Pitanja:

1. Koje aktivnosti treba sprovoditi ukoliko se eli rast i razvoj

urbanog ili ruralnog podruja?
Ako odreeno podruje, urbano ili ruralno, eli rasti i prosperirati, bie
potrebno:
- planirati,
- studirati,
- projektovati,
- konstruirati,
- operirati,
- odravati i
- administrirati
nove sisteme dovoljno iroke, kako za javni transport tako za privatni. Ovi
sistemi treba da zadovolje potrebe za dui period. Ovi sistemi treba da su tako
dimenzionisani da omogue max.slobodni tok saobraaja.
2. emu treba voditi rauna pri planiranju saobraaja i prevoza
posmatrano sa ireg aspekta?
Planiranje je potrebno sprovesti tako da se efikasno iskoristi teren id a se
doprinese estetskom izgledu prostora. Ovako definisani ciljevi trebaju biti
prihvaeni od saobraajne inenjerije i transporta i trebaju biti obaveza za
savremeno drutvo.
Pitanja:
1. U kom periodu i gdje je otkriven toak?
Vjerovatno u Mezopotamiji, prije nekih 5000 godina.
2. Ko je sagradio najstarije kamene puteve i kada?
Dva velika naroda Asirski i Egipatski poinju sa razvojem puteva. Znaci
prvih puteva ukazuju na postojanje jedne rute izmeu Azije i Egipta. Grki
historiar Herodot (484 425 p.n.e.) spominje da je najstarije kamene puteve
sagradio kralj Keops u Egiptu, da bi pripremio kolovoz za transport ogromnih
stijena namijenjenih za gradnju piramide.
3. Gdje i kada su sagraeni prvi putevi uz nauni pristup gradnj?
Prvi putevi nauno sagraeni javljaju se dolaskom Rimskog Carstva. Dovoljno
je spomenuti svjetski poznatu VIA APPIA, od Rima do Hidruntuma, iju je
gradnju poeo Appius Claudius 312. godine p.n.e.
To opravdava injenicu da Rimljanima pripada slava da su poeli sa naunim
metodom gradnje puteva.

4. Zbog ega su bili vani putevi za Carstvo Asteka?

Carstvo Asteka u Meksiku moglo se proiriti od obala Meksikog zaliva do
obalne zone Pacifika zahvaljujui rutama trasiranim od strane uroenika. Neki
izvori spominju da je glavni grad Asteka bio smjeten na ostrvu u sred jezera i
da su ga velike ceste vezivale sa kopnom. Ove ceste ukljuuju pokretne
mostove koji su inili veliki broj amaca koji su krstarili s jednog kraja na
drugi.
Pitanja:
1. Po emu je karakteristian period IV, V i VI vijeka za prevoz?
U IV, V i VI stoljeu vidi se opadanje Carstva, nestanak mree puteva i
povratak na tovarne ivotinje.
2. Po emu jekarakteristian XII vijek i kakav tlocrt imaju uline
mree u gradovima?
U VII stoljeu feudalni sistem pojaava redukciju stanovnitva i putovanja, te
se polovinom stoljea potpuno naputa odravanje carskih ruta. Tokom ovog i
slijedeeg stoljea, trgovina se odvija kopnenim putevima, prouzrokovana
invazijom Vikinga sa sjevera i Arapa sa juga. Njihov tlocrt ine uske ulice
grupisane poput geometrijskih kvadrata.
3. Kada se pojavila prva koija i gdje?
Koiju je uveo u Ameriku panjolac Sebastijan de Aparicio tokom XVI
stoljea.
4. Kada i gdje je konstruisana prva cesta u novom svijetu?
panjolac Sebastijan de Aparicio je konstruisao prvu cestu Novoga svijeta,
izmeu Meksika i Verakruza, priblino izmeu 15401550.
5. Kada je uvedena naplata putarine, gdje i u koje svrhe?
Osamnaesto (XVIII) stoljee oznaava poetak moderne ere. Promet se
poveava velikim naporom zbog slabog stanja puteva. Njegovom razvoju
znatno doprinosi uvoenje naplate putarine to dozvoljava izgradnju i
odravanje ovih puteva.
6. ime je obiljeeno XIX sa aspekta prevoza?
Devetnaesto (XIX) stoljee poinje neobinim porastom stanovnitva i
Zlatnom epohom diliansi (18001830). Takoe od poetka stoljea poinje
eksperimentiranje sa vozilima na vlastiti pogon upotrebljavajui snagu vodene
pare.

