Hồi ký Trần Độ

Hi k Trn
Tc Gi: Trn
Gii Thiu Tc Gi Trn
Trn (1923-2002)
ng tn tht l T Ngc Phch, sinh trng trong mt gia nh cng chc x Ty Giang
huyn Tin Hi, tnh Thi Bnh. B ng l th k to thng s ti H Ni, thng gi l
quan phn.
Nm 1939, ng tham gia lm bo Ngi Mi cng vi Nguyn Thng Khanh, tc Trn Mai
Ninh H Ni. Trong cuc rung b nm , ng b Php bt gi nhng khng c chng c
buc ti nn ng li c th.
Trn gia nhp ng Cng sn ng Dng nm 1940. Cui nm 1941, ng li b bt[1].
Ta n ti Thi Bnh x n 15 nm t giam. Cui nm 1941, t Ho L (H Ni), Trn b
y ln Sn La. Ti y, t cng thi gian ny c Nguyn Lng Bng, L c Th, Xun
Thu... Nm 1943, trn ng gii t Sn La ra Cn o, Trn trn thot ra ngoi
tip tc hot ng cch mng. ng lnh o ginh chnh quyn ng Anh, H Ni ri bc
vo cuc i binh nghip.
Nm 1946, tui 23, ng lm Chnh y Mt trn H Ni. Nm 1950, ng lm chnh y Trung
1
Hi K Trn - Trn
www.vietnamvanhien.net
on Sng L m L Trng Tn lm Trung on trng, ri lm Chnh y i on 312.

Nm 32 tui (1955), Trn l Chnh y Qun khu 3 (Qun khu T ngn) v n nm 1958
c phong hm Thiu tng.
Cui nm 1964, ng vo min Nam Vit Nam vi b danh Chn Vinh, cng vi cc tng
Nguyn Ch Thanh, L Trng Tn, Nguyn Ha, Hong Cm gy dng lc lng v trang
chng chnh quyn Vit Nam Cng ha v gi chc Ph Chnh y v Ph B th Qun y
Qun Gii phng min Nam Vit Nam.
Thng 3 nm 1974, ng c phong hm Trung tng cng t vi L c Anh, L Trng
Tn, m Quang Trung, ng S Nguyn.
T nm 1974 n nm 1976, ng gi chc v Ph Ch nhim Tng cc Chnh tr.
Chuyn sang ngch dn s, ng gi chc v Th trng B Vn ha kim Ph Ban Tuyn
hun Trung ng ph trch vn ha vn ngh. Khi Ban Vn ha vn ngh Trung ng c
thnh lp (1981), ng gi chc Trng Ban kim Th trng B Vn ha. chc v ny ng
son ngh quyt s 5, cng c tin trnh Ci M vn ha trong thi k i Mi.
ng cn lm Ph Ch tch Quc hi kha 7, Ch nhim y ban vn ha v gio dc ca
Quc hi, y vin Hi ng Nh nc (1989-1992).
ng cng l y vin Trung ng ng Cng sn Vit Nam cc kha 3 (d khuyt t nm
1960 n nm 1972), 4, 5, 6 (1960-1991).
ng c tng thng Hun chng H Ch Minh, Hun chng Qun cng (hng nht
v hng ba),...
Do bt ng chnh kin vi mt s lnh o cao cp khc ca ng Cng Sn Vit Nam, ng
b khai tr khi ng ngy 4 thng 1 nm 1999 khi 58 tui ng.
ng mt ngy 9 thng 8 nm 2002 sau mt thi gian di lm bnh nng, tui cao, sc yu.
m tang ng c s tham d ng o mi tng lp qun chng v tr thc, vn ngh s. i
tng V Nguyn Gip gi vng hoa n ving v gia nh i tng L Trng Tn c
mt ng .
Trong i cu i tng Trn , H S Phu vit:
Vn v tung honh, trung tng phong trn, th s song kin song trng m
Bc Nam xut nhp, i qun t , hng binh nht trng, nht an tm.
Quan im i mi ca Trn
cng v thay mt ng lnh o vn ngh, ng c thc "ci tri" cho vn ngh. ng
nhn thc rng: "Vn ha m khng c t do l vn ha cht. Vn ha m ch cn c vn
ha tuyn truyn cng l vn ha cht. Cng tng cng lnh o bao nhiu, cng bp
cht vn ha by nhiu, cng him c nhng gi tr vn ha v nhng nh vn ha cao
p".
Khng c kh nng v phng php pht hin ti nng
Khng c kh nng v khng bit s dng ti nng, v n cho rng ti nng thng c hi, ti
2
Hi K Trn - Trn
nng khng chu ngoan ngon phc tng

N li cng khng c kh nng phn bit ti nng tht v ti nng gi, tr thc tht v tr thc
gi. N ch thch nghe nhng iu xui chiu v xu nnh, N khng th chu c nhng ci
c o v khng dung tha s c lp".
V vn ng lnh o, Trn pht biu: "Ti vn tn thnh v ng h vai tr lnh

o chnh tr ca ng. Nhng lnh o khng c ngha l thng tr. ng lnh o
khng c ngha l ng tr. Kinh nghim lch s trong nc v th gii chng minh
rng mi s c quyn, c tn u a ti thoi ho, rung nt, tc t khng nhng
ca c th x hi m c c th ng na".
Theo Trn "nguyn nhn su xa ca cc hin tng tiu cc trong ng v phn no trong
x hi l c ch lnh o ton din tuyt i ca ng".
ng ku gi: "ng Cng sn phi t mnh t b ch c ng, ton tr, khi phc vai tr,
v tr vn c ca Quc hi, Chnh ph. Phi thc hin ng Hin php, tc l sa cha cc
o lut cha ng tinh thn Hin php. l phi c nhng o lut ban b quyn t do lp
hi, lp ng, t do ngn lun, lut bo ch, xut bn. Sa cha cc lut bu c ng c t do,
t b quyn quyt nh ca c quan t chc ng, tr b "hip thng" m thc cht l g
p".
Trn c 4 cu th gii by tm s tht ngao ngn (v c mt s ti liu ng li khc
nhau):
Bn 1
Bn 2
Nhng m xo c trn i
Nhng m xo c trn i
Ta ph thn ta vi t tri
Ta ph thn ta vi t tri
c xa i, thay bng cc thin
Ng c xa ri thay cc thin
Thng ngy bin ho, c lun hi.
Ai hay, bin i, c lun hi.
Chnh v cc quan im trn m ng b khai tr khi ng Cng sn Vit Nam. [cn dn ngun]
[sa] n phm vit v cuc i ng sau khi ng mt
Thng 10 nm 2007, Nh xut bn Qun i Nhn dn pht hnh cun Chuyn tng .
Cun sch dy 318 trang v li chn dung ca Trn , l mt v tng ni ting ti ba
ng thi l nh vn gn cht i mnh vo cy sng v cy bt i cng dn tc sut hai
cuc khng chin v i. Gip bn c tm hiu v mt Trn c nhiu cng trng, c c
tnh, thuc dng cng thn ca cch mng Vit Nam: 16 tui i hot ng; 17 tui b
ch bt, b giam cm qua nhiu nh tri trn thot tip tc hot ng.
C on i : sau 1974 ng c i cng tc nc ngoi (Cng ha Dn ch c), ng
nhn ra rt nhiu iu cha n v khng n trong nguyn l cng nh thc tin xy dng ch
ngha x hi, ng nghin cu v vit mt bc "Th tm huyt", di 14 trang, trnh by tt c
nhng g ng thy, ng ngh, ng mun v xy dng ch ngha x hi, gi ti lnh o ng
3
Hi K Trn - Trn
Cng sn. ng vit vo kin ngh pht hin ca ng v s nhm ln khi nim trong l lun
ca Stalin v d bo nhng hu qu ca n, ng hin nhng gii php, ng khng h n trnh
c nhng iu m ngy y ni ra rt kh nghe, chp nhn gp nguy him.
Gii php ng ch nht l ng ngh mi nhng nc c nn kinh t pht trin vo trong
nc hp tc u t, khng k l nc x hi ch ngha hay t bn ch ngha[2].
Nh vn V B Cng cng b nguyn vn bc th y phn cui cun sch. By gi
Trn mt, cun sch ny vit v nhng cng trng ca ng, nhng vic ng lm,
vit d rng ng l ngi b khai tr ra khi ng Cng sn.[2].
Ngun: http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%A7n_%C4%90%E1%BB%99
Trc cch mng thng Tm, chin khu, qun i ta cn ly tn l Qun gii phng, lc bo
qun gii phng cng ra c hai s ri. Cch mng thng Tm thnh cng, ng ch V Nguyn
Gip gi ti n giao nhim v tip tc ra t Qun gii phng, v phi tip tc ngay s 3. May m
trong nhng nm 39, 40 ti hot ng nh ngi gip vic cho ng ch Nguyn Thng Khanh
(tc nh vn, nh bo Trn Mai Ninh) nn khng n ni lng tng, du cng vic lm bo qu l mi
m i vi ti. Bo ra bn trang. Tn bo in ch chi, ging nh t bo C gii phng ca ng.
Nh lc lng tuyn truyn gii, nh nhng mu tin vit r rng, ngn gn, kip thi, nh s lanh l
v linh hot ca cc ch thiu nhi bn bo, nn t Qun gii phng bn rt chy. Ti rt phn khi.
Nhng n s 5 th bo phi i tn. V sao phi i tn! Bc H cho gi ti ln gii thch. Bn Tu
Tng sp bm gt qun ng minh vo nc ta. Chng i tc v kh qun i. Chnh ph ta gii
thch cho chng r, ta cha c qun i, ch c qun khi ngha, do qun i ta cn phi i tn
li l V quc on. Ch on c ngha l on th, ch khng phi l qun i. V vy t bo khng
th mang tn Qun gii phng.
Vic i tn bo qu l mt vn ! Cm chc s lng in s b h. Tn bo li khng c in mu
nh C gii phng, t bo ca ng m nhn dn tin cy v ho hc c. Chng ti ly tn bo
l chin thng. ng nh tt d on s lng bo h hn, t ngi mua. D vy t bo vn phi ra.
Mi tun mt k, mi s 8 trang, c khi mi trang.
Thi k ny, c s lc c gia bn Quc dn ng v i Vit trong s tranh chp B quc phng.
Ta dng chnh sch mm mng. Bn cnh b quc phng ta thnh lp Qun s y vin hi gi tt l
Qnn y hi thuc ca Chnh ph lin hip, c V Hng Khanh tham gia, cng c cc chnh tr do
ng ch Trn Huy Liu lm cc trng, ti lm ph t. Cn B quc phng cng c cc chnh tr do
trung ng ng ta trc tip ch o.
Lc trong qun i ta c hai t bo: t Sao vng v t Chin thng. ng ch Trn Huy Liu ph
trch t Sao Vng.
Hi K Trn - Trn
Khng chin bng n ti vn phi lm chnh y khu ll Ni. Cc chnh tr chuyn ln Vit Bc, B
tham mu lc ny gm c nhiu cc nh Cc qun gii, Cc chnh tr... Cc chnh tr do ng ch Vn
Tin Dng ph trch.
n lc ny t bo ca qun i xut hin li v ly ln l V quc qun. S l ra ngy 22-3 -1947.
Trn t bo ghi r: T bo ca Qun i Vit Nam n s 5, bo ra mi tun hai k, n s 9 li ra
mi tun mt k. Trn u t bo ghi thm: Chnh tr Cc, b tng ch huy pht hnh Khi bo ra n
s 8 ( 19-6-1947) ti c chnh thc giao nhim v ph trch.
Nhng n s 2l, mi r ch nhim l Trn .
Lc y ngoi Trung ng c t Qun du kch, Vui sng, V quc qun, cc qun khu khc cng u
c bo..
Vit Bc: Bo Quyt Thng
Khu II: Bo Chin u
Khu IIl: Bo Qun Bch ng..
Khu IV: Bo Chin s
Khu X: Bo V quc.
Khu Xl: Bo Th
Khu XII: Bo Xng pha,
t lu sau, tt c cc khu u nht lot i tn thnh bo V Quc Qun nh V Quc qun khu II, V
quc qun khu IX...
Cng tc to son V quc qun c: Trn , Tn Sc (Thi Hu), Thm Tm, T Bch Hong,
Trc K v cc ha s Mai Vn Hin, Dng Bch Lin. Anh V Cao cng tham gia ban bin tp,
nhng khng ghi tn. Ngoi ra, mt s ng ch cn b qun i cng tham gia vo b bin tp m
rng. V ni dung, my s u V quc qun mi ch c my chuyn mc chin tranh. Cc bt danh
mang r dn n qun s nh: Nguyn Vn Bm, Lin Thanh, Ba-d-ca...
T s 8 tr i, bo hng th dn ln vi th, truyn ngn, bt k, phng s. C c mc Nhng
chuyn vui bun im bch bo cc n v ca cc khu. Ti nh nht s 12 c truyn ngn Nhp vo
hng ng ca Tun Vinh: s 13 c Nhx mu chuyn vui bun ca Trn : s 21 (ngy 15 -8- 1948)
c bi Ln Cm Sn ca Tn Sc: s 23 c bi bt k Chin s H Ni ca T Hoi, s 24 c Bc
th chnh tr ca Nguyn Tun.
Trn ng vit bt k, phng s nh Tht Kh, Lng phy, Trn phc kch Lng Phy, V T Nam
cng ng truyn ngn Ngi lnh min Ty. C mt ln bo t chc cuc thi vit truyn. Truyn Vt
xe hn trn ng ca Hong ip c gii khuyn khch. Khng c gii nht.
Ngoi truyn ngn, V Quc qun cng ng kh nhiu th. Nhng bi Ln Cn Sn, Ving bn c
ting vang rng ri. C chin s ch vit v ng c mt bi th hy sinh nh Phm Lng vi
bi th Chin s Lng Vi. Thi gian ny ti cng vit v vit kh nhiu loi nh phng s, bt k,
truyn ngn, bnh lun, x lun. Ti rt hay vit v say vit.
5
Hi K Trn - Trn
c bit c hai s bo lin tip ng tin bun, lm mi ngi bng hong, xc ng.
S 48-49 ng tin mt Hong Lc, s Xun 50 ng tin Trn ng hy sinh vo ngy 26-12-1949. Nh
li Trn ng nhng ngy u v to son bo, khong 1948 (trc y anh lm th k trong Tng
b tham mu). To son ca chng ti ng gn b tham ma, nn anh thng hay qua chi. Anh
thng k cho chng ti nghe nhng chuyn hay mt trn. Chng ti rt qu mn anh. Anh ngh
xin v lm phng vin cho bo. Chng ti ng ngay v xin vi B tng tham mu. Bi bo u tin
ca anh in vo s 21 ngy 15/8/1948 Vi suy ngh v vn ngh trong giai on chin lc ln th
mi hai.
Thm Tm lm th k to son. Anh c bit ti bao sn. Bo thiu mc no l anh lp tc c bi
ngay lp ch trng. Lm nhiu, nhng anh khng h ku ca. Cn anh T Bch Hong th hin nh
con gi. T Bch Hong l sinh vin y khoa. Nu ti nh khng nhm th tn tht anh l Trn Hng.
Ti vn nh nh in c ln gp anh trong b com-l bng i ng gc trc doanh tri H Ni. Mai
Vn Hin lm ho s cho bo. Ngi to ln nh Ty. Rt say m v cnh. Nhiu ln lc n v. Do
mi ging nh Ty nn hay b du kch bt gi li, chng ti phi n xin anh v.
Dng Bch Lin th thm trm. C ln trnh by cho s bo k nim 19-8, anh v hnh mt anh v
quc rt gy. Chng ti c bn khon. Anh tranh lun vi chng ti: B i chng ta t nng dn
m ra, gy l tt nhin. C th t tranh mi tot ln tinh thn vng ln ca lhng ng ngho kh.
Chng ti phi chiu anh. C mt chuyn kh vui. Tnh hnh khng chin i hi cc c quan phi
qun s ha, ngha l phi lun lun ngn np, trt t c th sn sng di chuyn v chin u..
Ti thng bo ng tp hp anh em kim tra tc phong qun s. Ci lnh bo ng bt ng.
Anh em to son khn trng chy ra a im tp hp vi ba l, hnh trang y . Mai Vn Hin
vo Dng Bch Lin cng c mt kp thi nhng ba l lp kp. Hai anh t ra rt lng tng. Ti nghi
ng, cho kim tra ngay ni cc anh . Ch ch nh ti ci ngn ti li khng cho vo nh. Ti c
vo. Trn chic trng tre, ch cc anh lm vic thy lm lm mt chic chiu. Ha ra cc anh Hin v
Lin ang lm vic, c cn lung tung. Nghe ling ci tp hp, cc anh cung qu, cha bit lm
th no th ch ch nh hin k, cc anh khng kp n o, theo ngay. Ti va bun ci va cm
ng trc tnh qun dn thm thit v ngy th .
Phi ni rng trong nhng nm khng chin chng Php gian kh, tnh qun dn rt khng kht. C
quan chng ti cng vi c quan tuyn truyn ng chung mt bn. Chng ti ng bn V, ch
Chu, huyn nh Ha, Thi Nguyn. Ngoi lm bo chng ti cn c nhim v tuyn truyn. Thng
hnh thc tuyn truyn chnh l mi chiu pht tin bng loa giy. Nh m chnh sch ca ng v
tin chin thng chin trng c thng bo kp thi xung tn dn bn. Ngoi vic pht tin chin
s v cc ch trng chnh sch, chng ti cn pht nhng bi vit v tnh hnh trong bn, nn c
dn bn rt hoan nghnh. Dn thng ngng i chng ti n c nghe pht thanh ca B i.
bn V ngy ma c sinh hol gi cm rt vui. B i chng ti cng tham gia gi cm cng vi
anh em thanh nin. Nht l nhng m trng sng. Ti cng rt thch tham gia. Dn lng rt qu
6
Hi K Trn - Trn
trng cn b. Anh Tn Sc co lm bi th Ma cm mi. Bi th ny anh lm cho vui ni b,

khng c ng bo. Xin trch li y hai on:.
Ri cm ln tn, xanh ri ri.
La hng ci m., cho rang thm
m trng, chy p vang thn bn
Phn cm bay bay ph l ngn.
n tr n a quanh ci trng.
Ting ca lay ng c m rng,...
Vi anh ng ch ngng tay gi.
Hng cm tnh dn, thm d vng.
Bi th ny ch cn tm thy c hai on ny thi. Ton bi c l c n su hay tm on.
Xin ni v hi ngh vn ngh ton qun. Hay c th gi l hi ngh vn ngh qun i. Hi ngh t
chc ngy 9-4-1949. Ngi tham d khng phi ch c anh em vn ngh s trong qun i m cn c
cc anh em vn ngh s quen bit khc. Lc y cc vn ngh s khng chin c th chia ra lm ba
nhm:
- Nhm th nht gm anh em, cng tc trong phng tuyn truyn b i v bo V quc qun nh
cc anh Thm Tm, Nguyn Xun Khot, Mai Vn Hin, Th L, Phm Vn Khoa, Tn Sc, Nguyn
Cng Hoan (lc y ang lm gim c trng vn ha qun i).
- Nhm th hai gm cc vn ngh s i vi cc n v, lm cng tc chnh tr cc trung on nh
Nam Cao, Nguyn huy Tng...
- Nhm th ba gm cc anh em vn ngh s c quan vn ngh, nhng thng xuyn tham gia
chin dch nh, T Hoi, Nguyn Tun. Cc anh y tuy khng trong qun i nhng sinh hot nh
anh em b i. i on 308 l n v kt ngha ca cc anh.
Anh Th L, Lu Hu Phc, Phm Vn Khoa t chc nhng i vn ngh phc v hi ngh. Anh
Th L chnh thc tham gia i kch. Anh Phm Vn Khoa cng tham gia, nhng khng c chc
danh. Anh vit kch bn, ng vai, li c khi lm c qun l... Hi ngh tin hnh trong by ngy. C t
chc trin lm. Anh V Nguyn Gip, anh T Hu cng n d (ngy 16-4- 1949). Ni dung hi ngh
xoay quanh nhng vn chnh sau y:
- Vn ngh phc v qun i chin thng. Phi xy dng mt nn vn ngh mi, tiu biu cho thi
i mi, xng ng vi cuc khng chin v i ca dn tc. Trong nhim v phc v qun i chin
u gom li c my vn chnh:
+ Phong tro u qun...
+ Phong tro rn luyn cn b v hun luyn b i..
+ Chun b cc chin dch v vn ng dn ch.
+ cng tc ch hu.
+ Tnh on kt qun dn.
7
Hi K Trn - Trn
+ S pht trin ca cc binh chng: B binh, pho binh, cng binh...

+ Cng tc ch vn.
Qua ni dung nhng ti trn c th hnh dung c s pht trin ca cuc khng chin. Nm
1949 qun i ta mi thi k thng xuyn phi chun b i ph, phng ich tn cng, nn
nm no ht a h cng c cng tc chun bi thu ng. n nm 1950, c chin dch bin gii, ri
dn chin dch in Bin ph. Ni dung chun b thu ng lc ny li l chun b tn cng ch cc
chin dch. Bn cnh b binh c pho binh, cng binh, cao x...
Ti cn nh nh in nhng ngy chun b i chin dch sao m no nc l lng! Ai cng phn khi.
Anh em hm h vit bch bo, lm th ca, h v. C quan ta son chng ti cng c t bch bo,
ly tn C. Anh em phong cho ti l tha tng ca nc C v c mt Feuilleton 1[6] do Thm Tm
l tc gi ly tn l C Quc ch din ngha. Rt nhiu bi c ni dung vui nhn c ng trn bch
bo. Cng c nhng bi c ni dung ph bnh nh nhng nhng thm tha. Mi t bch bo ca n
v c th xem l linh hn ca n v y.
Trong khng chin chng Php cc vn ngh s c nhn dn ht sc qu trng. L do chnh l anh
em rt gn gi, i st qun chng. Ti cng thy r iu khi ri t bo v cng tc ti cc n v.
Trong nhng bui mt tinh hoc hi hp, anh em vn ngh s thng ngm th, ht h, k chuyn
cho dn nghe. Ti cn nh, mi ln anh Nguyn Xun Khot ht hi Thng Bm hc Con Voi u
c qun chng hoan h nhit lit. Trong nhng bui sinh hot vi anh em, ti cng hay k nhng
mu chuyn ti c xem trong cc sch vn hc nc ngoi nh Cn bo tp, Sui thp, i thanh
nin cn v... anh em rt thch.
Tuy trong thi gian y, hnh thc vn ngh cn qu n s, nhng vn c sc hp dn v c tc
dng gio dc.
Xin nu mt v d c th l v kch Thng thc, ly t cu chuyn k kh ca mt chin s. Cu
chuyn lm xc ng mi ngi. Chng ti ly cu chuyn , sng tc tp th thnh v kch Thng
thc. V kch ny c sc kch ng rt mnh. a im din v, chng ti phi o sn giao thng
ho. V mi ln v din n on a ch cp bc th th no din vin ng vai a ch cng b
qun chng nm ti tp, anh ta phi vi nhy vo giao thng ho mi khi b tai nn. C chin s
xem xong v ny, i lang thang nh ngi mt hn. C nhng trm qun y phi chun b sn thuc
men phng khi c chin s no xc ng b ngt hoc c ai b nm .
Ti cng b mt ln h va. Do l chnh y, nn ti ngi hng gh u. C anh r tai bo ti nn lui vo
pha sau trnh b nm. Ti khng nghe. ang lc say sa xem, n an a ch ht nc si
vo anh c nng, th vo vo, hng lot bay n. Ti vi ngi thp xung. Sn khu bng vng
tanh. Anh em din vin chy trn ht. Nhng mt lc sau, v kch li c din tip, nhng phi tip
ngay mn thng li l mn cui cng. Kt thc l nhng trng pho tay n ran. Khi kch din cnh
Hi K Trn - Trn
nng dn vng ln nh a ch, ni ngi h h ra v. Tht vui v, si ni. Chng ai cn nh

chuyn nm va xy ra. Bi hc quan trng rt ra y l vn ngh s phi khi ng nguyn
vng, tm trng ca qun chng. Qun chng s ng h nhit lit.
*
**
Th m hn 30 nm qua. Nh li nhng ngy khng chin rt gian kh, n ung s si, qun o
chng c g, c cng khng, nhng sao m cng th. Ta son bo chng ti nh mt gia nh,
chia s vi nhau tng nim vui ni bun, tng mu khoai, c sn, nhng nhn nhau tng bt cm,
manh o.
u nm 1950, ti c giao ph trch Chnh y Trung on Sng L m anh L Trng Tn ang
lm Trung on trng. Ti khng theo di c t bo na. Sau ny Trung on Sng L pht trin
thnh i on 312. Ti c ch nh lm ph Chnh y ri Chnh y i on. Ti li tip tc ch
o c quan chnh tr ca i on, ra t bo ring ca i on (in ) ly tn l Anh dng. Trong
khong 3-4 nm, t bo ra c khong trn di 20 s kh u. Ti tip tc vit nhiu bi x lun
cho cc s bo Anh dng. Ti cn tip tc vit bt k, truyn ngn, bnh lun, c bit l hay dch v
lc dch cc truyn chin u ca nhn dn Lin X, in v pht cho b i c trong lc hnh qun
vo chin dch.
Ngoi nhng tc phm vn hc ng ch ca cc nh vn chuyn nghip, nhng hot ng vn
hc ngh thut ca b i cng to nn mt mng li rng ri, gp phn ng k vo bc tranh
chung ca vn hc trong khng chin chng Php. Trn y ti xin cung cp t k nim ring
chng minh s kin .
Li u
Trong nhng lc xum hp vi cc con chu trong nh, hoc nhng khi gp g bn b c v mi, ti
thng hay k chuyn ngy xa. Chuyn ngy xa ca ti thng l nhng mu chuyn i thng
vui hoc bun, su sc hoc th v, c ci phong v khc l m trong cuc sng ngy nay khng hay
c. Nhng ngi nghe cu chuyn ca ti thng bo ti l nn ghi li, nn vit hi k.
khng ph nhng li thc dc , ti lm vic vit hi k bng cch k li cc mu chuyn .
Nhng mu chuyn thng khng c h thng, khng theo bin nin s, khng c v khng theo
cc s kin lch s, khng c g b sung cho lch s.
Du rng ti cng c tri qua cuc sng trong cc s kin lch s. Nhng hoc l lc ti cn nh
tui qu, hoc ti cng khng c vai tr g quan trng trong cc s kin . V li v nhng s kin
lch s, th c nhiu ngi vit, c nhiu sch c in. Ti ch k chuyn nhng k nim, v th
tn sch ca ti l Chuyn ngy xa. Nhng k nim ny c hai giai on (lm thnh hai tp). Tp
th nht l t trc 1945 n 1975. Tp th hai l chung quanh cng cuc i mi, nhng nim vui v
Hi K Trn - Trn
nim vui cha trn. Khi ti k chuyn, ti c gng thc hin li khuyn ca ng ch Trng Chinh,
mt ngi anh ln ca ti: Cn phi khch quan v khng c t cao mnh.
Ti mong rng k nim i ti cng gip mi ngi mua vui c mt vi ting ng h cho ai c
n. Xin thn i, cho mng ngi m sch.
1955 - 1996
Trn
Chng 1
Ti sinh ra trong mt gia nh cng chc. Hi nm su tui, ti nghe ngi lng gi b ti l quan
phn.
Thi y cc cng chc u l quan, quan Thng phn tc th k cc to, quan tham t thuc bc
cao hn. B ti l quan phn v ng lm th k ta Thng s ti H Ni.
B ti xut thn t mt gia nh nho gio qu Thi Bnh. Khc vi Bc ti ni nghip nh tr
thnh l mt nh nho. B ti ln ln gia bui ch Hn khng cn c trng dng, ng chuyn
sang hc quc ng mu cu vic kim sng.
Nghe bn b bo phi bit c ting Php mi hng c c may, ng tm hc ting Php n mc
vit v ni c. Ri ng nh cy chy c mt chn th k to Thng s Bc k. T mi ln
v qu, dn lng c trng vng gi ng l quan Phn.
Vi b con tnh l th c l dn H Ni, hoc l ngi t H Ni v l iu ng n lm ri hung
h l quan phn ta Thng s, bit ting Ty l iu rt oai n mc c lng cng t ho ly. Ti l
con ci trong nh, thm tm cng ly lm oai lm, li va n s b. Ti khng dm sn n qun qut
b nh con nh khc. Phn cc c cng rt xem trng php nh, thng yu con ci bao nhiu
trong lng, cn trong tip xc hng ngy th gi v nghim ngh theo php tc. Cho n ngy nay tm
khm ti vn cn lu li m nt v b ti thi ng ngoi ba mi vi dung nhan phng phi, dng
v b v. Gia cnh b m ti chng ly g lm sung tc. n ni s tin b ti vay ngy ln H Ni
tm vic lm cng khng tr ni. n ngy ng qua i, m ti phi th n bng mt m t hng
ha ca nh.
M ti trc sau vn sng qu. Hai c sinh c 4 con. Trc ti l hai ch gi. Ch u tn l Thi,
ly chng lm y t, ga t ngoi ba mi tui, nay ngoi by mi vn sng ti qu nh. B ch
hai tn l Cu (T Th Cu), nh hn hai tui, ti l con th ba. Sau khi sinh ti, m ti i h v ci
v hai cho b ti. B d sng H Ni vi b ti. Thi ny, ti cng c ln H Ni sng vi b v
d i hc. i sng cng chc ca b ti tuy khng c phong lu nhng cng c th mn
ngi gip vic v nui con n hc.
Cn qu m ti kh lam l. b va lo cy cy, nui ln g li cn phi chy hng xo. B ln li i
mua thc v t xay gi lm go bn cc ch qu, ly tru un nu v cm nui ln g. Thi ny
10
Hi K Trn - Trn
c hai ho lm mt thng thc, tc l mi k. Vy l hai xu mua c k thc. V li l tnh tng xu

chnh gia gi bn go v tin mua thc. Tuy cn b, ti cng nhit tnh ph m mt tay. ng ci
gi go. Xung ao ln hp vt bo. Song khng v th m m ti chu ngi tay. B li an ci lm cc
mt hng gia dng n tn khuya. Tinh m b dy la lo ni cm ln nu cng bo chua.
thc khuya dy sm b dng thuc lo, n nghin. C ln b say thuc lo gc c u vo bp, tht
thng tm.
B ch th hai ti bn hng xn kim sng, cng l ci v bc thch hp b hot ng cch
mng. Kh m bit b lm vic g l chnh. B tham gia t nm no cng khng r. Vi ti, tui thiu
nin ti c ch du dt i hot ng. Nu nh m ti thm lng ng h, kn o che ch cho ti
th ch li nhit thnh km cp trong hot ng thc t, tng bc rn luyn th thch cho n khi ti
c kt np ng. Sau c hai ch em u thot ly a phng.
Hi sau ny vo khong 1942- 1943, ch ti b Php bt v b t Ha l (H Ni). Cn ti th b i
y Sn La. Nghe tin thc dn Php chuyn t Sn la i Cn o, cc t n Ha L H Ni
x qun o tt ly vi thu tng anh em trn ng ra o. Ch ti ngy hn au lng v khng
thy thng em tng khn dnh cho n. Ch u c hay l ti c php trn v trn thot.
V ti l ngi ngi t cng lc vi ch bit rng ch mt 1943: th l ch khng c bit rng
thng em cn sng, cn tip bc ch hot ng n ngy thng li. Hm nay, ghi li nhng dng
ny em li thy hin hin trc mt ngi ch gi cao ln, nhit tnh v si ni. Li nh n ni lo s
ngy ch tr l cu hn. Hi ch ti 2l-22 tui, c nh mang l n xin ci gia lc ch vng nh. M
ti c v ng thun v b ly my qu hng cho thng con trai cng l ti. Gia cu chuyn th ch ti
i ch v ni: ly chng l vic ca con sao m t m ng ly! Ch v, b c mm l t ra ngoi
sn. Ti cung qut nu o ch, xin Em l n my qu hng ri. Ch ni ro honh Th i mua v tr
ngi ta.
Chuyn tnh duyn ca ch ti cng nh vic hot ng cch mng ca ch, c nh chng ai bit r.
C ln ch i v khuya khc thng, ti hi th ch ni: Ti qua tao i lng!. Ti c bit trong lng c
anh tn l Lng, ch i gp anh ny sao? Th ri tnh th buc c hai ch em phi i thot ly, ri cng
b bt. Nghe phong phanh ngy trong t ch c yu, nhng cng chng lu li tung tch g. Hi ti ln
H Ni vi b th d ti, ri m ti u c mang. D ti sinh con trai. N m ci b lc ba thng tui
v mt khi c su thng tui. M ti sinh con gi c 3 ngy th b ti qua i. Th l mi cng
chuyn nh dn ln i vai m ti vn qu ti.
M! K c ti c khc su hnh nh mt ph n nng thn chn cht, lam l quanh nm v chng, v
n con. C l chng c ly mt ln b ngh n bn thn.
Ti chng bao gi qun c cnh nm rm cng m, n thn tin nh chuyn c tch. V ma
ng, rm l th sang trng ca ngi ngho. M ti cng quy mt bp. Sau mt ngy lam l,
b li rm nm ngh, ko chic chn chin ph ln ngi. Ti chui vo nm gn trong lng m sc
mi rm, lng nghe b r r k truyn Kiu, truyn Lc Vn Tin, Phm Cng Cc Hoa, cnh g m
11
Hi K Trn - Trn
p con ny trong hng la lan ta a ti ti nhng gic m thn tin ngy y v c n by gi.
Tnh mu t p ti sut i.
Khi b ti mt, m ti vn bt ti phi tip tc i hc. B gi ti nh mt anh ln dn i, t nh n
trng hn mt cy s. i hc v ti lo hc bi thy cho v nh. C xong bi ti li vui sng reo ln
khoe vi m ti
- M i! Con thuc bi ri.
- Con m gii qu...
- Con thng m lm!
Ti tn hng s du dng u ym trong nh mt, trong m sc m dnh cho.
l th khng th thiu ti khn ln, l iu an i, khch l ti trc nhng tnh hung gian nan
nguy him ca cuc i: mt chn tri ca ti lun c m.
Nhng k nim v m lm phong ph i ti. M ti hng nm cng tranh th ln thm chng con.
Ti lnn hng hi a m i thm ph phng khoe H Ni vi m v cng khng b l dp
c cng m thng thc ca ngon vt l theo ti tin. Chuyn ti mi m mn t c c lm ti
nh hoi t c l mn nc gii kht ngt c . V sao gi nh vy, n nay ti vn khng r.
Nhng cc t c y p vn pha my tha nc ng, vi ting rao lanh lnh thnh mt th
gii kht m ngy tui chng ti m c nht. Khi m ti thy l khng m mua th ti ni p b
ly c. Thng con, ri b cng thun tnh. Ti sng nh m c trong bng, dnh ly mt cc
n ngon lnh trong khi thnh cc th hai m nc, m ti vn nghi ngi. Ti khch l v m ti
cm ly, ri ht hong bung tay xut xoa nh phi bng. Th l ngon chng thy u m phi b
tin n chic cc v.
Lm hng xo nn thc n chnh ca m ti l cm tm mui vng mn cht. Ngoi ra, th g i vi
b cng l, cng l ph tin. Khi ln, ti i u v vn khng qun mua qu bin m, d bit chc
chn l s b b chi: Cha t b my, mua ph tin. C mi ln mng yu con l c li chi nh vy.
Ngy nay d m ti khng cn nhng ci l y truyn li cho b ch v c em gi ti. K va ri ti
a a chu ni v thm qu c nhc li chuyn ny cho chu n bit v qu nhin n c
chi yu nh th khi va ti nh. Khong nm 1940 ti vn hot ng loanh quanh gn nh. n
1941 mi thot ly hn. n 1947-1948, gia lc cuc khng chin chng Php ang m rng v
quyt lit th ti gp m rt bt ng.
Do Php tn cng ln Vit Bc, nn qun y c nh s tn c quan. Ti c trao nhim v cm
u mt on vn ngh s i vo khu 4 va i kho st tnh hnh va l s tn. on ca ti c cc
ng Nguyn Cng Hoan, Nguyn Xun Khot, Mai Vn Hin. Cng i cn mt cn b chnh tr v mt
cn v kim bo v cho ti. Cuc cn ca Php kt thc, ti i t khu 4 tr ra theo li qua huyn
Ngha Hng, vt sng Hng ri sang Th Tr v Thi Bnh mong tranh th gh thm m. n
on ng ci quan m ngi lng ti vn i ch, ti ln xung men thm b rung trnh gp
phi ngi quen. c mt on th ti nhn thy m ti ang i trn ng ci, u i thng hai
12
Hi K Trn - Trn
tay vung vy, bc thong dong, c l b t ch v. Nhn thy m, ti bi ri qu. Bng d thc ti
chy ln vi m, nhng gp gia ng li t ngt th ny th c xc ng qu lm sao gi c
bnh tnh, c khc lc th ry r to. ang suy tnh th c cng nhn ra ti. C gi tay vy, ti vy li.
C bit, t t r xung rung i ti gp ti. Hai m con chl ni vi nhau trong chc lt. Ti xin php:
Thi con xin php i, v cng vic vi lm, v li ni chuyn y lu khng tin. ha trang ti
phi bi en rng v i ni ci sm sp lm dn qu i lm rung, nhng khng th mt cnh gic.
Nt mt m ti rt bn rn c nhn ti nhl mun gi cht ly a con trai, song ming li tht ln:
- Thi! con i i!
i c mt qung, ti quay li nhn, m ti vn ng nguyn , im lm. Ti. nh li thy m ti tay
ln bao tht lng, ti hiu b mun cho tin nn xua tay lc u, lin m ti a gii m ln
chm mt. D gp chc lt ti c yn tm v m, v gia nh. Nh k trn, m ti ci
v hai cho b ti. Tuy nh ch em mt nh. Sau khi mt chng, mt con trai, d ti i bc na. Vn
khng qun lui ti thm hi m con ti. i chng sau, b c nm con u l gi, lm b cng
thng tic a con trai u. Sau ny, mi ln gh qu, ti u ti thm d. Thy ti l b li dm dt
khc. B bo ti:.
- Nu n cn th chc chn em n s theo anh, theo anh th by gi n cng kh...
Ti xt xa an i b:
D i, d ng khc thm au kh. ng no em n cng yn phn. By gi con l con d, con v
thm d cng l em n vn nh d . Trong s con gi ca b, c a t, km ti chng mi tui
v thn vi ti nht. Ti cng qu n v my a con n. Hin n l cn b thng nghip Thi
Bnh...
Li ni v m ti. Ngy ti vo chin trng min Nam, nht l nm 1968, ch tung tin ti b cht.
Cc anh Tng Cc Chnh tr v Trung ng, c v thm v xc nh li vi c v s tht thit. Khi
c nghe ci bng cassette c ting ni ca ti th c yn tm ngay. Ngy tr ra min Bc, ti tr v
nh. Gp c ti tha:
- y con tr v vi m nguyn vn y.
B nhn ti v bng lng v ni:
- Thi! c ri. Nhng by gi m li mong mun iu ny. Ci thng Thng (con trai u ca ti)
phi ly v i ch, gn ba mi tui ch nh di g na. C cht ni th m nhm mt mi vui lng.
Tic l sau t lu m ti mt (nm 1975). Chu Thng cha kp ly v. M ti bnh gia lc ti
ang dn sc sa sang gian nh t t hn n b li c cuc i c sng lam l, n nhch nhc
qu. Ch l sut thi k ti c phi vo chin trng min Nam th lng ca ti vn li nh.
V ti nhn mt phn nui cc con n hc, s cn li ng ch th k ring ca ti ct gi. Sau 1975,
ti tr ra H Ni, s tin dnh dm khong mi my ngn, tng ng my chc triu by gi.
Ti trch ra khong nm ngn, bn vi c em gi l sa ci nh bng tin ca mnh c th chng c g
phi e ngi. V sau mi hay s vic u c n gin nh th. Ch v ti l ng tng, li va va
13
Hi K Trn - Trn
chin trng ra. Trong d lun thi ang n thi cu: tng tn, t t, y kilo. Vy l vn ca
ti tr thnh vn rt t nh. ng ch th k cng chnh quyn a phng trao i k hon
cnh ca ti. Cc ng ch y rt hiu ti cng nh hon cnh gia nh m ti cho nn vic sa nh
c thc hin sun s. Gia lc cng vic ang bn b th m ti bnh v cng ch kp trong
ngi nh mi c c hn chc ngy. Ln sau cng khi em gi ti bo tin c m nng, ti v thm.
Thy ti c bo:
- Thi con c v i. Cng vic ca chng my cn nhiu. lu khng tin. M th khng bit lc no.
Con ch i th ai lo cng vic cho. Con , con v ln ny na l m tha mn lm ri. Con c yn
tm m i. C th no em n bo tin ri con tr v cng c.
Mt tun sau, b c qua i. Li ni hm no tr thnh li tri trng ca c vi ti nhc nh ti sut
i. Ngy t chc ma chay cho m ti, anh ch em chng ti u tho thun lo cho chu tt, trang
trng. C em - C Xuyn, sng vi m ti lu ngy nht. Mi lc v thm m, ti vn ni a: My
thay tao lm trng nam ri y! Hm lm tang l n rt r tha: Xa nay anh bo g em u nghe
theo. Cn hm nay em xin anh em mi i bt m cho tha vong linh m. Cc c van bo: Sng
du n, cht kn trng. Em cng hiu nh vy c n c mt t, nhng mong anh cho em lo. tha
vong linh m, em gi bo hiu vi m, ti st sng tn thnh, lng ti nh thng m v hn,
nhng khng hiu sao ti khng khc c. K c v cuc sng ca m ti c nh mt cun phim
chon ly tm tr ti. Cho ti m khuya ti ngi son bi iu vn, lng tht li khi vit dng ch:
Sut i m l nhng th thch i ch: ch i chng, ch i con, ri ch i chu. n y ti
bt khc v thng m qu. Li iu ca ti lm h hng v b con thn quen xc ng su sc
v h ng tnh ct bn vn vo hm gia ph. Sau l tang, ch em ti tha thun giao mnh vn
v ngi nh m ti cho c Xuyn, l ngi tng sng lu ngy vi m lo vic nhang khi cng
m, cng l cch ghi cng c sn sc m bao lu nay thay cc anh ch.
Chng 2
Ti bt u i hc vo khong 7, 8 tui, tc l vo nhng nm u ca thp k 30 (193l - 32). vng
ti lc , trong cc lng c trng hng s do thy gio, lng dy v mt s trng tiu hc PhpVit. Cc trng tiu hc hnh nh ting php gi l Ecole Primaire plein exercice, c h thng lp t
thp n cao nh sau:
Lp thp nht: lp ng u. (Ting Php: Enfantin)
Lp d b. (Ting Php: preparatoire)
Lp c bn (Ting Php: Elementaire)
Sau n
Lp nh nm th nht (Moyen un)
Lp nh nm th nh (Moyen deux)
14
Hi K Trn - Trn
Lp nht (Superieux)
Hc ht lp lementaire th thi ly bng s hc yu lc, hc xong lp Suprieux th thi ly bng
Certificat, (bng cao ng tiu hc) c l tng ng vi trnh cp 2 ca ta hin nay. Sau khi c
bng Certificat th c 2 ng hc tip trung hc.
- Hc theo h thnh trung t nm th nht ln n nm th t s thi ly bng trung hc (ting Php:
Diplome)
- Hc theo mt h khc nm nm th thi ly bng t ti, baccalaurat. C t ti vn chng, trit hc
(Bc philo) v t ti ton hc ( Bc math) v c t ti ton phn.
C l ti bn x (Bc local) v t ti Ty. T ti ton phn v t ti Ty th c gi tr hn. Thi Bnh
lc y c 12 ph Huyn. n v ln hn c gi l ph, nh hn l huyn hnh nh lc y ch c 2
ni gi l ph: Kin Xng (nay l huyn Kin Xng) v Tin Hng (nay nhp vi huyn ng
Quan, thnh huyn ng Hng). Lng ti lc tn l lng Th in (nay l x Ty Giang) bn
cnh lng Trnh ph (nay l x An Ninh). C hai lng lc y u thuc ph Kin Xng. Nay c 2 x
u thuc v huyn Tin Hi.
*
**
Ti khng hin v sao lc y vng ti c my trng khc nhau. lng ti (lng Th in) c mt
trng hng s hnh nh ch c lp ng u, d b, c bn, do mt hng s (thy gio lng) ph
trch, Trnh Ph c mt trng s hc Php Vit cng ch c n lp c bn (lmentaire). Cn
huyn l Tin Hi trong lng Ngoi . a im cch a im huyn l Tin Hi hin nay hn
mt cy s. Huyn l Tin Hi hin nay a phn u x ti (x Ty Giang). huyn l Tin Hi
cng nh ph l Kin Xng c trung c l l cao ng tiu hc, c n lp nht (suprieux). Ti
bt u i hc lp ng u (Enfautin) t lp l hin nay trng Trnh Ph. Trng ny c nhiu
tr em ca cc x Th in, Trnh Ph v c x xa hn l cht nh V Lng, Rng Thng, An
Khang, Cao Mi, An Bi... cng v hc. Cho nn ti c rt nhiu bn quen. Hc sinh phn ln l con
trai mi lp ch c 2-3 bn gi, cc bn gi u con ci nh giu c, c th lc (con quan chc, a
ch, ph nng) v ch nhng nh mi c iu kin cho con gi i hc. Cn cc bn gi khc ni
chung l khng i hc v phi lao ng kim sng rt sm. Tuy vy cng c mt s khng nh cc
bn gi. bit c, bit vit v tham gia hot ng cch mng rt nhiu. Tuy vy, ti ch nh c mt
s k nim vi cc bn trong lng ti (Th in). V chng ti cng lng, nh gn nhau cng i hc,
cng chi vi nhau thn thit nn c nhiu quan h cht ch, gp g v hot ng vi nhau rt
nhiu. Cc bn hc ca ti hi rt nhiu v cng nhiu ngi trng thnh sau tr tafnh cn b
cch mng quan trng (nh Nguyn c Tm, Trn Xun Tr, Ng Duy Co, V Trng Kin... ). Ti
cng khng bit c tin tc ca ht cc bn, ai cn sng, ai mt ri, ch bit l s mt cng
kh nhiu. Nhng ngi cn sng th phn ln ngoi 70 v ngh hu t lu..
15
Hi K Trn - Trn
Va ri, u nm 1997, c mt dp rnt nhm 4 ngi lc thn thit nht gp nhau mt ba n li

