Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

#222
05/11/2014

CON NG HO BNH CA CH NGHA T DO V

KIN TO: QUY PHM, TH CH V HI NHP QUC T
Ngun: Charles W. Kegley, JR. & Gregory A. Raymond, The Global Future: A Brief

Introduction to World Politics (Chapter 10), (Boston, MA: Wadsworth, 2010).

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

Cu trc chng
Cc quy phm php lut quc t v trt t
th gii

Cc t chc quc t v trt t th gii

Hi Quc Lin v an ninh tp th

Ch quyn v cc nguyn tc ca lut

quc t
Nhng hn ch ca lut quc t
Lut quc t v vic gn gi ho bnh
TRANH LUN: Chin tranh Iraq c chnh
ng hay khng?
NG DNG: Hc thuyt v cng ng
quc t

Lin Hp Quc v cng cuc gn gi ho

bnh
Cc t chc an ninh khu vc v phng th
chung
Hi nhp quc t v trt t th gii

Chnh quyn ton cu

Hi nhp khu vc

Ti t chi chp nhn tng ng ng rng ln lt tng quc gia s phi trt xung chic thang
ca ch ngha qun phit.
Martin Luther King, Jr. Lnh o phong tro quyn dn s ca M

Mt vi ngi ri i bng nhng chic xe moc c th lm nh v nhng chic

t c han r. Nhng ngi khc th nhi nht nhau trn nhng chuyn tu hay chic
xe ba gc dng ch gia sc. Rt nhiu ngi na th i b kh nhc. c tnh
D n Nghiencuuquocte.net

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

740.000 ngi t nn l ngi Albani thiu s trn ra t Kosovo trong thng 3 nm

1999. K t sau Chin tranh Th gii ln th 2 Chu u mi xy ra mt cuc di
dn ln nh vy.
Trc thi im cuc di dn ny, Kosovo l mt tnh ca Serbia, mt trong
s nhng nc cng ho hp thnh Nam T. Xp x 90% ca 2 triu ngi dn
Kosovo u l ngi Albani thiu s. H c t l sinh cao nht lc a v dn s
ch yu tui di 30. Xu hng v nhn khu ny khin nhiu ngi Serbia lo
lng, tc gin v h cho rng ngi Albani ang c gng ginh c lp bng cch
buc s t ngi Serbia phi b i. Slobodan Milosevic, ngi gi chc tng thng
Nam T nm 1997 di ngn c ch ngha dn tc Serbia khng nh rng
Kosovo, ni c cc di tch vn ho v tn gio quan trng vi ngi Serbia, s
khng bao gi tr thnh mt nh nc c lp ca ngi gc Albani. Nam T s
tan r nu khng c Kosovo ng pht biu trc m ng gm nhng ngi ng
h ti mt sn vn ng gn Prestina, ni ngi Serbia nh mt trn chin
quan trng chng li ch Ottoman nhiu th k trc.
Milosevic ngh tip tc lm ch Kosovo bng cch dng v lc a
nhng ngi gc Albani ra khi tnh ny, mt chnh sch c hiu theo li ni hoa
m l thanh lc sc tc. Bt ng gia ngi Serbia v nhng ngi Albani
Kosovo tn ti t lu, t trc khi Milosevic ln nm quyn. Mt s ngi
Kosovo khng nh vic phn bit i x i vi nhng ngi Albani lm cho thu
nhp trn u ngi Kosovo gim xung cn t hn 1/3 mc trung bnh ca c
nc, v vy h i c tch ra khi Serbia v tin ti v th php l ca mt nc
cng ho hon thin nm trong Nam T. Nhng ngi khc trong s dn Albani
Kosovo a ra nhng yu cu trit hn, h i ly khai ra khi Nam T. Cuc
xung t gia tng ln ti mc bo lc vo thng 5 nm 1993 khi mt t chc
ca ngi Albani c tn gi Qun i Gii phng Kosovo (KLA) bn h mt nhm
cnh st Serbia Glogovac. Nhng nm sau , lnh du kch ca KLA tin hnh
cc cuc t kch ri rc chng li ngi Serbia, iu ny dn ti cc t tr th
mnh tay i vi nhng ngi lng b nghi ng l ng h KLA. Mi cuc tn cng ca
KLA li gy ra mt ln tr a mnh m hn ca ngi Serbia, iu lm cho ngi
Albani thiu s cng tr nn cc oan hn.
Bt u t cui ma xun nm 1998, cc cuc ng khng lin tc
nhng ch cho mt cuc chin ko di. Nhiu tun sau thng li ca KLA, cuc
phn cng ca ngi Serbia vo gia thng 7 dn lc lng du kch KLA v ni
n nu ca chng v buc 200.000 ngi Albani thiu s phi ri khi qu hng.
Mt nm sau , bo lc tr nn ti t hn, dn n ln sng ngi t nn, khin

D n Nghiencuuquocte.net

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

M v mt vi nc Chu u phi triu tp ngi Serbia v ngi Albani Kosovo

n d m phn ho binh Rambouillet, mt th trn nh cch Paris khong 50
cy s. Khi cc n lc thuyt phc Serbia ngng bn, rt qun khi Kosovo v cho
php trin khai Lc lng gn gi ho bnh ca NATO tht bi, cc nh quan st e
rng tnh hnh s xu i v tr thnh thm ho nhn o. Trong nhng n lc cui
cng chm dt chin dch thanh lc sc tc, phi vin ca M Richard
Holbrooke khng nh vi Milosevic rng NATO s nh bom Nam T nu ng
khng chp nhn xut Rambouillet.
Cuc khng kch ca NATO bt u ngy 24 thng 3 nm 1999 vo 8 gi ti
theo gi a phng. Kt thc cuc chin 87 ngy, my bay ca NATO thc hin
37.000 lt bay, c tnh gy thit hi 60 t la M cho kinh t v h tng ca
Serbia. Nhng ngy sau khi Milosevic chp nhn tht bi, hng trm nghn ngi
Albani thiu s quay tr li Kosovo. Ti cui thng 11, 808.913 ngi t nn
quay li v 247.391 ngui, ch yu l ngi Serbia b cc thnh vin KLA hm do
tr th, b i khi Kosovo (Judah 2000, 286-287).
Khi chin tranh kt thc mc d Milosevic vn nm quyn nhng ng vn b
To n Hnh s Quc t v Nam T c (ICTY) kt ti trong mt phin to ti The
Hague, H Lan. Phin to do Hi ng Bo an Lin Hp Quc m ra nhm truy t
nhng k gy ra ti c chin tranh, cc ti c chng li loi ngi, cc hnh ng
dit chng trong sut cuc xung t v trang khin cho Nam T b tan r.
Milosevic, nguyn th quc gia u tin b To n Quc t kt ti l ti phm chin
tranh khng ch trng np mnh cho ICTY. Hn na, chnh quyn ca ng cng
khng khut phc trc p lc v kinh t v ngoi giao ca chnh quyn Clinton.
Tuy nhin, nhim k ca ng cng n lc kt thc khi Vojislav Kostunica, mt lut
s hin php c c ng h bi lin minh 18 ng i lp, ginh chin
thng trong cuc bu c tng thng ma thu nm 2000.
Thng 1 nm 2001, Carla del Ponte, cng t vin trng ti ICTY, chuyn
lnh bt Milosevic cho chnh ph Kostunica. Chnh ph Kostunica lp lun rng ICTY
khng cng bng khi khng truy t mnh tay nhng ngi Albani Kosovo hay
thnh vin NATO v ti c chin tranh nn h cn do d khng tun theo lnh bt
ny. Nhng khi thy Misolevic cn lin quan ti hnh vi trm cp ngn qu nh
nc, Th tng Zoran Djidzic v B trng T php Vladan Batic thc y vic
bt ng ta. Sau khi b chnh quyn Nam T bt gi, ng b chuyn n The Hague
a ra xt x.
V xt x Misolevic bt u vo ngy 12 thng 2 nm 2002 nhng kt
thc m khng c bn tuyn n no khi ng ta cht v bnh tim ngy 11 thng 3
D n Nghiencuuquocte.net

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

nm 2006. Cng t vin trng del Ponte by t s nui tic rng ci cht ca
Milosevic trong qu trnh xt x ly i cng bng ca nhng nn nhn trong v
thanh lc sc tc m h ng c nhn. Tuy nhin, b nhn mnh rng bn co
trng ti phm chin tranh dnh cho mt nguyn th quc gia to ra mt tin l
quan trng. Cc lnh o quc gia khng th ln trn trch nhim gii trnh php l
cho hnh ng ca h bng vic vin n ch quyn quc gia na.
Bn co trng v vic xt x Milosevic thu ht s ch v vai tr ca
php lut v t chc quc t trong nn chnh tr th gii. Trong khi cc nh l lun
t do lu n nhng hng tip cn ny kim sot xung t v trang th
nhng ngi theo ch ngha hin thc cng rn ch giu rng nu khng c
thm quyn cng ch v mt c ch m bo s tun theo phn quyt ca to
n, th nhng th tc ny s l cc ng ct ch khng phi l con ng tin ti
ho bnh. Mc ch ca chng ny l nh gi s ng gp ca cc quy phm
php lut v cc th ch quc t i vi trt t th gii. Chng ta s bt u bng
vic phn tch bn cht v chc nng ca lut quc t.

Cc quy phm php lut quc t v trt t th gii

Theo chiu di lch s c ghi li, tt c cc thc th chnh tr c lp, t tr tham
gia vo tng tc bn vng u xy dng nn nhng quy tc xc nh hnh vi
ng mc cho cc tnh hung nht nh. Mc d cc quy tc ca lut quc t hin
i khng c h tr bi mt h thng ch ti thng nht v chnh thc th cc
ch th quc gia v phi quc gia u da vo n phi hp hnh vi v gii quyt
cc vn bt ng. Hu ht cc hot ng ny nm trong lnh vc t php quc
t - cc quy nh v hot ng xuyn quc gia trong cc lnh vc nh thng mi,
truyn thng v du lch. y l ni thng xuyn gii quyt cc tranh chp quc t
v l ni vic tun th t c ngang bng so vi mc tun th trong h thng
php lut trong nc.
Ngc li, cng php quc t iu chnh cc mi quan h gia cc chnh
ph cng nh s tng tc ca cc chnh ph vi cc t chc lin chnh ph (IGOs)
v cc t chc phi chnh ph (NGOs). Hu ht cc nh ph bnh php lut quc t
tp trung s ch ca h vo cng php ch khng phi l t php quc t. S
phn nn ca h thng nhn mnh cc trng hp m cc quc gia ch ng
nhn, b qua vi phm ca nhng quc gia hiu chin tham gia vo cc hot ng
bt hp php. Nh ngoi giao Israel Abba Eban tng than th rng cng php
quc t l lut m k c khng tun theo v nhng ngi cng chnh th khng
cng ch thi hnh.
D n Nghiencuuquocte.net

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

D cng php quc t cn nhiu thiu st th chng ta cng khng nn kt

lun l n khng thch hp hay v dng. Chng c h thng lut php no c th
ngn chn tt c thnh vin khi vi phm pht lut. Vn cn nhiu k phm ti,
nhng ngi tng l php lut trong nc ging nh vic nhiu quc gia ang
trng trn vi phm lut php quc t. D cho lut quc t cn nhng thiu st th
cc quc gia vn t thy n hu dng v ang rt n lc pht trin h thng lut
quc t. V chng ny l nhm nh gi kh nng ca cng php trong vic kim
sot chin tranh nn chng ta ch tho lun v lut php v c cu ca cc c quan
c to ra qun l xung t v trang gia cc quc gia. Ngha l, chng ny
s tm hiu phn on ca lut quc t c coi l cn nhiu thiu st nht.

