Materijalni bilans u sistemima para-tenost i gas/para-tenost.

Destilacija. Apsorpcija.
Zadatak 1. Parni procesni tok koji predstavlja binarni sistem, o-ksilen-maleinanhidrid, slijedeih
parametara:
- protok 85kmol//h
- sadraj o-ksilena 73.1 mol.%
- temperatura 74.5C
poji hladnjak u kome se temperatura toka smanji na 72C. Proces u hladnjaku se izvodi pri pritisku 60
mmHg. Izraunati stepen kondenzacije procesnog toka i vrijednost refluksnog odnosa destilaijske kolone.
Podaci o ravnotei tenost-para u sistemu o-ksilen-maleinanhidrid pri 60 mmHg dati su u tabeli.

Temperatura
kljuanja
(C)
75.0
74.5
73.7
72.8
72.0

Sadraj o-ksilena
(mol.%)
u tenosti
(x)
25.00
26.60
30.86
39.90
50.50

u pari
(y)
71.82
73.10
74.80
77.67
83.52

Rjeenje:
U skladu sa tekstom bilansnog problema, moe se kreirati slijedea procesna struktura.

Procesnim tokovima su dodijeljene oznake: 1 pojni tok; 2 otekueni tok i 3 parni tok
Stepen kondenzacije procesnog toka je:
m 2
m 1
Protok otekuenog toka, m 2 proizilazi iz sistema jednaina materijalnog bilansa i fazne ravnotee.
Jednaina totalnog materijalnog bilansa:
1 m
2 m
3
m
Jednaina materijalnog bilansa u odnosu na o-ksilen:
m1 y1(1) m 2 x1( 2) m 3 y1(3)
Za izotermu 72C se imaju sadraji o-ksilena u tenoj i parnoj fazi:
x1( 2) 0.5050 i y1(3) 0.8352

Nakon smjenjivaja vrijednosti poznatih varijabli, u sistem formiranih jednaina materijalnog bilansa, ima
se:
2 m
3
85 m
2 0.505 m
3 0.8352
85 0.731 m
Rjeavanjem sistema jednaina dobija se:
- protok parnog toka, m 3 58.17 kmol/h
- protok tenog toka, m 2 26.82 kmol/h
Stepen kondenzacije procesnog toka je:
m 2 26.82
0.3155
m 1
85
Zadatak 2. Ispariva koji se eksploatie pri pritisku 2.5 bar, poji teni binarni sistem propilen oksid
metanol slijedeih parametara:
- protok 200 kmol/h
- sadraj propilen oksida 1.5 mol.%
- temperatura 23C
Ako sistem u isparivau kljua na 89C, utvrditi parametre parnog i tenog toka koji naputaju ispariva.
Naponi para propilen oksida i metanola, dati su relacijama:
2107 .58
ln p PO (bar ) 8.7025
T ( K ) 64.87
3626 .55
ln p MeOH (bar ) 11.9673
T (K ) 34.29
Rjeenje:
Na osnovu teksta bilansnog problema moe se kreirati slijedea procesna struktura

Procesnim tokovima dodijeljene su oznake: 1 - pojni tok; 2 teni tok i 3 parni tok
Protoci tokova koji naputaju ispariva odreeni su materijalnim bilansom.

Jednaina totalnog materijalnog bilansa

m 1 m 2 m 3
Jednaina materijalnog bilansa u odnosu na propilen oksid
(1)
( 2)
( 3)
1 x PO
2 x PO
3 y PO
m
m
m
Parni i teni procesni tok, koji naputaju ispariva, su ravnoteni i za sluaj da vrijedi Raoult-ov zakon
mogu se napisati slijedee relacije:
Konstanta fazne ravnotee komponenti data je relacijom:
yi( 3)
ki
xi( 2 )
iz Raoult-ovog zakona proizilazi:
pi*
ki
Puk
Ravnotena napetost propilen oksida, u funkciji temperature, data je Antoine-ovom relacijom:
*
PO

8.7025

2107.58
( 273.15 89 ) 64.87

p
e
5.0176bar
Ravnotena napetost metanola na temperaturi kljuanja sistema je:
*
MeOH

