Professional Documents
Culture Documents
2009-10 2egina
2009-10 2egina
b) Eragozpenak
energi ahalmen handia: 1 kg uraniok 1 kg ikatzek baino 106 aldiz energia gehiago.
Zentral nuklearrek iraungitze data dute eta ezin dira desmuntatu, betirako hilerri
nuklearra sortarazten dutelako
2. aztergaia (2,5 puntu)
Kanpoko sistema fluidoak. Atmosfcra.
2.1. Deskriba ezazu atmosferaren osaera gutxi gorabeherakoa, eta eman bera osatzen duten
geruzen izenak eta ezaugarriak.
A.- Osaera: Gas arinenen (H2 eta He) kanporanzko ihesagatik eta azaleko beste sistemekin
(hidrosfera, litosfera eta biosfera) gertatzen diren oreka-erreakzioengatik osaketa oso sinplea
da, %78 N2, %21 02, %0,93Ar, %003 C02 eta gainontzekoa beste gas batzuk, bereziki
H2O eta hautsa.
Sumendiek denbora geologikoetan zehar eta gizakiak azken hamarkadetan gas kopuru
garrantzitsuak sartu dituzte atmosferan eta honek berehalako ondorio klimatiko eta
ekologikoak dakartza.
Gasen konprimagarritasunagatik atmosfera gehiena azaleraren ondoan dago, bere pisuak
konprimitua; lehenengo 6 Km-etan masaren %50 dago eta lehenengo 15 Km-etan %95.
Gasen proportzioa (airea) ez da aldatzen lehenengo 80 Km-etan (homosfera). 80 Km-etatik
gora aldakorragoa da (heterosfera) eta bi geruzen arteko azalera homopausa da.
B.- Geruzen izenak eta ezaugarriak
a) Homosfera:
Troposferaren goiko muga, tropopausa, poloetan 9 Km-etara eta ekuatorean 18 Km-etara
dago. Konbekzio-fluxu bertikal eta horizontal (haizea) garrantzitsuak daude, lurralde
desberdinetan dauden presio eta tenperatura desberdinetatik sortuak. Hidrosfera biosfera eta
litosfera ukitzeagatik H20 eta C02 kopuru garrantzitsuak eta hautsaren kopuru aldakorra
dauzka, azken hau bereziki lehenengo 500 m-etan kontzentratuta (geruza zikina).
Altuerarekin tenperatura jaitsiz doa, 1C 150 m-ko, tropopausan -70C-koa izanik.
Troposferan fenomeno meteorologikoak (bereziki hodeiak eta prezipitazioak) gertatzen dira.
Estratosferan ez dago fluxu bertikalik, baina horizontalen abiadura 200 Km/ordu maiz
izaten da. Hemen tenperatura handituz doa altuerarekin, 50-60 Km-etan 15C heltzen
direlarik; hemen estratopausa edo gaineko mesosferarekin daukan muga dago. Badirudi
oxigenoaren fotodisoziazioagatik sortzen den 03-ak eguzki izpiak zurgatuta tenperatura
igotzen dela. Ozono honek izaki bizidunentzako pantaila babeslea osatzen du; estratosferaren
goiko erdia hartzen du eta ozonosfera deritza.
Mesosfera homosferako azken geruza da, 50 eta 80-85 km artean. Tenperatura berriro jaitsi
eta 142C lortzen dira mesopausan, termosfera edo ionosfera deritzan hurrengo
geruzarekiko mugan. Geruza honetan bereziki meteoritoak sartzean marruskaduragatik gori-
Urtegiak, putzuak eta zundaketak, trasbaseak. Neurri osagarriak: a) Maila freatikoa kontrolatzea,
b) euri ura hartzea, d) desgazitzea.
4- Neurri legislatiboak:
Ura hartzea, isurketa, akuiferoen ustirapena ... arautzea.
3.2. Gainazaleko uraren kontrola: urtegiak. Zer printzipiotan oinarrituko da gizakiaren parte
hartzea?