Ch quyn v cc nguyn tc ca lut quc t

Cng php quc t l tp hp cc nguyn tc quy phm chung v quy nh php l
c th iu chnh hnh vi ca cc quc gia trong quan h ca cc nc vi
nhau. Thay v l mt b quy tc ng x c nh th n tin ha mt cch ng
k trong 4 th k qua, thay i nhm p ng vi nhng bin i ca nn chnh
tr th gii.
Khng c nguyn tc no ca lut php quc t quan trng hn l ch
quyn quc gia. Nh bn n cc chng trc, ch quyn c ngha l khng
c thm quyn no cao hn nh nc v mt php l tr thm quyn c nh
nc t nguyn trao cho cc t chc quc t m n tham gia. Gn nh mi hc
thuyt php l u ng h v m rng quy tc coi cc quc gia l ch th chnh ca
php lut quc t. Nh c nu ra trong Cng c Montevideo nm 1933 v
quyn v ngha v ca cc quc gia, mt quc gia phi c dn s thng tr, mt
vng lnh th c xc nh r rng v mt chnh ph c kh nng cai tr cng dn
ca mnh v qun l cc mi quan h ngoi giao chnh thc vi cc quc gia khc.
Tiu ch cui cng c bit quan trng v vic t c quy ch quc gia rt cuc
vn ph thuc vo vic mt thc th chnh tr c chp nhn bi cc quc gia
khc, trong c quyn cng nhn hoc t chi cng nhn ngoi giao. Ni cch
khc, s cng nhn l mt cng c chnh tr qua mt chnh ph c chp nhn
v cp cc quyn nht nh.

Quyn ca cc quc gia. Theo lut quc t, nhng thc th chnh tr p ng

c tiu chun l mt quc gia c nm gi nhng quyn nht nh. Th nht,
cc quc gia c quyn c tip tc tn ti trong vai tr mt quc gia, c ngha l

D n Nghiencuuquocte.net

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

c c quyn s dng v lc phng v. Th hai, h c quyn c c lp,

quyn cho php h qun l cng vic trong nc m khng c s can thip t
bn ngoi, ng thi hnh ng nh mt tc nhn t do trong quan h i ngoi,
tho thun cc hip nh thng mi, thnh lp lin minh qun s v tham gia vo
cc loi tho thun khc m khng b gim st bi mt quc gia no khc. Cui
cng, cc quc gia cng c quyn bnh ng v php lut. D khng ng u v
kch thc v sc mnh th cc quc gia u bnh ng trc php lut vi ngha
rng tt c h (1) u c nhng c quyn v trch nhim nh nhau; (2) c th
vin dn cc quy tc x s tng t nhau khi t bo v mnh; v (3) c th hy
vng nhng quy nh ny c p dng mt cch khch quan bt c khi no h
ng mt bn th ba gip gii quyt cc cuc tranh chp. Cc th tc ca bn
th ba thng c dng trong gii quyt tranh chp quc t bao gm:

Trung gian ha gii (good offices): bn th ba cung cp mt a im cc

bn tranh chp thng lng nhng khng tham gia vo cc m phn trn
thc t.

Ho gii (conciliation): bn th ba gip c hai pha nhng khng a ra

bt c gii php no.

Trung gian (mediation): bn th ba xut mt gii php khng rng buc

cho mt cuc xung t gia cc quc gia.

Trng ti (arbitration): bn th ba a ra mt quyt nh rng buc thng

qua mt din n c bit.

Xt x (adjudication): bn th ba a ra mt quyt nh rng buc thng

qua mt to n thng trc.

Bng cch xc nh quyn ca cc quc gia theo cch ny, php lut quc t theo
truyn thng quyt nh rng khng quc gia no c th tuyn b quyn ti
phn i vi nc khc, cng nh khng th phn xt gi tr php l ca cc hot
ng cng m cc nc khc khi xng theo lut ca h. Thm vo , cc
nguyn th quc gia v cc i din ngoi giao c min truy t ti cc to n
nc ngoi.

Trch nhim ca cc quc gia. Ngoi vic cng nhn quyn tn ti, c lp v
bnh ng, lut quc t cn tha nhn mt s trch nhim tng ng. Mt quc gia
c ch quyn c quyn duy tr t cch quc gia ca mnh nhng cng c trch
nhim lin quan l khng can thip - tc khng ng vo cc vn ni b ca
cc nc khc. Mt trch nhim na l thc hin ngha v nh ha vi thin .
D n Nghiencuuquocte.net

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

Mt quc gia c ch quyn c quyn hot ng t do khi giao dch vi cc nc

khc nhng cng c trch nhim tn trng cc tho thun k kt t nguyn. Nh
c th hin trong quy tc pacta sunt servanda (cc iu c u rng buc), li
ha t nguyn ca cc bn tham gia i vi iu c quc t phi c tn trng.
Tuy nhin, mt s hc gi php l cho rng nu hon cnh lc cam kt c a ra
c s thay i ln th quc gia c th vin dn iu lm c s n phng
chm dt mt tho thun theo nguyn tc rebus sic stantibus.

Nhng hn ch ca lut quc t

Trt t php l quc t c da trn c s to ra bi ch quyn v

nhng

nguyn tc php l bt ngun t n. Nhng v trt t php l quc t c da

trn s chp thun t nguyn ca cc quc gia c ch quyn nn nhiu ngi nghi
ng lut quc t c thc s l lut hay khng. T quan im ny, lut php quc t
cn nhng hn ch sau y:

H thng quc t thiu mt c quan lp php c kh nng ban hnh nhng

quy tc php l rng buc. Trong khi hu ht cc h thng php lut quc
gia, c quan lp php ban hnh lut trong nc th li khng c mt c quan
lp php quc t no c trao quyn ban hnh lut quc t. i Hi
ng Lin Hp Quc ch a ra khuyn ngh ch khng phi cc o lut.
Theo iu 38 trong Quy ch ca To n Cng l Quc t, cc ngun quy
nh php l gm: (1) tp qun; (2) cc iu c v tho thun quc t; (3)
cc quyt nh ca to n quc gia v quc t; (4) cc vn bn ca cc
chuyn gia v c quan php l; v (5) nhng nguyn tc chung ca php
lut c cng nhn t i xa nh mt phn ca lut t nhin v l l
ng n. Trong nhng ngun ny, tp qun v cc hip c a phng
m hu ht cc quc gia k c coi l quan trng nht. Tuy nhin, cc nh
ph bnh nghi ng hiu lc ca nhng ngun ny, h bt b li rng c th
khng bao gi c mt nn php quyn thc s gia cc quc gia cho n
khi cc nc nm di mt ch quyn chung (Bork 1989/1990).

H thng quc t thiu mt c quan t php c thm quyn cng ch m

c th nhn dng cc vi phm php lut v p t cc bin php khc phc
vi phm . To n Cng l Quc t (ICJ) v c bn khc to n quc gia
ch thm quyn ca n da trn s chp thun ca cc bn tranh chp. Cc
quc gia c ch quyn khng th b buc c mt ICJ khi b buc ti vi
phm quy nh php lut v h lng l khng mun chp thun v iu
kin do nguy c s b nhn mt phn quyt bt li trong nhng vn sng
D n Nghiencuuquocte.net

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

cn. John Bolton, cu i s Hoa K ti Lin Hp Quc phn nh s do

d ny khi ng tuyn b rng bt k nc no trao hiu lc cho lut php
quc t s l mt sai lm ln. Theo ng, nhng ngi ngh rng lut
php quc t thc s c ngha g l nhng ngi mun kim ch nc
M (New Yorker, March 21, 2005, 23).

H thng quc t cn thiu mt c quan hnh php c kh nng cng ch

thi hnh cc quy nh php lut. Khng ging nh trong cc h thng lut
quc gia, khng c c ch tp trung no bt v trng pht nhng k vi
phm quy nh php lut. Mc d Hi ng Bo an Lin Hp Quc c quyn
hnh ng khi xut hin mi e do vi phm ho bnh v an ninh quc t
(iu 39 Hin chng Lin Hp Quc) nhng trong trng hp lin quan ti
tranh chp v trang nghim trng, n thng tr nn t lit do quyn ph
quyt. Hi ng Bo an cng khng hot ng nh mt lc lng cnh st
thnh ph i iu tra v a nhng hnh vi vi phm php lut khc ra trc
cng l. Nh mt ngi hoi nghi chm bim, nu khng c kh nng
thc thi c ngha th lut php quc t s ch l trn hnh thc nh u
vt chuyn nghip so vi u vt thng thng m thi (U.S News and

World Report, 29 thng 9 nm 1993, 8).

Nu thiu nhng th ch ton cu thit thc ban hnh, din gii v thc
thi nhng quy nh php lut th lut php quc t s nh mt cng c ca
nc mnh, bo cha cho mu cu ginh li th quc gia m khng xt n
o c hay cng l. Bng vic chp nhn quyn t tr ti cao khng c
kim sot (ca cc quc gia), h thng lut php quc t v c bn l mt
trt t c quy phm ngang bao gm cc o lut kt hp gia cc quc
gia ch khng phi l trt t dc da trn cc lut ch thm quyn ph
thuc, trn di. Vi cc trt t ngang, hnh vi ca nc c quyn lc c
nh hng ln n vic quy nh nhng nc khc hnh x nh th no. Bi
vy, nh Hans J.Morgenthau (1985) tha nhn, tht d dng mt nc
c quyn lc va vi phm php lut va cng ch thc thi n, v do
t quyn li ca cc nc yu vo tnh th nguy him (xem Goldsmith v
Ponsner 2005).

Bt chp nhng hn ch lit k trn y th hu ht cc quc gia u tun th lut

php quc t bi v n truyn t quy tc ca cuc chi m qua hu nh tt
c cc nc trong h thng quc t thc hin mi quan h ca h vi nhau. Bng
vic nh hnh nn nhng k vng, quy nh php lut lm gim s khng chc
chn v hnh vi ca cc nc khc v tng kh nng d on c trong giao

D n Nghiencuuquocte.net

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

thip trn th gii. Cc quc gia no lun x s theo cc quy tc c cng

nhn th nng cao c danh ting v s ng tin cy ca h; cn nhng nc no
ch c hi ph v nhng quy tc th hu hoi dn uy tn ca mnh, iu ny s
lm suy yu v th m phn trong tng tc v sau ny v cc nc khc bt u
nghi ng nh ca h.
Tm li, vic tun th php lut khng cn thit xut pht t quyn kim
sot i km s trng pht ca mt thm quyn trung ng. Cc quc gia t
nguyn tun theo quy tc php lut quc t v li ch v lu di ca h c p
ng bi trt t xut pht t k vng chung (Joyner 2005). Hc gi lut William
Slomanson (2003) v qu trnh ny vi hnh vi ca ngi li xe ti nhng giao l.
Hu ht ngi li xe dng li khi n v i khi n xanh thm ch khi chng c
cnh st no c mt bt h tun theo lut giao thng. H tun theo lut v li
ch chung, i an ton, v bit rng c th xy ra va chm nu h l i tn hiu
n giao l. Tng t nh th, Louis Henkin vit hu ht cc quc gia tun theo
phn ln quy tc lut php quc t v thc hin phn ln bn phn ca h gn nh
mi lc bi v mi ngi u c li t vic trnh c s hn lon m s khng
tun th php lut gy ra.

Lut quc t v vic gn gi ho bnh

Mc d cn th s so vi cc h thng lut quc gia, lut php quc t d sao cng
gim nh nhng kha cnh nguy him nht ca mt h thng v chnh ph ca cc
quc gia. Trong s nhng quy tc php lut quc t quan trng nht quy nh gii
hn hnh vi ca cc quc gia l nhng quy tc lin quan n vic s dng lc
lng v trang. Cc quy tc phn nh khi no v lc c s dng hp php,
nn c dng nh th no v c th dng chng li ai. Bi v ni dung ca
nhng quy tc ny chu nhiu nh hng ca hc thuyt chin tranh chnh
ng, chng ta s bt u phn tch vai tr ca php lut quc t trong vic gn
gi ho bnh bng vic xem xt truyn thng o c ny.