7. Kada se pojavio prvi metro i u koja slijedea dva grada?

Podzemni voz (metro) pojavio se prije vie od jednog stoljea u Londonu
(Engleska), 10 januara 1863. godine, koji je tada bio najnaseljeniji grad na
svijetu. Kao odraz te integracije trita, koja su proizvela brz napredak
produktivnosti, nove tehnologije proizvodnje i razvoj lokalne industrije,
gradovi kao Njujork i ikago, sagradili su podzemni voz (metro) u 1867. i
1882. godine.
8. Kada se javlja automobil za motor sa unutranjim
sagorijevanjem?
U posljednjim decenijama XIX stoljea dolazi do pojave automobila sa
motorom na benzin i ponovo se raa elja za odravanjem puteva u dobrom
stanju koji su bili jo jedanput naputeni.Moe se potvrditi da se motorno
vozilo sa motorom sa unutranjim sagorjevanjem u obliku u kome se sada
poznaje raa se sa poetkom XX stoljeem.
Pitanja:
1. Po emu je karakteristino planiranje u industrijski razvijenim
zemljama prije 1950.g.?
Prostorno - saobraajnog planiranje se vezuje za industrijski razvijene zapadne
zemlje prije 50 godina. Dotada se saobraajno planiranje temeljilo na
jednostavnoj procjeni krivulje o dotadanjoj stopi rasta saobraaja i na
ematskom prikazivanju prostorne raspodjele putovanja u obliku tabelarnih
pregleda o izvoritima i odreditima putovanja i linija veza.
2. Kada je poeo sa primjenom Gravitacioni model u planiranju
saobraaja?
Sredinom 1950-te godine postignuto je nekoliko tehnikih i metodolokih
inovacija. Poeo se primjenjivati gravitacioni model koji je poboljan posebno
u odreivanju gravitacione mase, definisanju ekonomske udaljenosti i trokova
dezagregacije putovanja po vrstama itd. Saobraajni modeli su se poeli sve
vie povezivati s modelima koji su opisivali i projecirali ekonomsku strukturu
posmatranog podruja.
3. ta je ubrzalo razvoj saobraajno-prevoznog planiranja?
Razvoj saobraajno prevoznog planiranja ubrzan je kada je otkrivena veza
izmeu namjene povrina i putovanja.
4. Po emu je karakteristina saobraajna studija ikaga u periodu
1955-1961.g.?
Razlika u namjeni povrina uzrokuje razlike u veliini, sistemu i prostornom i
vremenskom rasporedu putovanja. Prelo se sa izuavanja saobraajnih tokova,
3

na prouavanje namjene povrina, gdje izvorite i odredite svih putovanja

uzrokuje te tokove. Ovaj pristup je uspjeno primjenjen u saobrajnoj studiji
ikaga (1955-1961 god.)
5. Po emu je karakteristian model razvijen na Harvardskom
univerzitetu?
Razvijeni su modeli na Harvadskom univerzitetu - sveobuhvatni saobraajni
model ima tri podmodela: saobraajni, ekonomski i razvojni. Ovaj model je
koristila i Meunarodna banka za izradu saobraajnih studija u zemljama u
razvoju.
6. U kojoj zemlji je razvijen model za projekciju teretnog, a potom i
putnikog saobraaja?
Holandija je izdala model za projekciju teretnog saobraaja, a neto kasnije i za
projekciju putnikog saobraaja.
7. Od ega se sastoje kvantitativne metode u sektorskom planiranju
saobraaja?
Primijenjeno je sektorsko planiranje u bivoj Jugoslaviji (BiH) na bazi
kvalitativnih postupaka.
Poslije se razvijaju kvantitativni metodi u sektorskom planiranju saobraaja, a
sastoje se od:
- projekcije saobraaja na bazi regresionog modela
- projekcije saobraaja pomou kapitalnog modela privrednog razvoja
- projekcija saobraaja primjenom tranzitnih matrica.
8. Na emu se temelji donoenje investicionih odluka u projektnom
planiranju?
Kod projektnog planiranja prisutno je nastojanje da se investicione odluke
temelje na profinjenim metodama vrednovanja.
Pitanja:
1. Uzroci nastanka problema u saobraaju?
Nastanak problema u saobraaju moe biti uzrokovan gradskom mreom,
zastarijelim ulicama (cestama). Uske ulice postaju sve tjesnije za postojei
saobraaj.
Moderno vozilo je zastarijelo ne uklapa se. Razvoj motornih vozila je
uzrokovao probleme u saobraaju.
2. Koji su osnovni faktori uticajni na probleme u saobraaju i
prevozu?
4