Aurreko galderan azaldutakoaren arabera, plangintza hidrologikoa beharrezkoa da eta neurrien
artean, neurri teknikoak garrantzizkoak dira eta bereziki urtegiak.
Ziklo hidrologikoan, urtegien bitartez ur kontinentalen itsasoratzea erregulatzen da, herenaren
legean, isurketaren gutxitzea helburua delarik. Gogoratu herenaren legeak dioenez, eroritako
uraren heren bat lurrindu, beste bat lur gainetik isuri eta azken herena iragazi egiten dela. Beraz, bi
gauza lortzen dira:
1.
Ur kontinentalaren egonaldia luzatu egiten da eta urtean zehar modu erregularrago
batean banatu, agorraldian kopuru hori handituta.
2.
Herenaren legean, lurgaineko isurketa, galera eta higadura suposatzen dituena
gutxiagotu egiten da, uholdeak saihesten direlarik.
4. aztergaia (2,5 puntu)
Hiri-ekosistema.
4.1. Hiri-hondakinen konposizioa. Hiri-hondakinak berrerabiltzearen, birziklatzearen eta
balioztatzearen abantaila ekonomikoak eta ingurumen abantailak.
A.- Konposizioa
HHS-ren jarduera sortzailea
HHS mota
Etxekoa
Etxeko zaborrak
Osasun gunetakoa
Industrialak
Nekazaritzakoak
Hondar organikoak
Etxegintza
Osaera heterogeneoa da, baian hondar organikoak (% 40) eta paper-kartoia (% 22) nagusi
dira. Plastikoa, egurra eta oihalak (% 17), beira-metalak (% 11) eta beste batzuk (% 7)
osatzen dute hondakinen osaera.
B.- Hiri-hondakinak berrerabiltzearen, birziklatzearen eta balioztatzearen abantaila
ekonomikoak eta ingurumen abantailak
Berrerabiltzea: berrerabiltzeko hautatuta jasotzean datza. % 85 berrerabil daiteke,
papera, plastikoak, metalak eta bereziki beira. Arropak, botilak, altzariak, jostailuak,
elektratresnak, beren balio ekonomikoa dute.
Birziklatzea: Hondakinen osagaiak, jatorrizko produktuak edo bestelakoak lortzeko
erabiltzean datza: Horra hor adibide batzuk:
MATERIALA
MATERIAL BIRZIKLATUA
Egurra
Paper orea
Zerrautsa
Erregaia
Oihal-zuntzak
Zuntz birziklatuak
Gai energetikoak
Gai organikoa
Konposta
Beira
Beira birziklatua
Metalak
Metal birziklatuak
Plastikoak
Plastiko birziklatuak
Gai energetikoak
Olioa
HHS mota
Etxekoa
Etxeko zaborrak
Osasun gunetakoa
Industrialak
Nekazaritzakoak
Hondar organikoak
Etxegintza
1.
Suntsipena
B AUKERA
1. aztergaia (2,5 puntu)
Ingurumen arriskuak eta inpaktuak.
1.1. Arrisku geologikoak: lurrikaren jatorria eta zergatikoak.
A.- Arrisku geologikoak, sismikoak, sumendien ondoriozkoak eta higaduraren ondoriozko arriskuak
dira
B.- Lurrikaren jatorria: Faila batean denbora pasa ahala metaturiko tentsioa askatuta sortzen da.
Jatorrizko gunea hipozentroa da, lurrazalaren barnean. Horren bertikalean dagoen azaleko tokia
epizentroa da. Hipozentrotik P eta S uhinak hedatzen dira eta epizentrotik, azaleko uhinak,
suntsitzaileenak.
C.- Zergatikoak:
Lurrikaren beste zergati bat sumendi gertaerak, jaurtiketak esate baterako dira.
1.2. Lurrikarak iragartzeko metodoak eta aurretik neurriak hartzeko mekanismo zuzentzaileak.
a)
Aurreikusteko metodoak: estatistikoak (lurraldearen historia sismikoan
oinarrituta, erritmoak aurreikusteko) eta aitzindari sismikoak aztertuz, zona sismikoak
defini daitezke eta ereduen arabera lurrikarak iragarri.