11.9673

3626.55
( 273.15 89) 34.29

p
e
2.4745bar
Konstante fazne ravnotee, propilen oksida i metanola, za uslove u isparivau su:
5.0176
2.4745
k PO
2.007 ; k MeOH
0.9898
2.5
2.5
Konstante fazne ravnotee komponenti, mogu se izraziti kao:
( 3)
( 3)
y PO
1 y PO
k PO
k
;
MeOH
( 2)
( 2)
x PO
1 x PO
Lako je, dozvoljenim operacijama nad sistemom jednaina, doi do sadraja propilen oksida u tenom i
parnom toku isparivaa:
1 k MeOH
1 0.9898
( 2)
x PO
10.041 10 3
k PO k MeOH 2.0007 0.9898
( 3)
( 2)
y PO
k PO x PO
2.007 10.04 10 3 2.015 10 2
Nakon smjenjivanja vrijednosti poznatih varijabli, u sistem jednaina materijalnog bilansa, dobija se:
200 m 2 m 3

2 10.041 10 3 m
3 2.015 10 2
200 0.015 m
Simultanim rjeavanjem sistema jednaina materijalnog bilansa dobija se vrijednost protoka tenog i
parnog toka na izlazu iz isparivaa:
protok tenog toka, m 2 101 .89 kmol/h
protok parnog toka, m 3 98.11 kmol/h

Zadatak 3. U apsorpcionoj koloni se izvodi apsorpcija amonijaka, iz njegove smjese sa zrakom, vodom.
Sadraj amonijaka, u toku koji poji kolonu iznosi 5.0 mol.% a na izlazu iz kolone sadraj iznosi 0.27
mol.%. Tok vode, na ulazu u kolonu, sadri 0.2 mas.% amonijaka a sadraj amonijaka u tenm toku na
izlazu iz kolone je 85 % od ravnotenog. Apsorpcija se izvodi pri 20C i 740 mm Hg. Utvrditi elemente
materijalnog bilansa za protok gasnog toka, ispred kolone, od 10000 m3/h.
Ravnotena topivost amonijaka u vodi data je u slijedeoj tabeli:
X
2.1210-3
5.310-3
1.0610-2
1.5910-2
2.1210-2
2. 6510-2
3.1810-2
3.710-2

Y*
1.5310-3
4.2510-3
9.710-3
1.6510-2
2.510-2
3.610-2
4.8510-2
6.310-2

Rjeenje:
U skladu sa tekstom bilansnog problema moe se kreirati slijedea procesna struktura

Procesnim tokovima dodijeljene su slijedee oznake: 1 gasni tok na ulazu u kolonu; 2 gasni tok na
izlazu iz kolone; 3 tok vode na ulazu u kolonu i 4 tok vode na izlazu iz kolone
Jednaine materijalnog bilansa u odnosu na gasni tok
Jednaina totalnog materijalnog bilansa
m 1 m NH 3 m 2
Jednaina materijalnog bilansa u odnosu na amonijak
(1)
( 2)
1 y NH
NH 3 m
2 y NH
m
m
3
3
Molski protok pojnog toka:
745 133 .3 10000
m 1
8314 (20 273 .15)

404 .73 kmol/h

Nakon smjenjivanja vrijednosti poznantih varijabli u sistem jednaina materijalnog bilansa ima se:
404 .73 m NH 3 m 2

404.73 0.05 m NH 3

m 2 0.0027

Rjeavanjem sistema jednaina ima se:

koliina apsorbovanog amonijaka, m NH 3

19.2 kmol/h

protok gasnog toka na izlazu iz kolone, m 2 385 .53 kmol/h

Relativni molski sadraj amonijaka u pojnom toku
0.05
(1)
YNH
0.05263
3
1 0.05
Za uslove ravnotee molski udio amonijaka u pojnom toku, jednal je ravnotenom:
(1)
YNH
YNH 3
3
Iz tabele za ravnotenu topivost amonijaka u vodi ,slijedi da je:
X NH 3 3.33 10 2
Ravnoteni molski udio amonijaka u tenom toku dna kolone
0.0333
( 4)
x *NH
3.223 10 2
3
1 0.0333
Stvarni udio amonijaka je 85 % od ravnotenog
( 4)
x NH
0.85 3.223 10 2 2.739 10 2
3
Protok vode proizilazi iz relacija materijalnog bilansa sa strane tenog toka
Jednaina totalnog bilansa
3 m
NH 3 m
4
m
Jednaina materijalnog bilansa u odnosu na amonijak
( 3)
( 4)
3 x NH
NH 3 m
4 x NH
m
m
3
3
Molski udio amonijaka u apsorpcionoj vodi
0.002
( 3)
17
x NH
2.12 10 3
3
0.002 1 0002
17
18
Smjenom vrijednosti poznatih varijabli u sustem jednaina ima se:
m 3 19.2 m 4