Hc thuyt chin tranh chnh ng. Thut ng chin tranh chnh ng (just
war) bt ngun t Aristotle. Nhng n lc lit k cc tiu ch nhm xc nh liu
mt cuc chin tranh no l ng n hay khng c thc hin sau bi tc
gi ngi La M Cicero cng nh cc nh t tng Kit gio tin khi nh
Ambrose, Augustine v Aquinas. Trong cc th k sau , cc nh trit hc v thn
hc tip tc a ra nhng l thuyt cnh tranh nhau v vic khi no s dng lc

D n Nghiencuuquocte.net

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

lng qun s nh mt cng c ca chnh sch ngoi giao l chnh ng v mt

o c.
Ngun gc ca hc thuyt chin tranh chnh ng hin i xut pht t n
lc ca Hugo Grotius bin i nhng l thuyt o c ban s ny thnh mt
tp hp lut php quc t m c th ch r nhng trng hp no th chin tranh
c th c khi xng mt cch hp php v nn c tin hnh nh th no khi
bt u. Grotius, mt hc gi kit xut ngi H Lan, ngi bt bnh v s tn
bo ca cuc chin tranh 30 nm (1618-1648) phn nn rng cc quc gia lao
vo v trang v nhng l do tm thng ri sau hnh x nh th mt cn
gin c x ra bi mt sc lnh no cho php thc hin mi ti c.
chng li mu hnh ng ch trch ny, ng da vo cc tc gi c i v trung c
xy dng nn hai nhm quy tc chin tranh l jus ad bellum (quyn gy

chin tranh) v jus in bello (cng l trong chin tranh). Quy tc jus ad bellum t ra
nhng chun mc m theo mt nh lnh o chnh tr c th quyt nh mt
cuc chin tranh c chnh ng hay khng. Quy tc jus in bello miu t nhng hnh
ng qun s no chp nhn c khi chin u trong mt cuc chin chnh ng.
Chin tranh v s ra i ca Lut php
quc t hin i
V gh tm tnh trng bo lc quc t m
ng phi chng kin trong sut cuc i
mnh, nh ci cch ngi H Lan Hugo
Grotius (1538-1645) vit tc phm On the

Law of War and Peace (V Lut chin tranh

v Ho bnh) vo giai on gia cuc Chin
tranh 30 nm. Chuyn lun ca ng ku gi
cc cng quc gii quyt xung t bng
bin php ho bnh thay v ra chin trng
v nhn mnh cc nguyn tc php l m
ng cho rng c th khuyn khch s hp
tc, ho bnh v i x nhn o hn ca
con ngi. Grotius v vy oc bit n nh
cha ca lut quc t.

Cc nguyn tc do Grotius xut t khi c cng b nm 1625 to cm hng

cho cc lut gia quc t (xem phn Tranh lun: Chin tranh Iraq c chnh ng hay
khng?). Thay v ln n tt c chin tranh u mang bn cht xu xa, cc nh l

D n Nghiencuuquocte.net

10

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

thuyt chin tranh chnh ng lp lun rng vic dng n chin tranh c th
chp nhn c khi p ng c nhng iu kin sau y:
1. Nguyn nhn chnh ng: Quc gia no d tnh s dng lc lng qun s
th phi c mc ch tt v mt o c.
2. Mc ch ng n: Chin tranh phi c tin hnh v mc ch sa cha
ci sai tri v thit lp ho bnh v cng l ch khng phi tr th hay
nhng l do xu xa no khc.
3. Phng sch cui cng: Khng nn tin hnh chin tranh cho ti khi cc
phng thc gii quyt xung t hp l khc c dng ht.
4. Tnh cn xng v chnh tr: thit hi gy ra bi cuc chin khng c php
vt qu mc ch tt m cuc chin tranh hng ti.
5. c tuyn b bi mt thm quyn hp php: Nhng ngi ng u c
bu chn thch hp phi tuyn b cng khai tnh trng chin tranh.
6. Kh nng thnh cng phi c c s: Cc quc gia khng c php tham gia
s dng v lc mt cch v ch.
Bn cnh vic gii thch khi no chin tranh c chp nhn v mt o c, l
thuyt chin tranh chnh ng cn quy nh cc cuc chin tranh nn c tin
hnh nh th no. Rt nhiu quy tc c xut theo c cch sai v ng tin
hnh chin tranh nhng hu ht u tp trung vo hai quy tc sau y:
1. S phn bit: Khng c php tn cng nhng ngi khng tham gia chin
u; khng nhm vo thng dn khng dnh lu vo n lc chin tranh ca
nc h.
2. Tnh cn xng v trang: nhng ngi tham chin khng c gy nhiu
thit hi hn cn thit t c mc ch qun s.
Nhng tiu chun v quyn gy chin v cng l trong chin tranh vn tip
tc lm c s cho t duy v lut chin tranh. Tuy nhin, s ra i ca v kh hu
dit hng lot t ra hng lot cu hi mi v o c trong chin tranh v ho
bnh, v vic s dng chng s vi phm rt nhiu nguyn tc truyn thng trong l
thuyt chin tranh chnh ng. Mt thit b ht nhn hiu sut cao khng ch tiu
dit cc khu vc mc tiu m cn to ra mt lng bi phng x git cht
mt s lng ln dn c khng nm trong cuc xung t, do vi phm nguyn
tc cn xng v trang v phn bit i x. Cc hc gi v nh hoch nh chnh
sch by gi u ang n lc xem xt li hc thuyt chin tranh chnh ng da
theo thc tin chin lc mi ca chin tranh hin nay.
D n Nghiencuuquocte.net

11

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

TRANH LUN: Chin tranh Iraq c chnh ng hay khng?

Ngy 5 thng 2 nm 2003, Ngoi trng M Colin Powell c mt bi din vn di trc Hi
ng Bo an Lin Hp Quc buc ti Iraq c nhng hnh vi vi phm ngha v gii tr qun b ca
mnh theo ngh quyt 1441 ca Hi ng Bo an. Powell qu quyt, c quan tnh bo ca M c
chng c cho thy ch Saddam Hussein c v kh hu dit hng lot. Sau khi nhn mnh nhng
mi e da nghim trng m nhng v kh ny c th gy ra, Powell nhc nh c ta v s tn
nhn ca cc nh lnh o Iraq v cnh bo rng Hussein s khng dng li trc bt c iu g
cho n khi c th g ngn cn ng ta.
Trong vi tun sau , tng thng M George W. Bush v cc thnh vin khc trong chnh
quyn ca ng nhc li li kt ti ny. Ngy 17 thng 3, Bush khng nh rng Iraq tip tc s
hu v che y mt s loi v kh nguy him nht tng c sng ch ra v e do dng hnh
ng qun s nu Saddam Hussein khng ri khi Iraq trong vng 48 ting. Khi Hussein khng tun
theo, M v cc ng minh tin hnh mt lot cc cuc khng kch chnh xc v rt nhiu cuc
tn cng mt t vn nhanh chng p o lc lng phng th ca Iraq.
Chnh quyn Bush a ra 3 l l c bn trong cuc chin chng Iraq: (1) Saddam Hussein
c v kh hu dit hng lot; (2) ng ta c quan h mt thit vi mng li khng b al Qaeda; v
(3) vic lt ng ta to c hi chuyn i Iraq sang ch dn ch, iu ny s lm thay i bu
khng kh chnh tr ton Trung ng.
Tuy nhin hn 3 nm sau khi tng thng tuyn b thng li ngy 1 thng 5 nm 2003 trn
boong ct cnh ca chin hm Abraham Lincoln, qun i M v ng minh b tc trong cuc
giao tranh c lit vi qun ni dy Iraq. Mc d d kin s c hoan nghnh vi la v cnh hoa
hng, cc lc lng lin minh li b xem nh l nhng k chim ng ch khng phi l gii phng
qun. Trong cuc thm d d lun c ti tr bi Chnh quyn lm thi ca lin minh do M cm
u cho thy hn 80% nhng ngi c hi cho bit h khng c lng tin vo M t sau v b bi
lm dng t nhn ti nh t Abu Ghraib v mun Washington rt qun cng sm cng tt. Trong khi
, v kh hu dit hng lot c ni ti nhiu ca Iraq vn cha c tm thy v y ban iu tra
v tn cng khng b ngy 11 thng 9 ca M cho bit h khng th pht hin ra bt k mi quan
h cng tc no gia Saddam Hussein v Al Qaeda.
p li, chnh quyn Bush tip tc khng nh rng cuc chin tranh ny l chnh ng.
Ph Tng thng Dick Cheney bo v kin rng d cho ch c 1 phn trm kh nng cc nhm
khng b c v kh hu dit hng lot th M vn phi hnh ng nh th iu l chc chn
(Suskind 2006, 62). Theo Cheney, hot ng qun s ca M khng nn xem bng chng xc thc
v nng lc v nh ca i th l iu kin tin quyt.
Bn ngh th no? Da vo tiu chun m cc nh l thuyt chin tranh chnh ng xut,
bn c cho rng cuc chin tranh nm 2003 chng Iraq l mt cuc chin tranh ng n khng?
N c c tin hnh v mc ch chnh ng v nh ng n khng? N c c dng n nh
mt phng sch cui cng vi thm quyn cho php thch ng hay khng? Mc tiu tt p m
cuc chin tranh hng ti c ln hn thit hi gy ra bi cuc chin hay khng? Bn c ng vi
tuyn b ca Ph tng thng Dick Cheney rng ri ro ca M khi khng gy chin ln hn rt nhiu
so vi ri ro nu gy chin hay khng?

D n Nghiencuuquocte.net

12

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

Cc vn trong vic kim sot chin tranh bng lut php. Nh Hnh 10.1
cho thy, cng ng lut quc t ngy cng chi b l l ca cc nh hin thc
rng cc quc gia c th s dng lc lng v trang t c mc tiu chnh
sch i ngoi ca h.

Hnh 10.1 S ngn cm v mt php l i vi vic tin hnh chin tranh t nm 1815 n
2008
Ngun: When Trust Breaks Down: Alliance Norms and World Politics, tc gi Charles W.
Kegley, Jr. and Gregory A. Raymond. Bn quyn 1990 Charles W. Kegley, Jr. v Gregory
A. Raymond.

Do b nh hng bi cc tiu chun trong l thuyt chin tranh chnh ng, lut
chin tranh yu cu cm cc quc gia ring l s dng v lc tr trng hp t
v. Theo truyn thng, quyn t v c hiu l vic cho php cc quc gia dng
n v lc chng li cc cuc tn cng v trang hoc khi phi i mt vi mi
e do v an ninh sp xy ra. Ngoi trng M Daniel Webster tuyn b r rng
vo nm 1837, rng p dng quyn ny mt quc gia phi i mt vi tnh
trng ht sc cn thit v gp rt khng cn s la chn no khc v khng c
giy pht no na cn nhc. Hn na, nhng hnh ng t v ny phi cn
xng vi mc nguy him, khng nn gy nguy him cho nhng ngi khng

D n Nghiencuuquocte.net

13

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

tham gia chin u gim ti thiu ri ro cho chnh mnh, v khng c dng
tr th.
S t v do ch dng bo v, khng phi l nhng bin php qu mc
hay mang tnh trng pht nhm tr th.
Sau khi ban hnh Hin chng Lin Hp Quc, vic vin dn quyn t v
theo tp qun ny tr nn rc ri hn. Hin chng cp vn t v hai iu.
u tin, iu 2(4) quy nh rng tt c cc thnh vin trong cc mi quan h
quc t ca h u nn trnh e do hoc s dng v lc chng li s ton vn
lnh th hoc c lp chnh tr ca bt k quc gia no khc, hoc (s dng v lc)
theo bt k cch thc no khng ph hp vi mc ch ca Lin Hp Quc.
Th hai, iu 51 tuyn b rng Nu mt cuc tn cng v trang xy ra i
vi mt thnh vin ca Lin Hp Quc th khng c iu no trong hin chng ny
s nh hng ti quyn t v tp th hay t v c nhn c hu cho ti khi Hi
ng Bo an a ra nhng bin php cn thit duy tr ho bnh v an ninh quc
t. Mt trng phi t tng v Hin chng coi iu 2(4) v iu 51 l thay th
cho lut tp qun quc t, v do gii hn t v bng v lc vo nhng trng
hp m Hi ng Bo an cha phn ng vi mt cuc tn cng v trang.
Trng phi th hai khng ng nh vy. Nhn mnh khi nim quyn c hu
iu 51, h lp lun rng cc lut tc c trc hin chng v quyn t v tip
tc c hiu lc. Ni cch khc, cc quc gia c quyn dng lc lng v trang min
l p ng c cc tiu chun truyn thng gm: s cn thit, tnh cn xng v
nguyn tc bo v.
Kh khn vi cch gii ngha th hai v t v nm ch xc nh th no l
ht sc cn thit. Vic vin dn s cn thit v trang trong nhng trng hp cp
bch lm m i s sai tri ca hnh ng trn c s rng n ch l mt phng
thc bo v quyn li ct yu khi mi e da nguy him (Raymond 1999). Theo
nhng ngi vin dn s cn thit phng v, mt quc gia c th c chm
chc khi c nhng hnh ng qun s vi phm quy tc chin tranh khi i mt vi
mt i hi chin lc ht sc cp bch m thc t khng th lm g khc. H
khng nh rng nhng ngi chu trch nhim v an ninh quc gia phi a ra
nhng la chn bi thm trong s nhng la chn t xu xa hn. Cu Quc v
khanh ph trch Chin tranh ca Anh Lord Kitchener tng ni: Chng ta phi
tin hnh chin tranh v b bt buc ch khng phi theo kiu chng ta thch.
Bn cnh cc vn m vic khng nh s cn thit phi v trang to ra
cho lut quc t lin quan n vic s dng v lc th nhng li xut gn y
rng cng ng quc t c ngha v o c phi chp dt vic cc chnh ph tn
D n Nghiencuuquocte.net

