etmek iin devlet tarafndan
kanunla yaptrm altna alnm sular ilemeleri hlinde cezaya hkmedilmesidir.
Aslnda otorite ile hrriyet, birbirlerine ters den kavramlar deildir. Hukuk devleti
ilkesi esaslarna uygun bir ekilde teekkl etmi demokratik bir otorite olmadan
hrriyetlerin topyekn olarak kullanlmas mmkn olmaz.
Toplumdaki her fert kendi hrriyetlerinin ve hr alannn snrlarn kendisi tayin
edecek olursa gl olanlar dnda kimse hrriyetlerini idrak edemez.
Devlet tarafndan ngrlen yaptrmlar; ceza ve gvenlik tedbirleri olarak iki ksma
ayrlr.

1.10.1. Hapis Cezas

Arlatrlm mebbet hapis cezas: Hkmlnn hayat boyunca devam eden ve
sk gvenlik rejimine gre ektirilen cezadr.
Mebbet hapis cezas: Hkmlnn hayat boyunca devam eden cezadr.
Sreli hapis cezas: Bir aydan az, yirmi yldan fazla olmayan cezadr.
Bir yl veya daha az sreli hapis cezas: Ksa sreli hapis cezasdr.
Ksa sreli hapis cezasna seenek yaptrmlar, sulunun kiiliine, sosyal ve
ekonomik durumuna, yarglama srecinde duyduu pimanla ve suun ilenmesindeki
zelliklere gre para cezas, sutan doan zararn giderilmesi, en az iki yl sreyle meslek
veya sanat edindirilmesi, belli etkinlikleri veya ii yapmaktan meni, hak ve yetkileri ktye
kullandndan ehliyet ve ruhsatn meni, gnll olmak suretiyle kamuya yararl bir ite
altrlmas gibi yaptrmlar uygulanabilir.

1.10.2. Adli Para Cezas

Adli para cezas, be gnden az ve yedi yz otuz gnden fazla olmamak zere
belirlenen tam gn saysnn, bir gn karl olarak takdir edilen miktar ile arplmas
suretiyle hesaplanan miktarn devlet hazinesine denmesidir. Bir gn karl adli para
cezasnn miktar, en az yirmi ve en fazla yz Trk lirasdr.

11

Gn para cezas sistemi adli para cezasnn ertelenmesi sz konusu olmaz. Ama
burada denecek miktar kiinin deme gcne gre tespit edilir. Bir gn iin elde ettii gelir,
tayin edilecek adli para cezasna esas alnr. Sosyal konumu, ekonomik gc gz nne
alnarak takdir edilir. Bu miktarn tayini konusunda hkime byk bir takdir yetkisi
verilmitir. Bir kiinin bir gn karl deyecei para miktarnn belirlenmesinde suun tipi
esas alnmaz, sadece sann ekonomik durumu esas alnr. Gn para cezas siteminin temel
amac, para cezasnn kiinin deme gcne gre belirlenmesi yoluyla, su ileyen zengin ile
fakir arasndaki eitsizlii gidermektir.
Sz konusu yaptrm adli para cezas olarak ifade edilerek idari nitelikteki para
cezasndan farkl olduuna iaret edilmek istenmitir.

1.11. Gvenlik Tedbirleri

Belli Haklar Kullanmaktan Yoksun Braklma

mr boyu hak mahrumiyeti yoktur. Kii iledii sutan dolay hapis cezasn
ekerken ayn zamanda toplumla da barmaktadr. Ceza, kiiyi toplum asndan gvenilir
kii konumuna yeniden getirmek amacn gder. Cezann ekilmesi barmadr, gvenin
yeniden kazanlmasdr. Bu sebeple, suu ilemek dolaysyla cezaya bal hak yoksunluklar
o cezann ekilmesine kadar devam eder. Ksa sreli hapis cezas ertelenenler ile on sekiz
yan doldurmam olanlara, belli haklar kullanmaktan yoksun braklma tedbirleri
uygulanmaz. Kastl su ileyen kii;

Kamu grevinin stlenilmesinden,

Seme, seilme ehliyetinden ve dier siyasi haklar kullanmaktan,
Velayet hakkndan,
Vakf, dernek, sendika, irket, kooperatif ve siyasi partiye ynetici veya
deneti olmaktan,
Kamu kurumu veya kamu kurumu niteliindeki meslek kuruluunun
iznine tabi meslek ve sanat icra etmekten yoksun braklr.

Tekerrr ve Msadere

Tekerrr, ilenen bir suun tekrarlanmasdr. nceden ilenen sutan dolay verilen
hkm kesinletikten sonra yeni bir suun ilenmesi hlinde tekerrr hkmleri uygulanr.
Msadere, bir eyin mlkiyetinin devlete gemesini salayan bir yaptrmdr.
Msaderenin hukuki nitelii bir gvenlik tedbiri olmasdr. Msadereye hkmedilmesi iin
bir suun ilenmesi zorunlu olup bu sutan dolay bir kimsenin cezaya mahkm edilmesi
gerekmez. Msadere asli veya feri de olsa ceza deil, gvenlik tedbiridir.

12

1.12. Su ve Cezalarda Zamanam

Aadaki durumlarda dava ve cezann dmesi sz konusu olur.

Sann veya Hkmlnn lm

Sann lm hlinde kamu davas der. Ancak, nitelii itibaryla msadereye tabi
eya ve maddi menfaatler hakknda dava devam eder, hasl olan neticeye gre bir karar
verilecektir.
Hkmlnn lm, henz infaz edilmemi hapis ve adli para cezasn ortadan
kaldrr. Ancak adli para cezas ksmen veya tamamen infaz edilmi ise artk devletten geri
istenemez. Buna karlk hkmlnn salnda verilmi olup kesinleen msadere ve
yarglama giderleri hkmlnn miraslarndan istenebilir.

Af

Genel af, cezann tm sonular ile birlikte ortadan kaldrlmas sonucunu dourur.
zel af ise ya cezay azaltr ya da cezadan kaynaklanan sonularn bazlarn azaltr veya
kaldrr. Genel af sz konusu olduunda fail, hi su ilememi hle gelecektir. Eer dava
devam ederken genel af kar ise dava drlecektir.
zel affn cezaya etkisi af dzenlemesine gre deiir. zel af cezay indirebilir, infaz
srelerini ksaltabilir, askya alabilir, cezay para cezasna dntrebilir. Bu durumlar sz
konusu olduunda af dzenlemesine gre hareket edilecektir.

Zaman Am

Dava ve ceza zaman am olarak ikiye ayrlr. Kanunda belirtilen srelerde kamu
davas almaz veya alr da sonulandrlamazsa dava zaman am nedeniyle der.
Zaman am, tamamlanm sularda suun ilendii gnden, teebbs hlinde kalan
sularda son hareketin yapld gnden, kesintisiz sularda kesintinin gerekletii ve
zincirleme sularda son suun ilendii gnden, ocuklara kar st soy veya bunlar zerinde
hkm ve nfuzu olan kimseler tarafndan ilenen sularda ocuun on sekiz yan bitirdii
gnden itibaren ilemeye balar. Trk Ceza Kanununun ikinci kitabnn drdnc ksmnda
yazl hkme gre arlatrlm mebbet veya mebbet veya on yldan fazla hapis
cezalarn gerektiren sularn yurt dnda ilenmesi hlinde dava ve zaman am
uygulanmaz.
Dava ve ceza zaman am re'sen uygulanr ve bundan, pheli sank ve hkml
vazgeemezler. Zaman am, netice itibaryla, devletin yarglama hakknn sona ermesi gibi
bir sonu dourmas sebebiyle, soruturma, kovuturma, istinaf ve temyiz aamalarnn
tmnde resen nazara alnr. Verilen bir karar kesinleip hkm hlini alncaya kadar, dava
zaman am cereyan eder. Karar kesinleip hkm hlini aldktan sonra ilemeye balayan
zaman am ise ceza zaman amdr.
13

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aadaki ilemleri tamamladnzda Ceza Hukukuna ait bilgileri renerek
aklayabileceksiniz.
lem Basamaklar

neriler

Su ve ceza kavramlarn aklaynz.

5237 sayl Ceza Kanununu inceleyiniz.

Su ve ceza kavramlarnn amacn

aklaynz.

Adliyeye giderek ceza konularyla ilgili

aratrma yapnz.

Temel ilkelerini aklaynz.

nternette ilgili sitelere girerek aratrma

yapnz.

Ceza sorumluluunun esaslarn

aklaynz.

Konuyla ilgili kaynak kitaplardan

faydalannz.

Ceza sorumluluunu kaldran ve azaltan

nedenleri aklaynz.

Adalet Bakanlnn yaynlarndan

faydalannz.

Sua teebbs ve sua itirak

aklaynz.
Yaptrmlar ve gvenlik tedbirlerini
aklaynz.
Su ve cezada zaman amn aklaynz.
Tekerrr ve msadere kavramlarn
aklaynz.

14

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet sonunda kazandnz bilgileri lmek iin aadaki oktan semeli

sorularn doru cevaplarn iaretleyiniz.
1.

Aadakilerden hangisi Trk Ceza Kanununun amalarndan deildir?

A) Kii hak ve zgrlklerini, kamu dzen ve gvenliini korumaktr.
B) Toplum barn korumak ve su ilenmesini nlemektir.
C) Hukuk devletini korumak, kamu saln ve evreyi korumaktr.
D) Devletin yaps ve ileyiini salamaktr.

2.

Aadakilerden hangisi cezai ehliyeti azaltan veya tamamen kaldran nedenler

arasnda deildir?
A) htiyari sarholuk
B) Akl hastal
C) Sar ve dilsizlik
D) Ya kkl

3.

Aadakilerden hangisi cezann amalarndan deildir?

A) Tevik edici olmaldr
B) Genel nleme, zel nleme salamaldr.
C) Islah edici olmaldr.
D) Kefaret tekil edici olmaldr.

4.

Aadakilerden hangisi Kanunsuz su ve ceza olmaz. ilkesinin doal sonularndan

biri deildir?
A) Tabii hkim ilkesi
B) Kyasn yasak olmas
C) Su ve cezann kanunla konulmas
D) Aleyhteki ceza kanunlarnn gemie etkili olmas

5.

Sua itirak hlleri aadakilerden hangisidir?

A) Kaaklk
B) Sahtecilik
C) Azmettirme
D) El koyma

6.

Yaptrmlarn amac aadakilerden hangisi deildir?

A) Sosyal hayat mmkn klmak, toplumsal hayat disipline etmektir.
B) nsanlara i olanaklar yaratmaktr.
C) Devlet tarafndan kanunla yaptrm altna alnm sular ilemeleri hlinde
cezaya hkmedilmesidir.
D) nsanlarn dzen iinde, kargaa olmadan rahat bir hayat srmelerini temin
etmektir.
15

7.

Aadakilerden hangisi hapis cezas trlerinden deildir?

A) Arlatrlm mebbet hapis cezas
B) Mebbet hapis cezas
C) Sreli hapis cezas
D) Alkoyma cezas

8.

Gvenlik tedbirleri aadakilerden hangi durumu iermez?

A) Belli haklar kullanmaktan yoksun braklma
B) Kamu grevini stlenmek
C) Msadere
D) Tekerrr

9.

Aadakilerden hangisi dava ve cezann dmesinin nedenlerinden deildir?

A) Af
B) Zaman am
C) Sann veya hkmlnn lm
D) Sann veya hkmlnn mr boyu yatalak hle gelecek hastalk geirmesi

10.

Dava zaman am hangi hllerde gerekleir?

A) Kanunda belirtilen srelerde kamu davas almaz veya alr da
sonulandrlamazsa
B) Dava zaman amndan pheli, sank ve hkml vazgeerlerse
C) Karar kesinleip hkm hlini alrsa
D) TCKde yazl arlatrlm mebbet veya mebbet veya on yldan fazla hapis
cezalarn gerektiren sular yurt dnda ilenirse

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz konularla ilgili renme faaliyetlerini
tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tamam doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

16

RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA
Ceza Muhakemesi Hukuku ile ilgili temel kavramlar aklayabileceksiniz.

ARATIRMA

Ceza Muhakemesi Hukuku kaynaklarn aratrarak bilgi notu hazrlaynz.

Ceza ileyiini, konusunu ve artlarn aratrnz.
Ceza Muhakemesi Hukukunun temel ilkeleri, ispata ve muhakemenin biimine
ait ilkeleri ile ilgili ceza mahkemelerinden rnek olaylar aratrp snfta
sunumunu yapnz.

2. CEZA MUHAKEMES HUKUKU

2.1. Ceza Muhakemesi Hukuku Hakknda Genel Bilgiler
Ceza Muhakemesi Hukuku, ceza muhakemesinin nasl yaplaca hususundaki
kurallar ile bu srece katlan kiilerin hak, yetki ve ykmllklerini dzenleyen Kamu
Hukuku daldr.
Ceza muhakemesi ile ilgili kurallar l Haziran 2005 tarihinde yrrle giren 5271
sayl Ceza Muhakemesi Kanununda yer almtr. Burada da yine insan hak ve
zgrlklerinin gvenceye alnmas iin etkili bir yarglama usul amalanmtr.
Ceza Muhakemesi Hukukunun temel kayna 5271 sayl Ceza Muhakemesi
Kanunudur. Bu kanun dnda ceza muhakemesi normu ihtiva eden ok sayda kanun vardr.
rnein, 5237 sayl Trk Ceza Kanunu, 2559 sayl Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu, 4483
sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun, 2797 sayl
Yargtay Kanunu, 2802 sayl Hkimler ve Savclar Kanunu, 5682 sayl Pasaport Kanunu,
5395 sayl ocuk Koruma Kanunu, 5187 sayl Basn Kanunu bunlardan bazlardr.
Ceza Muhakemesi Kanunu, muhakeme sjelerinin hak, yetki ve ykmllklerinin
neler olduunu; insan haklar ihlallerine yol amadan; amac delilden sana giderek maddi
gerei bulmak olan ceza muhakemesinin nasl ileyeceini gsteren bir temel kanundur.
Ceza Muhakemesi Hukuku, hem kamu dzeni ve gvenlii, kamu otoritesi, hem de
temel hak ve hrriyetler asndan byk bir nem tar. Bu sebeple ceza muhakemesi
kurallar sadece kanun ve ynetmeliklerde deil, Anayasalarda ve uluslararas szlemelerde
de yer almtr (rnein, Anayasann 9, 19, 20 30'a kadar olan maddeleri, 36, 37,38.
maddesi, 129/son maddesi, 138, 160. maddeleri ve ceza muhakemesi kurallar ieren
17

uluslararas kaynaklardan Avrupa ade Szlemesi, Ceza lerinde Adli Yardmlama

Konusunda Avrupa Szlemesi, Ceza Kovuturmalarnn Aktarlmas Konusunda Avrupa
Szlemesi vs.)

2.2. Ceza Muhakemesi Hukukunun Tanm

Bir suun ilenip ilenmedii; ilenmise bunun kim tarafndan ilenmi olduu ve
meyyidesinin ne olaca meselesine zm getirmek amacyla, kural olarak CMKa gre
gerekletirilen iddia, savunma ve yarglama niteliindeki bir dizi faaliyete ceza
muhakemesi, bununla ilgilenen hukuk dalna da Ceza Muhakemesi Hukuku denir.

2.3. Ceza Muhakemesi Hukukunun Amac

Ceza muhakemesinin amac maddi gerein aratrlp bulunmasdr. Ancak bu
yaplrken insanlk onuru, hukukun ve ceza muhakemesi hukukunun temel ilkeleri daima gz
nnde bulundurulacaktr. Maddi gerek, her ne pahasna olursa olsun, insan haklar
ihlallerine yol amadan aratrlp bulunmal, adalet gerekletirilmeli ve hukuki bar
salanmaldr.

2.4. Ceza Muhakemesinin leyii

Ceza davasnda, kural olarak mahkemeyi Cumhuriyet savclar harekete geirir. Ceza,
devlet adna verildiine gre dava da devlet adna almaldr. Bu grev Cumhuriyet
savcsna verilmitir.
Ceza mahkemeleri, hukuk mahkemelerinde olduu gibi iki derecelidir. lk derece ceza
mahkemeleri, sulh ceza, asliye ceza ve ar ceza mahkemeleri olmak zere tanedir.
Bunlarn stnde ise yksek mahkeme olarak Yargtay bulunur.

