Zavrsni Rad MarkoSilj

SADRAJ
1.
Uvod.................................................................................................................. 3
2.
Osnovni pojmovi................................................................................................... 3
3.
2.1
Komponente elija i baterija............................................................................... 4
2.2
Klasifikacija elija i baterija...............................................................................4
2.2.1
Primarne baterije...................................................................................... 4
2.2.2
Sekundarne baterije...................................................................................5
2.2.3
Reserve baterije........................................................................................ 6
2.2.4
Gorivne elije.......................................................................................... 7
Tipovi sekundarnih baterija...................................................................................... 8

3.1 Nikl-kadmijske (NiCd) baterije................................................................................8
3.2 Nikl-metal hidridne (NiMH) baterije.........................................................................9
3.3 Olovno-kiselinske (SLA) baterije...........................................................................10
3.4 Litijum-jonske (Li-ion) baterije............................................................................. 11
4.
Modeli baterija................................................................................................... 12
4.1
Idealni model baterije..................................................................................... 12
4.2
Jednostavni model baterije............................................................................... 12
4.3
Modifikovani model baterije............................................................................13
4.4
Tevenenov model baterije................................................................................13
4.5 Poboljani Tevenenov model baterije......................................................................14

4.6 Dinamiki model baterije..................................................................................... 15
4.7 Dinamiki model baterije etvrtog reda....................................................................15
5.
epardov model baterije........................................................................................ 17

5.1
Opis epardov modela baterije..........................................................................17
5.2
Izdvajanje parametara modela iz karakteristika proizvoaa.....................................19
5.2.1 Aproksimacija unutranje otpornosti..................................................................21
6.
5.2.2
Parametri modela.................................................................................... 22
5.2.3
Parametri modela za najpopularnije tipove baterija..........................................24
5.3
Modeliranje baterije u Matlab-u........................................................................25
5.4
Validacija tanosti modela...............................................................................28
Poboljani model baterije u Matlab/Simulink okruenju.................................................30

6.1 Temperaturna zavisnost parametara modela..............................................................30
1
Marko ilj, 2010. Univerzitet u Istonom Sarajevu, Elektrotehniki fakultet
6.2 Ogranienje dubine pranjenja i ivotni ciklus baterije.................................................35

7.
Baza podataka............................................................................................... 38
8.
Zakljuak.......................................................................................................... 42
2
1. Uvod
Ovaj rad ine, pored uvodnog dijela, pet poglavlja, zakljuak i literatura.
U drugom poglavlju ovog rada objanjeni su osnovni pojmovi vezani za baterije.
Izvrena je klasifikacija baterija, u zavisnosti od njihove sposobnosti ponovnog punjena, na
primarne i sekundarne. U okviru ove podjele, koriste se i druge klasifikacije za identifikaciju
odreenih struktura i dizajna, kao to su reserve baterije i gorivne elije.
U treem poglavlju rada su opisani najee koriteni tipovi sekundarnih baterija: niklkadijumske (NiCd), nikl-metal hidridne (NiMH), olovno-kiselinske (SLA) i litijum-jonske
(Li-Ion). Ukratko je opisan istorijski razvoj svake baterije, njihove prednosti, nedostaci i
ogranienja.
U etvrtom poglavlju opisano je sedam razliitih modela baterija koji se najee
spominju u literaturi: idealni, jednostavni, modifikovani, Tevenenov, poboljani Tevenenov,
dinamiki model baterije i dinamiki model etvrtog reda. Ukratko su opisane glavne odlike i
nedostaci svakog od ovih modela.
U petom poglavlju je opisan epardov model baterije koji se uobiajeno koristi za
modeliranje iroke klase tipova baterija. Date su pretpostavke i ogranienja na kojima je
zasnovan ovaj model. Zatim je dat postupak izdvajanja parametara modela na osnovu krivih
pranjenja koje nam daju proizvoai. Nakon izraunatih parametara, napravljen je model
baterije u Matlab/Simulink okruenju, i na kraju izvrena je validacija tanosti modela.
Kako originalni epardov model baterije ne podrazumijeva promjene parametara
baterije sa temperaturom, u estom poglavlju ovog rada je predloeno poboljanje postojeeg
modela na osnovu empirijski dobijenih podataka. Poboljani model izgraen je u
Matlab/Simulink okruenju. Takoe, epardov model je poboljan i sa uvoenjem ogranienja
dubine pranjenja baterije.
U sedmom poglavlju ovog rada je napravljena baza podataka za odreene tipove
Panasonic-ovih baterija, tako da se izborom odreene baterije i unoenjem eljene
temperature, podaci koji su pohranjeni u M-file, direktno upisuju u nju. Za ove potrebe je
iskoriten poboljani epardov model baterije koji u sebi sadri temperaturu kao ulaznu
promjenjivu.
2. Osnovni pojmovi
3
2.1
Komponente elija i baterija
Baterija je ureaj koji pretvara hemijsku energiju, koja je sadrana u aktivnim

materijalima, direktno u elektrinu energiju putem elektrohemijske oksidaciono-redukcione
reakcije. U sluaju ponovo punjivih sistema, baterija se puni obrnutim procesom.
Iako se termin baterija esto koristi, osnovna jedinica od koje se ona sastoji je
elija. Baterija se sastoji od jedne ili vie elija, povezanih u nizu, paralelno ili
kombinovano, u zavisnosti od potrebnog kapaciteta i napona. Tri glavne komponente, koje
ine svaku eliju, su:
1. Anoda - negativna elektroda koja isputa anjone i/ili privlai katjone i na njoj se
odvija proces redukcije.
2. Katoda - pozitivna elektroda na kojoj se odvija proces oksidacije jer joj anjon
predaje jedan ili vie svojih elektrona.
3. Elektrolit - jonski provodnik koji predstavlja medijum za prenos naelektrisanja
unutar elije, izmeu anode i katode. Elektroliti su obino tenosti, kao to su rastvori soli,
kiselina i baza.
Najpovoljnije kombinacije materijala od kojih se prave anoda i katoda su one koje e
dati veliki kapacitet.
elije mogu da se prave u raznim oblicima i konfiguracijama kao to su cilindrini,
ravni, dugmasti (slika 2.1) i one su hermetiki zatvorene kako bi se sprijeilo curenje
elektrolita. Neki tipovi elija su opremljeni sa ventilacionim ureajima ili drugim sredstvima
kako bi se oslobodili nagomilanih gasova.
Slika 2.1 Razliiti tipovi baterija: ravne, cilindrine i dugmaste baterije
2.2
Klasifikacija elija i baterija
Elektrohemijske elije i baterije se dijele na primarne (nepunjive) i sekundarne

(punjive), u zavisnosti od sposobnosti ponovnog punjena. Pored ove klasifikacija, postoje i
druge klasifikacije koje se koriste za identifikaciju odreene strukture ili dizajna.
2.2.1
Primarne baterije
4
Primarne baterije nisu u stanju da se ponovo pune i stoga kada se jednom isprazne nisu
vie za upotrebu. Mnoge primarne elije u kojima nema slobodnog ili tenog elektrolita se
nazvaju suve elije.
One su pogodan, obino jeftin i jednostavan izvor energije za prenosne elektronske i
elektrine ureaje, fotografsku opremu, igrake, kao i niz drugih aplikacija. Opte prednosti
primarnih baterija su dug rok trajanja, jednostavnost koritenja i male brzine pranjenja.
Primarne baterije imaju manju brzinu vlastitog pranjenja od sekundarnih baterija, tako da se
prilikom upotrebe iskoristi skoro cijeli njen kapacitet. Veina visoko kapacitivnih primarnih
baterija se koristi u vojnim aplikacijama i signalizaciji.
Primarne baterije su obino sastavljene od jedne ili vie elija koje su cilindrinog ili
dugmastog oblika.
Slika 2.2 Primjer primarnih baterija
2.2.2
Sekundarne baterije
Sekundarne baterije se mogu elektrino napuniti, nakon pranjenja, na svoje prvobitno