chuyn c. Nhm 4 ngi ny c:
- Ti l T Ngc Phch tc Trn , ngi lng Th in
- ng T Ngc Gin tc v Trng Kin l ch h ti, theo quan h h hng.
- ng T Hu Hnh, ngi lng Th in.
- ng ng Ngc Trc tc V Quang Anh ngi gc Hnh Thin (Nam nh) nhng c tr lng
Trnh Ph. ng Trc hin nay ang sng trong Thnh ph H Ch Minh v lc khng chin ng hot
ng nhiu Nam B c lc Tham mu trng khu 9.
Trong 4 ngi: ng T Hu Hnh ln tui hn c. ng sinh nm 1920 hay 2l. Cn 3 chng ti u
sinh nm 1923.
Cc bn h chi thn vi nhau th cng cn kh nhiu, khong hn chc ngi. Nhng gn b gn
gi v thng xuyn thn thit vi nhau nhiu, gn nh l nhm nng ct ca lp, thanh nin lng ti
lc y ch l 4 chng ti. Ngoi ra chng ti cn nh n nhung ng T Ngc Lam, L Ngc Ch, L
Ngc Nam... cng u cn sng c.
*
**
Tnh bn chng ti thu c nhng nt c sc v th v. Chng ti u l con ca cc gia nh
ngho. Chng ti khng ngho n ni, khng c g n, m ch l cha m chng ti phi kim ming
n mt cch vt v cc nhc. Chng ti thng n nh nhau, v do c nhiu iu tm u hp,
nn chng ti u coi nh ca mi ngi u l nh chung ca c nhm. Chng ti ly tn hiu u
bt u bng ch Hng, ch v thy n hay, ch khng phi v n l mu Cng sn. Ti cn nh:
Anh Hnh ln tui nht tn l Hng Minh, anh Trc cao ku tn l Hng Nht, ti tn l Hng Anh v
rt nhiu Hng na, ti khng nh ht khi chng ti t tp nh ai, th lp tc nh y thnh l ca
chung ca chng ti. Chng ti hc, n, chi, a nghch t do nh nh mnh. lhng bc ba m
chng ti cng t nhin chp nhn l tnh trng , v mng m, khuyn dy chng ti mt cch cng
rt bnh ng khng:,. phn bit. Chng ti ha t tp . nh ti, nh anh Hnh, nh anh Gin ch t
khi n nh anh Trc v anh Trc lng khc (lng Trnh Ph). Chng ti gi nh nh chng ta (notre
maison) ch khng ni nh anh, nh ti. c bit i vi m chng ti, chng ti u gi l M chng
ta (notre mre) khi no cn ch r m no th chng ti ni Notre mre km theo tn anh con vo:V
d norte mre Hnh. Hnh nh chng ti t khi ni n b, v a s chng ti u m ci b, v thng
thng chng ti hay tip xc vi cc m v thng c cc m che ch, chu cp cho nhiu. Sut
thi gian di trong tui thiu nin chng ti sng trong mt tnh cm cng ng thn thit nh vy t
nht l cho n lc chng ti 13, 14 tui phn tn mi a i mt cuc sng khc v xa nhau,
nhng lc lun lun chng ti vn hi thm nhau v hng v nhng notre mre. Trong nhng
16
Hi K Trn - Trn
dp gp nhau, hnh nh ni dung cng vic hoc tp, chng ti t quan tm v cng t trao i bn bc,
khng c cnh t hc tp hay nhm hc tp nh by gi. Hon cnh x hi lc y c nhiu yu t tc
ng vo suy ngh chng ti. Vng chng ti, phong tro cng sn c t sm, t nhng nm 30. Sau
nhng trn khng b cc nm u ca 30, th mi lng li xut hin mt th nhn vt hi thn b, m
dn lng thng ni l nhng ngi tnh nghi. D l nhng ngi c quan h th no vi cc
hot ng cch mng, m b cc chc sc lng v huyn tnh nghi, h b lit vo loi ngi phi
coi chng theo di. C ngi cn gi y l ngi tnh nghi cng sn. Chng ti u bit nhng
ngi ny. H thng l vo bc cha ch v anh ln ca chng ti. T nhin chng ti thy rt thch
v knh trng cc ngi tnh nghi. M qu tht trong i thng, i vi dn lng, h l nhng ngi
hiu bit ng n, i khi h l tc gi cc bi v ph phn mt chuyn xu xa no ca cnh
hng chc quan li, m nhn dn rt thch c v truyn li cho nhau nghe. Khi trong xm c vic
g kh x, dn lng thng ch i kin ca nhng ngi .
Lc y tnh ti (Thi Bnh) quan u tnh ngi Vit Nam l mt quan tng c tn l Vi Vn nh.
ng ny b coi l mt tay sai c lc ca Php v c mt ngi cch mng lng ti tn l T Thc
Dch. ng ny c k hoch m st trng tr Vi Vn nh, nhng ng b tht bi, b bt tra tn d
di v b y i Cn o. ng Dch l ngi ly mt b c h ca ti nn cng l c h hng. Sau
vic y chng ti nghim nhin tr thnh ngi ngng m v ng h ng T Thc Dch v cm
ght cnh quan li nh Vi Vn nh, con ng Thc Dch tn l T Ngc Thip cng l mt trong nhm
thiu nin ca ti. Trong khng kh nh th, chng ti, s thiu nin hc sinh khi gp nhau thng b
hp dn vi thi cuc, hay quan tm ti chuyn i, chng ti thy nh ng i chng ti chn
sn ri: chng ti thuc v nhng ngi cch mng, thuc v nhng ngi tnh nghi cng sn v
chng ti yn ch rnong ln ln, chng ti nht nh s lm nhng cng vic nh nh Ty dnh c
lp cho nc nh. Chng ti m mi c cc chuyn c ca Tu vnh, nhng truyn ngha hip, tn
th nhng ngi trung qun, i quc, nhng ngi ngha kh, cng trc, nhng ngi hy sinh cho
dn cho nc, nhng ngi ngha hip, hay lm vic ho hip cu dn th.
Nhng cm t lay ng tm hn chng ti rt su sc l nhc mt nc vong quc n, gic Phpgic Ty... chng ti cha bit nhiu n nhng t nh cch mng, cng sn... Nhng chng ti
cng trao i vi nhau nhng k hiu b mt: Congsan, CS... v chng ti long thong nghe
thy mt tn ngi Nguyn i Quc. v chng ti nghe tn , nh ngi: trong m ti nhn thy
mt ngi sao sng v gn gi. V chng ti bn vi nhau rt nhiu v khng mt mi v vic nh
Ty v phc quc. Nhng vi u c non nt ngy th ch c th cng nhau to nn nhng chuyn
n gin v ngy th. Chng ti tn anh T Hu Hnh, ngi ln tui nht nh huynh trng ca
chng ti v d kin rng sau ny chng ti s mt nhm tng lnh t chc nh Ty phc quc.
Thnh cng ri, th anh Hnh s lm vua, cc anh khc l t tng, nguyn soi, ring ti, ti xin n
lc s i tu, khng phi tu pht, m tu Tin ( trn ni c n dt, lnh i, sng cuc sng
ni hoang vng nh cc v tin ng.
17
Hi K Trn - Trn
Th ri chng ti bit c mt s anh tnh nghi c v, chng ti lin t chc xin cc anh dy v cho.
Chng ti tp th thao thco kiu trng, li hc v Tu cc anh dy v hc c nh bc nng
cao bn lnh. Chng ti cn t chc mt i bn g trong lng v ly mt bi tha ma u lng
gn mt ci cu, tn l cu Cc gi lm ni tp luyn v thi u vi cc i bn. i bng cng l ni
chng ti tp hp bn chuyn v k chuyn cho nhau nghe. Ni chung, chng ti u me truyn
Trung quc, nh Tam quc ch, Thy h, Song phng k dnyn, Hn S tranh hng... chng ti
thng trao i vi nhau v cc nhn vt anh hng trong cc tiu thuyt . rt thch th vi nhng
hnh vi ng x, nhng bn lnh cao cng, v tnh cch c bit ca Gia ct Lng, Quan v, Triu
T Long, V Tng, Hong ph Thiu Hoa, Hng V... v... v cc loi tiu thuyt khi hc n
Supcrieuex, chng ti c th c cc tiu thuyt ngn v n gin bng ting php. Chng ti
bit n Guy de Manpassant, Molire, Lamatin. c bit l ti, ti m mi v say sa c v tm sch
c... Khi ti bt u hc Trung hc ti thuc rt nhiu th T Hu v ng 2 cun sch ba cng
rt p, chp th ca Xun Diu v Huy Cn.
Nhng tnh cm v t tng ca chng ti c theo chiu hng y m pht trin.
***
Trong thi gian y, chng ti cn c mt mi quan tm v mt nim ho hng khc cng rt say sa:
hot ng x hi.
Chng ti ht sc ch n mt tnh hnh l mt s xm c nn i khng khip din ra. Chng ti
r nhau ngoi gi hc ko n thm cc gia nh ngho nhng xm ny. C mt hnh nh m ti
cn nh n by gi: chng ti vo mt nh, nh vng ht ngi ln ch c 2 ch em cn b. a ch
10 tui b a b 3 -4 tui, hai a u rch ri gy g, chn tay khng khiu nh cy sy, 2
ci u th to qu c, 4 con mt th l trong rt kinh hi. Con ch thy chng ti vi b em chy ra,
nhng khi n bc qua ngng ca khng cao lm th n khng sc c 2 ci u to v
nng, n v em n b ng ln knh ra, chng ti chy n v, nghc ting ku: chu i qu! c
thy nh vy chng ti v vn ng cc hc sinh bn chng ti trong lp quyn tin v go, ri chng
ti mua go v t chc nu cho ht gi hc ko n tng nh phn pht cho nhng ngi . Vic
lm rt c ting vang, chng ti i n u, u c cc em b v c ngi ln ngi gi n tip
v i theo chng ti mong c nhn b th. Chng ti rt thng nhng ngi i, nhng vic
lm chng ti nh b qu khng thm tha vo u. Trong khi y c mt xm gn trng l xm
ca nhng a ch ln. Cc a ch phn ln h inh v con ci h cng hc vi chng ti v l bn
chng ti. Chng ti lin bn bc v thuyt phc cc bn y a chng ti v nh chng ti trc
tip quyn gp cc a ch, ch c h mi c th c mt s ln lng thc cu gip dn c. Ti
nh, c mt cuc ti i vo nh mt a ch. Hnh nh ng ta tn l Huyn T. ng y tn l T, cn
ch Huyn l chc danh mua bng tin, ch khng phi ng y l quan huyn. Con ng tng hc vi
ti v cng l mt ngi tng i thn vi ti, nn ti mi vo nh ng.
Khng ng, ti c ng ny tr li nh sau: Cc cu cn b th, ti lm sao tin cc cu m quyn
18
Hi K Trn - Trn
vi gp! Vic gip ngi ngho l vic tt. Cc cu lm th cng l tt nhng chng ti ngi ln, c
lm vic cu gip g chng ti t ng ra lm th cn c ting tm danh d, ch chng ti di g li
a tin cho nhng tr con nh cc cu.
Th l chng ti tht bi. Nhng vic hnh nh cng c tc ng, mt s a ch sau c ng
ln t chc pht chn cu gip mt s dn ngho qua cn nguy kch v chng ti cng c dn
lng yu mn hn.
*
*
Chng ti cn thch th mt loi hot ng khc, m chng ti m h cm thy nh c c nhng
hnh vi ngha hip, cu khn ph nguy. l chng ti t vn ng t chc trang b cho mnh mi
ngi mt cy gy dng g ch ga ly t trong cc vn ch mt s gia nh thi ra, gy di l,2m
n l,5m, to bng c tay. Ti ti, chng ti phn cng nhau thnh tng tp, mi tp 2 -3 ngi, i tun
quanh xm lng cho n khuya cnh co v phng b cc tn trm hay i n trm cc nh. Ti
cng nh l chng ti khng c can thip c v no c kt qu r rt. Nhng chng ti cng tin
rng hot ng ca chng ti c gp phn bo m an ninh cho dn lng. Chng ti c phi i vi
nhau 2-3 ngi l v d sao chng ti cng cn b v cn s... ma.
Nhng hot ng ny ko di cho n v sau ny, khi hot ng b mt, th chng ti l nhng i
vin thiu nin bo m an ton v a n cn b cp trn v sng v hot ng trong x. Chng
ti n cn b a v ch , b tr ngi canh gc v tip t lng thc, a tin tc cho cc cn b
cp trn v hot ng trong x. l vo nhng nm l 940, chng ti bt u bc vo tui thanh
nin.
Ngy 2l/4/1997 chng ti c dp hp mt nhau 4 ngi. H Ni c ti, ng V Trng Kin, ng T
Hu Hnh vo, Thnh ph H Ch Minh ra c v chng ng V Quang Anh. Chng ti hp mt
nh ng V Trng Kin, c ng Hnh 78 tui v 3 chng ti bng tui nhau (u 74-75). Anh Hnh
cn rt khe v i tp u Cu lc b. Chng ti gp nhau mt bui, n li nhng k nim c v
bo nhau ghi li nh trn y, ti ghi.
Cuc gp nhau xc ng v rt vui v. Ti cn c mt nhm bn khc, khi ti hc Trung hc. Sau
1938 ti bng Certificat (Cao ng tiu hc), m ti li chm lo v khuyn khch ti i hc na v
ti phi i H Ni hc tip Trung hc. Nh ti ngho khng c tin n v tin hc. M ti phi i
gp g cc bn ca b ti trc, nh cc c gip . V m ti gi ti nh ch c ly chng H
Ni. M ti ch lo c mt thng 3 ng bc a cho ch ti, gi l tr tin n. Cn tin hc th nh
ng bn b ti c ngi quen m trng t gip cho ti c hc khng phi np hc ph.
Trng lc gi trng Hng y (ting php l Duvillier) ph Hng y nay gi l ph
Nguyn Thi Hc - H Ni. Ti hc c ht nm th nht (Thnh chung) v na nm th hai. Ri v
ti cng chn hc v v khng c tin, nn ti b hc v qu tham gia hot ng cch mng, lc
l cui nm 1939 u nm 1940. Trong 2 nm hc trng Anh P.L v anh K. . thnh mt
19
Hi K Trn - Trn
nhm chi thn vi nhau: Anh P.L chi n ghita havaien, anh K. lm th, ti th thch vn chng.
C 3 ngi u thuc loi nh ngho nn gn b bnh vc nhau chng li s khinh b v bt nt ca
cnh con nh giu.
Sau nm 1940, th mi ngi mt s phn i theo mt ng i, cho n nm 1975, khng gp mt
nhau, tuy vn hi thm tin tc v nhau.
Anh P.L. sau i hc nng nghip Php v Anh, ri thnh mt chuyn gia nng nghip tm c
di chnh quyn ca Dim v Thiu. Anh ch thch lm chuyn mn m khng quan tm chnh tr v
khng mng quan chc. Sau nm 1975 v hon cnh gia nh, anh sang M v sng vi gia nh (V
anh v 3 con anh). Anh sng mc sng trung lu v ch y v cc con anh u lm vic v c
lng. Anh khng phi da chu no. vo tr cp x hi ca M. Anh c trang tri nh v anh vn
thc hin chuyn mn ca anh, trong tri anh. Ti nhn thy anh l mt ngi yu nc, cng trc
v trng ngha kh, c kin thc v kinh nghim chuyn mn cao. Nhng rt tic anh t gp iu kin
thun li sng c nh mnh.
Cn anh K. th do nhn mt nhim v ca cch mng, anh phi sng sut t nm 1945 n 1975
Si gn v cng c 4 ngi con trai, hin cc chu ca anh u lm n v sng nc ngoi. Ch
v anh mt t lu (khong nhng nm 80). Anh ti hn vi mt b khc v c nhiu chu ni.
Sau 1975, ti lin lc ngay c vi anh K. Si Gn, v chng ti li khi phc tnh bn xa kia.
Sau t lu ti lin h c vi anh P.L trong mt dp anh v thm li T Quc (hnh nh vo
khong 90 hay 91). T chng ti cng hay gp nhau nht l trong cc dp anh P.L v nc. Anh
a 2 con trai ca anh M v ci v trong nc, mt c Si Gn v mt c Nng.
Cng i khi 3 chng ti gp nhau, cng ngi n li nhng k nim xa, v rt ly lm vui sng. Ba
chng ti bng tui nhau hoc c chnh lch th ch mt tui. Tuy 3 cuc i cch bit v xa l nhau
nhiu nhng chng ti gp li nhau th nhng tnh cm v k nim thi nin thiu li quyn cht vi
chng ti. K ra c 3 chng ti u cn sng v gp nhau vo lc tui ngoi 70, trong hon cnh
t nc ha bnh v ang pht trin. Chng ti u thy qung i hn 50 nm ca mi ngi
u c nhng ngh v v rt l th.
Chng 3
Sau khi b ti mt, m ti vy nui con, ln li v bao dung nh bn cht b vn c.
Vo khong 1940, ti c tham gia mt cuc mit tinh b mt ti a phng. Ci c t chc cuc
hp l k nim danh nhn L Thng Kit hay Phm Ng Lo, lu ngy ti khng cn nh r, nhng
ch l mt trong hai nhn vt lch s ni ting . Ln , ti thy -vai tr ca b ch ti cc oai. B l
ngi sp t cng vic, iu ng nhn lc li cn l i din cho ng Cng sn ng ln din
thuyr trc thin h. Trong khi chun b, b giao nhim v cho ti l huy ng thanh nin i bo v
cuc mt-tinh, v rt c kh nng b khng b. m trai tr chng ti c th th khoi tr hn nhau
20
Hi K Trn - Trn
mi thng sm mt ci gy tre gc nu xy ra bt trc th dng lm v kh chng tr. Qun o th

c nu sm d kim v cng tin cho vic i m. C nhm chng ti ho hng si ni, b mt th
tho, trao i, kn kn, h h nh ti. M ti c lng thinh nh khng hay bit g c.
Gn n ngy t chc, bng c hi tht t nhin:
- Ny, chng my cho m i vi ch? in chc chn l c cha bit cc con mnh lm g. Song lng
c c nim tin vng chc l bn con m tham gia th vic l cn v c mun cng c mt bn cc
con v khn khon:
- Cho m i vi.
Ch ti kho lo khc t.
- M , nh ch ba m con. Em n v con nhn phn vic, khng th khng c mt. M cng i
na th m hm nh b khng ai trng sao? Bn con inh ninh c m nh mi dm nhn vic y
ch.
Nghe con gi trnh hy nh mt s phn cng tha ng, b c lng lng thu dn nh ca. Nhn v
nhn nhn ca b tht n ru lng. Chng ti ra i vi nh mt m tha thun v khuyn khch.
Trc nay vn vy, c nh hiu cng vic ca cc con l quan trng v t nguyn gi kn cho con
ci. Cnh chng ti i m i hm tht thng c chng ct vn, phn nn ly mt ln. nh mt bao
dung ca b lm hai m con thnh ng hi ng thuyn.
Cuc mt tinh m y tp hp ngt ngn ng tham d. Tht l hng v! Quang cnh cha h c.
Bn tun phin a phng cng nh hi c nn chng p ti xua ui v tm cch bt gi
nhng ngi ch mu.
Cng nh c b tr cc trm gc mi ng ng nn c bo ng l b con c theo li c
phn nh m thot, ch mt hai ngi l ng b bt gi nhng khng b l v h ch l phn t thy l
th i theo. Ti chy thot sang thn bn, n nh mt ngi bn thn, tnh xin tr qua m.
Trong pht chn rn qua, lng ti c nng nh la t v lo cho m. Bn thn ti ting ch sa d
qu v pha khu vc nh ti. Bn ti bn tnh hay dt v khuyn ti li n sng hy tnh. Ti khng
th dn lng c nn quyt xin bn ra v. S bn khon v m lm ti lao i qun ht ngi ngng.
n cng nh, tay va ng vo cnh ca, ti cha kp ln ting gi th lp tc cnh ca m v
trc mt l m. B ko ngay ti vo nh v gic:
- Thay qun o i! Ly trng mc vo ri ln ging nm .
Ti xc ng lu ru lm theo, lng thm m nim vui sng c m chm cht nh vy. Hn l khi
xy ra chuyn, nghe chn rn b lo lng lm, ng sau cnh ca ch con t lc y n gi,
nh thc, bo v con ci. Khi ti va ci b qun o nu, b lin ly em gi xung ao bn nh
phi tang ngay. m y, ch ti khng v. Chc chc m ti li hi:
- Th ch con u?
- Con khng bit, hai ch em mi ngi chy mt ng.
Cng v khuya m ti cng l v bn chn lo lng. Ti phi trn an:
21
Hi K Trn - Trn
- M i, ch con thnh tho mi vic. Chnh ch by v cho bn con cch tun phin. V vy con tin
l ch y thot yn lnh, m i ngh i, sng s hay. M nh th lm ch con lo lm y!
Sng tinh m c mt ngi g ca hi mua gi. Trc nay cha bao gi c ai hi sm nh th.
- Nh c gi y, mi ch vo.
Ch l ngi mua gi tht hay l k d la! Ti ang bn khon suy tnh i ph, th ngi i mua
hng s ti nht vo bn tay ti mnh giy. l tin ch ti nhn v. Ch ang im X, m v em
hy yn tm. Chiu ch v
Mi hai ngy sau, tri huyn mi i t v lng lng sc e nt. Ngy y, c t v lng l c chuyn
nghim trng. Hai ch em ti cng lo tht rut, bn tnh mi vic nu xy ra iu chng lnh! Song c
hai chng ti cn c nh bm mt thi gian na mi thot ly.
lng c mt ngi bn gi nh hn ch ti my tui cng hot ng. Ch ny n nh ti, v ht
hi, hi thc:
- Thi cht, ti sao gi ny ch Th cn nh. Ti n n bt by gi i ngay i ch. (Th l b danh
ca ch ti thi y)
Ming ni, chn bc, ch xng ngay vo bung rt ht qun o ca hai ch em ti nht vo chic
thng mang theo. Hai ch em ti ch cn kp xin php m:
- Chng con i t lu, m nh!
M ti bnh thn p:
- cc con i i, yn tm m lm vic. Nh gi gn sc khe, ng thua ch km em. nh m t
lo liu c. Khng phi bn tm g v m c.
Ming an i chng ti, b c tranh th xp gn li qun o ca hai ch em ti vo trong thng. Ti
nhn m, lng xt xa nh xt mui:
- Thi m i, c xem nh ngy no con ln H Ni i hc. i ri li v vi m thi m.
Song, chuyn bo ng khng do ch lng sc. ng nh ch ti ci li rng tnh hnh ang
yn tnh, cha c du hiu g t ra b l, c lu li t ngy na xem sao! M c tnh hnh g na th
cng khng th ph mc qun chng m i nh th. Ch kia c khng khng phi trnh i m tnh
ton i ph nm phn chc hn l b ng vi chng. V sau mi v nh l v tnh yu m ch ta
by ra chuyn nh th. Ti cng mi hay l c ch y yu nng nhit n th.
Lc ny v c mt thi gian di sau ny, chnh ch ti giao cng vic cho ti. Ch l ng vin v
trc tip du dt ti. Ti thy ch thnh thong li i vng lu, c khi n hng tun l nhng khng r
ch lm g. Sau mi hay lc , ch y l Tnh y vin. Nhng chuyn i vng nh qua m l ch
ln x y nhn ch th. Tr v ch li giao nhim v mi cho ti v ti dc sc hon thnh trch nhim,
qun c nguy him.
n v hnh chnh thi trn x c tng - trn tng l ph. Ti c giao nhim v t chc thanh
nin x, ri thng nht t chc, thanh nin cc x li thnh n v tng v ti c anh ch em bu
lm b th tng. l thi k ca t chc thanh nin Dn ch lan chuyn thnh Thanh nin phn .
22
Hi K Trn - Trn
Ti li ng ra lin h vi cc tng khc, lp ra t chc thanh nin ca ph. Lc hot ng x, ti

c ch gi giao nhim v ln ni chuyn nhiu bui mt tinh, quanh cc ch truyn thng u
tranh dnh v bo v c lp dn tc, tnh hnh th gii v cnh nc nh lc . Cc cuc ni
chuyn ca ti gy c n tng mnh ng thi ti li m rng c vic kt np hi vin mi.
Ri mt hm bng ch ti hi:
- Th ch c mun tham gia mt t chc cao hn khng? Ti lin thc mc hi li: Th em chng
tham gia t chc l g?
Ch bo:
- T chc cao hn kia.
- Cao hn l t chc g?
Ti c ct vn ch nh vy. S d ti hi l v by lu vn tng mnh l cng sn ri, cn gi tn ny
tn khc chng qua l cch gi do yu cu gi b mt. Ch ti lin bo: l ng cng sn, em c
mun tham gia t chc ng khng? Th th em mong qu.. Thm tm ti c cht b hng v by lu
vn tng mnh l cng sn. Song ni mng th v hn. Nghe th, ch chng ni chng rng trao ti
cun iu l ng. My hm sau, ch ti bo:
- i hp vi ch!
Ti bn khon hi:
- Hp g th ch.
- i ri khc bit.
n ni, mi v l ra l hp chi b. C khong nm su ngi, trong s c: ch Trng Th M.
Bui hp tuyn b kt np ti l ng vin d b (lc ny vo khong u nm 1941). Th l thot
ly va c hai thng ri c vinh d ng trong hng ng tin phong. Hai ng ch ph trch
vng ti thi y l cc anh o Nng An v Nguyn Thng Mn. C hai t ra quan tm n lp tr,
c bit l thanh nin c hc hnh t nhiu. Ti thuc thnh phn hc sinh ng l phi d b trong
su thng, nhng hai anh xt cng nhn chnh thc, c cch cho ti trc thi hn. Tr thnh
ng vin chnh thc, ti c phn cng ph trch mt vng vi cc chi b cc x trong ph.
Thi ph Kin Xng c mt ph y tc l y ban chp hnh ng trong ph. Ti c bu vo
ph y v c ch nh lm ph b th. Sau anh b th b bt, ti tr thnh b th ph y. n
cuc hp ton tnh l sau ny lch s ng b Thi Bnh gi l i hi, ch to cuc hp c a ra
mt danh sch c vo ban chp hnh m chn tnh y vin d khuyt l T Ngc Phch (tc l
ti: Trn ). Danh sch c c hi ngh tn thnh. Ri sau c phn cng ph trch
thanh nin ca tnh Thi Bnh v l ngi b th tnh y u tin a phng. Vi danh ngha l tnh
y vin d khuyt, ph trch thanh vn, ti t tin lm v cng dm hot ng mnh hn. Ti pht
trin nhiu c s thanh nin, c bit l dm xng vo vn ng s thanh nin trung hc th x. Ti
ra c t bo ca Thanh nin. Tip theo l t chc i hi on thanh nin ton tnh. Cha k vic
ti i vn ng nhiu cuc u tranh khc. Ch trong vng hai thng m ti lm c nh vy k
23
Hi K Trn - Trn
cng nhiu. pht trin thanh nin th x, nht l s trung hc ti thch dng cch k b nh hng
ca tiu thuyt trinh thm. Tm i tng thn quen m ti tin tng bi dng k cng ri sp xp
cho h bt mi rng ra. Cng nhit huyt nh nhau, nn cng vic nhn mi c tng theo cp s
nhn. Trong s ny c con trai nh vn ni ting Nguyn Cng Hoan tc Nguyn Ti Khoi. Tip xc
vi Khoi, ti giao trch nhim nhn mi thm. Khoi vui v nhn li. Chnh t y m ti vi b L
Minh gin tip bit nhau, ni cho ng l qua Khoi ti bit b y, ch b khng bit ti. c hn
mt thng, my v lm hng qu gn nh cng khai nn cng vic bi l v b bt gi. Trng s b bl
ny c cu con trai ng Nguyn Cng Hoan - lc ny ng ang dy hc Thi Bnh. Mt s cu khc
cng thuc cc gia nh cng chc trong tnh. iu lm tay cng s Php Thi Bnh phi suy
tnh v hn ra lnh th ht.
C th ni hot ng cch mng ca ti bt u nm 1938 l nm phong tro dn ch ln cao, bo
ch ra nhiu, cng vi vic ra i mt trn Bnh dn. T thoi tro cch mng sau X Vit Ngh An
1930, n lc ny li ni ln cao tro doi dn ch kh mnh v kh rng.
Nm 1939, ti lm bo Ngi mi cng ng Nguyn Thng Khanh tc Trn mai Ninh H Ni.
Trong cuc rung b ca thc dn Php nm , ti b chng bt gi. Nhng khng c chng c g
buc ti, chng phi th ti ra. Ti li i hc tip.
Cui 1939 u 1940, nhng ngi ti thn quen b bt nhiu. Cm thy mnh b v tr tri gia ni
hi ny, ti sinh chn hc, b hc v qu hot ng v c kt np ng nm 194l. Cho n
cui 1941 u 1942, ti li b bt b kho tra c lit v chng a ra ta n Thi Bnh x ti 15 nm
t. Tnc ta ti mnh dn vch trn ti c k i h v Chnh ph Nam triu v ti chng n.
Chng phi gi h s ca ti v ta Thng thm H Ni x li. l vo ma thu 1942. Khi
u qung i hot ng ca ti din ra nh vy. Gia lc phong tro bnh n ang ln cao cun
ht lp tr vn sn s quan tm n thi th v tng lai t nc. Chng ti, lp tr c hc hnh
t nhiu, n vi cch mng nh mt l sng, t nhin, thoi mi, phn no cn hng th v tnh ly k,
ci mo him ca cng vic cch mng. Ngi ta bo thanh nin ng ngha vi cch mng, k cng
c c s.
Chng 4
L mt hc sinh thn qu ang tui 17-l8, ti hot ng vi t nhiu cht mo him, phu lu, nh
hng ca cc nhn vt trong cc truyn Tu v truyn trinh thm nc ngoi m ti c bng ting
Php. ng vo hng ng ca t chc, ti cng ch hiu mt cch i khi u tranh giai cp l quyt
lit gay go. Trong hot ng hng ngy, ti vn cm thy ci sc lc b gy sng tru ca tui mi
ln cha c ng dng v nhn k ch cng tm thng thi. Vic qua mt chng, ti t thy tha
sc. Hm b bt - ti b bt ln th hai vo cui nm 1940 u 1941 ti Thi Bnh, ti nung nu tm
cch thot tip tc hot ng. V chng cho ti l nhn vt quan trng nn ti ngi cng t vi
24
Hi K Trn - Trn
chnh mt thm (hi y l tn Lanec -em)2[1]. Ti tnh cch chm ln ging tay ti x cho xe lao
xung rung, ti s c c hi thot. Nhng li ngh hai tay mnh b cm, m chng n th ng lm
sao thot c.
Xe chy n s mt thm tnh, nh ca ti ch cn gi trong u. m u tin ni giam gi
m thp, ti tm, y rp, sc mi g mc, hc n. Ti nm nghe ting mui bay nh tru, cng ting
r gh rn t mt ni ang tra tn vng ti. Ri tnh hung ny cng khng lm ti quan tm na. Ti
ch thy tic n bn chn rut gan, nh l mt ni au kh, tic n t rnt nhng chng trnh k
hoch ang m u hot ng ca ti.
Nhng trn tra tn m ti bit mnh sp phi tri qua vn cha lm ti bn tm. Ti ngh ti cuc u
tranh ca L nin, ca mitrp trc k th, ti nh li nhng chuyn c nghe v tinh thn bt
khut ca cc chin s Vit Nam khi b bt, ri ti t xc nh mt cch gn nh, n gin l Khng
bit! Khng bit! ch c th cho n cht...
Th ri cuc chin u din ra..
Ti s mt thm Thi Bnh, ti qua gn mt thng tri th thch, trc din ng u vi s tn
bo ca k th giai cp. Chng giam ti qua ba ni v mi ni ti li c pht hin mi m truc nay
cha h ngh ti. Khi b giam mt mnh mt ni ring bit (l ca mt chung x) ti lun lun cng
thng ch i, thong hi thuc thm, ting cha kha tra , mt ting giy, ti u chun b nhn
mt trn n th. Ri nhn ra quy lut hnh s ca chng, ti li ch tranh th nhng pht yn tnh.
San khi tra tn chng vt ti v ng ca li, b mc. Ti thiu, ti c mi pht yn tnh: Hoc trong
nhng ba n hng ngy, hoc lc chng ko nhau i chi bi hay lng sc u . Nhng lc nh
vy ti li th hn vo mt cuc trn to tn, phc mt hot ng cho chi b ti ph trch. Ti hnh
dung ra mt cuc hp mt si ni, thm thit vi my a bn thn. C lc c lm mt Triu T
Long hay Tit Nhn Qu o ln tnh th.
Thng chnh mt thm trc tip hi cung ti. Ti vn t xem mnh l con ngi bnh thng. Trong
bui hi cung, ti c c trng thi bnh thng v tr li nh thng. Ch n nhng cu hi lc li
ca hn th ti ni khng bit. Xoay mi, thng Lane-em l v tc gin, e da. Ti vn p l:
ni c ri cn cc vic khc th ti khng bit. Hn li giao ti cho thng Ty lai tn l Talng tra
kho. Thng ny c vc ngi to khe, chn tay thn mnh y bp tht trng nh mt vn ng vin
c hng, gia lc m t c ao c thm l tp tnh cho c nh n. Hn bit ting Vit nhng
ni ngng du. Xem ra hn cng lnh ngh t lm, thng tay nh p v chn ch ch ng trn
ngi ti qut roi. Hn xoay hi vn vo, th ti bo: ti ni ri, cn th ti khng bit lm sao
m ni. Chic roi cc b trong tay hn li vung vun vt. Mi nht roi qut xit ln da tht rt bng nh
c la tp dao ct nhng chg my chc ch t i. Thng Talng i ch qut, khai thc cho ht
s au n ca c th con ngi. Ngi ti m a m hi v mu, qun qui di ln ma roi...
25
Hi K Trn - Trn
n mc vi phn vi i lnh lng. Bn thu hi thi qu. Thng Talng khng chu ni phi ra lnh
a ti i.
Mt do, chng giam ti chung vi cc ng ch khc nh giam ln. Ti sng qua nhng gi pht
trn ngp tnh yu thng cch mng. Sau bui tra tn tr v ti c cc ng ch ht lng nng
sn sc nh rut tht. Anh em nh nhng m p ti, ti nm ln i xoa bp. C lc ht du
xoa, anh em gom tng xu gi mua ngoi v, tip tc xoa bp cho toi. ng ch T. gi m ti trong
lng v v: Kh thn thng con ti. N p th ny! Ti u c n nh n ly mt roi. Tin s
quc! N hnh h con ti... Sung sng v kiu hnh, ti nm im trn bp i xng xu ca ng
ch gi, lng ngm khun mt nhn nheo nh khc ha nhng ngy sng gi ca cch mng thi k
1930-1931 m ng ch tng tri qua v thng k li vi lp tr chng ti. Trong ti, lng ng ci
cht ca cuc i u tranh, tnh cm bao la ca con ngi chin s. Cng lc chng bt c ch c
s tng c cm tnh vi ti nh ti ni. Chng d la th no m bit c chuyn . Th l
chng a c hai ra tra kho cng mt lc mt ch. nh p chn vn chng moi c g chng
by tr gi ra cho chng ti ci vin cnh c t do v v chng sng vi nhau cho tha. C hai
chng ti ch im lng nghe v rn sc chu au n. Ti bt u cm gic ngi mnh nh ci b vi,
khng cn cm gic nht, m ch m thi. Thng Talng thng tay qut n v m hi m ti khng
cn cm gic b t b ct na.
Sc ti cng kit i r rt. n mt hm, chng iu ti i tra kho. Vn nhng cu hi y v roi cc
h vung vi ln thn th tn t ca ti. Ri chng mang ra mt bt cm trng cng mt bt ct v i
a
- My mun n g h? Cm , ni i th n. Khng th n ct i!
Ti gin si ln bun nn nhng quyt khng chng ko di tr tra kho ny. Ti bo:
- Ti khng bit, lm sao m ni! Ri ti thn nhin bng ly bt ct, cm i a ghm li nh sp
v vo ming.
Hng, thng Lanec thy th ngonh mt i. Ti tip tc vun vn bt ct. Lng cm tc cng gip ti
bt kinh tm, cng nung nu ch lm tht bi s u cng ca chng. Ba mm mp mt mi ti
y ct v ti c tnh lm vung vi bl ct, buc chng phi b ra khi phng. Chng gi n n tra
in. Ti c nghe t v n tra in. Ci ma-nh -to quay tay rt ln v dng in git khp c th,
but tn c, but tng l chn lng, cng git tng gim theo tay quay mau hay th th. Ngy
, bn mt thm Thi Bnh khng c ma-nh-to tra. Chng dng ng in thp sng vi cc
que st v ly que qut ln ngi ti. in mnh hn nhiu, git cng kinh khng hn, li
nhng vt chy da tht. au n lng c, but khng th t ni, phn do in git, phn do da tht b
t chy. Ti ngt i khi no khng hay. Nhng gi pht yn tnh - tc l khng b gi i tra tn - ti
thng ngi gia cc anh, cc ch. Cc anh bi du, bt chy, cc ch vch tng t o bt rn cho.
Tt c nh qun hn tnh hung ca bn thn m ch chm lo cho ti. Cc ch tr tui cng la kn
o nhn ti l v lo lng pha s khm phc. Nhng nh mt a nhanh nhng rt xao xuyn bm
26
Hi K Trn - Trn
cht ly tm t ti. C ln ch S mnh dn n ti ca chung x a ti hai ming ko lc. Ch

ni trong hi th gp nh cu xin m cng nh ra lnh: n i, c gi cho khe! n thi k gay gt
nht ca t tra kho, c nh p nh n, ch dng xch cht chn tay ti li, vt nm cng queo
ti dy nh t. Sut ngy ti ch ri ni nm khi chng mang i tra tn hay khi ti bo i a. Qua
li ni ny ti ch thy c ngi li xe n ngi ca c truyn kim hip v my a con lo i L.
gc nh giam. n ba n, mt t nhn mang cm li cho ti. Ngi li xe trc tui ba mi, trng
mt tri xoan trng xanh vi b tc dy, mi tc gng knh vt tai. Thong trng vi cp mi sc nt
v cm vung cng c tng lm, nhng nhn k th r nt l mt con ngi hi ht thin cn. Sng
sng, anh tm gp lo L ly cha kha m gara, ming hut so huyn no. Sau khi lau qua chic xe,
th my n rn l l lng i ra tay ri v nm nga ln cap xe c truyn kim hip. Khi hng ch
cng rn r i cu vng c, ly i ly li: i em ni tri nh chic thuyn khng l. H nghe ch gi,
anh d va to va m v trnh din tc thi. Bt cht chng xung th anh nh b in git va
ng lp nghim kiu cch nh binh va cho to: Bng dua, xp, theo sau l ting ci khch khch
tng nnh ra mt. C nh khng c ti ang co qup trn nn gara. Nm im, lng ngm anh, ti
khng bit nn ni g a chuyn. S tn ti nh vy n my ngy..
n hm ti hi mn anh cun truyn th anh nhn ti ra v l lng: Ngi anh em bun ? Cng
thch c truyn sao? Anh a ti cun truyn, khng qun qung co ht li cho n. T , c sng
ti m ca gara, anh khng qun cho ti Th no? Xa-va 3[2] ch. D sao, gia chng ti khng
cn bng gi. Nhng ri qua mt s kin th anh li trnh mt ti. Hm , nh mi ln, sau khi anh
bng dua, xp v ci nnh th tn chnh mt thm li ch ti nm. N hi:
Th no? My c mun cht khng? Tao s cho bn my!
- Ti bnh thn tr li: Ti khng mun cht. Nhng bn hay khng l tu cc ng.
- My mun sng th phi ni!
- Ti ni ri v khng c g ni na
- My di tr!,
- Ty cc ng ngh.
Thng chnh mt thm hm hm b ra. Anh li xe bng hong nhn ti sau khi lm lt nhn tn chnh
mt thm. Tn mt thm i xa. Anh ngonh li bo ti vi mt v quan tm mi:
- Chu cc b tht! Cng sn...
T anh khng nm u xe, khng ca vng c. Ch gi, anh chy ra ngoi p d ch khng d
dn tan nh trc. Khi ch xung, anh cng khng nhit thnh bng dua xp. V ci ci nnh ca
anh cng ho ht trn i mi gng go. Ti bt gp nhng ci nhn trm y thin ca anh v
ting hi ngi anh em thay bng li cho cu mi sng hai chng ti gp mt nhau.
Hm ti chu mt trn n kch lit, n ni khng l bc c na. i L. phi du ti v gara.
27
Hi K Trn - Trn
Ngi ti b bt mu, d dy, hn cho ti i tm gn nh ang lc v con n chun b n cm. V

chng i L c hai con gi l Thy v Ngc, a 10, a 8 tui. Hm v i L mi ti mt bt
cm v bo em Thy mang n cho ti. Hai em xm li bn ti hi chuyn:
- Cu c au khng, cu?
- Cu l cu gio c phi khng, cu?
- Ti sao cn 1i th ny h cu?
Ti ch bit ci v ni:
- Ln ln ln cc em s hiu.
T , cc em gi ti l cu gio v nhit thnh gii thiu cu gio vi bn b ng la. Hng ngy