2.5. Ceza Muhakemesinin Konusu

Ceza muhakemesinin konusu bir ceza uyumazlnn zmdr. Uyumazln,
soruturma ve kovuturma ile kii ve fiil unsurlar vardr. Soruturma, kanuna gre yetkili
mercilerce su phesinin renilmesinden iddianamenin kabulne kadar geen aamay;
kovuturma, iddianamenin kabulyle balayp hkmn kesinlemesine kadar geen aamay
ifade eder.

2.5.1. Uyumazln Kii Unsuru

Kii unsuru denince akla, pheli sank gelir. pheli, soruturma evresinde, su
phesi altnda bulunan kii; sank, kovuturmann balamasndan itibaren hkmn
kesinlemesine kadar su phesi altnda bulunan kiidir.

18

2.5.2. Uyumazln Fiil Unsuru

Ceza muhakemesi faaliyeti, pheli, sank ad verilen kiinin bir fiilinin su
oluturduu phesi zerine yaplan ortak faaliyettir. Uyumazln fiil unsuru, su tekil
eden olaydr.

2.6. Ceza Muhakemesi Hukukunun Temel lkeleri

2.6.1. Hukuk Devleti lkesi
Yasama, yrtme ve yargdan ibaret bulunan egemenlik, kaytsz, artsz millete aittir
(AY 6-9. madde). Millet, egemenlik denilen bu muazzam gc yetkili organlar olan, yasama
gcn, Trkiye Byk Millet Meclisi; yrtme gcn, Cumhurbakan, Bakanlar Kurulu
ve idare; yarg gcn de bamsz mahkemeler eliyle kullanr (AY 6/29. madde). Hukuk
devleti ilkesine gre bu organlar glerini, Anayasa ve kanunlar erevesinde, insan
haysiyetini korumak, temel hak ve hrriyetleri gerekletirmek, adaleti ve hukuk gvenliini
salamak amacyla kullanabilirler ve bu onlarn meruluunun temelini oluturur.

2.6.2. nsancllk lkesi

Sulular hakknda uygulanacak ilemlerin insancl olmas gerekir. Bu ilke, hem
yarglamann yaplmas ve hem de verilecek cezann tr ile yerine getirilmesi aamas iin
geerlidir.
Su ilenmesiyle bozulan toplum dzeninde adaletin salanmas iin su ileyen
kimseye uygulanacak Ceza Hukuku yaptrmlarnn hakl ve ll olmas gerekir.

2.6.3. Kanunsuz Su ve Ceza Olmaz lkesi

Kanunun ak olarak su saymad fiil iin kimseye ceza verilmez. Kanunda yazl
cezalardan baka bir ceza ile de kimse cezalandrlamaz (TCK 2. madde). Anayasann
38inci maddesinde de yer alan bir ilke, su ve cezann ancak kanunla konulabileceini ifade
etmektedir. Yine, nsan Haklar Avrupa Szlemesinin 7nci maddesine gre hi kimse
ilendii zaman mill veya milletleraras hukuka gre su tekil etmeyen bir fiil veya
ihmalden dolay mahkm edilemez. Kanunsuz su ve ceza olmaz ilkesinin kabul;

Su ve cezann kanunla konulmas,

Kyasn yasak olmas (TCK 2/3. madde),
Aleyhteki ceza kanunlarnn gemie etkili olmamas,
Su ve cezann belirli olmas, hllerini gerektirir.

19

2.6.4. Kusursuz Su ve Ceza Olmaz lkesi

Kusur, su tekil eden bir fiilin isnat kabiliyeti bulunan kimse tarafndan bilerek ve
istenerek ilenmesidir. snat kabiliyeti ise bir kimsenin yapm olduu eylemlerden dolay
sorumlu olabilmesidir. Meydana gelen neticeden failin sorumlu tutulabilmesi iin kusurlu
hareket etmi olmas gerekir.

2.7. Yarglamann Biimine likin lkeler

Szllk lkesi

Durumada szl olarak ne sylenmise ancak onun karara temel kabul edilmesini
ifade eden ilkeye de szllk ilkesi denmektedir. Bu ilke, kural olarak son soruturma
safhasnda sz konusu olur. Her ey zellikle sann sorgusu, delillerin dinlenmesi, son
iddia ve savunmalar hep szl yaplacaktr. Durumada konuulmam hususlarn karar
verme srasnda gz nnde tutulmas mmkn deildir. Konuulmam olmak burada var
olmamak, meydana gelmemekle e anlamldr. Bu ilke ile vastaszlk ilkesi arasnda sk bir
iliki vardr.
Yazllk ilkesi ise muhakemede yazl olarak ne sylemise ancak onun hkme temel
kabul edilmesini ifade eder. Ceza muhakemesinin soruturma evresine, kural olarak yazllk
ilkesi hkimdir.

Alenilik lkesi

Yarglamann her evresi kamuya ak deildir. Bu ilkenin nemi durumann

neminden kaynaklanr. Anayasamza gre mahkemelerde durumalar herkese aktr. Kural
bu olmakla birlikte, yasada dzenlenen baz durumlarda durumalar gizli yaplabilmektedir.
Bunlar genel ahlak ve kamu gvenliinin korunmas ve sann yann kkldr.

Yarglamann abukluu lkesi

Ceza yarglamasnn en ksa srede bitirilmesi amalanrken u iki husus nazara

alnmtr: Yarglamann abukluu, bir su ilendiinde toplumdaki dzeni bozduu ileri
srlen bir fiil sz konusu olup olmadnn aratrld bir faaliyettir. Bu nedenle su varsa
bunun en ksa srede tespiti ve sann cezalandrlmas, toplumdaki dzenin salanmas iin
arttr.
Ceza yarglamas bir adan sulu olmayanlarn da kart bir hukuk daldr. Bu
nedenle, maddi gerek en ksa srede aydnla karlmaldr ki bu kiilerin sank statsne
girmekle bozulan sosyal itibarlarnn iadesi mmkn olabilsin. te yandan ceza yarglamas
sula uratndan, medeni yarglamann aksine, ceza yarglamasnda delillerin nceden
hazrlanmas sz konusu olamaz. Bu bakmdan delillerin zamanla silinmesi, tanklarn
zamanla olay unutmalar gibi nedenler olduundan, yarglama en ksa srede bitirilmelidir.
Yarglama ne kadar abuk yaplrsa ceza adaleti de o kadar erken gereklemi olur. Bu ilke
adil yarglanma hakk ile de ilgilidir.
20

2.8. Yarglama Sjeleri

Duruma, ceza yarglamas faaliyeti belirli kii ve organlarn katlmyla yrtlen bir
ortak almadr. Yarglama sjeleri, yarglamada rol alan, bamsz haklar kullanan ve
yarglama srasnda ykmler yklenen hkim, savc, sank, mdafi ve mdahilden meydana
gelir.

Fotoraf 2.1: Duruma salonundan bir grnt

2.8.1. Hkim
Hkim, ceza yarglamasnda nne gelen uyumazl zen kiidir, yapt grev
yarg adn alr. Hkimlerin atamas hibir makamn tasvip ve onayna tabi olmadan
dorudan Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu tarafndan yaplr. Hkim, Trk milleti adna
yarg grevini yapan ve lkede adalet datan kiidir.

2.8.2. Cumhuriyet Savcs

Savc, hkimin nne uyumazl getiren, bunun iin gerekli aratrma ve hazrl
yapan, ceza yarglamas iinde iddia faaliyetini yrten sje olarak adalete hizmet eden
kiidir. Sula mcadele konusunda, toplumda su ilenmesi ile bozulan dzenin yeniden
kurulmasnda ve sulularn cezalandrlmasnda savcnn byk pay vardr. Bugn iin her
asliye mahkemesi yannda bir savclk rgt kurulmutur. Ayr bir savclk rgt yoktur.
Her savclk kuruluunun banda bir basavc ve yeteri kadar savc bulunur.
Savclk ve mahkemeler adaletin gereklemesine hizmet eden kurulular olarak
birbirinden bamsz ve eit seviyededir. Bunun sonucu mahkemeler savclklara emir
veremez, savclarn da mahkemelere emir verme yetkisi yoktur.

2.8.3. Sank
Sank, kovuturmann balamasndan itibaren hkmn kesinlemesine kadar, su
phesi altnda bulunan kiidir. Ortada bir fiil, bu fiilden dolay bir kii, onun sulu olduu
phesi ceza yarglamas mekanizmasn harekete geirmektedir. Sank olan kiinin baz
yetkileri vardr ancak baz ykmllklere de katlanmas gerekir.
21

Sank, gerek kii olabilir. Devletin koyduu kurallara kar gelen, bu isteini aa
vurabilen, isnat yetenei ile kusurluluu haiz olan varlk su faili olabilir ve belirtilen
yetenekler sadece gerek kiilerde olabilir. Sank, belli olmaldr. Bir fiilden dolay hangi
kiinin sank olaca belirlendiinde belli olma art gereklemitir.

2.8.4. Mdafi ve Sann Temsilcileri

Mdafi, pheli veya sann ceza muhakemesinde savunmasn yapan kiidir.
Avukatlar mdafi olarak grev yaparlar. Avukat olmak iin hukuk renimini tamamlam,
avukatlk stajn tamamlayarak staj bitim belgesi alm, avukatlk imtihann baarm,
levhasna yazlmak istenen baro blgesinde ikametgh bulunma ve kanuna gre avukatla
engeli bulunmama artlarn tamak gerekir.

2.8.5. Mdahil
Mdahil, sutan zarar gren kii olarak savc ile beraber iddia makamnda bulunur.
Mdahilden sz edildiinde savc tarafndan alm bir kamu davas ve sutan zarar gren
tarafndan alm ceza davasnn birlikte yrmesi sz konusudur.
Madur, sutan zarar gren gerek ve tzel kiiler ile malen sorumlu olanlar, ilk
derece mahkemesindeki kovuturma evresinin her aamasnda hkm verilinceye kadar
ikyeti olduklarn bildirerek kamu davasna katlabilirler (237/1. madde). Buna mdahale
yoluyla dava veya kamu davasna katlma denilir.

2.9. Mahkeme Kararlar ve Yarglama Tedbirleri

Ceza muhakemesi ilemlerinin kandrma, yanltma veya zorlama gibi irade serbestsini
engelleyen veya savunmay kstlayan yollara saplmakszn, hukuk devleti ilkesine uygun
olarak nceden kanunla ngrlm bulunan esaslar erevesinde yaplmasdr. Bir hukuk
devletinde bu esaslarn, asgari olarak nelerden ibaret bulunduu Anayasamzn 36nc
maddesi ile nsan Haklar Avrupa Szlemesinin 6nc maddesinde belirtilmitir.
Adil yarglanma hakkna saygl olmak ve bunun gerektirdii usul hkmlerine Ceza
Muhakemesi Kanununda yer verilmitir. Kiinin, kanunun belirledii, aka tanmlad
usullere gre itham edilebilmesi; gvencelere sayg gstererek yakalanabilmesi, gzaltnda
tutulabilmesi, tutuklanabilmesi; pheli veya sann aleyhindeki ithamlar nceden bilmesi,
savunmann gerektirdii btn olanaklarn davann tm evre ve aamalarnda tannmas,
sank veya mdafinin savunmasn hazrlamak iin zorunlu vastalara ve zamana sahip
klnmas, mdafinin sank ile temas etmek ve dosyaya ulamak imknnn her evrede kabul
edilmesi de 5271 sayl CMKta ngrlmtr.
Ayrca, sank olmadan duruma yaplp hkm verilememesi, susma hakk
kullanldnda bunun pheli veya sank aleyhinde sonu meydana getirememesi, adli
ilemlere katlmak imkn, zorunlu avukatlk ilkesinin mmkn olduunca geniletilmesi,
taraflarn eitliinin gerekli hkmlerle belirlenmesi bu kanun ile salanmtr.
22

Susuzluk karinesi, susma hakk, davann bamsz ve tarafsz, kanunla kurulmu

mahkemelerde alenen grlmesi ve makul bir sre iinde bitirilmesi; yakalama, adli kontrol,
tutuklama gibi nleyici tedbirlerin ancak ok sk artlar altnda ve itiraz haklar kabul
edilerek uygulanabilmesi, tutuklamaya seenek olarak adli kontroln kabul, hukuka aykr
olarak elde edilen delillerin hkmsz saylmas haklar 5271 sayl Ceza Muhakemesi
Kanununda dzenlenmitir.

2.9.1. Mahkeme Kararlar

33. maddede, durumada karar vermeden nce Cumhuriyet Savcs, durumada hazr
bulunan mdafi, vekil ve dier ilgililerin dinlenmesinden sonra, duruma dnda karar
vermeden nce ise Cumhuriyet Savcsnn yazl veya szl gr alndktan sonra karar
verilmesi gerektii hkme balanmtr.
Kararlarn gerekesinin yazlmasnda 230. maddede belirtilen gerekede belirtilen
unsurlara gre kararn yazlmas gerektii belirtilmitir.
Yine Anayasa deiikliine uygun olarak kararlarda, bu karara kar bavurulacak
yasa yolunun ne olduunun, bavuru merciinin ve sresinin gsterilmesi gerektii 34/2.
maddede de belirtilmitir.
35. madde kararlarn teblii konusunda ilgin bir hkm getirmitir. Bu maddenin
ikinci fkrasna gre koruma tedbirine ilikin olanlar hari olmak zere aleyhine kanun
yoluna bavurulabilecek hkim veya mahkeme kararlar, hukuken geerli mazerete
dayanarak hazr bulunmayan ilgilisine tebli olunur.
Bu kural, ara karar niteliindeki ilemlerin ilgiliye tebli edilmesine gerek olmad
eklinde anlalmaldr. Hkmlerin taraflara tebli esas korunmaktadr. Zira hkim veya
mahkeme karar dendiinde itiraz kabil mahkeme kararlar sylenmektedir.
Gerek CMK gerek TCK ve gerekse de CGTK hkm ve karar ayrmn yapmtr.
CMKun 223/1. maddesinde Durumann sona erdii aklandktan sonra hkm verilir.
Beraat, ceza tayinine yer olmad, mahkmiyet, davann reddi ve dmesi karar
hkmdr. denilerek nelerin hkm olduu ortaya konulmutur. Burada saylanlar dndaki
tm hkim ve mahkeme kararlar karardr ve CMK 35. maddede belirtilen kararlar bunlardr.

2.9.1.1. Son Karar (Hkm)

Mahkemenin duruma sonunda verdii ve uyumazl zen, birinci derece
yarglamay sona erdiren karardr. Mahkemenin duruma sonunda iten elini ektii karar
karl olarak son karar demek yerinde olur. Bu terim hem mahkemenin bir karar
verdiini hem de bunun son olduunu aklar. Son kararlardan bazlar uyumazl
zm olmaz (rnein dme ve ret kararlar gibi). Buna karlk baz son kararlar ile
uyumazlk zlr (rnein beraat ve mahkmiyet kararlar gibi).

23

Beraat Karar

Sank kendisine yklenilen suu ilememise, iledii sabit olmamsa, sann iledii
eylem yasada su olarak ngrlmemise ya da su olmaktan karlmsa beraat karar
verilir.

Cezann Verilmesine Yer Olmad

Sana yklenen sula balantl olarak ya kkl, akl hastal veya sar ve
dilsizlik hli ya da geici nedenlerin bulunmas, yklenen suun hukuka aykr fakat
balayc bir emrin yerine getirilmesi suretiyle veya zorunluluk hli ya da cebir veya tehdit
etkisiyle ilenmesi, meru savunmada snrn heyecan korku ve tela nedeniyle almas,
kusurluluu ortadan kaldran hataya dlmesi hllerinde, kusurun bulunmamas dolaysyla
sana ceza verilmesine yer olmad karar verilir.

Fotoraf 2.2: Mahkeme salonundan bir grnt

Mahkmiyet Karar

Sann eylemi yapt sabit olduunda, bu eylem yasada su olarak yer almsa sank
hakknda mahkmiyet karar verilecektir. Bunun anlam sann cezalandrlmasdr.
Sululuu ispatlanm olan kiiye ceza yaptrm uygulanacaktr.

Gvenlik Tedbirine Hkmedilmesi

Sululuu sabit olan sana mahkmiyet karar verildiinde ksa sreli hapis cezas
yerine, sulunun kiiliine sosyal ve ekonomik durumuna, yarglama srecinde duyduu
pimanla ve suun ilenmesindeki zelliklere gre baz seenek yaptrmlara
hkmedilebilir. Uygulamada asl mahkmiyet, Trk Ceza Kanununun ilgili maddesine gre
evrilen tedbirdir.