Hauek dira aitzindari sismikoak:
b)
Araudiak Espainiako zona sismikoak definitzen ditu: lehenengo zona,VI
isosistak mugatzen duena, bigarren zona, VII isosistak mugatua eta VIII isosistaraino
doana eta hirugarrena, VIII isosistaren gainekoa. Araudiak arriskuaren arabera obrak
sailkatzen ditu eta bestetik eraikuntzan erabilitako egiturak eta zona kontutan hartuta,
eraikin mota bakoitzean erabili behar diren egiturak (metalezko egiturak eta ormigoi
armatuzkoak jarkikorrenak dira, zimenduetan zurruntasuna ekidin behar da, dardarak
zurga ditzatzen...
A. Hidrosfera: Lurreko Zientzietan, Lurpean, azalean eta gainazalean dagoen urak osatzen
duen sistema materiala deskribatzen du. Hidrosfera Lurrazalaren uren multzoa da bai solido,
6
3
bai likido moduan. Bere kantitate osoan konstante kontsidera daiteke (1.386 10 Km ).
Uren biltegiak hauexek dira: ozeanoak, glaziarrak, lakuak, lurpeko urak eta ibaiak.
Uraren hedapena ehunekotan azaldua hau litzateke: %97,2 ozeano eta itsasoetan, %2,2
glaziarretan, %0,6 lurpeko uretan, %0,02 ibai eta lakuetan eta %0,001 atmosferan.
Ur metakinak konektatuak daude, ura horietan zehar mugitu eta zirkuitu itxi bat (ziklo
hidrologikoa) eratzen duelarik.
B. Funtzio erregulatzailea:
o Atmosferarekin: Bero hartuzteak uraren bero espezifiko handiagatik. Lurrinketan urak beroa
jasotzen du eta kondentsazioan askatu.
o Ozeano korronteak:
Azaleko korronteak:
o
Korronte beroek, Gulf Stream, adibidez,
kostaldeko ingurunea berotzen dute (Europako
Mendebaldea)
o
Korronte hotzek, Nekazariarena, adibidez,
kostaldea hozten dute (Ipar Amerikako Ekialdea)
Urak oso bero espezifiko handia duela eta orokorrean, uraren tenperatura aldatzeak
energi hartuzte handiak eskatzen ditu eta ondorioz, tenperatura konstanteari eusten dio.
Honexegatik, kostaldeko klima leunagoa da eta tenperatura aldaketak ez dira handiak, klima
ozeaniarra sortarazten duelarik.
Korronte beroak eta hotzak ukitzen dituzten kostaldeak hoztu eta berotu egiten dituzte,
hurrenez hurren.
Elikagaien sorleku eta biltegia: materiaren zikloa, bertan gauzatzen da, gai
organikoa usteldu eta ioiak askatzen dituelarik.
Arazketa funtzioa: poluitzaileak xurgatu egiten ditu eta airea eta ura iragazi.
Erreserba energetikoa.
Degradazio fisikoa:
o
Higadura (azaleko materialak apurtu eta geruzak galtzea): euria eta
haizeagatik, bereziki eta mendiko aldean, izotza eta elurragatik. Giza jarduerek
eragiten dute: basogabetzeak, errepideek (mendia moztea), goldatzeak, eta abarrek.
o
Trinkotzea: Porositatea gutxitzea, makina astunengatik edo abereen
zapalkuntzagatik.
Degradazio kimikoa:
o
Azidotzea: euriagatik, nekazaritzagatik (ongarri desegokiak), koniferoak
landatzeagatik, euri azidoagatik.
o
Gazitzea:
C.- Gizakiaren eragina: Lurzorua erabiltzearen ondorio kaltegarri batzuk, aurreko atalean ikusi ditugu.
Orokorrean, hauek dira lurzoruari eragiten dioten giza jarduerak: