7.

Integrali

127

INTEGRALI (korigirano)
U ovom poglavlju:

Svaka nova vrsta

otkria jest
matematika po
obliku, jer ne postoji
drugo rukovodstvo
koje moemo imati
C. G. Darwin (1931)

Tablica i svojstva integrala

Metoda supstitucije
Parcijalna integracija
Integriranje trigonometrijskih funkcija
Integriranje racionalnih funkcija

Integral dane funkcije y = f (x) u oznaci

f ( x)dx

je jedna nova funkcija y = F (x) ija je

derivacija jednaka zadanoj funkciji y = f (x ) , odnosno vrijedi:

Pritom se

f ( x)dx

f ( x)dx = F ( x) f ( x) =

d
F ( x).
dx

jo zove antiderivacija ili primitivna funkcija ili neodreeni integral

funkcije y = f (x) , dok danu funkciju y = f (x) , koju integriramo, zovemo jo i

podintegralna funkcija. Na primjer, primitivna funkcija funkcije f ( x) = x je funkcija

F ( x) = 12 x 2 jer je njena derivacija upravo jednaka f ( x) = x , to kratko piemo:

xdx =

1
2

x2 .

Opisno reeno, kao da primitivna funkcija F ( x) = 12 x 2 ivi u prolosti jer tek kad je
deriviramo, dobivamo njenu sadanjost, odnosno funkciju f ( x) = x .
Primijetimo da se rezultat integriranja ne mijenja ako dobivenom rezultatu dodamo
proizvoljnu konstantu C, odnosno vrijedi:
d
d
F ( x) ,
f ( x)dx = F ( x) + C f ( x) = ( F ( x) + C ) =
dx
dx
jer je derivacija od konstante C jednaka nuli. Preciznije, za primitivne funkcije dane funkcije
vrijedi sljedei rezultat:

Teorem 14. Neka su y = F (x) i y = G (x) dvije primitivne funkcije dane funkcije
y = f (x) . Tada postoji konstanta C takva da vrijedi: F ( x) G ( x) = C . Opisno reeno,
sve primitivne funkcije jedne iste funkcije se razlikuju za proizvoljnu konstantu.

Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI

128
Nije lako napamet rei to je to
i)
ii)

f ( x)dx , kao u sljedeim primjerima:

cos xdx = sin x jer je cos x = (sin x)' ;

e dx = e jer je e = (e )' ;
x

1
= (ln x)' ;
x
1
1
dx = tg x jer je
= ( tg x)' .
2
cos x
cos 2 x

iii)

x dx = ln x

iv)

jer je

Naime, dovoljno je samo malo promijeniti podintegralnu funkciju, pri emu vie ne moemo
napamet rijeiti pripadne integrale, kao u primjerima:

sin

xdx ,

xe dx , ln xdx
x

slinim.
tovie, malom promjenom podintegralne funkcije moemo dobiti integrale koje je nemogue eksplicitno rijeiti bez upotrebe jaeg analitikog aparata, kao to su Taylorovi redovi
i slino. Na primjer:

sin x 2 dx ili

e x dx . U ovakvim situacijama vano je znati da li uope

postoji integral, o emu govori sljedei rezultat.

Teorem 15. Ako je podintegralna funkcija y = f (x) neprekidna na nekom intervalu

(a,b), tada postoji neodreeni integral F ( x) =

f ( x)dx na intervalu (a,b).

Prema ovome moemo zakljuiti da je integriranje znatno zahtjevnije od deriviranja, gdje nije
bilo velike razlike u deriviranju meu slinim funkcijama, kao to su, na primjer: sin x ,
sin 2 x , te sin x 2 . Sve se one lako i na slian nain deriviraju, dok se potpuno razliito
integriraju: prva lako, druga osrednje, dok trea znatno tee.

Da bismo olakali proces integriranja nekih funkcija, moemo koristiti:

1. tablicu integriranja osnovnih funkcija (to je anti - tablica tablici deriviranja);
2. svojstva integrala (samo dva svojstva);
3. metode supstitucije i parcijalne integracije (metodama se ne rjeava integral nego se
zamjenjuje odgovarajuim jednostavnijim).

7.1 TABLICA I SVOJSTVA INTEGRALA

Svojstva integrala su malobrojna te toliko prirodna, da nismo ni svjesni kada ih koristimo:
i)

homogenost:

cf ( x)dx = c f ( x)dx ;
ii)

linearnost:

( f ( x) + g ( x))dx = f ( x)dx + g ( x)dx .

7. Integrali

129

Prema ovim svojstvima, potrebno je podintegralnu funkciju rastaviti na to vie dijelova jer to
odgovara integriranju, to nismo morali raditi kod deriviranja. Na primjer:
((1 + x 2 ) 2 )' = 4 x(1 + x 2 ) ,
to je metodoloki razliito u odnosu na

(1 + x

2 2

) dx = (1 + 2 x 2 + x 4 )dx = 1dx + 2 x 2 dx + x 4 dx ,

odnosno za razliku od derivacije, integral eka da se podintegralna funkcija rastavi na to

vie elementarnih dijelova.
Budui da je integral jednak antiderivaciji, tablicu integrala osnovnih funkcija tretiramo kao
anti tablicu tablici deriviranja. Naime, u tablici deriviranja smo pisali da je (sin x)' = cos x ,
dok emo u tablici integriranja pisati:

cos xdx = sin x , i tako redom za ostale funkcije iz

tablice deriviranja, pa dobivamo sljedeu tablicu integriranja:

y = f (x)

f ( x)dx

y = f (x)

x n , n 1

x n +1
n +1

1
1+ x2
1

1+ x2
1

1
x

ln | x |

ex

ex

sin x

cos x

cos x

sin x

sh x

ch x

ch x

sh x

1
cos 2 x

1
sin 2 x

tg x

arc tg x
arc ctg x
arc sin x

1 x2
1

arc cos x

1 x2
1
2
a + x2
1
2
a + x2
1

x
1
arc tg
a
a
x
1
arc ctg
a
a
x
arc sin
a

a2 x2
1
2

a x
x

ctg x

f ( x)dx

a ,0 < a 1

arc cos

x
a

ax
ln a

Proitati sljedee rijeene zadatke pa ih ponovno rijeiti samostalno i bez gledanja.

454.

x 3 dx =

x 3+1
x4
+c=
+c.
3 +1
4

Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI

130
455.

1
1
x 5+1
1
5
dx
=
x
dx
=
+ c = x 4 + c = 4 + c .
5
5 +1
4
4x
x

1 +1

x2
x2
2 3
x dx = x dx = 1
+c= 3 +c=
x +c.
+1
3
2
2

457.

458.

(x +

459.

(2

460.

461.

2(1 + 3x

456.