Uprkos to je u posljednje vrijeme tehnoloki napredak uspio projektovati i

izgraditi sistem puteva vie prilagoenih vozilima koja ih koriste, kao i
moderni urbanizam, problemi saobraaja u mnogo gradova jo postoje. U
nastavku se navodi pet faktora koji mogu poveati ove probleme na koje
trebamo raunati pri svakom pokuaju da ih rjeimo:
1. Razliiti tipovi vozila na istim saobraajnicama
- razliite dimenzije, brzine i vuno-brzinske karakteristike
- razliita vozila
- kamioni i autobusi velike brzine
- teki kamioni male brzine, ukljuujui prikolice
- zaprena vozila, koja jo uvijek postoje u nekim zemljama
- motocikli, bicikli, itd.
2. Superponiranje motorizovanog saobraaja na neadekvatnim saobraajnicama
- relativno male promjene u planu gradova
- tijesne ulice sa velikim brojem krivina i izrazitim nagibima
- nedovoljni trotoari
- ceste koje nisu poboljavane
3. Nedostatak planiranja u saobraaju
- ulice, ceste i mostovi koji se nastavljaju graditi prema starim
specifikacijama
- raskrsnice projektovane bez tehnikog osnova
- skoro nikakvo predvianje parkinga
- neprihvatljivo lokaliziranje stambenih zona u odnosu na
industrijske i komercijalne zone
4. Automobil nesmatran kao javna potreba
- nedostatak procjene vlasti o potrebi vozila unutar ekonomije
prevoza
- nedostatak javne procjene openito spram vanosti motornog vozila
5. Nedostatak saradnje izmeu vlasti i korisnika
- zastarjelo zakonodavstvo i regulisanje saobraaja koji nastoje vie
forsirati korisnika nego adaptirati se potrebama korisnika
- nedostatak saobraajnog obrazovanja vozaa i pjeaka.
3. Koja rjeenja u mrei gradskih saobraajnica se mogu ponuditi?
Mogu se ponuditi tri tipa rjeenja problema u saobraaju:
1. Integralno rjeenje
2. Parcijalno rjeenje sa viim trokovima (skupo)
3. Parcijalno rjeenje sa niim trokovima (jeftino).
4. Opisati integralno rjeenje u saobraaju?
Ako je problem prouzrokovan modernim vozilom na starim cestama i ulicama,
integralno rjeenje sastoji se u izgradnji novog tipa saobraajnica koje e
sluiti takvom vozilu, u okviru moguih predvianja. Postoji potreba kreiranja
5

gradova sa novim trasama, sa ulicama odreenim za prihvatanje modernog

vozila sa svim karakteristikama inherntnim njemu samom.
5. Opisati skupo parcijalno rjeenje u saobraaju?
Ovo rjeenje je karakteristino po tome to obuhvata uvaavanje trenutno
najbolje mogue koristi sa odreenim potrebnim promjenama koje iziskuju
velika ulaganja.
Kritini sluajevi, kao uske ulice, opasna raskrsnice, prirodna zakrenja,
ogranieni kapaciteti, nedostatak kontrole u saobraajnom toku, itd., mogu se
rjeavati putem potrebnih ulaganja koja su, gotovo po pravilu, vrlo visoka.
Meu mjerama koje se mogu poduzeti su: proirivanje ulica, modifikacija
krunih raskrsnica, kreiranje kanaliziranih raskrsnica, uvoenje sistema
automatskog regulisanja saobraaja pomou semafora, javnih i privatnih
parkinga, itd.
6. Opisati jeftino parcijalno rjeenje u saobraaju?
Parcijalno rjeenje sa niim trokovima se sastoje u maksimalnom
iskoritavanju postojeih mogunosti, sa minimalnim materijalnim radom i
maksimalnim regulisanjem funkcioniranja saobraaja, putem tehnike
ienja kao to je disciplina i edukacija korisnika.
Ovakva rjeenja, izmeu ostalog, ukljuujuju:
zakone i propise prilagoene potrebama saobraaja,
potrebne mjere saobraajne edukacije
sistem ulica sa jednosmjernim saobraajem
prkinge i stajalita sa ogranienim vremenom
projekat usklaivanja saobraaj saobraajnim znakovima i
semaforima
usmjeravanje saobraaja uz niske trokove
pogodnosti za gradnju terminala i stajalita, itd.
7. Opisati osnove za realizaciju predloenih rjeenja problema
u saobraaju?
Iskustvo pokazuje da u odreenom tipu rjeenja moraju postojati tri
osnove na koje se ono naslanja. Ti elementa koji, djelujui istovremeno, daju
ono to se eli: siguran i efikasan saobraaj.
Ti elementi su:
1. Saobraajna inenjerija
2. Saobraajna edukacija
3. Propisi i policijski nadzor.
Rjeenja u kojima nedostaju neki od ova tri elementa, nazvani i stubovi Hrama
sigurnosti, ne ostvaruje saobraaj poteen od nesrea i teta.