3 2.12 10 3 19.2 m 4 0.02739

m
Rjeavanjem sistema relacija ima se:
3 738.98 kmol/h
protok apsorpcionog sredstva, m

Zadatak 4. U apsorpcionoj koloni izvodi se izdvajanje para metil alkohola iz smjee sa inertom pri 27C i
745 mm Hg. Apsorpciono sredstvo je voda koja na ulazu u procesnu jedinicu ne sadri metanol. Protok
inerta, u gasnom toku, ispred apsorpcione kolone je 1200 m3/h sa sadrajem metanolnih para od 100 g/(m3
inerta). U apsorpcionoj koloni se separira 98.0 % od prisutnog metanola u pojnom toku. Ako je sadraj
metanola u toku apsorpcionog sredstva, na izlazu iz kolone, 67.0 % od ravnotenog utvrditi zahtijevani
protok apsorpcionog sredstva. Relacija koja opisuje topivost metanola u vodi, u relativnim molskim
sadrajima, je:
Y 1.15 X
Rjeenje:
U skladu sa tekstom bilansnog problema moe se kreirati slijedea procesna struktura

Protok apsorpcionog sredstva proizilazi iz relacija materijalnog bilansa procesne jedinice.

Procesnim tokovima dodijeljene su slijedee oznake: 1 gasni tok na ulazu u kolonu; 2 gasni tok na
izlazu iz kolone; 3 tok vode na ulazu u kolonu i 4 tok vode na izlazu iz kolone
Jednaine materijalnog bilansa u odnosu na gasni tok
Jednaina totalnog materijalnog bilansa
1 m
MeOH m
2
m
Jednaina materijalnog bilansa u odnosu na metanol
(1)
( 2)
m 1 y MeOH
m MeOH m 2 y MeOH
Koliina izdvojenog metanola
(1)
MeOH 0.98 m
1 y MeOH
m
Protok inerta na ulazu u kolonu
745 133 .3 1200
(1)
m inerta
47.755 kmol/h
8314 (27 273 .15)
Protok metanola u pojnom toku:
100 1200
(1)
MeOH
m
3.75 kmol/h
1000 32
Protok pojnog toka iznosi:
(1)
(1)
1 m
inerta
MeOH
m
m
47.755 3.75 51.51 kmol/h
Molski udio metanola u gasnom toku:

(1)
m MeOH
3.75
0.0728
m 1
51.51
Nakon smjenjivanja vrijednosti poznantih varijabli u sistem jednaina materijalnog bilansa ima se:
MeOH m
2
51.51 m
(1)
y MeOH

( 2)
51.51 0.0728 m MeOH m 2 y MeOH
MeOH 0.98 51.51 0.0728
m
Rjeavanjem sistema jednaina ima se:
koliina apsorbovanog metanola, m MeOH 3.675 kmol/h
2
protok gasnog toka na izlazu iz apsorpcione kolone, m

molski udio metanola u gasu na izlazu iz kolone, y

( 2)
MeOH

47.835 kmol/h

1.568 10

Jednaine bilansa u odnosu na tenu fazu

Jednaina totalnog materijalnog bilansa
m 3 m MeOH m 4
Jednaima materijalnog bilansa u odnosu na metanol
( 4)
m MeOH m 4 x MeOH
Sadraj metanola u tenom toku na izlazu iz kolone
( 4)
( 4)
x MeOH
0.67 x MeOH
Ravnoteni sadraj metanola u tenom toku, proizilazi iz relacije koja opisuje topivost metanola u vodi:
(1)
YMeOH
Y
(4)
X MeOH
1.15 1.15
Relativni molski sadraj metanola u pojnom toku
(1)
m MeOH
3.75
(1)
YMeOH
0.0785
47.755
m in(1)

0.0785
0.0683
1.15
Sadraj metanola u tenom toku na izlazu iz kolone:
0.0683
( 4)
( 4)
xMeOH
0.67 xMeOH
0.67
0.04283
1 0.0683
Smjenom vrijednosti poznatih varijabli ima se:
m 3 3.675 m 4
( 4)
X MeOH

3.675 m 4 0.04283
Rjeavanjem sistema jednaina ima se:
protok vode na ulazu u kolonu, m 3 82.125 kmol/h
protok vode na izlazu iz kolone, m 4 85.80 kmol/h

ZADACI ZA VJEBU
VJ1. Destilacijsku kolonu, za separaciju sistema maleinanhidrido-ksilen, naputa parni tok slijedeih
parametara:
- protok 115 kmol/h
- sadraj o-ksilena je ravnoteni pri temperaturi 80.2C.
Parni tok se vodi u parcijalni kondenzator u kome se odrava temperatura od 72 C. Dvofazni tok se, na
izlazu iz kondenzatora, separira na teni tok i parni tok destilata. Utvrditi vrijednost elemente materijalnog
bilansa kondenzatora. Podaci o ravnotei tenost-para u sistemu maleinanhidrido-ksilen pri pritisku u
kondenzatoru dati su u tabeli.