1
2

2 +1

x 3
x3
dx =
dx
=
x
dx
=
+
c
=
+ c = 3 3 x + c .
2
2
1
2
3

+
1
x
x
3
3

23

1
1
4 5
4
x )dx = 3 dx + x 4 dx = 3ln | x | + x 4 + c = 3ln | x | + 4 x5 + c .
x
5
5

4 3 21 3 8 4 4 7
x
x +
x +c.
3
8
7
2
1
1
x 4 ( 2 3 x + x 3 )dx = 2 x 4 dx 3 x 5 dx + x 7 dx = x 5 x 6 + x 8 + c .
5
2
8

x 73 x 5 + 4 x 3 )dx = 2 x 2 dx 7 x 3 dx + x 4 dx =

2 2

) dx = 2 (1 + 6 x 2 + 9 x 4 )dx = 2 dx + 12 x 2 dx + 18 x 4 dx =

18 5
x +c.
5
(3x 2) 2
9 x 2 12 x + 4
1
1
1
dx
=
dx = 9 dx 12 2 dx + 4 3 dx =
3
3
x
x
x
x
x
= 2x + 4x3 +

462.

= 9 ln | x | +
463.

x+ x
3

x2

dx =

x
3

x2

dx +

( x + 3 x )2
x

dx =

12 2
+c.
x x2
x
3
1

x2

dx = x x 3 dx + x 2 x 3 dx =

= x 3 dx + x 6 dx =

464.

33 4 66 5
x +
x +c.
4
5

x 2 + 2 x3 x + 3 x 2

dx =

x2 + 2x 3 + x 3

1
2

dx = x 2 dx + 2 x 6 dx + x 6 dx

x
x
2 52 12 116 6 76
2 5 12 6 11 6 6 7
= x + x + x +c=
x +
x +
x +c.
5
11
7
5
11
7

Napomena: uvijek nakon odreenog broja zadataka treba napraviti pauzu, jer nije toliko vana
koliina uraenih zadataka, koliko je vana kvaliteta i nain na koji se oni rjeavaju. To znai,
ako vam popusti koncentracija, odmori malo (etnja oko stola)!
465.

466.

4
1 6 2 6 2 x
x
x
5
7
+
dx
=
x
dx

x
dx
+
dx
=
x + x +
+c=
2
)
3
4
2
2
3
ln 2
x7
1
2
2x
+c.
= x6 + 6 +
2
ln 2
3x
3 4
1
1
(2 cos x 2 + 5 sin x) dx = 2 cos xdx 3 2 dx + 4 dx 5 sin xdx =
x
x
x
x

(3x 5

= 2sin x +

3
+ 4 ln | x | +5cos x + c .
x

7. Integrali

467.

131
2

( cos

469.

470.

471.

1
9 x2

x 1
x
1
1
1
+ 2
)dx = arc sin + arc tg + c .
)dx = (
2
2
3 2
2
4+ x
32 x 2 2 + x

2
3
1 cos 2 x
dx
2
tg
)
3

+
=

dx + 2
x
dx
2 + x2
cos 2 x
( 2 )2 + x2
3 x2

473.

3
1
1
+ 4sh x)dx = 2
dx 3
dx + 4 sh xdx =
2
2
sin x
cos x
sin 2 x
= 2tg x + 3ctg x + 4ch x + c .

2 3x + 3 2 x
3 x
2 x
(3 / 5) x
(2 / 5) x
)
3
(
)
2
3
2
(
dx
=
dx
+
dx
=
+
+c.
5
5
ln(3 / 5)
ln(2 / 5)
5x
2
dx
ch x + 3e x ) dx = 2
ch xdx + 3 e x dx = 2 arc tg x sh x + 3e x + c .
(
2
2
1+ x
1+ x

468.

472.

3
2

arc tg

cos

dx + dx + 2 arc sin

x
3

dx
( 3)2 x2

+c=

3
x
x
arc tg
tg x + x + 2arc sin
+c.
2
2
3
dx

9 4x2

dx

4( 94 x 2 )

1
2

dx

9
4

x2

1
2

1
2
= arc sin x + c .
3
( 32 ) 2 x 2 2
dx

(cos 2 x + sin 2 x)dx

cos 2 x
sin 2 x
dx
=
=
dx
+
dx =
cos 2 x sin 2 x
cos 2 x sin 2 x
cos 2 x sin 2 x
cos 2 x sin 2 x
dx
dx
=
+
= ctg x + tg x + c .
2
sin x
cos 2 x

ZADACI ZA VJEBU
474.

x( 2 x)

dx .

475.

( x + 1) 3
dx .
3x 8

480.

x ( x 3 x ) dx .

x x x dx .

486.

489.

478. ( x 3 3 x 5 +

(1 + x) 2
dx
x3 + x

dx
b2 a 2 x2

( x + 3 x )2

481.

484.

487.

2 8 dx .

490.

cos

x+

(3x 1) 2
dx .
x4
2
3
1
479. (
3 +
)dx .
x 2 x 2 x5
3
x 5 x
482.
dx .
5 11
x
1 2
485. ( x 3
) dx .
x3

476.

477.

483.

x5
dx .
x5

1
x

13
x )dx .
3

dx .

) 2 dx .

x x

cos 2 x
dx .
2
x sin 2 x

488.

491.

2x + 5x
dx .
10 x
sin 2 x
dx .
sin x cos 3 x

Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI

132
492.

dx
.
2
ch x sh 2 x

493.

(tg x ctg x) dx .
2

RJEENJA
1
5
9 3
1
4 3 1 4
x + x + c. 475. 3 + 4 + c. 476. + 2 3 + c.
3
4
x x
3x
4x
3x
1
1
1
1
2 5 6 7 13 4
477.
5 6
+ c. 478.
x
x +
x + c.
4
7
5
7
4
12 x
5x
6x
21x
9
1
2 5 6 6 11
479. 4 x 3 x 2
+ c. 480.
x
x + c.
5
11
4
3 x3
474. 2 x 2

481.

4 4 7 24 12 19 12 12 17
15 1
1
8 15 / 8
x +
x +
x + c. 482.
x
+ c.
+ + c. 483.
7
19
17
15
13 15 x13 x

1 2
1
1
x + 2 x + ln | x | + c. 485. x 4 2 x 2 + c. 486. ln | x | +2arctgx + c.
4
2x
2
x
x
x
1
ax
16
5
2
487.
+ c. 488.

+ c. 489. arcsin
+ c. 490. ctgx tgx + c.
ln 16
ln 5 ln 2
a
b
484.

491. 2tgx + c.

492. thx cthx + c. 493. tgx ctgx 4 x + c.

