8.

1
8.2
8.3
8.4

Kuvvetler
Bir Noktada Kesit Tesirlerinin Hesab
rnekler
Doru Eksenli ubuklarda Kesit Tesirleri: Kesim Yntemi
rnekler
Doru Eksenli ubuklarda Kesit Tesirleri:
Diferansiyel Denge Denklemleri

8.5

Kesit Tesir Diyagramlar

rnekler
PROBLEMLER

229
232
235
238
240
243
245
247
253

nl ngiliz fiziki enerjinin mekanik, elektriksel ve ssal temelde ayn olduunu ve

birbirlerine dntrlebileceini gsterdi. Bylece enerjinin korunumu yasasna
katkda bulundu. Joule etkisi olarak bilinen almasyla elektrik akmnn bir telde
oluturduu snn, telin direnci ile akmn karesinin arpmna doru orantl
olduunu tespit etti. Isnn stlan cismin niteliinden bamsz bir enerji biimi
olduunu ispatlad. 1982 de William Thomson (Lord Kelvin) ile birlikte daha sonra
soutucu sanayinde kullanlacak byk buluu olan, darya i uygulamakszn
genlemeye braklan gazn scaklnn dtn aklad. Isnn mekanik
karl olan i birimi Joule ksaca J harfiyle gsterilir.

James Prescott JOULE (1818-1889)

8.1

KUVVETLER

Bir tayc sisteme etkiyen d ykler, taycy oluturan paralar arasnda paylalarak tanr. D yklerin etkisi altndaki tm tayclar,
moleklleri arasndaki balar kullanarak, yke bir kar diren gsterirler. Bu diren tayc, noktadan noktaya deiir. O nedenle bir tayc
elemann her noktasnda d yk karlarken oluacak i direncin hesaplanabiliyor olmas mhendisler iin gereklidir. Bylece en ok zorlanan
noktalar daha sonra tasarm aamasnda titizlikle incelenecektir.
Statik kapsamnda sadece taycnn herhangi bir kesitinde d etkilere
diren olarak geliecek i tepkilerin ne tr kuvvetler ve/veya momentler
olduunu belirlemek istiyoruz. Ayrca zeceimiz tayc sistemlerde
statike belirli olacak. Hatrlatmak gerekirse, statik sadece yapsal denge
ile ilgilidir ve rijit cisimler mekanii penceresinden bu konuyu bakmaktadr. O nedenle, i diren kuvvetlerinin kapasitesinin d kuvvetleri tamada yeterli olup olmad, ya da tayc d ykleri aktarmakta yetersiz
kalyorsa nasl bir boyutlandrma ile onu yeterli hale getirebiliriz gibi
tasarma dnk baklar bu dersin kapsam dndadr.
Dik Kesit: ekil (8.1a) daki ubuu, x eksenine dik bir hayali dey dzlemlerle kestiimizi varsayalm. Bu durumda, dey dzlem ile ubuun
arakesitini oluturan enkesit eer ubuk eksenine dikse, ona dik kesit
denir, aksi halde eik kesit olur. Eer hayali dey dzlemle ubuu
ikiye ayrdmz varsayarsak, o zaman da karmz ekil (8.1) deki gibi
iki ubuk paras kar. imdi kesim yaptmz yerde karlkl duran iki
dik kesitten sol parann sandaki kesite sa kesit denirken, sa tarafta
kalan parann solundaki dik kesite de sol kesit denir.

230

STATK

ubuk Ekseni: ekil (8.2) de grld gibi ubuun her bir dik kesiti-

ne ait arlk merkezinden geecek biimde izilecek eriye ubuk ekseni

denir. ubuk ekseni bir doru olabilecei gibi, bir uzay erisi de olabilir.
Kuvvet (Gerilme): Bir taycnn d yklere kar gelitirdikleri i

dirence i kuvvet ya da gerilme deni. kuvvetler ubuun x ekseni

boyunca her bir dik kesitinde farkl iddetlerde ve dorultularda karmza kar. Tanm gerei i kuvvet ubuk kesiti stnde yayl dalm bir
byklk olup birim alana gelen kuvveti temsil eder. O nedenle i kuvvetin birimi [kuvvet/alan] olur.
Kesit Tesirleri: izelge (8.1) de grld gibi, eer bir dik kesitteki i
kuvvetlerin bilekelerini o kesitin alk merkezine tarsak, bu noktada
younlam tekil kuvvet ve/veya moment byklkleri ile karlarz.
u halde zetlemek gerekirse, dorudan ubuk arlk merkezine indirgediimiz kuvvet ve moment byklklerine kesit tesiri adn veriyoruz.
Kuvvetler kendi ilerinde eksenel normal kuvvet ve kesme kuvveti,
momentler de eilme momenti ve burulma momenti diye snflandrmaya
tabi tutulurlar.

