6.

1
6.2
6.3
6.4
6.5
6.6
6.7

ok Paral Tayc Sistemler

Kafes Sistemler
Kafes Kprler
Kafes atlar
Tam, Eksik ve Fazla Bal Kafes Sistemler
Kafes Sistemler in zm Yntemleri
Kafes Sistemlerde Dm Kesim Yntemi
rnekler
Kafes Sistemlerde Dm Noktas Yntemi
6.8
rnekler
Kafes Sistemlerde ubuk Deitirme Yntemi
6.9
Mesnetleri le Tam Bal Dzlem Kafes Sistemler
6.10
Kritik Kafes Sistemler
6.11
rnekler
ereveler ve Makinalar
6.12
rnekler
PROBLEMLER

Agustin-Louis CAUCHY (1789-1857)

143
143
149
149
152
154
157
160
161
163
167
168
170
170
173
175
178

Fransz matematiki analiz ve ikame gruplar kuram alanndaki almalaryla

nldr ve modern matematiin nde gelen isimlerindendir. Karmak fonksiyonlar
kuramnn temellerini oluturdu. 1816 da dalga yaylmas hakknda yazd makalesi
gnmzde de hidrodinamiin temel eserlerinden biri olarak kullanlmaktadr. Bugn
kullandmz limit ve sreklilik kavramlarndan yararlanarak sonsuz kkler
hesabnn ilkelerine aklk getirdi. Gelitirdii karmak deikenli fonksiyonlar
kuram, bugn fizikten havacla kadar uygulamal matematie dayanan tm
alanlarda kullanlmaktadr. Hata kuram stne de almalarda bulundu ve nemli
makaleler yazd. Optik alannda eserleri mevcuttur. Kat ve tutucu kiiliiyle tannan
Cauchy, 1830 da X. Charles srlp yerine Louise-Philippe tahta karlnca ballk
yemini etmedii iin srgne gnderildi ve ona Torino niversitesinde bir fizik
krss kuruldu. 1838 de ballk yemini kaldrlnca, o da Frandadaki Politeknik
Okulundaki krssne geri dnd.

6.1. OK PARALI TAIYICILAR

Getiimiz blmlerde, yalnz d kuvvetlerin etkisi altndaki sistemler
incelenmiti. Bu blmde ok sayda paradan oluan kafes sistemlerin,
erevelerin ve makine paralarnn dzlemde dengesi ele alnacak. Bu
sistemlerde mesnet tepkilerinin yan sra sistemi oluturan paralar
arasnda da etkileim kuvvetleri (ya da i kuvvetler) vardr. Bunlar hesaplamak iin tayc sistem nce ba noktalarndan paralarna ayrlr ve
daha sonra her bir para dengedeki bir rijit cisim olarak ele alnr.
Kuvvetler: D kuvvetlerin etkisi altndaki ok paral tayc sistemin

eitli paralarn bir arada tutan kuvvetlere denir. Birbirleriyle karlkl

etkileim iinde olan cisimlerde, i kuvvetler (etki ve tepki kuvvetleri)
ayn iddette, ayn tesir izgisi zerinde ama zt yndedirler.
6.2. KAFES SSTEMLER
Geni aklklar gemek iin eer dolu gvdeli ubuklar kullanlrsa,
byk kesit alanlar nedeniyle tayc sistem arlamakla kalmaz ayn
zamanda ekonomik olmaktan karlar. Kpr ve at makas gibi mhendislik projelerinde sklkla kafes sistemlerin tercih edilmesinin altnda
yatan sebep, kafes sistemlerin dier yap elemanlarna gre ok daha hafif
tayclar olmasndadr. st ve alt balk ubuklar ile bunlarn arasna
yerletirilen rg ubuklarndan oluurlar. Genellikle malzeme olarak
ahap ya da elik kullanlr. Yalnz imalat sonrasnda metal elemanlarda
oksitlenmeye kar, ahapta ise rmeye kar gerekli bakm nlemleri
alnmaldr. Dzenli bakm yaplmayan tayclar erken yalanr ve tama verimleri der.