stanje kada struja protekne u suprotnom smjeru od smjera struje pranjena. One su ureaji za
skladitenje elektrine energije, a poznate su jo kao i akumulatori.
Primjene sekundarnih baterija su podjeljenje u dvije osnovne kategorije:
1. One aplikacije u kojima se sekundarne baterije povezuju i pune na primarnim izvorima
energije, i koriste se kao ureaji za skladitenje elektrine energije. Primjeri su
automobilski i avionski sistemi, hibridna elektrina vozila.
2. One aplikacije u kojima se sekundarne baterije koriste kao primarne i nakon upotrebe
se ponovo napune umjesto to bi bile baene. Ove vrste baterija se koriste u elektrinim
alatima, elektrinim vozilima, za utedu u trokovima, jer mogu da se pune umjesto to
bi bile baene i u aplikacijama koje zahtjevaju visoku iskoritenost kapaciteta kao to
je to sluaj sa primarnim baterijama.
5
Slika 2.3 Primjer sekundarne baterije
Sekundarne baterije se odlikuju (pored njihove sposobnosti da se pune) visokom

gustinom snage, velikom brzinom pranjenja i dobrim performansama na niskim
temperaturama. Njihova gustina energije je uglavnom nia od primarnih baterija, a i
sposobnost zadravanja punjenja je slabija nego kod veine primarnih baterija, iako se
kapacitet sekundarnih baterija, koji se izgubi tokom stajanja, nadoknadi ponovnim punjenjem.
Neke baterije, poznate kao mehaniki punjive, se pune zamjenom elektroda, obino
metalnih anoda, sa novim.
2.2.3
Reserve baterije
Reserve baterije su vrsta primarnih baterija kod kojih je kljuna komponenta odvojena
od ostatka baterije prije aktiviranja. U ovom stanju, vlastito pranjenje je eliminisano, a
baterija je u stanju da se dugorono skladiti. Obino je elektrolit komponenta koja je
izolovana. U drugim sistemima, kao to su toplotne baterije, baterija je neaktivna sve dok se
ne ugrije, topljenjem vrstog elektrolita, koji tada postaje provodan. Reserve baterije se
koriste, na primjer, da obezbjede visok nivo snage za relativno kratak vremenski period, u
raketama, torpedima i drugim oruanim sistemima.
Slika 2.4 Primjer reserve baterije
6
2.2.4
Gorivne elije
Gorivne elije su elektrohemijske galvanske elije koje pretvaraju galvansku hemijsku

energiju direktno u elektrinu energiju i ne podlijeu Karnoov ciklusu ogranienja toplote
motora. Gorivna elija se razlikuje od baterije po tome to ima sposobnost proizvodnje
elektrine energije, samo onda kada se aktivni gorivni materijal, ijim sagorijevanjem dolazi
do proizvodnje energije, ubacuje izmeu elektroda gorivne elije. Gorivna elija e prestati da
proizvodi elektrinu energiju im se ubaeni gorivni materijal potroi.
Materijali, od kojih su napravljenje elektrode, se ne troe u toku reakcije i imaju
katalizatorska svojstva koja pospjeuju elektroredukcionu ili elektrooksidacionu reakciju.
Anode, koje se koriste u gorivnim elijama, su uglavnom gasovite ili tene (u odnosu
na metalne anode koje se uglavnom koriste kod veine baterija). Kiseonik ili vazduh je
dominantan oksidant koji se uvodi na stranu katode.
Tehnologija gorivnih elija se moe klasifikovati u dvije kategorije:
1. Direktni sistemi gdje goriva, kao to su vodonik, metanol i hidrazin, mogu direktno da
reaguje u gorivnoj eliji.
2. Indirektni sistemi u kojima se goriva, kao to je prirodni gas ili druga fosilna goriva,
prvo konvertuju sa gasom koji je obogaen hidrogenom, a zatim se ubacuje u gorivnu
eliju.
Gorivni elijski sistemi imaju nekoliko konfiguracija u zavisnosti od kombinacije
goriva i oksidanta koji koriste, tipa elektrolita, temperature rada i primjene u realnom sistemu.
Tehnologija ovih elija je krenula u pravcu razvijanja prenosnih aplikacija, sa nivoom
snage od 1 do 100 W, i tako pravei sve manju razliku izmeu baterija i gorivnih elija.
Slika 1.5 Primjer gorivne elije
7
3. Tipovi sekundarnih baterija

3.1 Nikl-kadmijske (NiCd) baterije
Tehnologija alkalnih nikl baterija zapoela je 1899. godine kada je Waldmar Jungner
izumio nikl-kadijumsku bateriju. Materijal, koji se koristio za izradu ovih baterija, je bio skup
u poreenju s materijalom drugih baterija to je ograniilo njihovu upotrebu. 1947. god.
zapoinju istraivanja na zatvorenoj NiCd bateriji koja je imala sposobnost ponovnog
vraanja unutranjih plinova, koji su stvoreni za vrijeme punjenja, umjesto da ih puta vani.
Ova prednost je vodila ka modernoj zatvorenoj NiCd bateriji koju koristimo i danas. Ove
vrste baterija su dobre i za brza i za spora kao i pulsirajua i kontinuirana punjenja.
Veoma je vano da se NiCd baterije duboko prazne, jer e se u protivnom, formirati
veliki kristali na ploama elija (memorijski efekt) i baterija e izgubiti dio svog kapaciteta.
Primjenjuju se u radio stanicama, medicinskim instrumentima, video kamerama. Preko
50% svih baterija, za prenosne ureaje, su NiCd baterije. Nove tehnologije baterija, sa veim
kapacitetom i manje otrovnim metalima, polako potiskuju NiCd.
Prednosti
1. Brzo i jednostavno punjenje, ak i nakon dugog skladitenja
2. Mogu imati preko 1500 ciklusa punjenja-pranjenja
3. Dugo vrijeme skladitenja u bilo kom stanju napunjenosti
4. Jednostavno uvanje i transport
5. Dobre karakteristike na niskim temperaturama
6. Najjeftinije baterije po jednom ciklusu
7. Dostupne u raznim oblicima i izvedbama i uglavnom su cilindrine
Ogranienja
1. Relativno mali kapacitet u poreenju sa novijim baterijama
2. Izraen memorijski efekt i zato ih je potrebno periodino puniti-prazniti da bi se obezbjedio
dug radni vijek
3. Sadre opasne metale
4. Imaju relativno veliko vlastito pranjenje i zato zahtijevaju punjenje nakon skladitenja
Memorijski efekt
Termin memorijski efekat opisuje baterijsko pamenje take do kada je baterija obino
pranjena. Drugim rijeima, ako se NiCd baterija uvijek prazni do samo 50% kapaciteta,
vjerojatno nikad nee moi dati vie kada nam zatreba za odreenu aplikaciju. Mnogi
korisnici, koji ne znaju za ovaj efekt, jednostavno bace bateriju jer misle da nije vie
upotrebljiva. Postoji nain da se baterija popravi od memorijskog efekta, tako to se
8
isprazni do 1V po eliji i tada se napuni do kraja. Ovaj postupak se ponovi nekoliko puta dok
se ne dobije nominalni kapacitet a ne onaj zapameni. Ako je baterija stvarno stara i nema
vie kapaciteta, mogunost da se radi o memorijskom efektu je jako mala, tako da je vrijeme
da se promjeni. Meutim, ako se baterija ispravno koristi od samog poetka njenog koritenja,
tako to se prazni do kraja i tek onda puni, memorijski efekat nee postojati.
3.2 Nikl-metal hidridne (NiMH) baterije