14

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

bo vi phm nhn quyn i vi cng dn nc h ang dn n mt lot cc vn

khc. Vic cho php dng s cng ch ca mt nc ny thay i ch
chnh tr ca mt nc khc s thay i ng k bi cnh quy phm ca cc mi
quan h trn th gii. Nh chng ta bit, hai quy tc ch quyn v khng can
thip l nn tng ca lut quc t. Theo truyn thng, ngoi l duy nht c chp
nhn rng ri i vi vic cm can thip vo cng vic ni b ca cc nh nc c
lp khc l can thip qun s gii phng cng dn ca mnh khi b gi lm con
tin. Tuy nhin, gn y mt vi nc xc nhn quyn v thm ch c trch
nhim o c trong vic dng can thip v trang v mc ch nhn o. Nh
ch ra Hnh 10.2, quy tc khng can thip bt u b xi mn v mt s lng
cc quc gia ngy cng tng ln tm cch chm dt tnh trng lm dng quyn
con ngi trong mt th gii ton cu ho v lin kt ln nhau.
Lp lun cho rng can thip bng lc lng v trang chm dt tnh trng
vi phm nhn quyn qu c th c chp nhn mt cch hp php da trn ba
tuyn b.

Hnh 10.2 S thay i tnh trng ca quy tc Khng can thip trong lut quc t t nm 1820
Theo thi gian, tnh bt hp php ca vic can thip vo cng vic ni b ca cc quc gia c
ch quyn thay i. T nm 1960, lut quc t c mt ci nhn ngy cng d di i vi
hnh thc ngoi giao cng ch v nhiu mc ch, bao gm vic ngn chn nn dit chng,
thc y dn ch v u tranh chng ch ngha khng b ton cu.

D n Nghiencuuquocte.net

15

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

Ngun: The Rise and Fall of the Nonintervention Norm: Some Correlates and Potential
Consequences by Charles W. Kegley, Jr., Gregory A. Raymond, and Margaret G. Hermann,

Fletcher Forum of International Affairs (Winter 1998).

Tuyn b th nht xc nhn rng nhn quyn l mt quyn quc t. iu 55(c) ca

Hin chng Lin Hp Quc yu cu cc nc thnh vin phi y mnh tn trng
v tun th ph qut quyn con ngi. Tri qua hn 50 nm, Lin Hp Quc
xy dng danh sch chi tit nhng quyn c hu, khng th tch ri ca con
ngi. Vic xc nh v mt php l quan trng nht i vi nhng quyn ny c
th hin trong bn Tuyn b Ton cu v Quyn Con ngi (c thng qua trong
cuc b phiu ca i hi ng Lin Hp Quc nm 1948), Cng c quc t v
cc quyn dn s v chnh tr v Cng c quc t v cc quyn kinh t, vn ho
v x hi (c hai c m k nm 1966 v c hiu lc mt thp k sau ). i vi
nhng ngi ng h can thip nhn o, cc quy nh php l iu chnh nhng
quyn ny c coi l jus cogens - nhng quy phm php lut cp bch quan trng
hn tt c nhng s cn nhc khc.
Tuyn b th hai cho rng nhng chnh quyn vi phm nhn quyn trm
trng s nh mt tnh chnh danh ca mnh. Mc d iu 2 ca Hin chng ngn
cn cc nc thnh vin can thip vo cng vic ni b ca cc nc khc nhng
s bo v php l ca Hin chng khng p dng cho cc ti dit chng, tra tn
hay cc hnh vi tn bo khc lm chn ng lng tm ca cng ng quc t.
Nhng ngi ng h can thip nhn o cho rng cc chnh quyn dnh lu n
nhng lm dng ny s mt quyn c bo v theo lut quc t.
Tuyn b th ba khng nh rng cng ng quc t c trch nhim phi
chm dt s vi phm nhn quyn. Theo To n Cng l Quc t, c mt vi trch
nhim m mt quc gia phi thc hin i vi cng ng quc t ni chung, v
cc thnh vin trong cng ng c quan tm v mt php l i vi vic bo v
h. Quyn c bo v chng li ti c dit chng, n l v cc ti c tng t
trao t cch php l cho bt k thnh vin no ca cng ng quc t p t
cc bin php trng pht nu nhng hnh vi sai tri cn tip tc. Nu nhng vi
phm nhn quyn nghim trng xy ra th can thip t bn ngoi khng nhng
hp l v mt php l m cn cn thit v mt o c (DAmato 1995).
S ra i ca nhng lun c mi cho php can thip qun s vo cng vic
ni b ca cc quc gia c ch quyn phn nh mt nhn thc ngy cng ln dn
rng ch quyn khng cn l bt kh xm phm. Ch quyn khng th bo v
nhng ngi phm ti c chng li nhn loi khi b trng pht. Cc nguyn th
quc gia v cc ch huy qun s dnh lu n cc ti c chin tranh phi chu

D n Nghiencuuquocte.net

16

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

trch nhim cho hnh vi ca mnh. Cng ng quc t phi c trch nhim bo v
nhng ngi dn d b tn thng khi s vi phm nhn quyn [xem p dng: Hc
thuyt v Cng ng Quc t].
NG DNG: Hc thuyt v cng ng quc t
K t khi Ho c Westphalia chm dt cuc Chin tranh 30 nm vo nm 1648, cc nguyn tc v
ch quyn v khng can thip chi phi nn chnh tr th gii. Tuy nhin, khi th k 20 gn kt
thc, rt nhiu hc gi php l v cc nh hot ng v nhn quyn bt u lp lun rng nhng
quy tc ny khng p dng cho nhng ngi lnh o quc gia vi phm nhn quyn i vi cng
dn nc h. Theo Tony Blair, Th tng Anh t thng 5 nm 1997 ti thng 6 nm 2007, sch
lut ca chnh tr quc t b x i. Th gii ang chng kin s khi u ca mt hc thuyt
mi v cng ng quc t. Trong on vn di y, Blair miu t hm chnh sch ca l thuyt
mi ny.
Vn v chnh sch i ngoi bc xc nht chng ta ang i mt l phi tm ra trng
hp no chng ta nn tham gia tch cc vo xung t ca nc khc. t lu vic khng
can thip c coi l mt nguyn tc quan trng ca trt t quc t. V chng ta s khng
mun vt b iu mt cch qu d dng. Mt quc gia khng nn cm thy h c quyn
thay i h thng chnh tr ca quc gia khc Nhng nguyn tc khng can thip phi p
ng cc tiu chun v cc mt quan trng. Cc hnh ng dit chng c th khng bao gi
hon ton l mt vn ni b.
Vy chng ta quyt nh khi no v liu c nn can thip hay khng? Ti cho rng chng
ta cn ghi nh 5 iu.
Th nht, chng ta c chc chn v lp lun ca chng ta hay khng? Chin tranh l cng
c khng hon chnh khc phc thm ho nhn o; nhng i khi lc lng v trang l
phng tin duy nht i ph vi nhng k c ti. Th hai, chng ta dng ht s
la chn v ngoi giao hay cha? Chng ta nn to mi c hi cho ho bnh Th ba, trn
c s nh gi thc tin tnh hung, c cc chin dch qun s no m chng ta c th thc
hin mt cch hp l v khn ngoan khng? Th t, chng ta chun b v lu v di
cha? Trong qu kh, chng ta bn qu nhiu v nhng chin lc thot ra khi xung
t. Nhng khi gnh vc trch nhim chng ta khng th n gin b i khi cuc chin
kt thc, chng ta nn li vi mt s qun i va phi cn hn l quay li chin tranh vi
mt i qun ln. V cui cng, chng ta c li ch quc gia trong hay khng (Blair
1999).
Sau Blair ni rng li ch quc gia khng th b tch ri khi gi tr quc gia. Pht biu ti i hc
Georgetown ngy 26 thng 5 nm 2006, ng cho bit trong nhng nm ng lm th tng ng
ngy cng b thuyt phc rng s phn bit gia mt chnh sch ngoi giao do cc gi tr quyt nh
v mt chnh sch do cc li ch quyt nh r rng l sai lm. Theo ng, gi tr ca chng ta chnh
l ngi dn ng ca chng ta.

D n Nghiencuuquocte.net

17

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

i ph vi mi quan tm ang ln dn v cc vi phm lut nhn o quc t

trm trng, Hi ng Bo an Lin Hp Quc thnh lp hai to n ti phm c
bit vo gia nm 1993 v 1994, l: To n Hnh s Quc t v Nam T c v
To n Hnh s Quc t v Rwanda. Nm 1998, 120 nc hp Rome ng h
thnh lp mt To n Hnh s Quc t thng trc, v th nhng hnh ng dit
chng, ti c chng li loi ngi v ti phm chin tranh sp ti khng th khng
b trng pht.
To n Hnh s Quc t (ICC) mi khc vi To n Cng l Quc t c (ICJ).
Trong khi ICC c thm quyn hnh s truy t nhng c nhn b buc ti vi phm
nhn quyn th ICJ gii quyt tranh chp gia cc quc gia c ch quyn. ICJ c
thnh lp vi hy vng rng s phn x quc t s gip gii quyt tranh chp trc
khi pht trin thnh chin tranh nhng ICJ tr nn suy yu trong thi k Chin
tranh Lnh. Nhng nc hng mnh do d khi phi t b li th qun s ca mnh
v giao nhng vn quan trng cho quan to nc ngoi vn c th s ra phn
quyt chng li h. Nhng ngi theo ch ngha hin thc v chnh tr, nhng
ngi m t th gii nh mt ni m cc nc lun dng mnh kho ginh
c nhng li phn tng i ku gi cc nh lnh o phi hnh ng v t li
quc gia, tin tng vo quyn lc ca chnh h ch khng phi l cc ton n quc
t. Mt ngi ng h ch ngha hin thc tuyn b rng mt nh chnh tr m c
bt k ng c no khc ng b treo c (Johannes Haller trch trong Niebuhr
1947).
Mc d nhng ngi theo ch ngha hin thc d on rng ICJ s c nhiu
quan to hn l cc v kin th trong nhng nm gn y n bt u ng vai
tr nh nhng ngi sng lp theo t tng t do ca n hnh dung. T nm 1946
n nm 1991, ICJ ch x 64 v tranh chp gia cc quc gia, ban hnh phn
quyt cho cha ti mt na trong s v ch a ra 19 kin t vn. K t ,
n tng khi lng cng vic ln v xem xt nhng v kin lin quan n nhiu
vn mi (Raymond 2004). T nm 1992 n 1995, ICJ x 24 v v hot
ng t tng tng vt ln trung bnh 16 v mi nm t nm 1996 n nm
2002. Nm 2006, to n ang th l 11 v kin cha x v ngy cng tch cc
trong vic phn hi yu cu xin kin xin t vn.
Cc nh ph bnh khng nh rng ICJ s vn khng hiu qu d cho khi
lng v kin tng ln v nhiu quc gia vn t chi trnh nhng tranh chp
nghim trng nht ca h ln ta. H cho rng vic hai phn ba cc quc gia ngy
nay cha bao gi ng trc ICJ v ch 60% s nc ng kin tun theo phn
quyt ca To ni ln nhiu iu. Tuy nhin, nhng ngi ng h li ch ra nhng