cc em qua li ch giam ti v khng qun vt vo cho ti lc ming ng, lc ci ko, qu i...
Chnh i L. cng thay i cch i x vi ti bt th bo i.
Mt bui chiu, ch ti thm mt ngi t. i L bo nh vi ti rng l tn tng cp mi sa
c. Th l bn tn t cc k nguy him v chnh tr, chng nht thm tn t nguy hm v an ninh. C
th chng cho hai bn khng dnh dng n nhau nn nht chung cho tin canh gi.
y l mt con ngi to con vm v, mi tc en dy, cm cp lt tai v gy, d dy, i my rm,
trn ngn v hp. Khi n ch ti, anh co rm ngi, chn tht thu bc, v s hi cha tan, ming
h h lin hi. Khi ch cn anh v ti, anh ta ct ting bi:
- Cu i! cu... ti g y?
L tng cp phi l k bn lnh cao cng, xem thng ci cht. Nhng anh ny ti li thy
dng v ngi nng dn bnh thng, nhu nhc, s n tra tn. Ti ci hi li:
- Ti ti th kh ni lm! Bc l tng cp phi khng?
- y ngh i i n vng, tng lm liu. Mi mc ti mc n th ny!
- Sao bo c gan n cp, c gan chu n kia m...
- i ch, tht da no khng l tht da. Mnh ng da st g cho cam. Hm nay, ti phi chu n xng
tan! i, cht! cht! Chu sao ni ch! Cu th sinh th ny hn cha phi nm mi xng tan nh.
- V php bc, mt thng nay ti qua chng 50 trn ri.
- a! Cu ni tht hay ni a vy?
- Th ban chiu bc khng trng thy lc n cm, tay ti khng cm ni a bt y ?
- , , phi. Ny cu i, th cu c bit au khng?
- Sao li khng au! Nhng bc bo th ny l kh lm ri ?
- Th cn kh n u na? Cu nhn ti y ny, chn xch tay xch, nh cho vi i vi ct ra,
cm hi, rau b, ng vt v khp ni th ny. Sng cht v con khng hay! Vy m cn kh th no
hn na, cu? Xem ra cu l ngi khng bit au n, khng bit sng kh l th no hay sao
y?
- Khng u, bc . Ti cng au, cng bit kh, nhng ti ngh c khc bc.
28
Hi K Trn - Trn
- Cu ngh th no?
- Ti l cng sn (hnh nh anh ta git mnh trong bng ti). Ti lm cch mng l thay i c
cuc sng bt cng ny. Ti bit trc th no cng s b bt, b tra tn, b t y v. cng c th
chng s bn chng ti. Nhng chng ti hiu chng ti lm l ng, l v cuc sng tt p hn cho
gia nh v mi ngi. Chng chy, chng ti s thng v chng ti c ng bo. Vi chng ti th
ny cng l kh v cn phi chu vt qua mi kh i khc cuc sng chng ta tt hn, ng sng
hn.
Anh ta ngm ngh hi lu ri ni:
- Tht l bng d cc cu rng bng bin c, bng d mnh mng tht...
Sau , ng tng cp tr thnh mt hc tr ngoan ca cu th sinh. Nhn xin c thuc lo
di nh giam a, ti tng anh ta. V ci bng d cng sn mnh mng nh bin c li cng c
khng nh.
Cuc sng no cng li nhng chui k nim vui bun. Cn y l nhng k nim mt ln tri qua
th khng bao gi phai nht, l nhng k nim lm ti hiu r bn cht k ch v cuc chin u
vi chng ti phi nh th no. Gip ti nhn thc c ng sc mnh ca mnh, sc mnh ca
cch mng. ch ca ti c chp cnh v nhng li th ca T Hu c ngn vang:
Ti cha cht, ngha l cha ht hn
Ngha l cha ht nhc ca mun i
Ngha l cn tranh u mi khng thi
Cn tr dit c mt loi th c.
L k nim v cch nhn cuc sng v s lm ngi. S bnh thng v ci khc thng chnh l
ci mc nh cuc sng v cch sng ca mi con ngi. Vi ti cn l k nim lm lng ti phi
phi. Sau mt thng th thch u tin sc chu n tra. Trc s hn hc, tn bo ca k th, ti
tr vng, bo ton c lc lng cch mng, gi c trn vn khng danh d b t
vt. Vi chin thng u tin ny ti thm tin tng dn bc. Ngm ngh k, lm cch mng m
vt c n tra tn ca k th khi sa vo tay chng cng l iu hnh phc. Tham gia hot ng
ai cng hiu l rt c th b ch bt v n chng tra tn th c th cht, nm mi cc hnh m k
th c th ngh ra, th nhng vn xem thng. Ci vin cnh cn l cht men tnh phiu lu
mo him, a cht anh hng ca tui tr. Song khi phi trc din ng u th l ca i khng
phi ai cng vt qua c. S dao ng quyn r lm trc cc hnh man r v th on mn trn
mua chuc ca k th, d rng dao ng l tht bi, l cht nhc nh.
Con ng dao ng khi ra mi ng s nht: l u hng, l phn bi. C nhng ngi dao
ng, trt di khng gng c trc s thm c ca k th v tuy l sng st nhng mi
ngy sng l mt ngy au kh, l s nhc nh ch trc ng i. Cng l mt cch th tiu ca
k th i vi ngi cch mng. Khng th tiu tnh mng th th tiu kh tit, th tiu danh d v
chng bit cch tm ra ch yu ca mi i tng ra n. Trong s ti quen bit, c ng ch vn
29
Hi K Trn - Trn
l ch ct cn rt c anh em tin cy. ng ch ly v l mt cn b n rt p. Khi v c mang th

chng may c hai v chng b bt (vo khong nm 1944). ch bit ng ch rt yu v, thng
con, chng c nh vo ch m ra n v nh gc. Khi cch mng thnh cng anh vn c
s dng lm cn b ch vn trong qun i nhng i sng tm t th rt nng n. Mt ng ch
khc cng hot ng trc ti, tng l cn b phong tro lin tnh. B ch bt, nhng ngy u anh
t ra tht kin cng. nh nt tht te mu, hi g anh cng ni: Revolutionnaire. Hai bn i u v
cm c nhau c nh anh l ngi ng da st. n mt hm, n ch c lit qu, anh but ming
ku au. K ch thnh tho tra tn v cng nhy bn trong s nm bt din bin ca tm l, chng
cng nh d di hn khot su ni au bt u hnh h anh. T mt li ku au tht ra anh
ng gc trc cn au m ch khai thc n cng, nh n v mua chuc. Anh c gng chng
. Chng vi dp d hn. Anh tuyt thc chng i n lc anh phi n. ch c ngh thut dn ln
anh bung xui hn, bnng xui na. V cui cng l anh dn chng i bt ng ch. Nhiu c s
anh bit b v. Anh n nn hi hn, nhng hnh ng do s yu hn ca anh gy ra cho cc ng
ch, cho cch mng th lm sao m tho g c. y l sai lm khng c phng no sa cha!
C mt ln anh tm s vi ti T l loi anh hng c nhn. N nh mnh u c c nh long ra,
ton thn m t but. C lc nh tt th n ni v but ra ting ku au. Cc trn n sau y
mnh ti trng thi bung xui vi ngh nh bi Quc vn: Ngi i i giy mi trn ng ly hc
t hi cn b. Cng gng cng trt di n ch mc n ti u th ti. Ci anh hng c nhn ca
mnh nhc nh nh vy! Rt c bi hc phi lng sc mnh th chm ri.
Chng 5
Do ti chng n vo ma thu 1942 ch chuyn h s ca ti ln ta thng thm H Ni x li.
Khi t bit m, ti ni: Khng bao gi con ht 15 nm t u. M c coi nh con i hc xa, dm
nm ri v thi.
An i m, ti ni vy nhng thm tm cng tnh ton rng: ht 15 nm t, ti mi 30 tui, cn tr chn
tip tc hot ng.
Cnh sng Ho l ht chng ti vo cuc u tranh sng cn. C n 70% t nhn m au.
C ng ch mt mu nng, chn tay c tm dn i ri cht. Trai trng nh ti m ngi xung ng
ln cng lo o, mt om m. Cuc u tranh trong nh t khng th khng c, song qu mi
m vi lp tr chng ti. Ti vn c sc khe, nhanh nhn, li ham hot ng. Cc ng ch ln tui,
nhiu kinh nghim ch bi dng cho ti. m m, cc ng ch r r ni chuyn by mu tnh k
mi ng. Cng vi mt s anh em cn tr li, ti c giao lm trt t lo i ph mi mt. Tm
tr chng ti lc ny l suy ngh t chc i sng, sn sng i ph vi k ch. Song vn thy xc
ng bi hi khi nghe ting guc i v m khuya vi ting rao bnh chng nng sng tinh m trong
th T Hu, nhng lc ti xem nh bc hn vo giai on t. Cuc chin u trc mt l
30
Hi K Trn - Trn
bo v i sng, t chc hc tp, gi vng lng tin.

Th ri on ng ch . (Tc Trn ng Ninh) vo, mang theo mt khng kh si sc. Anh ni
chuyn Mt trn Vit Minh, ni kh th qun chng u tranh. Ti thy anh . khng coi nh t l ci
g c. Anh li trong ti hnh nh mt chin s kin cng bt khut. Mnh bn chic o ngn tay
cng chic qun i. Cnh tay bp chn ca anh gn guc chc nch. Anh nh qu t tng khi ro
bc gia hai cy bng gi ci trong sn nh t, u anh to, tc ct ngn, cm vung vi my si
ru hung hung cha thng. Trn cp mi dy thnh thong n n ci chua cht cay ng cho tnh
th. Mt anh hnh nhi qut, v u ut nng n. Ngi anh nh tc bng hoa cng, sn sng
xng pha bo t, sn sng chu ng v vt qua mi th thch gian trun. T th y, nt mt y, ti
nh y nguyn trn ng i Sn La v nhng ngy y i ti . Anh vn th trong chin dch Bin
gii sau ny.
Vi nhng nt c o, anh thnh hnh tng hp dn, khuyy ng tm hn bn ti lc y. Ti
cn c tham d nhm anh t chc vt ngc v tham gia tch cc vo . K hoch l i lt
mt lp hc chnh tr vi khong hai mi ngy, do anh . ph trch, thi gian hun luyn hn hai
mi ngy, tp hp vo mt phng nh trong gc nh t chnh tr. Chng ti phi tm cch o c
mt ng hm thot ra ngoi m ch khng bit, ng i khng hay. Hai mi con ngi mi
bit nhau, quen nhau t khi mc o t, nhng t lc tp trnng vo lp gn b thnh mt khi cht
ch. Cm tng ca chng ti l hi hp, ho hc nh mt on qun chun bt tn cng vi tinh
thn quyt tm cao nht chc thng nn nh lao Ha l m mt con ng hm xuyn mng
nh t m ra.
Thc t cho chng ti thy mi tnh ton sai lch qu xa. C nhm hp li bn bc, xem xt
mi mt v quyt nh thi! Anh ci ci, v vai bn tr chng ti, an i: Kh tht y! Thua keo
ny by keo khc. Cn g! T lp hc c tin hnh ng vi yu cu hun luyn. Ni ho hc
c vt ngc chuyn thnh ch phn u mi, thm lng hn nhng vng chc, su sc hn
bao gi ht.
C hm, ti nh lao Ha l, anh em vui chuyn c vo gi tt n. Tn gim th xut hin v khng
tic li chi bi, xc phm t nhn. L trt t, ti lin ng ra phn i li. Hn lp tc i bo co vi
cp trn. Ti b gim ngc Ty gi ngay ln v pht nm x lim mt thng. Vn hn hc, hn xi by
phi cm ti c hai chn. Th l gia ci gi rt ma ng, hai chn t vo cm, ti phi nm gia
sn xi-mng khng cho chn chiu trong hai tun lin m ay m cn mang theo c thm mt b
qun o t. Ti ly o trm kn u, cn chic qun ti p ln hai ng chn. C lnh cht t v
cng ngn c mui. Mui x lim va nhiu, va d. Song, n khon rp th phi chu b tay.
nh hi l, chng t khe cm ko ra rc vo mi ni m cn. Ch khi cng trn nh ht en th
mi chu yn. Tnh th c nh nm gia t kin vng. Ti nh n cu chuyn c t nhn cht v rp
cn. Hai ng chn ch b cm rp cn nhiu qu thnh su qung khng cha khi m cht. Thc h
ra sao khng r, nhng lc ny ch cn c cch cn rng chu ng, l rp ang chm chch khp
31
Hi K Trn - Trn
ngi.
Cc x lim khc cng y ngi nhng u l thng phm: c s v gy g nh nhau, ph quy g
nn b nht. Cn mt s th b lit l t s ngha l b bt nhiu ln, nguy him, phi giam
cm c.Ln u tin nm x lim, ti rt b ng, nhng ch c mt mnh, ch bit hi ai. Cm c anh
em nh bp mang ti. Cn nc c sn c mt go, phn ung, phn dnh lm v sinh khi i
i tin. Ht th h li vo y. Ti vn b li dom. Cnh sng ny th bnh cng dy v.
C m v ngy, hai chn trong cm, nm ngh min man th chuyn. Nh li chuyn bn pht
xt c hi t chnh tr bng cch nht mi t nhn trong tng x lim m trn v vch v chi cht cc
vng trn vi nhiu mu sc s. Cnh tng dn dn lm ngi t lon c m pht in ln. Ti
t ngh mnh m b nh th th cng gay go y. Nhng in th cha chc!
Ti lng nghe nhng ting ni vng ti xem c th bt chuyn vi ai c khng. Ri ti n
li ni chuyn ca mt anh chng ang ba hoa bc ng. Hn ang bc pht pha ting Ty gi cy
y v c ch. Cc x lim khc xut xoa ra v thn phc cu ny lm. Ti ny ngh chc ngang
anh chng ba b ny, cho c chuyn lm quen. Ti ln ting hi:
- Ny, anh ni ting Ty i, x lim s my y!
- S 6 y, thng no hi g y? 27 !
- Anh s 6, cho anh, chuyn anh xem ra b lo lm. M ting Ty ca anh th cng b lo y, hc
u ra vy! Dn ta sn ting ta, vic g dm ting Ty gi cy th. Nghe chng tai lm sao!
C l ti l ngi n tin dm ng n uy danh mt ci cho nn hn ta giy ln nh a phi
vi:
- i ch, ... m thng no dm bo ng l b lo, gi cy y, thng no xng tn xem th.....
- Ny! va va thi. S 2 y.
Ging s 6 hi du:
- S 2 h, mi vo h! Tn g, ti g, ti g y? u ti h!
- Tri D n y.
Ni n tri D l c nh t u bit l ni nht t chnh tr. Ging s 6 bng tr nn nh nhng, bt
quen:
- Chnh tr ! Th th em xin li anh nh. ng anh tri D ti ? Sao anh kn ting th, em u bit!
Lin , cc x lim khc cng nhao nhao hi thm tht vui v. Th l ti giao lu c ri. V tai
v cng n lin ngay. Sng hm sau s 6 ln ting hi:
- Anh s 2 i, cho chng em nghe mt bi ht ca cc anh i. Ri dy bn em vi Cc x lim khc
u hng ng li ngh . N cng gi ng ch nga ca ti. Ti bn ly ging ht to bi Tam
bnh. y l bi ht t ca cn b thi
B cng nng, pht c ln
ng tm chin u git loi si lang
Theo ngn c Mc Lnin
32
Hi K Trn - Trn
Phen ni mnh quyt ra tay...

Ny, hn ny l hn sau cng...
Tay nh nhp vo cm, ti ht vi tt c s hng say ca tui tr. Li ca vang vang trong x lim,
khng kh tr thnh nghim trang, hng trng. C dy x lim lng nghe. Nh li nhng mt mt hng
bng hng phn, nhng nh mt rc sng trong cc cuc mt tinh trc y khi ti ht bi ny, ti
hnh dung ra cc khun mt cc x lim lc ny, hn h cng ang b li ca thu ht khch l bn thn
ti cng bc ln, cng ht cng hng hn, say sa hn.
Bng ming st nh ca x lim ti ku soch, cng lc mt b mt hin ra ri bin ngay. Ti cng
kp nhn ra thng gim th. Bt l s c chuyn chng lnh, song s hng say vn nng ting ht
bay ln, vi vi.
t pht sau, mt tn gim th Ty hng h chy ti. Chng n chng rng hn nh ti ti bi bng di
cui. Ti va gng va phn i li: Ti sao li nh ti ti khng lm g mt trt t. N c nn lin
hi. Ti hiu ra y cng l n tr th ca tn gim th . Trn n qua. Ti tnh cch i ph li.
Cc x lim li ti tp ting hi thm:
- Anh s 2 i! N nh anh c au lm khng,.
n t th ch, c lit tht, song li khng lm ngi t s. Nhiu anh em sau ni n ti dy h
ht. Ti c tng cu v h r rm nhm li n thuc lng. Th l ch t hm sau, c x lim thuc
bi ht. T bi ht thnh l mt sc mnh ca tng ngi, ca c dy x lim. My hm sau, t
nhin ti ni mu ct ting ht, bi s thc bch biu l ng cm vi anh em t thng phm, bi
nh chng li mt ci g . Thng gim th Ty li ti. Ln ny, ti trng mt nhn thng vo mt
n v to: o khng b, o nh p! . Tht sung sng cho ti! t cc x lim bn cnh, c
ting h hng ng ngay. Tn gim ngc tc gin, gim chn gim cng, chi bi m , nhng
khng ra n. Hn lng tng, trnh nh mt ca ti, lm lt nhn quanh x lim. Nhc thy b qun o
t ti mang theo xp u sn, hn gin gi v ly v khng qun tr ti: pht c thng cm hai
chn!.
Th l hnh pht cm na thng nay ko di ra c thng. Du sao vi ti cng l mt trn thng. Anh
s 6 thng gi ti hi chuyn. Anh em cc x lim ht bi ht ti truyn li. Ti lin b sung
tit mc ngm th. Nh c bao nhiu th ca T Hu, ti d ngm gii thiu c. Ti c v ging
gii k hai bi Tm t trong t v bi Hai a b. Anh em dy x lim chm ch nghe v tn thng.
Cn tn gim th th t vn t ra hn hc vi ti nhng khi chng ti sinh hot , hn u lng trnh
nh khng hay bit. Sut c mt thng nm x lim cm hai chn, ti ch c i tm v thay qun o
c mt ln. Ti b i l nhng xin thuc tn gim th phng khng cho. Sau mt tun i l ngi ti
mt qu, ngh ch cn cch cha mo. Ti quyt nh nhn n hai ngy lin sau ch n cm vi
mui trng. May sao, th m khi bnh! Ri c ci thng chu hnh pht x lim, cm c hai chn y
cng qua di. Vi ti khng phi l thi gian v ngha. Dng nh li va khm ph ra mt iu mi
m cha h bit. l tnh cm qu mn, khm phc ca anh em t thng phm i vi t chnh
33
Hi K Trn - Trn
tr. H c ngi ht thi gian nm x lim, trc khi i u gi ti li cho thn i. C t mi n th

anh em li kn o gii thiu vi h: s 2 l l tri n... c nhiu bi ht, bi th nghe hay lm!
Nhng iu ny lm ti rt xc ng. Ti cng hiu ra sc mnh ca cch mng. Nhng bi ht,
nhng li th cch mng c sc lay chuyn, thc tnh lng ngi su xa n vy. Hm tn gim th
vo tho cm cho ti, hn vn hn hc e:
- Cn thn! Khng cha th cn nhiu phen c cm!
Chng bn tm! Ti cn mi t gi cc bn mi ca ti, lng xn xang mt nim vui kh t. Vui v ht
hn cm x lim, c tr v tri D y vinh d vi ng ch mnh. Vui v mt thng ti c thm nhng
bn mi m ting ht li th cch mng gieo mm mi bit u l bc ngot cho cuc i h.
Trong nm 1942 , chng n y chng ti ln Sn La, chuyn i t chc thnh on m chng ti
gi l cng voa t. T Ha L chng dn t ln t hng i Ha Bnh. Chng ti chun b chu
o vic tuyn truyn, trng thu ca cc anh em tt c khn mt mn tra vo nhng que ngn lm
cn. Lc xe chy qua cc ph ng ngi chng ti ging ra lm c , ng thi ht vang quc t
ca v cc bi ht cch mng. Mi ngi qua ng, sng dc cc ph xe i qua u bng nhng c
ch kn o th hin vi chng ti lng cm tnh. Cn pha chng ti th c gng bng cch ni vi
nhn dn rng y l t chnh tr. Qua ph Khm Thin, ti thy c mt c gi dng tiu thng, mnh
bn o t thn c chy theo xe chng ti. Ch ta go:
- Anh Din, anh Din!
Th ra ngi ngi bn ti chnh l Din. Anh ta l v rt xc ng. Ti hi:
- Ai gi anh y?.
Anh bo nh:
- Em gi tao, con ng cu.
Sau ny, khi chng ti trn t ra th chnh anh Din a n trn nh ng cu. Ch ny vn c cm
tnh cch mng nn nhn i lin lc, bt mi vi anh Lu c Hiu, ri nhn ch th ca anh Hiu
v cho chng ti.
p ti on t l mt thiu y ngi Php. Hn cn rt tr, mi t Php sang, va hung hng va l
v lo ngi. Chng ti ht, hn chy ln chy xung qut tho m . Hn chy ti th u hng lng li,
nhng cui hng ging ht li bc ln cao v c th ngc li lm hn tc ti. T u cu phao i
vo th x Ha Bnh, chng ti vn ht nh th. Mt mi tn thi y non n thm hi. N nht on
t vo trng tiu hc. Mi phng hc n nht my chc ngi, bt khp kn cnh ca knh li. Cc
ca u c chn song. Chng ti tuyt thc khng n i hn ca m cho khi b hi. Trong
chuyn i ny c sn hai ngi i din ca on t l ng o Nng An v n g Bi Lm. ng o
Nng An tuy c khai bo nhng vn c tn nhim giao vic, ng l mt nh tr thc, ni ting Php
rt thnh tho. ng Bi Lm cng tho ting php, tng sng lu nm Php nn ng tho c ting
lng v pht m nh ngi Php.
34
Hi K Trn - Trn
Khi chng ti i ca m, lc u thng thiu y khng chu. C on tuyn b tuyt thc. Hai
ng i din i thoi vi n, l l sc bn, c tnh. Sau cng hn chu nhng b, cho m ca v
giao hn:
- M ca th cc anh n ch?
- ng ! - Chng ti tr li.
V u tranh ging co lu, nn tri ti, ba cm qu mun. Anh em bng u i. c t nhn
n cm, tn thiu y mng r, n hi thc gnh cm vo. Gnh cm nm chc ngi n m ch c
nm, by ci bt v chng y i a. Cc cp trt t lin ng ra thu xp s ngi n mi ln theo
s bt a. n xong i ra sch s giao cho ngi c c tip theo. Vi cch , ba n din ra
trong trt t, v sinh cht ch, khng h chen ln, ln xn. Ci k cng bt ng ny lm cho tn
thiu y ngc nhin tht s v bn lnh m ra n t.
Hm sau cuc b ln ng, chng ti vn ht, c bi ht bng ting Php, lc hng dng, lc du
dng, n mt mi thi. m lnh t ra thch th, thy anh em yn lng i, chng li nhc:
- Cc anh ht i cho n mt,
Cn tn thiu y th khng l v hung hng na. Hn i ln o xung cui on t, n tn hi
chuyn. N sng st thc s khi thy ng t nhn tr li n bng ting Php, khng ti. Chuyn
i chia thnh nhiu chng ngh, cch nhau khong 20 - 25km, c chng di nht l 32 km. i c
hai ba chng g th tri ti va lc ti mt ci bn. on gh li ngh m . Cc ng i din
tranh th ni chuyn vi tn thiu y Php. Hn bo va Php sang, cha hiu g v Vit Nam
cng nh v ng Dng. Hn th nhn rng:
- Nhn nhim v ny, vi ti l vic rt phc tp. p ti mt lc hn 100 ngi t chnh tr i hng
trm cy s, li qua vng rng ni, ti lo lm. Ti phi t ra nghim khc, phi trn p mi gi c
k lut, th mi hon thnh nhim v. Nhng t Ha L ln n y, tip xc vi cc anh ti thy
hon ton khc vi nhng iu m ti c cn dn nhiu ln vi nhiu quan chc thuc a.
Trc ht ti thy cc anh phn ng c hc, c hiu bit. c bit l c on t r s tn trng
k lut. Ba cm ti Ha Bnh lm ti suy ngh nhiu lm. Th tht, trong hon cnh lc , s ln
xn, chuyn dnh nhau n trc, n nhiu, ti ngh l iu d nhin. Th m cc anh t ra rt vn
minh, rt k lut, c nh mt i qun c rn luyn k cng. Sau my ngy ng ti cng hiu
cc anh. D cha ti ni, ti cng thnh tht ni l rt yn tm v cm n cc anh gip ti hon
thnh trch nhim.
Gia i bn nh tha thun vi nhau cch thc tip tc chuyn i. Tay thiu y t ra d chu nhiu.
Cn bn lnh th l v n anh em t. Ln ti ca nh t Sn La th gp thng gim ngc L Bng.
Hn ang ng . Ngi hn to bo. Tri vi ci tn ng tt bng hn l mt tn thc dn ng bn
cht, gian c v tn bo. Tn thiu y bo co chun i, nhit thnh khen on c k lut, bit gi
trt t v c hc. Ch vo ti, lc ng u on:
- Anh ny ni ting Php tt lm, rt tch cc.
35
Hi K Trn - Trn
Thng L Bng git pht ci di cui trong tay ngi lnh ng cnh hn, nn vo u ti v chi:
- Qun mt dy! Cu soong!
Nh t Sn La lc y ang nht n nm trm t nhn, trong t chnh tr k c on chng ti c
n 300. Cc anh L Thanh Ngh, Xun Thy, Trn Huy Liu... mt s ng khc ang b giam gi ti
. S t kinh t chng 200 b nht ring, cch bit vi chng ti. Lc t chnh tr cng c hai loi:
s ng l cng sn, mt s khc l Quc dn ng hoc i Vit, c s gi l t Lng Sn a v.
Gi nh th v c s ca h Lng Sn b v l, h b bt. S phn bit l ming vi xanh nh
ngc. T cng sn mang ming vi hnh vung, cn s cn li l hnh qu trm. S phn bit ny
quan trng lm. Lnh trng cng nh dn chng u n s vung v t ra thiu cm tnh vi s cho .
V vic qun l nh t, ng u l tn gim ngc, c mt ph t gi - ti ngh lo ch l qun gia ca
gim ngc. T nhn thng gi lo l b gi . Lo khng c g c sc, cng khng him c. Khc
vi tn gim ng L Bng, ng l mt tn thc dn hung c v him c. N ly t ln lm vn th
cho n. Khi chng ti ln th ngi lm vn th ang l anh o nh Lung tc Nguyn c Qu
qu Thun Thnh (Bc Ninh). Sau ny cch mng thnh cng, anh l th trng B Vn ha v
mt. Anh rt gii ting php v tho cng vic vn th, c giao gi s sch v sp t cng vic
nh t. Cng nh anh, chng ti c c nhng tin tc cn thit.
Nh t st tri lnh. Ch huy lnh l mt gim binh hm quan mt, quan hai g y. Thng gim binh
ny cng cng thng gim ngc cai qun t nhn. Cn i lnh kh xanh bn chnh l lc lng
kim ch t. Vng gc tri lnh trn cao kim sot sn nh t. Nht c nht ng khng lt qua c
mt lnh canh. Bn nh t c c mt ngi lm y t, ni l gip vic cho tri, thc cht l gip
t nhn. Lc , anh Sao ang m nhim cng vic ny. Anh Sao - tn tht l Nguyn Lng
Bng, mi t nhn u c cm tnh, tn xng anh l anh Sao hay anh C. n nhng ngi ln
tui hn, chc trch cao hn nh anh Trng Chinh, Hong Quc Vit cng gi l Anh C, vi
ngh anh y l anh ln trong tp th. T ci tn Anh C tr thnh b danh ca anh Nguyn Lng
Bng. Anh tr thnh y t l t ch trng ca t nhn chnh tr. Anh lm y t nn c iu kin hun
luyn cho mt s ng ch anh em t chm sc sc khe, bo v nhau. Vic ny khng d. Hc
hi th c sch chuyn mn hoc c ai bit nhiu t th ch v cho anh em khc. Nhng n vic
thc hnh, k t tp tim th ng ngi lm. C iu v thng yu nhau nn sn ngi t nguyn
a c th mnh anh em luyn tp. Anh em ngh rng nu chng may mnh c b lm sao th v
sau ng ch mnh cng trnh c tai ha. n on t chng ti ln cng c t chc rn cp mt
s y t mi. Chnh anh Sao hun lnyn nhm ti v anh Hong Minh Chnh, l lp tr lc .
Chng ti cng a i, cha mng ra cho nhau thc hnh tim thuc cha bnh.
Anh Sao lm y t, gip c rt nhiu cho anh em t v y t l c quyn lin h vi trm x
khai bo thuc men, lnh thuc cho anh em. V th anh em cn thuc g th bo vi y t chy lo chto.
Sn La thi , bnh st rt i ra mu m by gi gi l st rt c tnh, ang honh hnh. b st
rt c tnh i ra mu l d cht lm. Nhng cng cn bnh m hai tri li c hu qu khc nhau.
36
Hi K Trn - Trn
Nu nh bn tri t, trung bnh c mi ngi bnh mi c mt ca t vong, ngc li bn tri

lnh tnh hnh nguy kch hn nhiu, c ti chn ngi cht. V sao th. Khi ng bnh st rt th ngi
t c s chm sc ht sc chu o ca ng i. Ngoi anh Sao y t th cn c i Hng thp
t do anh em lp ra. V ngi bnh c c chm sc 24 trn 24 gi. Thng trc lun c 4
ngi trng nom bnh nhn, xoa bp ngi cho t mi, chm lo v sinh chu o bt c lc no.
Ch n ung cng c quy nh, chia lm ba cp, cho, cm. St 39 tr xung th gi cho
ng. Ba ngy n nh th bnh khng th c hng cho cu t, t l cho tim gan n vi
nc mm thng hng. Cho ny n rt ngon nhng chng ai mong mun c. V n th l thp
t nht sinh ri! Cm cng chia ra cc cp nh vy Cm cu t l bi dng cho nhng ai qua
cn m qu nng mau ly li sc.
ng Bi Lm c giao ph trch bp, nu cm cu t, v hi php ng lm bi bp nn nu n
rt gii. Sau khi lo cho cc bnh nhn n ung ngon lnh chu o phn ng thu dn ni cho nu.
Th lim c ng dng li, nu khng ng dng ngn tay qut sch v ng hong mt ngon
lnh. Anh em nhn thy ci nho. ng thn nin ci:
- Chng my ngu b m. Ni l thc n cao cp th y mi thc l th cao cp v mi tinh cht thc
phm u lng y ni. Sao li b ph.
ng Bi Lm, m v sau c thi lm chnh n ta n ti cao, ri i lm i s bn c, l ngi c
phong cch sng rt thc t v ci m.
Nh li hi cn Ha L H Ni, mt thi k anh em t nhn phn ng b l bu di, n c nh
qu c c dc, sng ty. Cho vi qun ng phi l au n dn da nc mt. Anh em c sng
kin tho ht ng qun i lm vy th c d chu hn. Ring ng Bi Lm n gin, thn nhin
nh trung. ng li l i din t, chng l ra tip gim th, gim ngc m c tng ngng nh th,
ng bn dn chng ti
- H chng ti tm, th bo tao hay, mc qun lm vic.
Ci bnh n k l. Anh em nghe ai mch bo cch no cng theo cha u khng khi. Ty cp
thuc bi cng chng hiu qu g. Hng trm con ngi nh th trng khng khip lm. Th ri mt
thi gian sau, t nhin bnh lnh, c nh cn dch bay qua.
Sn La, chng ti cn lp ra mt t chc lo ni thng v c ngoi thng. My ng c c ra
ph trch kinh t nh t sau ny u thnh cn b kinh t cao cp ca Nh nc cch mng, nh
ng L Thanh Ngh, Nguyn Vn Trn hay nh ng ng Kim Giang lm Tng cc Hu cn qun i
nhn dn, ng ng l gim c nh my xi-mng Hi Phng. nh t hot ng kinh t ch yu l
bun bn. S tho vt, sng to l tm ra cch bun bn nh t. Bui u l bt mi vi cc b
bun c cm tnh vi t chnh tr. C b thn mt vi anh em n ni ngi ta gn vi ng Khut Tr
Tin, ng Trn nh Long, a l ngi tnh , v hai ng c giao trch nhim tip xc vi hai b.
Hai b ny lc cng ch ba, bn mi tui, l v cng chc sng d gi nn cn bt mt chn. H
bun hng l: guc Phi M , tc guc cao gt, ang l thi trang ca thiu n H Ni, do t chng ti
37
Hi K Trn - Trn
ch tc. Mi ln c phi vo rng ly ci l chng ti chn g. Khi s ng anh em lao dch th s

c tay ngh tp trung o guc. Guc Phi M Sn La rt n khch, lm bao nhiu u bn ht.
Chng ti khai thc ngun hng cc bn quanh tri: mc nh, nm hng, mt gu, mt ong, rng
c g thnh hng ha l chng ti thu gom gi bn cho khch H Ni. Tin hai b li mua hng
theo n ca chng ti t nh vi vc, kim ch, trang sc, chi. Chng ti kn o a hng
ra cc bn vi nhiu phng thc thch hp: bn l tin ngay, trao i hng cng c, k gi hng
cng c...
Hng may o ca chng ti rt c tn nhim. Cc cng chc v gia nh h rt thch t chng ti
may qun o, k c vic ng b i l bng tt-suy hay nhung vc t tin. Chng ti c th may tay
ngh cao. Chnh anh em tng lm cc tim ni ting H Thnh nh Sc Mt Trng Tin. L t tt
nhin ci kh khn chnh l khng c my may. Mi hng u khu tay, nhng chnh iu ny l ci
gi khng tm c bt c hiu may n o. Cho nn cc tay trng din li rt ham c c b
may nh t Sn La. Hng ct may k v gi r, giao ng hn. S tn nhim dy ln vi nm
thng, n mc cc v cng chc u thch mi t th ti nh o may. Tin cng thu c kh ln.
Nhng hot ng kinh t kiu trn y chng ti u ngh l ngoi thng tc khch hng u l
ngi ngoi nh t. Gia anh em t cng dn gi pht sinh nhu cu trao i. Ai c ngi nh gi
cho th g m khng dng ti, mun trao i, mun mua bn th c ni thng chng kin v thu ph
theo % gi tr hng ha. Khi b a y Sn La, anh em d kin cuc sng s cam go gp bi so
vi lc Ha L (H Ni). Anh em ch ng ngh cch t cu l lm kinh t. Ri ci kh chng b
ni ci khn, m ngc li cng lm anh em vt c tm ra nhng ngun vic m trc chng ai
ngh ti.
Ht sc k cng l chng ti t chc ct c c ru bn. Nh li hi Ha L c ch mm,
m, tru, u . y l thc n hai ngy mt. Ngy th nht th sng n c mm, chiu c m luc sang ngy th hai: sng th tht tru luc, chin c mn u ph luc. Thc n ny c ni tip ht
tun, ht thng n ht nm. Ngy ch nht c cch c mn tht ln luc. Thc n lm cho t cho
nn khng nhng n iu v mn m cn ngho nn v hng v. S ch bin cng rt l lao t.
Chng ti c tranh bim ha cnh n tht tru. Hai t nhn ming cn hai u ming tht bng na
ngn tay cn chn th p vo ngc nhau thm sc m ging ming tht t ra lm hai! Cn tht
ln th ch s n bay bin, phn mi ngi mt ming bng na bao thuc l v thi mng tanh nh
t giy. C m luc th na sng na chn, u ph thi ra th c nhn thch sng. Rau muong luc
cn bm y trng cc, n phi l cht. Cm th chng dng nc vi nu, nc l pha vo sut
tht tru. Nh bp tip tay cho gim ngc hnh h t nhn chng ti nh th. n ung vy, anh
em cn b au m lin min, gh l y ngi. Chng cn bit trng vo u c v mc ch ca
t ngc thc dn l hnh h t nhn khut phc h.
Lc ti lm trt t, bn cch cu tnh trng ny bng cch ci thin ba n. Chng ti tha thun
vi nhau thc hin cng sn trong n ung . Ai c ngi nh ti thm nui th tt c cc th nhn
38
Hi K Trn - Trn
c u tp trung, phn phi ty theo sc khe v nhu cu ca tng ngi, phn phi t qu chui
n ming gi v c thuc ht na. K n, chng ti t chc ch bin li ba n hng ngy. Ci kh
l dng c nu nng. Cm t thng c ng trong thng g cao 30 phn. Cn thc n th
ng bng c mn st ty, hay tn l. Ngy cha c c mn nhm. Sau mt thi gian chng ti
giu, ly c my thng g v t c mn. C qun o th c khi nh, t phi ngoi sn. Th l
tch lu c nhin liu v dng c cn thit. C tri ng lng nhn mt ba khng n, dn thm cc
thc n ngi nh thm nui a cho, ch bin li cho ngon ming v nu k. Kt qu tht l kh
quan. Ai cng cm thy ba n ngon hn. Ri mt tun sau s ngi au m gim r rt v mt ai
cng ti tnh. Nhng s yn vui ca t nhn l iu gim ngc phn i. Vic mt s thng ng
cm mt ht ri s c mn cng thu khng , chng i khm v tm ra mu k ca chng ti. T
chng tuyn b cm v ch kim tra hn. Tuy vic nng cht lng ba n ch tn ti mt thi
gian ngn nhng tc dng th lu bn. Anh em khe ra v nng ng khc phc hon cnh. Ti vn
ham lm bo. Nhn dp Tt n, ti ch trng ra t bo Xun. Trc ht ti nhn ra ngoi gi cho
my tp giy hc sinh, mc tu v bt. Vic ny ch tri chng ti bn nh, th m tin li lt sang c
bn t ph n. C mt b ti hoa xinh gi c nhiu ngi ch , gi th sang ti xin tham gia
vit bo v ngh t bo Xun nht thit phi c phn ti ph n. Ti nh li ba s bo do ti
v. Trong sn nh t Ha L vn c hai cy bng lu nm, ang ma ng, bng rng ht l, tr
nhng cnh. Tc cnh ny ti trang tr ba bo Xun bng hai cnh bng khng l bng mc tu en.
Ch xun bng mc ni bt lm cho ba rt n tng v bao hm nhiu t. S bn, ph n
cng gp my bi lm t bo thm hp dn, phong ph. Ngoi ra, cn c bui din vn ngh v ti
cng thuc li din vin c hng v ng gi ph n. lm tc chng ti ly qun o g ra thnh
si em nhum hc n, kho nhum, kho chi cng mt v quyn r lm. Lc ny ang din ra
chin tranh Php - Xim v thc dn Php bt dn mnh phi ra trn. Chng ti dn dng v kch
t thi phn i cuc chin tranh . Phn i vic bt dn Vit Nam phi chu ng cht chc.
Tri t l mt gian nh di chng hai ba chc mt vi hai b xi mng v li i. Trong tri c by mi
tm mi t nhn, mi ngi c mt chic chiu v mt chic chn chin. dng sn khu
chng ti khu chn li, th dng lm cnh g th lm mn. B tr mt ngi ngi trn thnh ca s
vt vo ko mn, va canh chng ngi nh lao. H chng i tun th git dy b mn xung.
Nhm bn di thu dn ct ngay. o c trang tr sn khu th chng ti xp cc thng ng cm ri
ph chn ln lm bn, gh, lm k... th. V biu din nh di nn ch dn nh di c xem.
H bn tun tra n th theo s phn cng, mi ngi mt tay xa ngay hin trng. Cn din vin
th li vo gc tng ni t thng x. l hai ci thng kh ln, tha sc ng cht thi v ai i th
c phng nhn thy. in cng tin cho ti. V l trt t, ti phi qun l bng danh sch lm v
sinh thng. C quy nh nh sau, mi m c nhiu ngi dng ti th theo danh sch m iu bn
ngi i , cn n ch hai ngi th sng hm sau t h phi a chic thng i .
Sn La, hng ngy ngi t ra ngoi nh t lm vic. Nu i nht ci th su ngi mt xe b. Mi
39
Hi K Trn - Trn
xe ly vi khc ci ch v l c. Cn vic ch ci cho nh bp c tp khc. Nh th th c tm

c mt cy ci l tiu chun cho c tun l. V chng ti c nhiu th gi tm hiu dn tnh
quanh vng hay i khai thc hng. Thng l nhng anh em tho ting a phng lm vic ny.
Dn gi, Chng ti cng tch ly thnh qu ci thin i sng. Ngoi ba n thng ngy, t chng
ti cn t ra c ch mi tun c tic nh. Ngy ch nht th lm ph, bnh cun hoc l c ph
bnh ngt. Cn hng thng c tic to mng, min, mc nh, c c gi ch... chng thua g tic qu.
Phi tha nhn trong anh em mi ngi u, c tay ngh ca mnh, kho khu gi, kho t chc thl
h d dng thay i cuc sng t y. Ti nh c ln c nh ba trm con ngi cng chn mt ba
tht ch y nh kiu c sn tht ch ni ting by gi. Ba n dng n by, mi con ch to. Lm
sao m kim cho c tri. i nguyn liu i thm d ngun v ng gi mua trong dn. La hm
tri lt pht ma, h em o ti i lm nh mi ngy. Lc tr v cng lng thng o ti n t v
b bt bn. Khi qua cng thnh tt c lnh khm. Th m tp chy nguyn liu vn a ch qua trt
lt. Th ra trong s qung o ma cc anh em c giao nhim v ct cht ch vo ngi rt gn
gng. Lc qua cng h li kho lo sp xp thu ht lnh ch vo cc im b tr. Th l c n
ch lt cng m thm, n ni nhng anh em khng c giao trch nhim ny cng chg hay bit.
Cho nn nh ti khi thy l ch th sng st tht s, c nh t trn tri ri xung. Cc th gia v
cng theo ch vo y . Vic huy ng ngi lm khng kh. Va a ra li dm hi:
- Thng no lm ch!
Th nhao nhao ln, n hng chc ngi:
- Tao! tao! C tao mi thnh nha mn!
V h tht s lnh ngh. Cng vic ch bin tht mn no ra mn y, nu nng c m ru. Ch c
mi thm ta ra ngo ngt lm ai cng nh nc gii. l nhng tic trong ni b t vi nhau. n
ba tic tt anh em mi c cc cai ngc. C th thng qun n cng nh hi c nhng n c l
i v bi ra th chng ti cng sn sng i ph li. C hai bn u cha qun nhng cuc u tranh
gay gt trong nh t. Ngay trc ngy on chng ti chuyn ln th Sn La va tri cuc u tranh
c tn gi l Xp! l . Cuc u tranh n ra (ngy l3-5-1941) v tn gim ngc Sn La rt tn bo,
khc nghit. N c tnh y a t nhn v mi mt, hng khut phc, c nh tr th. Anh em
tuyn b tuyt thc. N u cng ho: Chng my nhn n th tao cho nhn ung lun! N nht c
my trm t nhn xung hm ca-s. Di ch c chc chic x lim cng mt hnh lang hp. Mi
x lim din tch khng qu hai mt vung. Khi chng ti ti anh em thut li rng, ch chen chn
ng, khng th no ngi c. vy n li khng cung cp nc. Nng nc v i kht chy
hng. May tri ma, mi ngi d qun o ra hng thm nc ri vt chia nhau hp mt. Ngy b
qu phi ung c nc tiu. Gay go th nn ngy m ca-s si sc ting i hi:
- m, Xp! l! Xp! nc ung (Chef, de leau)4[3]. l thnh l ting gi ca cuc u
40
Hi K Trn - Trn
tranh . Cuc u tranh ny khng thng li hon ton ngay sau , v cui cng khng chu ni anh
em i n phi a ln. Nhng v sau nhng nguyn vng ca t nhn tng bc n u tha mn.
Chng ti sau c hng thnh qu ca cc cuc u tranh trc . i c bo, n cp bo.
i t nu ly n, n cng tha thun. Nh thi Ha L, n bp nh thu th kh khng t ni. T
nhn t nu ly cn qun ngc cung cp thc phm, tnh tiu chun theo u ngi ri nhn ln
theo s t trong ngy. Cn c vo , n giao cho t tng s k tht theo u ln tru, rau th ly theo
s k vn do t lm, theo mc quy nh. Tt nhin.. anh em u chu b tay v vn t lm nhiu
rau v ngon nht. Anh em cng bit cch xoay s n cho tha thch. Sn La thi c my loi
vn rau: vn t,vn s, vn tri lnh. Mi vn cung cp theo i tng. Cn go th theo u
ngi, ngy l su lng hoc nm lng ri, tnh ra thnh thc, n bt cc bn quanh vng np.
Chng ti t chc xay gi ly.. Thc cc bn phn ln l thc np. Cho nn chng ti phi thi xi.
Ch c ngy tic ln mi c dp c n cm t. L thc np li c xay gi nn c s go di ra,
chng ti dng ct ru. Rt kinh nghim cuc u tranh Xp! l anh em ch n s tch tr
cc th sc ng u vi s tn bo ca k th. Ti khng r cc ng y lm nh th
no, nhng ti pht hin lc ti thy cc u tng, cc gc nh u c hin tng tr nc.
n lc nu ra nhiu ru qu, anh em tm cch tr li cho cc ngy l, ngy tt b phn ph trch
th tm cch du, cn anh em khc khng c phn cng th xem nh khng hay bit. Hai ln ti
trong s lin quan ti cng vic ct du. Ti ph trch nh xay vi my ci xay - nu nay th cng l
gim c nh xay kia y. Ti nhn thc vi nh mc: 10kg thc ra 7 kg go, 100kg thc lm ra 70kg
go, nhng thc t go thng nhiu hn nn xay gi c d hn 5 -7kg, cha k khi cn go cho
mnh chng ti g cn ng, thng cn di ra. Cho nn s d tch li c nhiu. Vic khing go cng
do t lm, khnh bng nhng n ng bng to, chc, di hai mt, ( ba ging, mi ging su by
chc phn). Bn trong chng ti thm ht mt th l mi ng l mt kho tr go. Khi ti ph trch nh
xay, ng Bi Lm lm th kho. Gia hai bn tha thun cch thc ly cp go kho. Khi ng Lrn
gi:
- i em tr tao my n ng my mn hm trc.
Theo lnh, ti mang ht ng sang. n hm sau ti ht tng ln:
- Anh Lm i! Cho mn vi n ng i khnh go
- Sang m ly!
ng Lm ht li.
Th l my n ng ti giao sang rng th nay vc v y go, cng chc cn mi ng. Nh vy khi
qun ngc v c h mc n ca t th chng ti vn c th n no gi sc.
Cuc sng nh t ca ch l nh vy, l mt th u tranh trc din mi lnh vc, cho nn
ngi cch mng phi bit t chc gii v c s lnh o ng n, kin nh mi hn ch c s
y a ca k th. Ti xin k li ci tt nh t Sn La nm 1942 sang 1943 ta hnh dung kh
nng t chc k l y. Bn thn ti trc tip tham gia v khng khi lc mt. Cng vic lo Tt giao
41
Hi K Trn - Trn
cho tiu ban x hi v vt cht. V h lm th no th khng ai r. Nhng gip tt thy hng tt c