Istraivanja NiMH baterija zapoinju 1970-ih godina u smislu traenja naina za
skladitenje hidrogena u nikl-hidrogen bateriji. Danas, nikl-hidrogen baterije se uglavnom
koriste za satelite. Velike su i imaju eline spremnike koji su pod visokim pritiskom i veoma
su skupe.
U ranim danima eksperimentiranja sa NiMH baterijama, metal-hidrid legura je bila
nestabilna unutar elije i nisu se mogli postii zadovoljavajui rezultati. To je usporilo razvoj
ovog tipa baterije. Nova hidrid legura je razvijena 1980-ih godinama i bila je dovoljno
stabilna za koritenje u eliji. Od tada, NiMH baterija se konstantno usavrava, uglavnom u
smislu kapaciteta.
Za uspjeh ovih baterija je zasluan vei kapacitet i koritenje metala koji nisu opasni
za ivotnu okolinu. Moderna NiMH baterija ima 40% vei kapacitet od NiCd baterije a
postoji potencijal za jo veu razliku ali i sa nekim negativnim posljedicama.
NiMH baterije imaju izraen efekat vlastitog pranjenje i on je oko 1.5 do 2 puta vei
od NiCd baterija. Vlastito pranjenje se moe smanjiti izborom pogodne legure koja redukuje
koroziju ali se tim postupkom smanjuje i kapacitet baterije.
Prednosti
1. 40-50 % vei kapacitet od NiCd baterija i postoji potencijal za jo veom razlikom
2. Manje izraen memorijski efekt od NiCd baterija
3. Jednostavno skladitenje i transport
4. Imaju mogunost reciklae
Ogranienja
1. Ako se duboko prazni, posebno s velikim strujama, skrauje se ivotni vijek baterija
2. Najbolje ih je prazniti sa strujama od 0.2 lt do 0.5 lt
3. Sloenije punjenje - NiMH baterije stvaraju vie topline za vrijeme punjenja i potrebno im
je due vrijeme od NiCd baterija da se napuni, jer je ubrzano punjenje opasno
4. Imaju oko 50% vee vlastito pranjenje od NiCd baterija. Nova poboljanja su smanjila taj
problem ali i kapacitet
9
5. Vea osjetljivost na temperaturu i stoga ih treba uvati na hladnom i na 40% napunjenosti

6. Oko 20% su skuplje od NiCd baterija, posebno one koje su projektovane za velike struje
3.3 Olovno-kiselinske (SLA) baterije

Izumio ih je Francuski fiziar Gaston Plant 1859. godine i one su bile prve baterije
koje su se punile u komercijalne svrhe. Danas se koriste u automobilima, viljukarima,
velikim sistemima besprekidnog napajanja (UPS), itd.
Sredinom 1970-ih godina, istraivai su razvili bezodravajuu olovnu bateriju, koja je
mogla raditi u bilo kom postavljenom poloaju. Teni elektrolit je pretvoren u vlani separator
i kutija baterije je hermetiki zatvorena. Dodati su sigurnosni ventili koji omoguavaju izlazak
plinova koji nastaju kod velikih optereenja.
Tipian kapacitet SLA baterije je od 0.2 do 30 Ah. esta primjena je kod UPS-a za
raunare, pank rasvjetu, alarme.
Od svih modernih baterija, SLA ima najmanji kapacitet po kilogramu i volumenu i
nema izraen memorisjki efekat. Vlastito pranjenje je oko 40% na godinu.
SLA ne omoguava brzo punjenje i tipino vrijeme punjenja je 3 do 6 sati. Uvijek se
moraju uvati u napunjenom stanju, u protivnom stvara se sulfat koji smanjuje kapacitet.
Optimalna radna temperatura je 25 C, dok na niim temperaturama ima smanjen kapacitet.
SLA je manje tetna za ivotnu sredinu od NiCd baterija ali olovo je ini i dalje loim
prijateljem prirode. 90% baterije se moe reciklirati.
Prednosti
1. Jeftina i jednostavna izrada
2. Kada se koriste ispravno mogu dugo trajati
3. Nisko vlastito pranjenje - jedno od najmanjih
4. Niski zahtjevi odravanja - nije izraen memorijski efekat, nema dopunjavanja elektrolita
Ogranienja
1. Ne smiju se skladititi ispranjene
2. Mali kapacitet - lo odnos teine i kapaciteta
3. Relativno mali broj ciklusa dobar izbor za UPS primjenu gdje se rijetko prazni baterija
4. Elektrolit je tetan za ivotnu sredinu
10
3.4 Litijum-jonske (Li-ion) baterije

Rad na litijumskoj bateriji zapoinje 1912. godine sa G.N. Lewis-om ali komericalno
je dostupna tek od 1970. godine kao baterija koja se ne puni, a u 1980-im je nastavljen razvoj
sekundarne baterije ali bez uspjeha zbog sigurnosnih problema.
Litijum je najlaki metal, ima odlian elektrohemijski potencijal i omoguava najvei
kapacitet po teini. Punjive baterije koje koriste litijumsku anodu omoguuvaju veliki radni
napon i odlian kapacitet koji nadmauje sve ostale baterije.
Nakon velikih istraivanja na punjivim litijumskim baterijama za vrijeme 1980-ih
godina, otkriveno je da ciklusi stvaraju promjenu na litijumskoj elektrodi. Te pojave, uslijed
rada i troenja, smanjuju temperaturnu stabilnost i uzrukuje sigurnosne probleme. Kada se to
desi, temperatura brzo dostie taku topljenja koja rezultuje eksplozivnom reakcijom. Velike
koliine takvih elija, 1991. godine, su vraene u Japan na recikliranje nakon sluajeva gdje
su korisnici mobilnih telefona zadobili opekotine lica.
Zbog takvih nestabilnosti litijuma, posebno za vrijeme punjenja, istraivanja su
prebaena na litijum-jonske baterije i 1991. godine Sony je komercijalizovao prvu takvu
bateriju.
Kapacitet Li-ion baterija je duplo vei u odnosu na NiCd baterije. Ove vrste baterija
nemaju izraen memorijski efekat i vlastito pranjenje je duplo manje od NiCd baterija.
Visoki napon Li-ion elije omoguava da mnogi mobilni telefoni danas koriste samo jednu
eliju.
Za rad ovih baterija je potrebna elektronika koja titi svaku eliju od prevelikog ili
preniskog napona i prevelike struje pranjenja ili punjenja i previsoke temperature.
Skladitenje je preporueno na temperaturama od 15C. Proizvoai stalno poboljavaju
Li-ion baterije i svakih 6 mjeseci se pojavi nova vrsta.
Kako Li-ion baterije imaju veliki kapacitet, potrebno je preduzeti zatitne mjere kod
koritenja i testiranja. Ne smiju se prepunjavati, trgati, bacati, unitavati, izlagati visokoj
temperaturi ili rastavljati. Preporuuje se da se baterije koriste sa zatitnom elektronikom.
Prednosti
1.Veliki kapacitet - mogunost za daljim poveavanjem
2. Nisko vlastito pranjenje - duplo manje nego kod NiCd baterija
3. Nema izraen memorijski efekat
Ogranienja
1. Zahtjevaju elektroniku koja titi od visokog napona, struje, temperature
2. Treba izbjegavati dugo skladitenje
3. Ograniena struja pranjenja
4. Problematian transport zbog potencijalne opasnosti od eksplozije
5. Skupe su za proizvodnju - oko 40% skuplja od NiCd baterija
6. Nisu do kraja razvijene i jo uvijek se radi na njihovom usavravanju
11
4. Modeli baterija
Model je matematiki opis realnog sistema sa zadovoljavajuom tanou. Simulacija
modela moe da se razvija iz osnovnih fizikih odnosa ili direktno iz empirijskih podataka.
Najei pristup je da se koriste osnovni fiziki odnosi, kada je to mogue, i empirijski odnosi
za poboljavanje kvaliteta modela.
Danas se koriste razliiti modeli baterija [1] kao to su idealni, jednostavni, modifikovani,
Tevenenov, poboljani Tevenenov, epardov, dinamiki model baterije, dinamiki model
etvrtog reda itd.
4.1 Idealni model baterije
Idealni model baterije je prikazan na slici 4.1. U ovom modelu, baterija je
predstavljena sa jednostavnim naponsko kontrolisanim izvorom. Budui da se unutranji
parametri zanemaruju, model je veoma jednostavan i napon baterije je:
Vbatt = E
(4.0).
Meutim, model ne odraava unutranje karakteristike baterije, pa stoga i ne zasluuje

neko vee razmatranje.
Slika 4.1 Idealni model baterije
4.2 Jednostavni model baterije

Najee koriteni model baterije je prikazan na slici 4.2. Ovaj model se sastoji od
idealnog modela baterije koji je u seriji sa konstantnom unutranjom otpornosti ESR, dok V batt
predstavlja terminalni napon baterije i rauna se kao:
Vbatt = E ESRi
(4.2).
12
Slika 4.2 Jednostavni model baterije
Iako se ovaj model veoma esto koristi, on ne uzima u obzir razliite karakteristike
unutranje otpornosti baterije sa razliitim stanjima napunjenosti, koncentracijom elektrolita.
Ovakav model se primenjuje samo u nekim sklop simulacija gdje se pretpostavlja da je
energija, koja se dobija iz akumulatora, neograniena, ili gdje se napunjenosti daje mali
znaaj. Jasno, ovaj model nije odgovarajui za aplikacije u elektrinim motorima.
4.3 Modifikovani model baterije