D n Nghiencuuquocte.net

18

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

v kin ni bt c gii quyt thnh cng. V d, nm 1992 Honduras v El

Salvador chp nhn bn n ca To n v tranh chp bin gii dai dng trong
nhiu nm. Cc nh ch trch ICJ vn khng b thuyt phc, h cho rng s thnh
cng ca To n c xu hng p dng cho nhng quc gia mong mun gi gn mi
quan h ton din vi nhau, ch khng phi cho nhng i th cng rn b b tc
trong cc cuc i u vi nhiu li ch lin quan. H lp lun rng kt qu ca v
kin nm 1984 ca Nicaragua i vi M l v d tiu biu hn v nh hng ca
To n i vi nhng tranh chp nghim trng so vi v kin gia Honduras v
Nicaragua.
Nm 1979, nh c ti ngi Nicaragua Anastasio Somoza b lt bi
Phong tro Gii phng Dn tc Sandinista. Sau khi h b Somoza, phi theo ch
ngha Mc-xt trong phong tro ginh quyn lc v thit lp quan h vi Cuba v
Lin X. Khng hi lng vi xu hng t khuynh ca ch mi v s ng h ca
n dnh cho cc nhm cch mng cc ni khc thuc Trung M, M hun
luyn cho cc nhm ni dy chng chnh ph, dng mn phong ta 3 cng ca
Nicaragua v tn cng cc c s sn xut xng du ca nc ny nhm lm suy
yu chnh quyn Sandinista. Nicaragua phn ng li bng cch n kin M
vo ngy 9 thng 4 nm 1984 ln ICJ.
n kin ca Nicaragua buc ti C quan Tnh bo Trung ng ca M
(CIA) c gng mt cch bt hp php nhm lm mt n nh v lt chnh
quyn Sandinista c c. Chnh quyn Reagan p li bng vic t chi cng nhn
quyn ti phn ca ICJ v rt khi qu trnh t tng. Tuy vy, ICJ xem xt l l
ca Nicaragua v ngy 27 thng 6 nm 1986 ra phn quyt chng li M. Tuy
nhin, bn n nh hng rt t n Washington. C ICJ v Nicaragua u khng c
bt c cch no thc thi phn quyt ny.
V n Nicaragua cho thy, cc c quan xt x quc t vn cn lu mi snh
bng hu ht cc to n trong nc. Bi v ICJ thiu hiu lc nn nhng ngi dm
pha v cc phn quyt ca ICJ nh nhng bi thuyt gio ch a ra li ni khoa
trng lch s khuyn khch vic theo ui nhng l tng ho huyn
(Wedgwood 2002, 45). Vi mt s ngi, c mt cch xo b nhng ro cn cn
tr s pht trin lut quc t, l tng cng cc t chc quc t. Do chng
ta s xem xt vai tr ca cc th ch quc t trong vic xy dng v duy tr ho
bnh th gii.

D n Nghiencuuquocte.net

19

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

Cc t chc quc t v trt t th gii

Cc nh ch trch theo ch ngha hin thc gi rng thit lp cc t chc quc t
l con ng chnh tr th hai dn n ho bnh. hiu r hn v iu ny, chng
ta phi i su vo tm hiu nim tin ca h v an ninh tp th trong vai tr mt
s thay th cho nn chnh tr cn bng quyn lc.

Hi Quc Lin v an ninh tp th

C l hn ht bt k s kin no, s bng n ca Chin tranh th gii ln th nht
khin ngi ta nghi ng lp lun rng ha bnh ch l sn phm ca trng thi
cn bng quc t. Dn cc cuc chy ua v trang, cc hip c ngm cng nh
cc lin minh i ch nhau nh l ngun gc ca cc cng thng gay gt, nhng
ngi theo ch ngha t do coi cn bng quyn lc l nguyn nhn ca chin
tranh thay v l cng c ngn cn n. Tng thng M Woodrow Wilson ln ting
phn i mnh m nht i vi nn chnh tr cn bng quyn lc. ng hi vng c
th thay th n bng mt Hi Quc Lin da trn nn tng ca mt trt t th gii
m trong bt k quc gia no c nh gy hn s vp phi phn ng quc t
thng nht.

Lgic ca an ninh tp th. t lu trc khi Wilson cng cc nh ci cch t

do ku gi thnh lp Hi Quc Lin, tng v an ninh tp th c by t
trong rt nhiu k hoch ha bnh khc nhau. V d nh t th k 11 n 13, cc
hi ng gio hi Php t chc Poitiers (1000), Limoges (1031) v Toulouse
(1210) tho lun nhng tng s lc v an ninh tp th. Nhng xut
tng t cng c tho li trn cc tc phm ca Pierre Dubois (1306), vua
George Podebrad ca Bohemia (1462), Cng tc de Sully (1617-1638) v Abbe de
Saint-Pierre (1713). Nn tng ca nhng k hoch ny l nhn thc rng mt cng
ng quyn lc c t chc s hiu qu hn trong vic gn gi ha bnh so vi vic
thnh lp cc lin minh cn bng quyn lc.
An ninh tp th c da trn tn iu th hin trong cu ni ca chng
dArtagnan v cc hip s trong tc phm ca Alexandre Dumas: Mt ngi v mi
ngi, mi ngi v mt ngi. an ninh tp th c th vn hnh hiu qu trong
mi trng khc nghip ca nn chnh tr quc t, nhng ngi ng h s thng
xuyn phi chuyn tn iu ca cc chng hip s thnh nhng nguyn tc sau
trong ngh thut lnh o quc gia:

D n Nghiencuuquocte.net

20

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

1. Tt c nhng mi e do i vi ho bnh phi l mi quan tm chung ca

mi ngi. Theo l thuyt an ninh tp th, ho bnh l th khng th phn

chia c. Nu ngi ta b qua mt xung t nh u , dn dn n s lan
rng ra c nhng nc khc v ngn chn cng kh khn hn; v vy bt k
quc gia no b tn cng cng coi nh tt c cc nc u b tn cng.
2. Tt c cc nc thnh vin ca h thng quc gia u nn tham gia t chc

an ninh tp th. Thay v phi hun luyn qun s chng li cc lin minh
th ch khc, cc quc gia nn lin kt vi nhau thnh mt lin minh thng
nht. Ngi ta cho rng, mt lin minh ton cu nh vy s c tnh hp
php cng sc mnh quc t gn gi ha bnh.
3. Cc thnh vin ca t chc phi cam kt gii quyt tranh chp bng bin

php ha bnh. An ninh tp th khng gn lin vi nguyn trng. N tha

nhn rng khi c cc t chc gii quyt cc tranh chp v quyn li th s
thay i mt cch ho bnh l c php. Bn cnh vic cung cp mt c
ch nhm ha gii cc bt ng, t chc an ninh tp th cn bao gm c
mt c quan php l c y quyn a ra nhng phn quyt rng buc
cho nhng tranh chp gy ra bt ng.
4. Trong trng hp mt vi phm v trt t an ninh xy ra, t chc s gii

quyt kp thi, p dng cc bin php trng pht i vi bn gy hn. Gi

nh cui cng trong l thuyt an ninh tp th l mi quc gia thnh vin s
sn sng h tr bt k quc gia no nu nc b tn cng. Cc bin php
trng pht s gm t ln n cng khai n ty chay v kinh t v tr a
bng qun s.
Ni tm li, cch tip cn ny l bin php c gng hn ch nhng n lc t
cu ca tng quc gia bng vic bo m ton vn lnh th v c lp chnh tr
ca cc quc gia thng qua quy tc t iu chnh chung. Cha kha thnh
cng ca t chc chnh l s tham gia ton cu: ngn chn chin tranh, mt
nc xm lc tim tng s vp phi s phn i ng lot ca ton b cng ng
quc t ( Downs 1994; Claude 1962; K. Thompson 1953).

Nhng kh khn ca an ninh tp th. Nh bn lun Chng 2 v 3, Hi

Quc Lin c thnh lp da trn mt k hoch chi tit v an ninh tp th. iu
ng tht vng i vi nhng ngi ng h Hi l n khng nhn c s tn
thnh t M, quc gia tng ng h Hi nhiu nht trong thi k cui ca cuc
Chin tranh th gii ln th nht. Nhng vn khc cng ny sinh khi cc quc

D n Nghiencuuquocte.net

21

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

gia bt ng trong vic nh ngha xm lc l g v, lm sao cng chia s chi

ph v ri ro thc hin mt phn ng c t chc i vi nhng nc xm lc.
Cui cng, sai lm chnh ca l thuyt an ninh tp th l h hi vng cc quc gia s
cm thy lo lng khi phi t bo v mnh trong khi cc quc gia khc c bo v.
iu ny khng xy ra trong nhng nm trc Chin tranh th gii ln th hai,
chnh v vy m Hi Quc Lin khng bao gi tr thnh mt h thng an ninh tp
th hot ng c hiu qu.

Lin Hp Quc v cng cuc gn gi ha bnh

Ging nh Hi Quc Lin, Lin Hp Quc c thnh lp nhm thc y ha bnh
v an ninh ton cu sau mt cuc th chin tn khc. iu 1(1) ca Hin chng
Lin Hp Quc quy nh t chc ny s thc hin cc bin php tp th hiu qu
nhm ngn chn v loi b cc mi e da i vi an ninh quc t. iu 2, cc
thnh vin c ku gi kim ch s dng v lc trong quan h quc t (on 4)
v gii quyt cc tranh chp quc t thng qua cc bin php ha bnh (on 3).
Nhng kin trc s ca Lin Hp Quc chua xt nhn ra kinh nghim ng
tht vng ca Hi Quc Lin v an ninh tp th. H mong i mt cu trc mi s
gip Lin Hp Quc hot ng hiu qu hn so vi Hi Quc Lin trc kia. Nh
Chng 6 cp, Hin chng Lin Hp Quc thit lp nn mt Hi ng
Bo an gm 15 thnh vin, mt i hi ng gm i din ca tt c cc nc
thnh vin v mt b my hnh chnh (hay Ban th k) di s lnh o ca Tng
th k. Trong khi nhng ngi thnh lp Lin Hp Quc ln ting ng h an ninh
tp th, th cu trc h a ra li b nh hng nng n ca tng v mt s ha
hp gia cc cng quc. Hin chng Lin Hp Quc tha nhn 5 thnh vin
thng trc (bao gm M, Lin X, Anh, Php v Trung Quc) c quyn ph quyt
v ngn chn bt c hnh ng qun s c xut no. Bi v Hi ng Bo an
ch chp nhn cc ng thi qun s khi c s ng hon ton ca c 5 thnh
vin thng trc, nn Lin Hp Quc b hn ch bi s i u gia cc cng
quc, c bit l M v Lin X.
Mt yu t khc thc y hn na nh hng ca cc cng quc i vi
Lin Hp Quc l vic bn hin chng hn ch rt nhiu kh nng ca i hi
ng trong vic thc hin cc hnh ng tp th, ch y quyn cho i hi ng c
nhng nh gi bc u v tnh hnh xung t cng nh a cc tnh th th ch
ra Hi ng Bo an xem xt, ng thi a ra nhng gi v cc gii php gn gi
ha bnh. Hn na, bn hin chng cng hn ch vai tr ca Tng th k trong vai
tr ngi lnh o Lin Hp Quc. iu 99 gii hn vai tr ca Tng th k Lin
D n Nghiencuuquocte.net