8. Opisati metodologiju rjeavanja problema u saobraaju?

Za rjeavanje problema u mrei saobraajnica koristi se metod koji se sastoji
od etiri koraka. Na taj nain, tj. postepenim pristupom, omogueno je da se
doe do loginog i praktinog rjeenja.
To podrazumijeva:
1. Prikupljanje podataka
2. Analizu podataka
3. Konkretan i detaljan prijedlog
4. Studij ostvarenih efekata.
9. Koja strunost je neophodna za rjeavanja problema u saobraaju?
Postavlja se pitanje, koji je profil strunog lica je potreban da se prihvatiti i
suoi sa prethodno navedenim problemima u saobraaju. On mora da zna koje
podatke traiti, da ih zna analizirati i konano da zna nai optimalno rjeenje.
U praksi se pokazalo da to nije inenjer graevinske struke, zaokupljen
prvenstveno strukturalnim dijelom svojih radova. Nisu to bili, takoer,
arhitekte, ni urbanista, ni ininjer mainstva, i dr.
Kao posljedica ovoga problema pojavila se jedna nova inenjerije, koja
specijalno odgovara funkcionalnom aspektu saobraajnica, koja treba da brine
o kretanju vozila i pjeaka, a to je saobraajna inenjerija..
Naalost, strunjaka sposobnih za taj posao je vrlo malo i u posljednje vrijeme
obrazovne institucije nekih drava poele su se baviti njihovim pripremanjem.
Saobraajni inenjer je taj koji je jedini sposoban prikupiti i analizirati
potrebne podatke i nai adekvatno rjeenje, on je taj koji je nadalje dgovoran za
to. U tome je njegov izazov.
Pitanja:
1. Definisati prevoznu i saobraajnu inenjeriju?
Postoji vie definicija saobraajne i prevozne inenjerije, a njihova razliitost j
rezultat razliitog shvatanja tog pojma. Za saobraajnu i prevozne transportne
inenjerije prihvatljive su slijedee definicije:
Prevozna-transportna inenjerija je Primjena tehnolokih i naunih
principa na planiranje, funkcionalno projektovanje, operativu i administraciju
razliitih dijelova bilo kojeg naina prevoza, sa ciljem da se realizuje kretanje
osoba i roba na siguran, brz, komforan, ekonomian i nain kompatibilan sa
ivotnom sredinom.
Saobraajna inenjerija je Ona faza prevozne inenjerije koja ima veze
sa planiranjem, projektovanjem i odvijanjem saobraaja po ulicama i cestama,
njihovim mreama, terminalima, okolnim zemljama i njihovim odnosima i
drugim nainima transporta.
Kako se moe vidjeti, saobraajna inenjerija je podskup transportne
inenjerije.
7

Nacrtni plan ulica i cesta je proces korelacije izmeu njegovih fizikih

elemenata i karakteristika djelovanja vozila, koritenja matematike, fizike i
geometrije. U tom smislu, jedna ulica ili cesta ostaje definirana nacrtnim
planom njenog horizontalnog, vertikalnog i poprenog presjeka.
Pitanja:
1. Na ta treba da se oslanja analiza transportnog sistema i ta pri
tome treba posebno posmatrati?
Analiza transportnog sistema treba se oslanjati na dvije slijedee osnovne
premise:
1. Globalni sistem transporta jedne regije treba posmatrati kao
multimodalan sistem
2. Analiza prevoznog-transportnog sistema ne moe se odvojiti od analize
socijalnog, ekonomskog i politikog sistema regije.
Prema tome, u analizi globalnog prevoznog sistema, trebaju se posmatrati:
1. Svi vidovi transporta
2. Svi elementi transportnog sistema:

osobe i robe koje e se transportovati

vozila kojima e se trnsportovati

mrea infrastrukture preko koje se kreu vozila

putnici i teret

terminali i presjedake-transferene take.

1. Sva kretanja preko sistema, ukljuujui pjeake i robne tokove bilo
kojeg porijekla do bilo kojeg odredita
2. Ukupno putovanje, od take nastanka-izvora do odredita-cilja, na sve
naine i svim sredstvima, za svaki tok posebno.
3. Opisati emu povezanosti transportnog sistema regije sa sa drugim
uticajnim sistemima?
Na Sl. , prikazn je odnos sa bazom u tri osnovne varijable:
Sistem transporta T
Sistem aktivnosti A, to je, uzroak socijalnih i ekonomskih aktivnosti koje
se razvijaju u regiji.
Struktura kretanja K, tj., porijeklo, odredite, pravci i obimi osoba i
tereta koji se kreu putem sistema.

Sl. Relacija izmeu transportnog sistema, aktivnosti i

kretanja
4. Nacrtati i opisati fiziku strukturu transportnog sistema ?
Misija transporta se odvija putem pribavljanja mree sastavljene od slijedeih
struktura prikazanih na Sl.
VEZE - saobraajnice
TRANSPORTNE JEDINICE

TERMINALI

Sl. Osnovna fizika struktura transportnog sistema

1. Saobraajnice (prikljuci ili sredstva)
To su oni vrsti elementi, koji povezuju terminale i po kojima se kreu
transportne jedinice. Mogu biti od dva tipa:
- Fizike veze: ceste, ulice, tranice, trake, valjci i kablovi
- Plovne veze: mora, rijeke, vazduh i svemirski prostor.
2. Transportne jedinice
To su pokretne jedinice kojima se kreu ljudi i robe. Na primjer:
- Motorna vozila, vlakovi, avioni, brodovi i vozila bez motora
- Kabine, trake, pumpe, pritisak i gravitacija.
9