Jean Paul Cun [2] je predloio modifikovani model baterije koji se bazira na
konfiguraciji koja je data na slici 4.2. Prema njegovom modelu, u obzir se uzima stanje
napunjenosti baterije, ali pri tome ESR vie nije konstantno, nego se mijenja sa promjenama u
napunjenost. ESR se sada rauna po formuli
ESR=
R0
Sk
,
(4.3)
gdje je Ro poetna unutranja otpornost kada je baterija puna i S = 1 - Ah/lt10, lt10 je

desetoasovni kapacitet (Ah) na referentnoj temperaturi (ova vrijednost varira sa starou
baterije), a k je koeficijent koji je funkcija pranjenja i izraunava se na osnovu k1, k2 i k3, a to
su koeficijenti koji se odreuje na osnovu krive koju daje proizvoa, a oni odgovaraju
brzinama pranjenja.
Mnogi proizvoai baterija koriste ovaj model za praenje ponaanja baterija.
4.4 Tevenenov model baterije
Drugi najee korieni model je Tevenenov model baterije, koji se sastoji od
idealnog nelinearnog naponskog izvora (Eo), unutranje otpornosti (R), kapacitet (CO) i
13
otpornosti (Ro). CO predstavlja kapacitet paralelnih ploa a Ro nelinearnu kontaktnu otpornost

izmeu elektrolita i ploa.
Slika 4.3 Tevenenov model baterije
Glavni nedostatak Tevenenovog modela baterije je pretpostavka da su vrijednosti svih

elemenata konstantne, ali u stvari sve ove vrijednosti su u funkciji radnih uslova baterije.
4.5 Poboljani Tevenenov model baterije

Na slici 4.4 je prikazan model baterije koji je dosta jednostavan i u isto vrijeme
ispunjava sve uslove za dobar model baterije. On uzima u obzir nelinearna karakteristike
elemenata baterije u toku punjenja i pranjenja, kao i njihovu zavisnost od stanja napunjenosti
baterije.
Slika 4.4 Poboljani Tevenenov model baterije
Svi elementi koji su ukljueni u ovaj model su funkcije radnih uslova baterije.
Karakteristike elemenata modela su opisane kao:
14
Otpornik vlastitog pranjenje (Rp):

Uzima u obzir otpornosti pri elektrolizi vode pri visokom naponu. Ova otpornost je funkcija
napona praznog hoda.
Otpornici za punjenja i pranjenja (Rc i Rd):
Oni su u vezi sa elektrolitskim otpornicima, otpornostima ploa i tenosti i svi oni mogu biti
razliiti prilikom punjenja i pranjenja.
Otpornici za preoptereenje i preispranjenje (Rco i Rdo):
Kada je baterija prekomjernog napunjena ili prekomjerno ispranjenja, unutranja otpornost
e biti znatno poveana zbog elektrolitske difuzije.
Kapacitet baterije (Cb):
Baterija troi ili skladiti energiju kao veliki kondenzator. Meutim, to je modelovno kao
naponski izvor.
Glavni parametri, koji treba da budu ukljueni u razvoj modela baterija, su:
karakteristike punjenja, osjetljivost na temperaturu i porast pritiska u elijama.
4.6 Dinamiki model baterije

Dinamiki model baterije je razvijen u [3],[4] na osnovu empirijski dobijene jednaine:
V batt
E(Rb +
K
)i
SOC tb
(4.4)
gdje je:
V batt - terminalni napon baterije
E naponsko kontrolisani izvor
Rb - unutranja otpornost baterije (tipina vrijednost 0.4 )

K - polarizaciona konstanta (tipina vrijednost 0.1 )
i tb - struja pranjenja baterije
SOC - napunjenost baterije
Ovaj model baterije, za razliku od jednostavnog modela koji je opisan jednainom (4.2),
uzima u obzir i nelinearnu zavisnost napona naponsko kontrolisanog izvora E i unutranje
otpornost baterije
Rb
od stanja napunjenosti baterije (K/SOC).
4.7 Dinamiki model baterije etvrtog reda

15
Giglioi [5] je predloio dinamiki model baterije etvrtog reda koji je prikazan na slici
4.5. Model baterije se sastoji od dva dijela: (a) struja Ip koja protie kroz Rp (elektrolitska
reakcija), Rd (omski efekat) i odgovarajue pratee kapacitivnosti Cd i Cw i otpornik Rw, (b)
struja Is koja tee kroz otpornik Rs (vlastito pranjenje).
Slika 4.5 Dinamiki model baterije etvrtog reda
Iako je ovaj model sofisticiran ima i neke nedostatke: (1) vie vremena je potrebno za
raunanje potrebnih parametara modela i (2) procedura modeliranja je previe komplikovana
jer zahtjeva mnogo empirijskih podataka.
16
5. epardov model baterije

5.1 Opis epardov modela baterije
Model baterije, koji je dat na slici 5.1, u literaturi [6] je poznat pod nazivom epardov
model baterije. On je jedan od najpoznatijih i najee koritenih modela za analizu baterija u
FN sistemima, elektrinim automobilima i sl. Ovaj model opisuje elektrohemijsko ponaanje
baterije direktno u pogledu terminalnog napona, napona praznog hoda, unutranje otpornosti,
struje pranjenja i SOC-a (State-of-Charge; napunjenost baterije). Baterija je, prema ovom
modelu, modelovana pomou jednostavnog naponski kontrolisanog izvora koji je u seriji sa
otpornikom konstantne otpornosti i dati model je isti za kolo punjenja i pranjenja baterije.
Slika 5.1 epardov model baterije
Statike i dinamike karakteristike baterije, prema epardovom modelu baterije, mogu

se opisati sljedeim jednainama:
E=E 0
Q
K Qit +
(B it)
A e
(5.1),
Vbatt = E Ri
(5.2).
gdje je:
E = nelinearni napon (V),
E0 = konstantni napona (V),
K = napon polarizacija (V),
Q = kapacitet baterije (Ah),
idt = stvarna napunjenost baterije (Ah),
17
A = amplituda eksponencijalne zone (V),

B = inverzna vremenska konstanta eksponencijalne zone (Ah)-1,
Vbatt = napon baterije (V),
R = unutranja otpornost baterije (),
i = struja baterije (A).
Q
U jednakosti (5.1), K Qit
predstavlja nelinearni napon koji se mijenja sa
promjenom amplitude struje. Kada je baterija skoro potpuno prazna i kada ne protie struja
kroz nju, napon kontrolisanog izvora E se poveava skoro na vrijednost E0. im struja opet
protekne, napon kontrolisanog izvora naglo padne to izaziva i pad terminalnog napona
baterije. Ovaj slijed dogaaja opisuje ponaanje realne baterije ali matematiki model koji
opisuje njeno ponaanje moe da izazove algebarsku petlju i nestabilnost simulacije.
Prema tome, matematiki model (5.1) opisuje naponsko kontrolisani izvor koji zavisi
od stvarne napunjenosti baterije. To znai da kada je baterija skoro potpuno prazna i kada ne
postoji struja koja tee, terminalni napon baterije Vbatt e biti skoro 0.
epardov model baterije je zasnovan na odreenim pretpostavkama i ogranienjima:
1) Pretpostavke modela:
Unutranja otpornost je konstantna tokom punjenja i pranjenja i ne zavise od amplitude
struje
Parametri modela su izvedeni iz karakteristike pranjenja i pretpostavlja se da su isti i tokom
punjenja
Kapacitet baterije se ne mijenja sa amplitudom struje
Temperatura ne utie na ponaanje modela
Vlastito pranjenje baterije nije zastupljeno
Baterija nema memorijski efekat
2) Ogranienja modela:
Minimalni nelinearni napon baterije je 0 V, dok maksimalni napon nije ogranien
Minimalni kapacitet baterije je 0 Ah a maksimalni kapacitet nije ogranien. Dakle,
maksimalna SOC moe biti vei od 100% ako je baterija prepunjena (slika 5.2)
18
Slika 5.2 Zavisnost napona od napunjenosti baterije
5.2 Izdvajanje parametara modela iz karakteristika proizvoaa