Temperatura
kljuanja
(C)
87.4
80.2
74.5
72.8
72.0
71.6

Sadraj o-ksilena
(mol.%)
u tenosti
(x)
7.44
11.70
26.60
39.90
50.50
59.00

u pari
(y)
56.39
64.90
73.10
77.67
83.52
86.19

VJ2. Utvrditi elemente materijalnog bilansa, destilacionog ureaja, uz slijedee polazne podatke:
- procesni tok koji predstavlja sistem etialacetat-toluen sa protokom 12000 kg/h, se uvodi u destiler
sa sadrajem etilacetata 40 mol.%
- parni tok koji se izvodi sa vrha destilera sadri 95.0 mol.% etilacetata
- teni tok sa dna kolone, sadri 1.8 mol.% etilacetata
Molekulske mase etilacetata i toluena iznose 88.1 odnosno 92.14 g/mol.
VJ3. Parcijalni ispariva poji teni binarni sistem o-DCB-TDI sa slijedeih parametara:
- protok 123 kmol/h
- sadraj o-DCB 0.3 mol. udjela
- pritisak, 0.2 bar
Ako se proces u isprivau izvodi pri P=const. i temperaturi 170C utvrditi sadraj sadraj parne i tene
faze na izlazu iz isparivaa
Napon para o-dihlorbenzena odnosno toluendiizocijanata, u zavisnosti od temperature dat je relacijama:
3798.23
ln po* DCB (bar) 9.6597
T 59.84
4858
.69
*
ln pTDI
(bar) 10.3639
T 58.41

VJ4. U isparivau, pri pritisku 760 mmHg, kljua sistem alilhlorid-siretna kiselina. Za sadraj alilhlorida
u parnom toku 80.0 mol.% procesnu jedinicu naputa 20 kmol/h parnog i 64 kmol/h tenog toka. Utvrditi
sadraj alilhlorida u pojnom toku. Ravnotea u sistemu alilhlorid-siretna kiselina data je u tabeli
Temperatura, C
46.1
51.5
57.5
70.1
76.0
95.6

Sadraj alilhlorida, mol.udio

Para (y)
Tenost (x)
0.991
0.93
0.960
0.675
0.930
0.500
0.870
0.340
0.80
0.260
0.565
0.1

Materijalni bilans procesa koncentriranja i kristalizacije

Zadatak 1. Procesni tok koji predstavlja sistem NH 4Cl-H2O koncentrira se, do stanja zasienja, u dva
redno vezana isparivaa. Utvrditi elemente materijalnog bilansa procesnog sistema za sluaj da se u prvom
isparivau ispari 40 % od koliine vode koju je potrebno ispariti do postizanja zasienja. Temperature
kljuanja sistema u isparivaima su 100 odnosno 80C.
Procesni tok poji prvi ispariva sa parametrima
- protok 12000 kg/h
- sadraj soli 18.0 mas.% i
- temperatura 35C
Topivost NH4Cl pri 100 i 80C iznosi 77.3 odnosno 65.6 g/(100 g H2O).
Rjeenje:
Na osnovu teksta bilansnog problema moe se kreirati slijedea procesna struktura:

Procesnim tokovima su dodijeljene oznake: 1 pojni tok; 2 isparena voda u I stepenu; 3 koncentrirani
tok na izlazu iz I stepena; 4 tok zasiene otopine i 5 generisana vodena para II stepena.
Jednaina totalnog materijalnog bilansa procesnog sistema
m1 m2 m5 m4
Jednaina materijalnog bilansa u odnosu na amonijum hlorid
(1)
( 4)
m1 c NH
m4 c NH
4Cl
4Cl
Ogranienje na funkcionisanje sistema, u odnosu na isparenu vodu
m2 0.4 (m2 m5 )
Kako je otopina na izlazu iz sistema zasiena, na 80C udio amonijum hlorida je:
65.6
( 4)
c NH
0.3961
4Cl
100 65.6
Smjenom vrijednosti poznatih varijabli u sistem jednaina totalnog bilansa dobije se:
12000 m2 m5 m4