7.2 METODA SUPSTITUCIJE

Koristei razne supstitucije integral moe biti zamijenjen odgovarajuim jednostavnijim.
Metodom supstitucije se integral ne rjeava direktno kao u prethodnoj toki, nego se
integriranje olakava. Postupak supstitucije opisan je u sljedeem rezultatu:

Teorem 16. Neka je f : R R neprekidna podintegralna funkcija, te neka je eljena

supstitucija dana funkcijom x = (t ) isto neprekidna s neprekidnom derivacijom ' (t ) .
Tada vrijedi formula za supstituciju u neodreenom integralu:

f ( x ) dx =

x = (t )
=
dx = ' (t ) dt

f ( (t )) ' (t )dt
.

Kako vidimo, supstituciju x = (t ) i pripadnu derivaciju dx = ' (t )dt zapisujemo u zagradi

oblika |..|, ime u potpunosti realiziramo namjeru rjeavanja integrala metodom
supstitucije.
U sljedeim primjerima proitati te ponovno samostalno rijeiti dane integrale.

7. Integrali

133

3 + 5x = t
494.

(3 + 5 x) dx =
8

1 8
1
1
t dt = t 9 + c = (3 + 5 x) 9 + c .
5
45
45

5dx = dt =
dx = 15 dt

495.

2 3x = t
1 dt
1 9
1 8
1
dx
=
(2 3x)9 3dx = dt = 3 t 9 = 3 t dt = 24 t + c = 24(2 3x)8 + c .

496.

497.

498.

499.

sin10 xdx = 10dx = dt = 10 sin tdt = 10 cos t + c = 10 cos10 x + c .

500.

cos

501.

cos(2 5x)dx = 5dx = dt = 5 cos tdt = 5 sin t + c = 5 sin(2 5x) + c .

502.

x 4dx =

4 x 1dx =
dx

(2 x + 4) 3

x4=t
dx = dt

4x 1 = t
4dx = dt
=

2
2
t dt = t 1/ 2 dt = t 3 / 2 + c =
( x 4) 3 + c .
3
3

2x + 4 = t
2dx = dt

10 x = t

1
4

1
2

t dt =

dt
4

t3

1 1/ 3
3
3
t dt = t 4 / 3 + c = 3 ( 4 x 1) 4 + c .
4
16
16

1 3 / 4
t dt = 2t 1/ 4 + c = 2 4 2 x + 4 + c .
2

3x = t
dx
1
dt
1
1
=
=
= tg t + c = tg 3x + c .
2
2
3 x 3dx = dt 3 cos t 3
3
2 5x = t

3x+4

3x + 4 = t

dx =

3dx = dt

1 t
1
1
e dt = e t + c = e 3 x + 4 + c .
3
3
3

Napomena: svaki se rezultat integriranja moe jednostavno provjeriti, tako da dobiveni

rezultat deriviramo, budui da znamo da derivacija integrala mora biti jednaka podintegralnoj
funkciji!
503.

504.

505.

2 x +1

dx =

2x + 1 = t
2dx = dt

1 t
1 t
1
7 dt =
7 +c=
7 2 x +1 + c .
2
2 ln 7
2 ln 7

2x2 1 = t
x
1 dt 1 3
1
1
dx = 4 xdx = dt =
= t dt = t 2 + c =
+c.
2
3
3
2
4
4
8
t
(2 x 1)
8(2 x 1) 2
1
xdx = 4 dt

(2 +

2+ x =t

x
x)

dx =

dx = dt = 2
2 x
dx = 2(t 2)dt
1

(t 2) 2
t 2 4t + 4
4
dt = 2
dt = 2 (t 4 + )dt =
t
t
t

Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI

134
2

= t 8t + 8 ln t + c = (2 + x ) 2 8(2 + x ) + 8 ln(2 + x ) + c .

506.

1+ x +1 = t
1
x
((t 1) 2 1)(t 1)
t 3 3t 2 + 2t
dx = dt
dx = 2 x +1
=2
dt = 2
dt =
t
t
1+ x +1
dx = 2(t 1)dt
x = (t 1) 2 1

2
= 2 t 2 dt 6 tdt + 4 dt = t 3 3t 2 + 4t + c =
3
2
= (1 + x + 1) 3 3(1 + x + 1) 2 + 4(1 + x + 1) + c .
3

cos x = t

sin x

507.

tg xdx = cos x dx = sin xdx = dt =

508.

cos x = cos

sin x = t
cos x
cos x
dt
dt
dx =
dx =
=
=
=
2
2
2
cos xdx = dt
(1 t )(1 + t )
x
1 sin x
1 t

dx

1
1 dt
1 dt
1
+
= ln | 1 t | + ln | 1 + t | + c =
2
2 1 t 2 1+ t
2

509.

dt
= ln | t | + c = ln | cos x | + c .
t

1 1 + sin x
1 1+ t
+c.
+ c = ln
ln
2 1 sin x
2 1 t

ln x = t
ln 2 x
1
1
dx = 1
= t 2 dt = t 3 + c = ln 3 x + c .
dx = dt
x
3
3
x

510. sin 4 x cos xdx =

sin x = t
1
1
= t 4 dt = t 5 + c = sin 5 x + c .
cos xdx = dt
5
5

Napomena: zadatke ne treba raditi jedan za drugim mehaniki, jer nije jedini cilj rjeavanja
zadatka dobiti tono rjeenje; treba se malo istraivaki poigrati, kao na primjer: razmisliti
kako odreeni tip podintegralne funkcije implicira odreeni tip rjeenja, ili usporediti teinu
integriranja meu raznim tipovima podintegralnih funkcija, ili pokuati zapamtiti neke lake
rezultate, kao npr. integrale funkcija y = sin 3 x , y = e 5 x i slino. Time razvijamo mnoge
druge osobine, a samo integriranje postaje sporedna aktivnost.

511.

x+2=t
2
4
x x + 2dx = dx = dt = (t 2) t dt = t 3 / 2 dt 2 t 1/ 2 dt = t 5 / 2 t 3 / 2 + c =
5
3
x=t2

2
4
( x + 2) 5
( x + 2) 3 + c .
5
3

7. Integrali

512.

513.

514.

515.

516.

135
x

x =t
dx =

2 x
1
dx
x

518.