chuyn v n n, c nh i ch tt bn ngoi. Tiu chun t mi ngi hai ci bnh chng, mt
na hay l mt phn cn gi, c c bng, mc, u xanh cng nhiu thc khc. Sut ba ngy Tt,
ba no cng l tic v c ru ngon. C ba trm con ngi u y nh th. Ngoi ra cn
em biu cai ngc v biu cc c s cm tnh. Ba ngy Tt, ch n ung vy, anh em cn t
chc nh t thnh mt ni vui chi, thu ht lnh trng, c dn quanh vng ti: Vui xun y tr
thnh hp dn nht th x. Cc sng bi, sng bc thu ht mnh s cai v lnh st pht nhau. Mun
nh bc y th phi dng tin nh t, anh em c php ng ra i cho khch chi c nh mt
ngn hng v c chit khu. Ban sng anh a 10 ng ra i th c chng 8 ng tin nh t. C
tin anh c th em chi bi, nh bc, ngoi ra c th mua cc th hng cn tin nh ru, bnh,
mt. n chiu anh mun i tin nh t ly tin lu thng th t l ngc li. Cch ny to ra mt
ngun thu ng k. Cn mt tit mc do anh Xun Thy ph trch l m nh hng c u. V c
bit l ch n vai tr tip tn cu khch. My cu p trai c chn ng con gi, tt tc, m
phn mi son, mnh mc o di, chn ng guc cao gt, cng mi chi, chuc ru, chng s
song, tn tnh y nh tip vin by gi. Th m cng c khch ra tr. C iu th v l, c mt ng
tn l Nguyn Sinh bit r ng Lam l tip vin trai gi gi m c m mn. Nguyn Lam ngi u l
tm c sn li t t, cn nh ghen vi bt c ai ngi gn Nguyn Lam. ng y l mt nh th, khng
r sau ng lm g, i u! Bn cn vy, hung h bn, lnh trng, quan binh cng hm gi, ham vui.
Chng ti cn t chc din kch bng ting php bn Ty xem.
Nh t Sn La cng c tri di khong 30 mt. Cch thc nh tri di Ha L. Cn tri hai gian
hnh vung rng vi chc mt v tri ba gian rng hn mt t. My ngy Tt, chng ti thi nhau trang
hong tri tht rc r. Tri di bin thnh nh ht. Tt c vic ch lm trong m ba mi tt l
phi xong. Cng vic li khng d.. Tng nh t th phn na pha di vn sn hc n, na trn
lu ngy khng sa sang qut dn nn rt bn. Th m sau mt m, ton b bin thnh mu hng
chy ch vng. Tri di thnh nh ht mang bin tn php Palace vi hai cnh hoa o giao nhau
ng khung trang tr, nhng lng hoa treo y cng lm cho mt tin thn rc r. Khng r ban t
chc xoay x nh th no m sn khn cng c mn nhung tht sang trng. Hi ti cng phng
vi anh Nguyn Lng Bng. l phng hai gian, trang tr th cng l hoa l vi cu i Tt. Trng
im l lm sao cho ci chung x trong phng chng mt ngi lui ti. Th l ny ra sng
kin sa li ca mn be v treo ln ci bin tiu phng ch r m li lch s na. Bn tri tp trung
th ci to thnh nh ht c u cng sng bc phc v mu en ca gii quan chc v lnh trng.
Nh ht c u vi bn hoa khi (trai gi gi) lm say m hao nhiu khch tnh, n phi ngc
nhin. Vi ti t b n lc y cha bao gi c ci tt no n, ngon lnh v hp dn n th. Cng
ngm ngh, ti cng phc s tho vt v ti t chc ca cc ng y. Cng c ngi lng khng,
nhng ni chung l ho hng vi s phn cng.
Thi chng ti mi ln th thng Ct X l chnh mt thm, ang lm cng s Sn La. Ct x ni
42
Hi K Trn - Trn
ting mt thi l tn dit cng v n p t nhn khng run tay. Tip n l thng Robe tr hn, c v
ngi Hu. M ny mang em gi theo trng con cho chng. Hng ngy nh t phi a ngi
sang b ci, qut vn, trng rau v gnh nc. Chng bt c c mt kp t gnh nc cho cc
gia nh cng chc, gim ngc, chn t chnh tr lm bi bp cho nh s, nh gim ngc v gim
binh. Vi cng s th mt bi mt bp, cn li l mt t nhn kim lm bi bp. Anh Nguyn Thanh
Bnh lc lm bi bp cho gim ngc ri gim binh. (Sau ny anh lm b trng b thy li). C
mt ngy li phi c bn t nhn, l nhng ngi c th m ng cng vic v quan trng hn
l phi bit ting Php giao dch vi chng, hiu c iu chng sai bo. Mt mi cng cao ro
cho d coi. C ln ti cng b sung vo i gnh nc, qut vn cho nh cng s. Chng hiu m
v Vit ca n ngh th no nhng t ra c cm tnh vi t trong lc chng n i lm vng. C em
th ly cm ngui bo chng ti n cho i. N bo
- Cc anh phi chu i. Ti thng lm!
Tt nhin chng ti khc t:
- Khng! Chng ti khng n. Cm chng ti cng v tm tt hn y ch.
iu chng ti mun n hiu l lng bt bnh. Ngy y chng ti mi 17 - 18 tui sn sn nh nhau,
c em cng cng la vi chng ti (khong 15 - 16 tui). iu lm chng ti bt bnh l n c nh l
lp ngi trn cao sang r lng thng k ngho hn. N cng bit chng ti l thanh nin c hc
nn cng c ve ngi, n nang. la tui chng ti th nhng chuyn lt vt nh vy cng thnh vn
gn ghp ch diu nhau, l chuyn tu gy vui ca tui tr. Cn nhng ng ph trch iu
hnh th nghim lm v cng chng l g cnh sng nhn c. vi bt thin ca gii ph n nh quan
chc. Cc ng y c cch khng ch h v bo v anh em, khng b sai phi, li dng qu gii
hn.
i khi cuc sng nh t Sn La l nh th. Cng c6 mt cuc tuyt thc ci thin tnh hnh sinh
hot trong t. Rt kinh nghim ln trc, cuc u tranh ny ta tnh to a ra yu sch vi s chun
b iu kin duy tr sc u tranh cho n thng li. Ngun nc cm hi c d tr dng. Chi
b cn b tr mt s t khng tham gia c th h tr. Ln anh Xun Thy khu tp trung, ng
ngoi lo nc ni cho anh em, anh cn lo c c nc u xanh, v nc tri cy cho s tuyt
thc.. V vy ti tham gia nhn n nm ngy m sc khe vn m bo. Thc t th kh chu nht
l ngy u, ci i c mun b gy ch u tranh. Sang ngy th hai c du i cht t nhng cng
vn day dt, phi gng qun lng ci i i. Sang ngy th ba th xem nh khng nhn na, khng
cn cm gic i v cng chg c nhu cu n. Ti cn mi m tham gia lm t bo u tranh vi y
tin tc st do, sng tc th ca tht l say sa. Hm cuc u tranh kt thc thng li. N ti tho
cm, vi cm gic hon ton kho mnh, bnh thng, ti ng pht dy v b ng qu ngay. Anh em
lin mng cho:
- Sao ngu vy. Nm my ngy nhn i ri vng dy nh vy, c cht cng phi.
Th mi r ci cm gic kho mnh nh thng l ch thi, cn v sinh lc th b nh hng
43
Hi K Trn - Trn
nng lm.
Sau nh bp dn cho ra. Nhn thy cho, ci i b nh thc, thi thc n ngay. Ti vn c bnh
li dom cha khi. Nhn c bt cho ti ph ph vi ci v hp nh sot gn ht bt. Va nut
xong th cho chy ra hu mn nguyn xi. ng l ti phi hp dn v nut t t th d dy v mt
mi hp th c.
Th l i t ti ca ti c hai ln tham d u tranh, mt ln nh t Ha L, ti trong ban ch,
o u tranh, ch c cm hi bng nc l nn rt kh chu. Cn ln ny th c s chun b kh
chu o nn c nh nhng hn nhng v nghe k Kmtum, Cn o, v em so vi cuc u
tranh l Sn La trc th ln ny bo tn c sc ca anh em v u tranh n thng li.
Chng 6
Ti ln nh t Sn La c hn mt nm. Vo khong cui nm 1943, bn thc dn Php c ch
trng chuyn dn mt s ln t chnh tr Sn La i Cn o. Cho n trc tt m lch, chng
a i hai chuyn v ang chun b chuyn th ba, ti phong phanh nghe tin nh vy.
Thc tnh, t lc b bt, t tng vt ngc chng bung tha ti. H thnh thi l n li tri dy. C
l cng l tm trng chung ca mt s ng lp tr hiu ng. Ti v Trn Dip, chng b L Minh,
rt tm u hp. C hai trc tui nhau. Dip tn tht l Khu, cng c mt cng ti trong chuyn
o hm vt ngc Ha L. Chng ti gn nhau v c bit l c chuyn ni vi nhau khng
dt.. Khu cng ham c truyn nh ti v cng lm tng tng kiu hc sinh. Khu con nh giu,
h hng cng giu nn bn vi ti v c ti nhit lit hng ng mt k hoch vt ngc n l
tn tin ly k. Khu c b ch tn Thanh, H Ni, m ti cng c bit. Theo k hoch , ch Thanh
s thu mt t du lch ln Sn La mang theo hai khu sng sn, hai b qun o sn vi y giy
t, ch tm ngh li khch sn tnh. n hm chng ti ra rng ly ci s bo ch a im hn n
chng ti. Hai a ln t thay qun o ri cng ch dng thng v H Ni!
d phng, chng ti cn mt k hoch t hin, i hn, nh sau: Ch Thanh cng mt ngi na
mang hai chic xe p ln Sn La. Vi xe chng ti s phng v xui. n Ha Bnh chng ti s
dng du vt mt v tai nn, ri ln vo rng. Ch Thanh i mt a im xa a i tip.
Khu cn phn chn bn l ra ngoi ri cha vi bt lin lc vi t chc m dnh hn mt nm tp
ci nga, nh bc, u kim, tp bi, bn sng lc c bn lnh cao cng i ph li mi tnh
hung bt trc. Chuyn ny cng ly k nhng ti khng bt bng chuyn vt ngc v t nhiu ti
tri qua hot ng qun chng hn Khu, d sao ci cht lng mn vn l gic m p. Thnh thong
ti li dn d Khu: Kim c sng lc, cho t vi! Cu nh by t cch ci nga nh!...
Nhng cu chuyn nh th ct cht chng ti li nh hnh vi bng, x xo khng thi. Chng ti lm
cc ng ch trong chi b lo ngi. V hnh nh c ngi theo di, tm hiu ngn chn chng ti.
Ri ng L c Th ch n ti. Khng bit ng t u n. Mt hm, ng Th v vai ti, ni
44
Hi K Trn - Trn
chuyn rt chn tnh, nh ngi anh dn d a em nh. ng ngh ti vo ng li vi iu kin

khng c manh ng, m nn tham gia cc hot ng khc trong t nh ra bo ch, lm cng tc
x hi..
Ma thu nm 1943, ti c chi b nh t Sn La xt kt np vo chi b nh t. S kt np li l
chung cho mi ng vin ti nh t Sn La sau khi qua th thch mt ln na. Va qua l thi k ti
ang c th thch m ti khng bit nn c loay hoay nh th. Ti tr li say sa hot ng theo
ch trng ca chi b.
n mt hm, l ngy 5-8- 1943, nh mi sng sm khc, cc ca tri t m tung chng ti i
lm. Ti tri Hai gian, cng ni anh Sao . Ti khng thy nn ca anh u c, trong lc c dy
nn cn nguyn v cha ai i lm. Khi xp hng im danh cng khng c anh Trn v anh cng
vng. V mt cc ng ch trong ban lnh o l v nghim trng. Ti lu s thiu t nhin ca mt
s ng ch khi ni ci. Chiu ti, bn cai ngc la chng ti vo tri, cu knh im danh. Chng l
v gin gi tc ti. Chng ti tm nm tm ba bn tn. Ti t hi lng vi s tinh mt sng ca
mnh.
Thc dn Php ly nh t Sn la lm ni giam t cng sn l c l do xc ng. Sn La nm heo ht
ho lnh gia ni rng trng ip, ng s kh khn, ngi Kinh lc c. Ngoi lnh kh xanh canh
gc t cn c mt s tri lnh kh v l dng ng bn th x. Chng nm chc h thng pha to
v a ch quanh vng. C c t trn l cc bn u c bo ng, trai trng b y i lng tng
khu sui lch rng, cc trm n lng c lp ngay mi li. Chng treo gii thng 100 ng cho
ai em c th cp t trn v, 50 ng cho ai bt c t trn. Nm 1942, ngay trc ca nh t,
ch treo u t trn tri khng b. y l hai ng ch t ng b trn, khng thuc thung th
a phng, khng ngi dn ng, khng chun b g c. V c hai b bt tr li. iu ch ch
khai thc l dn tr vng ny thp v chnh v th m v tr nh t Sn La thnh ra him tr. Ngay
sau chuyn cc ng ch ta va trn, ti l trng nhm t i lm vn. Trong tp lnh p gii c hai
lnh mi. Ti ln la hi chuyn h:
- Cc anh c bit chng ti l ai khng?
- Bit ch!..
- Cc anh c cho chng ti l ngi tt khng!
- C cho ch!
- Cc anh c thng chng ti khng?
- Thng ch!
- C ngi trn c bt khng?
- Bt ch!
- C cht u khng!
- Cht ch!
Trnh l nh vy, v ch khng b qua. Lp nh t Sn La, chng ly ngi Vit tr ngi
45
Hi K Trn - Trn
Vit, y ngi dn tc t ngi ra sc sn lng t trn nh vic theo mnh lnh ca chng hnh h
t nhn hng ngy.
Hiu r m mu ca k ch, cc ng ch lnh o hot ng by lu nay vn ng anh em, tt
c u hc ting Thi, ting Mng v i su vo qun chng tuyn truyn vn ng. Quanh Sn La
lc ny, nhn dn a s hiu v t chnh tr t ra yu thng t chnh tr v bt u xut hin
nhng c bit tch cc. ng hnh thnh mt s nhm trung kin trong cc ng bo t ngi.
Cuc vt ngc ca cc anh Sao , Trn, anh trt lt chnh l nh kt qu vn ng chnh tr lu
di, bn b trong ng bo, cng s chun b vt cht kh chu o. Li c ngi dn ng thnh
tho. ng tic l khi anh Gi - ngi dn ng- tr v b l, ch m hi anh mt cch hn h.
i vi chng ti, bn cng s, gim binh, cai ngc ra sc khng b, tc nhiu quyn li. Chng ti
u tranh tuyt thc nm ngy. Chng phi nhng b tr li ht.. Sau cuc vt ngc v u
tranh trn, chng ti chun b n Tt ma ng nm 1943, cng to nh Tt trc nhng ly n lm
ch yu. Ri thay cho ti, n ngy tin to qun ln tri th ti li b kit l. My nm trc, tuy c s
rt nhng cha bao gi ti phi hng cho cu t, song my lu nay ti st lun v n lc ny
nh kit qu hn. Hai ba ngy i kit ti phi nm mt ch. Gip Tt c cht t, ti nhc chch n
cho. ng lc bn cai ngc vo lp danh sch t chc mt cng voa v xui. Chng chn
nhng ngi n nng. n ti mi lm nm, d nhin khng trt. Bit th ti rt thch th d ang rt
yu. Cc ng ch lo cho ti, khuyn ngn nn li. Ti cng khng nghe. C anh qu lo cho ti n
gp bn ghi tn bo ti ang au yu. Chng n hi ti:
- Yu th no? C au chn khng?
Ti bo khng, th l chng bo i c v ghi tn vo danh sch. Anh em ngao ngn. Hm ln
ng c ng ch n bt tay tin ti, bo:
- Nu c tin l c ngi cht dc ng th chng tao c truy iu my nh!
Lc ny ng ch Tn Hiu yu lm ri. Anh phi ring mt x lim. Anh em thay phin c ngi
ra trng nom anh. Khi on ln ng anh mun ra sn tin. Hai anh du anh ra gia sn, anh
gng vy tay nh dn d chng ti. Sc anh gn kit ri. c my ngy ng, ng ch Qunh, l
b th chi b i ng ni vi ti: Tao a my gia 40 ng y, tin ca chi b y. My trong
danh sch chi b b tr cho trn doc ng. My l ngi th t c ch nh. Nu ch ba ngi ra
th khng c my. Nhng c gi tin khi m dng. Ti nh m c trong bng. Sng v c
trn, nhng ti vui sng hn c l thy mnh c chi b tin cy. Ti thy mnh quan trng hn ln.
on t vn bnh thn chuyn v xui. Ti ch c thng bo l n Sui Rt s c ngi bit
ng, chp c hi a nhm ngi c ch nh i trn.
p ti on t l mt tn quan ty, cao ln ph bng, cn th nng. Xem chng n t quan tm n
trch nhim. Thy ti m yu, n cho ci mt con nga i kp tp kho. Nh th, n Mc Chu
th ti bnh phc c. Chng ti mc qun o t c ng s PS Sn La , tng i mt b xch c tay
vi nhau. Xch c l c th ni rng hay thu hp. Thng thng chng xch mt th by nhng
46
Hi K Trn - Trn
nh vy tay rt au, thm ch cn t mu. thun tin, chng ti u tranh chng xch cht lm t
mu. Xch mt th tm th tay b c th rt ra c nhng anh em cn i ni ra n mt th
chn th mi. Thng Ty v lnh cng mc. Chng hiu bng d thng ty ny ra sao nhng hn
ni: Ti tin l cc anh khng trn. Cc anh ng lm kh d cho ti... Sui Rt l mt th trn nh ven
sng , vn l ni n a nhiu on, chin s cch mng i y qua y.. Dn c gm c: ngi
Thi, Hoa kiu v mt s t ngi Kinh. Chng ti c chun b mt s cuc tuyn truyn trong qun
chng. S c ng ch tho ting Php bm st tn quan Mt. Cc ng ch khc i vo qun chng
theo ngn ng nm c. Bc vo th trn, on s ht cc bi ca cch mng ca Vit Nam v
Trung quc.. on cng quyt nh: Khng mua bn g, v mua th dn khng chu ly tin hng. Bui
chiu khi gn n Sui Rt, ng ch Qunh n r tai ti l: K hoch tht bi . V sau ti c hay,
ngi nhn dn ng cho chng ti bo rng: lu ngy khng qua y nn qun mt li. Ngi
l ng Chng, c bit danh l Chng go . Ha L (H Ni), t nhn khng c dng th g
khc ngoi ci go da n, ung. V vy mi ngi u c go ca mnh. Ngy ti mi vo
cha c go, phi n bc. C ngi mch bo: Anh Chng c go tha, li m xin. Ti bn l php
gp anh
- Tha anh, em cha c go, anh cho em xin mt ci.
- Tin s b a no bo my th?
Ti ngc nhin tha:
- Cc anh ni anh cn tha mt, bo em ti xin anh. Em thiu go tht m!
Mi v sau ti mi hiu: anh y b bnh sa , di nh ci go to. Anh em a gi l Chng go , xui
di ti...
Nghe ng ch Qunh ni, ti nh ln xung vc su, bng hong, ng ngc. n m khuya, phn
au bun v k hoch trn tht bi, phn xc ng trc tm lng ca nhn dn th trn i vi anh
em t, ti khng ng c. Nm trn trc tng cao ca l ct n lnh kh xanh ngay cnh b
sng. Tri lnh, trng sng. Dng sng lng l mt di bc hoang vng. Gia m khuya, t mt
chic thuyn trn bn vng, le li ngn n con, ct ln ging ca sa mc nh sau s ni lng vi
ti.
Sng hm sau, lc on chun b ln ng, ng bo Sui Rt ra tin rt ng. Li c dp chng
ti ni vi mi ngi v mc ch u tranh ca mnh v cnh sng ca ngi dn mt nc, s c
c ca thc dn phong kin cng nhng sch nhiu ca lnh trng, quan li cng ho, chng ti
ku gi on kt cu nc. n lc ny nhiu b, nhiu c ly o thm chm mt. C ting nc
n. Tnh cm gia b con v t nhn nh rut tht.
n ch B, ti cm thy c nh nhm hn. Hu nh ti xc nh li quyt tm mi, cng cc
ng ch trong t tch cc hot ng u tranh v hc tp, ch thi c khc.
Ch B cch Sui Rt 12 km. Chng ti n sm, nhng c lnh ngh m , t ng qun
ch, lnh gc bao quanh. Chng ti cng khai b xch ra v tng ngi t do i li trong lng ch. Ti
47
Hi K Trn - Trn
thy mt ngi t tho tt dt ca anh ta, ly o len, qun trng mt ra ngoi, ri th tay vt mnh vi
ghi s v i ra. Ti i mi, mi lm ri hai mi pht khng thy anh tr li. Ti tm ng ch
Qunh, b th chi b i ng, bo chuyn ny. Anh lp tc c hai ngi ly c xin i mua bn, c
lnh i km kim tra xc nh chuyn. Mt lc sau, hai ngi tr v bo co l c trng thy bng
ngi t trn vt ngc c sang bn kia sng. Ngi t trn y tn l Li. Sau ny hot ng,
ly tn l Nguyn Chng. Ngay khi hai ng ch i iu tra th anh Din n bo ti: chng my xem
ngh vi thng Qunh t chc trn i mt chuyn. Anh Din - tc Trn C - l mt cng nhn xe
la, tr tui, hng hi, thng thn, ni t lm nhiu, vn rt thn thit vi ti. C nh anh ang ni
thay ti nhng iu ang pht sinh trong lng. Phi tho ci s lng , cn tnh hung th phi tu c
ng ph thi, khng th no c mt k hoch chi tit y c. Nh c my c pht ng, ti
lao ti ng ch Qunh. ng ch Din cng i theo. Anh Qunh ang suy ngh cch i ph vic c
t trn nn l v xc ng. Anh c tt nhng lc ny sinh ni lp, by gi cng lp tn:
- c. . . tao cho chng my i! Nhng... c thng no... bit ng khng?
ng ch Din bo: Tao bit. Tht tnh anh mun nhanh chng ng ng ch trng, nn ni liu.
Nhng s mo him ca anh li rt c vic...
ng ch Qunh ni ngay:
- Chun b i ngay, , Din v thm (tc ng ch Nguyn Khang).
Anh a cho Din my chc ng v cho c ba mt gi thuc k ninh, paludrine...) anh Din bng
ni:.
- Ny! Hay l Qunh i i, thng Qunh ra na tt hn.
ng ch ni lp nhiu qu... kh lt. Ba thng ... tao li... i ph .
Din bo:
- Th th my i, li hn. Tao li ph cho!
ng ch Qunh gin gi:
- . ai... ch mun ra. Nhng tao l... b th chi b. Tao c trch nhim... i ph. Thi i i. Mun...
m n by gi!
ng ch t nhin du dng cn dn: Cn thn nh. Tao a thm b qun o y!
Ngay lc , tnh th khn trng chon ht mi th. Nhng sau ny c nh li l lng ti bi hi.
Anh Qunh cng l cng nhn nh anh Din, khi cn hnh ng, cc ng ch t ra dt khot l
thng, t vng vn s ring t. Chng ti hu nh khng c g phi chun b. Ti c m gi ln
cho hai chic o phng khi lnh th chic o len ti bn ly tin chun b trn, cn chic o v sinh
ti mc trm ln chic o c s. Qun th vn l qun nh t nhng ch s phai i nhiu. Anh
(Khang) ch tay ln qu i, hn: Tao ln kia thay qun o. Ra cng i nh!
ang ba n, ti nut tru tro vi ming v ku au bng chy ln i. Anh Din theo st ti. Quanh
qun mi trn i, chng thy anh m tri th sp ti. Anh Din bo: C ra b sng ri tnh
sau. Tao cng chng bit ng! . Loanh quanh mi ht qun ch - ni anh em ang n cm, li n
48
Hi K Trn - Trn
nh hng. Bng nng nh c la t. May sao khi xung mt li dc thy thp thong dng sng.
Chng ti hi h vt qua bi rm ra ti b, nhy cu trn bi ven sng. Va t chn ln bi ct
th anh trong b qun o anh Qunh va cho, t trong bi nhy ra gi:
- Ti my lm g m lu th. Tao ch st c rut. C 3 anh em i dc sng, tnh mu k vt tip, th
c ting gi t mt chic thuyn nh ang lng l gn .
- Ny c v ch Phng khng?
Chng ti lin bm ngay ly chng ng ny: Chng ti mc c gi v ln thuyn. Thuyn ny ch
khch. T bn Phng Lm (Ha Bnh) ln ch B, nay ang xui dng. Trn thuyn ch c hai v
chng ngi li. Chng khong bn mi tui, gy g t chuyn tr, t quan tm n xung quanh. Ch
v chng ba mi tui khun mt trn, nh, ming vt nc tru cn ch, mt sc so. Mi vic trao
i vi chng ti ch lm ht, quyt nh ht...!
Ln thuyn, anh Din phn cng: lm t trng ph trch ni b v lo chung, ti lo ngoi giao,
giao thip. C l anh Din thy ti hay ni nn giao nh vy. Cn anh th chu trch nhim k hoch
hnh ng i ph. Phn trch nhim xong, ti sang khoang sau, ni ch v cm li v cho ni
chuyn. Sau khi hi mua my ming sn luc n th lin b ch hi dn
- Cc bc c i khng! V Phng Lm ri i n na? H Ni ln ? V vic g y? ch B hay
t Sui Rt v?
Ti lng tng, p ng, c bn ln v b bt ng. Anh Din ti g cho ti.Ri ng ch p phc ra mt
ci cnh ca chng ti l c ba i lm thu cho mt gia nh ngi H Ni chy my bay Nht, tn c
ln ln Sui Rt. Chng ti chy c cho ng b ch a ln Sui Rt hm kia. Nay tr v tip
tc chuyn chuyn na...
Ch li m tip nhng cu hi i vt chi tit. Chng ti phi by k hon binh, vo khoang trc
bn tnh vi nhau. Th l ti mt chc ngoi giao. ng ch Din kim lun c. Anh Din tr li tip
tc cu chuyn ra v tin cn ch li lm, tit l iu b mt ca nhm: Chng ti bun thuc phin
lu. Trnh oan nn phi i ng sng. n Phng Lm, chng ti mun v thng Sn Ty. y
l chuyn i d ng thy c th c. Nu ch tip tay vi chng ti on ny trong cc chuyn i
sau th hay qu!
Ch li ging snh si:
- Bit ngay m, vi tha che mt thnh. Tin nhau ni thng th c hay hn khng! Thot tin ti
cm thy khng bnh thng, khng bnh thng. Ri ch truy chng ti xem ln ny c mang thuc
theo khng. Ch ni trong khng:
- Ch ngi mang thuc phin th ny cng qu cng phu y! Chng ti phi th c, ri mi ch
c khm, mi lm ch ta tin...
Cuc m phn tr thnh thoi mi v kt cc nh sau:
1/ Ch ng ngay m nay ch chng ti thng ti Trung H. Ch bo khng nn v tn Sn Ty
nguy him. n bn Trung H c ng tt i Sn Ty an ton hn. Anh chng phn i, ch lin
49
Hi K Trn - Trn
bo:
- Thi v bn Phng, b my v nh ngh. Ti bo cu n i thay. n ng n ang g m t!
Anh chng ng ngay.
2/ V chng ti qun o li thi qu, ch li cho mt b qun o c ca chng, mt ci m v ci
knh rm
3/ Ch bt chng ti nm im kn vo trong khoang. Ch ly chn ca nh ph cho chng ti v dn: C
g mc ch y i ph.
4/ Sau ny c li phi chia cho ch ta mt na. Chng ti nm trong khoang vn cha yn lng. C
iu l ln thuyn th c khc g c trn tht. Chng cn cch g khc. Ch cn nm mt ch l ch
ny quen bun lu v hm li. Vai m chng ti ang ng cng l do ch nghi ng. V ci m, h
hi ca ch ta khi by mu tnh k, lm chng ti c th yn tm.
Thuyn ti bn Phng Lm trong m khuya. T xa chng ti nhn ra c vn thuyn ko di v
trn b cn le l nh n du qunh vch thnh vt di lng lnh trong dng nc. Thuyn va gh
th c ting qut: Hm nay cm ngang y nh! Ti nm trong chn hi vng ra:
- Sao li cm ... o...?
- T trn.
Lnh tot ngi, chng ti bm nhau. Ti nhanh nhu hi tip:
- T g trn y.
- T chnh tr ch t g!
Trong chn, chng ti bm nhau lia la, c v hong, ngh cch ng ph. Ti bt ra hi tip:
- C nhiu khng?
- Tm tn.
Cu tr li dt khot th lm ti th pho nh nhm. Chng ti bit chc l cc ng ch Ha Bnh
trn v ti y cng c mt nh t. Thi k ny ng c ch trng t chc cho t trn ra ngoi
thm cn b lnh o phong tro ang ln cao. Chng ti ang phn chn th ch li gh vo th
tho:
- bo cc b nm im sao c lo nho mi!
Ti th thm hi ch:
- Ta tnh sao?
- Ti gh bn chng ti ln. Xong ti li ln thuyn dc theo vn i tip lin.
Chng ti thuyt phc v chng anh c thu xp i ngay Trung H khng l vic. C hai ng .
Chng ti lo anh chng ln bn l ni l chuyn. Ch v t ra rt thnh thc cch gh bn, cch
lch vn, chng my chc thuyn thnh thang lt gia ging. Ti vi u vo chn nh mt
gic. Chc hai anh th ng t hn.
Thuyn cp bn Trung H vo lc cha sng r. Ch li vn cn thn cho cp thuyn ngoi bn, ch
li chng ti trnh n lnh oan Trung H u lng. Chng ti tr tin gn nh gp i vi li
50
Hi K Trn - Trn
cm t nhit thnh. Trc khi ln b, chng ti thng nht vi nhau v trang phc ca mi ngi.
Lc ln n b, ng ch Din vi tay ly ci nn ch li ang i trn u ging na a na tht:
- Ch cho ti mn ci nn lm k nim chuyn i nh!
Ch li nh do d. Anh ni thm:
- Thi m! tic nhau lm g, cn lm n vi nhau nhiu.
Anh bc ln b. i mt on, anh gii thch:
- Tao phi xin ci nn v ch mi c mt ci m. C thm chic nn, vi ci knh rm ci m mua hm
qua, thm v t nhin cho mi thng. By gi ng s thng thuc. Chng ti tnh tin t trn
cha v ti y. Cn tranh th vt th x Sn Ty sm, n Phng r vo cha Thy. Ti , anh
Din lin lc vi c s c. Nu tr ngi th v H Ni, anh Din lo liu vic n , Chng ti i xe ko
mt on, gn n Sn Ty xung i b qua th x, qua ca thnh Sn Ty, gp mt ton t o xanh
ang ra tay bn thnh ho do mt lnh kh xanh cai qun. Hn thc gic, qut tho. Mc, anh em
c k c nh khng nghe, khng thy. Tn lnh cm roi qut, lm no ng c m. D bit l t
kinh t, nhng chng ti van mi lng.
Chng ti cm thy vic mnh ang t do i li l khng tht v cnh sng p bc, nh p ang
ch n mnh. Chng ti lng tng tm li r H Ni. C ba c tnh i st nhau trao i th trc
mt xut hin mt c gi bn qun trng o l-muya mu hng, che d tha tht bc. ang lng
tng, ti cng ci bo:
- Ka, ka tin ni hin ln a ng y. C i theo! Qu nhin qua mt li r chng ti trng thy
ci bin xanh ch ng vi ch H Ni. Khi th x mt qung, chng ti ln xe ko i Phng, ri r
cha Thy anh ro bc ln trc vi li hn n cha Thy vi k hiu giao c. Chuyn tr
tru l c anh Din v ti u khng bit cha Thy nn c l ng i dc lng my ln. Chng c
cch g bt lin lc, ti hut so mt bi ca cch mng cng chng kt qu g. Ln mi s b nghi
ng, hai chng ti gh qun n bnh tr ba ri tm ng i tt v H Ni, lng bn khon v hon
cnh ca anh . Chn gi ti n cu Giy, chng ti thu xe i Khm Thin, tm ti nh cu anh
Din. n mt tp nh l lp xp trong ng ch, chng ti g ca m t ng gi tc bc ra m ca.
Nhn ra anh Din, ng ng vi ca ko c hai vo trong nh, m ly chng ti xoa u vut mt...
Chng ti ni r hon cnh. ng c bo th th c li y cho yn n. Chng ti c ng mt m
u tin cy thoi mi nh nh mnh. Th l c th tin chc cuc trn hon thnh. Ch tic khng
r anh ra sao.
Chng 7
Ha ra t c ci gian trun ca cnh trong t, thot khi nh t li c cnh gian trun ca cnh
ngoi t. l s gian trun lin tc ca ngi cch mng khi cha cp c chnh quyn, khi
nhng ngi cch mng ch mi l nhng m la le li trong m dy c, ch da vo vng nh
51
Hi K Trn - Trn
sng nh b ca mnh m sng v hot ng. My ngy t do u tin ca chng ti y nhng ni

gian trun, v chng ti mi ch thot c ci lng b, song cn b giam cm trong ci lng ln ca
ch ngha thc dn. t nc u c t do! ng ch Din t k hoch bt lin lc trc ht nh
ng cu tm ngi em giai h ca ng ch Din vn l mt cng nhn gic ng c hot ng t
trc, nh anh qua t chc c s ni vi cn b, bo co ln thnh y ri ln x y. V trn ra
khng c s b tr trc ngoi, nn x y v trung ng phi thm tra rt k. Chng ti phi vit
tm tt bo co ni r cuc trn, h tn v ngy gi. Sau trung ng nhn hi li my iu
kim tra thm, lc y mi c chnh thc bt lin lc. Chng ti phi ch i nh th n nm hm.
Nm ngy chng ti trong nh ng c. C cho chng ti n ung rt y . C cho l trong t
th n ung kh cc lm nn c thng mun b li cho cht t. Hn l ng c phi tn km v chng
ti nhiu. Chng ti c c cho ung bia, n tht ln luc, tht g rn, trng ming bng bnh rn.
Chng ti nh li hi Ha L, nhiu lc thiu thn ngi tn vi nhau v cc mn n ngoi i cho
thm. C anh theo di cc cuc tn gu ri chp li trn giy gi thuc thu thp c, thnh
c tp dy ti trm trang.
By gi trc s sn sc ca ng c, ti thy tht tha mn, ch cn ngh n nhng ngy hot ng
sp ti thi. Nhng kh thay, my ngy ti b kit l. Chng ti trong mt gian bung nh, rt
nh vi mt ci ging c. m m ng trn ging , k cng tin. V gian bung ngay cnh
ng nn chuyn h vi nhau u phi ni thm, Chng ti khng c ri khi bung nn i tiu
tin ngay thng tro gc bung, n m s c ngi a i gip. Xt n thun v mt ni
n chn th c th ni chng ti va thot khi nh t li phi chui vo mt ci ci.
Nm ngy va bc bi va nng rut ri cng qua i. Tuy c b t tng hn thi nh t Sn La,
nhng li c s hi hp ca s ch i. Hn na c sng gia nhng ngi thn thuc, gia
nhp p ca cuc sng i thng cho nn s bn chn tht kh t. Chng ti nhn c tin nhn
ca anh H. l cn b ca Trung ng thi v vn l ch quen bit ca chng ti. Anh nhn chng
ti, hn gp gn Cu Giy vo mt bui sng sm anh dn i. Tri i! Mng qu! Chn tay ti
c run ln. V c vi ng ri! Chuyn ny th tha h hot ng. Cch mng ang cn. Dt khot
l c th sc hot ng. Chm dt nhng ngy ngi trong t m m tung c ao... V c vi
ng ri!.... u c ti c rn ln nh bc la. Th l chng ti sa son ra i v t bit c ch nh.
C khng du ni s xc ng. C mng cho chng ti gp c ci g qu ln lao v y b n
vi c, nhng li khng mun chng ti ri khi mnh, iu m c tha bit l khng th c.
Tin chn chng ti ra ca, c khng ni g c. Ni lng mnh c trt ht vo nh mt nhn. Ci nhn
ca c ni ln ni lng su kn tht kh t ht.
Sng sm hm , tri cn ti, chung ti ri cn nh nh ra i. Ngoi c khng ai trng thy.
Bc ra ng, chng ti bng khung nh i vo nhng ni xa l. Cha c qun o no khc hn,
chn vn mang i guc mc. u tc th lt gy, m chm c mang tai. Bnh kit l ca ti li ti
pht. Sng r mt ngi, chng ti ti ch hn. B con trong vng ra ng lm. Ti mt i ngoi
52
Hi K Trn - Trn
ngi lu qu. Anh Din c th b trn ng ch ti. Bng nghc nhng cu ni l tai:
- Tin s b n, ch ch m n sn ca ngi ta.
- Ca y c phi cho n vo n cm mm Ha L. C v v ngi th kia ri p ca ngi ta y.
- Cho n ra ch...
- Sao li cho n ra ch..
- y ch hm nay ngi ta chm my thng n cp y m.
Th l chng ti bit r nhng iu h ni nhm vo ai ri. Bit khng th ngi ln na, c th gp
tai ha bt ng. Trng chng ti vi u tc v qun o khc thng ngi ta d sinh nghi l qun
n cp lm. Chng ti tt guc cp nch, ly dng iu thn nhin i khi ch . Gp c anh H.
Khng c iu kin ko di vic trao i chuyn tr, lt sau th anh Din v ti mi ngi i mt ng.
Ti c gp ch Su ngay. Vc ngi nh th ch t ra rt nhanh nhn tho vt. Va gp, ch gi ti
l cu ti gi ch l ch, thm tm ti vui mng nh c gp ch hin ca mnh vy. Ch bn chic o
di nm thn rt kho, ra v con ngi quen bun bn ngc xui tt ti. Gp ai ch cng cho hi,
ti phc ch c mi thn quen rng v ti theo ch cho hi mi ngi. Thy c ngi t m ngm ti
th ch on gii thiu:
- y hm nay a cu n mi ngc v sang bn sng chi chc lt. Kh trn ngc v ch bit
n mc g, n li thi lch thch nh dn thua bc y. n b sng Hng, ch tip gip gia H
ng v Phc Yn (vng Chm) chng ti xung ngang. Nhn sang bn kia sng, ti hi cht d
khi thy trn b c ngi bn o di thm qun trng che i i li li. Nhng lng tin tng hon
ton ch Su, ti vng tin ch thng thuc vng ny, thy ch vn thn nhin vui ti.
Ln ti b, khi bit ngi mang kia l ngi i n. Vc ngi nh nhn, trn cao da trng, anh
cho chng ti, thm hi qua loa ri dn ch Su t iu. Sau chng ti chia tay. Ti yn ch l
mt ng ch a phng, chc l mt hng s hay l mt trng b gic ng trong lng . Ch
Su dn ti vo lng Hi Bi (cn gi l lng Bi). y l c quan nm ch kiu nh trm x ca ta
ngy nay vy. Ti tng s n nh mt ng ch hoc mt gia nh cm tnh, gic ng cch mng,
ti s c sng ti thoi mi, t do, c th ni mi chuyn nh nh mnh. Hi cha vo t, ti
tng sng nhiu gia nh nh vy. Nhng dn ti ti ch Su thn nhin gii thiu nh sau:
- Gi cc c cu n vi hm. Cu n mi ngc v. y vi hm ch ng C y, cc c !
Ch li dn ti thm: Khng c tuyn truyn g c... v gia nh ny khng bit g u . Ti hi gng th
ch ci v bo: Thi, cu c bit y vi hm ci . Th ri ch i. Ti cm thy b v lo lng,
khng bit xoay x ra sao. Ti bn gi m nm l trong bung v trnh nhng i p c th nguy
him. Th m ti li m tht, li tip lc i l.
Gia nh ny gm hai ng b gi. ng lm rung, b bn cm ch Bi. Ngi con trai trc mi
su mi by tui, cao ln, kho mnh, nhng v ngc nghch tht th. Anh ta c v ri. Ch v c
v nhiu tui hn, xinh gin, chm ch lm lng sut ngy. Sut ngy ti nm trong bung cn c nh
i vng. Ti ti ti ra ngi ung nc cng c ng. C rt to ln, khe mnh, t li. V chng ngi
53
Hi K Trn - Trn
con th c nh s ngi l ngi l bp. Ti c nh cho mang ci tn l anh hai bun g. B c