Model je matematiki opis realnog sistema sa zadovoljavajuom tanou i stoga je za
svaki model bitno da se dobro odrede njegovi parametri. Osnovna karakteristika epardovog
modela baterije je ta da se parametri modela mogu lako odrediti iz karakteristike pranjenja
koju nam daje proizvoa. Slika 5.3 prikazuje tipinu karakteristiku pranjenja za 1.2 V 6.5
Ah nikl-metal hidridnu bateriju. Kriva pranjenja je data za stalnu struja od 1.3 A ili 0.2 lt,
gdje je lt izraz za struju pranjenja i izraava se kao
=
C n (Ah)
1h
(5.3),
gdje je Cn nominalni kapacitet baterije izraen u Ah, a n osnovno vrijeme (sati) za koje je
definisan nominalni kapacitet.
19
mm
33.0+0/-0.1
61+0/-1.5
Grams
170
Diameter
Height
Approximate
Weight
Nominal Voltage
Average
Rated
Discharge
Capacity
Approx. Internal Impedance
at 1000 Hz at charged state
Charge
Standard
Rapid
Standard
Amb.
Charge
Temp.
Rapid
Discharge
Storage
< 2 years
< 6 months
inch
1.3+0/-0.04
2.40+0/-0.08
Ounces
6.0
1.2 V
6800 mAh
6500 mAh
2 m
650 mA (0.1 lt) x 16 hrs

6500 mA ( 1 lt) x 1.2 hrs
F
0 45 C
32 F 113 F
0 40 C
32 F 104 F
-10 65 C
14 F 149 F
-20 45 C
-4 F 113 F
-20 55 C
-4 F 131 F
Slika 5.3 Tipina karakteristika pranjenja baterije
Tipina kriva pranjenja se sastoji iz tri dijela kao to je prikazano na slici 5.3. Prvi dio
karakteristike pranjenja predstavlja eksponencijalni pad napona kada je baterija potpuno
napunjena to je modelirano eksponencijalnim lanom u jednaini (5.1). irina ovog podruja
zavisi od tipa baterije. Drugi dio karakteristike oznaen je kao nominalna zona i opisuje
promjenu napona baterije sve do njegove nominalne vrijednosti. Na kraju, trei dio
karakteristike odgovara promjeni napona baterije u ispranjenom stanju, gdje napon baterije
naglo pada.
Poto proizvoai uvijek daju listu sa podacima (datasheet) koji se odnose na datu
bateriju, nama je u interesu da odredimo ostale parametre iz krive pranjenja. U tabeli 5.1 i
slici 5.4 data je specifikacija i tipine karakteristike pranjenja za Panasonic-ovu NiMHHHR650D bateriju [7].
20
Tabela 5.1 Lista sa podacima za Panasonic-ovu NiMH-HHR650D bateriju
(a)
(b)
Slika 5.4 (a) i (b) Karakteristike pranjenja pri razliitim strujama
5.2.1 Aproksimacija unutranje otpornosti
21
Unutranja otpornost je veoma vana da bi se adekvatno reprezentovao pad napona

uslijed varijacije struje u bateriji i ona je uglavnom navedena od strane proizvoaa u
specifikacijama. Meutim, testovima je utvreno da otpornosti koje nam daje proizvoa ne
odgovaraju, na najbolji nain, naem modelu baterije. Na primjer, otpor koji je opisan u
specifikaciji Panasonic-ovog modela baterije HHR650D NiMH je 2 m, ali utvreno je da je
otpornost, koji najbolje odgovara, 4.6 m.
Zbog toga je predloeno da se uspostavi analitiki odnos koji povezuje unutranju
otpornost modela sa nominalnim naponom i nominalnim kapacitetom baterije. Unutranja
otpornost utie na izlazni napon baterije. Slijedea relacija pokazuje kako efikasnost () zavisi
od kapaciteta i nominalnog napona baterije:
I nom R I nom
V nom I nom
(5.4).
Nominalna struja koja se koristi za nominalnu krivu pranjenja je:
I nom=Q nom
0.2
1 hr
(5.5),
Pa je,
1
0.2 R Qnom
V nom
(5.6).
U literaturi [6] sa vie od 30 empirijskih testova zasnovanih na razliitim nominalnim
kapacitetima predloen je model baterije sa fiksnom unutranjom otpornosti, a koja se
razlikuje od unutranje optornosti date u specifikacijama proizvoaa, da bi se kriva pranjenja
modela to vie podudarala sa krivom pranjenja proizvoaa. Sa ovim vrijednostima
otpornosti, efikasnost (standardizovanih elija od 1.2 V) je izraunata, a rezultati su prikazani
na slici 5.5.
22
Slika 5.5 Zavisnost efikasnosti od kapaciteta baterije
Slika 5.5 pokazuje da je prosjena efikasnost 99.5%, za 1.2 V, odlina aproksimacija

koja omoguava da se odredi unutranja otpornost:
R=V nom
1
0.2Qnom
(5.7).
Ovaj metod je polazna osnova za odreivanje unutranje otpornosti kada nema dostupnih
drugih informacija.
5.2.2
Parametri modela
Za izvoenje parametara modela baterije iz karakteristika proizvoaa uzeta je

Panasonic NiMH HHR650D, 1.2 V, 6.5 Ah baterija. Tri potrebne take koje se koriste za
odreivanje parametra modela su (sl. 5.3): maksimalni napon baterije, kraj eksponencijalne
B it
zone i kraj nominalne zone. Eksponencijalni dio (A e
) se izraunava pomou prve dvije
take na sljedei nain:
A: pad napona u eksponencijalnoj zoni (V)
A=E Full
Eexp
1.4 V 1.25 V =0.15V
(5.8)
B: inverzna vremenska konstanta eksponencijalne zone (Ah)-1
3
3
=
B
Qexp 1.3 A 1h
2.308
( A h)1
(5.9)
23
Ostali parametri se raunaju koristei jednainu (1). Napon polarizacije K moe se izvesti iz
maksimalnog napona baterije (EFull) i tree take (kraj nominalne zone: QNom i ENom):
e
(BQ Nom 1 )
E FullE Nom + A ( QQ Nom)
K=
(5.10)
e2.31 5.21
1.41.2+ 0.15 ()
(6.55.2)
K=
Zatim, konstantni napon E0 se izvodi iz maksimalnog napona baterije:

E0
E Full
+ K + Ri
= 1.4 + 0.0125 + 0.0046 1.3
0.15 = 1.268 V
(5.11)
Kada smo izraunali potrebne parametre modela baterije, dobijamo konano jednainu kojom
je opisan naponsko kontrolisani izvor pri struji pranjenja od 1.3 A:
E = 1.268
6.5
0.0125
6.51.3 t
3.0004t
+ 0.15 e
(5.12).
Za nominalni napon od 1.2 V i nazivni kapacitet od 6.5 Ah, izvedeni su sljedei
parametri iz tipine karakteristike pranjenja koja je data na slici 5.4 (a).
Fully Charged voltage factor (Faktor maksimalnog napona baterije):
(a) = (1.4 Volt / 1.2 Volt)*100 = 116.6%
Nominal Discharge Current (Nominalna struja pranjenja)
(b) = 1.3A/(6.5Ah/1hr)*100 = 20% (0.2 lt)
Capacity @ Nominal Voltage (Kapacitet @ Nominalni napon)
(c) = (4.5 hours / 5.5 hours)*100 = 81%
24
Exponential Voltage factor (Faktor eksponencijalnog napona)