3. Terminali
To su one take gdje putovanje ili tovar poinje i zavrava, ili gdje je
mjesto promjene transportne jedinice ili naina transporta. Postoje slijedei
terminali:
- Veliki: aerodromi, luke, autobuski i teretni terminali, eljeznike
stanice i parkinzi u zgradama
- Mali: teretne platforme, autobuska stajalita i garae
- Neformalni: stanice na ulici i utovarne zone
- Drugi: tankovi za uskladitenje i deponije.
Pitanja:
1. Koji su sitemi putem kojih se odvija veina prevoza?
Veina globalnih aktivnosti transporta odvija se putem pet velikih sistema:
cestovni, eljezniki, vazduni, vodeni i sistem pokretnih traka.
2. Sa kojim terminima se opisuju prevozni sistemi u saobraaju?
Svaki od sistema se dijeli na dva ili vie specifinih naina i opisuju se
slijedeim terminima:
1. Ubikacija
Stepen pristupnosti sistema, pogodnost direktnih putovanja izmeu
krajnjih taaka i pogodnost prilagoavanja razliitom saobraaju.
2. Pokretljivost
Obim saobraaja koji se moe prilagoditi sistemu (kapacitet) i brzina
kojom se moe transportovati.
3. Efikasnost
Odnos izmeu ukupnih trokova transporta (direktnih i indirektnih) i
njegove produktivnosti.
3. Koji podsistemi ine saobrajni sitem prema modernoj teoriji
sistema, nacrtati vertikalnui i horizontalnu strukturu sistema?
Saobraajno prevozni sistem je veoma sloen sistem sastavljen od sljedeih
podsistema:
1. prema podruju poslovanja: tehnikih, tehnolokih, organizacijskih,
ekonomskih i pravnih
2. prema vrsti puta: cestovni podsistem, eljezniki podsistem, vazduni
podsistem, vodeni podsistem (morski, jezerski, rijeni, kanalski),
cjevovodni podsistem, podsistem iara, telekomunikacijski podsistem,
potanski podsistem.
Vertikalna i horizontalna struktura kompletnog saobraajno prevoznog sistema
se moe predstaviti kao na Sl.

10

infrastruktura

teret

potanski

infrastruktura

teret

putnici

vodeni

infrastruktura

teret

zrani

putnici

infrastruktura

teret

putnici

eljezniki

infrastruktura

teret

putnici

cestovni

tehniki
tehnoloki
organizacijski

ekonomski

pravni

Sl. Struktura saobraajno prevoznog sistema

Pitanja:
1. Koje su specifinosti saobrajno-prevoznog sistema sa aspekta
planiranja i projektovanja u saobraaju?
Za planiranje saobraajno-transpornih sistema potrbno je imati u vidu bitna
obiljeja saobraaja i prevoza (transporta).
- Prvo bitno obiljeje je injenica da prijevozna usluga nastaje kao
posljedica premjetanja ljudi i robe. Prevozna usluga nema materijalni
oblik i ne moe se uskladititi i kasnije prodati. Vrijeme proizvodnje je
identino sa vremenom potronje.
- Drugo obiljeje je da je potranja za prijevozom izvedena potranja i da
je elastinost prevozne potranje uglavnom odreena elastinou
potranje za dobrima koja se prevoze.
11

- Tree obiljeje je vezano za posebnost politike cijena saobraajnih

usluga. To potvruje injenica da je esto prevozna usluga instrument
politike cijena i nije rijedak sluaj da se upotrebljava pri rjeavanju
odreenih privrednih, politikih i drugih pitanja.
- etvrto obiljeje je konkurencija izmeu pojedinih saobraajnih sistema.
Ovo
je
prouzrokovano
razliitim
tehniko-eksploatacionim
karakteristikama pojedinih sistema.
- Peto obiljeje je injenica da drutveno-ekonomski razvoj zavisi od
saobraaja i prevoza. Promjene u namjeni povrina i razmjetaju
stanovnitva esto su uzrokovane promjenama u saobraaju i prevozu, tj.
u pristupanosti odreenim povrinama.
Pitanja:
1. Koji sistemi se mgu izdvojiti sa aspekta definisanja logike i
fizike arhitekture sistema pri planiranju u saobraaju i
prevozu?
Sa aspekta planiranja saobraaja i prevoza mogue je izdvojiti osnovne
sisteme:
- dionica saobraajnice (cesta, pruga, ...)
- rakrsnica i vorite,
- regulisanja i upravljanja u saobraaju i prevozu
- terminali
- nemotorizovani (pjeaki i biciklistiki) saobraaj
- ostali sistemi u saobraaju i prevozu.
Arhitektura prethodno navedenih sistema se moe posmatrati kao logika i kao
fizika.
2. Objasniti pojmove fizike i logike strukture sistema u
saobraaju i prevozu?
Dionica ceste, u gradskom ili izvan gradskom podruju, je dio
saobraajnice koji je ogranien raskrsnicama voritima.
Raskrsnica predstavlja mjesto na kome se ukrta dva ili vie saobraajnih
tokova ili se najmanje jedan tok uliva u drugi odnosno izliva iz drugog.
Raskrsnica predstavlja krajnju ili poetnu taku dionice puta.
Regulisanje saobraaja se vri na dionicama saobraajnica i u
raskrsnicama, te u terminalima sa ciljem poveanja protoka saobraaja uz
zadovoljavajuu bezbjednost i uticaj na okolinu.
Terminali se mogu definisati kao objekti sa kojima se zadovoljavaju
transportno tehnoloki zahtjevi putnika robe i transportnih sredstava. Terminali
se mogu podijeliti u dvije osnovne grupe:

12

- terminali sa logistikim aktivnostima za putnike robe ili transportna

sredstva, a u cilju postizanja transportnog procesa, i
- terminali sa aktivnostima iskljuivo vezanim za transportna sredstva.
Pod nemotorizovanim saobraajem, kao nveoma bitnim obiljejem
civilizacije, podrazumijevamo: pjeaki i biciklistiki saobraaj, te kretanja
invalidnih osoba.
Pored predstavljenih sistema bitnih za planiranje u oblasti saobraaja i
prevoza postoji odreen broj sistema koji treba imati u vidu pri izradi plana ili
projekta u sektorskom, prostornom saobrajnom, projektnom planiranju i
planiranju u preduzeima. Osnovni elementi tih sistema su predstavljeni u
narednom dijelu.
Pitanja:
1. Koji su dokumenti saobraajnog sektora u planiranju?
1. Analiza razvojnih mogunosti saobraajne infrastrukture u prostoru
2. Dugoroni razvojni program puteva
3. Identifikacija projekta

Pitanja:
1. Nakoji nain se postavljaju ciljevi u planiranju saobraaja?
Postavljanje ciljeva planiranja predstavlja prvi korak u postupku planiranja. U
te svrhe se koristi SWOT analiza koja obuhvata analizu prednosti i slabosti
sistema u upravljanju kao i mogunosti prijetnji koje proizilaze iz okoline.
Prilikom definisanja ciljeva planiranja saobraajnih sistema preporuuje
se SMART pristup, to ima znaenje:
Specifinost (Specific) potrebno je tano identifikovati uinke koje
plan ili projekat treba da postigne
Mjerljivost (Measurable) mjerenje uinaka sa obzirom na ciljeve
Izvodljivost (Achievable) izvodljivost mjerenja
Realnost (Realistic) da li je cilj mogue postii i
Vremenska ogranienost (Time bound) ciljevi moraju biti ispunjeni
u odreenom roku.
2. Sa ime se moraju uskladiti ciljevi planiranja saobraaja?
Ciljevi planiranja moraju biti usklaeni sa:
- Strategijom ekonomskog razvoja
- Strategijom prostornog razvoja i
- Dugoronim razvojnim programom.
3. Kako se grupiu ciljevi planiranja?
13

Postoji vie kriterijuma po kojima se ciljevi razlikuju. Tako postoje:

kratkoroni i dugoroni ciljevi, ciljevi drutvene zajednice i saobraajni ciljevi,
itd.
4. Kako se mogu podijeliti ciljevi planiranja saobraajne mree?
Ciljevi planiranja, npr. saobraajajne mree, se mogu podijeliti na:
- Strateke ciljeve
- Strukturne ciljeve
Pitanja:
1. Koji osnovni elementi ine saobraajnu inenjeriju?
Tri bazina elementa koji ine saobraajnu ininjeriju su:
- korisnik (odnosi se na pjeake i vozae),
- vozilo i
- saobraajnica (odnosi se na ulice i ceste).
2. Koje su osnovne karakteristike pjaaka bitne za planiranje
saobrajnih sistema?
Moe se prihvatiti kao potencijalni pjeak openito populacija od pet do sto
godina starosti.
Sa druge strane vano je posmatrati pjeaka jer on nije samo rtva saobraaja
nego takoer jedan od njegovih uzronika.
3. Karakteristike vozaa bitne za planiranje i projektovanje
saobraajnih sistema?
- Vid vozaa
- Psihofizike sposobnosti
Pitanja:
1. ta je vozilo?
Vozilo je jedan od tri primordijalna elementa saobraaja.
2. ta je projektno vozilo?
Projektno vozilo je onaj tip hipotetinog vozila ija teina, dimenzije i
karakteristike kretanja se koriste za uspostavljanje osnovnih elemenata projekta
cesta (pruga), ulica i raskrsnica takvih da one mogu zadovoljiti vozila ovoga
tipa.