22

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

Hp Quc vo vic cnh bo Hi ng Bo an v nhng tnh hung e da ti ha

bnh v cung cp h tr hnh chnh cho nhng chin dch c Hi ng chp
thun.
Bi v c cu ca Lin Hp Quc hn ch kh nng hot ng nh mt t
chc an ninh tp th ca n nn trong sut Chin tranh Lnh Lin Hp Quc b
qua rt nhiu tng m nhng ngi sng lp nhiu tham vng hn hnh
dung, ch yu bi v hai thnh vin hng mnh nht ca n trong Hi ng Bo an
l M v Lin X khng hp tc vi nhau. Hn 230 ln ph quyt ca Hi ng Bo
an gp li ngn cn bt c hot ng no i vi khong mt phn ba s ngh
quyt ca Lin Hp Quc. Tuy nhin, Lin Hp Quc tm ra nhng cch khc
ng gp cho trt t th gii. Di thi Tng th k Dag Hammarskjold, ngoi
giao phng nga thay th an ninh tp th tr thnh mt phng php chnh
yu thc y ho bnh v an ninh quc t. Nhn thy rng Lin Hp Quc c t
nh hng trong cc khu vc ni hai siu cng can d su, Hammarskjold c
gng a Lin Hp Quc tham gia vo nhng khu vc khc v v th ngn cn
Washington v Moscow khng can d vo cc tranh chp cc b. Phng php ca
ng da trn kinh nghim ca Lin Hp Quc trong khng hong Trung ng nm
1956 v 1958, khng hong ca Lo nm 1959 v khng hong Congo nm 1960.
V c bn, n bao gm vic thit lp lnh ngng bn v gi qun i ca Lin Hp
Quc vo nh mt vng m tch cc bn tham chin ra. Mt cch l tng th
s c mt khng thin v ca Lin Hp Quc s gi cho cuc xung t c khoanh
vng, mc d iu ny ng gp rt t vo vic gii quyt tranh chp.
S i mi quan trng tip theo trong n lc gn gi ho bnh ca Lin Hp
Quc bt u t nhng nm 1980 khi t chc vt ra ngoi vic gim st cc cuc
ngng bn v chuyn s ch ca mnh sang vic ho gii v xy dng ho bnh.
Ho gii i hi Lin Hp Quc phi hot ng tch cc gii quyt cc tranh
chp gia cc bn tham chin; xy dng ho bnh i hi Lin Hp Quc tham gia
vo cc hot ng nh gim st cc tho thun kim sot v kh v cung cp h
tr pht trin to iu kin khin cho cuc chin t c kh nng ti din hn.
S kt thc Chin tranh lnh loi b nhiu tr ngi i vi kh nng gn
gi an ninh quc t ca Lin Hp Quc bng cc bin php m nhng ngi sng
lp Lin Hp Quc hnh dung ban u. Tim nng ng vai tr an ninh tch cc
c chng minh vo nm 1990 khi Iraq xm lc Kuwait. Hi ng Bo an
nhanh chng thng qua ngh quyt 678, cho php cc nc thnh vin s dng tt
c cc phng tin cn thit nh bt lc lng Iraq ra khi Kuwait. Theo thm
quyn ca ngh quyt ny, ngy 17 thng 1 nm 1991, mt lin minh do M dn

D n Nghiencuuquocte.net

23

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

u pht ng cc hot ng qun s chng li lc lng v trang ca Iraq, lc

lng qun s ln th t trn th gii. 43 ngy sau , Iraq chp nhn ngng bn
v rt khi Kuwait.
c ng h bi thnh cng ny, s lc quan v vai tr ca Lin Hp Quc
trong vic thc y ho bnh bt u pht trin. Sau nm 1990, Lin Hp Quc
pht ng nhiu gp nm ln cc s mng gn gi ho bnh so vi bn mi nm
tn ti trc . K t , n qun l trung bnh 17 chin dch mi nm. Mc d
s gia tng ny xy ra sau Chin tranh lnh nhng cc s mng gn gi ho bnh
cho thy nhiu kt qu khc nhau, trong tht bi gn mt na trng hp v
lm cn kit ngn sch ca Lin Hp Quc (Brook v Laroia 2005, 121-122). i vi
cc s mng gn gi ho bnh ca Lin Hp Quc t nm 1948, tng chi ph l hn
53 t la, nhng ch trong thi k t thng 7 nm 2007 n thng 6 nm 2008,
chi ph h tr 82.868 nhn vin gn gi ho bnh ca Lin Hp Quc l 5,3 t
la. Do vn chi ph, Lin Hp Quc tm cch trin khai cc s mng ca h
cng vi cc lc lng ngoi Lin Hp Quc, v i khi yu cu cc t chc khu
vc hoc cc lin minh a quc gia ng vai tr thay th cho Lin Hp Quc. iu
ny t ra cu hi nhng lc lng ny hot ng phc v li ch ca ai v h
c phi chu trch nhim trc Lin Hp Quc hay khng.

Cc t chc an ninh khu vc v phng th chung

Nu Lin Hp Quc cn b cn tr do thiu ngun lc th c l cc t chc khu vc,
nhng t chc m thnh vin ca n chia s rt nhiu quyn li chung v truyn
thng vn ho c nhiu trin vng hn trong vic duy tr an ninh v ho bnh. Tht
vy, mt s ngi lp lun rng cc loi chin tranh ngy nay khng cn mt t
chc ton th gii no kim sot bi v nhng xung t ny hu nh hon ton l
nhng cuc ni chin. Lin Hp Quc c thit k qun l chin tranh gia cc
quc gia; n khng c xem nh mt cng c i ph vi chin tranh trong
mt quc gia c ch quyn. Tuy nhin, i vi cc t chc khu vc, nhng t chc
thy li ch an ninh ca mnh b nh hng rt nhiu bi xung t v trang bn
trong cc quc gia thuc khu vc a l ca h th khng nh vy. Nm 2008, cc
t chc khu vc v lin minh cc quc gia c Lin Hp Quc ph chun thc
hin hn 59 s mnh ho bnh vi tng s 167.630 nhn vin qun s v dn s.
Do s lng ngy cng tng ca hot ng gn gi ho bnh trong nhng nm gn
y lin quan n cc t chc an ninh khu vc, hu ht nhng nh quan st u hy
vng cc t chc ny s ng vai tr ngy cng quan trng trong tng lai.

D n Nghiencuuquocte.net

24

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

T chc Hip c Bc i Ty Dng (NATO) l t chc an ninh khu vc ni

ting nht. Cc t chc khc bao gm T chc an ninh v hp tc chu u (OSCE),
Hip c phng th gia c, New Zealand v M (ANZUS) v T chc hip c
ng Nam (SEATO). Cc t chc khu vc vi nhim v chnh tr ln hn, vt ln
c nhim v quc phng bao gm T chc cc nc chu M (OAS), Lin on rp, T chc thng nht chu Phi (OAU), Hi ng Bc u, Hip hi cc quc gia
ng Nam (ASEAN) v Hi ng hp tc vng Vnh.
Mc d iu 51 trong Hin chng Lin Hp Quc khuyn khch s sng lp
cc t chc khu vc phc v mc ch phng th chung th vn sai lm khi coi
NATO v cc t chc khu vc khc nh mt cng c an ninh tp th thay th cho
Lin Hp Quc. Cc t chc ny thc s khng phi nh vy. Chnh xc hn, cc
h thng phng th chung khu vc c thit lp ngn chn mt mi e do
chung ang tim n i vi ho bnh khu vc, thng l mt mi e do c xc
nh t trc.
Rt nhiu trong s cc t chc an ninh khu vc ngy nay phi i mt vi
thch thc trong vic bo v s thng nht v on kt m khng xc nh r rng
c mi e do v k th bn ngoi. Nu khng bit r nhim v l g th rt kh
duy tr s gn kt. V d nh NATO, t chc phi i mt vi mi trng an ninh
chu u c nh du bng cc xung t sc tc- chnh tr. Hin chng ban u
ca NATO ch nhm mt mc ch duy nht l t bo v ln nhau khi s tn cng
t bn ngoi ca Lin X; n cha bao gi xc nh mc ch l kim sot cc cuc
ni chin. Do , n nm 1995, khi NATO tip nhn tt c cc hot ng qun s
Bosnia- Herzegovina t Lin Hp Quc th n vn cha chc chn liu lin minh
c th tn ti lu hn sau s sp ca Lin X hay khng. K t , NATO
thc hin nhim v gn gi ho bnh Kosovo (1999) v vai tr chin u
Afghanistan (2007). NATO chuyn mnh tr thnh mt lin minh qun s
nhm tng cng an ninh ca cc nc thnh vin, tr thnh mt lin minh chnh

tr khuyn khch s m rng nn dn ch.

Xut pht t nh trit hc Immanuel Kant, cc nh l thuyt t do lp
lun rng s dn ch ho lm tng trin vng ho bnh gia cc quc gia. Nh
tho lun cc chng trc, mt lng nghin cu ngy cng ln ng h lp
lun ny ca h. Mt nn dn ch vng chc c m bo thng qua hin php
s him khi gy chin tranh vi cc quc gia khc v chng to thnh cc lin minh
ho bnh v bn vng nht (Weart 1994; xem thm Huth v Allee 2003 v
Mandelbaum 2002). Bi hc ny vn c gi tr i vi cc nh lnh o ca cc
nc dn ch, nhng ngi ang tm kim mt nguyn tc lm c s cho chnh

D n Nghiencuuquocte.net

25

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

sch an ninh ca h. NATO v Lin minh chu u khng nh dn ch l iu

kin tr thnh thnh vin ca h. Cc t chc quc t ln t Ngn hng Th gii
n Qu Tin t Quc t cng y mnh dn ch nh mt chnh sch u tin. Do
cc quc gia dn ch c xu hng s dng cc bin php gii quyt tranh chp
rng buc v php l v ho gii nhiu hn so vi cc loi hnh quc gia khc nn
nhng ngi theo ch ngha t do cho rng m rng cng ng cc quc gia dn
ch s gip gia tng ha bnh trong nn chnh tr th gii.

Hi nhp quc t v Trt t th gii

T thi c i, th gii theo ui hai con ng ti ho bnh ch yu: mt bn
ch trng cc gii php bng qun s, bn cn li l cc gii php chnh tr khc.
Nh vy n nay trong chng ny, chng ta xem xt php lut v cc t chc
quc t nh hng tip cn bng chnh tr kim sot xung t v trang. By gi
hy quay li xt phng php da trn s thay i cch m cc tc nhn quc t
nhn thc v mnh; l thay i nhng g m nhng nh kin to m t l bn
sc ca h.
Nhiu nh l thuyt tp trung vo php lut v t chc quc t coi xung t
v trang c ngun gc su xa t s thiu vng th ch. H cho rng cc th ch
quc t yu km khin cho an ninh ca nhn loi ph thuc vo li ch thin cn
ca cc quc gia ch k, cnh tranh ln nhau. Theo h, vn an ninh chnh trong
thi i ngy nay nh hng ng thi n hu ht cc quc gia. Nhng k khng
b vi quy m ton cu, nhng ngi t nn chy trn khi cc cuc ni chin
khng khip v s ph bin v kh hng lot l in hnh cho cc vn ny. Bin
gii quc gia khng th bo v mi ngi khi mi e do v an ninh rnh rp trn
din rng. Khng quc gia no c th n phng kim ch cc vn . Theo
mt vi nh l thuyt, nhng mi nguy him i vi loi ngi nghim trng n
ni chng yu cu nhng gii php vt ra khi bin gii quc gia.