(d) = (1.27 Volt / 1.2 Volt)*100 = 105.8%
Exponential Capacity factor (Faktor eksponencijalne kapacitivnosti)
(e) = (1 hour / 5.5 hours)*100 = 18.18%
Ovi parametri su priblini i zavise od preciznosti taaka dobijenih sa krive pranjenja.
Sa parametrima koje smo odredili, krive pranjenja su sline onim iz specifikacija
proizvoaa, to je prikazano na slikama 5.6 i 5.7.
Slika 5.6 Poreenje krive pranjenja proizvoaa (plava linija) sa onom koju smo dobili na osnovu izraunatih
parametara (crvena linija) pri nominalnoj struji pranjenja
25
Slika 5.7 Poreenje krivih pranjenja proizvoaa (crvene linije) sa onim koje smo dobili na osnovu
izraunatih parametara (plave linije) pri razliitim strujama pranjenja
Ovaj pristup je opti i moe se primjeniti i na druge tipove baterija da bi se dobili

parametri modela. Oito, ovi parametri su priblini i zavisi od preciznosti taaka dobijenih sa
krive pranjenja.
5.2.3
Parametri modela za najpopularnije tipove baterija
Isti pristup se moe koristiti za izdvajanje parametara za ostale tipove baterija kao to
su: olovno-kiselinske, nikl-kadmijumske i litijum-jonske baterije. Parametri za razliite tipove
baterija dati su tabeli 5.2.
Tip baterije
Parametri
Lead-acid
12 V 1.2
Ah
E0(V)
R()
K(V)
A(V)
B (Ah)-1
12.6463
0.25
0.33
0.66
2884.61
Niklkadijumska
1.2 V 1.3
Ah
1.2505
0.023
0.00852
0.144
5.7692
Litijumjonska
3.6 V 1 Ah
Nikl-metalhidridna
1.2 V 6.5 Ah
3.7348
0.09
0.00876
0.468
3.5294
1.2848
0.0046
0.01875
0.144
2.3077
Tabela 5.2 Parametri za razliite tipove baterija
26
5.3 Modeliranje baterije u Matlab-u

Koristei jednaine (5.1) i (5.2), napravljen je epardov model baterije zajedno, sa
podsistemom potrebnim za modeliranjem baterije u SimPowerSystems kao to je prikazano na
slikama 5.8 i 5.9.
Slika 5.8 epardov model baterije u Matlab/Simulink okruenju
Slika 5.9 Podsistem epardovog modela baterije
Prilikom koritenja modela baterije u Simulink-u potrebno je podesiti odgovarajue

parametre, a to se postie dvostrukim klikom na model baterije i nakon toga se otvara prozor
kao na slici 5.10. U zavisnosti od podeavanja pojedih parametara, dobie se razliite
karakteristike baterije.
27
Slika 5.10 Podeavanje parametara baterije
Battery type. Obezbjeuje skup unaprijed definisanih krivih pranjenja za etiri vrste
baterija:
Lead-Acid (olovno-kiselinska)
Lithium-Ion (litijum-jonska)
Nickel-Cadmium (nikl-kadijumska)
Nickel-Metal-Hydride (nikl-metal hidridna)
Prilikom izbora jednog od ponuenih tipova baterija, uitavaju se odgovarajui
parametri u praznine dialog box-a. Izborom opcije No (User-Defined) ne koristi se ni jedan od
ponuenih modela.
Kada se izabere jedan od ponuenih tipova baterija, the detailed parameters (koji su
vidljivi kada se izabere Show detailed parameters) se ne mogu mijenjati. Ako se eli
promjeniti kriva pranjenja, izabere se eljeni tip baterije za uitavanje podrazumjevanih
parametara, a zatim se izabere No (User-Defined) za pristup detailed parameters.
Nominal Voltage. Nominalni napon baterije (V).
Rated Capacity. Nominalni kapaciteta (Q) baterije se izraava u amper-satima (Ah).
Nominalni kapacitet je minimalni efektivni kapacitet baterije. Maksimalni teorijski kapacitet
(kada napon prelazi 0 V) je generalno jednak 105% od nominalnog kapaciteta. Kada se unese
nominalni kapacitet, maksimalni Q je 1.05*Q.
28
Initial State-Of-Charge. Poetna napunjenost baterije (SOC %). 100 % oznaava

potpuno napunjenu bateriju, a 0 % oznaava praznu bateriju. Ovaj parametar se koristi kao
poetni uslov za simulaciju i ne utie na krivu pranjenja.
Show detailed parameters. Ukoliko se izabere ova opcija, u dialog box-u e se
prikazati detailed parameters baterije. Detailed parameters se mogu mijenjati tako to se
podesi Battery type na No (User-Defined).
Full charge voltage. Naponski faktor (% od nominalnog napona) koji odgovara
maksimalnom naponu baterije, za datu nominalnu struju pranjenja. Na primjer, baterija sa
nominalnim naponom od 1 V i faktrom maksimalnog napona od 110% ima maksimalni napon
od 1.1 V.
Nominal Discharge Current. Nominalna struja pranjenja (% od nazivnog capaciteta/1
h), za koji je kriva pranjenja snimljena. Na primjer, tipiana struja pranjenja za 1,5 Ah
NiMH baterije je 20%: (0,2 * 1,5 Ah / 1h = 0.3A).
Internal Resistance. Unutranja otpornost baterije (izraena u omima). Kada se izabere
jedan od ponuenih tipova baterija, uitava se generika vrijednost, odgovarajui nominalni
napon i nominalni kapacitet baterije. Otpornost treba da bude konstantna tokom punjenja i
pranjenja i ne zavisi od amplitude struje.
Capacity @ Nominal Voltage. Kapacitet (% od nominalnog kapaciteta) koji se iskoristi
iz baterije do pada napona ispod nominalnog napona. Ova vrijednost mora biti izmeu 0% i
100%.
Exponential zone. Napon (% od nominalnog napona) odgovara kraju eksponencijalne
zone. Na primjer, baterija nominalnog napona od 1 V i eksponencijalni napon od 105%
ukazuje na to da se eksponencijalna zona zavrava u 1.05 V.
Plot Discharge Characteristics. Iscrtava se figura koja sadri dva grafikona. Prvi
grafikon predstavlja nominalni krivu pranjenja, a drugi grafikon predstavlja krivu pranjenja
za navedenu struju pranjenja. Kada je potvren izbor, grafikon funkcije ostaje ukljuen i
dopunjava se kada se parametri mijenjaju. Da bi se obrisala slika, opozove se izbor u polju za
potvrdu i zatvori se figura.
Discharge current. Omoguava da se navedu razliite vrijednosti struje pranjenja.
Units. Bira se vrijeme ili amper-sati kao x-osa za grafik.
29
5.4 Validacija tanosti modela

Predloeni model moe da se koristi za modeliranje vie tipova baterija. Vano je da se
utvrdi da li dobijeni parametri pravilno predstavljaju realno ponaanje baterije. Postoji
nekoliko metoda koje se mogu koristiti za provjeru tanosti modela. Mogue je utvrditi
tanost predloenih modela razliitim simulacionim metodama. Predloeni postupak
validacije modela sastoji se od poreenja direktno (po superpoziciji) dobijene krive
pranjenja, koristei model, sa onim krivim iz specifikacija koje je dao proizvoa.
Slike 5.11, 5.12 i 5.13 pokazuju rezultate za baterije: SLA, Li-Ion, NiCd i NiMH.
Slika 5.11 Olovno-kiselinska baterija 12V 1.2 Ah : Poreenje krivih pranjenja proizvoaa (plave
linije) sa onom koju smo dobili na osnovu izraunatih parametara (crvene linije) pri razliitim strujama
pranjenja
30
Slika 5.12 Nikl-kadijumska baterija 1.2 V 1.3 Ah : Poreenje krivih pranjenja proizvoaa (plave
linije) sa onom koju smo dobili na osnovu izraunatih parametara (crvene linije) pri razliitim strujama
pranjenja
Slika 5.13 Litijum-jonska baterija 3.6 V 1 Ah : Poreenje krivih pranjenja proizvoaa (plave linije)
sa onom koju smo dobili na osnovu izraunatih parametara (crvene linije) pri razliitim strujama pranjenja
31
6. Poboljani model baterije u Matlab/Simulink okruenju

6.1 Temperaturna zavisnost parametara modela
Jedna od pretpostavki, opisanog modela baterije je da su svi parametri modela baterije
temperaturno nezavisni, to znai da je modelirana karakteristina kriva pranjenja ista na
temperaturama od -40 C do 50 C (opseg temperatura na kojima se baterija koristi).
Meutim, u realnom uslovima eksploatacije baterija, nikako se ne moe zanemariti
efekat temperature jer ona u velikoj mjeri utie na kapacitet (slika 6.1), karakteristinu krivu
pranjenja i ivotni vijek baterije. Ovo se deava zbog smanjenja hemijske aktivnosti i
poveavanja unutranje otpornosti baterije na niskim temperaturama. Sniavanjem temperature
pranjenja smanjie se kapacitet baterije ali e se poveati njena nagibna kriva.
Slika 6.1 Uticaj temperature na kapacitet baterije
Sve baterije su osjetljive na visoke temperature i duim radom na povienoj

temperaturi znatno se skrauje ivotni vijek baterije. Nasuprot tome, niske temperature imaju
manje uticaja na skraenje ivotnog vijeka baterija od visokih temperatura, ali one usporavaju
hemijske reakcije te privremeno smanjuju raspoloivi kapacitet baterija (slika 6.2)
Na osnovu empirisjkih mjerenja je utvrena relacija koja povezuje nominalni kapacitet
baterije na 25 C i kapacitet Qtemp, na nekoj drugoj temperaturi u rasponu od -40 C do 50 C:
2T
Qtemp=Q25C(0.913 + 1.1 e
4 T
-3 e
)
(6.1),
gdje je T temperatura izraena u Celzijusovim stepenima.