3. Projektno vozilo posmatrano kao pravougaonik?

14

Sl. 1 Projektno vozilo posmatrano kao pravougaonik

B-irina vozila, L-duina vozila, l-meuosovinsko rastojanje, l1-prednji
prepust, l2-zadnji prepust, R-radijus zakretanja najisturenije take na prednjem
dijelu vozila, r-unutranji radijus zakretanja, R1-radijus zakretanja najisturenije
take na zadnjem dijelu vozila
4. Nacrtati vozilo trolejbus i oznaiti osnovne duine u sistemu za
napajnje elektrinom energijom?

15

Visina kontaktnog voda od

visina od

take

povine kolovoza

povrine

okretanja
(1)

kolovoza

ipke

a (m)

b (m)

Moe biti
dogovoreno, a
preporueno
2,7

1.

min.

norm.

maks.

c (m)

d (m)

e (m)

Preferirano
3,13,5

4,7
Prihvaeno

Sigrunosno

Minimalno

rastojanje

pomjeranje
vozila pri

Rastojanje izmeu
ipki(3)

Visina

Maksimalni prelaz
ipke

Minimnalna

ispod

iznad

f1(m)

f2(m)

g1(m)

g2(m)

h(m)

i(m)

0,2

0,8

4,5

4,0

1,2

6,07,0

visini(2) d
g

Preferirano
5,6

6,5
Prihvaeno

3,8

7,2

Rastojanje glavne take okretanja (u odnosu na vertikalnu osu okretanja) od povrine kolovoza
u svim uslovoma kretanja

2.

Pomijeranje vozila bono prema sistemima sa duinom ipke 6,2 m i 5,5 m

3.

ipka locirana u poloaju mirovanja

5. Nacrtati i opisati rjeenja kontaktne mree u raskrsnicama i

krivinama?

Sl. Rjeenja postavljanja napojnih vodova u raskrsnici sa skretanjem od

90 (broj promjena pravaca - skretanja vodova)

6. Faktori bitni za planiranje vazdunog saobraaja?

Za planiranje i razvoj vazdunog saobraaja meu bitne faktore ubrajaju se:
- faktori letenja (broj ponuenih letova, smjer leta, vrijeme odlaska, broj
usputnih slijetanja i vrijeme zadravanja, trajanje leta i razlike u
lokalnom vremenu),

16

- faktori koji se odnose na rute zranih linija (broj i razgranatost linija,

smjerovi letova i usklaenost sa linijama ostalih vazduhoplovnih i drugih
prijevoznika),
- faktori vezani za vrstu aviona i kvalitet usluga (veliina i popularnost
aviona, sigurnost aviona i ugled njegovog proizvoaa, unutranji izgled
aviona, udobnost sjedita, uslunost osoblja i vrsta ponuenih usluga za
vrijeme leta).
7. Podjela brodova?
Brodovi se mogu podijeliti na vie naina, a najee su: podjela prema
namjeni broda, prema podruju plovidbe, prema materijalu od kojeg su
izgraeni i prema vrsti pogona.
8. Podjela zrakoplova?
Prema osobinama pogonskih grupa zrakoplove dijelimo na: klipne, turbo-elisne
i turbo-mlazne. Prema duini polijetanja i slijetanja mogu se podijeliti na:
VTOL (okomito polijetanje i slijetanje-duina do 50 m), STOL (kratko
polijetanje i slijetanje 50760 m), RTOL (reducirano polijetanje i slijetanje
7601370 m) i CTOL (konvencionalno polijetanje i slijetanje).
9. Primjer rijenog saobraaja u Londonu?
Godine 1997., Cross River Partnership (CRP), konsorcijum javnih organizacija
lokalnih vlasti, organizacija privatnog sektora i volonterskih tijela koja imaju
interes u promoviranju koritenja rijeke Temze, poeo je rad na razvoju
prijedloga za inicijativu Temza 2000 (Thames 2000 initiative). Inicijativa je
traila razvoj novih rijenih pristanita i brodskih usluga, da bi se olakalo
povezivanje centralnog Londona i podruja New Millennium Experience
Company (NMEC) u North Greenwich-u za kratko vrijeme i da se dugorono
obezbjedi nasljee za brodske usluge i pristanita.
CRP je zakljuio da se treba uspostaviti nova agencija radnog naziva Agencija
za pristanita Temze (Thames Piers Agency) da bi ostvarila kljune elemente
inicijative i da preuzme dugoronu odgovornost za razvoj rijenog prijevoza
putnika u Londonu. Njeni trenutni ciljevi su uspostava novih Millennium
rijenih usluga i da osigura razvoj novih pristanita u Blackfriarsu i Waterloou
da bi se osiguralo delikatno oivljavanje ovih usluga. Na due staze, takoer e
obuhvatiti i pristanita kojima upravlja i iji je vlasnik Londonska luka (Port of
London Authority - PLA) i razvijati, promovisati i koordinirati usluge rijenih
brodova na Temzi, integriui ih to je vie mogue u druge oblike transporta.
Pitanja:
1. Opisati dionicu ceste kao element saobraajnog planiranja?
Dionica puta kao jedan od osnovnih dijelova saobraajnice zahtijeva poseban
pristup pri planiranju i projektovanju saobraajne mree. U situacionom planu,
17

uzduni i popreni profil kao i raspored i vrsta ukrtanja, su odreeni

raunskom brzinom i vrstom saobraajnica.
Elementi situacionog plana su: poluprenik horizontalne krivine, oblik i duina
prijelaznih krivina, preglednost u horizontalnim krivinama, prijelazne rampe i
proirenja kolovoza u horizontalnim krivinama.
Elementi uzdunog profila moraju biti usaglaeni sa elementima situacionog
plana, a to su: nagib nivelete i zaobljenja prijeloma nivelete.
Za gradske autoceste nagib nivelete iznosi 2,5%, izuzetno 3% za brze gradske
saobraajnice 34%; za glavne gradske saobraajnice 45% i za gradske
saobraajnice 56%.
Elementi poprenog profila su: kolovoz, pjeake staze, biciklistike staze,
tramvajska pruga, razdjelne trake i dr.
2. Opis i ocjena uslova saobraaja na dionici puta?
Isto kao i drugi dinamini sistemi, fiziki i statistiki mediji saobraaja, takvi
kao to su ceste, ulice, raskrsnice, terminali itd., podloni su da budu traeni i
optereeni obimima saobraaja, koji posjeduju specijalne (zauzimaju mjesto) i
temporalne (troe vrijeme) karakteristike. Vremenske distribucije obima
saobraaja proizvod su stilova i naina ivota koji ine da ljudi slijede
odreene oblike putovanja utemeljene u vremenu, ostvarujui svoje
premjetanje tokom odreenih godinjih doba, u odreenim danima u sedmici,
ili u specifinim satima u toku dana.
Projektovanja jedne ceste ili ulice, izbor tipa saobraajnice/prometnice,
raskrsnice, prikljuci i servisi fundamentalno zavise od obima saobraaja ili
tekuih potreba tokom jednog intervala datog vremena, od njegove varijacije,
od njegove procjene rasta i od njegove kompozicije.
Osnovni parametri koji opisuju uslove saobraaja su uglavnom sloene prirode.
3. Postupak izraunavanja pokazatelja uslova saobraaja na dionici
puta?
U osnovne pokazatelje gradsko prigradskih saobraajnica spadaju :
- prosjene putne brzine du odsjeka ili dionice
- vremenski gubici po vozilu na signalisanim raskrsnicama.
Prosjena putna brzina se rauna preko vremena vonje na segmentima
saobraajnice i zastoja na pristupu raskrsnici.
Postupak odreivanja nivoa usluge koji se odreuje propisnom brzinom je
slijedei:
prvi korak:
identifikacija saobraajnice (mjesto, duina)
drugi korak:
odreivanj kategorije saobraajnice i brzine
slobodnog toka

18

 trei korak:
definisanje dionice saobraajnice (svaka dionic ima
jedan ili vie segmenata, a jedan segment je rastojanje izmeu dvije
signalizirane raskrsnice)
etvrti korak: izraunavanje vremena vonje
peti korak:
izraunavanje vremenskih gubitaka na prilazu
raskrsnici
esti korak:
izraunavanje prosjene putne brzina:
a) po dionici i profilu i
b) na cijeloj saobraajnici;

sedmi korak : izraunavanje nivoa usluge.

Vremenski gubici na pristupu raskrsnici se mogu izraunati prema udbeniku
HCM (1985 g.),
D 1,3 d (s/voz), gdje je:
D - vremenski gubici na pristupu raskrsnici u sekundi po vozilu,
d - vremenski gubici uslijed zaustavljanja.
Osnovni podaci o saobraajnim tokovima utvruju se studijima o saobraaju.
To su:
- prosjean godinji dnevni saobraaj (PGDS),
- satna distribucija godinjeg protoka,
- mjerodavni vrni asovni protok,
- neravnomjernost po smjerovima pri vrnom asovnom protoku,
- mjerodavno vozilo po saobraajnom toku i
- uee vikend vozaa u mjerodavnom vrnom asovnom protoku.
Prosjean godinji dnevni saobraaj se rauna za svaku vrstu vozila po
saobraajnim dionicama:
PGDS = PGDSPA + PGDSBUS + PGDSLT + PGDSST + PGDSTT + PGDSAV
voz/dan
LT lahka teretna vozila,
TT teka teretna,
ST srednja teka,
AV-autovoz.

19