Davann Reddi Karar

Ayn fiil nedeniyle, ayn sank iin nceden verilmi bir hkm veya alm bir dava
varsa davann reddine karar verilir.

24

Davann Dmesi

Yasada ngrlen dme sebeplerinin varl ya da soruturma veya kovuturma

artnn gereklemeyeceinin anlalmas hllerinde, davann dmesine karar verilir.
Derhl beraat karar verilebilecek hllerde durma, dme veya ceza verilmesine yer olmad
karar verilemez.

Hkmn Aklanmasnn Geri Braklmas

Sann daha nce kastl bir sutan mahkm olmam bulunmas,

Mankemece, sann kiilik zellikleri ile durumadaki tutum ve davranlar gz
nnde bulundurularak yeniden su ilemeyecei kanaatine varlmas,
Suun ilenmesi ile madurun veya kamunun urad zararn, aynen iadesine, sutan
nceki hle getirilen veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesi gibi artlarn bulunmas
durumunda hkmn aklanmasnn geri braklmasna karar verilebilir.

Grevsizlik ve Yetkisizlik Karar

Mahkemelerin grevleri kanunla belirlenir. Davaya bakan mahkeme, grevli olup

olmadna kovuturma evresinin her aamasnda resen karar verebilir. ddanamenin
kabulnden sonra davay gren mahkemenin grevini at veya iin dnda kald
anlalrsa mahkeme bir kararla ii grevli mahkemeye gnderir.

2.9.1.2. Ara Karar

Kovuturma aamasnda baka bir delil toplanmasna ilikin hkmden nce verilen
kararlarn hepsi ara karar niteliindedir.
36/1. maddede, mahkemelerin dorudan kendisinin savcla arac klmakszn
yazma yapabilecei kabul edilmi, bu ekilde uygulamadaki tereddtler giderilmek
istenmitir. Mahkeme, kurumlar ile dorudan yazma yapacak, yazmalarnda CMK 332
deki ihtar yazacaktr. Eer sz konusu yazda infaz gereken bir karar (uygulamadaki
deyimle ara karar) var ise bu kararn yerine getirilmesini savclktan isteyecektir. rnein;
kuyumculuktan anlayan bir kiinin tespiti ile durumada hazr edilmesi istendiinde, bu
durumda yerine getirilmesi gereken bir karar sz konusu olduundan savcla yazlr. Ancak
mahkeme kuyumcular odasna yaz yazarak bir bilirkii isminin bildirilmesini istediinde bu
yazy kendisi dorudan kuyumcular odasna yazacak ve gnderecektir. Fakat kuyumcular
odasndan bir bilirkiinin isminin tespiti ile onun durumada hazr edilmesi istenir ise burada
durumada hazr etme infaz gereken bir karar olduundan savclk aracl ile yaplacaktr.
Zira mahkemenin infaz ii yapabilme imkn yoktur. Savclk bunu kolluk marifetiyle yerine
getirecektir.

25

2.9.2. Yarglama Tedbirleri

2.9.2.1. Tutuklama (Md.100108)

Bir kiinin tutuklanabilmesi iin gerekli artlar unlardr;

Hakknda isnat edilen suu ilediine dair kuvvetli phe bulunmaldr.

Bir tutuklama nedeni bulunmaldr.

Tutuklama nedenleri unlardr;

Sann kamas, kaaca phesini uyandran somut olgularn olmas,

Tank, madur ve bakalar zerinde bask giriiminde bulunmas hususlarnda
kuvvetli phe olmasdr.
in nemi, verilmesi beklenen ceza veya gvenlik tedbiri ile tutuklama kararnn
aka lsz olmamas gereklidir.

Bu art birlikte gereklemelidir..

Sadece adli para cezasn gerektiren ya da sana itham olunan fiilin kanunda
ngrlen hapis cezasnn st snr iki yldan fazla olmayan sularda tutuklama karar
verilemez. Bu sular iin adli kontrol karar verilebilir. Yani CMK ile yeni bir tutuklama
yasa getirilmitir. st snr iki yldan az olan sularda tutuklama karar verilemeyecektir.
101. madde tutuklama kararnn verilme usuln hkme balamtr. Tutuklama
kararnda adli kontrol uygulamasnn etkisiz kalmasnn gerekesinin belirtilmesi zorunludur.
Tutuklamaya ilikin kararlarda fiili ve hukuki nedenler gsterilmelidir. Verilen kararn
ierii pheli veya sana szl olarak bildirilir ve kararn bir rnei sana verilir. Kararn
akland ve bir rneinin sana verildii kararda belirtilmelidir. Tutuklamaya ilikin tm
kararlara itiraz yolu aktr.
pheli tutuklanma istemi ile sulh ceza hkimliine gnderildiinde ya da kovuturma
aamasnda tutuklama talep edildiinde pheli veya sann avukat yok ise kendi seecei
ya da baro tarafndan atanan bir avukatn yardmndan yararlanr. Yani bir kii hakknda
tutuklama gibi ar bir konuma tedbiri talep edildiinde onun mutlaka bir avukat
yardmndan yararlanmas kabul edilmitir. Bylece yeni bir zorunlu mdafi hli
oluturulmutur.

26

Tutuklama konusundaki bir dier nemli yenilik tutuklulukta geecek sredir. 102.
maddeye gre, ar ceza mahkemesinin grevine girmeyen sularda tutuklulukta kalma
sresi alt aydr. Bu sre zorunluluk hllerinde drt ay daha uzatlabilir. 5252 sayl
Yrrlk Kanununa gre, yukar snr 10 yldan fazla olan sular ar ceza mahkemesinin
grevine girdiinden, yukar snr 10 yl amayan sularda tutuklulukta geecek sre en
fazla 10 ay olacaktr.
Eer su ar ceza mahkemesinin grev alannda ise yani st snr 10 yldan fazla
cezay gerektiren bir su sz konusu ise tutuklu kalnacak sre iki yldr. Bu sre zorunluluk
hllerinde en ok bir yl daha uzatlabilir. Maddenin yazl biimine gre Uzatma sresi
yl geemez. dendii iin uzatlan sre yl olacaktr. ki yl da batan olduu iin ar
ceza mahkemesinin grev alnana giren sularda (st snr 10 yldan fazla olan sularda)
tutuklulukta geirilecek sre en fazla be yldr. CMK 250/1-Cde yer alan sulara ilikin
soruturma ve kovuturma aamasnda tutuklama sresi iki kat uygulanacandan (252/2.
madde) DGMler yerine kurulan zel yetkili ar ceza mahkemelerinde tutuklulukta geecek
sre azami 10 yldr.
Cumhuriyet Savcs, pheli veya sank ve mdafii mahkemeden tutuklama kararnn
kaldrlarak adli kontrol karar alnmasn talep edebilir (103/1. madde).
Salverme istemi yapldnda; karar verecek olan merci C. Savcs, pheli, sank
veya mdafiini dinledikten sonra karar verebilir. Buna gre, byle bir talep geldiinde evrak
zerinden inceleme yapmayp belirtilen kiilerin dinlenmesi gereklidir (105. madde).
Kii salverilmeden nce; karar veren mahkemeye veya bulunduu tutukevinin
mdrne adresini ve varsa telefon numarasn bildirmekle ykmldr. Ayrca kiiye
bildirdii bu adresi deitirdii takdirde bu deiiklii bizzat gelip beyanda bulunmas ya da
iadeli taahhtl mektupla bildirmesi gerektii, aksi takdirde bildirdii adrese yaplacak
tebligatlarn geerli olacann ihtar edilmesi gereklidir (106/2. madde).
108. maddeye gre kiinin tutukluluk durumunun en ge 30 gnlk srelerde
incelenmesi gereklidir.

Adli Kontrol (Md. 109115)

ADL KONTROL tm ile yeni bir kurumdur. Bu kurumda kiinin tutuklanmas

yerine onu kontrol altnda tutmaya ve bylece tutuklama tedbirinin ar sonularndan
kanlmaya allmtr.
Adli kontrol karar verebilmek iin her eyden nce tutuklama sebeplerinin bulunmas
gereklidir. Yani bir kii hakknda tutuklamay gerektirecek sebepler (kuvvetli phe, kama
varsaym, delil karartma varsaym) yok ise adli kontrol karar da verilemez.

27

Adli kontrol karar, st snr yl veya daha az cezay gerektiren su nedeniyle

yaplan soruturmada (yani eski hazrlk aamasnda) verilebilecek bir karardr. Kanunda
tutuklama yasann ngrld hllerde adli kontrol uygulamas yaplabilir. Bu nedenle
para cezasn gerektiren sularda veya cezas 2 yldan daha az hapis cezas olan sularda da
adli kontrol karar dier artlar var ise verilebilir.
Adli kontrol, sulunun yasada belirtilen bir veya birden fazla ykmlle tabi
tutulmasdr. Ancak soruturma aamasnda verilen bir kararn kovuturma aamasnda da
devam etmesi mmkndr. Kanunda bir aklk bulunmamakla birlikte mahkeme tarafndan
sank hakknda hkm kurulur iken hkm anna kadar devam eden adli kontrol tedbiri var
ise bu tedbire son verildiinin aka hkmde yer almas iin nitelii icabdr. Ancak
mahkeme byle bir karar vermemi olsa bile dava hkmle sonulandndan artk adli
kontrol tedbiri kendiliinden hkmsz kalm saylmaldr. Hkmn kesinlemesi
aamasnda adli kontrol tedbirlerinin devamnda kurumun nitelii gerei bir yarar yoktur.
Nakdi kefaletle kiini braklmas durumunda yasadan kaynaklanan ayrk durumlar sakl
kalacaktr.

Bu ykmllkler 109/3te dokuz bent hlinde saylmtr. Bu tedbirler

unlardr:

Yurt dna kamamak

Hkim tarafndan belirlenen yerlere, belirtilen sreler iinde dzenli
olarak bavurmak
Hkimin belirttii merci veya kiilerin arlarna ve gerektiinde
mesleki uralarna ilikin veya eitime devam konularndaki kontrol
tedbirlerine uymak
Her trl tat veya bunlardan bazlarn kullanamamak ve gerektiinde
adli emanete, makbuz karlnda src belgesini teslim etmek
zellikle uyuturucu, uyarc veya uucu maddeler ile alkol
bamllndan arnmak amacyla, hastaneye yatmak dhil, tedavi veya
muayene tedbirlerine tabi olmak ve bunlar kabul etmek
phelinin parasal durumu gz nnde bulundurularak miktar ve bir
defada veya birden ok taksitlerle deme sreleri, Cumhuriyet Savcsnn
istei zerine hkimce belirlenecek bir gvence miktarn yatrmak
Silah bulunduramamak veya tayamamak, gerektiinde sahip olunan
silahlar makbuz karlnda adli emanete teslim etmek
Cumhuriyet savcsnn istemi zerine hkim tarafndan miktar ve deme
sresi belirlenecek paray su madurunun haklarn gvence altna
almak zere ayni veya kiisel gvenceye balamak
Aile ykmllklerini yerine getireceine ve adli kararlar gereince
demeye mahkm edildii nafakay dzenli olarak deyeceine dair
gvence vermek

28

Bu tedbirlerin bir tanesine karar verilebilecei gibi durum gerektirdiinde birden

fazlasna da karar verilebilir. rnein uyuturucu kullanmak suundan gelen bir pheli iin;
hem (d) bendinde yer alan ara kullanmama ve hem de (e) bendinde yer alan bir tedavi
kurumuna yatma tedbiri birlikte verilebilir.
Adli kontrol ile verilen tedbirler kiinin zgrln tam olarak kstlamadndan bu
ekilde geirilecek sreler cezasndan mahsup edilemez. Ancak (e) bendinde yer alan tedavi
kurumuna yatmada kii kurumda kald iin kald sre cezasndan mahsup edilecektir.
Adli kontrol karar C. Savcsn istemi zerine sulh ceza hkimince verilecektir. Yine
hkim, zaman iinde koyduu tedbirleri kaldrabilir, deitirebilir, yeni tedbirler ekleyebilir,
baz tedbirlere uymaktan geici olarak muaf tutabilir. rnein her gn karakola imza
atmakla ykml klnan phelinin baka ehirdeki babasnn lm durumunda mahkeme,
pheliyi belirli bir sre iin imza atmak ykmllnden muaf tutabilir. Bu konudaki
karar hkim veya mahkeme tarafndan phelinin veya sann istemi zerine C. Savcsnn
gr alndktan sonra be gn iinde verilir.
Adli kontrole ilikin tm kararlara kar itiraz yolu aktr.
Yeni dzenlemede gvence bedelinden; nce katlann yapt masraflar, suun neden
olduu zararlarn giderilmesi veya eski hle getirme iin gereken bedeller, pheli veya
sann nafaka borcu var ise bu borlar karlanr. Daha sonra kalan paradan kamusal
giderler karlanr. Bundan sonra kalan miktardan hkmedilen para cezalar tahsil edilir.
Gvence bedelinin geri verilmesi konusu 115. maddede dzenlenmitir. 114. maddede yeni
bir kurum olan nceden detme dzenlenmitir.
Buna gre; hkim veya C. Savcs pheli veya sann rzasyla gvencenin
madurun haklarn karlayan veya nafaka borcuna ilikin bulunan ksmlarnn istedikleri
takdirde madura veya nafaka alacaklsna verilmesini emredebilir. Eer soruturma ve
kovuturmann konusu olan olaylarla ilgili olarak madur veya nafaka alacaklsnn lehine
bir yarg karar verilmi ise pheli veya sann rzas olmasa da bu demenin yaplmas
emredilebilir. Bylece madurlarn haklarn kolayca almalar ve ayrca bunun iin dava
yoluna gitmeleri nlenmek istenmitir. Eer alnan miktar madurun haklarn
karlamyorsa madurun fazlaya ilikin haklarn sakl tutarak bu bedeli almasnda yarar
olacaktr.

Tutuklamadan Kefaletle Vazgeilmesi

Hakim sank hakknda verilen sua ynelik tutuklama karar yerine kefaletle karar
verebilir. Kefalet miktar suun nitelii ve kiinin ekonomik durumuna gre deiir.
Kefaletin Devlete Gelir Yazlmas ve Acele tiraz
Sanktan alnan kefalet creti gelir olarak kaydedilir.

29

2.9.2.2. Yakalama ve Gzalt (90-99. Madde)

90/1 maddesine gre; kiiye su ilerken rastlanmas, sust bir fiilden dolay izlenen
kiinin kamas olaslnn bulunmas veya hemen kimliini belirleme olanann
bulunmamas hllerinde herkes yakalama yapabilir. Kolluk grevlileri bu hllerin yan sra
90/2 maddesine gre, tutuklama karar veya yakalama emri dzenlenmesini gerektiren ve
gecikmesinde saknca bulunan hllerde savcya veya amirlerine bavurma olana
bulunmad takdirde yakalama yetkisine sahiptir.
Kolluk yakalama annda kiiye kanuni haklarn bildirmekle ykmldr. Gzalt
konusundaki en radikal deiiklik gzaltna alma konusunda C. Savcsnn karar vermesi
gerektiidir. Nitekim 90/5 maddesi uyarnca yakalanan kii soruturma evrak ile birlikte
hemen C. Savclna gnderilir. 91/1 maddesi uyarnca, evrak ile birlikte hemen C.
Savclna gnderilen kii C. Savclnca serbest braklmaz ise soruturmann
tamamlanmas iin gzaltna alnmasna karar verilebilir.
Gzalt sresi bu durumda da yakalama anndan itibaren 24 saati geemez. Bu
kurallara gre; pheli yakalandnda, yakalamaya ilikin ve o ana kadar elde edilen
bulgulara ilikin dzenlenen soruturma evrak ile birlikte hemen C. Savclna sevk
edilecek, savclk ya san serbest brakacak ya da soruturmann derinletirilmesi iin
gzaltna alnmasna karar vererek evrak ile birlikte san kollua geri gnderecektir.
Kii gzaltna alnm ise ilk yakalama anndan itibaren 24 saati gemeyecek ekilde
gzaltnda tutulacak daha sonra yeniden savcla getirilecektir. Bu ekilde geri gelen
pheliyi savc ya serbest brakacak ya da tutuklanmas istemi ile sulh hkimliine sevk
edecektir. Bu dzenleme savcln ii banda konuya hkim olma, soruturmay
ynlendirme ve ocuk sululara ilikin savclk tarafndan yaplacak ilemlere olanak tanma
asndan yararl olmutur. Ancak bu dzenlemenin hayata geebilmesi iin savclk ve
kolluun alma kurallarn yeniden gzden geirmesi ve bu yasaya uyarlamas gereklidir.
92. madde uyarnca savclar adli grevlerinin gerei olarak gzaltna alnan kiilerin
bulundurulacaklar nezarethaneleri denetlemekle ykmldr.
93. maddeye gre yakalanan veya gzaltna alnan kiilere ancak kaacaklarna ya da
kendileri veya bakalar iin tehlike arz ettii takdirde kelepe taklabilir. Bu konudaki
deerlendirme ve takdir o anda phelinin yannda bulunan kolluk grevlilerine aittir. Kolluk
grevlisi kelepe takmann bu artlara gre gerekli olduu kanaatine varr ise kelepe
takacaktr. Ancak kelepe takmay bir kt muamele olarak yapmas yani bu tedbiri amacna
aykr kullanmas yerinde olmayacaktr.