Chnh quyn ton cu

Nu h thng nh nc v chnh ph l mt tr ngi ln i vi ho bnh th gii
php cho vn chin tranh l mt chnh quyn ton cu. tng ny khng phi
l mi. V d, trong nhng nm u th k 14, nh th Dante phn ng li cc
cuc chin khng ngng gia cc quc gia trong thi i ca ng bng cch
xut tp trung quyn lc vo tay mt quc vng chung. D xut xy dng mt
ch qun ch ton cu l rt him ngy nay th nhng li ku gi thnh lp mt
D n Nghiencuuquocte.net

26

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

lin bang ton cu khng phi l bt thng; l s kt hp nhng quc gia c

ch quyn trc kia thnh mt lin minh duy nht, nh vy s lm gim kh nng
cc ch th trn trn trng quc t c cc bn sc tri ngc nhau.
Nhng ngi theo ch trng lp ch lin bang lp lun rng nu mi
ngi coi trng s sng cn ca loi ngi trong thi i ca v kh hu dit hng
lot th h s sn sng chuyn lng trung thnh ca mnh sang cho mt chnh
quyn siu quc gia v ph b tnh trng v chnh ph ca cc quc gia lnh th
cnh tranh ln nhau. ng vi Albert Einstein h cho rng khng c s cu ri
no cho nn vn minh, thm ch l cho loi ngi tr khi to ra mt chnh quyn
ton cu. Cc hc gi bt ng v vic liu mt nh nc duy nht hay mt hnh
thc qun tr ton cu lng lo hn kt hp cc th ch siu quc gia l cho
mc ch ny (Baratta 2005). Alexander Wendt (2003), mt nh kin to hng u
cho rng hnh thnh mt nh nc ton cu chnh thc l khng th trnh khi.
Cng nh cc thnh bang c thay th bng cc quc gia dn tc khi cc tin
b trong cng ngh qun s lm suy yu kh nng m bo an ninh cho cng dn
ca h, cc quc gia dn tc mt ngy no s c hp nht thnh mt nh
nc ton cu (Ferencz v Keyes 1991) mc d mt vi ngi vn thc mc liu
bc i kh d u tin c phi l cc nn dn ch trn th gii kt hp thnh mt
lin minh cc nh nc hay khng (Yunker 2007).
Lun im cho rng hnh thnh mt chnh quyn ton cu l khng th trnh
khi vn cn gy tranh ci (xem Shannon 2005). Ngoi nhng ngi tin rng iu
khng kh thi th rt nhiu ngi phn nn rng l iu khng ng mong
mun. V d, nhng ngi theo ch ngha dn tc hng hi kch lit tn cng k
hoch ho bnh t trn xung ca nhng ngi theo ch ngha lin bang. Bi v
n tm cch lm suy yu bn sc dn tc gn lin vi h thng cc quc gia c ch
quyn hin hnh nn k hoch ny e do rt nhiu li ch lu i. Cc nh ph
bnh khc chi b quan im cho rng loi b cc nh nc quc gia s chm dt
chin tranh. Cc cuc ni chin s n ra di mt chnh quyn ton cu. Cc nh
ph bnh khc vn lo s rng mt thc th chnh tr ton cu nh vy s khng p
ng c nhu cu a phng ca cc nn vn ho bn a a dng ca nhn loi.
Nhng ngi ng h p tr rng mt chnh quyn ton cu khng cn phi l mt
ngi c sc mnh khng l. Bi v nguy c b xm lc t bn ngoi s khng tn
ti na nn n c th hot ng nh mt chnh quyn lin bang c phn cp,
nh v khng cn c mt lc lng quc phng ln (Deudney 2006).
Mc d tng hnh thnh mt chnh quyn ton cu ngy cng nhn c
nhiu ch trong nhng nm gn y (xem Craig 2008) nhng c cm vi chin

D n Nghiencuuquocte.net

27

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

tranh v mi quan tm v bin i kh hu v cc vn xuyn quc gia khc vn

cha huy ng c s ng h rng khp cho vic to ra mt quc gia chung.
Nhng cch tip cn khu vc ci cch nn chnh tr th gii thu ht ngy
nhiu ngi ng h hn nhiu.

Hi nhp khu vc
Trong khi vic hp nht cc quc gia c ch quyn thnh mt chnh quyn ton cu
kh kh xy ra trong tng lai gn th s hi nhp ang din ra mt s vng ca
th gii. S hi nhp chnh tr lin quan ti qu trnh xy dng cc cng ng v
bn sc chnh tr mi vt ra ngoi khun kh mt quc gia dn tc. Nhng
ngi tn thnh hi nhp chnh tr tm kim cc chng trnh ci cch gip bin i
cc th ch quc t t cng c ca quc gia thnh nhng cu trc bao trm ln
chng.

Cch tip cn ca ch ngha chc nng i vi hi nhp. Tri vi ch ngha

lin bang, ch ngha chc nng (functionalism) khng hng ti vic to ra mt
chnh quyn lin bang ton cu cng vi tt c cc trang b v hin php ca n.
Thay vo , n ku gi mt s chin lc bin i t di ln da trn cc c
quan chuyn mn ho v k thut gii quyt cc vn vt ra ngoi bin gii
quc gia. U ban sng Ranh (1804), U ban sng a-nup (1857), Lin on in
tn quc t (1865) v Lin minh bu chnh th gii (1874) l nhng t chc tin
phong cho cc c quan ny. Chng l nhng n lc ban u trong vic to ra cc
n v hnh chnh ph hp vi bi cnh ca mt vn xuyn quc gia ch khng
phi l cc ranh gii ca mt nc c th.
Theo nhng ngi theo thuyt chc nng, cc chuyn gia k thut, ch
khng phi cc nh ngoi giao chuyn nghip, l nhng tc nhn tt nht xy
dng cc mi quan h cng tc gia nhng ngi sng cc quc gia ring bit.
H coi cc nh ngoi giao l ngi bo v qu mc quyn li quc gia ca t
nc, qua nh hng n li ch tp th ca con ngi. Thay v gii quyt cc
ngun gc gy mt an ninh quc gia trc mt, k hoch ho bnh ca nhng
ngi theo thuyt chc nng bc u tin ku gi hp tc xuyn quc gia trong
lnh vc k thut. H gi rng nhng thi quen hp tc hc c trong lnh vc
k thut (chng hn nh giao thng vn ti) s lan sang nhng lnh vc khc (nh
l thng tin lin lc) c bit l nu kinh nghim cng c li v th hin c
nhng li th tim nng hp tc hn na.

D n Nghiencuuquocte.net

28

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

nng cao kh nng nhng n lc hp tc s c ch, k hoch theo thuyt

chc nng khuyn co rng nhng nhim v t kh khn hn nn c gii quyt
trc. Ngi ta gi nh rng nu lm ch thnh cng mt vn tng i n
gin s khuyn khch s phi hp trong nhng vn i hi cao hn. Nu qu
trnh ny tip tc khng suy gim, mi rng buc gia mi ngi sng cc nuc
khc nhau s nhn ln bi v khng c chnh ph no phn i mt mng li cc
t chc chc nng cung cp nhng li ch r rng nh vy cho cng dn ca h
(Mitrany 1966).
Cc nh ph bnh ch trch rng, cng nh thuyt ho bnh v trt t th
gii, thuyt chc nng cng khng lu n mt s thc t chnh tr quan trng.
u tin, h nghi ng nhng gi nh c bn ca n v nguyn nhn chin tranh.
Thuyt chc nng lp lun rng ngho i v nhng tai ho kinh t x hi khc to
ra ni tht vng, tc gin v sau cng l gy ra chin tranh. Cc nh ph bnh phn
i rng ngc li, chin tranh c th gy ra ngho i v nhng ni thng kh
khc. H cng lp lun, gii quyt vn ngho i c th khng lm gim nh
chin tranh, c bit nu vic t c thnh vng nhanh chng s khin cho cc
quc gia bt mn xy dng qun i chun b cho chin tranh.
Th hai, thuyt chc nng gi nh rng s khc bit v chnh tr gia cc
quc gia s bin mt thng qua thi quen hp tc c hnh thnh bi cc chuyn
gia c tp hp xuyn quc gia i ph vi cc vn k thut nh l giao
thng vn ti hay vin thng. Cc nh ph bnh cho rng, thc t l s hp tc v
k thut thng b nh hng nng n bi chnh tr nhiu hn so vi chiu ngc
li. Vo nhng nm 1980, M rt ra khi T chc Lao ng Quc t (ILO) v T
chc Vn ho, Khoa hc v Gio dc ca Lin Hp Quc (UNESCO) khi Washington
thy rng cc t chc lin chnh ph ny b chnh tr ho qu nhiu. V d ny minh
ha cho co buc trn ca cc nh ph bnh.
Theo nhng ngi hay nghi ng, nhng ngi theo thuyt chc nng qu
ngy th khi lp lun rng nhim v k thut v cng vic chnh tr c th b tch
ri nhau. Nu s hp tc k thut tr nn quan trng i vi phc li quc gia nh
nhng ngi theo thuyt chc nng lp lun th cc quc gia s gnh vc vai tr
tch cc trong vic pht trin k thut. S thnh vng v quyn lc khng th b
tch ri, bi v gii php cho nhng vn kinh t v x hi khng th tch ra khi
cc cn nhc v chnh tr. Vic m rng thm quyn v nng lc ca cc th ch
xuyn quc gia l khng th nu phi tr gi bng cc ch quyn t nc v thm
quyn ca chnh ph quc gia.

D n Nghiencuuquocte.net

29

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

Nhng li ch trch ny dn n s xut hin ln sng th hai do nhng

ngi theo thuyt chc nng to ra gi l ch ngha chc nng mi
(neofunctionalism). N lp lun rng s ph thuc ln nhau v kinh t ang pht
trin gia cc quc gia i hi s hp tc v chnh tr mt thit hn, iu ny sau
cng s dn ti s hi nhp v chnh tr ln mnh hn. Ni cch khc, hi nhp
chnh tr xy ra khng n gin v p lc gii quyt cc vn chuyn mn thng
thng mt cch hiu qu hn m n xut hin khi quyn li ca cc nhm li ch
khc nhau, cc ng chnh tr v cc quan chc chnh ph hi t li vi nhau to
nn vai tr ln hn cho cc th ch siu quc gia.

Cch tip cn ca ch ngha chc nng mi i vi hi nhp. Chu u l v

d in hnh nht cho thy mt nhm cc nh nc c lp c th tr thnh mt
cng ng chnh tr hi nhp nh th no theo phng php m t tng chc
nng mi xut. Ngy nay, Lin minh chu u l khu vc thng mi t do
ln nht trn th gii, tp hp 500 triu ngi 27 t nc li di mt khun
kh hnh chnh duy nht (xem Chng 6).
c ting ni v hnh ng thng nht v vn an ninh, Lin minh chu
u thng qua Chnh sch An ninh v i ngoi Chung (CFSP) trong xc nh
mc tiu ca EU l bo v gi tr chung, li ch c bn v c lp ca Lin minh,
tng cng an ninh ca EU, gi gn ho bnh th gii v an ninh quc t [cng
nh thc y] hp tc quc t pht trin v cng c dn ch, php quyn v s
tn trng nhn quyn v t do c bn. thc hin nhng mc tiu ny, ti hi
ngh thng nh ti Nice nm 2001, Lin minh chu u thnh lp Lc lng
phn ng nhanh chu u, c nhng ngi sng lp ra n coi nh mt bc s
b tr thnh mt lc lng qun s trn trng th gii c kh nng hnh ng
n phng. Theo nhng quan chc c mt ti Nice, lc lng qun s gm
60.000 ngi ny s gip EU gim ph thuc vo M v NATO.
S thng nht v chnh tr ca chu u l mt thnh tu to ln, lm o
ngc mt qu kh ch c s nghi ng n su v chin tranh. Xy dng mt bn
sc chu u mi c cc t chc song song cng c tng l mt m hnh hi
nhp cc khu vc khc, bao gm c chu Phi, chu , vng Caribbe v Nam M.
Tuy nhin, bng chng hin ti cho thy c rt nhiu yu t thc y n lc hi
nhp thnh cng v s kt hp ca cc yu t rt phc tp. Vic hai hay nhiu
nc chp nhn tng tc vi nhau trn tinh thn hp tc vn cha . Nghin cu
ch ra rng c hi hi nhp chnh tr mt dn i nu khng c s gn gi v a l,
h thng chnh tr tng t nhau, c s ng h ca d lun dn u l cc nh
D n Nghiencuuquocte.net