i lc hi thm sc kho ti v hi chng bao gi ng c v. Ti khng r v kch ch Su sp xp
ra sao nn tr li qua qut. Bnh l ti b ngy cng nng. nh p dng kinh nghim bn thn nhn
n vi ngy, sau ch n cm vi mui nh hi Ha L vy. B c thy ti khng n cm, bit ti
b l nn thng lm. C kho tht nc bo n, ti khng n. C phn nn l sao l th, khc kh gan
gc n th. Cng v thy th m c gia nh c cm tnh c bit vi ti.
My hm sau ch Su tr li. C nh phn nn vi ch v chuyn ti n cm mui, khng gia nh
sn sc. Ch tt ti i ly thuc l v bo. Anh Ton sp n giao cng tc. Nghe ging ch ni n
anh Ton rt tn trng. Ti yn tr anh Ton l cn b quan trng lm. Lng phn khi, ti ch i...
Th ri anh Ton n! T ra anh Ton l ng ch bn o di thm cm hm n ch ti b sng.
Ti khm phc cch hot ng ca cc ng ch y. Trc y ti mi ch bit mt cch hot
ng c in: i li th mang qun o nu rch, cn th phi tm nh ng ch hoc nh qun chng
cch mng. Cn y th tht l mi m, nh mt b hng cm khng hay bit g v cch mng,
i li th n mc qun o kiu l dch trong lng...
Gp ti, anh Ton lin hi:
- Anh c bit ch khng?
- C
- C c nhanh khng?
- c c.
- Th th tt lm! Anh lm cng tc thanh nin nng thn th tin ri.
Lc da ti en xn, u tc cp cp, trng v cc mch rt hp vi nng dn. Anh hn hm sau s
gii thiu ng ch cn b ph trch ti n giao cng tc. Sng qu ti ra ch ct tc v chun b
ln ng.
Lc y ti vn cha bit anh Ton l ng ch Trng Chinh.
Hm sau ch Su v ti i ra khi lng, c dc sng Hng n cy go Ba anh Ton gii
thiu ti vi ng ch Kim (Tc Ng Th Sn by gi. Anh Kim chnh l bn hc vi ti t ngy
cn b. Anh l ngi lng bn cnh. Khi anh Ton v ch Su quay v mt qung xa, ti v anh
Kim mi ph ln ci vi nhau. Ti vui sng b ly c anh gh tai gi tn cng cm ca anh m
chi mt cu. Anh Kim cng lm nh th vi ti. Chng ti ni vi nhau bao nhiu chuyn. Anh
Kim cha h b bt, ch mi b bt ht nhiu ln...
Hm bn ti i mt mch t vng ng Anh gip sng Hng ln tn lng Kha Sn thuc huyn
Ph Bnh (Thi Nguyn) c l n 50 cy s. Ngy i u tin ny ca ti tht l gian kh. T tra tr
i ti mt qu, hai bn chn rt nh phi bng, i au nh dn, cn bp chn chut rt cng li. Ti
c xin ngh lun. Lc u th c mt hai cy s, v sau ch gng c 500m l qu sc li xin ngh.
Anh Kim i kho qu, ti trng m thm c nh anh. Tri chiu c hi cn bao xa anh li ni:
Cn 3, 4 cy . Ti mt, mi ln hi anh vn bo cn 3, 4 cy. Ti st rut hi: Th y c c s
54
Hi K Trn - Trn
khng? cho t ng nh mt ti mai i, khng c t cht y, khng th no i c na! Anh Kim

li ci v khuyn khch ti. Ti t ngh yu cu nh th l v l nn cng ci. Li nghin rng khp
khing bc theo. Mi bc i bn chn nhc nhi nh sp v bc ra, hai bp i nhc nhi nh b
gin, cnh chu n dai dng kh ht ni. Trng thy trc mt mt vt en di, c le li mt nh n
nh om m. Anh Kim bo: Kia ri! ti mng rn. Nhng ng th c nh l li xa thm na.
Ti nghin rng m bc, mt khng ri con om m ming nhm tnh: gng hai trm bc
na... gng ba trm xem sao... Khi vo ti nh, bc qua ngng ca ti b nho ln ci rm,
nm thng cng vi cm gic: thng li hon ton .
Va nm. ti va cho bc ch nh. y l ci tri nh ca gia nh bc Hiu, mt ngi min xui
ln y. Tri ch c c mt cn nh, xa cc xm v bn ba rng thng. Tht l l tng ng
c quan thi . Bc Hiu v anh Kim lin pha ru vi mt ong cho ti ung. Ba cho sao m
ngon vy.
K t ngy nm gm ging ng ch Khm Thin ch i bt lin lc, ri nhng ngy php phng
nm n cm mui lng Bi bn sng Hng, n hm nay c nm y mt cch hon ton yn
tm v mi mt, v mi chuyn. R rng cuc vt t ca ti thng li hon ton! Th l vi ng
ti chin thng bn quc trong ci lng b v gi y vi ng, ton dn ta nht nh s p
tan ci ci lng ln ca ch ngha thc dn Php.. Nhng con chim s lng phi c bay xa.
Chng 8
Chiu ngy mng 9 thng 3 nm 1945 ti c vic v nh anh T. C s cch mng lng Ngc Giang.
Mt cn nh l lp xp ti tm, np mnh trong mt vn chui rm rp, nn nh m thp, hi t
bc ln hi v lnh. Ti n gia lc anh ch T. v hai chu ngi quanh mm cm. Gi l mm
cm, theo cch ni thng thng thc ra ch l ci mt nh, vi mt t c chui rau sam v rau m
luc. Anh ch cho n ti nim n. Trn khun mt vng sm, hc hc, rn reo ca anh ch, i mt
v n ci vn nh ln mt nim tin tng lc quan v tnh cm thn thit. Cc chu yu qu khng
th nhy n vi ti c. Ch n khi ti ngi xung gn bn, cc chu mi xch li gn v ng u
vo lng ti ti v v. Hai anh ch vn v mi ti cng n cm. Thng thng nhng gia nh c
s v cn b cch mng u c mt tnh cm c bit thn thit vi nhau nh rut tht. V vy ti
cng cho ko, vui v ngi xung ngay. Anh lin xoay ci mt cho mn rau quay sang pha ti
ngi. Trong ba n c chui, rau vn l mn u tin cho cc chu, nay anh ch dnh u tin i
khch l ti. Ti dt khot cc chu n, th l ci mt c quay i quay li, ch nhn ti nh van ln
ti nhn i. Thy vy ti gp rau vo bt cho hai chu v d cc chu n. Anh ch bo: Chng n n
ri . Ti hiu thi bui ngn rau di cng chng m n, ni g n d dt. L vi ngn ran
a i y li, l rau tnh rau ngha, bin hin tm lng v cch mng ca anh ch T., ca tng lp
nng dn ngho kh. Thi k y, nhn dn ta ang lm nn i. C chui, rau di cng khng c
55
Hi K Trn - Trn
m n. Khp cc ch ven ng ci ln, b , i n u cng thy ng bo mnh lch thch ko

nhau i n xin hoc nm co qup i cht. Dc ng, hu nh ngy no ti cng gp cnh cht i
th thm. Trn ng r v nh anh ch T. ti thy trc mt bi c c mt cun chiu rch, bn
cnh l chic b thng v chic gy cn vt chng ch. Lt chiu ra, ti nhn thy mt ngi m m
a con. C hai u kh t cht cng t bao gi!
Ngi n c chui vi anh ch T. ti c nghn c v nh li cnh tng dc ng, v tnh cnh anh
ch T. v cc chu b. Ti cm thy yu cu ca cch mng mnh phi lt bn thng tr tht l cp
thit v ang tng gi tng pht t chy rut gan ti. Cc ng ch hot ng cch mng hi ny
cng thiu thn nhiu, c khi nhn i my ba lin, c khi ch vi ht ng rang b ti va i cng tc
va n dn, ung nc nhiu cho trng bng. C hm ti v anh Thip c sng kin mua mt chic
bnh a nng b vn, n r rch c ngy v ung nc. Th l th cho c hai ba cm. Tht l
nht c lng tin. Chng ti cn tm ra nhiu th n thay cm nh rau dn luc, rau m, dy
sn, b u, thn cy u ... C ln ti phi nh nh c s lm cho bnh cm anh em n cha
bnh ph. Bnh cm cng l th thay lng thc c cht lng nht, li ct dnh c lu, mang i
d dng. Nhng c l gia nh y cng bit c ca chng ti nn thnh thong li cho km
mt nm cm cn h th n cm thay...
Mi suy ngh, c lc ti nhai u oi. V chng anh T. li gp rau mi. ang n, bng pha H Ni c
ting sng n ln, mt ting, hai ting ri n lin hi cui cng th rn nh sm. Chng ti chy ra sn
ng nhn v pha H Ni. Anh ch T. cung qut hi ti:
- Sng g y anh? Tnh hnh th no y!
Lc u ti cng khng hiu. Nhng cht nh li cc nhn nh ca Trung ng v mn thun Nht Php, ti thm on c l chng n nh nhau, v ni vi anh ch T. nh th. Tuy nhin ti vn
cha tht tin vo phn on ca mnh. C th l y qun chng t pht ni dy cp chnh
quyn nh li pht xt Nht cng nn! C th l s vic g khc m ti cha ngh ti. Pha H Ni,
sng vn n d di. Anh ch T. ng ngi khng yn, chy ra chy vo hoi. My chu b cng b c
nm rau ngc nhn chng ti, ch i, d hi. Ti suy ngh mng lung. Thc cht tnh hnh l g.
Hnh ng ca chng ti phi nh th no? Lc ny cc ng ch Trung ng li i vng, ti khng
bit tm hi ai. Ngh vy nhng ti vn ni vi anh ch T. bng mt ging tin tng, chc chn:
- ng Nht - Php nh nhau y. Anh ch nh. Ti i ln kia nghe ngng xem sao?
Ti i, anh ch T. cn dn vi theo, c g nh v cho anh ch bit tin.
Trong m , trn dc ng ngc ln lng chi (Vng La) ti hy vng n c nhanh nhng
tin tc v H Ni v, v lng ny c bn Hi, ni qua li ca nhn dn Chm v l mt trong nhng
mi giao thng gia H Ni vi cc tnh Trung Du. Nhng d nng rut my ti cng vn phi ch
n ngy mai. Sm hm sau ti li ln bn Hi nghe ngng. Vn ch thy nhn dn H Ni ang
ti c l lt trn . H kho chuyn:
- Nht nh Ty, chim ht H Ni ri!
56
Hi K Trn - Trn
- Ty yu lm, c chng c g u. Ton l sng Nht c y!

Ti gp mt s ngi, hi chuyn v i ti xc nh c Nht nh Php, Php thua phi u hng,
binh lnh chng tan r c. Ti li vi vng theo tr xui v vng di i tm anh Thip, cng l cn
b i cng tc nh ti v hy vng s gp cc ng ch Trung ng c bit r tnh hnh v ch
trng kp thi gii thch cho qun chng.
Ti tt ti i... Xung quanh ti vn lc c c ngi H Ni ht hong i v. Bng mt ting ni t
di cnh ng vng ln:
- y y! Mt tay na! p gh!
Ting p gh ko di ra t r chm bim. Ti git mnh t hi: c phi h ni mnh khng. Nhng
bo m an ton th c phi cn thnn ko nghing nn che mt. Ti cn kim tra li cch n
mc v c ch ca mnh. Chng l h pht hin ra mnh l cn b Vit Minh hay sao? Chng l vng
ny ang c v bt b, lng sc cn b ta? Nu tht vy, sao dn li ni ging chm bim?...
Ti ang lo lng th c ting ni thm:
- T sng n gi khi ra ri y! Chy nh ra mt chut mi ngy th qun o nh binh coi n hch
dch: th m hm nay li phi i lt b con nh qu mnh y! Ti th pho nh nhm, th ra h ni
v m lnh kh tan r, ci trang chy trn. Ti trn tnh li v ng hong b nn ra bc i mt
cch t tin, mnh dn v nhn vo nhng ngi ang tn c hng cp mt d xt t r mnh cng
l ngi ang quan st bn lnh o ng y. Thi ca ti c hiu qu nhanh chng. Mt vi ting
x xo: Khng phi! Tay ny khng phi. Cnh kia h i tng tp kia m!.
Ti mm ci, thm ngh: dn chng lc ny gi tr tht! C khi Ty cng phi mc qun o gi dn
tm ng chy trn. Ti t gic mnh: i tm cc anh mau ln sm c bit r tnh hnh.
Quc Php v b l tay sai ang tan r, nht nh cch mng ang trong tnh th mi.
Nh cch y hai nm, ti bit trong mt ngh quyt ca Ban thng v Trung ng ng c
on ni v Nht Php xung t v phn tch nhng mu thun gia Nht v Php rt c li cho
cch mng ng Dng. Qu nhin n nay Nht o chnh Php. Tnh th c nhiu thun li
cho cch mng. Nhng by gi nn lm g, hnh ng nh th no, nn t chc lc lng pht
ng qun chng khi ngha cha? Ti cng mong chng, c bit kin ca cc ng ch cp
trn. Mt s mong mi va tha thit va nn nng. N khng khc g hi cn b mi ln gp phi kh
khn g ti li mong gp m hoc ch c nghe nhng li n cn ch bo.
My hm sau, ti c gp anh Trng Chinh, m ng qu sut na ti reo ln. Ti im lng nghe anh
ph bin ch th ca Ban thng v Trung ng ng ni v Nht Php bn nhau v hnh ng ca
chng ta. Nghe anh ni cu no cng gii p ng thc mc ca mnh, ti sung sng, thnh thong
li ngi xch gn anh thm mt cht. Anh phn tch t m nhng ti ch nh r my im nh sau:
- Tnh hnh nh vy, ta khi ngha c cha!
Anh t cu hi ri gii p lun:
- Trung ng nhn nh nh th ny: Mc du tnh hnh chnh tr khng hong su sc, nhng iu
57
Hi K Trn - Trn
kin khi ngha ng Dung hin nay cha thc chn mui... Bn thng tr Nht Php c s chia r
su sc. Tuy hng ng bn Php ng Dng hoang mang tan r, nhng xt ring bn thng tr
Nht, ta thy chng cha chia r, hoang mang, do d n cc im. Cc tng lp nhn dn ng
gia tt nhin phi qua sut thi k chn ngn nhng kt qu tai hi ca cuc o chnh, lc y mi
ng hn v phe cch mng, mi quyt tm gip i tin phong.
- Tr nhng ni c a hnh, a th, c b i chin u khng k, ni chung ton quc, i tin
phong cn ang lng tng ch sa son khi ngha, cha sn sng chin u... [4]
Ti lng nghe nh nut tng li tng : Tnh th cha chn mui tng khi ngha nhng tnh th
cho php v nht nh n lc phi thay i phng thc hot ng y phong tro ti ch
chn mui. Phng thc c khng cn thch hp. Thi k tin khi ngha phi c phng thc hot
ng mnh dn hn, si ni hn. V d: rut tinh biu tnh, cnh co, tiu tr nhng tn phn ng
gian c, din thuyt v treo c. Anh Trng Chinh nhn mnh nhiu ln cu: Phi thay i mi hnh
thc hot ng v u tranh cho hp vi thi k tin khi ngha . Anh ni thm: Phi t chc c
ng, tuyn truyn, ng vin qun chng nhn dn mau chng tin ln mt trn cch mng, tp
dt cho qun chng mnh dn tin ln tng khi ngha. Pht ng cao tro khng Nht cu nc
mnh m, lm tin cho cuc tng khi ngha .
Cui cng anh phn tch: khi no th tng khi ngha bng n v thng li... Nhng t tng khi
ngha... bng n v thng li c qun qut ly ti t y. Ti mm ci sung sng, i t th ngi
v ca quy lun, cn anh Trng Chinh lc no cng bnh tnh v thn trng. Anh bo: Nh vy, t
nay i cng tc c php hot ng vi nhng hnh thc cao hn, ch khng phi tuyt i b mt
nh trc.
T trc, v cn an ton cho ATK, chng ti khng c hot ng nhng hnh thc rm r nh ri
truyn n, treo bng c v mt tinh v. v... m ch ln m gy c s b mt. Khi nghe anh ni: Thay
i phng thc ti nga ngy mun hi nay li c anh chnh thc nu ra, ti thy ro rc
phn khi v nng rut mun lm ngay.
Hng lot nhng d kin hot ng mi ln lt din ra trong c ti. No l mt tinh ni ny, ni n
vn ng qun chng, no l s cnh co my tn a ch cng ho phn ng trc lm tay
sai cho quc Php nay li theo pht xt Nht hi ng bo, v c th phi x mt tn tay sai nguy
him ca Nht gy tr ngi cho phong tro. Nhng qun ch C Loa s l nhng ni treo c, dn
biu ng rt tuyt. V nht l cy go Ba ch ng ba ng y, ni by nay nhng ngi hot
ng cch mng chng ti thng hn h gp g nhau, nay s l ni cc biu ng cch mng
hn h vi mi ngi, vi nhn dn nhng iu trng i nht, thit thc nht. Ch, c treo mt l
c cch mng trn ngn cy go Ba hin ngang cao ngt y th cn g sung sng bng. Ti cm
thy phi hot ng nh th mi ht c ci sc ca i cng tc, mi p ng c lng mong
mi ca nhn dn, mi lm phong tro bng ln nhanh chg. bao ln nhng ch ng ngi,
nhn dn ngang nhin bn tn v Vit minh m chng ti c phi l i: bao ln cc t chc Cu
58
Hi K Trn - Trn
quc yu nc cn mt tinh yu cu chng ti cnh co Vit gian, yu cu chng ti hp qun chng

cm tnh, ni chuyn... Phen ny th... phi lm ht, lm y nhng yu cu . C l anh Trng
Chinh on c ngh ca ti, anh cn dn vi thi n cn m vn nghim ngh:
- Pht xt Nht v cng sn cng khng i tri chung, nn d hot ng bng phng php no
cng cn phi thn trng, cnh gic.
Il
i cng tc gm nhng ng ch c la chn v hot ng ATK, ni c quan trung ng lm
vic. Nhng ng ch i cng tc va tri qua th thch, va c kh nng cng tc qun
chng, va lm c mi cng tc s v gip vic cho Trung ng, bo m b mt v an ton cho
c quan u no. Nhim v i cng tc l phi t chc gy c s qun chng, gic ng qun chng
qun chng gip che du cho cn b t cc ni v Trung ng lm vic, trnh khng ch
pht hin, lng sc. T khi c nghe anh Trng Chinh phn tch tnh hnh, giao nhim v, cc
ng ch trong i cng tc u phn khi. Ngoi nhim v nh c i cn lm mi vic chun b
tng khi ngha ginh chnh quyn. Sau khi bn bc k cng, chng ti nht tr t chc ngay mt cut
mt tinh ln tuyn truyn rng ri ng li chnh sch ca ng, tp dt u tranh cho qun
chng, a kh th chin u ca qun chng tin ln kp vi tnh th ca cch mng.
Chng ti ta v cc c s khai hi vi cc hi cu quc, giao nhim v tuyn truyn vn ng i mt
tinh trong cc tng lp qun chng cm tnh vi cch mng, vi Vit Minh, vn ng c nhng ngi
c nghe ting Vit Minh nhng lng khng khng phn i, c nhng ngi mun theo Vit minh
nhng cn rt r, do d v c nhng ngi t m mun i xem lc lng Vit minh ra sao.
y l dp rt tt nhn dn trc tip thy c Vit minh, nghe c ting ni ca Vit minh v
cng chnh l lc nhn dn t thy c sc mnh ca mnh. Do m thy ra sc mnh ca cch
mng. Chng ti t nhiu hy vng vo dp ny lm. c tin c mt tinh, qun chng phn khi v
nng lng mong mun c i lm. Tuy nhin, chng ti vn phi gi b mt khng cho bn chnh
quyn tay sai ca pht xt Nht bit, phng chng n p khng b.
Mt bui ti cui xun, tri lnh, khng trng sao, my n dy c. Ting d ri r n iu, ch nhi,
nh ng ku om op. Mi vt nh chm m trong m. Thnh thong ng ng li c mt tia
chp git sng le, long ngong nh bo tin sp c ging t. Ti mt bi tha ma u lng Xun
Trch, saulng Du my thanh nin t v v ti trng mt cy tre cao vt lm ct c. Trng xong, ti
hng v cc ng ng quay tt chic n pin bc giy bng xong lm tn hiu cho mi ngi bit
m i ti. Nhng ngi i d mt tinh u dng mt khu.
Hi: Ai, i u.
p: Ti i ly thuc cho chu.
- Chu lm sao?
59
Hi K Trn - Trn
- Chu au bng.
Hm y c mt ch ang i, bng c ting hi dng dc:
- Ai, i u!.
- Ti i ly thuc cho chu.
tng thm v hch dch, ngi hi qut to hn.
- Ly thuc g m i khuya th ny?
Ngi ph n lp tc qut tr li:
- Anh l tun lng no, h?
Anh tun inh t nhin lung cung xun xoe:
- Chu... chu tun lng Du .
Ngay sau , bn nm ngi va c gi, va thanh nin, p n vy quanh anh tun. Anh ta s hi,
run bn bt. C l anh ta khng kp on l ho l hay Vit Minh g c. Nh ci my, anh ta da
ci gy vo vai, ng lom khom, hai tay chp li, ming lp bp:
- Xin cc c, cc ng, chu cht di...
C ting ni nh ra lnh:
- Dn anh ny v a im. i!
Anh tun van ly:
- Xin... xin cc c, cc ng tha cho...
Ngi ph n b anh tun qut lc u, by gi mi du dng, chng chc:
- Thi i theo chng ti, mau ln! Khng vic g m s!
Anh tun ly by i v pha nh sng xanh. Anh run n ni hai hm rng va vo nhau lp cp. T
bi tha ma, anh tun git mnh ng sng li. Trc mt anh ta, c ti dm trm con ngi ng
quy thnh vng trn quanh m t ln. Chnh gia c mt ct c cao vt c sao vng bay php
phi lung linh trong nh sng ca cc b upc ln. Hai thanh nin t v qun nu o nu, nai nt
gn gng, vc hai khu sng trng ng nghim trang. Anh tun inh ngi r di chn m t,
mt ci gm, thnh thong ngc ln nhn trm mi ngi, l v lo s v b ng, hoang mang. Trong
s ng bo i d mt tinh thnh thong vng ra ting ni ru rt ca cc em thiu nin, ting ci khc
khch ca cc c gi v ging khn khn ca cc c gi. Nhng s ng hn c l thanh nin. Ngi
no cng mang gio, mc, inh ba... gi ln tri tua ta. Chng ti phn cng anh em thanh nin
canh gc cc ng ng ht sc cn mt. Nhng n khi chng ti bt u ni chuyn, h u ko
v nghe, qun c nhim v. Anh Thip ng ln m t ni ging tha thit: - Hi ng bo yu
nc.... Mi ngi im phc gn nh nn th. Anh rt xc ng, nhc li tng li on vn ca anh
Trng Chinh: Qu hng ta x xc, t nc ta in tn.... ang mt tinh th tri ma nh trt
nc. Hng trm con ngi ng st vo nhau thnh mt khi tr tr trc cn bo nc. Sm st
vang tri, t tri nh ang cn tr d. Tip theo anh Thip l ti, ti phi ht ln t ma, t ting
sm chp. Mai kia chng ta bc vo cuc chin u quyt lit. Chng ta cng phi xit cht hng
60
Hi K Trn - Trn
ng vt qua ln ma n... Cui cng ti h b con khng np thc cho qun pht xt Nht, khng
trng ay cho pht xt Nht. Li dng tri vn ma nng ht, ti rt sng lc bn ln tri mt pht
ng vin kh th v cng th uy, p o bn tay sai, nu chng ln ti rnh m. Ting sng n
gin, tinh thn qun chng cng bc cao. Ma gi cng tr thnh v ngha. Anh em thanh nin ht
vang: C Vit. Minh pht phi bay cao!...
Sng hm sau, khp vng ng Anh, dn lng bn tn: Hm qua Vit Minh v cnh ng lng
Xun Trch ng lm, n by tm ngn ngi. H thi cm n, ht bi cch mng, ri bt sng
lnh, ko qun bin i u mt trong m. Bn lng Du thnh thong c ngi n hi thm anh
tun inh b Vit Minh gi cnh ng. Anh Tun k li gh gm hn li n i nhiu. Mt vin l
trng t v thc thi ging xu nnh:
- Gii lm! Vit Minh ngi ta gii! Lo va ni va nhy mt - y! Nhng phi kn mm kn ming
khng cht c l by gi!
Sau cuc mt tinh phong tro c y ln rt mau. Trc y i Bt r xu chui c khi hng my
thng tri, hng nm mi tuyn truyn t chc c mt vi ngi. Cc cuc hp qun chng ni
chuyn tnh hnh, tuyn truyn ch trng, ng li ca ng, ng lm cng ch c mi mi
lm ngi m phi ht sc b mt. Nay c hng trm ngi nghe ni chuyn mt lc gy n tng
su sc vi cch mng. Qun chng nng dn khi thy lc lng cch mng khng cn l nhng t
chc l t nm ba ngi m l hng trm hng ngn ngi on kt li u tranh. C giai cp, c
dn tc u u cng nh th th h tin cch mng rt mnh, nht nh s nh ui c pht xt
Nht. Hi ny, nhn lc bn Nht cha n nh c b my thng tr ca chng, cc c s nhiu
ni ni ln phong tro ph kho thc. C ni do chi b a phng ch trng v lnh o, nhng
cng c ni qun chng t pht. Vic ph kho thc va gii quyt ngay c mt yu cu cp thit
l cu i va l thc y s tan r ca chnh quyn tay sai v cng nng cao thanh th ca Vit
minh. vng chng ti ph trch cng vy. Mt hm khong gn chiu, t nhin trng ng lin thc
m m. Ri ting gi nhau i:
- B con i! Ra nh m ly thc! Vit Minh v ph kho thc ca Nht chia cho dn ngho.
ang cn i kh, c tin chia thc, ngi no cng sng nh c tri cho ca xch thng,
sch b, quy quang gnh lao ra nh. Pht chc ca kho b ph tung, nhn dn ln lt vo xc thc
theo s ch nh ca mt anh ng bn ngoi kho. Trong kho cn mt ng mc o the, i khn xp
lun ming ni: Chng su cao thu nng. phi lt bn thng tr.... Mi ngi nhn k ra l
ngi cng lng. Chnh l mt cn b a phng ca ta. Dn lng k li rng: ng mc o the y
im nhin i vo nh ni trng ng lin, h ho ph kho thc. ngoi nhng thanh nin, nng dn
khc - c t chc i theo ng ch - lin h la hng ng. Bn ho l tng l Vit Minh
u v, lc lng ln, chng vi ln trnh tht k khng dm l mt. V sau y, chng vn c
tng hm y Vit minh t ni xa ti lm chuyn tht.. Nhng dn dn bn pht xt Nht cng n
nh c bn chnh quyn tay sai. Chng li tip tc n p, chng ph phong tro cch mng. Hi
61
Hi K Trn - Trn
ny c quan in bo C gii phng ca ng t lng Vn Ni. Mt hm do c mu thun gia bn

cng ho vi nhau v mt vic g , chng i lng sc nhau. Mt tn m b ngay vo c quan in
ca ta. ng ch Tun ang lm vic tng l chng n bt, bn n sng t v. Th l tnh hnh tr
nn no ng! Bn hng l tay sai dn lnh Nht v bao vy canh gc kn lng. Vic ny cng
khin cho anh Trng Chinh v nhng ng ch trong i cng tc nh anh C, ch Su phi mt
phen vt v. Anh C i xe p gi lm ng gio v lng xem xt tnh hnh b bn Nht ui bt.
n mt on ng anh phi vt xe p, dm gy nan hoa chng khi ly xe ui theo, ri chy
tt xung cnh ng ng. Ln khc, chp chong ti, anh vn gi n b v gn c n ni nhng
nu khng nhanh mt, nhanh chn th ch mt cht na, l sa li. V sau nh s tn tnh gip
ca mt s anh ch em trong cc hi cu quc lng bn mn c vo lng Vn Ni mua thc, mi
chuyn c ht ti liu ca c quan in bo.
Nhc n vic ny, ti khng th qun c chuyn n v m ti phi htng ly.
Cng bui ti hm chuyn ti liu y, ti eo khu sng lc ci xay Xanh t-chin i theo anh ch em
ch huy v bo v. Trc y ti hay i nn chp, gi lm hng l che mt tun inh mi khi
qua cc im canh. Nu gp tay no ra hi, ti thng ly ging b trn hoch ho, nn mi vic
iu tri chy c. m y cng i qua mt im canh, nghe c ting ni r rm ti vn ung dung
bc. Bng c ting hi:
- Ai? i u?
Ra v hng l, ti e hm tht to, khng thm tr li. C ting hi theo. Ti c bc ci mu k c ln,
qut to
- Tun lng no y? Lo y.
Cnh tun inh chi lun:
- A! T cha thng no gm tht! C nh b m n i xem n l lo g no!
Ti hi cht d v hi hn mnh l li. Nhng khng lui c na, ng thi cng li vo khu
sng git trong ngi, ti qut to hn:
- ng c lo! Chng bay khng bit lo ?
Th l ti b lun hai ba nht gy phang vo ngi
- Ny lo n y! Ny lo ny! My khng bit b con ng y ?
Ti thy nguy qu v cn nhc mi, thy phi dng n sng da t gii thot mi c. Ti rt
sng gi ln tri bn. Ti khng nh bn h m ch th uy ri tuyn truyn thuyt phc h. Nhng
khn ni, sng khng n. Bp hai ba pht lin ch nghe ting cch cch cch. Trong m ti, ti s
ci xay thy n li tip tc bn. Nhng sng vn tt. Ti vi git sng vo bng, ngh i ph cch
khc. C th cnh tun inh ny t i vi li ni ngang ca ti, cng c th l t v ta y canh
phng cn mt bn hng l bit, cng c th mn s nh nhem ti, li dng chc trch
chong bn hng l tay sai mt trn. Nu l trng hp sau cng th c b n au ti cng khoi.
Nhng d sao ti cng phi u du:
62
Hi K Trn - Trn
- Anh em y ? Th m ti khng hay! Canh phng cn mt th tt lm!

Cnh tun inh c nc, chi thm:
- T b my, my li lo vi chng ng ? Chng ng th g c my li...
May sao tp i ong thc va ti. Bit chuyn, my ch x n va ci ct va khn khon:
- Thi lm g m bt h nhau th ny, tri ti ngi ta i qua khng nhn thy g nh mm mt t,
nh th cha ? Gm! ng Trng i, ng lm g m bt ngi lng ti y! Li ci anh hai phi
gi ny. Mt ch di tay kh vo ngi ti - i qua ca cc ng li cn n ni by b, tru gan cc
ng y lm g!
Th l hm y cc qun chng tt ca ng g thot cho ti. Sau ti phi ung nc cua sng
v bp l bi nng my ngy lin mi au.
y th nhng vn cn l may v ti ngh li, nu lc y sng m n th cn li thi to. Vic ny ti cn
du anh Trung Chinh n by gi. C l anh c my dng ny mi bit rng lc nguy him li
cn c ci chuyn di dt qu chng y ca ti.
III
Hi y C Loa khng nhng l ni c mt s c quan Trung ng ng m cn l ca ng t ATK i
chin khu, nn thng xuyn c cn b qua li. Nhng cng y, chng ti gp mt tr ngi khng
nh: tn l Khanh ng ra t chc thanh nin thn Nht, thng dn Nht v a phng e da
nguy him, khng b nhng ngi c quan h cch mng. c ln hn t chc bt ht anh
Nguyn Lng Bng, anh Vn Tin Dng v mt s anh khc chng ti nhiu ln vit th can ngn
v cnh co hn. Nhng chng no vn tt y cng ngy hn cng hung hng. mi vy th rt
nguy him khng nhng cho phong tro a phng ang lc ln m cn nh hng n cc vng
ln cu, ti s ch o trc mt, thm ch cn nh hng ti c cng vic chun b tng khi ngha
sp ti. Chng ti t chc mt s thanh nin cu quc ca ta ln vo hot ng trong bn thanh nin
thn Nht do tn l trng kia ph trch. S thanh nin ca ta c nhim v lm nng ct lnh o v
tuyn truyn cch mng trong m. Th l t chc thanh nin thn Nht b ngoi c v hot ng si
ni nhng tht cht bn trong l lc lng thanh nin chin u ca ta, sn sng hnh ng theo ch
th ca Vit minh. L Khanh khng hay bit g, nn vn chng ph cch mng ngy cng trng trn
hn. Hn 1ng bt thanh nin i lnh cho Nht. C anh b hn bt nht trong nh. Cc ng ch a
phng phi vn ng qun chng ko n nh hn u tranh, nhng h l khng nghe. C mt anh
cng lng b hn nghi l Vit minh v lng bt ro rit. Ngy ngy hn i tng nh c thc thu thu
du v thc cho git Nht v i dn t lt. Qun chng rt ut c. Cc on th cu quc y
nhiu ln ngh cho x tn l Khanh. Chng ti bo co ln v xin kin ca Trung ng. Trung
ng cn nhc rt k, cho kim tra chu o ri mi ng cho chng ti x hn. Chng ti phn
cng anh Thip b tr thanh nin cu quc ci trang canh gc cc ng ng, sn sng ngn chn
bn Nht ni khc v ng cu. Anh Hong Tng v anh C lm nhim v trc tip trng tr tn
63
Hi K Trn - Trn
Khanh. Trc khi vo vic, chng ti bn nhau phi th sng. Hi trnh hiu bit ca chng ti
v v kh cn rt km ci. Chng ti c tng rng c cha sng bn vo nc th ting n s nh,
nn anh Hong Tng ngi trn cu ao cha sng xung bn mt pht. Tt nhin ting n vn c to
nh thng. Chng ti lo qu! Nhng cng may l ci ao ni vng v nn khng xy ra chuyn
g ng tic.
Hm sau l phin ch C Loa. Gia lc mi ngi i li mua bn rt ng, tn l Khanh t tp thanh

nin thn Nht lm l t c ba gch - c ca chnh quyn tay sai ngy . Mt s thanh nin cu
quc, anh Hong Tng v anh C n trc. Tn l Khanh va ti, lp tc hai thanh nin kho
mnh kha lun hai tay hn li. Anh Hong Tng v anh C cha lun hai nng sng lc vo ngc
hn. L Khanh bng hong ng ngc, mt khng cn ht mu, ming cha kp ku th ting sng
lc n gin, kt liu cuc i bun dn bn nc ca hn. Cc thanh nin ca ta chy tc ra h
hon:
Vit minh x l Khanh ri!
- i danh d H Ni v x Vit gian!
Ting s ng n, ting h la vang khp ni. ng bo i ch chy ngc chy xui nhn nho. Chng
ti tr trn ngay vo ng bo, tr v c s. Tin n i danh d H Ni v x t Vit gian loang i
rt nhanh. Ai ny u cm thy nh nhm phn khi. H bn tn cng khai v t v t ho, thch th
nh chnh tay mnh va c trc tip kh tn ch sn y. S d chng ti tung tin i danh d H
Ni v l lm lc hng theo di ca bn mt thm tay sai Nht, bo m cho C Loa v an ton
khu khi b khng b.
Trn p c bn phn cch mng, phong tro qun chng ngy cng pht trin. hn. Nhng tn
phn ng khc rt vo hot ng ngm, hoc cng phi d chng i cht. tip tc tn cng k
th, i cng tc thy cn phi cnh co tn l trng lng Xun Trch. Hn cng chng i cch
mng, nhng mc thp hn l Khanh. Phi e hn, v tin ti thuyt phc hn. Tuy khng hy
vng hn theo ta nhng t nht cng lm cho hn phi lm ng trc nhng hot ng ca ta.
Sau khi chun b k hoch chu o, anh Thip v ti nhn nhim v n gp hn. Chng ti mn
c hai chic xe p cc cch, ph tng xm lp mi ci u ro, rch, v lung tung. Ngi trn xe
m c rung rung nh i qua cu treo. Ti ngh lc rt lui m c hai xe u bp lp phi dt lch thch
th gay go. y th, nhng hi c xe i l gh lm ri! Ai m ui kp.
n Xun Trch, sau khi b tr cho cc anh thanh nin a phng Ng... Th... V... N... canh gc xong
anh Thip cng ti n nh l trng. Gp mt ngi ng cng, ti ni:
- Ti mun gp ng l..
Dng chng thy chng ti bn qun trng, o the, i nn chp ra v chc dch, ngi kia dn
chng ti vo ngay, khng hi vn vo g. Tn l trng ang nm ht thuc phin, thy chng ti
hn gt u, ri ln ting gi ngi hu pha nc tip khch. Chng ti ngi ng hong trn gh
64
Hi K Trn - Trn
trng k, im lng nhn chm chm vo mt hn d xt thi v nh n tm l. Sau khi ngi

nh hn i ra c, anh Thip ni: Chng ti l cn b ca Vit Minh n ni chuyn vi ng. Sc
mt hn hi bin i, nhng hn vn t v cng ci:
- Vng, c g ng c ni.
Anh Thip bo lun cho hn bit l pht xt Nht ri cng chung s phn nh bn Php trc y v
khuyn hn khng c lm tay sai cho Nht, khng c chng ph phong tro cch mng.
Hn ngi xoay ngi li, mt cng cng:
- Cc ng dy th th bit th, ch ti c n phi php th thi ch.
Ti trng mt, bn ging:
- Phi php l phi php vi ai? Nu ng n phi php vi pht xt Nht...
Ti nh ngi ra, chau my: - th ng noi gng l trng lng C Loa y. Chng ti khng da
sung u v c iu kin thc hin.
Tn l trng mt ti xanh hn, ngi quay i ging lng l:
- Vng, vic th...
Ti vng tay ra bn sn rt sng lc ra, t trc mt hn, tay vn gi bng sng, hi vn:
- Th sao?
Ti im lng v c cm gic nt mt mnh rt nghim khc, cng rn. Tn l trng cng im lng
nhng tht sc dn, ri l nh k mt hn, khng kh cng thng nng n. Anh Thip ni thm:
- Chng ti n y cn mun ng suy ngh. Chng ti khng thch mu. Th nhng khi
cn... - anh ht hm - th ng bit y chng ti khng do d.
Mi lc, li ni ca chng ti cng c hiu lc mnh m. Tay tn l trng ang cm chn nc run
ln bn bt khng a ni ln ming, mt hn xm ngot, hn khm nm lp bp:
- D! Vng ! Cc ng dy sao con xin lm vy.
Ti h ging bo hn:
- Tnh th ngy cng r rng, vn nc sp n! Lc ny l ngi Vit Nam th phi hip lc nhau
li nh ui pht xt Nht, gii phng ging ni. Nu k no khng chu ci t quy chnh tip tc lm
tay sai cho qun cp nc th nht nh s b nhn dn trng tr.
Tn l trng ci u im lng. Ngi hn run run.
Tr ra chng ti dt xe p i rt ng hong v bnh tnh. Thy chng ti lm vic c kt qu anh
em thanh nin a phng ng gc bn ngoi sng lm, ym h cho chng ti rt i tht xa. T
, uy th Vit Minh vng ny cng ln, phong tro cch mng ca qun chng cng ln cao.
Sau , chng ti tip tc t nhp mt s nh ho l khc tuyn truyn thuyt phc hay cnh co.
Do chng ti tranh th hoc c lp c kh nhiu tay.
lng C.T c mt vin ph l m mu tp hp thanh nin rn dao nh kim, thnh lp lc lng v
trang ring gy vn chnh tr, ch thi c. Y cng nghe ting Vit minh nhng vn cha chu
bt lin lc. Y thng bo: Di tay ti c trm mi kim, Vit minh chc g hn ti! Sau vi ln ti
65
Hi K Trn - Trn
a sch bo v i li ni chuyn, thy chuyn bin khng c l bao, chng ti bt c d phi

a sng lc ra cho y bit r rng Vit Minh c lc lng v trang v hn hn lc lng y c. Qu
nhin anh ph l ng hn v ta v cn b tr cho ti ng b tht sang lm vai con c chnh
tng i n thuyt phc tin ch trong lng l ngi b con ca anh ta.
Gii quyt mn ho l tng i n, chng ti tnh n chuyn cc quan. Tn tri huyn sau khi b
chng ti cnh co, hn hong s trao quyn li cho tha phi, ri b v qu sng an phn. Ta tha
ti cht cho hn.
Tnh hnh lc ny rt si ni, tin tc v Vit minh, v cc i du kch chin khu c ng bo bn
tn cng khai cc ph, cc ch. Ai cng tng tng l cnh Vit Minh c mt i qun to ln
ang tung honh khp cc dy ni Vit Bc v sp tin qun v xui nh tan gic Nht. Ngi ta
t v nn nhiu chuyn thn k. V khi ni vi nhau nhng chuyn nh vy ngi ta cng khng
qun m t nhng tht bi ca bn Nht tht thm hi tho ni nt c by lu nay. Ai cng mong
i mt s kin s xy ra v cng c lit gay go nhng cng ht sc tt lnh. Nhiu ngi no nc i
tm Vit Minh. Thanh nin n nc xin i chin khu. Hai ting chin khu lc y i vi tui tr sao m
hp dn n th! Nhim v chun b tng khi ngha i hi phi c lc lng v trang. Cc i t v
chin u c t chc rt nhanh chng. Cc on vin thanh nin cu quc rt hng hi v sn
sng chin u. Vn v kh lc y cng c nhiu thun li. Bn cnh vic tm kim sng ng n
dc ca Php b li trong lc chng b ht cng, anh em cn tm mua ca nhng ngi ly trm
trong cc n Nht. Thanh nin lng Xun Trch kim c mt khu i lin, nhiu lng khc sm
c sng trng, Ti c cc anh ch nh ph trch hun luyn qun s cho nhng i t v
trong khu ti v c trong khu anh Thip. Vn ling qun s hc trong mi lm ngy chin khu
nm trc gi y c em ra s ng rt tt. Lc y ti hun luyn chung theo phng php no,
chng c sch v, c nh u dy ci y thng l nghim... ngh - i u bc cc t th bn v
cch bn. Ch th thi. Thm vo y l cc cuc ni chuyn v chin thut du kch. Nhng danh t
ha chnh vi linh, ha linh vi chnh, dng ng kch ty c nhc nhiu ln, nghe gh lm. My tay
tr thc a phng c n l ti hc tn trng Hong Ph bn Tu v. H cho rng cn b
hc qun s l phi hc trng Hong ph, m hc trng ra l gh lm!
m m d c trng hay tri ti, chng ti u tp c. Nh phi m ma th ko nhau vo mt cn
nh ho lnh, dn ht cc th t n ln v tp. C iu l nhng trng hp nh vy, th khng
dm h to. Ch h va nghe, nhng nghe ra cng anh lm, c d lnh v ng lnh hn hoi.
Trn khp cc bi sng, trong cc mnh vn xa lng xm, m no cng rm rch ting chn ting
ci ni lao xao ca nam n thanh nin. Tt c nhng th to nn mt hi th ro sc ni
thn d. Anh em trai gi u rt nhit tnh v hn hu ngy y, v sau u c mt trong i gii
phng qun u tin a phng chng ti. V cng trong s thanh nin y c nhiu ngi tr
thnh cn b u t ca qun i ta.
66
Hi K Trn - Trn
IV
u thng tm nm 1945 chng ti m mt lp hun luyn chnh tr Chm. Lp hc ang si ni
th c tin Nht u hng ng minh. Ti vi v tr v ng Anh tm cc ng ch trong i cng tc
bn cch hnh ng trong tnh hnh mi.
Qua sng Hng, ang i trn lng Chi ti ly lm l khi thy mt chic t cm l c sao
vng, trn c ngi cm loa dng dc ku gi ng bo i h . C l H Ni cp chnh quyn
ri chng?
Ngh vy, ti cng si bc r nhanh i tm cc ng ch trong i. May qu, anh Thip v c ch
Dip (cng trong i) cng ang i ngc tm ti. Chng ti ko nhau vo ngay lng Rung, cch
sng Hng vi chc thc hp. Trong nhng ngy gi v cng khn trng y, cc anh Trng
Chinh, L c Th li i cng tc c. i ca chng ti ch c ba ngi nh anh Thip, ch Dip v
ti. Chng ti rt lo lng tuy hng hi nhng gp vic ln nh th, c ba chng ti u thn trng.
Song nu c ch cc anh v mi hnh ng th li chm tr, mt thi c. Ngh vy, chng ti c
mang vn vn ng qun chng khi ngha ra bn. Chng ti lin da vo ni dung ch th Nht
Php bn nhau v hnh ng ca chng ta ca ban thng v Trung ng phn tch tnh hnh c
th a phng chng ti ph trch v xt ti cc s lin quan n tnh hnh chung.
Pht xt Nht u hng ng minh, chnh quyn tay sai ang hoang mang cc . l mt trong
nhng in kin tt tng khi ngha. Nhng bn Nht ng huyn l ng Anh ny qua tnh
hnh chng ti nm c, vn cha cam phn, cn t nhiu thi hung hng ngo ngc. iu ny
buc chng ti phi suy tnh tht chn chn. Chng ti cn t t nhng cu hi khc tho lun:
- T chc biu tnh i cp chnh quyn liu c ng o qun chng hng ng cha? Qun
chng tht quyt tm cha!
- Lc lng v trang c sc nh bi k ch, nu chng ngoan c chng li khng?
Chng ti cng t kim im bn thn v nh gi xem cc cn b c s sp tham gia dn u cuc
biu tnh khi ngha ny kin quyt dc lng hy sinh cha? ang hp bn th ting trng ng lin
rng rng t ngoi vng vo. Ting ngi chy rm rch... C mt b no ku ln:
- i gii i! Lng nc i! Ra cu , lng nc i!
Mt thanh nin cu quc ca a phng ang canh gc cho cuc hp nghe vy, vo gp chng ti,
th thm:
- Mc k! Nc to na cng khng v c u. M d c v cng c khi ngha, cc anh ch
.
Li ni ca anh thanh nin ny cng l mt kha cnh bin hin quyt tm khi ngha ca qun
chng. Nhng khng th b mc cng vic chng lt c. Chng ti ngng cuc hp v cng nhau
chy ln xem xt tnh hnh c th. Nc vn mi lc mt dng cao. B con ra mi lc mt
ng. Chng ti lin mi cc c gi v mt s thanh nin ct cn n trao i my vn cn thit
ri li vi v chy v, tip tc cuc hp.
67
Hi K Trn - Trn
Sau khi phn tch k lng, chng ti quyt nh vn ng qun chng gp rt biu tnh khi ngha
cp chnh quyn khu vc chng ti ph trch, ng thi vn mt lc lng tip tc vic h .
Lc ny ti ph trch cng tc i trong an ton khu ca trung ng vng ven sng Hng thuc Ph
Yn, phng thc hot ng l tuyt i an ton, khng ri truyn n, khng mt tinh.
Sau y, chng ti nhn c lnh tng khi ngha ca K b Vit minh gi xung. Chng ti quyt
nh t chc mt cuc biu tnh v trang tht ln cp huyn v lp chnh quyn nhn dn, chng
cn b mt g na. Ti ngang nhin p xe i khp vng khai hi cp tc ca cc y ban dn tc gii
phng v cc y ban chp hnh Vit minh. Xe ti thng b nu li v rt nhiu ngi mun hi tin
tc. C nhng c gi nhy mt nhn ti hm hnh: C ln cho lo nh ct ruu. Ung ri cht cng
h. Nhng khu sng by lu b giam hm trong nhng ng tre, mi bp, nay c a ra lau chi
cn thn, nhng con dao m tu, nhng thanh gm cc kiu c mang ra mi v bi du sng
long.
Nc sng vn mnh mng. Nhng nh cao nht cc lng ngoi bi b ngp ti mi, sng
trn ln mt . C tin n Vnh Yn b v ri. Mt vi nh trong ng chy thc go v lm
lu trn . Tru b dn ln kn mt , mi qung li c ngi coi tru nu cm, khi bay nghi ngt.
Mi ngi lo lng cung cung, tru b cng lm l bun b.. Tri vn xam xm nng nng, gi c vi
vu u u. Sng tng lp ro ro, d di. Khng kh khi ngha cng trn ngp khp mi ni, si
ni khng km.
Ti t lng Rung lm tng hnh dinh. Sau khi hp vi anh Thip ch Dip v phn cng r rt,
ti s lm tng ch huy cuc biu tnh v a im biu tnh s l ng ba Cy go Ba , mt ni m
mi b con trong vng t gi ch tr u bit. Chiu nay nc ng khng lm dn lng yn tm m
mi ngi cng lo lng, v c ngi p xe ngc mi cy s xem xt th thy qu l nc
trng xa trong ng c l sp trn v ti y. Li thm tin ch im canh u lng b thm
thu. Nht l tin dn lng bn kia, sng mun gi nc bn ny. (V h nh sang ph bn ny,
chu thit thi mt bn cu la mt bn).
Thnh ra dn lng Rung cng nh nhiu lng khc u lo chuyn nc lt. Di nh trng m
ngi ta tu tt gng gnh ln . No chuyn thc, go, ng, khoai ln nhng ch cao nht, no gi
nhau th qun o: no chy tru b, trn cnh huyn no gi nhau, van la, qut nt nhn
nho. Rt t ting ci. i h lo pht hin kp thi ch thm thu. Thnh thong h li trao i vi
nhau v mc nc m tht vng. Nc m ln na, s trn , cn nu rt i th tt c v
u ri. Tri lm l u m. Con sng y p nc c cun cun, mnh mang nh con qui vt khng
l.
Th nhng y ban dn tc gii phng c hp. C my vic gp rt phi lm chun b cho cuc
biu tnh cp chnh quyn ngy mai:
1/ Tho nhng li ku gi tht mnh m, ho hng.
2/ Vit biu ng v hn ngy gi tp trung i biu tnh.
68
Hi K Trn - Trn
3/ T chc mt tinh ngay ti lng c ng cho cuc biu tnh.