Normal kuvvet

Kesme kuvveti

Eilme momenti

Burulma momenti

Kesite dik etkiyen bir kuvvettir ve gsterimde N

harfi kullanlr.
Kesit dzlemi iinde bir kuvvettir ve gsterimde
T harfi kullanlr. boyutlu bir problemde, bir
karkla neden olmamak iin, kesme kuvveti
kesit dzleminin iinde yer ald eksenlerden
hangisinin dorultusunda ise o eksen alt indis
olarak kullanlr (Baknz ekil 8.3b).
ubuu, kendi eksenine dik dorultuda dndren
momenttir ve gsterimde kullanlacak M e harfi
alt indisli yazlr. Burada e alt indisi moment
vektrnn dorultusunu iaret eder ve boyutlu problemlerde e harfi karklk olmamas iin
ubuk eksenine dik eksenler ile deitirilir (rnein, eer ubuk ekseni y ise, e harfi de x ya da
z olur Baknz ekil 8.3b).
ubuu ekseni etrafnda dndren momenttir ve
gsterimde M b harfi kullanlr. Buradaki b alt
indisi boyutlu problemlerde karklk olmamas iin ubuk ekseni ile de deitirilir.

Denge: izelge (8.1) deki doru eksenli ubuu bir yerinden dey do-

rultuda kesersek, ubuk iki paraya ayrlm olur. Her bir parann dengede durabilmesi iin, kesilen yzey alanndaki i kuvvetler kesit yzeylerine etki tepki kuralna gre yerletirilmelidir.

8. KEST TESRLER

ZELGE (8.1): Kesim yaplm bir dzlem ubuun sa ve sol kesitlerinde oluacak kesit tesirleri

231

233

8. KEST TESRLER

Blge Says: ekil (8.6) da grld gibi, ereve ubuuna ba kuv-

vetleri dnda etkiyen d yklerin onun zerindeki yk dalmn deitirecei iin, kesit tesirlerinin ykten ncesi ile ykten sonrasnda deerleri ya da davranlar deiir. ekil (8.7) de eitli ubuklarda blge
saysnn nasl tespit edildii grlyor.
KEST TESRLERNN HESABI: ekil (8.6) daki iki blgeli CE ubuunu
hesap kolayl salayaca iin incelemeye alalm. Blm 6 da mafsal
noktalarndaki ba kuvvetleri C x , C y , FBD ile E x , E y nin nasl hesaplandn grmtk. Buna gre imdi onlar bildiimiz varsayalm. .
Blgede C noktasndan x kadar tedeki kesim noktasndaki kesit tesirlerini bulmak iin, bu noktada denge denklemleri yazlrsa,

( N CE )1 = C x

Fx = 0

Fy = 0

(TCE )1 = - C y

(8.2)

M = 0

( M CE )1 = - xC y

(8.3)

(8.1)

241

8. KEST TESRLER

Kesit Tesirleri: Blge iinde keyfi bir noktadan ubuu kesersek, ankastre mesnet ile kesim noktas arasndaki sol parann SCD ekil (P6.3) de
grld gibi izilir. Sa kesitte denge denklemlerini yazarsak,

Fy = 0

TA - 4 = 0

M = 0

M +-(-3) - 4 x = 0

T = 4 kN

(P6.1)

M = 4 x -3

(P6.2)

imdi kesitlerini bir de sa para stnden hesaplayalm. Bu durumda

ubuun SCD ekil (P6.4) de grld gibi izilir. Sol kesitteki kesit
tesirleri etki-tepki kuralna gre yerletirilmitir. Ayrca eksen koordinat
x de serbest utan balayarak ankastre mesnede doru ynelmitir.
imdi sa parann sol kesitinde denge denklemlerini yazalm.

Fy = 0

TA - 4 = 0

M = 0

M + 4x = 0

T = 4 kN
M = - 4x

(P6.3)
(P6.4)

Ayn olmas gereken kesme kuvveti sonular (P6.1) ve (P6.3) tarafndan

gereklenir. lk anda (P6.2) ile (P6.4) sanki farkl sonularm gibi gelebilir, ama durum gerekte byle deil. yle ki, C noktasndan llen
uzunluk koordinat x yi A noktasndan llen x e evirecek olursak
x = 34 - x yazlr. Daha sonra yaplmas geren, bunu (P6.4) de yerletirmektir. Bylece,
M = - 4 x = - 4 ( 34 - x) = 4 x - 3

(P6.2) (P6.4)

grlr.

Serbest utan 25 cm uzaktaki noktada kesit tesirleri: Kesme kuvveti

(P6.1) e gre ubuk ekseni boyunca sabit deerli ama (P6.2) de eilme
momenti x in fonksiyonu. u halde (P6.2) de x = 0.5 m yerletirilirse,

T = 4 kN

ve

M = 4 0.5 - 3 = -1 kN m

bulunur

:RNEK 8.7: ekil (P7.1) deki basit mesnetli kirite kesit tesir fonksiyonlar-

n hesaplaynz. q = 2 kN/m , P = 21kN , a = 2 m , b = 1m .

ZM: Mesnet Tepkileri: Kiriin SCD ekil (P7.2) de grld gibi

izilir. Burada bilinmeyen ba kuvvetlerini hesaplayabilmek iin denge
denklemlerini yazarsak,

Fx = 0
M A = 0

Ax = 0
3By -1.5(3 2) - 2 21 = 0

By = 17 kN

Fy = 0

Ay + 17 - 3 2 - 21 = 0

Ay = 10 kN