12000 0.18

m4 0.3961

m2 0.4 (m2 m5 )
Rjeavanjem sistema jednaina dobija se:
protok zasiene otopine, m4 5453 .17 kg/h
koliina isparene vode u prvom stepenu, m2 2618 .73 kg/h
koliina isparene vode u drugom stepenu, m5 3928 .1 kg/h
Do parametara toka (3) dolazimo rjeavanjem sistema jednaina materijalnog bilansa prvog isparivakog
stepena.
Jednaina totalnog materijalnog bilansa
m1 m2 m3
Jednaina materijalnog bilansa u odnosu na amonijum hlorid
(1)
( 3)
m1 c NH
m3 c NH
Cl
Cl
4

Smjenom vrijednosti poznatih varijabli dobije se:

12000 2618 .73 m3
12000 0.18

( 3)
m3 c NH
4Cl

Protok koncentriranog toka na izlazu iz prvog isparivakog stepena:

m3 12000 2618 .73 9381 .27 kg/h
Udio amonijum hlorida u toku koncentrirane otopine na izlazu iz prvog stepena:
12000 0.18
( 3)
c NH
0.2302
4Cl
9381.27

Zadatak 2. Izotermski ispariva, koji se eksploatie pri 85C, poji procesni tok koji predstavlja binarni
sistem KCl-H2O slijedeih parametara:
protok 10 t/h
sadraj KCl 20.0 mas.%.
pri emu se generie 3.5 t/h sekundarne pare. Da li dolazi do kristalizacije KCl, i ukoliko nastaju kristali
koliki je udio kristala u procesnom toku?
Ravnotena topivost KCl (mas.udio), u sistemu KCl-H2O, u funkciji temperature (C) data je relacijom:
cKCl 0.21685 2.0367 10 3 t 9.1678 10 6 t 2 3.336 10 8 t 3
Rjeenje:
Na osnovu teksta bilansnog problema moe se kreirati slijedea procesna struktura

Fazno stanje e se utvrditi na osnovu injenice da, ako je sadraj KCl u koncentriranom toku vei od
topivost soli na temperaturi u procesnoj jedinici, proizilazi da je doko do kristalizacije KCl.
Sadraj soli u koncentriranom toku proizilazi iz relacija materijalnog bilansa.
Jednaina totalnog materijalnog bilansa
m1 m2 m3
Jednaina materijalnog bilansa u odnosu na KCl
(1)
( 2)
m1 cKCl
m2 cKCl
Smjenom vrijednosti poznatih varijabli ima se:
10000 m2 3500
( 2)
10000 0.20 m2 cKCl
Rjeavanjem sistema jednaina se dobije:
protok koncentriranog toka, m2 10000 3500 6500 kg/h
10000 0.20
( 2)
sadraj soli u koncentriranom toku, cKCl
0.3077
6500
Temperaturi u procesnoj jedinici odgovara ravnoteni sadraj KCl:
cKCl 0.21685 2.0367 10 3 85 9.1678 10 6 (85) 2 3.336 10

cKCl

Kako je

( 2)
cKCl

(85)3

0.3442
cKCl proizilazi da u procesnoj jedinici ne dolazi do kristalizacije soli.

Zadatak 3. Otpadni tok predstavlja vodenu otopinu sa 42.0 mas.% amonijum sulfata. Separacija
amonijum sulfata izvodi se izotermskom kristalizacijom, pri 100C, isparavanjem dijela prisutne vode.
Kristalizator poji 4200 kg/h otpadnog toka, a u procesu se ispari 90 % od prisutne koliine vode u pojnom
toku. Utvrditi kapacitet kristalizatora u odnosu na kristalni produkt i koliinu amonijum sulfata koja se
izvede sa tokom matine otopine. Matina otopina suspenzije sadri 103.3 g (NH 4)2SO4/(100 g H2O)
Rjeenje:
Na osnovu teksta bilansnog problema moe se kreirati slijedea procesna struktura