Ngoi H Ni phong tro rm r lm ri, c mt vng kinh thnh no ng, ting vang khua rn
khp ni. Dn chng xn xao bn tn, ch i, ai ny u no nc sa son cp chnh quyn, say
sa khi ngha. Nhng dng nc l tai c kia c m nh h. Mi ngi ht hi bn chn. Mi
ngi chng ti u thy ngoi vic cp chnh quyn ra cn phi lm ci g na rt quan trng
gii quyt l lt. Song cha ai ngh ra vic g c th c. Ch c lo thi!
Cc anh trong y ban dn tc gii phng lng Rung sau khi mua giy, bt lng, mc tu phm
v, c mi lm pht li chy tht nhanh v nh xem xt nh ca th no, ri tr li h hc tri rng
nhng t giy ra phn, ph phc vit lia vit la, xong mi t giy li say sa ngm ngha. mi
mt gi khuya, trng ln trong my, sng m m. Trong lng vn rm rch ngi i li. Ch chng
ti, ngi ra vo tp np. Ti phi ngng tay vit tr li th cu hi hoc xem cc kiu dao
kim, gy b con mang ti hi kin. Rt nhiu anh em hm h khuy h v tnh nguyn i dn khn
hiu trong lng. Ngi c nhn may c c khng khng i may kh ln chim gii hm mt
tinh biu tnh. Ngi nhn lo cn c cng vt v ngc xui tm cy tre cho ng . Vic lp y ban
nhn dn hng x c bn n nhiu nht. No l vic thu cc bng, sc, trin, vic bu ch tch,
cch bu, cc i ph vi hng l, k ho, vic chn mt ph n i bu vo y ban. Ai cng say
sa no nc. Vic mnh c t tay bu ra y ban l dn c quyn ri. Nhng dng ch cng nh
ang nhy ma...
Tuy th ting trng ng lin ang dn cng lm ni vui mng khng trn vn. Ting ch sa vang
khp lng... Tht l mt m y p nim vui ln v ni lo cng tht lng..
Bng lnh t v bo ng khn cp ngoi . My ch tay m con nh git bn mnh, i i gi nhng
a ln, ku la y kinh hong: i gii i! Lng nc i! Ra cu mau!. m n ng trm tnh
hn, tnh to i ly cuc, mai chy ra. Mt anh gip ti thu xp giy mc ni ging au n tha thit.
- Thi ri anh ! Th ny th cn khi ngha lm sao! Sao ci vn nc mnh n oi om th!.
Anh nh sp bt khc! Ti cha bit phi ni g vi anh, c lo thu xp gn cc th lao ra vi mi
ngi.
- Phi! Anh ra vi chng ti! Nh c chuyn g anh khuyn khch dn lng vi cu cho bun anh
nh!
Ti nghn ngo vi ngh: Mnh ch c t kinh nghim lnh o dn chng chng Php, chng Nht,
cn chng nc l th bit lm sao y! Nhng con ngi ny s hng hi bao nhiu nu cn chin
u!
Ti git khu sng vo ngi, xong cm thy khng t tin lm, khc vi nhng ln khi khai hi tr
gian trc y. Anh thanh nin th hm h nhc:
- Sng u! em theo i nh!
Mt c gi lt t bc vo th dc:
- Hng! Hng! Hng tt!
69
Hi K Trn - Trn
Chy, vo ging c v ly ci iu cy va thng va ni tip:

- Cc c i ra i! Ra ht i! Ti cng ra by gi, nguy qu!
Ting trng, ting m dn. Ting t v trm trm rn r ko di. Ting tr con khc. Ting ngi
ln thc gic. Ti theo anh thanh nin chy ra n u lng th thy l nh trn ngi v ngi.
My anh tay cm gy cho hay:
- C ba chic thuyn t t tin vo. Tun canh hi tluyn no h khng tr li. Tng l thuyn
bn kia sng sang gi nc nn bo ng. Nhng h quay ra gia dng ri. Nh th l tnh hnh
cha n ni no. Mi ngi lc c tr v nh. Mi lo cha tan hn nhng cng tm yn tm tip
tc cng vic chun b. Ri c tin: nc ng ri, ni thm thu khng cn r nc. My b cng
chen vo xem chng ti vit v hi d xem h c c i biu tnh khng.
Sng hm sau, cc im canh u ph kn biu ng. Ni no ngi dn cng chen chc c. Trn
lng Rung, lc c my ci lu nh. Tri m u. Nc lng l tri. Cn lng ngi th nao nc
n kh t.
- Gic Nht u hng. Thi c khi ngha ti.
- Quc dn ng bo mau mau ni dy cp chnh quyn!
- Cch mng thnh cng mun nm!
Cc cu ch truyn ming lan i nh cn lc khng ai ngh n lm n g c, ch khn tri cho nc
rt mau v phen ny c cht cng thm tht khp ni st kh ng ng. Nhn h ti sung sng ngh
ti t hch ca c thnh Trn hc thu truc.
T m sng hm sau, hng ngn ngi ra cht c ng lng, mt . Cc c gi, tr em cng
tham gia. Dng ngi c di ra mi. Nhn dn t Vng La ln, Xun Trch ko n, C Loa i
ra... cc ni khc trong ton vng v tp trung ti Cy go Ba . Gia lc ti ang lm nhim v
tng ch huy sp xp v chnh n i ng, t nhin mt b trong m ng chy n trc mt ti,
on ni:
- th ha ra l cu ? Hm nay cu khc hn i y!
Sau mt pht trn tnh, ti nhn ra b v mm ci:
- Cho b, vng, ti...
Ch l, sut t khi c phn cng v ph trch vng ny, hu nh ngy no cng c vic phi i
qua ch ng ba ny, phn no cng vo vic thay hnh i dng thng xuyn ca mnh - hm th
o the qun trng, hm th ng b ty vo, hm th qun nu o vi - nn ti thng nh bo ngh
qun b ung chn nc, n bt bn hay vi ci ko ngay gc cy go. V ti c inh ninh l b
ch qun ng khch th s khng nhn mt c ai! V li ti rt thch c ngi ngh li y. T
gc go ny ti c th phng tm mt nhn bao qut c c vng rng ln cc lng x ven . Mi
khi dng mt li lng no li hin ra hnh nh thn thng ca cc ng ch, cc bn vo sinh ra t
cng vi cnh i v cng vic ca h. Ti cm thy mnh m lng v nhit thnh thm. Cng chnh
bn gc go Ba ny, sau bao nm thng b t y ch c ao c ngy tr li hot ng cho cch
70
Hi K Trn - Trn
mng, v lan, u tin ti c ng ch Trng Chinh giao cng tc cng trn ny. Cn bao
nhiu cuc hn h gp g cc ng ch khc.
Thy ti ngp ngng lng tng b ni vui:
- Gi th bit r. Cu l tng Vit Minh ri. Thi, lu nay cu n bn g ca lo mi, hm nay cu
phi cho lo n cho gan... Nht y!
Ni xong b tt ti quay li i ng. Ti bt gic mm ci, thm ngh: Mt b bn qun cng quyt
tm nh Nht! Khi qun chng ng o ny nht nh s p tan bn pht xt, ginh chnh quyn
hm nay.
Sau khi chng ti ni my li v tnh hnh, v thi c cp chnh quyn, anh em thanh nin ht bi
Tin qun ca v on rm r xut pht. i u l l c chi li bay phn pht. Bn thanh nin t
v chin khing khu i lin, tip n i t v vi hn chc khu sng trng ri n cc khi
qun chng i theo tng x. Trong on c mt ng gi trc i lnh kn cho Php li cn gi c
ci kn, thnh thong ng thi toe toe. Chng hiu l bi g, nhng lc by gi ting kn c vai tr
quan trng lm thm phn chn on ngi i i i. Tng qung chng ti t sng n ln tri t
pht. Qun chng si ni h khu hiu:
- o bn pht xt! Cch mng thnh cng mun nm!
Ting h vang ng nh sm rn. Kim, dao, gio, mc lp lnh di nh mt tri. on i ti u,
qun chng ti ch li t ng nhp i ng. Chng ti lng rt phn chn, vng tin vo qun chng.
By gi bn tay sai phn ng chc chng dm ngo ngoe. Nhng phi phng bn pht xt v bn
cht chng rt tn bo. Nht nh qun chng s ton thng, nhng nu khng chun b i ph vi
tnh hung quyt lit th s b lng tng. Chng ti ngh ti cch p dng nhng iu m c hc
tp d kin cc vic nh ct dy in thoi, n ng cy, ph ng c lp lc lng Nht ng
ng Anh bo m vic cp chnh quyn c nhanh chng.
Lc y d gp cn tr g, quyt tm khi ngha dnh chnh quyn cng khng h nao nng, ngc li
cn bc mnh hn. Ch ip nai nt gn gng, tay lm lm khu sng lc, dy sng qun vo c tay.
Anh Thip v ti cng vy lun lun t th tin cng...
Khong gn tra, on biu tnh ko ti huyn. Lc ny, anh em cng nhn ha xa ng Anh n
phi hp cng lm nhim v chim huyn. Tn tri huyn b trn t lu, nn vic cp chnh
quyn khng gp kh khn phc tp. Chng ti chuyn sang tri lnh Nht. Qun chng quy quanh
tri, h khu hiu. Ti c c ra giao thip vi bn Nht. Anh Thip ch huy t v sn sng... Nu
lc ni chuyn bn Nht gi tr th qun ta lp tc nh tr. Ch ip n c i ng qun chng
gi tr tr cng.
Bn Nht c mt tiu i. Khi chng ti vo n ph huyn th gp tn ch huy cng my tn lnh.
Chng ti tm ngay thng ngn v bt u thuyt phc. Tn ch huy i m li trai bng vi, o
qun, mu ct nga, gp ti n hi ng ngc mt lc ri nhn ngang nhn nga quan st lc lng
ca ta. Ti bo hn:
71
Hi K Trn - Trn
- Nht u hng ng minh. Vit Nam hin nay Vit Minh lm ch. Chng ti c chnh
quyn Cch mng. Vy cc anh phi np v kh, giao tri lnh cho chng ti. Chng ti bo m a
cc anh v H Ni an ton. Tn ch huy suy ngh mt lt ri ni ngp ngng:
- Cho ti gi in thoi v H Ni v chng ti cn c lnh t H Ni.
Ti on c th l hn m mu gi xin qun tip vin, ti bo hn lun:
- Mi ng giy u b ct. Nu cc anh lm theo li chng ti th s c bo m an ton a
v ti H Ni. Hn lm lt nhn hai bn ming lm bm hi di nhng rt nh. My tn lnh i theo
lng dn. Cn ngi thng ngn th mt ti i. Ti cho l hn va ni iu g quan trng vi chng
n. Nhn vo trong tri thy bn lnh eo v kh v tp hp v mt pha li ta ra khun vc hm
xing chc l hm n - v pha nh kin c. R rng bn chng chun b nh li ta ri. Bn ngoi
qun chng cng thy nh th, nn tin st bao quanh ly ti, ming h khu hin vang ng. Ti
bnh tnh bo tn ch huy:
- Cc anh khng nn n sng vo nhn dn chng ti. Lm th, buc lng chng ti phi tiu dit cc
anh.
Hn va li, va lu bu, t v cc cn v lo xc. Ti bo hn:
- Nn nh rng, chin tranh kt thc, cc anh sp c hi hng...
Ti ang ni th tn Nht chy tt hn vo trong tri. Ti gin si ln. Qun chng cng cm phn si
sc. Bn trong, tn ch huy Nht khot tay ra hiu. Bn lnh bn ra Kh th qun chng nh mt cho
du si. Ting sng ca bn Nht khc no mt tia la bn vo lm bng to ln ln m chy ln.
Qun chng go tht. Cc i vin t v c lnh lp tc tn ra bn vo trong tri. Cc t ph n
va h khu hiu dng cao c o ln. Ting kn ca ng gi vang ln, thi thc. Thanh nin vung
kim ma gy xng vo. Chng ti c ngn li ch cc i t v c sng xp vo chin u. Khu
i lin t ngay cng tri n rm rm. Anh em cng nhn xe la ng Anh nm ti tp lu n vo
tri. Qun chng khng ngng h: o pht xt Nht nht th nm vo. Anh Mn l B th chi
b lng Xun Trch dn u mt tp thanh nin lao ln, b trng n i, mu chy m ng qun.
Anh vn thn nhin ng vin:
- B con gi vng tinh thn. Ti thy chng cht hai thng ri!
Anh tht ln ln:
- Anh em tin ln!
X ti gn ca tri, anh li b thng vo tay. Anh mun du khng mi ngi bit, nhng cc
ng ch vi ko anh ra ch khut, bng b. Va c bng xong anh li vng ra, h:
- Anh em xng ln! Tiu dit qun pht xt!.
Tin c my bc, anh ng xung, ming vn khng ngt h:
- Xng ln! Anh em xng ln!.
Tin anh Mn hy sinh truyn i v si sc cm th:
- Tr th cho anh Mn!.
72
Hi K Trn - Trn
- Tiu dit pht xt Nht!

Qun chng cng xit cht vng vy. Bn Nht tp trung bn ra pha cng. Mt anh ly m chp ln
u chic gy a thp th trn u mp tng. Anh khc ng bn a mi sng ch sn. My tn
Nht nhm ln bn chic m, b anh hn trc. Mt tn xung dy nh ch. Anh G. cng l
thanh nin, nhng ln qu, co king chn cng khng sao bn c qua tng lin rn rn n bn
ca s, cha sng bn cht mt tn khc. Sng qu anh, khoe:
- B con i! Tht thm mt tn na!
Gina lc , my anh chy li nu ly o ti
- Anh! Li cha h chng em khu sng my, ang bn th n tt!
Ngi ng bn ti lin gt i:
- Thi, anh ang bn!
hng khc ch ip cm sng lc b st tng l u ln ca s d xt. ong! Ch phc ngay
xung ri nh ln bn tr li.
Anh Thip vn h ht cng tri.
- Bnh tnh, gi vng hng ng!
Mt b trc nm mi, tay pht cao c ming la ln:
- Anh ch em tin ti! Tin ti!
Mt ng c qun xn n gi, xch kim chy ngc, chy xui, gp k:
- t! t nh!
Qun chng hng ng:
- Phi y. Nm rm vo! Nm rm vo!
- Ra ph ly ru, du ha na! Mau ln!
Nhm thanh nin hng hi lao i..
- Rm u, nm ht vo!
- Tro ln mi, d ngi tng xung!
Em Dip mt thiu nin mi hai tui nhanh nhn ni:
- Em b, em tro cho!
- Khng c! ti tro!
Ting h ht, ai cng go nh qut. Ai cng y ho hng gp sc mnh h bt..
Trn chin u n hng ting ng h c si sc nh th, cng v sau cng d di hn.
Ting sng ca ch tha dn. V ln n t, trong bn ra c bay ln ngn cy. Sau mt cuc hi
chp nhong, chng ti cng thng nht nhn nh: Bn Nht ch cn vi thng b thng, ta vo
c ri. Lp tc ti h lnh xung phong. C dng thc ngi p vo tri ch. Bn ch b tiu dit.
Anh Thip, ch Dip v cc ng ch ng vin cc x cng ti h n khn c ting ng bo mi
chu ngng tay.
Sau khi lm ch hon ton c huyn, y ban khi ngha phn cng: Ch Dip chu trch nhim
73
Hi K Trn - Trn
cng qun chng chn ct bn gic cht thu dn chin trng. Anh Thip v ti i lp chnh quyn
v t chc lc lng v trang a phng. Ti huyn ng, ch cn l cnh hoang tn v ch.
Chic t hm nm chng ch, ca ng nt hoang tn, giy t s sch vung vi...
y ban khi ngha v i biu qun chng nht tr c anh Thip lm ch tch huyn ch ip l ph
ch tch. Sau chng ti t chc i v trang thot ly gi l gii phng qun. C n hng trm
thanh nin nhp ng. Chng ti ph gi danh sch v gii thch l hin nay mi tm t chc mt n
v nh, s t chc ln hn v gi thm sau. Tp hp thnh i ng xong, chng ti c lun anh em i
mai phc cc ng ng n nh Nht ni khc ko ti.
Ngay sau , chng ti t chc l truy iu v an tng ng ch Mn. Chng ti ly mt l c sao
vng ph ln ngi ng ch. Hng trm ngi ng im lng mc nim, t lng thng nh anh, bit
n anh v cng nung nu cm th bn pht xt xm lc.
m tang ng ch c c hnh rt trng th ngay chiu hm y. bo m an ton, chnh quyn
huyn tm di v lng C Loa, v l c s vng mnh ca ta. a th li him tr, xa ng ci
ln, Tin kh d cng, thoi kh d th...
Ti nh C Loa, tri xm ti. Chnh quyn nhn dn bt tay vo vic ngay. Trc tin l phn cng
thm mt s cn b v thanh nin cng nhn dn tip tc h chng lc. Nc sng Hng li
dng ln, trn qua , chy xit gh ngi. Tai ha v tng pht, tng giy...
***
Trong thi gian chun b khi ngha cho n hm biu tnh cp chnh quyn, cng tc chng ti
sut ngy m bn rn, c nhng bui qun c n ung. Tuy vy ngi no cng cm thy mnh
khe mnh, vui sng hn trc. Nc sng Hng vn mnh mng. Ngoi bi nhiu nh ngp st
mi. C ni nc tro vo cnh ng. Dn lng lm lu kn mt . Tuy b lt li uy hip, nhng mi
ngi rt h hi, gp chng ti ai cng xm li ni chuyn tnh hnh. Mt c bo:
- Sung sng qu! Chnh quyn v tay mnh, by gi c cht cng sng!
Mi cng vic vn c tin hnh khn trng. Chng ti i dc , ti tng lng thu trin v cc
giy t ca hi ng hng chnh, tuyn b lp chnh quyn cnh mng. ng bo tp trung mt tinh
ngay trn mt . Chng ti c danh sch y ban nhn dn cch mng a phng do cn b hay
qun chng tch cc gii thiu v bo m. Nhiu ni chng ti ang t chc lp chnh quyn lng
ny th lng bn ng bo cng mt tinh rm r ch i. Lp chnh quyn n u, t chc i ng t
v n . Cng tc ng Anh mt thi gian na th ti c lnh gi v Th - ni xut kch
cp chnh quyn ngy n - cc ng ch tin ti tr li, nhng bit bao nhiu k nim t nhng
ngy chng ti cn tay trng bng trn, i trng v thm cho n nhng ngy chng ti ng trong
i ng ip trng tay c tay gio c qun qut tm tr ti. V nhng con ngi y, vic y trong
nhng ngy thng Tm lch s y ti khng th no qun c... C i c mt qung, ti li ngoi
li tn ngn nhn mi cy go Ba
74
Hi K Trn - Trn
Chng 9
Ti vo b i ngy 19 thng 08 nm 1945 vi ci chc chnh tr vin khu v gp ngay nhng
chuyn oi om tr thnh k nim vui ca mt thi lm cn b qun s. L chnh tr vin th cng vic
hng u l hot ng ca chi b. Cng tc chi b n v lm g v lm nh th no, khc nhau v
ch ging vi chi b bn ngoi ra sao? Tnh hnh li ht sc khn trng, nng bng, khng chn
ch c. g s lng tng ti vi n ng Trng Chinh. Mi c Tng b th n d hi
ngh chi b l vinh hnh ln nht i vi anh ch em ng vin. Cn ti th kn o hc cch ng c
khai hi cng nhng iu cn a ra tho lun v ly ngh quyt. C cng khng cu n g c m vui
v tham d. L qun i cch mng ca nhn dn, l tng b th ca ng lnh o, suy cho cng
th vic c mt ng ch Trng Chinh cuc hp rt c ngha cho c hai pha, l mt s cn thit
na. Cn i v anh ph trch cng tc chnh tr n v l ti th nh Tng b th m thu c bi
hc v lng quan trng lm cm nang. Cng cng thi gian ny, chnh tr vin Trn c Bc
H nhn xt gp v vn lm ngi cn b trong qun i cch mng. Thi k cn ng tri
Bo an binh c trc ca rp Thng tm, anh Vng Tha V l khu trng v ti l chnh tr vin,
khi l hai th trng ca mt n v qun s ln m vn ci bt, i a lin tay. Vi th trng th
nh bp c by ring cho mt r, bn l cm, bn rau mung luc, thm t tht kho hay c kho tu
ba. Bt a th mi ngi u t lo. n xong, c ngi thu dn r, cn bn n th thc khch t lau
dn. Chn a t ra v ca ai ngi ny mang v ch ca mnh m ct. Ch ng qua m ca
mi anh l ci bn lm vic, khng mn khng mn, khng gi.
C co ro trn mt bn sut m. i sng t lnh cng y nh cc chin s. Ti thy c iu ny th
tm b qu, ly u ra sc lc m tr lu di, lm n g c. Trn tr mi, ri ti nh ti truyn tu,
h c ni ti cng vic ha u qun, lo cm nc cho b i. iu khc v tnh cnh chng ti
lc . Hng ngy c mt dn bn nm c gi m phn mi son, o di mu tha tht n lm bp
cho b i. phi tha nhn, ch em rt ch tnh lo toan cng vic n ung, ru rt hn nhin, mang ti
mt khng kh thanh bnh cho n v. Nhng cm th khi sng khi kh, ba no ba i nhiu hm
n hai gi chiu vn cha c n. Cn ch em th u tt mt ti. Cc ch em vn thnh tho trong
khun gia nh th ci bp i to ny u c t, c iu kin cho anh ch em ua ti. Xem ra ngi
nu nh k n n lc mt nhoi m ba cm ngy cng ti t. Chng ti thy phi c lnh bp
bp nc t t m chuyn trch. Ti cho ng tuyn ha u qun vi iu kin l bit lm bp, sc
khe tt. Sau k bo u tin ng ngi ko n. My chc u bp ca cc nh hng rt ni
ting H Ni lc nh M Kinh cng xin u qun. H c tuyn vo n v. T khi c ha u
qun th vic n ung ca n v thay i c bn: cm ngon, canh ngt, thc n thay i. n ng
gi quy nh, theo ng quy ch phc v. Mt hm, chng ti nhn c thng bo l H Ch Tch
s ti thm n v. Tin lm c ban ch huy bn ln v khng ai bit n tip Ch tch nuc th phi
nh th no. Qun i cha c iu lnh, Nh nc cha c duy nh nghi thc no c. Vy nghi l
n Ch tch Nc th phi nh th no? Hn l khng th xunh xong c. Ti li l chnh tr
vin, phi lm sao th hin ng yu cu ngha chnh tr khi nghnh tip. Qun phc lc by gi
cha c, nhy vo kho qun nhu lnh kh xanh v c th g bn th . C n v mun ng
phc th ch mc qun sooc v i dp da tru. Khng p, khng lch s, nhng cng l trang phc
nghim chnh trong iu kin c th. Cn mnh ng ra trc tip n Bc m li qun sooc c nn
khng? Ti lo lng tht s, a ra ban tham mu bn. Cc ng ch u ngh n iu ti ang quan
tm, bn rng phi i mn mt b com-pl v phi kim c c vt tht cho ra v l phc v c l Ch
tch nc c m. Ti nghe bi tai, yn tr nh th mi phi php vi Ch tch nc. Khi Bc t trn
xe bc xung, khoan thai i vo, ti vi t cch l ch nh n khch qu hm h ra cho Bc. Ti
bng lng ta lng tng khng bit nn cho th no. Chng l trang phc nh ti lc m li cho
kiu nh binh? Ti nhanh tr ng nghim cung knh cho Bc. Bc a tay ra bt tay ti v nm ly
lun. Tay kia Bc nm ly c vt ti ang mang. Bc hi: Ch lm g y!. Ti l php tha: Bo
co Bc, chu l chnh tr vin. Bc bn bo:
75
Hi K Trn - Trn
- L chnh tr vin m n mc th ny ? i u m ph-cn 5[5] c -vt th ny?

Bc ch anh em trong n v ng trong hng ng, ni tip:
- Qun i th phi ng cam cng kh, m ch ] chnh tr vin, ch li mun lm giai cp khc vi
anh em sao?.
Ti sa vo cnh tri trng, va mun tha vi lng cung knh nht: Bc i! Hm nay on Bc n.
Chu chy i mn b qun o lm l phc dn Bc cho phi php. Va cm thy v duyn khng
dm ni v Bc ang cp n mt ni dung ng phi ch hn, lm vic thanh minh ca ti tr
thnh kh ni. Th l nh cht cay cht ng chu tri trng, t khng nt ra chui xung.
Cho hi xong, Bc hi:
- Bp u!
Ti dn Bc i thm nh bp. May m chng ti c ha u qun. Bc quan st xong hi tip:
Chung x u?. Ti a Bc i. Bc li hi: Th cn vn rau. Ti tha: D, cha c vn. Bc ch
m t c k ni: Th t ny lm g? phi tng gia ch. Bc i vo phng khch ri ni nm
iu b i cn thc hin cho tt. Mt ln khc, Bc cho gi m Quang Trung v ti ln ch lm
vic ca lc Bc b ph. Lc ny anh Vng Tha V khng lm khu trng na m l anh
Quang Trung. Thi , cn b bn b i cn loi o bn ti, c b. Nhn sang Quang Trung, ti thy
anh mang c vt ng hong. Bng h h thc thc, ti khng ni g vi Quang Trung. Song n khi
hai thng sp hng trc chic bn. Bc ang ngi lm vic, ti lic sang th c o anh Quang Trung
khng mang c vt na. Thl ra khi bc ln cu thang, cu ta lt ra t ti v gi kn c o tht
chnh t. Ti li c c b. ng c nhn, ch ti hi:
- Ch l b i sao n mc th ny? Ch khng hiu l qun phc ca qun i l phi gi kn c cho
ng n. ng c chuyn n chi nh th.
Ni xong, Bc cho mi thng iu thuc chm la ht. Ti vi vng a hai tay ln c ci cc o.
Lng tng th no u la chm mt pht vo ngay c. Cng au hn! Trn ng v, ti trch
Quang Trung:
- Cu ch ph bin kinh nghim cho anh em. Ch bit lo cho thn cu, mnh b thuc chm rt c.
ng nh cc c ngy xa thng ni: chng c ci di no ging ci di no! Tuy th cng v sau,
nhng chuyn ny li thnh nhng k nim tht m m. R rng ng c rt nghim, khng b qua
bt c thiu st no, ng thi rt mc thn i, rt tnh cm. Do vy ci nghim khc cng lng nhn
i lm ta nh khc su trong lng thnh nhng k nim kh qun. N lm ta gn Bc thm, yu Bc
hn. Sc cm ha ca Bc tht k diu. Ti cn c tip xc nhiu ln vi Bc. Mi ln Bc gi ln,
tm trng u khng yn, bit l c chuyn Bc mi cho gi. Nhng ci e d y li mau chng b mt
ni vui c gp Bc ln t. Rt cuc l mt cm xc lng lng su lng dn, l ni vui sng, l
hnh phc c hng iu mnh mong c ngy m l c gp Bc. Qu trnh lm vic ti cng
c dp tip xc, c lm vic vi nhiu ng ch lnh o cp trn. Nhng khng mt ai gieo cho ti
th tnh cm l lng ny: n nng ti ln, lm ti t tin hn, hng phn lao ti nhng g tt p hn,
nhn vn hn.
Ti hot ng qun s. Nhng ngy lch s 19 thng 12 nm 1946, ngy khng chin ton quc li
chng c g ni. Cng vic ngy hon ton l do ng V by mu tnh k, ra k hoch. Ti
ch lm vic phng mt i h ho t v p chn ng. ng V cng c a ra bn bc,
nhng h ng y ni g, th ti ng lun. Sau ny khi ti kim c t kin thc qun s th tt
nhin c khc. Th mi nn tng ch. Ra khi H Ni th ti c ch nh lm ph chnh y Lin
khu II, tc t vng H ng, Sn Ty xung ti H Nam, Ninh Bnh. ng Hong Sm l khu trng,
ng L Hin Mai l chnh y. Ti c b nhim lm ph chnh y, nhng ng thi l quyn chnh
y. ng Vng Tha V vn ch huy H Ni lm khu trng khu ll. ng Hong Sm v ng L
Hin Mai ch huy b i tin v min Ty, gi tt Ty tin. Anh em a ni l mnh rt n u Ty
theo ti , ng l Ty tin tht...
Hi ny, nhn chc v, ti bit s s cng vic ca anh chnh tr vin phi lm ri. Lc ny c b
tn gi l Ba Hon l cn b cch mng thot ly lm kinh t rt tho vt, gii giang ang lm nhim
76
Hi K Trn - Trn
v nh mt ch nhim hu cn ca lin khu. V hm trc th hm sau ti tm n gp b. nh ca

ti l nm tnh hnh theo kiu ch em tr chuyn vi nhau. Ti hi:
- Ch , go nc ra sao? B i c go n khng? D tr c bao nhiu?
- Khp ch c kho ht, ch no cng c.
B tr li kiu chung chung nh th, khng ni c bao nhiu tn, bao nhin t. Ti li hi: Th cn
qun o cho anh em? B i li ch my c ang ngi may ba chic my khu, ni:
- y th v my! Lin khu c ht.
Ti hi thm:
- Th cn tin tiu vt cho anh em, c khng ch?
n y b ta l v cu knh:
- Anh kim tra ti y ?
Mt s phn ng bt ng. Ti thanh minh xoa du:
- Xin ch! Ch l ti mi v y, cha bit tnh hnh cc mt ra sao c. Ch l ch nhim hu cn ca
lin khu, l ngi nm y cc vn ny, tt nhin c th gip ti bit tnh hnh chnh xc nht.
Ti khng dm kim tra kim tric g u!
D vy b ta cng khng cho bit g thm. Hm sau c ngi bo li cho ti hay: B ta hi anh ta
v ti: Ci tay y l ng vin cha?. cng l iu biu hin s hiu bit ca b y v t chc
qun i cch mng. c b nhim l ph chnh y lin khu m b y vn cho l c th cha phi
ng vin! Ngi y tr li b: Ti ngh phi l ng vin ri, m cn l ng vin lu nm na
mi c b nhim l ph chnh y ch!. B y cn e:
- Gm tht. Mun kim tra ti. L ng vin th ti chu, nu khng th s bit tay ti!
Nghe anh em k chuyn v tnh nt ca b ny ti mi hay: Trng Cng Cn lc y l chnh y
trung on, c b ta a c bit. Mi ln gp b l Cn ch ch em em ngt nh ma li, khng
qun biu ch mt gi thuc l. Vn l ngi nghin thuc nng, b cn mong qu no hn na. p
li ngha ca em biu ch th ch ho hip vi em khi cn go. Cn bao nhin c by nhiu, thm ch
ch cn rng ri hn c em mong i. Cn ai lm vic vi b m theo nguyn tc th s c b
nguyn tc hn, gy kh d thm ch cn b mng t tt. B t nhn mnh l ngi nm tay hm cha
kha trong lin khu, khng mt chi tiu nh no khng do b quyt nh. Sau ny, ti khng cn bit
b ta lm u nhng b dng ci b cch mng y chng lm sao qun c. Mt ngi n b
trng tro bo tt, trong ngoi nm mi lun lun ln mt b ch c, xem tt c l em t trong nh.
n t lnh cng phi xin kin ca b. V qun nhu lng thc th b t cho mnh c ton
quyn, cn k hoch tc chin th b li t cho mnh khng cn bit ti. Th l c va b, kho xin
kho nnh th xong mi vic. Cn vi ai b cho l lo xc (vi b) th c i y! Trc anh Hong
Sm l anh Vn Tin Dng lm khu trng v chnh anh xp ch ny vo nhim v . cng
vic tri chy ti cng ti cun thuc l cho b, chuyn tr. Ri quan h dn dn c ci thin. Sau
t lu, b i Ty tin cng rt v v c l vai tr ca ti cng khng cn thit na, cp trn
iu ti ln Vit Bc. Trc khi chuyn, ti c d hi ngh chnh tr vin ton quc. Cuc hp kh
long trng, tuy cha c n np quy c nh ngy nay. Cc ng L Hiu Mai, Hong Sm, Vng
Tha V u ti d. Thnh vin c n nm su chc chnh tr vin cc n v t trung on tr
ln. Khai mc cuc hp c c qun nhc hn hoi. L d nhin, ni dung cuc hp l bn cng tc
chnh tr m mi ngi ang nhn thc theo cch ngh ca mnh. S l ng ca cc i biu n l
bun ci. Hm tp hp lm l khai mc, cha n gi quy nh nhng khng kh ri rc, trm
lng. i kn ni ln git ging tot toe, tot toe gia khng gian tnh mch, im ng. Th l c hi
trng cng git ny ngi ng ln... cho c. Ch huy qun nhc phi ln xin li: Cha phi nhc
cho c. Chng ti xin phc v hi ngh v do kn cho si n. Khi no n nhc cho c, cc ng
ch mi phi ng ln. Chnh ti cng bt dy ng nghim trang, nhng ri bit ngay l mnh
lm. ng L Hin Mai ngi bn cng hch ti thc dc: ng dy cho c. Ri quay sang hi Kn
cho c i ri cu? ci u tr ca bui ban u l nh vy v kh ph bin nhiu ni, nhiu vic.
Ti ln Vit Bc c giao trch nhim cc chnh tr, lc y gi l cc chnh tr ch cha phi l
tng cc. Nm 1947 ng Vn Tin Dng l cc trng cc chnh tr. Ti c ngh php. Mt thi
gian thu xp vic nh v gia nh ti ln . Chnh l lc v ti sinh a con u lng. C vi
hm ti li n cc chnh tr xem c b tr cng tc th no. Sau ti c lm ph phng
77
Hi K Trn - Trn
tuyn truyn, trng phng l ng L Tt c. Trc c mt ph phng l anh Phan Phc

Tng. Ti v , thm mt ph phng na. t lu sau, cc ng y phn cng ti ph trch bo, lm
ch nhim t V quc qun vn thuc phng qun l. ng Phan Phc Tng ph trch cng tc
hun luyn v ng L Tt c ph trch chung. Chc v chnh thc ca ti l ph phng tuyn
truyn va l ch nhim bo V Quc Qun, ch nhim c l anh Ng in i nhn cng tc khc.
Khi giao thip vi cc c quan th ci chc ch nhim xem ra oai hn. V rng ch nhim l th
trng mt n v ng hong, li l mt t bo, l c quan ngn lun, hn t cc c quan hnh
chnh. B quc phng thi c B tng tham mu. Cc c quan nh hn gi l Cc nh Cc tc
chin, Cc qun hun, Cc qun lc. Th l Cc chnh tr bn ny cng ch l n v ngang hng.
Mnh l ph phng tc l di hai bc. Mi ln hp hnh, bn chnh tr khng ai c ngi ngang
hng vi tham mu c. Mnh thuc loi cn b phc v iu m ch ngi gh xp, ngh cng ti thn
lm! Kh ni h vn l bn b quen bit thn thit. Nh V Vn Cn - Cc trng qun y, c
Kin - Cc trng cc tc chin u l bn c quen thn. n ngy ti a danh thip ch nhim bo
V quc qun th c xp ngi cng hng cc cc trng. in oi om ny khng khi gy nn so
snh suy ngh.
Nhng cuc hi ngh u c ngh quyt v tnh hnh v nhim v tng bc thc y s nghip
khng chin thu thng li mi ln hn nhng cng cn nhng chuyn bn l rt ng ghi nh. Nh
hi ngh tng kt chin dch ng Bc th ni ting l mc mc xung kch. i on 308 ngy nh
cc n u dng mc. V hi ngh c trng by mc xung kch.
Cc hi ngh thng c mi cc b Trung ng hi ph n ti lo bp nc. Bc H n th vic u
tien l Bc vo bp ng ng xem xem ri hi: Ln ny c th g vn ho cao?. Vy l Bc quan nim
bp l vn ho. Ba n hi ngh c g kha kh, Bc gi l vn ho cao, st km tc l vn ho thp.
Bc thng i thm b i, thm c cc t binh. Phong cch bnh d ca Bc lu li mi ni Bc ti
n tng c bit u i. Mi ln c gp Bc, lng mi ngi li cm thy phn chn hn, p p
tnh ngha hn bi nhng li dn d rt i thng nhng li rt H Ch Minh.
Mt ln sau chin dch bin gii Bc ti thm mt n v.Gia khong khng ln, c n vi tp kt
hng ng chnh t n Bc. Lng ai cng xn xang dc n Bc ti thm. Sau khi hi han tnh hnh
chun b, Bc hng ti cc chin s:
- Cc ch c vui khng
C n v ng thanh p: Vui lm !
- Cc ch c n no khng.
- Tha Bc no lm .
Bc li hi tip:
- Cc ch... c... a by... khng?
n cu hi qu bt ng ny c hng qun im ng. Nh ng phi tim en, lc c c cu kn o
cu vo ngi ng bn cnh v rc rch ci. Ri c ting tr li d dt:
- Tha... tha... tha... c !
Bc lt nhn bao dung, nh nhng nhc nh:
- Cc ch nn nh rng i a cng phi c chnh sch, ngha l gi v sinh chu a phng, lm va
lng nhn dn s ti. Nh o h tiu. C vi n u th cc ch no cng lun lun c xng, qun
dng bn ngi lm ci h mo vy. i xong lp t kn o sch s. c vy th dn mi qu, mi
thng. Cc ch a by th u dn cng ngi cc ch n lm!
Li mt ln Bc n thm s on ti rng Ph Th. n v dng ln tm b. Ban ch huy s on
c c my cn nh nh, cng l tranh tre c. mt cn c thm c chic ging con. Lc ti
ang c mt ti th anh qun tr dn cm ln mi Bc. gia lc Bc ang ht thuc. iu thuc
mi chy ht 1/3, Bc a anh iu thuc ht d ni:
- Ny ch, cho ch iu thuc. Ch bit khng, gi p mt con, thuc ngon na iu. ng coi
thng thuc ht d!
Anh qun tr mng r n iu thuc Bc a, tt la dnh v xin lui ra. Ai cng rt trn trng s
chn tnh ca Bc.
n ti, ban ch huy s on a Bc ra ch tp hp. Anh Tn dn u, i lin sau l Bc v cn b
vn phng ri n s cn b a phng v cc cn b trung on v s on. Qung ng cng
78
Hi K Trn - Trn
n hai mi pht, ng rng phi i hng mt ko di. Sp n ni tp trung th nghe ting Bc h:

ng li ko di. C on dng li cha hiu v sao th li nghe Bc h tip: i! i ng ng
ngi li i hng mt di thnh on nh hm , vi s kch thch bun i thng xy ra th vic
gii quyt i gii nh vy cng l t chc cn thit v rt hp vi iu mong mun ca ng ngi
lc . Li c ting h:
- i xong. i.
C on ngi chuyn ng tip, thnh thi, trt t khng n tc gia m rng ti nh bng hm
... Lt sau n bi c ni c n v tp trung ch. c im tui tc thi th cn b th tr, cn
lnh a s l nng dn cn ln tui. Bc ni ngn gn v thit thc.
- Bc n thm cc ch. Bc chc cc ch sc khe, chc chin thng. Bc khng c qu g. Bc
mun hn cc ch. Nhng n v ng, vy c i din ln vi Bc.
C on qun no ng trc li ngh. c Bc m v m hn Bc th cn phn thng no
bng. Nhng li ngh Bc nu ra bt ng qu lm mi ngi lng tng. ang nh vy th mt cn
b tr ng gn Bc bc ln xung phong nhn vinh hnh Bc ginh cho gia ting reo ci
nng nhit ca c n v.
K nim v Bc th cn nhiu, ti ch ghi li y mt vi k nim nh ca i thng, gin d m c
ngha su sc
Chng 10
Trc cch mng thng Tm, chin khu, qun i ta cn ly tn l Qun gii phng, lc bo
qun gii phng cng ra c hai s ri. Cch mng thng Tm thnh cng, ng ch V Nguyn
Gip gi ti n giao nhim v tip tc ra t Qun gii phng, v phi tip tc ngay s 3. May m
trong nhng nm 39, 40 ti hot ng nh ngi gip vic cho ng ch Nguyn Thng Khanh
(tc nh vn, nh bo Trn Mai Ninh) nn khng n ni lng tng, du cng vic lm bo qu l mi
m i vi ti. Bo ra bn trang. Tn bo in ch chi, ging nh t bo C gii phng ca ng.
Nh lc lng tuyn truyn gii, nh nhng mu tin vit r rng, ngn gn, kip thi, nh s lanh l
v linh hot ca cc ch thiu nhi bn bo, nn t Qun gii phng bn rt chy. Ti rt phn khi.
Nhng n s 5 th bo phi i tn. V sao phi i tn! Bc H cho gi ti ln gii thch. Bn Tu
Tng sp bm gt qun ng minh vo nc ta. Chng i tc v kh qun i. Chnh ph ta gii
thch cho chng r, ta cha c qun i, ch c qun khi ngha, do qun i ta cn phi i tn
li l V quc on. Ch on c ngha l on th, ch khng phi l qun i. V vy t bo khng
th mang tn Qun gii phng.
Vic i tn bo qu l mt vn ! Cm chc s lng in s b h. Tn bo li khng c in mu
nh C gii phng, t bo ca ng m nhn dn tin cy v ho hc c. Chng ti ly tn bo
l chin thng. ng nh tt d on s lng bo h hn, t ngi mua. D vy t bo vn phi ra.
Mi tun mt k, mi s 8 trang, c khi mi trang.
Thi k ny, c s lc c gia bn Quc dn ng v i Vit trong s tranh chp B quc phng.
Ta dng chnh sch mm mng. Bn cnh b quc phng ta thnh lp Qun s y vin hi gi tt l
Qnn y hi thuc ca Chnh ph lin hip, c V Hng Khanh tham gia, cng c cc chnh tr do
ng ch Trn Huy Liu lm cc trng, ti lm ph t. Cn B quc phng cng c cc chnh tr do
79
Hi K Trn - Trn
trung ng ng ta trc tip ch o.

