Elementi elektroenergetskih

sistema
Gravitacioni raspon
Ekonomski raspon
Raspored provodnika i zatitne uadi u glavi stuba
Zatitna zona zatitne uadi
Izolatori
Mehaniko i elektrino dimenzionisanje izolatora

2.1.11 Gravitacioni raspon

Gravitacioni raspon je rastojanje izmedju temena
dva susedna raspona.
a1 a2
Kod pravih raspona: a g = +
2 2

Slui za izraunavanje vertikalnih sila koje deluju

na stub.

def:

2.1.12 Ekonomski raspon

Ekonomski raspon je onaj raspon pri kome su
trokovi izgradnje voda najmanji. Cena izgradnje
voda po jedinici duine (CV) je:
CV = CP + Ci + CS + CZ
C P = cena provodnika
Ci = cena izolatora
CS = cena stuba
CZ = cena zemljita

C P ,Ci , CS = cene provodnika, izolatora, stuba po jedinici duine

2.1.12 Ekonomski raspon

Vod se moe graditi sa viim ili niim stubovima.
Ako su vii stubovi ima ih manje, ali su skuplji:
5
3

Cena stuba zavisi od visine: CS = k H (empirijska formula)

H = visina stuba
k = zavisi od materijala

C P = cena provodnika za dalekovod ne zavisi od raspona

Ci = cena izolatora opada sa poveanjem duine raspona, jer ima manje
stubnih mesta

2.1.12 Ekonomski raspon

Zavisnost C P ,Ci , CS i cene celog voda od raspona

2.1.12 Ekonomski raspon

Ukupna cena dalekovoda (CV) , pri nekom rasponu aE
ima minimalnu vrednost. Taj raspon se naziva
ekonomski.
Stubovi za nadzemne vodove se uglavnom
izradjuju od elika, armiranog betona i drveta. Za
ove materijale vae sledei odnosi ekonomskog
raspona.

aE za elik > aE za beton > aE za drvo

2.1.13 Raspored provodnika i

zatitne uadi u glavi stuba
Sigurnosni razmak je najmanji dozvoljeni razmak
izmedju delova pod naponom, odnosno delova
pod naponom i uzemljenog dela voda, za
odgovarajui nazivni napon.
Udaljenost izmedju delova pod naponom, kao i
udaljenost od delova pod naponom do uzemljenih
delova i delova stuba, uzimajui u obzir dejstvo
vetra ili dodatnog optereenja, mora biti najmanje
jednaka sigurnosnom razmaku (Propis, lan 28).

2.1.13 Raspored provodnika i

zatitne uadi u glavi stuba
Sigurnosni razmak za nazivni napon [kV]
SR[cm]
Vrsta naponskog naprezanja izolacije

10

20

35

110

220

400

1. Atmosferski prenaponi

SR1

15

25

35

90

175

280

2. Komutacioni prenaponi

SR2

10

20

30

80

155

270

3. Pogonski naponi (50Hz)

SR3

10

30

55

90

2.1.13 Raspored provodnika i

zatitne uadi u glavi stuba
Sigurnosni razmaci raunaju se za sledee uslove:
Atmosferski prenaponi pri neotklonjenom
izolatorskom lancu
Komutacioni prenaponi otklonjeni provodnici
usled dejstva vetra pritiska
pV = 0.15 pv max (uzima se 15%
maksimalnog pritiska vetra)
Pogonski naponi otklonjeni provodnici usled
dejstva vetra pritiska
pv max

2.1.13 Raspored provodnika i

zatitne uadi u glavi stuba

S R 3 < S R 2 (jai je vetar)

2.1.13 Raspored provodnika i

zatitne uadi u glavi stuba
Otklon provodnika nastaje usled asinhronog
ljuljanja provodnika usled vetra i opadanja
dodatnog tereta.
Propis smatra da e sigurnosni razmak za ove tri
vrste napona (prenapona), 1, 2 i 3 biti ispunjen ako
udaljenost D na sredini raspona u uslovima bez
vetra iznosi najmanje: D = k f 40 + lI + S R1
D[cm] = rastojanje izmedju faznih provodnika ili
izmedju faznih provodnika i zatitnog ueta.

2.1.13 Raspored provodnika i

zatitne uadi u glavi stuba
f 40 [cm] = ugib na 40C

lI = 0 za potporne izolatore, zatitnu uad i zatezne izolatorske lance

S R1 [cm] = sigurnosni razmak za neotklonjene provodnike
k = koeficijent koji zavisi od rasporeda dva posmatrana provodnika, odnosno
provodnika i zatitnog ueta.