144

Kafes sistemler; doru eksenli ubuklarn, mafsallar aracl ile birbirlerine baland ve yklerin sadece mafsal noktalarna etkidii kabul edilen ok paral tayc sistemlerdir. Bunlar oluturan ubuklarn birleim (mafsal) noktalar ekil (6.1) de grld gibi ya kaynakl, bulonlu
ya da perinli olabilir ve bu mafsal noktalarna da genellikle dm
noktas ad verilir. Doru eksenli kafes sistem ubuklar sadece basn ya
da ekme kuvveti aktarrlar.
ekil (6.2a) da grld gibi kafes sistemdeki bir balant levhasna
perin, bulon ya da kaynak ile sabitlenmi ubuk elemanlarn oluturduu bir dm noktasnda, tm ubuklarn eksenleri tek bir noktada kesiiyorsa, burada mafsal koulu genellikle salanr. Bylece ekil (6.2b)
deki SCD da grld gibi, ubuk eksenlerinin kesitii dm noktas
A da mafsal koullarnn saland varsaylarak, buraya ynelmi , ,
ile numaral ubuklar, birer doru ile iaret edilir. Ayn dnceyle
ekil (6.2c,d) yi inceleyiniz.
Eer kafes sistemi oluturan ubuklarn arlklar hesaba katlacaksa, bu
durumda ubuun arl yar yarya onun her iki yanndaki dm noktalarna d yk gibi uygulanr.
Dzlem Kafes Sistemler: Kafes sistemi oluturan ubuklarn bir dzlem
ierisinde kalmas durumudur. Uygulamada ska karlalan dzlem
kafes sistemlere zellikle elik kprlerle, atlarda rastlanr ve ksaca
makas olarak adlandrlrlar. ok bilinen isimleri ile baz kafes sistemler
izelge (6.1) ile izelge (6.2) de grlmektedir. Uzay kafes sistemler
Blm 8 de kapsaml bir biimde ele alnacaklardr.
Rijit ereve: Mafsallarla birbirine bal ubuk, ekil (6.3a) da grld gibi, bir gen olacak biimde en basit anlamda bir dzlem kafes
olup bir rijit ereve oluturur. Bir rijit erevede btn mafsal noktalarnn yapacaklar yer deitirmeler ihmal edilebilecek mertebededir.
ten Ballk Durumlar: ekil (6.3b) de grld gibi birbirlerine

mafsallarla bal AB, BC, CD ve AD ubuklarnda oluan dikdrtgen

biimli ABCD erevesi oynak sistemler iin gzel bir rnektir. Bilindii
gibi mafsal noktalar dnmeye ak balant noktalardr. O nedenle; eer
ereve rnein BD kegeni dorultusunda bir ift F kuvveti ile sktrlrsa, dikdrtgende hemen byk ekil deitirmeler ortaya kar.
imdi ABCD erevesine ekil (6.3c) de grld gibi bir BD ubuu
eklenirse, iten tam ballk salanr. Rijit erevelerin birbirlerine mafsallarla balanmas sonucu oluturulan ve kendi iinde rijit davranan
kafeslere, iten tam bal kafes sistemler denir. Eer sistemi oluturan
elemanlar birbirlerine gre oynak ise, bu durum kafeste bir i ba eksikliinden kaynaklanr. Eer bunu ortadan kaldrmak iin gerektiinden

STATK

150

STATK

ZELGE (6.3): Kafes kpr uygulamalar

Yol alt balkta

Yol st balkta

153

6. DZLEMDE TAIYICI SSTEMLER

ZELGE (6.6): Dzlem kafes sistemler kullanlarak gerekletirilen baz at uygulamalar.

GEN KAFES SSTEMLER

PARALEL BALIKLI KAFES SSTEM

YAMUK KAFES SSTEM

KAFES EREVE SSTEMLER

159

6. DZLEMDE TAIYICI SSTEMLER

bulunur. Benzer ekilde imdi de S 2 ubuuna dik dorultuda bir denge

denklemi yazarsak,

S1 sin = 0

S1 = 0 ,

(0 < < 12 )

(6.13)

elde edilir. Sonu olarak ekil (6.13a) daki iki ubuun birletii A mafsal noktasna hi bir d kuvvet etkimediinden bunlarn ikisi de sfr
ubuu olur. Eer A noktasna ekil (6.13b) deki gibi, 0 < < 12 ve

0 < < ( - ) olacak biimde, bir P d kuvveti uygulanrsa o zaman

S1 0 ve S 2 0 olur ve bu durumda kuvvetler geni de ekil (6.13b)
de grld gibi izilir. imdi iki zel seenei inceleyelim.

P kuvveti numaral ubuk dorultusunda ise: Bu durumda = 0

olur ve Fy = 0 dan S2 = 0 ve Fx = 0 dan S1 = P elde edilir.

P kuvveti numaral ubuk dorultusunda ise: O zaman = -

olur ve S2 ye dik dorultuda yazlacak denge denkleminden S1 = 0
ve S 2 dorultusunda yazlacak denge denkleminden S 2 = P
bulunur.

imdi ayn dorultu zerindeki iki ubua dik olacak biimde nc bir
ubuun birletirildii ekil (6.13c) deki A mafsaln inceleyelim. Burada
yatay dengeden kolayca S1 = S 2 yazlr ve dey dengeden S3 = 0 elde
edilir. Grld gibi numaral ubuk bir sfr ubuudur. Eer
S3 0 olsun isteniyorsa, o zaman dm noktas A ya dey bileeni
sfrdan farkl bir d kuvvet etkimelidir.
Erisel ubuklar: ekil (6.14) de grld gibi, iki ucu mafsall erisel

AB ve CD ubuklarna ular dnda nc bir kuvvet etkimedii iin,

her iki ubukta da u kuvvetleri, mafsall iki ucu birletiren doru stnde yer alr.