Lc trong qun i ta c hai t bo: t Sao vng v t Chin thng. ng ch Trn Huy Liu ph
trch t Sao Vng.
Khng chin bng n ti vn phi lm chnh y khu ll Ni. Cc chnh tr chuyn ln Vit Bc, B
tham mu lc ny gm c nhiu cc nh Cc qun gii, Cc chnh tr... Cc chnh tr do ng ch Vn
Tin Dng ph trch.
n lc ny t bo ca qun i xut hin li v ly ln l V quc qun. S l ra ngy 22-3 -1947.
Trn t bo ghi r: T bo ca Qun i Vit Nam n s 5, bo ra mi tun hai k, n s 9 li ra
mi tun mt k. Trn u t bo ghi thm: Chnh tr Cc, b tng ch huy pht hnh Khi bo ra n
s 8 ( 19-6-1947) ti c chnh thc giao nhim v ph trch.
Nhng n s 2l, mi r ch nhim l Trn .
Lc y ngoi Trung ng c t Qun du kch, Vui sng, V quc qun, cc qun khu khc cng u
c bo..
Vit Bc: Bo Quyt Thng
Khu II: Bo Chin u
Khu IIl: Bo Qun Bch ng..
Khu IV: Bo Chin s
Khu X: Bo V quc.
Khu Xl: Bo Th
Khu XII: Bo Xng pha,
t lu sau, tt c cc khu u nht lot i tn thnh bo V Quc Qun nh V Quc qun khu II, V
quc qun khu IX...
Cng tc to son V quc qun c: Trn , Tn Sc (Thi Hu), Thm Tm, T Bch Hong,
Trc K v cc ha s Mai Vn Hin, Dng Bch Lin. Anh V Cao cng tham gia ban bin tp,
nhng khng ghi tn. Ngoi ra, mt s ng ch cn b qun i cng tham gia vo b bin tp m
rng. V ni dung, my s u V quc qun mi ch c my chuyn mc chin tranh. Cc bt danh
mang r dn n qun s nh: Nguyn Vn Bm, Lin Thanh, Ba-d-ca...
T s 8 tr i, bo hng th dn ln vi th, truyn ngn, bt k, phng s. C c mc Nhng
chuyn vui bun im bch bo cc n v ca cc khu. Ti nh nht s 12 c truyn ngn Nhp vo
hng ng ca Tun Vinh: s 13 c Nhx mu chuyn vui bun ca Trn : s 21 (ngy 15 -8- 1948)
c bi Ln Cm Sn ca Tn Sc: s 23 c bi bt k Chin s H Ni ca T Hoi, s 24 c Bc
th chnh tr ca Nguyn Tun.
Trn ng vit bt k, phng s nh Tht Kh, Lng phy, Trn phc kch Lng Phy, V T Nam
cng ng truyn ngn Ngi lnh min Ty. C mt ln bo t chc cuc thi vit truyn. Truyn Vt
xe hn trn ng ca Hong ip c gii khuyn khch. Khng c gii nht.
Ngoi truyn ngn, V Quc qun cng ng kh nhiu th. Nhng bi Ln Cn Sn, Ving bn c
80
Hi K Trn - Trn
ting vang rng ri. C chin s ch vit v ng c mt bi th hy sinh nh Phm Lng vi

bi th Chin s Lng Vi. Thi gian ny ti cng vit v vit kh nhiu loi nh phng s, bt k,
truyn ngn, bnh lun, x lun. Ti rt hay vit v say vit.
c bit c hai s bo lin tip ng tin bun, lm mi ngi bng hong, xc ng.
S 48-49 ng tin mt Hong Lc, s Xun 50 ng tin Trn ng hy sinh vo ngy 26-12-1949. Nh
li Trn ng nhng ngy u v to son bo, khong 1948 (trc y anh lm th k trong Tng
b tham mu). To son ca chng ti ng gn b tham ma, nn anh thng hay qua chi. Anh
thng k cho chng ti nghe nhng chuyn hay mt trn. Chng ti rt qu mn anh. Anh ngh
xin v lm phng vin cho bo. Chng ti ng ngay v xin vi B tng tham mu. Bi bo u tin
ca anh in vo s 21 ngy 15/8/1948 Vi suy ngh v vn ngh trong giai on chin lc ln th
mi hai.
Thm Tm lm th k to son. Anh c bit ti bao sn. Bo thiu mc no l anh lp tc c bi
ngay lp ch trng. Lm nhiu, nhng anh khng h ku ca. Cn anh T Bch Hong th hin nh
con gi. T Bch Hong l sinh vin y khoa. Nu ti nh khng nhm th tn tht anh l Trn Hng.
Ti vn nh nh in c ln gp anh trong b com-l bng i ng gc trc doanh tri H Ni. Mai
Vn Hin lm ho s cho bo. Ngi to ln nh Ty. Rt say m v cnh. Nhiu ln lc n v. Do
mi ging nh Ty nn hay b du kch bt gi li, chng ti phi n xin anh v.
Dng Bch Lin th thm trm. C ln trnh by cho s bo k nim 19-8, anh v hnh mt anh v
quc rt gy. Chng ti c bn khon. Anh tranh lun vi chng ti: B i chng ta t nng dn
m ra, gy l tt nhin. C th t tranh mi tot ln tinh thn vng ln ca lhng ng ngho kh.
Chng ti phi chiu anh. C mt chuyn kh vui. Tnh hnh khng chin i hi cc c quan phi
qun s ha, ngha l phi lun lun ngn np, trt t c th sn sng di chuyn v chin u..
Ti thng bo ng tp hp anh em kim tra tc phong qun s. Ci lnh bo ng bt ng.
Anh em to son khn trng chy ra a im tp hp vi ba l, hnh trang y . Mai Vn Hin
vo Dng Bch Lin cng c mt kp thi nhng ba l lp kp. Hai anh t ra rt lng tng. Ti nghi
ng, cho kim tra ngay ni cc anh . Ch ch nh ti ci ngn ti li khng cho vo nh. Ti c
vo. Trn chic trng tre, ch cc anh lm vic thy lm lm mt chic chiu. Ha ra cc anh Hin v
Lin ang lm vic, c cn lung tung. Nghe ling ci tp hp, cc anh cung qu, cha bit lm
th no th ch ch nh hin k, cc anh khng kp n o, theo ngay. Ti va bun ci va cm
ng trc tnh qun dn thm thit v ngy th .
Phi ni rng trong nhng nm khng chin chng Php gian kh, tnh qun dn rt khng kht. C
quan chng ti cng vi c quan tuyn truyn ng chung mt bn. Chng ti ng bn V, ch
Chu, huyn nh Ha, Thi Nguyn. Ngoi lm bo chng ti cn c nhim v tuyn truyn. Thng
hnh thc tuyn truyn chnh l mi chiu pht tin bng loa giy. Nh m chnh sch ca ng v
tin chin thng chin trng c thng bo kp thi xung tn dn bn. Ngoi vic pht tin chin
s v cc ch trng chnh sch, chng ti cn pht nhng bi vit v tnh hnh trong bn, nn c
81
Hi K Trn - Trn
dn bn rt hoan nghnh. Dn thng ngng i chng ti n c nghe pht thanh ca B i.

bn V ngy ma c sinh hol gi cm rt vui. B i chng ti cng tham gia gi cm cng vi
anh em thanh nin. Nht l nhng m trng sng. Ti cng rt thch tham gia. Dn lng rt qu
trng cn b. Anh Tn Sc co lm bi th Ma cm mi. Bi th ny anh lm cho vui ni b,
khng c ng bo. Xin trch li y hai on:.
Ri cm ln tn, xanh ri ri.
La hng ci m., cho rang thm
m trng, chy p vang thn bn
Phn cm bay bay ph l ngn.
n tr n a quanh ci trng.
Ting ca lay ng c m rng,...
Vi anh ng ch ngng tay gi.
Hng cm tnh dn, thm d vng.
Bi th ny ch cn tm thy c hai on ny thi. Ton bi c l c n su hay tm on.
Xin ni v hi ngh vn ngh ton qun. Hay c th gi l hi ngh vn ngh qun i. Hi ngh t
chc ngy 9-4-1949. Ngi tham d khng phi ch c anh em vn ngh s trong qun i m cn c
cc anh em vn ngh s quen bit khc. Lc y cc vn ngh s khng chin c th chia ra lm ba
nhm:
- Nhm th nht gm anh em, cng tc trong phng tuyn truyn b i v bo V quc qun nh
cc anh Thm Tm, Nguyn Xun Khot, Mai Vn Hin, Th L, Phm Vn Khoa, Tn Sc, Nguyn
Cng Hoan (lc y ang lm gim c trng vn ha qun i).
- Nhm th hai gm cc vn ngh s i vi cc n v, lm cng tc chnh tr cc trung on nh
Nam Cao, Nguyn huy Tng...
- Nhm th ba gm cc anh em vn ngh s c quan vn ngh, nhng thng xuyn tham gia
chin dch nh, T Hoi, Nguyn Tun. Cc anh y tuy khng trong qun i nhng sinh hot nh
anh em b i. i on 308 l n v kt ngha ca cc anh.
Anh Th L, Lu Hu Phc, Phm Vn Khoa t chc nhng i vn ngh phc v hi ngh. Anh
Th L chnh thc tham gia i kch. Anh Phm Vn Khoa cng tham gia, nhng khng c chc
danh. Anh vit kch bn, ng vai, li c khi lm c qun l... Hi ngh tin hnh trong by ngy. C t
chc trin lm. Anh V Nguyn Gip, anh T Hu cng n d (ngy 16-4- 1949). Ni dung hi ngh
xoay quanh nhng vn chnh sau y:
- Vn ngh phc v qun i chin thng. Phi xy dng mt nn vn ngh mi, tiu biu cho thi
i mi, xng ng vi cuc khng chin v i ca dn tc. Trong nhim v phc v qun i chin
u gom li c my vn chnh:
+ Phong tro u qun...
+ Phong tro rn luyn cn b v hun luyn b i..
82
Hi K Trn - Trn
+ Chun b cc chin dch v vn ng dn ch.

+ cng tc ch hu.
+ Tnh on kt qun dn.
+ S pht trin ca cc binh chng: B binh, pho binh, cng binh...
+ Cng tc ch vn.
Qua ni dung nhng ti trn c th hnh dung c s pht trin ca cuc khng chin. Nm
1949 qun i ta mi thi k thng xuyn phi chun b i ph, phng ich tn cng, nn
nm no ht a h cng c cng tc chun bi thu ng. n nm 1950, c chin dch bin gii, ri
dn chin dch in Bin ph. Ni dung chun b thu ng lc ny li l chun b tn cng ch cc
chin dch. Bn cnh b binh c pho binh, cng binh, cao x...
Ti cn nh nh in nhng ngy chun b i chin dch sao m no nc l lng! Ai cng phn khi.
Anh em hm h vit bch bo, lm th ca, h v. C quan ta son chng ti cng c t bch bo,
ly tn C. Anh em phong cho ti l tha tng ca nc C v c mt Feuilleton 6[6] do Thm Tm
l tc gi ly tn l C Quc ch din ngha. Rt nhiu bi c ni dung vui nhn c ng trn bch
bo. Cng c nhng bi c ni dung ph bnh nh nhng nhng thm tha. Mi t bch bo ca n
v c th xem l linh hn ca n v y.
Trong khng chin chng Php cc vn ngh s c nhn dn ht sc qu trng. L do chnh l anh
em rt gn gi, i st qun chng. Ti cng thy r iu khi ri t bo v cng tc ti cc n v.
Trong nhng bui mt tinh hoc hi hp, anh em vn ngh s thng ngm th, ht h, k chuyn
cho dn nghe. Ti cn nh, mi ln anh Nguyn Xun Khot ht hi Thng Bm hc Con Voi u
c qun chng hoan h nhit lit. Trong nhng bui sinh hot vi anh em, ti cng hay k nhng
mu chuyn ti c xem trong cc sch vn hc nc ngoi nh Cn bo tp, Sui thp, i thanh
nin cn v... anh em rt thch.
Tuy trong thi gian y, hnh thc vn ngh cn qu n s, nhng vn c sc hp dn v c tc
dng gio dc.
Xin nu mt v d c th l v kch Thng thc, ly t cu chuyn k kh ca mt chin s. Cu
chuyn lm xc ng mi ngi. Chng ti ly cu chuyn , sng tc tp th thnh v kch Thng
thc. V kch ny c sc kch ng rt mnh. a im din v, chng ti phi o sn giao thng
ho. V mi ln v din n on a ch cp bc th th no din vin ng vai a ch cng b
qun chng nm ti tp, anh ta phi vi nhy vo giao thng ho mi khi b tai nn. C chin s
xem xong v ny, i lang thang nh ngi mt hn. C nhng trm qun y phi chun b sn thuc
men phng khi c chin s no xc ng b ngt hoc c ai b nm .
Ti cng b mt ln h va. Do l chnh y, nn ti ngi hng gh u. C anh r tai bo ti nn lui vo
pha sau trnh b nm. Ti khng nghe. ang lc say sa xem, n an a ch ht nc si
83
Hi K Trn - Trn
vo anh c nng, th vo vo, hng lot bay n. Ti vi ngi thp xung. Sn khu bng vng
tanh. Anh em din vin chy trn ht. Nhng mt lc sau, v kch li c din tip, nhng phi tip
ngay mn thng li l mn cui cng. Kt thc l nhng trng pho tay n ran. Khi kch din cnh
nng dn vng ln nh a ch, ni ngi h h ra v. Tht vui v, si ni. Chng ai cn nh
chuyn nm va xy ra. Bi hc quan trng rt ra y l vn ngh s phi khi ng nguyn
vng, tm trng ca qun chng. Qun chng s ng h nhit lit.
*
**
Th m hn 30 nm qua. Nh li nhng ngy khng chin rt gian kh, n ung s si, qun o
chng c g, c cng khng, nhng sao m cng th. Ta son bo chng ti nh mt gia nh,
chia s vi nhau tng nim vui ni bun, tng mu khoai, c sn, nhng nhn nhau tng bt cm,
manh o.
u nm 1950, ti c giao ph trch Chnh y Trung on Sng L m anh L Trng Tn ang
lm Trung on trng. Ti khng theo di c t bo na. Sau ny Trung on Sng L pht trin
thnh i on 312. Ti c ch nh lm ph Chnh y ri Chnh y i on. Ti li tip tc ch
o c quan chnh tr ca i on, ra t bo ring ca i on (in ) ly tn l Anh dng. Trong
khong 3-4 nm, t bo ra c khong trn di 20 s kh u. Ti tip tc vit nhiu bi x lun
cho cc s bo Anh dng. Ti cn tip tc vit bt k, truyn ngn, bnh lun, c bit l hay dch v
lc dch cc truyn chin u ca nhn dn Lin X, in v pht cho b i c trong lc hnh qun
vo chin dch.
Ngoi nhng tc phm vn hc ng ch ca cc nh vn chuyn nghip, nhng hot ng vn
hc ngh thut ca b i cng to nn mt mng li rng ri, gp phn ng k vo bc tranh
chung ca vn hc trong khng chin chng Php. Trn y ti xin cung cp t k nim ring
chng minh s kin .
Chng 11
ng Nguyn Sn c vc ngi vm v rn chc khun mt vung, tc qun v rm, da bnh mt.
Ngy ti bit ng y, khng r ng bao nhiu tui nhng mt c np nhn. Ti thy ngay rng
ng l bc n anh, mt n anh tham d cuc Trng chinh bn Trung Quc. Cn ng th xem
xt ci ny ci kia, khng ni g song qua thi biu hin xem chng ng c xem thng. ng
cng hi dm ba cu nh: Cu nm nay bao nhiu tui? H Ni th b i c bao nhiu! B i
nhng u? Thnh phn trong cc n v nh th no! Loanh quanh nhng vn tng t nh
th. Phn ti trong ln gp y c n tng c gp v m c H thng bo l Thn kinh bch
chin, ngha l mt v tng ch huy cc k dy dn chin trn ni ni ting c lit. Ti lu n
ng cng l im y. Cho n ngy ng lm t lnh qun khu IV, ng l ngi c sng kin t chc
84
Hi K Trn - Trn
i hi tp sau y cc qun khu bt chc t chc theo.

i hi u tin t chc Thanh Ha. Ni Nng l ni din lp cc mn.
Ti v Thanh dn u mt on cc b vn ngh s nh cc ng Nguyn Xun Khot, Mai Vn Hin,
Nguyn Cng Hoan. Ni l i vo khu 4 cng tc nhng dng ca lnh o l s tn anh em khi
Vit Bc, trnh trn cn ca ch ln Vit Bc vo gn cui nm 1947. Khi ti ti trnh giy t, ng
Sn thy danh sch c tn my nh vn, lin hn mi ch danh cc ng, cn cn b chnh tr, ng
khng nhc ti.
Ti lin dn my ng nh vn vo phng khch, l gian u ca ci nh tranh vch t, c b gh
my cng tm tt. Ti ko gh ngi li. ng Sn cho khch Hm nay thy c cc anh vn ngh s,
ti mi cc anh li ni chuyn vn ngh chi. Nhn thy ti cng ngi li, ng ch vo mt bo: My
ngi y lm g. My th bit ch g vn ngh?.
ng b bng nh vy, nhng ti cng hiu l li ni thn tnh theo phong cch ca ng. Hn na
ng y cng ni mt s tht - tc l ti mi l hc tr i b i th cha bit g nhiu tht. Cn cc v
kia u l ngi c tn tui, u c tc phm, ng y mun ni chuyn vi h. Ti p: Ti mun
ngi nghe cc anh ni chuyn hc tp!. ng y lin bo: , th c ngi y. Ri ng y bt u
cu chuyn. ng bnh lun trn tri di t. Phi tha nhn l nh ng m ti mi c c ch
Trung Quc v cng mi bit c tn mt s tc gi ln ca nc Nga nh Macxim Gorki,
Erenbua, Phadep v cc ng Lecmntp, Trecnsepski, G gn. Hm y ng ta nhc n ht, lm
ti hoang mang tht s. Tm u c Ggn c m ng y ca ngi n th. Ln u tin ti
c nghe dn tn tc gi Nhng linh hn cht. M ng y th thng kim bc c. Ti hi ng, c
Ggn bng ting g? ng ni bng ting Trung Quc - khng l Trung Quc dch Ggn t thi
y! Va tr chuyn, ng a c ru v ko ra mi khch, tht s l mt cuc tip xc rt l vn
ngh, khng c cng tc cng tic g c. Thi y, dn vn ngh tp trung khu 4 kh ng. ng
Nguyn Tun bit c ng Nguyn Cng Hoan vo th nhn mi i ung c ph mt chu. Ti l
trng on nn c cc ng y i u th ti cng c th i theo. Ti bit hai ng ny m gp nhau t
c lm chuyn th v nn ti i cng. Ti rt sung sng c ngi vi hai nh vn ln m thi i
hc b ra c cc tc phm ca cc v. Ti ngi hng chuyn v qu l l th tht.
ng Nguyn Cng Hoan l ngi rt vui tnh thch hi hc. ng khi u bng mt cu chuyn
hi v n ung lm chng ti ci nn rut, tic l lu ngy ti qun ni dung. ng Nguyn Tun
hng ng p l, d dm k chuyn i n m, tht kh m ti hin y ci cht Nguyn Tun ngt
ngng ng r r t ci tim m ca mt Hoa kiu. ng vo gi mt bt m, ngi mi khng thy g
mi gic:
- Sao lu th.
- D xin xong ngay y
Tay chy bn em ngay bt nc mm trn bn. Mnh yn ch ngi i vi hy vng c n ngay.
Nhng lu lm vn khng thy bng m ln. Mnh li dc, n li gin gi cao ging o:
85
Hi K Trn - Trn
- D. C ngay y!
Mt a rau thm tip li d theo ra bn bt nc mm.
V khng cn g hn na n hng chc pht. Bng nh si ln. Ln th ba ny mnh khng thm
dc m l qut thng thng. Thm c b ci bt con, i a v ci tha. V ch c th! Li
nh bm bng ngi i... i... n gn pht khng tht s th n mi bng bt m ra. Mt bt m
khi bc nghi ngt. Nguyn Tun n lc ny cng i mm, tnh n ngay. Ch s ch chc lm
m qu ngon ri. Nhng vn tnh thn trng hay quan st trc khi n v thy bt m c mt con rui
cht trong . ang i meo nhng v bc qu qun c i mnh mi gi bi li: Li.. li.. li.. y!,
Nguyn Tun t ngh mnh l tr thc nn n o gi c ch hnh ng nh th no cho t nh ch
khng mun tr thnh th l nh k phm n khc. Tn bi li gn hi: Tha ci g ?
T khng thm ni m ch tay vo bt m c dng trch n l bt m c rui cht. N nhn v tr li
tht thn nhin:
- ... bt m, tha bt m y m!
Tc ln rut m vn phi gi t th tr thc, mnh ch vo con rui. Hnh nh n vn cha nhn ra, n
li bo:
- .. bt m dy m!
n nc ny c tr thc lch s khng xong mnh mi bo:
- Nhng m c mt con rui!
N chm ch nhn con rui, ngng ln bo:
- con rui n cht y m.
Tc qu mnh qut to:
- Nhng rui n cht trong bt m!
N bnh thn p li:.
- , ti m nng qu y m!
Th l Nguyn Tun bng i cn co phi ng ln tr tin bi m di ra khng dm n, cng khng
dm khng tr tin v phi gi t th ca... v tr thc.
Cu chuyn l th nhng ci cht Nguyn Tun lm cho n rt mc bi hi.
Li mt ln khng bit i u y, qun khu a xe dp n c don, by tn ln xe i hn chc cy
s. Th l sau ng Nguyn Cng Hoan h i b l than th: i gii, mnh i xe dp n quen ri, gi
i b sao ngi qu. Chc cy s i xe tai hi th lm Nguyn Cng Hoan mun qun thi quen i b.
i vi cc v th c nh vy chuyn khng u cng c cc ng ch bin, lm c on vui ci
dc ng.
Sau chng ti gp li ng Nguyn Sn i hi. Vn thi quen mt b Pijama la, la nu hay la

, p xe ua i chi ph. ng y tnh rt bnh dn v dn chng y u bit Nguyn Sn. C
bui vn cng biu din vn ngh nhng chun b cha kp m mn th ng ra... din thuyt. Mt
86
Hi K Trn - Trn
bui din thuyt khng ch , khng c dn bi g c. ng k ht chuyn n n chuyn kia, chuyn

cc lng nh du kch thin bin vn ha. Ta chin thng ra sao! Khng chin nht nh thng li v
sao! Cch ni ca ng tht nm na v khng km hi hc lm cho nghe ci tc bng. Nhiu lc
khn thnh gi r ln v tay nhit lit. Ni mt thi, ng li vch mn ng vo trong hi: Xong cha?
Ri ng li ng mn quay ra bo: Vn cng vn cha chun b xong, ti xin php li ni tip nh. C
th n ba ln. Mi ln tr li. ng vn tip tc cu chuyn va dng li v m ng li vui ci
nh sm. Ln y, ti tr nh mt ch ba mi tui, c con, cng rt ham xem vn cng.
nng thn khng chin h c bui vn cng biu din l khng mt ai b qua. Thy ch, ti hi cm
tng: Ch thy vn ngh th no. Hay, hay lm, vui lm! - Th tit mc no ch thch nht? - Thch
nht tit mc ng Sn. Vi ch, ng Sn thnh l tit mc vn ngh hay nht! Ti c nh mi li
nhn xt nh gi .
ng l ng Nguyn Sn rt c qun chng a mn. Cn gii tr thc th nh gi ng l nh
hng bin. Ngi ta n nhiu v t r s thn phc ng trong vic ni truyn Kiu, iu ny ti
khng c bit. Cn thnh thong nghe ng ni v vn ngh th ti bi phc s hiu bit ca ng y,
k c v vn hc th gii. Hi ng y mi v nc, ti tha nhn ng c nhiu iu bt bnh, nh khi
phong ng l thiu tng th nh khng nhn. Mi ngi n mng th ng vc li: Chc mng
ci . g! Tao tha tng ch thiu.... sao! t phong u tin nm y c my ng: ng Vn i
tng. ng Nguyn Bnh trung tng, ri cc ng Hong Sm, Nguyn Sn... iu cho ta thy r
l ng khng bng lng cch s dng ng v cp bc phong. Thot tin ng l t lnh qun khu V
hay l ch huy mt trn trong th ti khng nm chc, ch bit l lc ng c vit mt bi phn
tch kinh nghim trn nh, tn bi l Trn Ph Phong, cn ng nh m ra sao ti khng r. Sau
ng y ra lm t lnh khu IV, ng ra ngay t bo mang Tin Phong hay g , ng vit nhiu bi trong
, ch yu l v qun s. ng ph bnh ch chnh y ti hu quyt nh m ng khng tn thnh.
Chc l ng c nhng kin ng cc ng khc. Th ri ng xin tr li Trung Quc v Bc H ng
.
Cng dp ny ti c phi sang Trung Quc chun b vic a qun sang hun luyn. ng Nguyn
Sn c t chc ghp vo cng i vi chng ti. n bin gii th c xe GMC n i Nam Ninh. C
on phn khi vui sng lm. Yn v trn xe, ng Nguyn Sn bo:
- Th l tao cng i vi chng my!
Ti p:
- c i cng anh vui lm.
Dc ng ti c hi:.
- Ti sao anh i tr li Trung Quc nh vy?
- Trung Quc mi l t quc ca tao.
- Th v Trung Quc anh nh lm g?
- Tao c nh lp mt on kinh kch! Tao s lm trng on dn qun i din khp cc nc trn
87
Hi K Trn - Trn
th gii.
Ti hi:
- Th liu anh anh c v Vit Nam din khng?
- i cc nc th i ch khng thm v Vit Nam.
Trn ng i ng y gii thch ti hiu kinh kch. ng i t Tnh Ty n Nam sinh th my
trm cy s phi qua mt vng khng an ton cn nhiu th ph v tn qun Tng Gii Thch, qua
ci o gi l Ma Thin Lnh. ng Nguyn Sn gii thch Ma Thin Lnh l ni chc tri, Trung
Quc th c nhiu. Ngy trc ti c chuyn tu co tn ny, nay c i qua thy va thch th va
phiu lu. B phn qun s Tnh ty ngy ti khng bit l cp g nhng lu chng ti li,
ni t chc chuyn i cho chu o. Lc ln xe h a ti v ng Sn ln chic c ch c ng
an ton. ng Sn bo: Xe ny tt lm y. Bn ny c my cp an ton, i loi xe ny l thuc cp
an ton cao nht, li xe l loi rt gii, l nhng ngi li mt thi gian di khng xe va qut,
khng xy ra tai nn th c phong l c ng an ton. C qu chng mnh lm th mi b tr
nh th ny. Tay li ny qu thc l gii. Anh l i i trng ch huy i i, tuyn b:
Dc ng i xin ng ch Hng Thy lm ch huy trng, trc tip ch huy. Chng ti nht nht tun
lnh ng ch! ng Nguyn Sn thi Trung Quc ly tn l Hng Thy, l ng vin ng cng
sn Trung Quc. ng t chi, ni:
- Khng c. Tao l khch. Vic ch huy l chng my. Qun i chng my sao tao li ch huy!
Tay kia nht nh khng chu. Th l ng Sn buc phi nhn ch huy. i qua Ma Thin Lnh cn thy
xc xe hng b cp nghing hai bn l ng, c qun o vng vi xung quanh my xc
xe, tuyt khng thy ngi. Tay i i trng bo co ng Sn k hoch i tip. C on xe c n
c chc chic tm thi dng li. Phi mt trung i i ln trc chim ly mt im cao c th khng
ch c mt vng vi ng knh va tm n. on xe tin ln sau v c th cun chiu qua
qung ng di my chc cy s. Tay li chic xe ti ngi phng gh lm. c bit l cu ta c
dc l tt my, l li i rt mo him, xe lao nh tng ln dc. Khng thuc ng, tay li khng
nhy, khng chc th khng th trnh ni tay nn. ng Nguyn Sn cng lnh gy, ng y ni ring
vi ti: Tao gh thng ny qu! Tao khng s tri, khng s t m s thng li ny Sau, ng phi
bo tay i i trng nhc tay li km hm bt li i qu mo him. T , khi dc xe vn gi
my nhng mu hng ca li xe vn khng gim. on ng vun vt qu qut, vng cua ny b
cua kia c l lng nh c my t ng iu khin, xe c tri u m ru. Phi tha nhn tay ny li
hay nh mt ngh nhn iu khin xe, lm ngi ngi va s va th v. Chuyn i ko di hai ba
ngy. Thng n m th on xe dng li mt th trn x hi l dp ng Sn r ti i ung
ru: Phi lm chn ru! My i vi tao!. T nhn li nhng giao hn trc: Ti i nhng khng
bit ung ruu. Ti ngi chi vi anh, cn anh ung nh!. ng nht nh khng nghe, buc ti nht
quyt phi ung. n l kh s. n Nam Ninh hai chng ti c n vo mt ci bit th. Ngi
u tin n thm l b th Trng. ng ti thm Hng Thy ch khng phi thm ti. Hai ng
88
Hi K Trn - Trn
gp nhau mng ra mt, chuyn tr rm r. Cn ti th chu ra. Mi n pht cui cng ng y mi

bo ti rng mai vo Qun khu m gp ng ch t lnh Qun khu nm tnh hnh. Ch th thi! ng
Trng tng cng ng Sn d cuc Trng chinh nn nay gp nhau tay bt mt mng l phi, ng
Trng cn mi ng Sn xem bui kinh kch Nam Ninh. ng Sn bo ti: My hm na my i
xem vi tao. Tao s gii thch thm my hiu th no l kinh kch. Hm sau ti nh vo lm vic
vi Qun khu. Ti phn nn vi ng Sn: Ti khng bit ting Trung Quc m phin dch th khng
c!. ng Sn lin bo:
- Tao s phin dch cho my nhng m my nh bn nhng g vi Qun khu. Ni truc cho tao
nghe, tao s dch cho. Ti cho ng hay l phi bn nh ngy gi a b i sang, ch n ng ca b
i, ch n ung cung cp nh th no? Vic lnh v kh chng trnh hun luyn ra sao. Nghe ti
ni xong ng y bo:
- , th th c ri.
Khi ti ni, ng gp ng L Thin Hu, cng li l bn thn c. Cc ng n cho nhau cc k nim
n, cn vi ti th nht nho v trong cu chuyn ti li gi vai tr ngi chu ra. ng Sn bt u
cu chuyn ca chng ti vi ng L. Na gi tri qua, ng Sn ni vi ti:
- Thi xong ri, i v.
Ri ng y li ni:
- Thi th ny nh! My ly s ra ghi: Tao tho lun vi ng L ri. ng y ng nhng im ny
ri: ngy gi sang ny, qun trang qun dng ny, ch n, ch tin vt nh th ny, cn b,
chuyn gia hun luyn, c vn bao gi ti v n tip ra sao, ba thng hc bt u t ngy no v
kt thc lc no... Thi, tao bn cc vn , my c th m lm. Xong nh..! i v! Tht
ng l phin dch b! ng y bo mnh thng bo trc ri cn c vo ng ta bn bc ht.
Phn ti ng l chu ra v sut bui khng phi ni mt cu, khng c hi ly mt ln. Nhng
ngh li th ng y lm th cng phi v hiu bit ca ng ta bao trm ln nhng chuyn mnh cn a
ra. Hn na, ting tm ng y thng tho nh ting m . Chuyn dch tng cu ni ch thm
lng cng phin h mt th gi v ch. Nhng iu phi x l ng y lm chnh xc hn l c mnh
tham gia. Ti tha nhn cung cch ca ng va gn, li t mi yu cu nn cng chng t i g c,
cm thy nh mnh. n ba i xem chiu bng. Xy ra chuyn ng cn v ca ti th v qu c
nh ch khng ngi. Trc khi i xem, anh th k cn thn nhc ti: Anh phi dn tay cn v i
th gi im lng m xem, c rng ln lm anh em xu h. Trc khi ln xe ti cn dn:Ny xem thy g
hay khng c la tng ln ngi ta ci y. Th m n cnh con tru i li n li ht to: Tru
bc. n cnh em b tro ci tru thi so th cu ta tht s qun mnh ang u ni ci nh
va c mt khm ph v i. Ngng qu ti cu i n kh au m n c nh khng hay bit....
Hm i xem kinh kch l i cng ng Trng v c ng L. Lc ch mn, ti thy ng Trng bo
ng Hng Thy ln ni chuyn. Ti t m hi: ng y bo ni ci g y?. ng Sn ci ri ni: ng
y bo tao ln ni chuyn ngy xa i trng chinh vi b i gii phng. Thi y c n bui xem
89
Hi K Trn - Trn
vn ngh, khong thi gian u ch mn m th li thng tao ln ni chuyn vi khn gi. Nhng
m by gi y ni th no c. ng kia c gic: Hng Thy ln ni i. Sau ngi xem bui
din kinh kch, ng Sn gii thch cho ti hiu tng ng tc ca din vin dng miu t ci g. Phi
tha nhn ng hiu rt snh si v c cch thng thc tht tinh t. Nhim v hon thnh, ti tr v
nc, cn ng Sn tip tc i. Tnh Nam Ninh t chc ba tic tin a ti, ng thi cng tin a
ng Sn ln ng, m cng l cch ng Sn tin ti tr v. Tic th c ru, ngi c tin
phi ung ru p li thnh tnh ca ch ba tic. l chuyn cc hnh i vi ti. Ti khng ung
c ru, n bia cng lm ti kh chu. T hm n n gi, bn by ru ra ung, ti c cm
ln t xung hoi. Hm nay tng Sn ngi bn c da: Ny ngi ta mi m khng c gng ung
th chng h l khinh ngi ra sao? Mnh ang mun nh v th phi rn lm vui lng ngi ta ch!.
Ngh li ng cng c l, ti khng dm t cho. Tng Sn li p: My ung m khng cn chn l
khng c u! C ung cn vi thi si li th mi lm ngi ta vui lng. Tan tic, ti phi nm
cht tay vn cu thang ni lt ni v ti phng ng. Sng hm sau: ng y vui v hi thm: Th no
m qua v thy th no?. Nhn ng thy l v thch th nh thc hin c mt tr a. Lc chia
tay, ti rt bi ngi, ngh bng: Mt con ngi t nc ang cn m li b ra i! ng lu li ni ti
mt s luyn tic ray rt. Sut c chng ng ng i x vi ti rt thn tnh v y c tnh
Nguyn Sn.
Sau ny ti c nghe ngi ta ni li l Trung Quc ng lm cc trng Cc iu lnh m cp l
thiu tng hay trung tng g . V sau b au m, ng on mnh khng qua ni, c nguyn vng
mun cht Vit Nam nn a ng v iu tr bnh vin 108. ng Nguyn Sn mt 1956. ng
sinh nm 1908, th c 49 tui. Ra i quyt khng tr li m khi cht li tha thit mun v nc!
l ci un khc ca tm linh con ngi!
Ngy 31-12-1993 Hi Khoa hc lch s Vit Nam t chc mt cuc sinh hot tng nim tng
Nguyn Sn ln th 85 ngy sinh, c rt nhiu bi vit hay
Chng 12
Khi t chin khu 2 ln Vit Bc, mt ngi bn tng ti mt con nga, lng mu hng nh vng,
mt m lm. Vc n va phi, lng va tm vai ti. Ngc n n trn, bng thon, chn mnh. Trng
n n l p nhng bit n thuc ni nga ua nn ti cha dm ci. Vic i nga ti vn cha
thnh thc. Trc y c ng Vng Tha V hun luyn mt ln ti dng nga i hp m ti
ni ch cn nm khng th no ngi dy c. Ton thn au m. Khng dm ci, cng khng
dm dt, ti phi nh ngi a n ln Vit Bc. Ti giao n cho cu b cn v ngi Ty: My
luyn n gip tao! N gi lm, ht sc hng mu. Tao va cm ly cng l n ct tung bn v. C
ln lng l n phi hoc dng li ch khng i nc kiu. My luyn cn thn vo nh!. Cu b rt
chu kh v tho vic, my thng sau mi bo co luyn c ri.
90
Hi K Trn - Trn
Lc ti cha nhn cng tc chnh thc. Gia nh ti ch Chu cch mi cy s, i v, ti vn

thng dng xe p hoc i b. Hm y ti tnh i nga cho nhanh. Cu cn v gi cn thn ti
ln nga ri mi trao cng. Mi cm ly y cng, th l n bc, n p. Ti lng tng tut tay.
Cu cn v a li dy cng, bo: Anh c kin nhn vut ve n, tay cng nh nh m ln lng
ng dy cng ng vo mm n. Cu cn v li cn thn gi con nga ti tro ln. Cu ta
va b tay ra th con nga phng ln phi vt. B x trt khi yn, ti ri uch xung, con nga ny
c bit th v l c ngi ci ng l n ng li ngay lp tc. Khng phi nga no cng c nt
. Chnh ng Phm Ngc Mu b nga ko l n hng cy s, sut mt mng. ng anh kt
ngha ca ti cng tng b nga ko l my chc mt, m c ngi, v nh phi phc thuc mt
my ngy. Ln th hai, chun b chu o li li leo ln. Con nga li lao vt, lun qua my cy tre
ng ngang ng. May m ti nhanh mt ci u bm cht lng n nn khng bi thng. Cui cng
ti nh nh b i cng tc. Trn ng v ti bc ung dung, thnh thi ngm cnh. Ngonh li
thy pha xa c m en di ng. Chc lt hin r mt k s hin ngang phi nga ti. Anh ta nm dn
mnh vo lng nga ang phi nh mi tn lao. Ti ng ngy ra v nc phi kh p. ng l con
nga ca ti cn k s l Phan Vn Khoa! Khng r thi ng ta lm g nhng chc chn l cha
lm phim. Trng thy ti, Khoa ht tng ln: Nga hay qu. Ln th hai, anh cha dt li th c
ngi v nga vt qua ti. B hi gi thc ri m, ng y ngoi li nh: Nht h tao ci m. Bng y
bun ti, ti ci nht m mang v cho ng ta. Bng dng con nga phi v k s khm khc tn c c
nh diu ct a dai ci vng v ca ti. ng Khoa phi th, phi chi chng mi cy s ri quay tr
li. a nga tr cho ti, ng y bo:
- Nga ca anh tht tuyt vi, anh kim c u th!
- Kim u! Anh em di khu IIl cho t lm k nim, a ln i ng rng cho tin.
- Bn li cho t, t xin tr nm ngn.
- bo l nga k nim, sao li bn? Nm ngn ch mi ngn ti cng khng bn. Khng bao gi
bn! Ti ti i. Nay cha i c nhng ri s c!
Sut thi gian ti bo V quc qun, con nga ny lun gn b vi ti trong cc chuyn cng tc.
N phi bay m li dai sc lm. T i T v n khu vc ch Chu c n hn hai mi cy s. Mc
d anh em khc i xe p thng khi hnh sm, mi lu sau ti mi ln ng nhng con nga
a ti vt xa mi ngi. p xe hai mi cy s ng ni, cua dc him tr qu cng vt v kh
nhc. i nga gip ti thnh thi, ng hong hn. Ti cng hc c ca ngi nui nga nhiu
ch dn quan trng:
- Con nga ny khn lm, nhng anh phi bit chu kh sn sc n. Anh ch my vic ny: Mt l
khi anh ra mt xong th em nc y cho n ung. Hai l i u v, o anh ang m m hi, anh
ci o trm ln u n. lm g? cho n quen hi v n bit anh l ch. T ch quen hi v
hiu rng ch mn yu mnh, anh s thy n rt thun vi anh, cn k khc th hy xem chng...
Ti kin tr thc hin iu ch dn . Qu nhin con nga gn b vi ti, d khng nh con ch
91
Hi K Trn - Trn
nhng n rt mt thit, c n v ti u cm nhn r. Ti c bit hiu n qua i mt n nhn. nh