30

94. madde uyarnca yakalanan kii hakknda kamu davas alm ise hemen yetkili
mahkemeye yani davann grld mahkemeye kamu davas almam ise sulh ceza
hkimliine gtrlr. Hkim veya mahkeme ayn gn verecei kararla pheliyi ya serbest
brakacaktr ya da adli kontrol veya tutuklama karar vererek ilem yapacaktr. Bu kuraln
getirdii pratik sonu son derece nemlidir. Buna gre; pheli veya sank hakknda
yakalama emri karldnda ve kii yakalandnda artk onunla ilgili ifade alma ilemini
kolluk yapamayacaktr. Kii kendisi hakknda yakalama emrini karan yarg mercinin yarg
evresi iinde yakalanr ise zaten yakalama emrini karan mercinin nne getirilecektir.
Eer baka bir yerde yakalanr ise yakaland yerdeki yakalamay karan mahkemenin
dengi mahkemeye gtrlecektir. Yakalamay karan mahkeme talimat yolu ile ifade
almann mmkn olduu durumlarda (be yldan az cezay gerektiren davalarda) sann
yakaland yerde ifadesinin alnp serbest braklmas yolundaki talimatn yakalama ile
birlikte gnderebilir. Byle bir durum sz konusu deil ise yani talimat ile ifade almann
mmkn olmad durumlarda veya henz dava almam ise yakalanan pheli veya sank
yakaland yerdeki mahkemenin nne 24 saat iinde karlr ve bu mahkeme tarafndan
yakalama emrinin yakalanan kii hakknda karld tespiti yapldktan sonra kiinin ilgili
yere nakline karar verilir ve nakil ilemleri sresince tutulmasna karar verilir. Yakalan kii
ilgili yere gnderildikten sonra buras tarafndan gerekli ilemler yaplr.
Yakalama tutananda nelerin olmas gerektiine ilikin 97. madde nemlidir.
Yakalama emrinin hangi hllerde ve kimin tarafndan karlaca 98. maddede
dzenlenmitir. Bu madde uyarnca;

Soruturma evresinde pheli kaak ise, Cumhuriyet savcsnn istemi zerine

sulh ceza hkimi tarafndan yakalama emri dzenlenebilir.
Yakalanm iken kolluk grevlisinin elinden kaan pheli veya sank ya da
tutukevi veya ceza infaz kurumundan kaan tutuklu veya hkml hakknda
Cumhuriyet Savclar ve kolluk kuvvetleri de yakalama emri dzenleyebilirler.
Kovuturma evresinde kaak sank hakknda yakalama emri re'sen veya
Cumhuriyet Savcsnn istemi zerine hkim veya mahkeme tarafndan
dzenlenir.
Yakalama emrinde, kiinin ak ekli, bilindiinde kimlii ve yklenen su ile
yakalandnda nereye gnderilecei gsterilir.

Yakalama emri karlan kii yakalandnda hakknda yakalama emrini karan

mercinin nne getirilecektir. CMKta gyabi tutuklama usul kaldrld iin yakalama
kurumunun uygulama alan genilemitir.
99. madde yakalama ve gzaltna alma konusunda ynetmelik kmasn hkme
balamtr. Bylece hlen yrrlkte olan yakalama, gzaltna alma ve ifade alma
ynetmelii kaldrlarak yerine yenisi konulacaktr. Zira u anki ynetmeliin pek ok
hkm CMKa aykr hle dmtr.

31

Zorla Getirme (hzar) Mzekkereli Yakalama

fadesi alnacak veya sorgusu yaplacak kii davetiye ile arlr. arlma nedeni
aka belirtilir. arlan kii bylece sank m, tank olarak m arldn, konunun ne
olduunu renmi olacaktr. Gelmezse zorla getirilecei yazlr. fade ve sorgu iin ar ile
zorla getirme kurallar temelde ayndr.
Ceza Muhakemesi Yasas hkmlerine gre gaiplik ve kaaklk hlinde pheliye
ar yaplamaz.
Kural olarak soruturma evresinde ar zerine gelmeyen veya ar yaplamayan
pheli hakknda, Cumhuriyet Savcsnn istemi zerine sulh ceza hkimi tarafndan
yakalama emri dzenlenebilir.
Kovuturma evresinde ise mahkeme, sann hazr bulunmasna ve zorla veya
yakalama emriyle getirilmesine her zaman karar verebilir (CMK 199. madde). Kolluk, zorla
getirme kararnn veya yakalama emrinin bir gerei olarak yakalama ilemi yapar.
Kovuturma evresinde kaak sank hakknda mahkeme veya hkim, resen veya Cumhuriyet
Savcsnn istemi zerine yakalama emri dzenler (CMK 98/3. madde).

Sanklarn Zorla Getirilmesi (Sann hzar)

Hakknda tutuklama karar verilmesi veya Yakalama emri dzenlenmesi, yeterli

nedenler bulunan pheli veya sann zorla getirilmesine karar verilebilir.
Ancak pheli veya sank hakknda tutuklama veya yakalamay gerektiren nedenler
yoksa CMK. 145 md. si uyarnca, nce uyarl ar kad, daha sonra zorla getirilme karar
karlmaldr.
146. Madde, ihzar kurumunun ierii ve uygulanmas bakmndan, usul hukukumuz
itibaryla nemli deiiklikler getirmi bulunmaktadr.
146 m. birinci fkrasna gre, ilke olarak, hakknda tutuklama karar verilebilmesi veya
yakalama mzekkeresi kesilebilmesi iin yeterli nedenler bulunan phelinin veya sann
ihzarna karar verilebilecektir. 1412 sayl Kanunun 133nc maddesinde zorla getirilme iin
yalnzca tutuklama nedenleri aranrken, CMK. nun 146/1 maddesi ile yakalama emri
dzenlenebilecek durumlarda da zorla getirilme karar verilebilecei ngrlmtr.

Sank olmadan duruma yaplmas

CMKun 195. maddesinin kenar bal sann yokluunda durumadr. Bu madde

uyarnca su, yalnz veya birlikte adli para cezasn veya msadereyi gerektirmekte ise
sana gnderilecek davetiye de gelmez ise yokluunda durumann yaplaca hususunda
ihtar yazlm olmak art ile yokluunda duruma yaplr ve karar verilebilir.

32

CMKun 196. maddesinin kenar bal sann durumadan bak tutulmasdr.

Bu madde de tm ile sann yokluunda duruma yaplabilecek hlleri dzenlemitir. Buna
gre;
196. maddenin 1. fkras uyarnca; sank durumadan bak tutulmay istemi ve
mahkemede bu ynde karar vermi ise artk sann yokluunda duruma yaplabilecektir.
196. maddenin 2. fkras uyarnca; sann zerine atl suun kanunda ngrlen
cezasnn alt snr be yldan az ise sann sorgusu istinabe yolu ile de yaplabileceinden,
yarglamann yapld mahkemenin yarg evresi dnda oturan (bykehir belediye
snrlar iinde olanlar hari) sanklarn savunmas istinabe ile alnabileceinden yarglama
da yokluunda yaplabilir.
196. maddenin 4. fkras uyarnca; sann ayn anda olmak art ile yani canl yayn
olmak art ile grntl ve sesli iletiim teknii ile sorgusunun yaplmasnn mmkn
olduu durumlarda da sank gelmese de duruma yaplabilecektir. Bu canl yayn sann
sorgusu iin olup bu sorgusundan sonraki oturumlara katlmamas hlinde 194/2. madde
gndeme gelecektir.
196. maddenin 5. fkras uyarnca hastalk, disiplin nlemi ya da zorunlu dier
nedenlerle yarglamann yapld yarg evresi dndaki bir hastane veya tutukevine
nakledilmi olan sann, daha nceden sorgusu yaplm olmak artyla, sonraki oturumlar
yokluunda yaplabilir.
196. maddenin 6. fkras uyarnca yurt dnda bulunan sann nceden duruma
alarak ifadesinin alnmas durumunda veya istinabe ile savunmasnn alnmasna karar
verildiinde artk yokluunda duruma yaplabilecektir.
CMK 194/2 maddesi uyarnca sorgusu alndktan sonraki oturumlara sank gelmese de
sonraki oturumlar sann yokluunda yaplabilir.
CMK 200/1 ve 204/1 maddelerinde; gerein ortaya kmas bakmndan yararl
olmas hlinde veya sann duruma disiplinini bozmas durumunda duruma salonundan
karlabilecei dzenlenmi olup bu durumlarda da sank salonda olmad hlde
yokluunda duruma yaplabilmektedir.
CMK 244/2 maddesi uyarnca; gaip hakknda duruma yapmak mmkn olmamakla
birlikte, mahkeme; delillerin ele geirilmesi veya korunmas amacyla gerekli ilemleri
yapabileceinden, duruma aarak madur, mteki veya tanklar dinleyebilir. Su konusu
zerinde bilirkii incelemesi yaplabilir, kefe gidilebilir. Sann sorgusu hari tm ilemler
bitirilip karar iin sorgusu beklenebilir.

33

CMK 247/2 maddesi uyarnca; kaak sank hakknda daha nceden sorgusu
yaplmam ise mahkmiyet karar verilemez. Bu kuraln kart kavram uyarnca; kaak
sann sorgusu yaplmadan mahkmiyet dndaki kararlar (beraat, ceza tayinine yer
olmad vb.) verilebilir. Bu tr kararlar verebilmek ou zaman baz delillerin tespitini
gerektirdiinden, mahkeme kaak sank hakknda byle bir karar verme ihtimaline binaen
yokluunda duruma yapabilir, tank dinleyebilir, keif ve bilirkii incelemesi yapabilir,
dier hususlar tamamlayabilir ve sorgusunu yapmadan mahkmiyet dnda bir hkm
verebilir. Ancak bunun iin CMK 247/3 uyarnca kaak sana mdafi tayin edilir. Bylece
sann yokluunda ilem yaplmas da bir lde nlenmi olur.
Dorudan sann yokluu ile ilgili olmamakla birlikte, durumadan kaan sann
durumaya gelmesini temin amacyla, CMK 248. maddede kaak sann durumaya
gelmesini salamak amacyla Trkiyede bulunan mallarna, hak ve alacaklarna amala
orantl olarak mahkeme karar ile el konulabilecei hkme balanmtr. Ancak bu tedbir
sadece maddede belirtilen katalog hlinde snrl bir biimde saylm bulunan sularn
kovuturulmas amacyla verilebilir. Bu sularn dnda kalan sularla ilgili olarak byle bir
tedbire karar verilemez. Yine tedbirin amala orantl olmas, sann yaknlarnn hayatlarn
devam ettiremeyecek bir hle sokulmamas oranllk ilkesinin bir gereidir. Bu kuraln
hayata geirilmesinin temini iin soruturma aamasnda, phelinin mali durumu, rnein
maa ald bir banka hesab var ise bu hesap numaras veya otomobilinin plakas
belirlenmelidir. Bylece mahkeme belirlenen bu deerlere sann yakalanmasn temin iin
tedbir koyabilecektir. Bu madde, sann yokluunda yarglama yaplamayaca ilkesinden
hareketle bu ilkenin hayata geirilmesini temin amacyla san zorlayacak bir tedbir getirmi
ve bylece sann hazr olmasn salayacak baka bir ara salamtr.
Bu durumlarda sann yokluunda yarglama yaplabileceine gre; geri kalan
durumlarda sann yokluunda duruma yaplamayacaktr. Bu durumlar da olduka snrl
olacak, pek ounda sank tutuklu olacandan temini kolay olacaktr.
Sank ve/veya mdafii durumaya mazeret vermi ise ve mazereti yerinde grlyor
ise yze karlk ilkesinin hayata geirilmesi amacyla, duruma yaplamayacak ve gelen
tank vb. kiiler var ise bunlar da dinlemeyen oturum bir sonraki celseye braklacaktr.
Ancak zellikle mdafinin bulunmad durumlarda baro ile irtibata geilerek tek celselik
mdafi tayin edilmesi salanacak sorun bir lde giderilmi olacaktr.
195. maddede tek bana veya birlikte adli para cezasn veya msadereyi gerektiren
davalarda, sana gelmese de davann grlecei ihtarn tayan davetiye gnderildiinde
artk gelmese de hakknda dava grlr ve karar verilebilir
196/1 maddesine gre verasete tutulmay eskisi gibi dzenlemitir. Sorgusu yaplm
olan sank veya yetkili klnm olmas artyla mdafii, sann durumada hazr
bulunmaktan bak tutulmasn talep edebilir ve mahkeme bu ynde karar verebilir.

34

Yeni gelen nemli bir dzenleme 196/2 maddede yer almaktadr. Buna gre; alt snr
be yl ve daha fazla hapis cezasn gerektiren sular hari olmak zere sank istinabe
(talimat) yoluyla sorguya ekilebilecektir. Bu kuraln kart kavramna gre davaya konu
suun cezasnn alt snr be yldan fazla ise sank talimat yolu ile sorguya ekilemez.
Sann mutlaka davay gren mahkeme nne gelip orada ifade vermesi gerekir. Bu kural
mahkemenin yarg evresi dnda oturan sanklarn zorla getirilmesinde pek ok sorun
karacandan uygulamada skntya yol aacaktr. Ancak zellikle ceza miktar ok olan
davalar iin yze karlk ilkesini hayata geirmesi bakmndan yararl olmutur. Buna gre;
ar ceza mahkemeleri hibir sann ifadesini talimatla alamayacaktr.
Talimat durumasnda; C. Savcsnn ve sank mdafiinin durumada hazr bulunmas
zorunlu deildir.
196/4 maddesi; grntl ve sesli iletiimin mmkn olduu durumlarda sann
sorgusunun bu ekilde de yaplabileceini belirtmitir. Buna gre; byle iletiim imknlar
mahkeme salonlarnda oluturulduunda Adanada grlmekte olan bir dava ile ilgili olarak
Adanadaki mahkeme kendi salonunda otururken rnein Kayserideki bir sank,
Kayserideki mahkemenin salonuna getirilip buradan sorgusunun Adanadaki mahkeme
tarafndan alnmas salanabilecektir. Bu dzenleme zellikle yukarda deindiimiz, baka
yerde oturan sann talimat yolu ile ifadesinin alnamayaca durumlarda sann
getirilmesine ilikin olarak kabilecek zorluklar gidermek amacyla konulmutur. Elbetteki
byle teknik imknlarn ne zaman ve ne ekilde hayata geecei henz belli deildir.
196/6 maddesine gre; yurt dnda bulunan sann, belirlenen duruma tarihinde
hazr bulunmasnn zorluu hlinde, bu tarihten nce duruma alarak veya talimat yolu ile
dinlenmesi mmkndr.
201. madde uzun zamandan beridir tartlan ve apraz sorgu olarak adlandrlan
kuruma benzer dzenleme getirmitir. Buradaki dzenleme apraz sorgunun kendisi ve tm
deildir. Dzenleme ile sadece durumaya hukuku sfat ile katlan kiilere dorudan soru
sorma hakk tannmtr. Buna gre; C. Savcs, mdafi veya vekil sfatyla durumaya
katlan avukat ve heyet hlinde alan mahkemelerde heyet yeleri sana, katlanlara,
tanklara, bilirkiileri, durumaya arlm dier kiilere, duruma disiplinine uygun olarak
dorudan soru yneltebilirler.
Eskiden bu kural taraflarn istemine ve mahkemenin kabulne bal iken imdi bu
dzenleme kendiliinden uygulanr hle getirilmitir. Mahkemenin bu ynde bir karar
almasna gerek kalmakszn, C. Savcs veya avukat hazr bulunanlara soru sorabilecektir.
Buradaki nemli husus, soru sorma hakknn davann asl taraflarna tannmam olmasdr.
Yani, katlan veya sann kendisi, dorudan soru sorma hakkna sahip deildir. Dorudan
soru sorma hakk onlarn vekili veya mdafii durumundaki avukata ve tabii ki C. Savcsna
aittir. Yneltilen bir soruya itiraz edildiinde mahkeme bakan sorunun yneltilmesine
gerek olup olmadna karar verir. Gerektiinde ilgililer yeniden soru sorabilir.

35

Tanklarn Zorla Getirilmesi

ar zerine gelmeyen tanklar 44/1 maddesi uyarnca zorla getirilebilir. Kanun bu

hkmnde zorla getirme usul dzenlenmemitir. Ancak CMK 146/4te sann zorla
getirilmesi usul dzenlenmitir.
Usul dairesinde arlp da mazeretini bildirmeksizin gelmeyen tanklar zorla getirilir
ve gelmemelerinin sebep olduu masraflar ile beraber bebin liradan onbin liraya kadar hafif
para cezasna mahkm edilirler.(Md 46)
Mazereti kabul olunarak yeniden davetiye ile arlmas tensip olunan tanklara para
cezas ve masraf hkmolunmaz.
Zorla getirilen tank, evvelce gelmemesini mzur gsterecek sebepleri sonradan
bildirir ve bu mazeretin doruluunu ispat eder delil ve vesikalar gsterirse aleyhine
hkmedilmi olan ceza ve masraflar kaldrlr.
Yukardaki fkralar hkmlerinin tatbikine istinabe olunan hkim ve naipler ile
hazrlk tahkikat esnasnda sulh hkimleri dahi yetkilidir.

Bilirkiilerin Zorla Getirilmesi

Grevini yapmayan bilirkiinin 60. maddede tanklar iin kabul edilen zorlayc hapis
cezasna arptrlabilecei kabul edilmitir.
Hkimlik mesleinin gerektirdii genel ve hukuki bilgiler konusunda bilirkiiye
gidilemeyecei 63/1 maddesinde kabul edilmi ve bu yndeki eski dzenleme korunmutur.
Bilirkii kurumu asndan getirilen en nemli deiiklik bilirkiilerin seimi
konusundadr. 64. maddeye gre; her yl il adli yarg adalet komisyonlarnca gerek ve tzel
kiilerden oluan bir bilirkii listesi hazrlanacak ve bilirkiiler bu listeden seilecektir.
Ancak gereke gsterilmek artyla bilirkii bu listede belirtilenlerin dndan da
seilebilecektir. Listelere kaydedilen bilirkiiler il adli yarg adalet komisyonlarnn nnde
yemin edecek ve artk bu kiilere grev verilirken ayrca yemin ettirilmesine gerek
kalmayacaktr. Bir nevi yeminli bilirkiilik kurumu oluturulmak istenmitir. Eer seilen
bilirkii liste dndan bir kii ise o takdirde eskiden olduu gibi ie balamadan nce
kendisine yemin ettirilecektir. Bilirkii listelerinin oluturulmas, listeye girme ve
karlmaya ilikin dzenlemeler daha sonra kacak ynetmelikte dzenlenecektir.

36

Gzlem Altna Alma, Muayene, Keif ve Otopsi (74-89 Madde)

75. maddede sann veya phelinin beden muayenesine ve vcudundan rnek

alnmasna ilikin kurallar getirilmitir. Sanktan kan veya cinsel sv alnmas iin mutlaka
hkim karar gerekirken sann vcudundan sa, tkrk, trnak gibi rneklerin alnmas
iin C. Savcsnn karar yeterli grlmtr. Ancak C. Savcsnn bu kararn 24 saat iinde
hkim onayna sunmas hkimin de bu konudaki kararnn 24 saat iinde vermesi kural
getirilmitir. Tm bu dzenlemelerin zerine 3. fkrada genel bir snrlama getirilmitir.
Buna gre; st snr iki yldan daha az hapis cezasn gerektiren sularda, kiiden kan, sa,
tkrk, trnak, cinsel salg gibi rneklerin alnamayaca kabul edilerek sann vcut
btnlne kar yaplan ve bir yn ile kendisi hakkndaki ceza soruturmasna yardmc
olma ve onu kolaylatrma anlamna gelen rnek alma kuralna oranllk ilkesine uygun bir
snrlama getirilmitir.
76. maddeye gre; delil elde etmek amacyla madurun bedeni zerinde tbbi muayene
yaplabilmesi veya kan, sa, tkrk, trnak gibi rnekler alnabilmesine talep zerine veya
resen hkim tarafndan karar verilebilecei kabul edilmitir. Tanklktan ekinme hakkna
sahip olanlarn muayeneden ve rnek alnmasnda da kanma hakkna sahip olacaktr.

2.9.3. Arama
2.9.3.1. Arama Kavram
Arama, pheli kii veya delillerin ya da msadere edilecek eyann ele geirilmesi
amacyla ev veya dier yerlerde aratrma yaplmas demektir.
Arama pheli ve san veya bir delili ele geirmek iin yaplabilecei gibi; bir suun
ilenmesini veya bir tehlikeyi nlemek amacyla da gerekletirilebilir. Adli amal aramaya
adli arama, nleme amal aramaya da idari arama denilir.
Arama, anayasal gvence altnda bulunan konut dokunulmazlna, zel hayatn
gizliliine, kii zgrlne ve vcut btnlne mdahale oluturan bir koruma tedbiridir.
Bu nedenle, aramann koullar Anayasada gsterilmitir. Buna gre, Anayasada gsterilen
belli nedenlerden bir veya bir kana bal olarak usulne gre verilmi hkim karar
olmadka gecikmesinde saknca bulunan hllerde de yasayla yetkili klnm mercinin yazl
emri bulunmadka, kimsenin st, zel ktlar, eyas ve konutu aranamaz ve buralarda
bulunan eyaya el konulamaz. Yetkili mercinin kararnn yirmi drt saat iinde hkim
tarafndan onaylanmas gerekir. Hkim, kararn el koymadan itibaren krk sekiz saat iinde
aklamaldr. Aksi takdirde ilem geersiz olacaktr (AY 20,21 madde). Anayasaya gre,
aramaya ancak mill gvenlik, kamu dzeni, su ilenmesinin nlenmesi, genel saln,
genel ahlakn ve bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas iin bavurulabilir.
116. madde uyarnca; yakalanabilecei veya su delillerinin elde edilebilecei
hususunda makul phe var ise phelinin veya sann, st, eyas, konutu, i yeri ve ona
ait dier yerler aranabilir.
37

117. maddede pheli veya sann yakalanabilmesi veya su delillerinin elde

edilebilmesi amacyla dier kiilerin de st, eyas, i yeri ve ona ait dier yerler aranabilir.
Ancak bu durumda aranan kiinin veya suun delillerinin arama yaplacak yerde
bulunduunun kabul edilmesine olanak salayan olaylar bulunmaldr. Ancak phelinin
veya sann bulunduu yerler ile izlendii srada girdii yerler iin bu gerekli deildir zira
bu hllerde sz konusu olaylar esasen vardr.

Konutta, i yerinde veya dier kapal yerlerde gece vakti arama yaplamaz.
(118/1. madde) ancak;

Gecikmesinde saknca bulunan hllerde,

Sust hlinde,
Yakalanm veya gzaltna alnm olup da firar eden kii ya da tutuklu
ya da hkmlnn tekrar yakalanmas amacyla yaplacak aramalarda
gece vakti arama yaplabilir. Gece allan yerlerde de ancak yukarda
saylan hlin varl durumunda arama yaplabilecektir.

Gece vakti, 5237 sayl TCKnin 6/1-e maddesi uyarnca gnein batmasndan bir saat
sonra balayp gnein domasna bir saat kalncaya kadar devam eden vakittir.
Arama karar hkim tarafndan verilir. Gecikmesinde saknca bulunan hllerde C.
Savcsnn yazl emri ile arama yaplabilir. Yeni yasa ile kolluk amirlerinin yazl arama
emri verme yetkisini kaldrlmtr. Yasa tasarsnda bu yne ilikin olarak var olan yetki
Meclis tarafndan kabul edilmemitir. Buna gre, kolluk amirleri yazl arama emri
veremeyecektir. Sust hlinde aramada da hkim karar veya savcnn yazl emri gerekir.
Ancak bu durum uygulamada pek ok saknca douracaktr. Hkim karar veya C. Savcsnn
yazl arama emri olmadan arama yaplamaz. Arama konusu hassas bir durum olduu iin C.
Savcsnn szl emir verme yetkisi tannmamtr. Savc yazl arama emri vermelidir.
Mill gvenlik, kamu dzeni, su ilenmesinin nlenmesi, genel salk ve genel
ahlakn korunmas veya bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas sebeplerinden biri
veya birkana bal olarak, usulne gre verilmi hkim karar olmadka; yine bu sebeplere
bal olarak gecikmesinde saknca bulunan hllerde de kanunla yetkili klnm mercinin
yazl emri bulunmadka; kimsenin st, zel ktlar ve eyas aranamaz ve bunlara el
konulamaz. Yetkili mercinin karar yirmi drt saat iinde grevli hkimin onayna sunulur.
Hkim, kararn el koymadan itibaren krk sekiz saat iinde aklar; aksi hlde el koyma
kendiliinden kalkar.

Arama kararnda veya arama emrinde unlara yer verilmelidir (119/2.

madde):
Aramann nedenini oluturan fiil
Aranacak kii, aramann yaplaca konut veya dier yerin adresi veya
aranacak eya sz konusu ise bu eyann ne olduu
Arama kararnn veya arama emrinin geerli olaca sre

38

Arama yapldnda arama tutananda ilemi yapanlarn isimleri yazlmaldr.

Aramann sonucunda baz eyalara el konulmu ise 127. maddede yer alan el koymaya
ilikin kurallar uygulanacaktr.
Hkim veya savc verdii arama kararnda veya yazl arama emrinde arama izni yan
sra aramada elde edilecek bulgulara el konulmasna karar verilebilir. O takdirde arama
karar veya emri ayn zamanda el koyma karar ve emri hlini tayacaktr.
Eer konut, i yeri veya dier kapal bir yerde arama yaplacak ise arama srasnda ya
C. Savcs hazr olmaldr ya da C. Savcsnn hazr olmas mmkn deil ise o yerin ihtiyar
heyetinden veya komularndan iki kii hazr bulundurulmaldr.
120/3 maddesi uyarnca aramada kiinin avukat hazr bulunabilir. Ancak avukatn
nceden haberdar edilmesine gerek yoktur. Hazr bulunursa aramaya katlabilir, gelmesinin
beklenmesi gerekmez. Avukatn brosunun aranmasna ilikin zel dzenlemeler sakldr.
125. madde devlet srr konusunda hapis cezasnn alt snr be yl ve daha faza olan
sularda Bir su olgusuna ilikin bilgileri ieren belgeler, devlet srr olarak mahkemeye
kar gizli tutulamaz..
Byle bir belge sz konusu olduunda; sz konusu belgeler mahkemeye sunulur ve
bunlar ancak mahkeme hkimi veya heyeti tarafndan incelenebilir. Bu belgelerde yer alan
bilgilerden sadece yklenen suu akla kavuturabilecek nitelikte olanlar tutanaa
geirilir. Buradaki mahkeme heyetinin iinde savc yoktur. Savc zaten sav-savunma-yarg
diyalektiinde yarg makam iinde deildir. Onun bu ilemin iinde olmas hlinde
taraflarn eitlii ilkesi uyarnca savunmann da bunun iinde olmas gerekirdi. Bu nedenle
deerlendirmeyi davay gren hkimlerden oluan heyet tek hkimli mahkemelerde de
mahkemenin hkimi yapacaktr.
128. maddede; soruturma veya kovuturma konusu suun ilendiine ve bu sulardan
elde edildiine dair kuvvetli phe bulunmas durumunda pheli veya sana ait mal varl
deerlerine el konulmas hususu yer alr.
129. maddede posta ile veya resm veya zel kurulularla gnderilen (rnein zel
kargo irketlerince tanan) her trl gnderiye delil oluturma phesi bulunduunda hkim
veya gecikmesinde saknca bulunan hllerde C. Savcsnn karar ile el konulabilir.
El koyma ilemini yapan polisler gnderiyi aamazlar. Bu gnderi mhrlenerek
karar veren hkim veya C. Savcsna getirilir. Hkim veya C. Savcs gnderiyi aar ve
ierii asndan delil olabilecek veya soruturma srasnda adliyenin eli altnda olmas
gereken bir ey bulursa buna el koyar deil ise sahibine iade eder.
Ancak 126. madde uyarnca; pheli veya sank ile 45 ve 46. maddelerinde belirtilen
tanklktan ekinme hakkna sahip olan kiiler arasndaki mektuplara ve belgelere, bu
mektup ve belgeler sz konusu kiilerde bulunduu srece el konulamaz.

39

130. madde avukat brolarnn aranmasna, buralarda el koymaya ilikin hkmler

vardr. Avukatn brosunun aranmasna ilikin karar ancak mahkemece verilebilir ve arama
ancak C. Savcsnn denetiminde yaplabilir. Artk bir avukatn brosunun C. Savcs
olmadan aranmas sz konusu deildir. Yine avukat brosunun aranmas srasnda bal
olduu baronun bakan veya onu temsil eden bir avukat hazr olmaldr.
Avukatn brosunun aranmas srasnda el konulmak istenen bir eyin avukatn
mesleki ilikisine ait olduu ne srlerek el koymaya kar kldnda, bu ey ayrca
paketlenip mhrlenir ve bu konuda gerekli karar vermesi iin hkim veya mahkemeye
gnderilir. Hkim veya mahkeme paketi ap inceleme yapar ve el konulan eyin avukat ile
mvekkili arasndaki mesleki ilikiye ait olduunu saptadnda el konulan ey derhl
avukata iade edilir ve yaplan ilemlere ilikin tutanaklar ortadan kaldrlr. Eer avukata ait
bir gnderiye postada el koyma sz konusu ise ve bu gnderi iin de benzeri bir itiraz ileri
srlr ise ayn ekilde ilem yaplr. Bu ynde verilecek kararlarn 24 saat iinde verilmesi
gereklidir.
El konulan bir eyann soruturma veya kovuturma iin muhafazasnda bir yarar
olmad anlaldnda; resen veya talep zerine, C. Savcs, hkim veya mahkeme
tarafndan iadesine karar verilir. Bu talep zerine verilecek kararlar itiraza tabidir.
132. maddede el konulan eyann muhafazas veya elde karlmasna ilikin usul
kurullar hkme balanmtr.
134. maddede Bilgisayarlarda, bilgisayar programlarnda ve ktklerinde arama,
kopyalama ve el koyma kurallarn dzenlemitir. Buna gre;
Bir sua ilikin soruturma srasnda baka surette delil elde edilmesi imkn yok ise
C. Savcsnn istemi zerine phelinin kulland bilgisayar ve bilgisayar programlar ile
bilgisayar ktklerinde arama yaplmasna, kaytlardan kopya karlmasna, kaytlarn
zlp metin hline getirilmesine hkim tarafndan karar verilir.
El koyma srasnda bilgisayardaki tm verilerin bir yedei karlr ve istemi hlinde
bu yedein bir kopyas pheliye veya vekiline verilir ve husus tutanaa yazlr.

2.9.3.2. Denetleme ve nleme Aramalar

Telekomnikasyon Yoluyla Yaplan letiimin Denetlenmesi (135138. Madde)

135. maddede kimi yerlerde sank deyimine yer verilmesi nedeniyle kovuturma
aamasnda da iletiimin denetlenmesi tedbirine bavurulabilecei dncesi ileri
srlmektedir (Mustafa Ruhan Erdem). 135/4te sanktan bahsedilmekte ise de burada
sann yakalanmas amacyla iletiimin denetlenmesi dzenlendiinden kovuturma
aamasnda sann yakalanmas amacyla iletiimin denetlenmesi tedbiri uygulanabilecektir.

40

Yasada zellikle telekomnikasyon yolu ile yaplan iletiim tabiri kullanlmtr.

Bylece sadece telefon dinlemeler deil, faks, E-Posta vb. aralarla yaplan iletiimin de bu
kapsamda denetlenebilmesi yolu ak tutulmutur. nemli olan iletiimin telekomnikasyon
yolu ile yaplmasdr. Posta yolu ile iletiimin dinlenmesinde kendi kurallar uygulanacaktr.
letiimin denetlenmesi iin u artlarn birlikte gereklemesi gereklidir:
Madde 135/6da belirtilen sulardan birisinin soruturulmas sz konusu olmaldr.
Suun ilendiine dair kuvvetli phe sebepleri bulunmaldr.
Baka trl delil elde edilmesi imkn bulunmamaldr. Bu artn gereklemi
saylmas iin baka suretle delil elde etme yntemlerinin denenmi olmas gerekmez. Bu
baka yollar denense de delil elde etme imknnn bulunmad sonucuna varlabiliyor ise bu
art gereklemi saylr.
Bu artlar birlikte gereklemi ise iletiimin dinlenmesine hkim tarafndan ve
gecikmesinde saknca bulunan hllerde C. Savcs tarafndan karar verilebilir. Karar C.
Savcs vermi ise bu kararn derhl hkimin onayna sunar ve hkim 24 saat iinde bu
konuda karar verir. Hkim 24 saat iinde karar vermez ise ya da C. Savcsnn kararnn
yerinde olmadna karar verir ise tedbir C. Savcs tarafndan derhl kaldrlr. Savcnn
kararnn hkim tarafndan kaldrlmas zerine arada geen sre iinde elde edilen deliller
kullanlamaz nk hkim dinlemeyi onaylamamtr.
Verilecek kararda nelerin bulunmas gerektii madde 135/3te saylmtr. Yklenen
suun tr, hakknda tedbir uygulanacak kiinin kimlii, iletiim aracn tr, telefon
numaras ve iletiim balantsn tespite imkn veren kodu, tedbirin tr, kapsam ve sresi
belirtilir.
Dinleme karar en ok ay iin verilebilir. Bu sre bir defa uzatlabilir. Yani dinleme
sresi alt ay geemez. Bu sre tedbire ilikin kararn verilmesi anndan itibaren balar.
Tedbirin icrasna balama an srenin balangc saylr ise kollua bu sreyi balatmama ve
dolaysyla sreyi uzatma imkn verilir.
Tedbire bir kez son verildikten sonra ayn sula ilgili olarak ayn kii hakknda
yeniden tedbir iletilemez.
phelinin tanklktan ekinebilecek kiilerle yapt iletiim kayda alnmaz. Kayda
alnm bir iletiimin bu nitelikte olduu sonradan anlalrsa bu kaytlar derhl yok edilir.
136. madde uyarnca pheli veya sana yklenen su nedeniyle mdafiinin brosu,
konutu ve yerleim yerlerindeki telekomnikasyon aralar denetlenemez.

41

pheli veya sann yakalanabilmesi iin kullanmakta olduu mobil telefonunun yeri
hkim veya gecikmesinde saknca bulunan hllerde C. Savcsnn kararna istinaden tespit
edilir. Bu hususta verilecek kararda, mobil telefonun numaras ve tespit ileminin sresi
belirtilir. Bu yndeki karar da ay iin verilir ve ancak bir kez uzatlabilir. Yasada C.
Savcsnn verecei kararn hkim onayna sunulmasna ilikin bir dzenleme
bulunmadndan verilecek kararn hkim onayna sunulmasna gerek yoktur.
in nitelii gerei bu yndeki tedbirlere ilikin kararlar gizli tutulur. Bu nedenle
aleyhine karar verilen kii iin itiraz yolu yoktur. Kii her naslsa byle bir tedbire maruz
kaldn rendiinde de itiraz incelemesi yaplamaz. nk bu yol aldnda byle bir
tedbir kararnn verildii ortaya kacak ve tedbir sonusuz kalacaktr. Ancak C. Savcsnn
talebinin hkim tarafndan reddi hlinde bu karara C. Savcsnn itiraz hakknn bulunduuna
ilikin de bir dzenleme yoktur.
137. maddede, iletiimin denetlenmesi kararlarnn yerine getirilmesi ve elde edilen
iletiim ieriklerinin yok edilmesine ilikin usul kurallar dzenlenmitir. Buradaki nemli
yenilik, tespit ve dinlemeye ilikin kaytlarn yok edilmesine karar verilmesi hlinde, yok
etme ileminden sonra 15 gn iinde C. Basavcl tedbirin nedeni, kapsam, sresi ve
sonucu hakknda ilgilisine yazl olarak bilgi verecektir.
138. madde arama ve el koyma ile ilgili genel bir hkm getirmitir. Buna gre; arama
veya el koyma tedbirin uygulanmas srasnda soruturma veya kovuturma ile ilgisi olmayan
ancak baka bir suun ilendii phesini uyandrabilecek bir delil elde edilirse bu delil
koruma altna alnr ve durum derhl C. Savclna bildirilir.
Telekomnikasyon yolu ile yaplan iletiimin denetlenmesi srasnda yaplan
soruturma veya kovuturma ile ilgisi olmayan ancak 135/6. maddede belirtilen sulardan
birisinin ilendii phesini uyandrabilecek bir delil elde edilirse bu delil de koruma altna
alnr ve C. Savclna derhl bildirilir. Bu kapsamda olmayan bir suun ilenmesi ile ilgili
delil tespit edildiinde bu delil kullanlamaz.
Gizli soruturma tedbirlerine ilikin olarak verilen hkim kararlarna kar itiraz yolu
dzenlenmemitir. Buradaki hkmlerin zel nitelii gerei hkimin bu tedbirler iin verdii
kararlara kar itiraz yolu yoktur. Esasen itiraz yolu ak olsa idi bu hak sank iin de
olacandan iletiiminin dinlendiini dnen kiilerin itiraz yolunu kullanarak haklarndaki
tedbiri renme yolu alm olurdu. Bunun yannda savcya itiraz hakk tanndnda, itiraz
inceleyen mahkeme kar taraf durumundaki phelinin de grlerini almak zorunda
kalacandan bu durumda gizli nitelikte olan tedbirin anlam kalmayacaktr. Bu nedenlerle
sz konusu tedbirle ilgili olumlu veya olumsuz kararlara kar itiraz yolu ak deildir.

42

Gizli soruturmac

Gizli soruturmac ve teknik aralarla izleme (139140 madde)

139. madde gizli soruturmac kullanmay dzenlemitir. Gizli soruturmac
kullanabilmek iin;

Soruturma konusu suun 139/7 maddede belirtilen sulardan birisi

olmaldr.
Soruturma konusu suun ilendiine ilikin kuvvetli phe bulunmaldr.
Baka surette delil elde edilmesi imkn bulunmamaldr. Bu artlar
birlikte gereklemi ise hkim veya gecikmesinde saknca bulunan
hllerde C. Savcsnn karar ile kamu grevlileri, gizli soruturmac olarak
grevlendirilebilir.

Gizli soruturmacnn kimlii gizli tutulur, gizli soruturmac su ileyemez.

Teknik aralarla izleme

140. madde teknik aralarla izlemeye ilikin kurallar getirmitir. Teknik aralarla
izleme iin u artlar gerekir:

140/1. maddede yer alan sularn soruturulmas sz konusu olmaldr.

Suun ilendiine dair kuvvetli phe bulunmaldr.
Baka suretle delil elde edilmesi imkn bulunmamaldr.

Bu artlar birlikte gereklemi ise pheli veya sann kamuya ak yerlerdeki

faaliyetleri ve i yeri teknik aralarla izlenebilir. Ses veya grnt kayd alnabilir. Kiinin
evinin gizli olarak izlenmesi, ses ve grnt kayd yaplmas, bu madde uyarnca mmkn
deildir (140/5 madde).
Teknik aralarla izleme kararn hkim, gecikmesinde saknca bulunan hllerde C.
Savcs verir. Savc tarafndan verilen kararlar, 24 saat iinde hkim onayna sunulur. Teknik
arala izleme karar en ok drt hafta iin verilir. Bu sre gerektiinde bir defaya mahsus
uzatlabilir. Yani uzatma ile birlikte teknik arala izleme sresi sekiz haftay geemez.
Elde edilen bulgular soruturma konusu dnda kullanlamaz. Ceza kovuturmas
bakmndan gerekli olmayan bulgular C. Savcsnn gzetiminde ve derhl yok edilir.

43

2.9.3.3. fade ve Sorgu in ar (145146. Madde)

fade ve sorgu iin ar ile zorla getirme kurallar temelde ayndr. 145. maddeye
gre; ifadesi alnacak veya sorguya ekilecek kiinin ncelikle davetiye ile arlaca
gelmedii takdirde zorla getirme karar verilebilecektir.
fade almaya yetkili olan savc meruhatl davetiyesine ramen gelmeyen pheli veya
tank hakknda zorla getirme karar verebilir ve bu karar uyarnca ilgili kii karar veren
savcnn huzuruna zorla getirilir (146/4. madde). Ancak yakalama karar verilmesi
gerektiinde, soruturma aamasnda savc bu ynde karar verilmesi iin sulh ceza hkimine
talepte bulunur ve sulh ceza hkimi yakalama emrini dzenler (98/1. madde). Ancak 98/2.
maddede yazl hller sz konusu ise savc ve kolluk da yakalama emri dzenleyebilir.

fade ve Sorgu Usul (147148 Madde)

zerine su atlan veya phe altna sokulan kimsenin savunma hakkn gvence
altna almak amacyla, sorgunun veya ifade almann ne suretle icra edileceini, madde
ayrntlar ile gstermektedir. Konulan esaslar, hkim, mahkeme, Cumhuriyet savcs, kolluk
mir ve memurlar hakknda ayn derecede olmak zere geerlidir. Maddenin, pheli veya
sann haklarn saptayan ve sonra sorgu yapacak ve ifade alacak yetkililere hitap eden iki
kategori hkm iermesi uygun grlmtr.
nce haklar belirlenebilir:

pheli veya sann ifadelerinin alnmas veya sorguya ekilmeleri

bakmndan tesis edilen haklarn banda birinci fkrann (5) numaral
bendinde yer alan susma hakk geliyor. Susma hakk, Avrupa nsan
Haklar Szlemesinin 6 nc maddesinde yer alp en temel insan
haklarndan birisini oluturan susuzluk
karinesinin tamamlayc
unsurudur. Ancak susma hakk, isnat edilen su hakknda aklamada
bulunmamay kapsamaktadr. Yoksa kii, (1) numaral bentte aka
beyan olunduu zere kimlie ilikin sorular doru olarak
cevaplandrmak zorundadr.
Sorguya ekilecek veya ifadesi alnacak pheli veya sann yararland
ikinci temel savunma hakk, avukat bulundurabilmektir. fade alma veya
sorgudan nce ad geenlere bu haklar hatrlatacak, avukat atayabilecek
durumda deillerse baroca seilecek bir avukat isteyebilecekleri ve onun
hukuk yardmndan yararlanabilecekleri ve bu avukatn vekletname
aranmakszn ifade ve sorguda hazr bulunabilecei bildirilecektir.
nc hak, yakalanan kiinin yaknlarna yakalandn bildirmesinin
salanmasdr.
4.Drdnc hak, ad geenlerin somut delillerin toplanmasn
isteyebileceinin hatrlatlmasdr. Bu husus sorgu ve ifade alma
srasnda, pheli veya sana phe nedenlerini ortadan kaldrmak ve
lehine olan hususlar ileri srmek olanann salanmasn emreden ve (6)
numaral bentte yer alan hkmde, gvence altna alnmtr.
44

(2) numaral bentte yer alan ve pheli veya sana isnat edilen suun da
anlatlacan saptayan hkm de esasl bir gvence oluturmaktadr.

Maddenin ifade alacak veya sorgulama yapacak yetkililere hitap eden hkmleri ve
ykmleri ise, yukarda pheli veya sann haklarna ilikin ykmlere ek olarak unlardr:
o
o
o

Kimliin saptanmas,
fade verenin veya sorguya ekilenin kiisel durumu hakknda bilgi
alnmas,
fade veya sorgunun bir tutanaa balanmasdr.

Bu durumda sank yakaland yerdeki grevli mahkemeye karlr ve bu mahkeme

sann savunmasn aldktan sonra serbest brakabilir. Ancak alt snr be yldan fazla olan
sularda istinabe yolu ile ifade emlak mmkn bulunmadndan ifadenin bu ekilde
alnmas mmkn deildir.

2.10. Kanun Yollar

Tutuklu bulunan pheli veya sank, zabt ktibine veya tutuklu bulunduu ceza infaz
kurumu ve tutukevi mdrne beyanda bulunmak suretiyle veya bu hususta bir dileke
vererek kanun yollarna bavurabilir. Zabt ktibine bavuru hlinde, kanun yollarna
bavuru beyan veya dilekesi ilgili deftere kaydedildikten sonra bu hususlar belirten bir
tutanak dzenlenerek tutuklu bulunan pheli veya sana bir rnei verilir. Kurum
mdrne bavuru hlinde ikinci fkra hkmne gre ilem yaplarak tutanak ve dileke
derhl ilgili mahkemeye gnderilir. Zabt ktibi bavuruyu ilgili deftere kaydeder. Zabt
ktibi veya kurum mdr tarafndan ikinci fkra hkmne gre ilem yapld zaman
kanun yollar iin bu Kanunda belirlenen sreler kesilmi saylr.
Kii kanun yoluna bavururken bavuraca mercide yanlm ise bavurma hakk
kalkmaz. Yanlla bavurulan merci doru yeri belirler ve bavuruyu grevli ve yetkili olan
merciye gnderir.

2.10.1. Olaan Kanun Yollar

2.10.1.1. tiraz (267271. Madde)
Hkim kararlar ile kanunun aka gsterdii hllerde mahkeme kararlarna kar
itiraz yolu aktr.
tiraz usul ve mercii 268. maddede dzenlenmitir. Buna gre; hkim veya mahkeme
kararna kar itiraz, kanunun ayrca hkm koymad hllerde 35 inci maddeye gre
ilgililerin karar rendii gnden itibaren yedi gn iinde karar veren merciye verilecek bir
dileke veya tutanaa geirilmek koulu ile zabt ktibine beyanda bulunmak suretiyle
yaplr. Tutanakla tespit edilen beyan ve imzay mahkeme bakan veya hkim onaylar.
263nc madde hkm sakldr.
45

Kararna itiraz edilen hkim veya mahkeme, itiraz yerinde grrse kararn dzeltir;
yerinde grmezse en ok gn iinde, itiraz incelemeye yetkili olan merciye gnderir. Bu
dzenleme ile mahkeme kendi kararn bir kez daha gzden geirebilmekte ve kararn talep
dorultusunda dzeltir ise artk itirazn merciince incelenmesine gerek kalmamaktadr.
Mahkeme kararnn yerinde olduunu kabul eder ise itiraz incelemek zere evrak merciine
gnderir.
tiraz incelemeye yetkili merciler unlardr:

Sulh ceza hkiminin kararlarna yaplan itirazlarn incelenmesi, yarg evresinde

bulunduklar asliye ceza mahkemesi hkimine aittir.
Sulh ceza ileri, asliye ceza hkimi tarafndan grlyorsa itiraz inceleme
yetkisi ar ceza ilerini gren mahkeme bakanna aittir.
Asliye ceza mahkemesi hkimi tarafndan verilen kararlara yaplacak itirazlarn
incelenmesi, yarg evresinde bulunduklar ar ceza mahkemesine ve bu
mahkeme ile bakan tarafndan verilen kararlar hakkndaki itirazlarn
incelenmesi, o yerde ar ceza mahkemesinin birden ok dairesinin bulunmas
hlinde, numara olarak kendisini izleyen daireye; son numaral daire iin birinci
daireye; o yerde ar ceza mahkemesinin tek dairesi varsa en yakn ar ceza
mahkemesine aittir.
Naip hkim kararlarna yaplacak itirazlarn incelenmesi, mensup olduklar ar
ceza mahkemesi bakanna, istinabe olunan mahkeme kararlarna kar
yukardaki bentlerde belirtilen esaslara gre bulunduklar yerdeki mahkeme
bakan veya mahkemeye aittir.
Blge adliye mahkemesi ceza dairelerinin kararlar ile Yargtay ceza
dairelerinin esas mahkeme olarak baktklar davalarda verdikleri kararlara
yaplan itirazlarda; yenin kararn grevli olduu dairenin bakan, daire
bakan ile ceza dairesinin kararn numara itibaryla izleyen ceza dairesi; son
numaral daire sz konusu ise birinci ceza dairesi inceler.

Bir karara itiraz edilmesi o kararn yerine getirilmesini kendiliinden durdurmaz.

Ancak kararna itiraz edilen merci ya da itiraz inceleyecek merci, kararn verinceye kadar
kararn yerine getirilmesinin durdurulmasna karar verebilir.
tiraz inceleyecek olan merci, yaz ile cevap verebilmesi iin itiraz C. Savcsna ve
kar tarafa bildirebilir. Merci, inceleme ve aratrma yapmak gerekiyor ise bunlar kendisi
yapabilecei gibi yaplmasn da emredebilir. Burada bu emrin muhatab belirtilmemi ise de
mahkemeler soruturma ilemlerine C. Savcl eli ile yaptndan ve cmlenin
balangcnda C. Savclndan bahsedildiinde, soruturma ilemleri C. Savcl tarafndan
yaplacaktr.
tiraz kural olarak durumasz evrak zerinden yaplr. Ancak kanunlarda aksine
hkm var ise ona uyulur. Ancak, mahkeme gerek grrse itiraz inceleme iin duruma da
aabilir. Bu durumda C. Savcs ve mdafi veya vekil dinlenir. Mdafi veya vekil yok ise
bunlarn yerine getii sank, pheli veya katlann (sutan zarar gren, ikyeti)
dinlenmesine ilikin hkm yoktur. Ancak mahkeme gerekli grrse bunlar da
dinleyebilmelidir.
46

tiraz inceleyen merci itiraz yerinde bulmaz ise talebi reddeder. Eer talebi yerinde
grr ise kararn inceledii mercinin kararn kaldrmakla yetinmeyip itiraz konusu
hakknda da karar verir. tiraz mercii bu kararn en ksa zamanda verir.
tiraz merciinin kararlar kesindir. Ancak ilk kez itiraz mercii tarafndan tutuklama
karar veriliyor ise bu karara kar itiraz yoluna gidilebilir. rnein; sulh ceza mahkemesine
tutuklama talebi ile sevk edilen pheli, mahkemece serbest brakldnda bu karara C.
Savcs itiraz edebilir. tiraz inceleyen asliye ceza mahkemesi itiraz yerinde grp sann
tutuklanmasna karar verir ise bu karara kar pheli veya mdafii itiraz edebilir.

2.10.1.2 Temyiz ve Temyiz Makam (286307. Madde)

Genel Olarak Temyiz (286, 287. Madde)

stinaf mahkemelerini kurulmas ile temyiz yolu daha st bir kanun yolu hline
gelmitir. Bu nedenle yasada ncelikle temyiz yolu ak kararlar saylmtr. Temyiz yolu
istinaf mahkemelerinin kararlarna kar gidilebilecek bir yol hline gelmitir. Buna gre;
blge adliye mahkemelerinin BAM (Blge adliye mahkemesi) ceza dairelerinin bozma
kararlar temyiz edilemez. Bu karlar ilk derece adliye mahkemelerine geri gnderilir ve ilk
derece adliye mahkemelerince yeniden yarglama yaplarak karar verilir. CUMKun 284.
maddesi uyarnca BAMn bozma kararna kar ilk derece adliye mahkemesinin direnme
yetkisi yoktur. BAMn bozma dndaki kararlarna kar temyiz yoluna gidilebilir. Ancak;

lk derece mahkemelerinden verilen be yl veya daha az hapis cezalar

ile miktar ne olursa olsun adli para cezalarna kar istinaf bavurusunun
esastan reddine dair blge adliye mahkemesi kararlar,
lk derece mahkemelerinden verilen be yl veya daha az hapis cezalarn
artrmayan blge adliye mahkemesi kararlar,
Sulh ceza mahkemesinin grevine giren sularla ilgili olarak ilk derece
mahkemelerinden verilen hkmlere ilikin her trl blge adliye
mahkemesi kararlar,
Adli para cezasn gerektiren sularda ilk derece mahkemelerinden
verilen hkmlere ilikin su niteliini deitirmeyen blge adliye
mahkemesi kararlar,
Sadece eya veya kazan msaderesine veya bunlara yer olmadna
ilikin ilk derece mahkemesi kararlarn deitirmeyen blge adliye
mahkemesi kararlar,
On yl veya daha az hapis cezasn veya adli para cezasn gerektiren
sulardan, ilk derece mahkemesince verilen beraat kararlar ile ilgili
olarak blge adliye mahkemesince verilen beraat kararlar ile istinaf
bavurusunun esastan reddine dair kararlar,

47

Davann dmesine, ceza verilmesine yer olmadna, gvenlik tedbirine

ilikin ilk derece mahkemesi kararlar ile ilgili olarak blge adliye
mahkemesince verilen davann dmesine, ceza verilmesine yer
olmadna, gvenlik tedbirine veya istinaf bavurusunun reddine dair
kararlar,

Yukardaki bentlerde yer alan snrlar iinde kalmak kouluyla ayn hkmde,
cezalardan ve kararlardan birden fazlasn ieren blge adliye mahkemesi kararlar, temyiz
edilemez.

Temyiz Nedenleri (288, 289, 290. Maddeler)

CMK temyiz nedenlerini, nispi ve mutlak olmak zere iki ana balkta toplamtr.
Hkmn hukuka aykr olarak verilmesi, temyiz nedenidir. Bir hukuk kuralnn
uygulanmam olmas veya yanl uygulanmas, hukuka aykrlktr ve bu durum nispi
temyiz nedenidir. Temyiz talebi incelenirken hukuk kurallarnn uygulanp uygulanmad
veya yanl uygulanp uygulanmad tartlacaktr; bu nedenle bu temyiz nedeni, nispidir.
Ancak CUMK 289. maddede mutlak temyiz nedenleri saylmtr. Bu maddede saylan
hukuka aykrlk nedenlerinin var olmas hlinde bu nedenler temyiz isteminde yer almasa
bile dikkate alnr ve bunlardan birisinin varl hlinde hkmn kanuna aykr olarak
verildii sonucuna varlr. Bu nedenler;

Mahkemenin, kanuna uygun olarak teekkl etmemi olmas,

Hkimlik grevini yapmaktan kanun gereince yasaklanm hkimin
hkme katlmas,
Geerli phe nedeniyle hakknda ret istemi ne srlm olup da bu
istem kabul olunduu hlde hkimin hkme katlmas veya bu istemin
kanuna aykr olarak reddedilip hkimin hkme katlmas,
Mahkemenin kanuna aykr olarak davaya bakmaya kendini grevli veya
yetkili grmesi,
Cumhuriyet Savcs veya durumada kanunen mutlaka hazr bulunmas
gereken dier kiilerin yokluunda duruma yaplmas,
Durumal olarak verilen hkmde aklk kuralnn ihlal edilmesi,
Hkmn 230uncu madde gereince gerekeyi iermemesi,
Hkm iin nemli olan hususlarda mahkeme karar ile savunma
hakknn snrlandrlm olmas,
Hkmn hukuka aykr yntemlerle elde edilen delile dayanmasdr.
Sann yararna olan hukuka aykrlk hlinin varl, tek bana hkmn
sann aleyhine olarak bozulmas iin C. Savcsna yetki vermez.
Savclk, sana tannm bir hakka uyulmadndan bahisle hkm
sann aleyhine olarak temyiz edemez.

48

Temyiz Sresi (291. Madde)

Temyiz istemi, hkmn aklanmasndan itibaren yedi gn iinde hkm veren

mahkemeye verilecek bir dileke veya zabt ktibine yaplacak beyann tutanaa geirilmesi
ile yaplr. Beyann yazld tutanak hkime onaylatlr. Tutuklu sank hakknda, 263. madde
uygulanr. Hkm, yokluunda verilen kiilerce kararn kendilerine tebliinden itibaren yine
yedi gn iinde temyiz edilebilir. Eski hle getirme konusunda CUMK 274. madde
hkmleri uygulanr.

Mahkemece nceleme (296. Madde)

Dilekeyi alan, hkm veren mahkeme, ncelikle temyiz dilekesinin kabule ayan
olup olmadn inceler. Temyiz talebinde bulunann temyiz yetkisi yok ise temyiz sresi
gemi ise veya verilen kararn temyizi kabul deil ise karar veren mahkeme temyiz talebini
reddeder ve bu karar ilgilisine bildirir. Temyiz eden, bu ret kararnn kendisine
bildirilmesinden itibaren yedi gn iinde Yargtaydan bu hususta bir karar verilemesini
isteyebilir. Bu durumda dosya talep ile birlikte Yargtaya gnderilir, ancak bu gnderme
hkmn infazn ertelemez.
Temyiz incelemesine ilikin hkmler u ekilde dzenlenmitir:
Yargtay karar inceledikten sonra CMKun 302. ve 303. maddesinde belirtilen
sebeplerin varl hlinde, hkm bozar ve 304. madde uyarnca dosyay karar veren
BAMa gnderir. BAM, karar aldktan sonra yedi gn iinde dosyay ilk derece adliye
mahkemesine gnderilmek zere kendi C. Basavclna verir.
Yargtay, BAMn kararn 303. maddede belirtilen sebeplerin dnda bir sebeple
yeniden incelenmek ve hkm verilmek zere karar veren BAMa veya baka bir yerdeki
BAMa gnderebilir. Bu durumda dosya kendisine gnderilen BAM karar verir.
Yargtay, hkm; grev veya yetki nedeniyle bozmu ise dosyay, grevli ve yetkili
mahkemeye gnderir.
lk derece mahkemesi tarafndan verilen ve dorudan temyize tabi bulunan ilerle
ilgili bozma kararlar dorudan ilk derece mahkemesine gnderilir.
BAM yapt yarglama srasnda delil tartmas yapacandan, Yargtay aamasnda
yaplacak temyiz incelemesinde sadece hukuki denetim yaplacak, delil tartmas ve takdiri
yaplarak tespit edilen olua ilikin deerlendirme yaplamayacaktr. Esasen bu durum,
istinaf mahkemelerini kurulmasnn asl amacdr.
Bozma zerine yaplacak ilemleri anlatan CMKun 307. maddesi, 226. madde ile
ayn yndedir.

49

2.10.1.3. stinaf, Kanun Yolu ve stinaf Makam

stinaf kurumu CMK ile getirilen yeni kurumlardandr ve belki de en nemlisidir. Zira
bu kurum ile ceza yarglamas aamal bir yarglama hlini almaktadr.
stinaf kurallar, yasada ayrntl bir biimde dzenlenmitir. Buna gre; ilk derece
mahkemelerinden verilen hkmlere kar istinaf yoluna bavurulabilir; ancak, on be yl ve
daha fazla hapis cezalarna ilikin hkmler, blge adliye mahkemesince resen incelenir.
Hkmden nce verilip hkme esas tekil eden veya bakaca kanun yolu
ngrlmemi olan mahkeme kararlarna kar da hkmle birlikte istinaf yoluna
bavurulabilir. Ancak;

Sonu olarak belirlenen iki bin lira dhil adli para cezasna mahkmiyet
hkmlerine,
st snr be yz gn gemeyen adli para cezasn gerektiren sulardan
beraat hkmlerine,
Kanunlarda kesin olduu yazl bulunan hkmlere kar istinaf yoluna
bavurulamaz. Bu kararlar kesindir.

stinaf stemi ve Sresi

stinaf istemi, hkmn aklanmasndan itibaren yedi gn iinde hkm veren

mahkemeye bir dileke verilmesi veya zabt ktibine bir beyanda bulunulmas suretiyle
yaplr; beyan tutanaa geirilir ve tutanak hkime onaylattrlr. Tutuklu sank hakknda
263 nc madde hkm sakldr.
Hkm, istinaf yoluna bavurma hakk olanlarn yokluunda aklanmsa sre tebli
tarihinden balar.
Asliye ceza mahkemelerinde bulunan Cumhuriyet Savclar, mahkemelerinin yarg
evresi ierisindeki sulh ceza mahkemelerinin; ar ceza mahkemelerinde bulunan
Cumhuriyet Savclar, mahkemelerinin yarg evresi ierisindeki asliye ve sulh ceza
mahkemelerinin hkmlerine kar, kararn o yer Cumhuriyet Basavclna geli tarihinden
itibaren yedi gn iinde istinaf yoluna bavurabilirler.
Savclk, kararn kendisine geli tarihini tebli alnd erhi ile tarih atarak
belgeleyecek, mahkeme de bu tarihe gre kararn kesinleme tarihini belirleyecektir. Bu
nedenle gerek savcln bulunduu yerdeki gerekse de mlhakattaki kararlarn savcla
gnderilmesinde savcln kararn geliini belgeleyip mahkemeye bildirmesi gereklidir.
Karar savcla geldikten sonra bu kararn ilgili savcya gnderilmesi arasnda geen srenin
nemi yoktur.
Yasada, srenin; kararn aslnn savcla gelmesinden itibaren balayaca hkme
balanmtr. Bu nedenle yeni dzenlemede kararn savcla verili tarihinin belgelenmesi
kararn kesinleme tarihinin saptanmas asndan son derece nemlidir.

50

Sank ve bu kanuna gre katlan sfatn alm olanlar ile katlma istei karara
balanmam, reddedilmi veya katlan sfatn alabilecek surette sutan zarar grm
bulunanlarn dileke veya beyannda, bavuruya ilikin nedenlerin gsterilmemesi inceleme
yaplmasna engel olmaz.
Cumhuriyet Savcs, istinaf yoluna bavurma nedenlerini gerekeleriyle birlikte yazl
isteminde aka gsterir. Bu istem ilgililere tebli edilir. lgililer, tebli tarihinden itibaren
yedi gn iinde bu husustaki cevaplarn bildirebilirler.

Eski Hle Getirme Sresi inde stinaf Sresinin lemesi

Sank, yokluunda aleyhine verilen hkmlere kar eski hle getirme isteminde
bulunabilir. Eski hle getirme sresi iinde de istinaf sresi iler. Sann eski hle getirme
isteminde bulunduu hllerde, ayrca istinaf isteminde bulunmas gerekir. Bu hlde istinaf
istemi ile ilikili iler, eski hle getirme istemi hakknda karar verilinceye kadar ertelenir.
stinaf bavurusunun etki sresi iinde yaplan istinaf bavurusu, hkmn
kesinlemesini engeller. Hkm, istinaf yoluna bavuran Cumhuriyet Savcsna veya
ilgililere gerekesiyle birlikte aklanmamsa; hkme kar istinaf yoluna bavurulduunun
mahkemece renilmesinden itibaren gereke, yedi gn iinde tebli edilir.

stinaf steminin Hkm Veren Mahkemece Reddi stinaf istemi, kanuni

srenin
gemesinden
sonra
veya
aleyhine
istinaf
yoluna
bavurulamayacak bir hkme kar yaplmsa ya da istinaf yoluna
bavurann buna hakk yoksa, hkm veren mahkeme bir kararla dilekeyi
reddeder.

stinaf bavurusunda bulunan Cumhuriyet Savcs veya ilgililer, ret kararnn

kendilerine tebliinden itibaren yedi gn iinde blge adliye mahkemesinden bu hususta bir
karar vermesini isteyebilirler. Bu takdirde dosya blge adliye mahkemesine gnderilir.
Ancak, bu nedenle hkmn infaz ertelenemez.

stinaf steminin Teblii ve Cevab

276nc maddeye gre hkm veren mahkemece reddedilmeyen istinaf dilekesi veya
beyana ilikin tutanan bir rnei, kar tarafa tebli olunur. Kar taraf, tebli tarihinden
itibaren yedi gn iinde yazl olarak cevabn verebilir.
Kar taraf sank ise bir tutanaa balanmak zere zabt ktibine yaplacak bir beyanla
da cevabn verebilir. Cevap verildikten veya bunun iin belirli sre bittikten sonra dava
dosyas, blge adliye mahkemesine sunulmak zere Cumhuriyet Basavcl tarafndan
blge adliye mahkemesi Cumhuriyet Basavclna gnderilir. 262 ve 263nc madde
hkmleri sakldr.