Kapacitet kristalizatora u odnosu na kristalni produkt, proizilazi iz sistema relacija materijalnog bilansa
kristalizatora.
Jednaina totalnog materijalnog bilansa
m1 m2 m3
Kako je naglaeno u tekstu bilansnog problema koliina isparene vode iznosi 90 % od vode uvedene u
sistem sa amonijum sulfatom
m2 0.9 m1 cw(1) 0.9 4200 (1 0.42) 2192.4 kg/h
Pa slijedi da je protok suspenzije
m3 4200 2192 .4 2007.6 kg/h
Iz jednaine materijalnog bilansa u odnosu na sulfat
)
m1 c((1NH
4 ) 2 SO4

3)
m3 c((NH
4 ) 2 SO4

Proizilazi sadraj amonijum sulfata u toku produkcione suspenzije kristalizatora

4200 0.42
3)
c((NH
0.8787
4 ) 2 SO4
2007.6
Sadraj amonijum sulfata u toku produkcione suspenzije kristalizatora je
3)
c((NH
(1 kr ) c( NH 4 )2 SO4
kr
4 ) 2 SO4
iz ega prizilazi udio kristala amonijum sulfata u toku suspenzije
3)
c((NH
c( NH 4 ) 2 SO4 0.8787 0.5081
4 ) 2 SO4
0.7534
kr
1 0.5081
1 c( NH 4 ) 2 SO4
Koliina kristalnog produkta je:
mkr m3 kr 2007 .6 0.7534 1512.5 kg/h

Koliina matine otopine je:

mmo m3 (1 kr ) 2007 .6 (1 0.7534 ) 495.1 kg/h
Zadatak 4. Procesni tok koji predstavlja zasieni binarni sistem MgSO4-H2O, pri 80C, se hladi na 30C u
kristalizatoru sa kontaktnom povrinom. Utvrditi protok pojnog toka za kapacitet kristalizatora od 1000
kg/h MgSO47H2O. Topivost MgSO4 na 30C i 80C iznosi 40.8 odnosno 64.2 g/(100 g H2O).
Rjeenje:
Na osnovu teksta bilansnog problema moe se kreirati slijedea procesna struktura

Protok pojnog toka proizilazi iz sistema jednaina materijalnog bilansa procesne jedinice.
Jednaina totalnog materijalnog bilansa:
mul miz
Jednaina materijalnog bilansa u odnosu na magnezijum sulfat:
( ul )
( iz )
mul c MgSO
miz c MgSO
4
4
Sadraj magnezijum sulfata u toku produkcione suspenzije:
( iz )
( kr )
( 30 )
cMgSO
(1 kr ) cMgSO
kr c MgSO4
4
4
Produkcija kristalizatora u odnosu na kristalni produkt je:
mkr(iz ) miz kr
Sadraj magnezijum sulfata u pojnom toku je:
64.2
( ul )
cMgSO
0.391
4
64.2 100
Sadraj magnezijum sulfata u matinoj otopini produkcione suspenzije je:
40.8
(30 C )
cMgSO
0.2898
4
40.8 100
Sadraj magnezijum sulfata u kristalohidratu je:
M MgSO4
120 .3
( kr )
c MgSO
0.4884
4
M MgSO4 7 H 2O 246 .3
Smjenjivanjem vrijednosti poznatih varijabli u sistem jednaina materijalnog bilansa dobije se:
( iz )
mul 0.391 miz c MgSO
4
( iz )
c MgSO
4

kr

0.4884

(1

kr

) 0.2898

1000

miz

kr

Kako je

mul miz
slijedi da je:
( iz )
c MgSO
0.391
Udio kristala u toku produkcione suspenzije je:
0.5095
kr
Protok pojnog toka kristalizatora iznosi:
1000
mul
1962.7 kg/h
0.5095
4

Zadatak 5. Procesnu jedinicu kristalizator sa kontaktnom povrinom poji binarni sistem BaBr 2 H2O
slijedeih parametara:
protok 1000 kg/h
sadraj soli 15.0 mas.%
temperatura 30C
Ako se temperatura u kristalizatoru odrava na -20C utvrditi kapacitet kristalizatora po kristalnom
produktu i sadraj kristala u toku produkcione suspenzije kristalizatora. Ravnotea u sistemu BaBr2 H2O
data je u tabeli
Temperatura,
C
-1.23
-2.31
-5.30
-9.02
-19.03
-22.60
25
35
75
110.0
120.0
130.0

Sadraj soli,
mas.%
7.0
12.04
21.8
29.94
42.71
46.6
50.0
50.9
54.7
58.3
59.4
59.9

Kruta faza
led
led
led
led
led
led+BaBr2H2O
BaBr2H2O
BaBr2H2O
BaBr2H2O
BaBr2H2O
BaBr2H2O
BaBr2H2O