= 2dt

+c.

x2 + 5 = t
1 11
1
1
x( x 2 + 5)11dx = 2 xdx = dt =
t dt = t 12 + c = ( x 2 + 5)12 + c .
2
24
24
xdx = 12 dt

2 x3 + 4 = t
1
1
1
x 2 sin(2 x 3 + 4)dx = 6 x 2 dx = dt =
sin tdt = cos t + c = cos(2 x 3 + 4) + c .
6
6
6
x 2 dx = 16 dt

x2 4 = t
x
1
dt
1
1
dx = 2 xdx = dt =
= tg t + c = tg ( x 2 4) + c .
2
2
2
2 cos t 2
2
cos ( x 4)
xdx = 12 dt

e2x

ex +1

dx =

517.

dx = dt = 2 e t dt = 2e t + c = 2e

ex +1 = t
(t 1)
dx = e x dx = dt =
dt = t 1/ 2 dt t 1/ 2 dt =
x
t
e +1
ex = t 1

e xe x

2 3/ 2
2
t 2t 1 / 2 + c =
(e x + 1) 3 2 (e x + 1) + c .
3
3

2 x + 2 x = t

2 2
1 dt ln t
1
=
+c =
dx = ln 2(2 x 2 x )dx = dt =
ln(2 x + 2 x ) + c .
x
x

+2
ln 2 t ln 2
ln 2
(2 x 2 x )dx = ln12 dt

x +1 = t2
tdt
dt
= dx = 2tdt = 2 2
=2 2
= 2arc tg t + c =2arc tg x + 1 + c .
(t + 1)t
t +1
( x + 2) x + 1
2
x = t 1
dx

Napomena: nije dobro vjebati samo zadatke iste teine, na primjer, samo lake zadatke;
nakon odreenog vremena, veoma je dobro prijei i na tei tip zadataka, pa onda se vratiti na
laku, i tako dalje. Ukoliko se vjeba samo laka grupa zadataka, tada dolazite u opasnost
takozvanog rutinskog rjeavanja, to se moe pokazati negativnim na pismenom dijelu ispita,
ako se pojavi za vas takozvani nepoznati integral. Tada e vas rutina vjerojatno zablokirati!

Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI

136
ZADACI ZA VJEBU

519.
522.
525.

4 x 5dx .

520.

2x
dx .
2
( x + 7) 4

523.

526.

xe

sin

10

x cos xdx .

528.

531.

x ln x .

dx

534.

537.

540.

( x 2 + 1) x 2dx .

e2x
dx .
e x 1
x
dx .
1+ x4
2

x)

x 3 + 4dx .

(x 1)

524.

sin 3x cos

527.

(2 + 3 cos x)

530.

x 2 sin

533.

dx

( x 1)18 dx .

536.

x2

539.

dx .

x
x2 / 2

dx .

dx .

dx

535.

x (1 + x )
2

dx

521.

x +x
( x 1) 2

3x 2 + 1

532.

538.

ln x

x(4 + ln

529.

3x

1 x6

dx .

.
3

3 xdx .

sin x

dx .

x3
dx .
3

.
e x +1
x
dx .
3
x +1
ctg x
dx .
ln sin x

dx .

RJEENJA
(4 x 5) 3 / 2
2
1
+ c. 520.
( x 3 + 4) 3 + c. 521.
+ c.
6
3
3( x 1) 3
3
1
1
523. 3 ( x 3 + x) 2 + c. 524. cos 4 3x + c. 525. sin11 x + c.
2
12
11
2
8
1
10
( x 2) 7 +
+ c. 528.
( x 2) 5 +
527.
( x 2) 3
7
5
6 + 9 cos x
3
3
2
x
529. e x / 2 + c. 530. cos + c. 531. ln ln x + c. 532. 4 ln(1 + 4
3
519.

533. ln

ex +1 1
x

e +1 +1

522.
526.

1
+ c.
3( x + 7) 3
2

2
( x 1) 3 + c.
3

+ c.
x ) + c.

+ c. 534. ln(e x 1) + e x + c.

( x 1) 21 ( x 1) 20 ( x 1)19
3
1
+
+
+ c. 536. ( x + 1) 2 / 3 (2 x 3) + c. 537. arctgx 2 + c.
535.
10
2
21
10
19
1
538. arcsin x3 + c. 539. ln ln sin x + c. 540. ln 4 + ln 2 x + c.
3

7. Integrali

137

7.3 PARCIJALNA INTEGRACIJA

Kao i kod supstitucije, parcijalnom integracijom dani integral mijenjamo s odgovarajuim
jednostavnijim integralom. esto se postavlja pitanje: kada primijeniti parcijalnu integraciju,
a ne supstituciju? Ukoliko se u podintegralnoj funkciji nalazi produkt od dvije takozvane
raznorodne funkcije (npr. jedna algebarska a druga transcedentna), ili se nalazi jedna ili dvije
transcedentne funkcije, tako da niti jedna supstitucija ne daje rezultat, tada obavezno
primjenjujemo parcijalnu integraciju. Na primjer,
f ( x) = x cos x ili f ( x) = arc tg x ili
f ( x) = e 2 x cos 3 x . Sama ideja parcijalne integracije sastoji se u tome da se produkt dviju
funkcija zamijeni s produktom od derivacije prve i integralom druge, ili obratno. To se
tehniki izvodi po sljedeem pravilu:
Teorem 17. Neka su dane dvije dovoljno glatke funkcije y = f (x ) i y = g (x) . Tada
vrijedi formula parcijalne integracije:

f ( x) g ' ( x)dx = f ( x) g ( x) g ( x) f ' ( x)dx

ili, u radnom obliku,

u = f ( x)
du = f ' ( x)dx
udv = uv vdu, gdje je
dv = g ' ( x)dx .
v = g ( x)

Dokaz. Znamo da derivacija produkta funkcija zadovoljava pravilo: ( f g )' = f 'g + f g ' .
Direktnim integriranjem ove jednakosti, uz koritenje da je

( f g )' dx = f g

to je

definicija integrala, neposredno slijedi traena formula parcijalne integracije.

To znai da onu funkciju koju je bolje poslati u derivaciju oznaavamo sa u dok onu
funkciju koju je bolje poslati u integral oznaavamo sa dv. Na primjer, u
produktu y = x cos x bolje je poslati y = x u derivaciju, a y = cos x u integral, jer produkt
derivacije prve i integrala druge funkcije je y = 1 sin x , to je mnogo jednostavnije za
integrirati od produkta y = x cos x ,odnosno:
u=x

541.

x cos xdx =

du = dx
dv = cos xdx

v = cos xdx = sin x

= uv vdu = x sin x sin xdx = x sin x + cos x + c .

Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI

138
Naravno, mogli smo izabrati onu drugu, nepovoljniju, kombinaciju, odnosno poslati y = x u
integral, a y = cos x u derivaciju. Meutim, tada je produkt integrala prve i derivacije druge

funkcije jednak funkciji y = 12 x 2 sin x , to je tee integrirati od zadane funkcije y = x cos x .

Proitati sve rijeene primjere iz parcijalne integracije, pa potom sve zadatke samostalno
rijeiti, bez gledanja u postupak.
u = 2x 1
542.

du = 2dx

(2 x 1)e 4 x dx =

1
2 4x
= uv vdu = (2 x 1) e 4 x
e dx =
4
4

dv = e 4 x dx

4x

v = e dx = e
1
4

4x

2x 1 4x 1 4x
e e +c.
4
8

=
u = ln 2 x
543.

x 3 ln 2 xdx =

du =

1
dx
2x
3

= uv vdu =(ln 2 x) 14 x 4

dv = x dx

1 x4
1 3
dx = 14 x 4 ln 2 x
x dx =
8 x
8

v = 14 x 4

x 4 ln 2 x 1 4
=
x +c.
4
16
u = arc sinx
544.

arc sinxdx =

du =

dx
1 x 2

dv = dx

= uv vdu =(arc sinx) x

v=x
= x arc sin x +

1
2

dt
t

= x arc sin x +

x
1 x2

1 x2 = t
dx = 2 xdx = dt =
xdx = 12 dt

1 1/ 2
t dt = x arc sin x + (1 x 2 )1/ 2 + c .
2

Napomena: znamo da u parcijalnoj integraciji postoje najvie dvije mogunosti za odluku

koju od dvije podintegralne funkcije poslati u derivaciju a koju u integral; da bismo razvili
osjeaj koji je bolji, a koji loiji izbor za u i v , bilo bi dobro za svaki od ovih integrala, gdje
je ponuena bolja mogunost, uraditi i onu loiju. Naravno, ako je samo jedna podintegralna
funkcija, tada imao samo jednu mogunost!

545.

u = arc tgx
1 + x2 = t
du = 1+1x 2 dx
x
dx = 2 xdx = dt =
arc tgxdx =
= uv vdu = x arc tgx
dv = dx
1 + x2
xdx = 12 dt
v=x

1 dt
1
1
= x arc tg x ln t + c = x arc tg x ln(1 + x 2 ) + c .
2 t
2
2
u=x
du = dx
x
cos x
dx =
dx =
= uv vdu = x ctg x + ctg xdx = x ctg x +
2
1
dv = sin 2 x dx
sin x
sin x
v = ctg x
= x arc tg x

546.

7. Integrali

547.

139

sin x = t
dt
= x ctg x + = x ctg x + ln t + c = x ctg x + ln sin x + c .
cos xdx = dt
t

u = e3 x
du = 3e 3 x dx
1
3 3x
e 3 x cos 2 xdx =
e sin 2 xdx =
= uv vdu = e 3 x sin 2 x
2
2
dv = cos 2 xdx
v = 12 sin 2 x

u = e3 x
du = 3e 3 x dx
1
3
1
3 1
3 3x
=
= e 3 x sin 2 x [uv vdu ] = e 3 x sin 2 x [ e 3 x cos 2 x +
e cos 2 xdx] =
2
2
2 2
2
dv = sin 2 xdx 2
v = 12 cos 2 x

9 3x
1 3x
3
e sin 2 x + e 3 x cos 2 x
e cos 2 xdx .
2
4
4

To znai da smo dvostrukom primjenom parcijalne integracije istog tipa za poetni integral
dobili jednakost:
1
3
9 3x
e 3 x cos 2 xdx = e 3 x sin 2 x + e 3 x cos 2 x
e cos 2 xdx ,
2
4
4
iz ega, rjeavanjem po traenom integralu (nepoznati integral na lijevu stranu a sve ostalo na
2
3
desnu stranu), slijedi: e 3 x cos 2 xdx = e 3 x sin 2 x + e 3 x cos 2 x .
13
13

548.

u=x
u = x2
du = dx
du = 2 xdx
x 2 e x dx =
= uv vdu = x 2 e x 2 xe x dx =
=
x
dv = e x dx
dv = e dx
v = ex
v = ex

= x 2 e x 2[uv vdu ] = x 2 e x 2[ xe x e x dx] = x 2 e x 2 xe x + 2e x + c .

ZADACI ZA VJEBU
549.

xe

dx .

arc cosxdx .
555. x sin 2 xdx .
558. x arc tgxdx .
552.

550.

x sin xdx .

e
556. e
553.

sin xdx .

sin xdx .

cos x dx .
554. x ln xdx .
557. cos(ln x)dx .

551.

RJEENJA
549. e x ( x + 1) + c.

550. x cos x + sin x + c.

551. x tgx + ln cos x + c.

Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI

140
x

e
(sin x cos x) + c.
2
x
1 2x2
e x
4
1
554. x x (ln x ) + c. 555. sin 2 x +
cos 2 x + c. 556.
(sin x + cos x) + c.
3
3
2
4
2
x
1
1
557. (cos ln x + sin ln x) + c. 558. ( x 2 + 1)arctgx x + c.
2
2
2
552. x arccos x 1 x 2 + c.

553.

7.4 INTEGRALI TRIGONOMETRIJSKIH FUNKCIJA

Ako elimo uspjeno rjeavati integrale u kojima se pojavljuje produkt vie razliitih
trigonometrijskih funkcija, potrebno je unaprijed znati razne supstitucije, koje su bazirane na
odgovarajuim adicionim formulama. Stoga emo prije svakog podtipa u integriranju
trigonometrijskih funkcija navesti sve adicione formule koje se koriste.
Prvo rjeavamo integral tipa

sin

x cos 2 n +1 xdx ili

cos

x sin 2 n +1 xdx , odnosno, kada je

barem jedna od trigonometrijskih funkcija sin x ili cos x napadnuta neparnom potencijom
oblika 2n+1 dok druga potencija moe biti bilo to. Tada primjenjujemo sljedei trik:

sin

x cos 2 n +1 xdx = sin m x cos 2 n x cos xdx = sin m x(cos 2 x) n cos xdx =

= sin m x(1 sin 2 x) n cos xdx =

sin x = t
= t m (1 t 2 ) n dt .
cos xdx = dt

To znai da ovakav integral jednostavnom supstitucijom prevodimo u integral po

odgovarajuem polinomu, to se pak direktno rjeava. Pritom smo koristili adicionu formulu:
sin 2 x + cos2 x = 1 cos2 x = 1 sin 2 x sin 2 x = 1 cos2 x.

Na prethodno opisan nain rijeit emo slijedee primjere:

559.

sin
=

x cos5 xdx = sin 2 x cos 4 x cos xdx = sin 2 x(1 sin 2 x) 2 cos xdx =

sin x = t
1
2
1
= t 2 (1 t 2 ) 2 dt = (t 2 2t 4 + t 6 )dt = t 3 t 5 + t 7 + c =
cos xdx = dt
3
5
7
sin 3 x 2sin 5 x sin 7 x
=

+
+c.
3
5
7

560.

cos x = t
sin 3 x
sin 2 x sin x
(1 cos 2 x) sin x
dx
dx
=
=
cos2 x cos2 x
cos2 x dx = sin xdx = dt =
=

1 t2
1
dt = t 2 dt + dt = t 1 + t + c =
+ cos x + c .
2
cos x
t

7. Integrali

561.