2.1.13 Raspored provodnika i

zatitne uadi u glavi stuba

= ugao otklona provodnika usled dejstva vetra []

d = horizontalna projekcija

2.1.13 Raspored provodnika i

zatitne uadi u glavi stuba

tg =

tg =

FV
GP

KV d L pV sin 90
S L

daN
d [mm] pV
m

tg =
10 3
daN
2

S
mm
2
m mm

2.1.13 Raspored provodnika i

zatitne uadi u glavi stuba
Usvaja se:
pV = 0.7 pv max - za fazne provodnike izvedene sa jednim uetom
pV = 0.5 pv max - za fazne provodnike u obliku snopa

= arctg (tg )[]

Za niskonaponske vodove razmak izmedju faznih

provodnika je: D = 3 f 40 [cm].

2.1.14 Zatitna zona zatitne

uadi
Pri izboru rasporeda provodnika i zatitne uadi u
glavi stuba, propis trai da fazni provodnici budu
u zatitnoj zoni zatitne uadi. (ako se smeste tu,
mala je verovatnoa od udara groma).
Zatitna zona, zatitne uadi definisana je
propisom i prikazana je na sledeem slajdu.
Broj zatitnih uadi se kree od 1 do 2.

2.1.14 Zatitna zona zatitne

uadi
Ako se ima jedno zatitno ue:

2.1.14 Zatitna zona zatitne

uadi
Ako su dva zatitna ueta:

2.2 Izolatori
Izolatori slue da odvoje delove bez napona od
delova sa visokim naponom na stubu.
Postoje tri podele izolatora:
(1) Podela izolatora prema poloaju ueta:
Za nadzemne vodove koriste se sledee tri vrste
izolatora:
potporni
visei (ili kapasti)
tapni (ne proizvode se u SR)

2.2 Izolatori
Potporni: za napone do 35kV, za vie napone bili
bi suvie teki i glomazni

Visei (kapasti): sastoje se od lanaka ijim

fleksibilnim spajanjem se formira izolatorski
lanac. Sastoji se od keramikog ili staklenog tela
(1), metalne pocinkovane kape (2) i elinog
pocinkovanog batia ili tuka (3).

2.2 Izolatori

2.2 Izolatori
tapni (iz jednog komada). Po funkciji su isti kao i kapasti
izolatori. Zahtevaju dobru tehnologiju. Pre su se proizvodili
od keramike, a u novije vreme od organskih materijala na
bazi sintetikih smola.
Prednosti: Ne dolazi do preskoka izmedju metalnih delova,
pri emu stradaju pojedini lanci (keramika) i ne zahteva
metalne delove.
Nedostaci: Teki su za izradu, zahtevaju prvoklasnu
tehnologiju, izrauju se za naponske nivoe 110 kV i vie.

2.2 Izolatori
(2) Podela izolatora prema vrsti materijala:
Materijal za izradu potpornih, kapastih i tapnih
izolatora:
keramika
staklo
sintetike smole

2.2 Izolatori
(3) Podela izolatora prema funkciji:
Zavisi od toga da li izolator stoji na noseem ili
zateznom stubu:
nosei izolatorski lanci
zatezni izolatorski lanci

2.2.1 Mehaniko
dimenzionisanje izolatora
FPr = mehanika prekidna sila, je bitna za mehaniko
dimenzionisanje i izbor potpornih i tapnih izolatora.

Izolatori iz jednog komada:

Potporni i tapni izolatori na noseim stubovima
moraju imati prelomno optereenje najmanje k puta
vee od teine provodnika sa dodatnim optereenjem,
a potporni i tapni izolatori na zateznim stubovima
najmanje k puta vee od sile zatezanja provodnika.

2.2.1 Mehaniko
dimenzionisanje izolatora
Za nosee stubove:
FPr k GP + L = k S r a g
k = 2.5 (za potporne izolatore)
k = 3 (za tapne izolatore)
a g = grvitacioni raspon (izolator nosi ue u gravitacionom rasponu)

FPr = konstruktivna karakteristika izolatora

S = popreni presek provodnika

2.2.1 Mehaniko
dimenzionisanje izolatora
Za zatezne stubove:
FPr k nd S
k = 2.5 (za potporne izolatore)
k =3

(za tapne izolatore)

Izolatori iz vie lanaka:

Fe Pr = elektromehanika prekidna sila, je bitna za
mehaniko dimenzionisanje i izbor kapastih, tj.
viseih izolatora.

2.2.1 Mehaniko
dimenzionisanje izolatora
Kapasti izolatori u lancima na noseim stubovima
moraju imati elektromehaniko optereenje
najmanje tri puta vee od teine provodnika sa
dodatnim optereenjem, a oni na zateznim
stubovima najmanje tri puta vee od sile zatezanja
provodnika.
na noseim stubovima: Fepr 3 GP + L = 3 r S ag
na zateznim stubovima: Fepr 3 nd S

2.2.1 Mehaniko
dimenzionisanje izolatora
Zato elektromehaniko optereenje?
Zato to je metalna kapa i metalni bati na svega
nekoliko centimetara, pa se izmedju njih stvara
jako elektrino polje, koje smanjuje mehaniku
izdrljivost materijala, od koga je izgraen
izolator.

2.2.2 Elektrino
dimenzionisanje izolatora
Izolator ili izolatorski lanac sa armaturom (znai
onakav kakav se montira na stub), mora da izdri
napone navedene u tabeli:
U1 min,50 Hz = jednominutni podnosivi napon, uestanosti 50 Hz, koji izolator mora
da izdri 1 minut.

U u = standardni udarni naponski talas (1,2/50s), koji izolator mora da izdri bez
obzira na polaritet naponskog talasa.

U S = nazivni podnosivi sklopni prenapon (250/2500s)

2.2.2 Elektrino
dimenzionisanje izolatora

2.2.2 Elektrino
dimenzionisanje izolatora
Pun stepen izolacije vai za mree koje nisu
efikasno uzemljene, a snien stepen izolacije vai
za efikasno uzemljene mree.
Propis: Mrea je efikasno uzemljena, ako u sluaju
zemljospoja, naponi ispravnih faza ne prelaze 0.8 U mr
( U mr = maksimalni dodatni napon).

2.2.2 Elektrino
dimenzionisanje izolatora

2.2.2 Elektrino
dimenzionisanje izolatora
Direktnim uzemljenjem neutralne take
transformatora postie se efikasno uzemljenje
mree.
Mrea je efikasno uzemljena, ako odnos Uzdrave
faze< Umr, vai u svim takama mree.
Direktno se uzemljuju mree 110 kV i viih
napona (kod nas), dok se u mreama 35 kV i nie,
radi sa izolovanim zvezditem ili sa uzemljenjem
preko neke impedanse.

2.2.2 Elektrino
dimenzionisanje izolatora
Stepen izolacije bira se sa obzirom na izloenost
atmosferskim i sklopnim prenaponima, nain
uzemljenja neutralne take i vrstu prenaponske
zatite (ako je primenjena), (ovo je za U n = 3 35kV )

2.2.2 Elektrino
dimenzionisanje izolatora
Data tabela vai za: p = 1013.25mbar , t = 20C,
vlanost vazduha 11 grama vode po m3
Za vee nadmorske visine, napone iz date tabele
treba pomnoiti sa koeficijentom k iz tabele:

H[km]
k

1 1.5
1.075

1.5 2
1.15

2 2.5
1.225

2.2.2 Elektrino
dimenzionisanje izolatora
Pri elektrino dimenzionisanju treba voditi rauna o
stepenu zagadjenosti atmosfere. to je atmosfera
zagadjenija, treba dua strujna staza.
Strujna staza: to je put kojim, preko (mokrog)
izolatora moe protei struja izmedju metalnih krajeva
izolatora (najkrae rastojanje mereno po povrini
izolatora od kape do tuka).
Specifina nazivna strujna staza=(duina strujne
staze)/(najvii nazivni napon opreme) mm
kV

2.2.2 Elektrino
dimenzionisanje izolatora

Stepen zagadjenosti
I mala zagadjenost
II srednja zagadjenost
III velika zagadjenost
IV vrlo velika zagadjenost

Specifina nazivna strujna staza [mm/kV]

16
20
25
31

2.2.2 Elektrino
dimenzionisanje izolatora
Izolacija se pojaava mehaniki i elektrino ili i
mehaniki i elektrino. Mehaniko pojaanje
ako se postave paralelno dva izolatora. Elektrino
pojaanje ako se izaberu izolatori za vii
naponski nivo ili sa duom strujnom stazom.
Mehaniki paralelno vie izolatora, elektrino
redno vie izolatora (ili lanaka kod kapastih
izolatorskih lanaca).