Rjeenje:
S obzirom na parametre binarnog sistema i ravnoteu u sistemu proizilazi da pri hlaenju sistema dolazi
do kristalizacije leda.
Na osnovu teksta bilansog problema moe se kreirati slijedea procesna struktura

1 pojni tok kristalizatora; 2 tok produkcione suspenzije kristalizatora

Kapacitet kristalizatora u odnosu na kristalni produkt:
mKR m2 KR m1 KR
Sadraj soli u produkcionoj suspenziji je:
c1(1) c1( 2) (1 KR ) c1
Sadraj soli u matinoj otopini kristalizatora:
c1 c( 20 C) 0.4357
Sadraj kristala leda u produkcionoj suspenziji kristalizatora:
c1(1)
0.15
1
1
0.6557
KR
0.4357
c1

Kapacitet kristalizatora u odnosu na kristalni produkt:

mKR 1000 0.6557 655 .7 kg/h

Zadatak 6. Vakuum kristalizator poji procesni tok, koji predstavlja sistem Na 2SO4- K2SO4-H2O,
slijedeih parametara:
protok 3357 kg/h
sadraj Na2SO4 30.59 mas.%
sadraj K2SO4 1.62 mas.%
U kristalizatoru, uz isparavanje 455 kg/h vode, kristalizira natrijum sulfat dekahidrat (Na 2SO410H2O).
Ako je sadraj natrijum sulfata, u matinoj otopini kristalizatora, 7.9 mas.% utvrditi sadraj kristala u toku
produkcione suspenzije kristalizatora i kapacitet kristalizatora u odnosu na kristalni produkt.
Rjeenje:
Na osnovu teksta bilansnog problema moe se kreirati slijedea procesna struktura

1 pojni tok; 2 tok kristalnog produkta; 3 tok matine otopine; 4 tok isparene vode
Do vrijednosti kapaciteta kristalizatora u odnosu na kristalni produkt dolazimo rjeavajui sistem relacija
materijalnog bilansa vakuum kristalizatora.
Jednaina totalnog materijalnog bilansa kristalizatora
m1 m2 m3 m4
Jednaina materijalnog bilansa u odnosu na natrijum sulfat
(1)
( 2)
( 3)
m1 c Na
m2 c Na
m3 c Na
2 SO4
2 SO4
2 SO4
Jednaina materijalnog bilansa u odnosu na kalijum sulfat
m1 cK(12)SO4 m3 cK(32)SO4
Kako je tok kristalnog produkta kristalohidrat sa deset molekula vode udio natrijum sulfata u toku
kristalnog produkta je:
M ( Na2 SO4 )
142
( 2)
c Na
0.441
2 SO4
M ( Na2 SO4 10 H 2O ) 322

Smjenom vrijednosti poznatih varijabli u sistem jednaina materijalnog bilansa dobija se:
3357 m2 m3 455
3357 0.3059 m2 0.441 m3 0.079
3357 0.0162

m3 cK(32)SO4

Rjeavanjem sistema jednaina materijalnog bilansa dobije se:

koliina kristalnog produkta, m2 2203 .45 kg/h
koliina matine otopine, m3 698 .552 kg/h
udio kalijum sulfata u rmatinoj otopini, cK(32)SO4