141
3

cos x
sin x
=

dx =

(1 t 2 )
t

cos x cos x
sin x

dx =

(1 sin x) cos x
sin x

dx =

sin x = t
=
cos xdx = dt

2
2
dt = t 1/ 2 dt t 3 / 2 dt =2t 1/ 2 t 5 / 2 + c = 2 sin x
sin 5 x + c .
5
5

Ako rjeavamo integral oblika sin 2 m x cos 2 n xdx , gdje su obje funkcije sin x i cos x
napadnute s parnim potencijama 2m, odnosno 2n, tada imamo neto kompliciraniju
situaciju od prethodnog sluaja. Jedino to moemo je koristiti adicione formule za sniavanje
parne potencije nad sin x i cos x :
sin 2 x =

1
(1 cos 2 x) ,
2

cos 2 x =

1
(1 + cos 2 x).
2

To znai da na bilo kojem mjestu u integralu moemo iskoristiti ove dvije formule, kao u
sljedeim rijeenim primjerima:

562. sin 2 x cos 2 xdx =

=

2 (1 cos 2 x) 2 (1 + cos 2 x)dx = 4 (1 cos

2 x)dx =

1 1
1
1
1
x sin 4 x
sin 2 2 xdx =
(1 cos 4 x)dx =
dx cos 4 xdx =
+c.
4
4 2
8
8
8
32

563. sin 2 x cos 4 xdx =

2 (1 cos 2 x)[

1
2

(1 + cos 2 x)]2 dx =

1
1
(1 cos 2 x)(1 + 2 cos 2 x + cos 2 2 x)dx = [1 + cos 2 x cos 2 2 x cos 3 2 x]dx =
8
8
x sin 2 x
1
1
1
1
dx +
cos 2 xdx
cos 2 2 xdx
cos 3 2 xdx = +
=

8
8
8
8
8
16
sin 2 x = t
1
1
(1 cos 4 x)dx
(1 sin 2 2 x) cos 2 xdx =

=
2 cos 2 xdx = dt
16
8

1
x sin 2 x x 1
x sin 2 x sin 4 x t
t3
cos 4 xdx
(1 t 2 )dt = +
+
+
+
+
=
8
16
16 16
16
16
16
64
16 48

x sin 2 x sin 4 x sin 2 x sin 3 2 x

x sin 3 2 x sin 4 x
+
+

+
+c= +
+
+c.
16
16
64
16
48
16
48
64

Na kraju rjeavamo tip integrala

sin x cos xdx

ili

sin x sin xdx

ili

cosx cos xdx ,

gdje su potencije jednostavne, ali su frekvencije i razliite od 1. U ovom sluaju nam

jedino mogu pomoi adicione formule za produkt trigonometrijskih funkcija sa proizvoljnim
frekvencijama i :
sin x cos x = 12 [sin( + ) x + sin( ) x ]

sin x sin x = 12 [cos( ) x cos( + ) x]

cosx cos x = 12 [cos( + ) x + cos( ) x].

Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI

142

Sada direktnim uvrtavanjem prethodnih formula moemo rijeiti pripadne integrale za bilo
koje i , odnosno dobivamo formule:
1 cos( + ) x cos( ) x
+
] + c,
+

sinx cosxdx = 2 [

1 sin( ) x sin( + ) x

] + c,

sin x sin xdx = 2 [

1 sin( ) x sin( + ) x
+
] + c.

cos x cos xdx = 2 [

Primijenimo sada ove formule na dva sljedea primjera:

1 sin(3 1) x sin(3 + 1) x
sin 2 x sin 4 x
]+ c =
+
+
+c.
3 1
3 +1
4
8

564.

cos 3x cos xdx = 2 [

565.

sin 3x cos 7 xdx = 2 [

cos10 x cos 4 x
1 cos(3 + 7) x cos(3 7) x
]+ c =
+
+
+c.
3+ 7
37
20
8

Naravno, mnogi se integrali s trigonometrijskim funkcijama mogu rijeiti uobiajenim

supstitucijama kao u toki 9.2. Navodimo nekoliko jednostavnih primjera.
2 + cos x = t
sin x
dt
dx =
=
= ln t + c = ln(2 + cos x) + c .

=
sin
xdx
dt
2 + cos x
t

566.

567.

4 + sin

568.

cos x

dx =

sin x = t
1
1
sin x
dt
t
=
= arc tg + c = arc tg
+c.
2
cos xdx = dt
2
2
2
2
4+t

2 3 sin x = t
1
1
cos x(2 3 sin x) dx = 3 cos xdx = dt = t 5 dt = t 6 + c =
3
18
cos xdx = 13 dt

1
(2 3 sin x) 6 + c .
18

ZADACI ZA VJEBU
569.

sin

x cos 3 xdx .

570.

cos

572.

sin

xdx .

573.

sin

x sin 3 xdx .

x cos 2 xdx .

571.

574.

sin 3 x
dx .
cos 4 x
cos 2 x
dx .
sin 4 x

7. Integrali

575.
578.
581.

143
dx

cos x sin x .
cos 7 x cos 3xdx .
cos xdx .
4

576.

sin 5x cos xdx .

577.

sin x cos 5xdx .

579.

sin 15x sin 10 xdx .

sin xdx .

580.

sin x sin 2 x sin 3xdx

582.

RJEENJA
569.
572.
575.
578.
581.

1
1
1 3
1
1
1
sin x sin 5 x + c. 570. cos 7 x cos 5 x + c. 571.

+ c.
3
3
5
7
5
3 cos x cos x
3
1
1
x
1
1
1
x sin 2 x + sin 4 x + c. 573.
sin 4 x sin 3 2 x + c. 574. ctg 3 x + c.
8
4
32
16 64
48
3

1
cos 6 x cos 4 x
cos 6 x cos 4 x
ln(tg ( x )) + c. 576.

+ c. 577.
+
+ c.
2
4
12
8
12
8
sin 10 x sin 4 x
sin 25 x sin 5 x
cos 6 x cos 4 x cos 2 x
+
+ c. 579.
+
+ c. 580.

+ c.
20
8
50
10
24
16
8
sin 3 x
1
2 cos 3 x
sin x
+ c. 582. cos 5 x +
cos x + c.
3
5
3

7.5 INTEGRALI RACIONALNIH FUNKCIJA

Znatan broj racionalnih funkcija moe se integrirati primjenom klasinih supstitucija, kao na
poetku poglavlja. Na primjer:
583.

584.

585.