Koristei jednaine (5.1), (5.2) i (6.1), napravljen je novi model baterije zajedno, sa
podsistemom potrebnim za modeliranjem baterije u SimPowerSystems kao to je prikazano na
slikama 6.3 i 6.4.
32
Slika 6.2 Poreenje kapaciteta i ivotnog vijeka baterije za razliite temperature
Slika 6.3 Poboljani model baterije u Matlab/Simulink okruenju
33
Slika 6.4 Podsistem poboljanog modela baterije
Radi lakeg koritenja, cjelokupni model baterije je zamjenjen sa jednim podsistemom, kao
to je prikazano na slici 6.5. Ovaj podsistem ima tri izlaza na kojima se mogu mjeriti napon,
struja i napunjenost baterije.
Slika 6.5 Novi izgled baterije u Matlab-u
Koristei poboljani model baterije, dobijene su krive pranjenje baterije pri istoj
nominalnoj struji od 1.3 A ali na razliitim temperaturama (od -38 C do 40 C).
34
Karakteristine krive pranjenja razlikuje se kod baterija ali generalno najbolje performanse se
dobijaju na temperaturama izmeu 20 C i 40 C. Na viim temperaturama, unutranji otpor se
smanjuje, napon se poveava, a kao rezultat toga je poveanje kapaciteta. Sniavanjem
temperature, smanjie se i kapacitet baterije ali e se poveati njena nagibna kriva kao i to se
vidi sa
slike 6.6.
Slika 6.6 Krive pranjenja baterije pri istoj struji ali na razliitim temperaturama
Jo jedan od naina, kako temperatura moe da utie na ponaanje epardovog modela

baterije je da se prilikom podeavanja parametara baterije na mjestu Rated Capacity (Ah)
umjesto nominalnog kapaciteta (u naem sluaju 6.5 Ah) unose 6.5*(0.913 + 1.1e-2*T - 3e4*T^2), kao to je prikazano na slici 6.7. Prije toga je potrebno definisati vrijednost za T u
Command Window-u kako bi se mogla izraunati vrijednost nominalnog kapaciteta na
odreenoj temperaturi.
Uporeujui rezultate ove metode i poboljanog modela baterije, vidi se da se oni
veoma dobro slau.
35
Slika 6.7 Podeavanje temperaturnih karakteristika modela
Slika 6.8 Krive pranjenja baterije pri istoj struji ali na razliitim temperaturama
36
6.2 Ogranienje dubine pranjenja i ivotni ciklus baterije

ivotni ciklus nikl-metal hidrid baterija, kao i svih drugih punjivih, zavisi od uslova
kojima je baterija izloena, kao to su:
Temperatura tokom punjenja i pranjenja
Dubina pranjenja
Struja punjenja i pranjenja
Nain kontrole punjenja
Izloenost prenapunjenosti i preispraenosti
Uslovi i duina skladitenja
Ako se punjenje-pranjenje odvija na 0.2 lt i na temperaturi od 20 C, moe se postii
oko 500 ciklusa sa iskoritenosti od oko 80 % njenog nominalnog kapaciteta i ovo je
ilustrovano na slici 6.9. Postepeno smanjenje kapaciteta rezultuje poveanje unutranje
otpornosti elije zbog promjena u strukturi elektroda i gubitka elektrolita. Poveanje
unutranje otpornosti je ilustrovano na slici 6.10, to pokazuje postepeno smanjenje srednjeg
napona u toku pranjenja (slika 6.10a) i postepeno poveanje napona u toku punjenja sa
poveavanjem broja ciklusa (slika 6.10b).
Slika 6.9 Zavisnost broja ciklusa od iskoritenosti nominalnog kapaciteta baterije
(a)
37
(b)
Slika 6.10 (a) Smanjenje srednjeg napona sa poveanjem broja ciklusa, (b) Poveeanje maksimalnog napona sa
poveeanjem broja ciklusa
Brzina punjenja je takoe bitan faktor koji utiu na ivotni ciklus. Ako se baterija puni
brzinom koja pramauje brzinu rekombinacije kiseonika, tada kiseonik koji se generie
prilikom punjavanja nee biti reaktivan, a to e uzrokovati poveavanje i temperature i
pritiska u eliji to e se odraziti sa tetnim efektima na bateriju i njen ivotni ciklus.
Vano je jo napomenuti, da epardovim modelom baterije, nije ograniena dubina
pranjenja baterije, tako da se pri bilo kojoj struji pranjenja baterija isprazni na 0 V. U takvim
uslovima, baterija bi veoma brzo postala neupotrebljiva. Stoga je epardov model poboljan i
sa uvoenjem ogranienja dubine pranjenja baterije. Realizacija eme, koja ograniava
pranjenje baterije, je prikazana na slici 6.12 i ona je, takoe, iskoritena za dobijanje krivih
pranjenja na razliitim temperaturama (slike 6.6 i 6.8).
Slika 6.12 ema koja ograniava dubine pranjenja baterije
38
Slike 6.13 (a) i (b) daje uporedni prikaz karakteristinih krivih pri istoj struji pranjenja, sa i
bez ogranienja dubine pranjenja baterije.
(a)
1.5
1.4
1.2
Napon (V)
1
0.8
0.6
0.4
0.2
3
4
Vrijeme (sati)
(b)
Slika 6.13 Uporedni prikaz karakteristinih krivih sa i bez ogranienja dubine pranjenja baterije
39
7. Baza podataka
U sklopu ovog rada je napravljena baza podataka za odreene tipove Panasonic-ovih
baterija, tako da se izborom odreene baterije i unoenjem eljene temperature, podaci koji su
pohranjeni u M-file, direktno upisuju u nju. Za ove potrebe je iskoriten poboljani epardov
model baterije koji u sebi sadri temperaturu kao ulaznu promjenjivu jer upravo kapacitet
baterije, kao to je ranije naglaeno, zavisi zavisnost nje.
Konstantni napon E0, kapacitet Q, unutranja otpornost R, napon polarizacije K,
amplituda eksponencijalne zone A, inverzna vremenska konstanta eksponencijalne zone B i
napunjenost baterije SOC su parametri koji opisuju svaku bateriju. Svaki od ovih parametara
je potrebno izraunati za odreeni tip baterije, kao to je to uraenu u poglavlju 5.2, i unjeti ih
u M-file kao to je prikazano na slici 7.1 i 7.2. Na ovim slikama se takoe vidi koje su
funkcije korietene prilikom realizacije ove baze podataka.
Slika 7.1 Podaci baterija u M-file-u
40
Slika 7.2 Podaci baterija u M-file-u
Kada smo zavrili sa pravljenjem baze podataka, potrebno je podesiti i odgovarajue

parametre u modelu baterije.
Slika 7.3 Dostupne opcije za rad sa baterijom
41
Desnim klikom na model baterije otvara se prozor, kao na slici 7.3, bira se opcija Edit Mask i
njenim aktiviranjem otvara se prozor Mask editor-Parameters (slika 7.4).
Slika 7.4 Podeavanje parametara u modelu baterije
U dijelu Dialog parameters potrebno je unjeti promjenjive, a to su u naem sluaju