51

Blge Adliye Mahkemesi Cumhuriyet Savcsnn Grevi

Dava dosyas, blge adliye mahkemesi Cumhuriyet Basavclna geldiinde

incelenerek varsa tebligat eksikliklerinin giderilmesi salandktan ve sunulmas gereken
belge ve deliller de eklendikten sonra, yazl dnceyi ieren bir tebliname ile birlikte
blge adliye mahkemesi ceza dairesine verilir. Blge adliye mahkemesi Cumhuriyet
Basavclnca dzenlenen tebliname, ilgililere de tebli olunur.

Dosya zerinde n nceleme

Dosya zerinde yaplan n inceleme sonunda;

Blge adliye mahkemesinin yetkili olmadnn anlalmas hlinde

dosyann yetkili blge adliye mahkemesine gnderilmesine,
Blge adliye mahkemesine bavurunun sresi iinde yaplmadnn,
incelenmesi istenen kararn blge adliye mahkemesinde incelenebilecek
kararlardan olmadnn, bavurann buna hakk bulunmadnn
anlalmas hlinde istinaf bavurusunun reddine, karar verilir.

Blge Adliye Mahkemesinde nceleme ve Kovuturma

Blge adliye mahkemesi, Cumhuriyet Basavclnn teblinamesini, dosyay ve

dosyayla birlikte sunulmu olan delilleri inceledikten sonra;

lk derece mahkemesinin kararnda usule veya esasa ilikin herhangi bir

hukuka aykrln bulunmadn, delillerde veya ilemlerde herhangi bir
eksiklik olmadn, ispat bakmndan deerlendirmenin yerinde olduunu
saptadnda istinaf bavurusunun esastan reddine,
lk derece mahkemesinin kararnda 289uncu maddede belirtilen bir
hukuka aykrlk nedeninin bulunmas hlinde hkmn bozulmasna ve
dosyann yeniden incelenmek ve hkmolunmak zere hkm bozulan ilk
derece mahkemesine veya kendi yarg evresinde uygun grecei dier bir
ilk derece mahkemesine gnderilmesine,
Dier hllerde, gerekli tedbirleri aldktan sonra ilk derece mahkemesinin
kararn kaldrarak davann yeniden grlmesine ve duruma hazrl
ilemlerine balanmasna karar verir.

Duruma Hazrl

Duruma hazrl aamasnda, blge adliye mahkemesi bakan veya grevlendirecei

ye, 175inci madde hkmlerine uygun olarak duruma gnn saptar; gerekli arlar
yapar. Tutuksuz sana yaplacak arda kendi bavurusu zerine alacak davann
durumasna gelmediinde davasnn reddedilecei ayrca bildirilir.
Mahkemece, gerekli grlen tanklarn, bilirkiilerin dinlenilmesine ve kefin
yaplmasna karar verilir.
52

stisnalar

Duruma aldnda aada gsterilen istisnalar dnda bu Kanunun duruma

hazrl, duruma ve karara ilikin hkmleri uygulanr:

Duruma, bu Kanunun ngrd genel hkmlere gre baladktan

sonra grevlendirilen yenin inceleme raporu okunur.
lk derece mahkemesinin gerekeli hkm de okunur.
lk derece mahkemesinde dinlenilen tanklarn ifadelerini ieren tutanaklar
ile keif tutanaklar, bilirkii raporu, blge adliye mahkemesi duruma
hazrl aamasnda toplanan delil ve belgeler, yaplmsa keif ve
bilirkii aklamalarna ilikin tutanak ve raporlar okunur.
Blge adliye mahkemesi durumasnda dinlenilmeleri gerekli grlen
tank ve bilirkiiler arlr.

Sank Lehine Bavurma Hlinde Verilecek Hkm

stinaf yoluna sank lehine bavurulmusa yeniden verilen hkm, nceki hkmle
belirlenmi olan cezadan daha ar olamaz.

Direnme Yasa

Blge adliye mahkemesi karar ve hkmlerine kar direnilemez; bunlara kar

herhangi bir kanun yoluna gidilemez. tiraz ve temyize ilikin hkmler sakldr.

zel Kanunlarn Temyize likin Hkmleri

Trk Ceza Kanununun 18inci maddesinin drdnc fkras (Sulularn iadesine

ilikin kararlara kar temyiz yolu aktr.) hkm hari; dier kanunlarda temyiz
edilebilecei veya haklarnda Yargtaya bavurulabilecei belirtilmi olup da blge adliye
mahkemelerinin grev alanna giren dava ve ilere ilikin ilk derece mahkemelerinin karar
ve hkmlerine kar istinaf yoluna bavurulur.

2.10.2. Olaanst Kanun Yollar

Yargtay Cumhuriyet Basavcsnn tiraz Yetkisi (308. Madde)

308. maddeye gre; Yargtay ceza dairelerinin birinin kararna kar Yargtay C.
Basavclnn resen veya istem zerine ilamn kendisine verildii tarihten itibaren 30 gn
iinde CGK(Ceza Genel Kurulu) na itiraz hakk vardr. Eer itirazn konusu sann lehine
bir durum ise bu sre aranmaz. Yani 30 gn getikten sonra da Ceza Dairesinin kararna
itiraz olunabilir.

53

Yarglamann Yenilenmesi (m.311323)

Yarglamann yenilenmesi CMKun 311. ve 323. maddelerinde ayrntl olarak

dzenlenmitir. Dzenleme, genel olarak eski dzenleme ile ayn yndedir. 311. maddede
hkmlnn lehine olan yarglamann iade nedenleri saylmtr. Hkmlnn aleyhine olan
yarglamann yenilenmesi nedenleri 314. maddede dzenlenmitir.

Kanun Yararna Bozma (m.309310)

Kanun yararna bozma CMKun 309. ve 310. maddelerinde u ekilde dzenlenmitir:

Madde 309a gre;

Hkim veya mahkeme tarafndan verilen ve istinaf veya temyiz

incelemesinden gemeksizin kesinleen karar veya hkmde hukuka
aykrlk bulunduunu renen Adalet Bakan, o karar veya hkmn
Yargtayca bozulmas istemini, yasal nedenlerini belirterek Yargtay
Cumhuriyet Basavclna yazl olarak bildirir.

Yargtay Cumhuriyet Basavcs, bu nedenleri aynen yazarak karar veya

hkmn bozulmas istemini ieren yazsn Yargtayn ilgili ceza
dairesine verir.

Yargtayn ceza dairesi, ileri srlen nedenleri yerinde grrse, karar

veya hkm kanun yararna bozar.

Bozma nedenleri

223nc maddede tanmlanan ve davann esasn zmeyen bir karara

ilikin ise, karar veren hkim veya mahkeme, gerekli inceleme ve
aratrma sonucunda yeniden karar verir.

Mahkmiyete ilikin hkmn, davann esasn zmeyen ynne veya

savunma hakkn kaldrma veya kstlama sonucunu douran usul
ilemlerine ilikin ise, karar veren hkim veya mahkemece yeniden
yaplacak yarglama sonucuna gre gereken hkm verilir. Bu hkm,
nceki hkmle belirlenmi olan cezadan daha ar olamaz.

Davann esasn zp de mahkmiyet dndaki hkmlere ilikin ise,

aleyhte sonu dourmaz ve yeniden yarglamay gerektirmez.

Hkmlnn
cezasnn
kaldrlmasn
gerektiriyorsa
cezann
kaldrlmasna, daha hafif bir cezann verilmesini gerektiriyorsa bu hafif
cezaya Yargtay Ceza Dairesi dorudan hkmeder.

54

Bu madde uyarnca verilen bozma kararna kar direnilemez.

Yargtay Cumhuriyet Basavcsnn Kanun Yararna Bavurmas

Madde 310a gre

o

309 uncu maddede belirtilen yetki, ayn maddenin drdnc

fkrasnn (d) bendindeki hllere zg olmak zere ve kanun
yararna olarak re'sen Yargtay Cumhuriyet Basavcs tarafndan
da kullanlabilir.
309uncu madde gereince Adalet Bakan tarafndan
bavurulduunda bu yetki, artk Yargtay Cumhuriyet Basavcs
tarafndan kullanlamaz.

55

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET

Yukardaki ilemleri tamamladnzda ceza muhakemesi ve ileyii ile ilgili bilgileri

renmi olacaksnz.
lem Basamaklar

neriler

Ceza muhakemesi tanm ve kavramlar

aklaynz.

5271 Ceza Muhakemesi Hukukundan

faydalannz

Ceza muhakemesi ileyiini aklaynz.

Ceza muhakemesi ileyiini renip

buna ilikin rneklere dair grup
almas yapnz

Ceza muhakemesi konusunu aklaynz.

Ceza muhakemesi konusunu artlarn

inceleyip snfta sunum yapnz.

Ceza muhakemesi artlarn aklaynz.

Ceza muhakemesi hukukunun temel

ilkeleri ve ispat konulu gazete kesi
hazrlaynz.

Ceza muhakemesi hukukunun temel

ilkelerini aklaynz.

Yarglama biimine ilikin ilkeleri

tartnz

spata ilikin ilkeleri aklaynz.

Yarglamann abukluu ilkelerini

tartnz.

Yarglama biimine ilikin ilkeleri

aklaynz.
Yarglamann abukluu ilkelerini
aklaynz

56

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki oktan semeli sorulara cevap vererek kendinizi deerlendiriniz.
1.

Aadakilerden hangisi, Ceza Muhakemesi Hukukunu tanmlamaz?

A) Bir suun ilenip ilenmediini ortaya karr.
B) lenen suun kim tarafndan ilenmi olduunu belirler.
C) Ceza meyyidesinin ne olaca meselesine zm getirir.
D) ddia, savunma ve yarglama nitelii tamaz.

2.

Ceza muhakemesinin konusu olan bir ceza uyumazlnn zmnde aadaki

unsurlardan hangisi yoktur?
A) Tevik unsuru
B) Kovuturma unsuru
C) Kii ve fiil unsurlar
D) Soruturma unsuru

3.

Kanunsuz su ve ceza olmaz, ilkesine aadakilerden hangisi uymaz ?

A) Su ve cezann kanunla konulmas
B) Aleyhteki ceza kanunlarnn gemie etkili olmamas
C) Kyasn yasak olmas (TCK. md.2/3)
D) Su tekil etmeyen bir fiil olmas

4.

Aadakilerden hangisi yarglama sjelerinden deildir?

A) Hkim - Cumhuriyet Savcs
B) Sank
C) Tank
D) Mdahil

5.

Mahkeme kararlarndan, son kararda aadakilerden hangisi verilemez?

A) Beraat karar
B) Mahkmiyet karar
C) Azmettirme
D) Yarglamann durmas

6.

Aadakilerden hangisi tutuklama nedenlerinden deildir?

A) Sann kamas, kaaca phesini uyandran somut olgularn olmas
B) Hapis cezasnn st snr iki yldan fazla olmayan sularda
C) Tank, madur ve bakalar zerinde bask giriiminde bulunmas hususlarnda
kuvvetli phe olmas
D) in nemi, verilmesi beklenen ceza veya gvenlik tedbiri ile tutuklama
kararnn aka lsz olmamas

57

7.

Adli kontrol ile hangi tedbir konamaz?

A) Yurt dna kamamak
B) Silh bulunduramamak veya tayamamak, gerektiinde sahip olunan silhlar
makbuz karlnda adli emanete teslim etmek
C) Aile ykmllklerini yerine getireceine ve adli kararlar gereince demeye
mahkm edildii nafakay dzenli olarak deyeceine dair gvence vermemek
D) Hkim tarafndan belirlenen yerlere, belirtilen sreler iinde dzenli olarak
bavurmak.

8.

Aadakilerden hangisi, itiraz incelemeye yetkili mercilerden deildir?

A) Naip hkim kararlarna yaplacak itirazlarn incelenmesi, mensup olduklar ar
ceza mahkemesi yesi
B) Asliye ceza mahkemesi hkimi tarafndan verilen kararlara yaplacak itirazlarn
incelenmesi, yarg evresinde bulunduklar ar ceza mahkemesi
C) Sulh ceza hkiminin kararlarna yaplan itirazlarn incelenmesi, yarg evresinde
bulunduklar asliye ceza mahkemesi hkimi
D) Sulh ceza ileri, asliye ceza hkimi tarafndan grlyorsa itiraz inceleme
yetkisi ar ceza ilerini gren mahkeme bakan

9.

Aadakilerden hangisinde Blge Adliye Mahkemelerinin bozma dndaki

kararlarna kar temyiz yoluna gidilemez?
A) lk derece mahkemelerinden verilen be yl veya daha az hapis cezalarnda
B) Davann dmesine, ceza verilmesine yer olmadna, gvenlik tedbirine ilikin
ilk derece mahkemesi kararlarnn kablnde
C) lk derece mahkemelerinden verilen be yl veya daha az hapis cezalarn
artrmayan blge adliye mahkemesi kararlarnda
D) Sulh ceza mahkemesinin grevine giren sularla ilgili olarak ilk derece
mahkemelerinden verilen hkmlere ilikin her trl blge adliye mahkemesi
kararlarnda

10.

Olaanst kanun yollar, aadakilerden hangisini uygulatmaz?

A) Yargtay Cumhuriyet Basavcsnn itiraz yetkisini kullanmasn
B) Kanun yarar bozmay
C) Yarglamann yenilenmesini
D) Mahkemece incelemeyi

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz konularla ilgili renme faaliyetlerini
tekrarlaynz.
Tamam doru ise modl deerlendirme sorularna geiniz.

58

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere, verilen bilgiler doru ise (D) yanl
ise (Y) yaznz.
1.

( ) Ceza Hukukunun temel kaynaklar; Anayasa, kanunlar, yardmc kaynaklardan

ibaret deildir.

2.

( ) Ceza Hukuku alanndaki temel kanun, 26 Eyll 2004 tarih ve 5237 sayl Trk
Ceza Kanunudur.

3.

( ) Ceza, toplumca deer verilen yararlarn nemli derecede ihlaline kar Devletin
ngrd yaptrmdr.

4.

( ) Suta ve cezada kanunilik ilkesine gre Kanunun ak olarak su saymad fiil

iin kimseye ceza verilmez.

5.

( ) Arlatrlm mebbet hapis cezas, hkmlnn hayat boyunca devam eden ve

sk gvenlik rejimine gre ektirilen cezadr.

6.

( ) Fiili iledii srada on iki yan doldurmam olan ocuklarn ceza sorumluluu
vardr.

7.

( ) Ceza kanunlarn bilmemek mazaret deildir.

8.

( ) Adli para cezas, be gnden az ve yedi yz otuz gnden fazla olmamak zere
belirlenen tam gn saysna gre hesaplanr.

9.

( ) Gvenlik tedbirleri; seme, seilme ehliyetinden ve dier siyas haklar

kullanmaktan alkoymaz.

10.

( ) Dava ve ceza zaman am, re'sen uygulanr ve bundan pheli, sank ve hkml
vazgeemez.

11.

( ) Ceza muhakemesinin konusu, bir ceza uyumazlnn zmdr.

12.

( ) Kusur, su tekil eden bir fiilin isnat kabiliyeti bulunan kimse tarafndan bilerek ve
istenerek ilenmesidir.

13.

( ) Anayasamza(Alenilik ilkesi) gre mahkemelerde durumalar herkese ak

deildir.

14.

( ) Mdahil; pheli veya sann ceza muhakemesinde savunmasn yapan kiidir.

15.

( ) Son karar; mahkemenin, duruma sonunda verdii ve uyumazl zen, birinci

derece yarglamay sona erdiren karardr.
59

16.

( ) Kovuturma aamasnda baka bir delil toplanmasna ilikin hkmden nce

verilen kararlarn hepsi, ara karar niteliinde deildir.

17.

( ) Ar ceza mahkemesinin grevine girmeyen sularda, tutuklulukta kalma sresi

alt aydr.

18.

( ) Kolluk, yakalama annda kiiye kanuni haklarn bildirmekle ykmldr.

19.

( ) Arama, pheli kii veya delillerin ya da msadere edilecek eyann ele

geirilmesi amacyla ev veya dier yerlerde gzetleme yaplmasdr.

20.

( ) Hkim kararlar ile kanunun aka gsterdii hllerde, mahkeme kararlarna kar
itiraz yolu aktr.

60

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1

10

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1

10

61

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

62

KAYNAKLAR
KAYNAKLAR

Adalet Bakanl CMK Eitim Semineri Notlar, 2004.

ERDENER Yurtcan, Ceza Yarglamas Hukuku, Beta Basm Yayn Datm

A, stanbul, 1994.

www.adalet.gov.tr/eitim

www.ceza-bb.adalet.gov.tr

63