0.07785

ZADACI ZA VJEBU
VJ1. Topivost natrijum bikarbonata u vodi na 20C i 60C, iznosi 9.6 g/100g H 2O, odnosno 16.4 g/100g
H2O. Procesni tok otopine, zasiene na 60C, vodi se u kristalizator sa kontaktnom povrinom, u kome, na
20C, dolazi do kristalizacije soli. Koliki e procenat soli, u odnosu na so prisutnu u pojnom toku,
kristalizirati u procesnoj jedinici?
VJ2. Kristalizator, hlaen preko kontaktne povrine, poji procesni tok 71.0 % vodene otopine limunske
kiseline. Ako se u kristalizatoru odrava temperatura 10C utvrditi sadraj kristala u toku produkcione
suspenzije kristalizatora. Pri temperaturama t < 36.6C limunska kiselina kristalizira kao monohidrat.
Molekulska masa limunske kiseline je 192.13 kg/kmol, a ravnotena topivost kiseline na 10C iznosi
54.00 mas.%
VJ3. U kristalizatoru sa hlaenjem preko kontaktne povrine izvodi se kristalizacija limunske kiseline.
Kristalizator poji procesni tok koji je vodena otopina limunske kiseline slijedeih parametara:
- protok 4000 kg/h
- sadraj kiseline 163.15 g/(100 g H2O)
- temperatura 40C
Ako se u kristalizatoru odrava temperatura od 5C utvrditi koliinu iskristalizirane monohidratne
limunske kiseline.Topivost kiseline na 5C je 51.5 mas.%. Molekulska masa limunske kiseline je 192
g/mol.
VJ4. Vakum kristalizator poji 4500 kg/h vodene otopine KOH sa sadrajem soli 50 mas.%, u kome se
otopina hladi na 0C uz isparavanje dijela prisutne vode i kristalizaciju KOH2H 2O. Koliko vode ispari, u
kristalizatoru, za sluaj da iskristalizira 65 % od koliine KOH prisutne u pojnom toku. Topivost KOH, na
0C, iznosi 97 g/(100g H2O).
VJ5. Koncentriranje vodene otopine NH 4Cl odvija se u dva redno vezana isparivaa/koncentratora. Pojni
tok sistema poji prvi isparivaa sa parametrima:
- protok 15 t/h
- sadraj soli 20 mas.%
- temperatura 50C
Temperature kljuanja otopina u isparivakim stepenima iznose 80 odnosno 60C. Ako se u prvom
isparivakom stepenu ispari 15 % vie vode u odnosu na drugi isparivaki stepen utvrditi elemente
materijalnog bilansa procesnog sistema. Topivost amonijum hlorida u funkciji temperature data je u tabeli

Temperatura,C
g/(100g H2O)

10
33.4

30
41.4

40
45.8

60
55.2

80
65.6

VJ6. Zasiena otopina amonijum hlorida na 60C, poji kristalizator sa hlaenjem preko kontaktne
povrine sa protokom 1000 kg/h. Ako se u kristalizatoru odrava temperaura od 10C utvrditi sadraj
kristala NH4Cl u toku suspenzije kristalizatora. Topivost NH4Cl je data u tabeli zadatka VJ5.
VJ7. Otpadni tok predstavlja vodenu otopinu sa 40.0 mas.% amonijum sulfata u koliini od 4450 kg/h.
Separacija amonijum sulfata izvodi se izotermskom kristalizacijom, pri 100C, isparavanjem dijela
prisutne vode. Ako je sadraj kristala u suspenziji 70 mas.% utvrditi koliinu vode koju je potrebno
ispariti u procesu. Matina otopina suspenzije sadri 103.3 g (NH4)2SO4/(100 g H2O)
VJ8. Kristalizacija limunske kiseline, iz njene vodene otopine, izvodi se u procesu u iju strukturu ulazi
izotermski ispariva i kristalizator hlaen preko kontantne povrine.

Ako se u isparivau sistem dovodi do stanja zasienja utvrditi kapacitet kristalizatora, u odnosu na
limunsku kiselinu, i sadraj kristala u produkcionom toku suspenzije kristalizatora. Topivost limunske
kiseline pri 10 i 90C iznosi 54.0 odnosno 81.4 mas.%. Limunska kiselina kristalizira na 1 molekulom
vode a mekulska masa bezvodne kiseline je 192.13 kg/kmol.
VJ9. Procesni tok koji predstavlja sistem C6H12O6 H2O, sa parametrima:
- protok 500 kg/h
- sadraj glukoze od 40 mas.%,
- temperatura 80C
podvrgava hlaenju preko kontaktne povrine do 0C. Da li u procesnoj jedinici kristalizira glukoza?
Topivost glukoze u vodi, na 0C, iznosi 50 g/(100 g H 2O). Ukoliko dolazi do kristalizacije glukoze
utvrditi elemente bilansa (glukoza kristalizira kao monohidrat).
VJ10. Otpadni tok predstavlja vodenu otopinu sa 45.0 mas.% amonijum sulfata. Separacija amonijum
sulfata izvodi se izotermskom kristalizacijom, pri 100C, isparavanjem dijela prisutne vode. Kristalizator
poji 1.167 kg/s otpadnog toka, a u procesu se ispari 90 % od prisutne koliine vode u pojnom toku.
Utvrditi kapacitet kristalizatora u odnosu na kristalni produkt i koliinu amonijum sulfata (kg/h) koja se
izvede sa tokom matine otopine.
Matina otopina suspenzije sadri 1.033 kg (NH4)2SO4/(kg H2O).