Battery_name (naziv baterije) i T (temperatura) i odrediti njihov Type (tip). ekiranjem opcije
Evaluate aktivira se prozor Popups (one per line) u koji unosimo imena baterija koje se nalaze
u naoj bazi podataka (HHR200A, HHR210A, HHR300SCP, HHR650D, HHR900D).
U prozoru Mask Editor Initialization potrebno je podesiti Initialization commands,
kao na slici 7.5, i time omoguavamo povezivanje izabranog modela baterije za bazom
podataka.
Slika 7.5 Inicijalizacija parametara
42
I na kraju, dvostrukim klikom na model baterije otvara se prozor kao na slici 7.6. U
polju Temperature se upisuje eljena temperatura na kojoj elimo da snimimo karakteristike
baterije, a u polju Battery type name biramo tip Panasonic-ove baterije. Kada izaberemo
eljene opcije, podaci iz M-fila e se direktno upisati u na model baterije tako da ne moramo
pojedinano podeavati parametre.
Slika 7.6 Izbor tipa baterije i podeavanje temperature
43
8. Zakljuak
U ovu radu su objanjeni osnovni pojmovi vezani za baterije i izvrena je njihova
klasifikacija, u zavisnosti od sposobnosti ponovnog punjena, na primarne i sekundarne.
Zatim, opisani su najee koriteni tipovi sekundarnih baterija: nikl-kadijumske (NiCd), niklmetal hidridne (NiMH), olovno-kiselinske (SLA) i litijum-jonske (Li-Ion). Ukratko dat je
istorijski prikaz svake baterije, njihove prednosti, nedostaci i ogranienja. Takoe, opisani su
neki modeli baterija koji se najee koriste u praksi. Izdvojene su njihove glavne prednosti i
nedostaci. Dalje, opisan je epardov model baterije koji se uobiajeno koristi za modeliranje
iroke klase tipova baterija. Dat postupak izdvajanja parametara modela na osnovu krivih
pranjenja koje nam daju proizvoai. Kako originalni epardov model baterije ne
podrazumijeva promjene parametara baterije sa temperaturom u radu je predloeno
poboljanje postojeeg modela na osnovu empirijski dobijenih podataka. Poboljani model
izgraen je u Matlab/Simulink okruenju. Na kraju rada, opisana je baza podataka koja je
napravljena za odreene tipove Panasonic-ovih baterija, tako da se izborom odreene baterije
i unoenjem eljene temperature, podaci koji su pohranjeni u M-file, direktno upisuju u model
baterije. Za ove potrebe je iskoriten poboljani epardov model koji u sebi sadri
temperaturu kao ulaznu promjenjivu.
Dalja istraivanja sa aspekta poboljanja modela baterija ila bi u pravcu modeliranja
memorijskog efekta koji je izraen kod NiCd baterija kao i histereznog efekta kod krivih
punjenja i pranjenja.
44
Literatura
[1]
H.L. Chan, D. Sutanto, A New Battery Model for use with Battery Energy Storage
Systems and Electric Vehicles Power Systems,Hong Kong
[2] Jean Paul CUN, Jean No FIORINA, Michael FRAISSE, Henri MABBOUX, The
Experience of a UPS Company in Advanced Battery Monitoring, MGE UPS Systems,
Grenoble, France,'http://wwwmerlin- gerin.eunet.fr/news/techpap/tp02us.ht'
[3] Jayne, M.G., and Morgan, C., A New Mathematical Model of a Lead Acid Battery for
Electric Vehicles, Eighth Int'l Electric Vehicle Conference, Washington, D.C., October 1986.
[4] Sims, R.I., Carnes, J.C., Dzieciuch, M.A. and Fenton, J.E., Computer Modeling of
Automotive Lead Acid Batteries, Ford Research Laboratories Technical Report SR-90- 154,
Sept., 25, I990
[5] Rechargeable Batteries Applications Handbook, TK294 I .R43 1991, Technical
Marketing Staff of Gates Energy Products, Inc.
[6] Olivier Tremblay, Member IEEE, Louis-A. Dessaint, Senior Member IEEE, and AbdelIllah Dekkiche, A Generic Battery Model for the Dynamic Simulation of Hybrid Electric
Vehicles, 2007
[7] http://www.mathworks.com
45

Zavrsni Rad MarkoSilj

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Zavrsni Rad MarkoSilj

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SADRAJ

Komponente elija i baterija............................................................................... 4

Klasifikacija elija i baterija...............................................................................4

Tipovi sekundarnih baterija...................................................................................... 8

Idealni model baterije..................................................................................... 12

Jednostavni model baterije............................................................................... 12

Modifikovani model baterije............................................................................13

Tevenenov model baterije................................................................................13

4.5 Poboljani Tevenenov model baterije......................................................................14

epardov model baterije........................................................................................ 17

Opis epardov modela baterije..........................................................................17

Izdvajanje parametara modela iz karakteristika proizvoaa.....................................19

5.2.1 Aproksimacija unutranje otpornosti..................................................................21

Parametri modela za najpopularnije tipove baterija..........................................24

Modeliranje baterije u Matlab-u........................................................................25

Validacija tanosti modela...............................................................................28

Poboljani model baterije u Matlab/Simulink okruenju.................................................30

6.2 Ogranienje dubine pranjenja i ivotni ciklus baterije.................................................35

Komponente elija i baterija

Baterija je ureaj koji pretvara hemijsku energiju, koja je sadrana u aktivnim

Slika 2.1 Razliiti tipovi baterija: ravne, cilindrine i dugmaste baterije

Klasifikacija elija i baterija

Elektrohemijske elije i baterije se dijele na primarne (nepunjive) i sekundarne

Slika 2.2 Primjer primarnih baterija

Sekundarne baterije se mogu elektrino napuniti, nakon pranjenja, na svoje prvobitno

Slika 2.3 Primjer sekundarne baterije

Sekundarne baterije se odlikuju (pored njihove sposobnosti da se pune) visokom

Slika 2.4 Primjer reserve baterije

Gorivne elije su elektrohemijske galvanske elije koje pretvaraju galvansku hemijsku

Slika 1.5 Primjer gorivne elije

3. Tipovi sekundarnih baterija

3.2 Nikl-metal hidridne (NiMH) baterije

5. Vea osjetljivost na temperaturu i stoga ih treba uvati na hladnom i na 40% napunjenosti

3.3 Olovno-kiselinske (SLA) baterije

3.4 Litijum-jonske (Li-ion) baterije

Meutim, model ne odraava unutranje karakteristike baterije, pa stoga i ne zasluuje

Slika 4.1 Idealni model baterije

4.2 Jednostavni model baterije

Slika 4.2 Jednostavni model baterije

4.3 Modifikovani model baterije

gdje je Ro poetna unutranja otpornost kada je baterija puna i S = 1 - Ah/lt10, lt10 je

otpornosti (Ro). CO predstavlja kapacitet paralelnih ploa a Ro nelinearnu kontaktnu otpornost

Slika 4.3 Tevenenov model baterije

Glavni nedostatak Tevenenovog modela baterije je pretpostavka da su vrijednosti svih

4.5 Poboljani Tevenenov model baterije

Slika 4.4 Poboljani Tevenenov model baterije

Otpornik vlastitog pranjenje (Rp):

4.6 Dinamiki model baterije

Rb - unutranja otpornost baterije (tipina vrijednost 0.4 )

od stanja napunjenosti baterije (K/SOC).

4.7 Dinamiki model baterije etvrtog reda

Slika 4.5 Dinamiki model baterije etvrtog reda

5. epardov model baterije

Slika 5.1 epardov model baterije

Statike i dinamike karakteristike baterije, prema epardovom modelu baterije, mogu

A = amplituda eksponencijalne zone (V),

Slika 5.2 Zavisnost napona od napunjenosti baterije

5.2 Izdvajanje parametara modela iz karakteristika proizvoaa

650 mA (0.1 lt) x 16 hrs

Slika 5.3 Tipina karakteristika pranjenja baterije

Tabela 5.1 Lista sa podacima za Panasonic-ovu NiMH-HHR650D bateriju

5.2.1 Aproksimacija unutranje otpornosti

Unutranja otpornost je veoma vana da bi se adekvatno reprezentovao pad napona

Slika 5.5 Zavisnost efikasnosti od kapaciteta baterije