2 x4 = t
1 dt
1
1
x3
dx
=
=
= ln | t | + c = ln | 2 x 4 | + c .
4
3
4 t
4
4
2 x
4 x dx = dt

x 3 + 4 = t 1 dt
1 1
1
1
x2
dx
=
=
=
+c=
+c.
3
9
9
8
3
2
24 t
24 ( x + 4)8
( x + 4)
3 x dx = dt 3 t

x3 = t
1 dt
1
1
x2
dx
=
=
= arc tg (t ) + c = arc tg ( x 3 ) + c .
6
2
2
3
3
1+ x
3 x dx = dt 3 1 + t

Meutim, jo je vei broj primjera gdje treba primijeniti neke nove trikove uz ve postojee
supstitucije, kao to su: pretvaranje kvadratnog trinoma u binom, rastavljanje razlomka na
proste parcijalne razlomke, dijeljenje brojnika s nazivnikom i slino.
Kao prvo, ako je u nazivniku takozvani kvadratni trinom ax 2 + bx + c , odnosno kvadratna
funkcija sa srednjim lanom bx , koju ne moemo rastaviti na dva dijela prvog stupnja,
tada treba trinom svesti na takozvani kvadratni binom, kao u sljedeem primjeru:

Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI

144
586.

dx
= x 2 x + 1 = ( x 12 ) 2 +
2
x x +1

587.

dt
+

3
4

2
3

arc tg

dx
( x 12 ) 2 +

t +c=

3
4

arc tg

x 12 = t
=
dx = dt
2
3

( x 12 ) + c .

dx
= 2 x 2 + 4 x + 6 = 2( x 2 + 2 x + 3) = 2[( x + 1) 2 + 2] = 2( x + 1) 2 + 4 =
+ 4x + 6
x +1 = t 1
1
dx
dt
t
x +1
1
1
=
=
=
=
+c=
+c.
arc tg
arc tg
2
2
2 ( x + 1) + 2 dx = dt 2 t + 2 2 2
2
2 2
2

2x

588.

3
4

dx

2x x2

= 2 x x 2 = 1 (1 x) 2 =

dx

1 (1 x) 2

dt

1 t2

1 x = t
=
dx = dt

= arc cos t + c = arc cos (1 x) + c .

Ako ipak moemo kvadratni trinom ax 2 + bx + c rastaviti na dva dijela prvog stupnja
odnosno na proste faktore, tada radimo rastav razlomka na takozvane parcijalne
razlomke, kao u sljedeim primjerima (takozvano abecediranje razlomaka):
589.

dx

dx

1 x = (1 x)(1 + x) =
2

1
(1 x )(1+ x )

= 1Ax + 1+Bx =
=

590.

1
(1 x )(1+ x )

= 1Ax + 1+Bx = A

( A B ) x + ( A+ B )
(1 x )(1+ x )

dx

dx

1 x + B 1 + x =

A B = 0
A = B = 1/ 2 =
A + B =1

1 dx
1 dx
1
1
1
1+ x
+
= ln | 1 x | + ln | 1 + x | +c = ln |
| +c .
2
2
1 x
2 1 x 2 1+ x
2

x
x
x
3
2
dx
dx
dx = 2
=
=

=3
2
=
x+3
x+2
x + 5 x + 6 ( x + 3)( x + 2) x + 3 x + 2
+ 5x + 6
= 3 ln | x + 3 | 2 ln | x + 2 | +c .

Ako se u nazivniku pojavi prosti faktor stupnja jedan, ali s potencijom nad njim veom od
jedan (npr. x 3 ), tada moramo u rastavu na parcijalne razlomke uzeti onoliko novih
razlomaka, kolika je ta potencija. Na primjer:
591.

x2 + 1
x2 +1
dx
dx =
=
x 4 x3
x 3 ( x 1)

x 2 +1
x 3 ( x 1)

A
x

B
x2

C
x3

D
x 1

=A

dx
dx
dx
+ B 2 +C 3 +
x
x
x

7. Integrali

+D

145

dx

x 1 =

x 2 +1
x 3 ( x 1)

= 2

592.

A
x

B
x2

C
x3

D
x 1

( A+ D ) x 3 + ( A+ B ) x 2 + ( B + C ) x C
x 3 ( x 1)

A+ D =0
A = 2
B = 1
A + B =1
=

C = 1
B+C =0
D=2
C =1

dx
dx
dx
dx
1
1
2 3 +2
= 2 ln | x | + + 2 + 2 ln | x 1 | + c .
x
x 1
x 2x
x
x

x 2 + 3x + 3
x 2 + 3x + 3 3
1
1
dx
=
=
+

=
2
2
4 x 4( x + 2) 2( x + 2) 2
x( x + 2)
x( x + 2)

3 dx 1 dx
1
3
1
dx
1 1
+

= ln | x | + ln | x + 2 | +
+c.
2
4 x 4 x + 2 2 ( x + 2)
4
4
2 x+2

Ako je u nazivniku pak prosti faktor stupnja dva, a nad njim potencija vea od jedan (npr.
( x 2 + 1) 3 , tada u rastavu na parcijalne razlomke isto tako uzimamo onoliko novih razlomaka,
kolika je ta potencija. Na primjer:
593.

x3 x
dx =
( x 2 + 1) 2

x3 x
( x 2 +1) 2

x3 x
( x 2 +1) 2

Ax + B
x 2 +1

Ax + B
x 2 +1

+D
+ (Cx
=
x 2 +1) 2

+D
+ (Cx
=
x 2 +1) 2

dx

x(1 + x

2 2

Ax + B
Cx + D
dx +
dx =
2
x +1
( x 2 + 1) 2

Ax 3 + Bx 2 + ( A+ C ) x + ( B + D )
( x 2 +1) 2

594.

A =1
A =1
B=0
B=0
=

A + C = 1
C = 2
B+D=0
D=0

x
1
x
1
dx 2
dx = ln( x 2 + 1) + 2
+c.
2
2
2
( x + 1)
x +1
+1

1
1
x
x
=

=
2 2
2
x 1+ x
(1 + x 2 ) 2
x(1 + x )

1
dx
x
1
x
dx

dx = ln | x | ln(1 + x 2 ) +
+c.
2
2 2
2
x
1+ x
(1 + x )
2(1 + x 2 )

Ukoliko je stupanj brojnika vei ili jednak od stupnja nazivnika, tada je prije primjene
prethodnih trikova potrebno podijeliti brojnik s nazivnikom te dobiti razlomke u kojima je
stupanj nazivnika vei od stupnja brojnika. Naravno, detaljni postupak za pripadno dijeljenje
se radi na predavanjima i vjebama, a ovdje emo koristiti samo krajnji razultat dijeljenja, jer
nam to nije cilj, ve sredstvo za rjeavanje integrala ovakvog tipa. Na primjer:
595.

x5 + 1
x5 + 1
x +1
x +1
dx
=
= x3 x + 2
= ( x 3 x)dx + 2
dx =
2
2
x +1
x +1
x +1
x +1

Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI

146

= x 3 dx xdx +

596.

x
dx
x4 x2 1
dx
+
=

+ ln( x 2 + 1) + arc tg x + c .
2 2
x2 + 1
x2 + 1 4

x3
x3
x2 + 4x 4
x2 + 4x 4
dx
=
=
1
+
=
dx
+
dx =
( x 1)( x 2 4)
( x 1)( x 2 4)
( x 1)( x 2 4)
( x 1)( x 2 4)

x2 + 4x + 4
1 1
2
2 1
1 dx
dx
2 dx
=
+

= x
+2

=
2
3 x 1 x 2 3 x + 2
3 x 1
x2 3 x+2
( x 1)( x 4)

2
1
= x ln | x 1 | +2 ln | x 2 | ln | x + 2 | + c .
3
3
597.