30

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

lnh o nhit huyt, s n nh chnh tr trong ni b, kinh nghim tng t nhau

v lch s pht trin x hi trong nc, h thng kinh t ph hp vi s h tr ca
gii doanh nghip, mt nhn thc chung v mi e do bn ngoi v n lc hp
tc trc . Tuy khng phi tt c cc iu kin trn u phi c mi hi nhp
c nhng thiu i mt vi iu kin s gim ng k c hi thnh cng. Kinh
nghim ca chu u ch ra rng ngay c khi cc iu kin u thun li th cng
khng c g m bo rng hi nhp s t ng din ra.
Kh khn ln m hu ht cc khu vc tri qua trong vic t c mc
xy dng th ch tng t nh ca EU cho thy tm c ca nhng tr ngi i
vi vic to ra nhng cng ng chnh tr mi t nhng cng ng b chia ct trc
. Thm ch nhiu b phn ca chu u b phn tn thay v hi nhp. V d
nm 1991, Lin X chia ra thnh 15 nc. Sau , Nam T c chia ra thnh 6 quc
gia na. S tan r ca nhiu quc gia trn th gii c th s tip tc. Vi vic ch c
t hn 25 quc gia c s ng nht sc tc v khong 3.000-5.000 dn tc bn a
mun c c mt quc gia ch quyn, kh nng kh cao l s lng cc quc gia
c lp s tng ln trong nhng nm ti.
S phn chia th gii thnh ngy cng nhiu cc quc gia nh hn c th b
lm cho chm li nu cc quc gia hin c chp nhn phn quyn (trao quyn lc
chnh tr ln hn cho cc khu vc bn t tr) nh mt s chnh quyn trung ng
thc hin vi mc ch kim ch cc cuc ni dy li khai. Tuy nhin, nhiu quc
gia ni cc t chc chnh ph cn yu t, gii lnh o n p nhng dn tc
thiu s ang tm cch chia s quyn lc. Khong mt phn ba cc quc gia trn
th gii c cc dn tc thiu s b n p chnh tr, nhng ngi ang u tranh
nhiu cp khc nhau ginh nhn quyn v c lp ( xem Allen v Leppman
2004, 37; Gurr, 2001). nhng quc gia nh vy, tc tng trng khng ng
u v s bt bnh bng v thu nhp gia cc nhm khc nhau c th d dng lm
mt n nh bi cnh chnh tr.
Tm li, nhng vn ton cu hin nay ang c hnh thnh bi p lc
hng tm v ly tm. Khi cc lc lng thng nht ang ko nhng ngi dn trn
hnh tinh ny li gn vi nhau, th cc lc lng chia r cng ang y h ra xa
nhau. iu nghch l ca chnh tr th gii th k 21 l s hi nhp v tan r chnh
tr ang xy ra ng thi vi nhau. Do s bt n ny, cc nh l lun tip tc nu
ln cc mi quan ngi i vi nng lc ca cc quc gia c ch quyn trong vic
gii quyt rt nhiu vn chung m nhn loi ang i mt. Theo h, cc vn
chnh trong chng trnh ngh s ton cu l nhng vn khng th qun l mt
cch n phng. Trong bn chng tip theo, chng ta s xem xt cc vn

D n Nghiencuuquocte.net

31

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

phc li ton cu ny, nhng vn vt qua ranh gii chnh tr v khng ph hp

vi nhng gii php quc gia.

Tm tt chng

Lut quc t bao gm t php v cng php quc t. T php lin quan n
quy tc cho cc hot ng xuyn quc gia gia cc c nhn v nhng ch
th phi chnh ph khc; cng php quc t lin quan n mi quan h gia
cc quc gia c ch quyn.

Gn nh tt cc nguyn l php l ca cng php quc t u ng h quy

tc: cc quc gia c ch quyn l nhng ch th c bn trong chnh tr th
gii. Nhng quyn c bn ca cc quc gia bao gm quyn t v, c lp v
bnh ng v php lut. Ngha v c bn bao gm khng can thip v duy tr
nhng cam kt m h t nguyn tham gia.

Mc d cng php quc t cn thiu mt chnh quyn trung ng trng

pht nhng nc vi phm, cc quc gia vn coi trng lut quc t v n th
hin mt chc nng lin lc quan trng. Bng vic truyn t quy tc ca
cuc chi trong nn chnh tr th gii, lut quc t gip hnh thnh nhng
s k vng, gim tnh trng thiu chc chn v tng kh nng d on
c.

Trong nhiu th k, cc nh trit hc, cc lnh o tn gio, v cc lut gia

tranh lun v vic khi no th hp l v mt o c tin hnh chin
tranh v cc cuc chin tranh nn c thc hin nh th no. Hc thuyt
chin tranh chnh ng nhn mnh yu cu nguyn nhn phi chnh ng,
cuc chin phi c thc hin vi nh ng n, dng ht cc
phng thc gii quyt xung t trc khi cng khai tuyn b chin tranh,
v yu cu dng v lc theo cch phi phn bit gia cc mc ch hp
php v bt hp php, khng gy thit hi nhiu hn so vi cn thit v
khng oc thc hin khi n lc khng c hiu qu.

An ninh tp th thng oc coi l thay th cho cn bng quyn lc nh

mt phng php gn gi ho bnh. N i hi cc quc gia tham gia vo
mt t chc th gii, cam kt trng pht nhng k xm lc v gii quyt
bt ng bng bin php ho bnh.

Trong khi nhng ngi sng lp ra Lin Hp Quc ln ting ng h cho

tng an ninh tp th th xung t trong Hi ng Bo an gia M v Lin
X trong sut Chin tranh lnh ngn cn Lin Hp Quc thc hin c
D n Nghiencuuquocte.net

32

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

nhng tng m nhng ngi sng lp ra n mong mun. Kt qu l, Lin

Hp Quc dng n rt nhiu phng php khc thc y ho bnh
bao gm c ngoi giao phng nga, trung gian ha bnh v xy dng ho
bnh.

Bi v rt nhiu ngi coi cu trc v chnh ph ca h thng cc quc gia

nh mt nguyn nhn quan trng nht dn ti chin tranh, rt nhiu nh l
lun xut rng s hi nhp chnh tr ca nhng quc gia c ch quyn
trc c th lm gim nguy c chin tranh. Trong khi mt vi ngi ng
h ch ngha lin bang nh mt gii php ngn nga chin tranh th hu ht
u nhn mnh vo s hi nhp khu vc mc d h khng thng nht c
lm th no hp nht c cc quc gia dn tc c lp thnh mt
thc th chnh tr ln hn. Lin minh chu u l v d trc ht cho s hi
nhp khu vc.

Bi c gi
Guzman, Andrew T. How International Law Works: A Rational Choice Theory. New York:
Oxford University Press, 2008.
Joyner, Christopher C. International Law in the 21st Century: Rules for Global Governance.
Lanham, MD: Rowman & Littlefield, 2005.
Kegley, Charles W., Jr., and Gregory A. Raymond. Exorcising the Ghost of Westphalia:

Building World Order in the New Millennium. Upper Saddle River, NJ: Prentice-Hall,
2002.
Puchala, Donald, Katie Verlin Laatikainen, and Roger A. Coate. United Nations Politics:

International Organization in a Divided World. Upper Saddle River, NJ: Prentice-Hall,

2006.
Rochester, J. Martin. Between Peril and Promise: The Politics of International Law.
Washington, DC: CQ Press, 2006.

Cu hi t duy phn bin

Cc nh bo, cc hc gi v cc nh lm chnh sch thng dng khi nim h thng, x hi v
cng ng quc t khi bn v chnh tr th gii nhng i khi h khng nhn thy mi khi nim
nh hnh s tho lun ca h theo mt cch khc khc nhau. Mt h thng quc t cp n mt
tp hp cc ch th thng xuyn tng tc chnh tr vi nhau v ph thuc ln nhau khin
hnh vi ca mi bn nh hng n nhng nc khc. Khi nhng ch th ny nhn thc c
nhng quyn li chung v chia s nhng gi tr c bn nht nh th chng c th c coi l thnh

D n Nghiencuuquocte.net

33

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

vin ca mt x hi quc t (Bull 1984). Trng phi Anh Quc v quan h quc t ( xem Watson
1992; Bull v Watson 1984) ch ra rng c im ca cc thnh vin ny c cng c bi cc
tiu chun bao hm/ loi tr vn lit k danh sch cc hnh vi thch hp cho ngi trong cuc v
cho thy chng khc vi hnh vi ca ngi ngoi cuc nh th no. Cui cng, nu cc ch th
c nhng cm nhn chung v lng trung thnh v on kt vt ra ngoi s v k hay quyn li c
nhn th h c th c xem l thuc v mt cng ng quc t. Nh li Solon ca thnh Athens,
trong mt cng ng bt k hnh vi sai tri no gy ra cho mt c nhn u b phn n v c
khc phc bi cc thnh vin khc trong cng ng mt cch kp thi v mnh m nh th chnh h
l ngi b hi.
Mt s cu hi kh tr li pht sinh khi phn bit nhng khi nim ny. Trong trng hp
no th cc quc gia trong h thng quc t c th pht trin thnh mt x hi quc t? iu g cn
tr s xut hin mt cng ng quc t? Cc tiu chun v hnh vi v tp qun ngoi giao khc
nhau nh th no gia cc quc gia thuc mt h thng quc t vi mt x hi quc t hoc cng
ng quc t? Ngy nay mt cng ng quc t c tn ti hay khng? Nu c th ai l thnh vin v
trch nhim o c ca h vi nhau v vi ngi ngoi cuc l g? Nu mt cng ng quc t
c cho l khng tn ti th tc ng ca n i vi nn chnh tr th gii l g?

GII THIU D N NGHIENCUUQUOCTE.NET

Mc ch

Nghiencuuquocte.net l mt d n phi chnh tr, phi li nhun nhm mc ch pht trin ngun hc
liu chuyn ngnh nghin cu quc t bng ting Vit v thc y vic hc tp, nghin cu cc vn
quc t ti Vit Nam.
L do ra i
Trong khi s ngi hc tp v nghin cu v cc vn quc t Vit Nam ngy cng gia tng th
vic tip cn cc ti liu mang tnh hc thut ca th gii v lnh vc ny cn rt hn ch v hai l
do: Th nht, cc ti liu ny thng phi tr ph mi tip cn c, trong khi cc trng i hc v
vin nghin cu ca Vit Nam hu nh khng c chi ph trang tri. Th hai, cc ti liu ny ch yu
c xut bn bng ting Anh, khin nhiu sinh vin, nh nghin cu, v c bit l qung i c
gi quan tm n cc vn quc t ni chung, gp kh khn trong vic tip thu, lnh
hi. Nghiencuuquocte.net ra i vi hi vng s gp phn khc phc c cc vn trn.
Hot ng chnh
Hot ng chnh ca Nghiencuuquocte.net l bin dch sang ting Vit v xut bn trn website ca
mnh cc ngun ti liu mang tnh hc thun bng ting Anh v lnh vc quan h quc t, bao gm
chnh tr quc t, kinh t quc t, v lut php quc t.
Cc ti liu ny ch yu l cc bi bo trn cc tp san quc t, cc chng sch, hoc cc ti liu
tng ng, c xut bn bi cc nh xut bn, cc trng i hc v vin nghin cu c uy tn
trn th gii.
Cc bi dch hc thut ca D n c ng ti chuyn mc Bin dch. Danh mc rt gn ca cc
bi dch ny c ng trn trang Mc lc.

D n Nghiencuuquocte.net

34

Bin dch: Nguyn Th Trang | Hiu nh: L Hng Hip

T thng 6/2014, D n cn xut bn chuyn mc Bnh lun ng cc bi bnh lun tiu biu ca
cc tc gi Vit Nam hoc dch t cc ngun ting Anh uy tn v cc vn quan h quc t v
chnh sch i ngoi Vit Nam. Ngoi ra, D n cng ra mt chuyn mc n phm chia s cc
bi vit nghin cu v quan h quc t bng ting Vit v ting Anh vi s cho php ca cc tc gi
lin quan.
Trang ch d n: http://nghiencuuquocte.net/
Thng tin thm v D n: http://nghiencuuquocte.net/about/
Danh mc cc bi xut bn: http://nghiencuuquocte.net/muc-luc/
Theo di D n trn Facebook: https://www.facebook.com/DAnghiencuuquocte
kin ng gp v mi lin h xin gi v: L Hng Hip, nghiencuuquocte@gmail.com

D n Nghiencuuquocte.net

35