2 x 4 x 3 5 x 2 3 x + 10
2 x 4 x 3 5 x 2 3x + 10
4x2 7 x + 6
dx
2
x
1
=
=
+
+
=
x3 x 2 4 x + 4
x3 x 2 4x + 4
x3 x 2 4x + 4

= (2 x + 1)dx +
=

2 x 4 x 3 5 x 2 3x + 10
dx = dijeljenje brojnika i nazivnika=
x3 x 2 4x + 4

1
2 x 4 x 3 5 x 2 3 x + 10
2
3
+
+
= uvrstiti u prethodni integral=
=
3
2
x 1 x 2 x + 2
x x 4x + 4

= 2 xdx + dx

dx

dx

dx

x 1 + 2 x 2 + 3 x + 2 =

= x 2 + x ln | x 1 | +2 ln | x 2 | +3 ln | x + 2 | +c.

ZADACI ZA VJEBU
598.
600.

2x + 3
dx .
+ 3 x 10

599.

3x 2 2 x 4
dx .
( x 1)( x 2 4)

601.

603.

605.

607.

609.

602.

604.

606.

608.

x4 +1
dx .
x3 x
x2 + 2x
dx .
( x + 1) 4
x 2 3x
dx .
( x + 1)( x 1) 2
xdx
.
x3 1

( x + 1)(2 x + 1)dx .
x3 x + 2
dx .
x2 1
x+2
dx .
( x + 3) 2
dx
.
3
x + x4
dx
.
1

dx
.
+ x2 + x +1

7. Integrali

147

RJEENJA
598. ln( x 2 + 3x 10) + c.

x +1

+ c. 600. ln(( x 1)( x 2 4)) + c.

2x + 1
x2
x 1
x2
x2 1
1
601.
+ ln
+ c. 602.
+ ln
+ c. 603.
+ ln( x + 3) + c.
2
x +1
2
x
x+3
1
1
x
1
1
1
604.

+ c. 605. 2 + ln
+ c. 606.
+ ln( x + 1) + c.
3
x 1
x 2x
x +1
x +1
3( x + 1)
599. ln

607.

1 x 1 1
ln
arctgx + c.
4 x +1 2

609.

1 ( x + 1) 2 1
ln 2
+ arctgx + c.
4
x +1 2

608.

1
3
2x + 1
x 1
ln
+
arctg
+ c.
3
3
x2 + x + 1 3

Pojam neodreenog integrala vezan je za dvojicu velikih matematiara: Leibnitza (Lajbnic) i

Newtona (Njutn). Stoga smatramo zanimljivim iznijeti neke osnovne povijesne podatke i
injenice o dotinoj dvojici. Pri tome emo o Newtonu govoriti na kraju sljedeeg poglavlja,
kad budemo govorili o odreenim integralima i povrinama ravninskih likova, to je Newton
prvi inicirao.

Gottfried Wilhelm von Leibnitz

Roen: 1. lipnja 1646. u Leipzigu, Saxonija (Njemaka)
Umro: 14. studenog 1716. u Hannoveru, Hanover (Njemaka)

Leibnitza je povijest oznaila kao jednog od najveih univerzalnih genija. Zato?

Kao prvo bio je uspjean diplomata i dravnik, to mu je omoguilo da putuje Europom, te
razmjenjuje ideje, ita dostignua drugih i ui od njih, te da prezentira ono to je sam stvorio.
Na primjer:

Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI

148
-

1672. godine, za diplomatskog posjeta Parizu, poeo je uiti modernu matematiku od

Huygensa (Hajgens);
potom odlazi na tri mjeseca u London, kao izaslanik izbornog kneza, gdje se, osim
obaveza u Kraljevskom drutvu, sastaje i s engleskim matematiarima, gdje im
tumai neke svoje matematike metode;
godine 1676. naputa Pariz i putuje je za Hanover da bi uao u slubu vojvode od
Brunswick-Luneburga, u ulozi povjesniara;
tada je, kao povjesniar, u razmaku od 1687.-1690., proputovao cijelu Njemaku,
Austriju i Italiju.

Bio je pravnik, povjesniar, logiar, metafiziar, filozof, knjievnik, a pored svega toga, bio
je i matematiar. ime god da se bavio, bio je izuzetno plodan i moderan u smislu svog
vremena. Pamti se da je u ono vrijeme genijalnost njegovih pravnih postulata malo tko
mogao i htio razumjeti. Primio je diplomu doktorskog stupnja iz prava u svojoj dvadesetoj
godini, 5. studenog 1666. Sam je bio svjestan svoje univerzalnosti, a zapamena je njegova
izreka:
Imam tako mnogo ideja da one s vremenom mogu biti korisne ako drugi, mnogo
prodorniji od mene, jednog dana dublje uu u njih i pridrue ljepotu svojih misli
mojem djelu G.W. Leibnitz.
Matematikom se intenzivnije bavi od 1672. godine, pod utjecajem Huygensa. Godine 1675.
pie rad u kojem otkriva osnovni teorem diferencijalnog rauna:
dg
df
d
( f g) = f
+g
.
dx
dx
dx
U tom istom radu, po prvi put je uveden pojam neodreenog integrala

f ( x)dx . Potom,

d n
( x ) = nx n 1dx . Godine 1701.
dx
objavljuje radove o aritmetici binarnog sistema, te o determinantama.
1676. godine otkriva familijarni rezultat sa prethodnim:

Na kraju recimo da je u povijesti ostao nerazjanjen delikatan odnos izmeu njega i Newtona,
s obzirom da su obojica u isto vrijeme otkrivali diferencijalni i integralni raun, ali na razliite
naine i s razliitim ciljem. Isto tako, dosta je diskutabilna neuspjena prepiska koja se vodila
meu njima.