mt n nhn mnh th hin r n thng mnh ra sao, hoc l n ang bun hay gin gi g . Khi ti
n gn vut ve mn trn, n l ni vui sng. N gim chn, ngot ui, gc u vo mt ti m
di nh mn trn ti. Nhng lc ti i xa t ngy, khi tr v c quan, cn cch xa trm thc m con
nga nhy cng ln h rt di. D vi, ti cng gh li vi n chc lt!
By gi con nga tin dng hn xe p nhiu v i nga nhanh hn, t mt hn. Ch phi c ngi
chm sc n, phi cho nga n trng g, mt ong hoc l mn trong rng. Kim cc th u c
d. Con nga ca ti c nui nng y nn rt bo tt, da hng lng mt m. n v ti c
ng k ton tutng cu th nng, nhng rt ham i nga. Mt hm mn nga ca ti i ch cch
bn, nm cy s. Nh ni trn con nga ny c ngi l ci l n phi, khng th cho n di nc
kiu nh khi ti ci c. V ng k ton ca chng ti c phi i v phi tr v, hnh dng n
thm hi: qun o xc xch, knh lng thng trc ngc, mt nhn nh au kh. Gp ti, ng ta va
th va ni: Thi, ti xin cch nga qu ca ng! Khip qu, iu khin khng c!. Nguyn c,
gim c xng phim mt ln mn nga ca ti i, tr v cng bo xin cch khng m mn na
v va b n h xung t nh bch! C hm ti n hp vn phng tng cc chnh tr. y l ci
nh sn, ngi hp pha trn, nga ngho buc pha di. Xong cuc hp ti xung khng thy
nga u c. Th ra c cu ln ly nga ti i v va b qut ng gy hai xng sn phi a i
iu tr. Hai thng sau mi tr v v t cng cch con nga...
Ngy y c lo L c Nhn l mt trong cc c vn binh vn ca ta v ngi c, cng m nga
v c nga. Con nga tay ny cao to rt p m. So vi nga ca ti n hin ngang hn hn - th
m ng y gp nga ti th ca ngi ht li, tn xng l nh gi. Mi ln hai bn gp nhau dc ng,
ng vui v cho nga mnh n sang bn ri t tay ln ngc cho: Bng dua Nh gi m chng thm
cho, thm nhn ti ly mt ci. Lo bao ln g gm i, d nhin l khng c.
Ngnh tuyn hun thi y do ng Trng Chinh ch tr. Cc y vin gm c ti v cc ng L Quang
o, H Xun Trng, Trn Lm, Hong Tun, Lu Vn Li. Cc cuc hp thng c mt cc v
ny nghe ng Trng Chinh hng dn tnh hnh s din bin nh th no? Nn cao ci g?
Ch ci g d on t tng qun chng din bin ra sao? Cng tc tuyn hun phi lm th no.
Mi ln i hp ti c Nh gi nn c ung dung, cc b khc th ra i b t sm. c lng cc ng
y n ch bi c di trm thc, ti mi leo ln lng nga phi ch vt mt ci l vt ln
trc mi ngi. Trn Lm c li m t: c con nga hay tht! Mi nghe ting v lp bp, lp
bp t xa xa thy nh o qua nh ln gi v n bin mt pha trc. Lc by gi cc ng Vn
Tin Dng, Phan Phc Tng, L Tt c, Lu Vn Li... u c nga. Mt dp Tt, chng ti ko
nhau i mng Xun, chctt Cc trng Vn Tin Dng, mi ngi mt con nga. Con nga ca
ng Phan Phc Tng d gh gm, ch ti d cn, d ch khng d chy. ng y dng li u
phi ct nga bng hai xch st. Th m h nh hi c nga ci l n git t c xch. Lc n th
l t tng ng nn khng xy ra chuyn g. Nga ti l nga ci nn ti phi phng xa. Khi ra v,
92
Hi K Trn - Trn
Phan Phc Tng cng cao ging cnh co: Coi chng nga tao! N chy th xong, nhng ui gi
th gh y!. Ti vi v phc ln phi trc. Th m con kia lao ln ui. Ti ngh lm sao n c tc
nh nga ca mnh c. Ch chc lt th b b ri thi. i chao n ui! Trc nay, chng c nga
c no ui kp con ci ca ti c. Nhng nga Phan Phc Tng c si m ui. V n ui kp.
N bm st ui nga ti ri c chm chm tnh nhy ln sau lng ti. Phi th n phi theo. i chm
li th n chm ln lng. B qu! Ti nh xung nga tm mi mi c c cnh tre di bn nm
thc xua pha sau nga, vt v nhiu lm mi v ti nh. Cn Phan Phc Tng th b nga ht
ng khi n chm ln nga ti.
Con nga c ca ng Vn Tin Dng th cht v nhy nga ci. Trong mt ngy n nhy n mi
bn ln v ln ra cht. ng Vn Tin Dng ang lm vic thy cu cn v vo tha:.
Bo co ng ch..
- Bo co g?
- Con nga ca ng ch hy sinh ri ..
- Hy sinh v sao?.
- Bo co ng ch, hy sinh v i tnh!
Li mt ln, ti mt mnh dng nga i. Gia ng gp mt ng ang ngi ngh. Con nga c ca
ng ta buc gn . nh hi nga ca ti, n git t giy cng ui theo, bm rit. ng vng
v chng bit nh ai cn gip, m c nhng nhng th chng lm sao i c, Ti c ngh cho ra
cch ct ci ui n. Mt ngh tinh nghch thong qua. Ti xung nga buc n vo gc cy bn
ng v bo: Thi cho n lm cho xong i ri m i!. Th m xong c y!.
C nhng cuc hp B Tng t lnh n khuya. Mi ngi u ng li, cn ti th c ra v. Vi
chc cy s ng rng, ti leo ln lng nga bo n v. Ti ch vic m c n m g gt, m trnh
cc cnh cy ngang ng l c. Con nga khc v ti nh. Ti cng thch ni chuyn vi n,
bung li ni khch l, khen ngi v bung nhng ci vut ve mn trn. N c v lng nghe v nh
hiu c lng ch. N c lng thng bc, n ng ca chung nga th dng li. t lu sau n
mt con nga con, cng nh con v tng tng nh con m. Th l t ti c ngoi nga ci
cn lo o mt ch nga con pha sau.
Con nga gn b vi ti n mc nh ti c th iu khin n bng ngh. N nh on c
mun ca ti qua mt ng thi giy cng nh nhng. ang phi o o, ti mun chuyn sang i
thong th, ch cn nhm t ln l n vit chuyn sang i nc kiu. Cn ang nc kiu, ti qup
cht hai ng chn vo bng n l n phi ngay. Cng c ln ti b ng, ng kh au. l hm n
ang phi th tri ma nng ht. ng trn, n a c bn chn ln tng nn trt. C bn
chn n chng li v ti b ht ln ngc qua u n. Ti cng b ng xe p. Ng xe p th ta
bit khi mt , cn ng nga th ch khi nm b trn t mi hay b ng ri. Ln ng ny kh au
v lng ti lc eo ba l, b ba l xit vo xy xt c lng.
Sau ny ti ra n v 209, ti vn cn mang con nga theo... n ln ti sang Trung Quc luyn qun
93
Hi K Trn - Trn
my thng tr v, lng khp khi mng gp li nga qu. Nhng c bit l n cht v nhng l
do nghe l m lm. iu chc chn l s chm sc nui nng n, n cn vi n khng c nh ti
lc nh, nh anh cn v va nm vng k thut va rt c trch nhim. N cht ti tic ng tic
ngn my lu. V sau ti cn i nhiu nga khc nhng khng c con no c nh nga ca ti.
Sang Lo ti cng ch chn con nga hay. Nga Lo c bit c nc kiu c bit, gi l kiu
Lo, khc vi nc kiu kiu ngi php i. i kiu Ty bit nhn theo th khng sao, khng bit
nhn th au lng lm. Kiu Lo th khng phi nhn khng phi n chy m ch l bc gp bng
bng v i t ngy ny qua ngy khc vi tc trung bnh 7 km/gi. Nga Lo tht dai sc! Tr li
con nga qu ca ti.
Dng n th kh i nga n. N khng chu i sau con no c. Mt chuyn ti i cng tc cng on
ca anh Vn, nga ca anh y cng loi cc k hay. Ti li xung i pha sau, anh em khng r c
trch ti sao khng nhp on cho vui. Song nu ti thc ln th khng c cch km gi con nga ti
c. N c bc ln i trc mi con khc. Nh th sao tin vi anh Vn. y con nga ca ti lu
li cho ti nhng k nim nh vy. Ti cng khng hiu nhng iu n tha hng t ni ging
n hay l do cu chn nui luyn cho n. By gi ti vn thng tic n.
Chng 13
Nm 1950, ti ra n v, c t lu th c nhim v a b i sang bin gii hun luyn v nhn
vin tr v kh. Ton b trung on trang b li mi m v ng b. Ti c c i tin trm sang
giao thip vi cc nh chc trch Trung Quc trc b tr ch n , luyn tp, nhn v kh vin
tr. n v i sang sau. Khi ti bn v sp hun luyn xong th bit tin nh ang chun b
chin dch Bin gii, song khng hiu qui m nh th no, nh ra lm sao. Tuy vy, ti cho l cn
phi a trung on tr v ngay bin gii. Ch chng ti ch cch Cao Bng my chc cy s thi v
bit s c tham gia chin dch. y l chin dch u tin, li c tham gia th no nc v cng.
Ti nhn c th ca anh Tn. By gi anh Tn cng b tng t lnh ln bin gii chun b
chin trng. Anh V Nguyn Gip trc tip i chun b. Anh Tn i cng on v t vit th cho
ti. Anh y k chuyn nh ang chun b ra sao v cng c phc qua phng n. Ti hiu l s tp
trung nh v gii phng Cao Bng. Anh Tn cng cn thn v bo cha c quyt nh ng ng v
c th c phng n khc ang tho lun. Anh dn: Cu c thu xp a anh em v tham gia
chin dch.
Chng ti cng va kt thc hun luyn. Thu xp xong xui, ti t ng cho anh em v nc, tranh
th i thanh ton vi nhn dn a phng cho cc c vn. Anh em trong n v th thu dn lc
bc v l ln ng c ngay. Hm ra v, b i xut pht sau, ti ci nga cng mt anh cn v
bo v i v trc tm anh Tn thu xp ch tr qun v nhn nhim v. Ti v vi tm trng rt
phn khi, t cm thy mnh lm c vic v li kp thi. Phi ln tm mi mi vo c ng ch
94
Hi K Trn - Trn
ca anh Vn. Trng thy ti, anh l v ngc nhin, hi: Cu u v Ti va bn Hoa ng v! Ti
a b i v tham gia chin dch.
ang ti ci nghe vy anh Vn nghim mt hi:
- Lnh u m cu tr v!
Cu hi ca anh lm ti bng tnh, bng ngh: B m ri! Qun i l phi c lnh! Th anh Tn gi
l mang tnh cht bn b ng nghip, ng s trao i vi nhau thi m mnh li bc b i v. Ti
ra khng bit tr li nh th no, c lng ba lng bng: Ti nhn c th anh Tn thy ni l
ang chun b chin dch nn ti a anh em v chun b cho kp. ng Vn phy tay dt khot: Tr
li ngay lp tc! Phi gi b mt m cu li lc tc a c mt on qun ln nh th th l ht k
hoch chin dch. Hng ht! Cu ng b k lut! Quay tr li ngay lp tc! Khng li thi g c!.
Th th bao nhiu no nc ang nng c u li tt ht. Ti ti mt, cho anh Vn ri nhy ln nga
quay tr li. May sao b i mi xut pht cha qua bin gii. Chao i! Tr li th phi lm bao nhiu
chuyn mi va thanh ton xong. Li n lm sao? sinh hot th no lp tnh ra sao? Cn mt t
tin th chi ph th no cho nui qun m khng thit hi cho dn! li ch lnh, l qun
lnh! Ci k nim v t chc ny c nhc nhi mi.
Khong mt tun sau mi nhn c lnh v tham gia chn dch. n v ti nhn nhim v cng
n v ng Chu Huy Mn (trung on 174) nh ng Kh. Trn nh bt u. Vi ti cng l bt
u tham gia nh trn. Trc ni l b di nh H Ni nhng cha th gi l trn mc c.
Cn lc ny ng Kh l trn nh c t chc, c ch huy, vi n v ln ng hong. Ti vi anh
Tn n ngy xut qun i vo trn a c thao thc, bn ln bn xung. Chuyn g cng thy cha
n, lo kh lo s n chng bun n ung. Thi y ba n cng c g u. Nh bp thi cho mi
ngi mt nm cm n vi mui vng v t tht rang. Sut m hm , nm ch huy s cng vi
cc c vn Trung Quc, mi ngi c thao thc, i ra i vo, d hi tnh hnh. ng Tn khoi tr
khoe vi ti: Ln ny ch huy chin u c tlphn nh!. Trc lnh ch huy ton chy b m
truyn. My tay c vn th yu cu: cc ng ch i ngh i li c sc m ch huy, m chin u!
C thc nh th ny th khng c! Ti li ly lm ngc nhin ti sao li c phi i ngh! Mai c s
kin gh gm n th m hm nay ng c sao? Tht l li khuyn d hi! Ti lin hi h:
- Nh cc ng ch c nhiu kinh nghim th trc trn nh cc ng ch lm g?
Tay c vn ny cng tinh nghch tr li:
- Trc trn nh mt ba no, xong l chng ti i ng. Nh th mi gi c sc, cn bng thn
kinh ngy mai ch huy sng sut. Nn c thc sut m, mai ngi n m i th nguy him lm!
Nghe cng c l, anh Tn v ti i nm, nhng chng lm sao ng c, c hai thao thc sut m,
sng hm sau trin khai trn nh. Trn nh c nhiu chuyn xc ng lm, k ra y c cng kh
y , kh ni n ni n chn. nh mt m khng xong phi rt qun v cng c. Cn b
chng ti chia nhau xung cc n v ng vin anh em, gii quyt cc vn . Gp anh Hong Cm
lc y l tiu on trng thy anh ang l v bc mnh vi i i trng Trn C. Anh ni: Thng
95
Hi K Trn - Trn
C n khc ngoi kia, ti mng cho mt m m n cha chu!. Ti tm gp Trn C. Qua cu

chuyn tm hiu ra Trn C thy i i ca cu ta thng vong nhiu qu, ton l nhng anh em
thn thit trc nay, bun qu m khc. Anh Hong Cm th lo tinh thn n v sa st, ti li nh
tip s kh thng? Ti cng anh Hong Cm ni chuyn nhiu vi Trn C. Th ra Trn C au lng
v bn b ch khng h sa st tinh thn chin u. m hm sau, anh chin u rt quyt lit v
thc hin ly thn mnh lp l chu mai, l gng anh hng u tin trong qun i ta.
Mt k nim khc chin dch Bin gii l dn cng ln tin tuyn. Sau trn lnh ng Kh ta cn
nh vn ng dit binh on Lpa v Sactng. Hai binh on ny, mt t Cao Bng v v mt t
Lng Sn ln, nh hp qun chim li ng Kh nhng li ri vo tay ta. nh vn ng th mi
n v qun i b sung mt n v dn cng vn ti n dc, lng thc v thng binh, tuyt
i a s l ngi a phng v phn l cc c ngi Ty rt d thng. Cc c va p va vui
nhn, quen leo ni, dng i rt uyn chuyn. ng ngm thy p qu ti gi mi ngi: - Xem ny,
xem ny, mt on vn cng ang biu din. H i nh ma vy. Ngoi vic tp trung thnh lc
lng vn ti rt c ng, hon cnh no cng bm st bo m hu cn cho b i chin u, h
cn c phn b i phc v ban ch huy, v cc trm y t sn sc thng bnh binh, vn chuyn
thng binh v tuyn sau. Dn cng chnh l nhn dn st cnh vi b i ginh tng chin cng,
gii quyt mi hu qu sau trn nh. Mt hnh nh p , biu tng nht ca chin tranh nhn
dn. Ban ch huy trung on ca ti cng c mt tiu i dn cng phc v vic a ng, ch go,
mui, nu n... Tiu di ny sn sc ban ch huy rt tn tnh. Nhn ba n ca anh em ch c cm
nm chm mui vng hoc thc n s si, cc c bn i kim rau rng. Bnh thng cc c vn anh
anh em em thn tnh nhng khi nh lm g li khp np tha gi. Mt c nh bo n trdc ng
Tn:
- Bo co ng Tn!
Nghe vy anh Tn hi:
- C cn g?
- ng Tn cho php em leo ci cy ny.
C va ni va ch ln cy
- Leo lm g!
- Ly rau cho b i n!
- , nhng phi cn thn khng ng!
Hm , ban ch huy c ba rau ngon sau bao ngy xt rut v n khng c rau. Ci cy c kia xin
tro c nn l lm rau n ht sc ngon. C c th xin php i vo rng. Lc v mang theo mt bc
no bi, no i v cc th tri cy rng, vt trn bn ban ch huy bo: n i. Phi ni b i m
vng dn cng th nh c thiu nc. V trong thc t th c nhiu thin b s, tnh s gia hai bn,
chng ai mong mun nhng m cng kh m ngn ni. Ni v thi tnh cm ca ch em i vi b
i ta phi xc nh s hy sinh ca h v b bn, gian lao khng tnh, nguy him khng sn! S anh
96
Hi K Trn - Trn
dng, ci anh hng ca dn cng v b i khng km cnh nhau m nng nhau ln n nh

cao.
Sau chin thng ca chin dch, b ch huy lp mt ban thu nhn chin li phm. C anh em ng
phi mt hm ru, cho lnh n ca ch ung c nm. Cc th thuc l, bnh ko, b sa nhiu
lm. l cha k sng ng, qun trang, qun dng, my mc, thuc L Mo ly v c kho. ng inh
c Thin em pha trn vi thuc ta ht. Cc n vi cng ly ht. Thuc ny mt ngi ht khi
thm lan c mt vng. Scla th lnh mnh nng dn ch ng. Ti thch chp nh cng i m phim.
C ch thy c ng nhng khng dng c na v anh em khng bit tng ko bc ra c.
Cun phim cng bc giy bc nh ko. Hm ti i qua ng Kh va gii phng, thy mt nhm
chin s ang ngi nhai bnh, n ko. Cn b thu dn chin trng n qut tho i k lut, bt anh
em a np ht bt c th g thu nht c vi ci l: chin li phm ln nh u l ti sn quc
gia, l chin qu i bng xng mu. Vi mu thanh nin vn xi ni, ti rt ght ci thi ln lp dy
i, nn ng ln ci li. Ti cng ni ngang ngc khng km: Cc anh c bit chin thng ny do
ai khng? V ai xng mu chin trng ny. C phi l nhng ngi lnh khng? Trc khi i
vo trn nh h vui v n bi rng, i ma thay cm, mng rng thay tht c. By gi chin thng
ri, c t cht cht ti vui v vi nhau. Cc anh phi ln lp lm g nng n th! Thi cc anh i i.
y l n v chng ti. Chng ti chu trch nhim y khng cho ai ly. Sau tay ny bo co vi
ng Trn ng Ninh, trng ban thu dn chin trng - vn l ngi rt nghim khc. Trong mt
cuc hp s kt chin dch my chc ngi ng Ninh pht biu nhiu iu, trong c iu ti khng
ng ti: Mt chnh y trung on ni nh th ny y... Nh th l khng c, l v k lut! Th l
cng vi ci ti v k lut no , ng y ngh Qun y mt trn thi hnh k lut v ti b cnh co
trong chin ch.
Thc tnh ti rt thng anh em chin s. Hi chun b chin ch, c thi gian di lng thc thiu
thn phi vo rng kim cc thc n thay cm, phi ni l ai cng chu i kh. Thy anh em ng
ti chin li phm nh nhng th lt vt , ti khng cho l vi phm k lut chin trng, khng n
nng li vi h. Vi li phn tch ca ng Trn ng Ninh cho l khuyt im th ti cng nh chu.
Hm v d tng kt chin dch vng ch Chu, ti lo ngay ngy. Sau khi b k lut ti cng bun.
Bun v s km ci khng trnh x l cc cng vic cho tt. Gia lc mi ngi vui sng phn
khi v chin thng, ring ti va bun va lo, v d tng kt m lng ngay ngy.
Anh Trng Chinh gi ti ln gp trc hm khai mc hi ngh. Ti tot m hi: Thi cht! Chuyn ti
chin trng n tai cc ng. B i cng tc khc th nguy! Mi khi u c th ny m phi
thay i th ung qu . Mt cm gic au n lan ta trong ti. Ti hm ti ln gp anh Trng Chinh,
ra i lng bng khung lo lng cc . Mi bc i ti lng cng qun tht. Ti cng ngh anh
Trng Chinh vn rt thn tnh vi ti, xem ti nh em t, nay c chuyn nghim trng th ny bit
trnh hy vi anh th no? iu ti lo nht l phi chuyn i cng tc v ti ang say bm n v m
khng chin, thy c nhiu ngha.
97
Hi K Trn - Trn
Thy ti ti, anh Trng Chinh nh nh hi thm ti chin u nh th no, b i ta ra lm sao,

nh nhau c kinh nghim g hay khng. Ni lo ca ti tiu tan dn theo cu chuyn v anh cng
chng ni g n khuyt im ca ti c. Thi ca anh vn thn tnh t tn nh xa. Ri chnh ti
t ni ra: Trong chin dch ny ti c mt khuyt im. Ti thut li vi anh chuyn ti b k lut. Anh
y chm ch nghe ri thn i khuyn: chuyn rt kinh nghim th l tt, v c gng sa cha
tin b. Cuc chin u cn di, phi rt kinh nghim chin thng ln hn, khng c g phi lo
lng.
Ti sng qu, yn tm d tng kt. C Bc H n, cuc hp cng si ni vui v. Trn ng tr
v n v, cn c ca s on chng ti ng Ph Th, ti cng anh Tn i cng ng bng xe
p. C gp my bay ch r ng th c hai vt xe chui bi rm. N bay qua, li p xe thong
dong, tn th chuyn. Ti bo: Chin dch ny mnh tiu dit ni nm tiu on. C ng Dng,
Php n c 45 tiu on. Vy th chn chin ch l xong ro, l dnh c c 1p!. Tht l th lp
lun n gin my mc nhng ng Tn nghe cng ci ha h ra v hng ng. Sau ng Tn
thng bo vi ti l chuyn ny n v s pht trin ln c i on, m trung on Sng L l nng
ct. S pht trin rt ph hp vi mong c ca chng ti nn rt vui sng.
Dn dn khng bit bng con ng no, bng cng vn hay do b Tng t lnh giao nhim v m
tin y ngy cng lan ra. Rng i on thnh lp s c 209, tc trung on Sng L, thm trung on
Lao H (tnh Lo Cai v H Giang) mi c mang danh hiu l Thnh ng bin gii, tc l trung
on 165, Trung on th 3 s thnh lp mi, ly tn s on 308 mt tiu on c lp, tiu on
16 hun luyn tn binh v tiu on 11, tc l tiu on lp thnh tch ln it c im Ph thng
trn ng s 3 v tiu on 428, n v trc thuc ca qun khu 1, tc l qun khu Vit Bc. Ti vi
ng Tn bn nhau t tn cho trung on mi ny. V n gm ba tiu on 16, 428 v 11 bn ly 3
con s u ghp li thnh tn trung on 141. B Tng t lnh b nhim ngay anh Nam Long lm
trung on trng, anh Mc Ninh lm chnh y, hnh nh c c anh Trn Nguyn na. Trong c
trung on, tiu on 11 c coi l anh c v thnh tch oanh lit dit Ph thng. n Ph thng
cch th x Bc Cn 20 km v pha Bc, n ng ng ba Bc Cn, Ngn Sn, ch R. ch cht y
nhm gi con ng huyt mch t Cao Bng i Bc Cn lm l chn t xa bo v qun Php ng
th x Bc Cn v khng ch uy hip vng ch R, Lng Thng, Na R. n c 150 lnh u-Phi
gi, trang b mnh. Trn nh tuy khng dt im nhng tiu on 11 chin u dng cm, dit
gn ht qun ch, cung cp nhiu kinh nghim qu v nh cng kin, tiu on c B Tng t
lnh tng danh hiu Tiu on Ph thng.
Chng ti rt mng, yn tm c c n v nh th. V n ni, chng ti bt tay ngay vo tip
nhn ba tiu on trn v lp ban ch huy trung on, ri lp trung on y. B Tng t lnh cng ra
quyt nh thnh lp i on c gi l i on 312. Th l sau 304 n 308 ri 312, khng r c
ngha g nhng c cch nhau s 4 con s. Tip theo cn c 316 v 320. Sau l ny khng gi
na, min Trung c i on 325. Khi lp b ch huy, anh Tn c ch nh l i on trng, ti
98
Hi K Trn - Trn
th chnh thc l ph chnh y nhng l quyn chnh y. Ti lm lun b th ng y gm cc anh

Nam Long, Mc Ninh, L Thy (Trung on trng 165). Ti nh bui hp u tin c c anh o
nh Luyn.
Khi lm vic tip nhn v hnh thnh t chc trung on 14 th phi nhn ngay tham gia chin dch
Trn Hng o, tc l chin dch Trung du vng Vinh Yn. Lc ny chng ti mi c trong tay hai
trung on 141, 209 cn trung on 165 bin gii cha v kp. Th l n v tham gia chin dch
vi lc lng hai trung on. Chng ti trin khai k hoch nh n Ba Huyn theo phng chm
Trung Quc l: nh im dit vin tc l nh mt im buc ch phi cho qun n cu vin th
n nh chng ngoi cng s, c li cho ta hn, dnh thng li v tiu dit sinh lc chng nhiu
hn. Nhng thng -lt -tax-xi nhi lc y ang trin khai k hoch ca n v n bnh nh d lm
nn n ra tay trc (chng hiu n c bit k hoch ca ta khng!). ng vo m chng ti chun b
xut qun nh Ba Huyn th chng n tin ln. Pho chng n n vo vng ta tr qun. Trc hm
, chng ti lm l thnh lp s on, tp hp c hai trung on li lm mt tinh rt nghim trang,
to kh th cho vic xut qun. Mt cnh qun ca n tin vo ng phi 141 v 209 ni tr
qun. Th l din ra trn nh ni ting gi l tn Lin Sn, Xun Trch. Mt tiu on u Phi b
dit gn, m u cho c chin dch v sau ca s on. Cn trn nh Ba Huyn th b t lnh s
on cho li li. Ni l b t lnh tht ra c g u. Mi c vi cn b tham mu, vi ng chnh tr,
vi ng hu cn lo vn ti, qun y. Ti cn nh lc ngi chun b chin dch ti l chnh y cng
ch c mt ci h c. nhn, ngi bn nghe bo co v tho ch th. i theo chin dch c cc
nh bo, nh vn.. H ko n ch ti. S don cha c nh khch, n h c nhn cho khch trnh
bom n cng cha chun b c. B qu khng bit gii quyt tip n sao cho chu o, ch cn
cch gii thiu h xung cc trung on. Ti ni: Xung cn c chuyn m vit, y ch c bo
co. Sau chin dch din bin, nh quanh Vnh Yn, vng th x, l nhng trn nh ni ting.
Chuyn anh Hong Cm chin u v sau truyn i rt th v. Mt mnh anh gia cnh ng qun
nhau vi my bay ch bn ph. ng c xem hng n ln, nm m vo b rung i li, to mt
gc nh nht v thot khi ln n ca ch. Hai lin lc vin i vi ng u b t thng. Mt cn b
tiu on l anh H K Ln cng hy sinh. Cn ng y khng vic g. Phi tha nhn ng tc chin
u ca ng gii lm v trc s nguy him ng y rt bnh tnh. Xong chin dch chng ti ko nhau
v hp tng kt: i on bt u ra qun, anh em chin u rt dng cm gp phn quan trng
vo thng li ca chin dch. Tr v t Ph Th hnh nh l 30 Tt, ti mi triu tp cuc hp ng
y u tin ngay m hm . Cng l ln u tin ngi bn nhau mt, lm ti xc ng su sc.
Ti nu kin: Ln u tien chng mnh gp nhau, cha hiu i ring ca nhau nh th no. Ti
ngh xy dng mi quan h mt thit lm vic vi nhau lu di v sau, xin mi ng ch t thut
cuc i mnh vi anh em.
Bui hp thnh bui tm s ht sc chn thnh c tun t k cho nhau nghe cuc i mnh, hon
cnh gia nh xut thn, tui u th, tip xc vi cch mng, ngy vo ng, qu trnh trong qun
99
Hi K Trn - Trn
i, li t nhn xt v nhng mong mun trong tp th ny. Ti n sng thu m, c nhu lai rai
vi bnh chng, cng v khuya, cu chuyn cng m thm. Nhiu anh em cng nh ti bc bch c
nhng s non yu ca mnh vi dng hiu nhau tht y , thng cm v khoan dung ton
tm ton lao vo cng vic. Sau cuc ni chuyn ti cm thy chng ti gn nhau hn, tnh cm
bn b nhen nhm ln. Chng ti bn c k hoch xy dng s on, b tr t chc v cn b, chn
ch ng qun, t k hoch hun luyn... Tt c biu th quyt tm xy dng i on vng mnh
thi ua vi 308. t lu sau trung on 165 mi v ti ni, cng va lc nhn nhim v i d chin
dch Hong Hoa Thm nh ng 18 dc ng Triu thuc tlnh Qung Ninh ngy nay. C i
on ko qun sut t Vnh Yn -Ph Th i qua Thi Nguyn sang Bc Giang, i ln vng Bc Bc
Giang ri xung Qung Yn. Cuc hnh qun ko di ngy nhng khng gian kh bng ln Ty
Bc sau ny. Mi ngy hnh qun vt v n ngy 20-21 thng 3 nm 1951 i on n v tr an
ton. Ngy 23 thng 3 chin dch Hong Hoa Thm m mn. i on 312 l mt trong nhng n v
chin u trn hng chnh.
Chin dch Hong Hoa Thm bc l trnh ch huy ca cn b cha p ng yu cu pht trin
chin u quy m tp trung ln. T tng ch o tc chin ca i on cha hnh thnh r rng,
c s vt cht chun b khng chu o do bc l nhiu lng tng, mt dn th ch ng khi gp
kh khn, dn n tn tht ln. Ngy 26-4-1951, Ch tch H Ch Minh d hi ngh tng kt chin
ch do b ch huy chin dch m. Ngi ni: Trc ta ni ph bnh v t ph bnh, by gi phi ni
t ph bnh v ph bnh. Ni nh th l ch trng t ph bnh trc, ph bnh ngi sau. Ph bnh
mnh l chnh, ph bnh ngi l ph... T ph bnh v ph bnh l thng nht t tng. T tng
c thng nht, hnh ng mi thng nht. T tng v hnh ng c thng nht mi nh thng
c gic... Cn b i on 312 d hi ngh ny v cng thm tha nhng li dy ca Bc 7[7]
Chng 14
L thng c tng kt chin dch l Bc H n thm, cng l s mong c ca c hi ngh nh
c trc tip bo cng vi Bc. Tht khng g vui hn! Cuc hp tng kt chin dch ny tt nhin
s c n Bc, nhng mi ngi u mang tm trng nng n. Anh em ch n vi s lo phin v
ch s Bc khng vui. Bc vn nghim s ph bnh vic nh m va qua.
Hm Bc ti, ti nh cu u tin Bc ni l: Mi chin dch Bc n khen cc ch, th nhng ln
ny Bc n Bc ... cc ch mt trn!. Th l t nhin khng kh hi ngh nh hn i mc du
Bc ni trc l s mt trn ngha l c ph bnh . Cch dng ch ca Bc n l tuyt, theo li
dn ta thng ni v ai cng hiu c. Khng kh hi ngh ang c phn trm lng v s y ny s Bc
khng hi lng th li Bc va ni nh gii ta tt c. Vic Bc ph bnh thnh l iu tt nhin v
mi ngi mong i.
Trc nay trong khi i thoi vi ai Bc u rt ch n tm l k . T li ni n ch dng Bc
u cn nhc sao cho thch hp v t hiu qu mong mun. Bc hiu l i chin dch v m khng
thu c thng li th ai cng bun ri. Nn Bc n vi thi nghim khc, ni nhng li nng n
100
Hi K Trn - Trn
th ch lm cho khng kh thm cng thng khng cn thit, khng li cho s tip thu ph bnh. y
ti khng ni v ni dung tng kt nh ni dung Bc ph bnh m ch ni li k nim ny thi. Trn
ng v, ti v anh Tn bn vi nhau l s tc ng thun li ny ca Bc, c th v phi t chc
ph bnh nghim tc tng cp mt, c gng lm sao mi cp nhn r trch nhim ca mnh. C
im c hai anh em u tn thng. l cc n v gip nhau hon thnh nhim v gia lc gay
go va qua, l tnh on kt chin u rt tt p, cn duy tr thnh truyn thng v cao mi
chin s, mi cn b trong s on c thc vi nhau t nay v sau. Hai chng ti cng t xc nh.
Chng mnh l cn b s on cng phi t ph bnh nghim khc lm gng cho anh em v
cng nhn r trch nhim bn thn ch o chin dch, qua anh em gp kin s y hn.
Vi tinh thn nh th, chng ti tin hnh cuc ph bnh v t ph bnh khi tng kt chin dch Hong
Hoa Thm. Kt qu l tng cp, tng i i tr ln cho n tiu on, trung on, s on thy r
phn trch nhim ca mnh khng vin c ny c khc, khng li cho ai c. t gi thit, nu trn
Trng Bch, trn Mo Kh, trn ny, trn khc u thc hin trt lt th chc chn chin dch din
bin khc, nu cc nhim v t ra trong chin dch m s on u thc hin trn vn t u n
cui th... vi cch nhn nhn mi ngi u tha nhn trch nhim ca mnh, u t xc nh
nghim tc hn trong s luyn tp k cng, chun b cho trn nh khc. y l k nim qua mi
chin dch m chng ti u ch khuych trng: Tinh thn t ph bnh nghim tc... Mt thi gian
sau, chng ti nhn nhim v l ring s on c lp mt chin dch nh gii phng Ngha L tc
chin dch L Thng Kit. Ti khng i su vo trn nh m ch ghi li k nim phi rt qun ra khi
cha nh dt im c. Chng ti trin khai nh hai m khng hon thnh. m no cng phi
rt ra, c c hng hp cn mt ng ch ang b kt trong dy thp gai. Hai ba ngy sau anh y mi
thot ra tm vo nh dn v c bao che cu gip my ngy sau mi tr v n v. Thng vong
nhiu v chu thit hi ln m khng gii quyt c vn . Khi quyt nh rt ra ng y c hp
bn, trao i vi nhau kh nhiu kin. S on m u chin dch, nh n hai m v by
gi chun b nh m th ba. C kh nng gii quyt xong v cng c kh nng khng gii quyt
c. Vy phi lng trc vic ta x l nh th no? Ai cng thy chin dch ny nhim v ca s
on rt ln, rt nng, nu lm c l t chin cng oanh lit v s on c bc trng thnh
ng k. nh hai m cng rt c nhiu kinh nghim chun b cho m th ba. Nhng cng
thy nu khng gii quyt c l b sa ly gia thi tit ma gi c nhiu kh khn tr ngi, thng
binh nhiu, n v c th phi chu i kht... hu qu tht kh lng ht. Chung quy i n nht tr
phi rt! Rt th au n tht nhng m cn hn b sa ly. Vi ti, ti thy trong chin u vic quyt
nh rt cng kh khn, thm ch kh khn hn khi quyt nh tn cng. N day dt trong tm tr ch
huy cng nh chin s. iu ny cn lp li chin ch ng Xoi sau ny. Cng ti v anh Tn
nh ng Xoi cho ti sng tnh hnh vn rt gay go. Anh Tn v ti li ngi phn tch vi nhau
i n mt quyt nh chnh xc, lm nh li ngy Ngha L, chng ti kt lun l phi rt. Quyt
nh phi rt th s kh khn v tnh cm tm l, phi c ngh lc mi vt qua ni. C s phn tch
tht khch quan v r rng mi kha cnh th mi gim i ti mt quyt nh kh khn nh vy. i
cng vy. Khi gp kh khn th chnh l khi ta phi tnh ton n nhiu quyt nh khng d dng g.
Rt ra xong th li mt k nim na v s x l. tng kt chng ti li thc hin theo tinh thn tng
kt chin dch Hong Hoa Thm, nhc nhau l s on phi nhn khuyt im trc trong cng vic
chun b chin dch, v quyt nh phng n tc chin nh th no? Trn c s kim im ca s
on, yu cu trung on kim im cch thc hin ca mnh. c bit i vi trung on 141 l
trung on ch cng nh Ngha l cng kim im theo tinh thn nh vy. Cuc hp ny chng ti
t chc quanh th trn Yn Bi. Ti nh ti v anh Tn cng thc m thc hm, trao i v phn
tch cc mt, cng day t cng nhau nhiu im. Nhng hai anh em u thng nht nhau mt
im, l xc nh trch nhim tht r rng. Chnh l sau t kim im ny trong s on hnh
thnh hn hoi ci phng chm: Thng khng tranh cng, thua khng li. chin dch Hong Hoa
Thm khng li th n chin dch L Thng Kit ny thua hn cng khng li! Bi v
Hong Hoa Thm th c chin dch thua trong c s on tham d. Cn chin ch ny, ch ring
mt s on phi chu trch nhim hon ton v ci thng, thua ca trn nh khng th li cho ai
c. Trch nhim l t cn b ch huy s on n cc chin s t ba ba, ho lc, xung kch, bc
ph phi gnh chu. Mi ngi t xc nh trch, nhim ca mnh trong khi thng cng nh thua, iu
101
Hi K Trn - Trn
hnh thnh nn tinh thn thng khng tranh cng, thua khng li. S on ly lm ni dung
on kt c n v. Cng v sau my ch on kt, anh dng, chin thng c ni ln nh mt nhu
cu, mt bn sc ca s on. Cho n sau chin dch Ha Bnh, ba t cht c nh hnh hn
th hin thng xuyn trn t bo Anh dng ca s on, v danh hiu ca s on m bo ch hay
cc s on khc thng nhc n l chin thng.
Thng khng tranh cng, thua khng li hnh thnh v tr thnh l nt truyn thng p ca s
on 12 qua qu trnh nh vy: Chin dich Ngha L va kt thc v ang tin hnh tng kt th
nhn c nhim v i Ho Bnh v ch va nhy d chim vng ny. Bc H v B chnh tr nhn
nh y l thi c tiu dit ch v khi chng co li trong cng s th ta nh kh, nay n ko ra ri
xa cn c l thi c ta tiu dit n.
Th l c s on hnh qun cp tc tham gia chin dch mi. Ti xin ghi li y k nim nh l
n 400, 600. Ni Ba V lc by gi s on 312 c phi sang sng nh n ni Ch, nh Ninh
Mt... cn s on 308 v mt phn 312 nh tt ln pha Ty chim Lai ng, ng Vn v thc
hin tt cc nhim v c giao. ch ngoan c tung qun nh trn ra xung quanh Ho Bnh, im
c lit nht l Ba V. Th ni cao, n khng ch ton b mt vng rng ln. Cp trn quyt nh nh
v giao nhim v ny cho s on. S on a trung on 141 gii quyt trn nh. y l mt
trn nh rt kh khn v v tr him tr trn cao, vch dng ng. Anh em iu tra thc a u
thy a hnh v tr gy kh khn cho vic ko qun ln, cho vic du qun v b tr ha lc. l
thc t c lit nhng phi dt im c trn ny th mi thay i c cc din chin dch. Xa s
c v tr ny th ta lm ch c ton b vng rng ln ven sng v ng s 6 bn ch
khng th ngang nhin chim Ho Bnh. Trn nh c chun b chu o ti a. Ti trc tip ni
chuyn vi anh Ho - Tiu on trng mt tiu on. Bui trao i tht chn thnh v c hai bn
u rt xc ng. Nhiu vn gay go thng thn c t ra v c gii quyt theo tng tnh
hung cn k. Nh vi anh em tn binh th gip rn luyn th no. Cch phn cng b tr i
hnh, vic tip t v kh.... Ngha l c v vt cht ln tinh thn u khng xem nh mt no, khu
no cng c nghin cu d liu n ni ng thi lm cho c n vi ho hng lp cng, c tinh
thn quyt thng. Ban ch huy cng bm st din bin tng trn nh vi tm trng cng thng hi
hp, bao ln tng dt im n ni ri nhng ha ra li cha c. Tin tc thc h khng ngt
an xen dn dp. Cui cng th qun ta thng, nh chim c c im. Qua kim tra thn trng mi
xc nh l thng li, l trn nh tt. i chin dch v, ti vit mt truyn ngn vi u lng tin
a in trn bo Qun i Nhn dn. Ng ti mun ni l dnh thng li trong nhng trn nh
kh khn nh vy th lng tin l yu t cc k quan trng. Tn binh tin vo cn b, cn b qun s tin
vo chnh tr. Pha sau tin tng pha trc, ngha tt c mt lng, vi quyt tm kh khn no cng
vt qua, k th no cng nh thng..
Trong chin dch Ha Bnh, chng ti c dp n tt ngoi mt trn. Ti v anh Vn Phc lc y l ch
nhim chnh tr li trn a n tt vi dn cng. Dn cng i Ha Bnh ng lm. B con cc tnh
Bc Ninh, Bc Giang cng c mt, ni nht l con gi Bc Ninh. u th mi quan h gia dn cng
v b i cng rt mt thit. Va l ngha qun dn ra trn, chia i gian kh, chung sc ginh
chin cng, va l s chung lng u ct gia lp tr vui nhn v hn nhin. c bit l gii n.
cc c tot ln mt sc sng khc thng, t tin hn, nng n v ch ng. Cc c ti u y
khng kh si ng ln. Mt chuyn ti cng sang sng vi cc c. on ngi ko di, ti i vo
phn cui. Ai cng rng ht sc mnh vt dc b sng va cao va trn, ni ng hn l rng
sc tr vng i chn trong bn dc v c on dn ln p cng ngi li vi nhau. Trong ln cn
nhn cc nhc vn khng vng ting khc khch a nghch ch tng bc nhch chn trong bn ly.
Nhng bp chn trn ln trng nn cm su vo trong bn nho. Nhng b ngc cng trn hn hn
qua ln vi o. V nhng nh mt, nhng n ci nh ln ni vt v n l p. Bng mt cu th
ct ln: Ai a ta n chn ny... lnh lt ho hn. Nghch ngm nhiu hn l ai on. Ci lanh lnh
trong veo lm ngi nghe lin tng n mt ln mi ti ri, n mt khun mt sc nc hng
tri. Ti mi but mm: i gii hay qu!. Th l mt c thon th da trng ngn - t hn gi Bc Ninh
dy ln nh gim phi t kin la. C ta dm chn nhng nhng ci anh ny! hay nh? . Ti cm
thy th v v b trch mc. C g m ngi p phi mng m. Ti khen c ngm th hay, lm g c
102
Hi K Trn - Trn
phi giy ln n vy?. C ta thy mnh ui l th im, cn ti tip tc i vi chin dch qua nhng
mu sc a phng khc nhau. Ch em Ho Bnh on em cm, ra mi lm tng thm nt hoang
d ca chin trng. Ri cc c ko n ch huy s chc Tt. Ti v anh Vn Phc c mt lc . C
hai chng ti vui v ra cho n mi cc c ung nc, n ko v ni chuyn. C l cng v t ngt
nn ng Vn Phc g b, bt hi mt cu: Th cc c y c gia nh c cha?. Mt c l lc
p: Chng em y ai m ch c gia nh!. Vn Phc cng lng ta lng tng g th b: , ti hi gia
nh l hi cc anh y ch. Cc ch c cc anh y cha?. Th l cc c ci ph ln nh nc n.
C ti v Vn Phc cng ci lp lim ci ng ngn v duyn ca mnh.
Sau chin dch Ho Bnh trn ng tr v bn anh em gm c cc ng Tn, Nam Long, L Thy v
ti thi bn chim vi sng cc-bin, va tiu khin dc ng li c thc chn ci thin. iu khng
may cho ti l my ng kia mi tay bn c hai con th ti vn tay khng. C ba u l cn b
qun s gii bn, ring ti l ng cha c con no. Cui cng th cng c mt con, l ngp
phi rui thi. Con chim ti bn li trng u (k ti)! Nn nguyn c mnh khng mt ci lng b ri
ch cha ni n tht, trong lc chim ca cc v bn u tung ngc trng c. Con no mnh my
cng nt nh. Ti bn ln mt l lun (vn l s trng ) tru vui: cc ng hai con nhng bn nh th
ch cn lng v xng! Ti mt con nhng ch nt u cn nguyn vn tht. Vy ni v cht lng th
ai hn ai?!. a vui th ngh cng chc m lm. Khng ng s phn cng ca ng Tn li lt trn tay
sng ti ca mnh ra. bn th phi ngm hng tm. Hng tm l ngc v c. Ti bn trng u
chim th ch l tay sng vng v vi pht n thc s l chuyn ch ngp tht. Qua cu chuyn bn
c c th thy mi quan h gia chng ti khng ch c chuyn chin trfng gay cn v cng
thng m cn bao nhiu iu vui th trong tnh ng i ng ch vi nhau.
n chin dch Ty Bc ti mun k li y cnh truy kch Sa pa. Sau khi chim n Gia Hi, ng
Tn ko qun ui cn ti th ngi li phi di c, lin lc gia hai bn bng in thoi. Cu lin
lc trc cnh ti gi in cho lin lc ng Tn. Sau cng vic hai bn khng khi d hi nhau.
- trn y c g n khng?
- Ch my y chc l sng lm nh?
- . m! c ci ... g m sng! Sng th ton l c chui, bn ngy khng c go ri...
ng th sau cc t gii phng Ngha L, Gia Hi mt trn quyt nh phi ngng truy kch ch li
v huy ng ton b b i i ly go chun b cho t hai vt sng ..
Sng c dng chy ni ting d, nc chy xit. Qua sng li khng sn thuyn mng, ch ng
b th lm sao cho c ngn ngi qua c. Cui cng l phi bi qua sng v ging dy du nhng
ai khng bit bi i qua. Cc trung on trng xung phong bi qua thm d v mang u dy sang
lun th. Nhn dng nc ai cng i ngi, lc lng qua sng va ng va cng knh, dng nc
th bng bng nh nga phi. Phi vi tinh thn v chin dch cao , quyt tm vt mi tr ngi ri
ngi cng nh v kh qun trang u qua sng an ton. C n v lao ln nh Sn La ri cm li
N Sn, vy nh N Sn v kt thc chin dch thng li tr v. ng bo thiu s ra n on
qun chin thng khp cc on ng. Bc ch th phi chun b tt anh em tip xc vi ng
bo. y cng l mt cng vic nhiu cng phu. Ti son ti liu ph bin cho b i hiu v nm
c phong tc tp qun ca dn trn dc ng i. Sn mu vn ngh ca nhng cm xc sn c
v i sng v con ngi Ty Bc ti vit bi di dng bt k gii thiu vi anh em trong n v v
cnh p t nc, v tinh thn phm cht con ngi cc ni ny. Vit n u ti a in v cho
lu hnh trong khp n v.
n chin dch Thng Lo, chin dch vi nh gii phng Sm Na. Hnh qun sang t Lo ln
u tin ti trng thy nh s i kht thc. C sng sm tng tp nh s bn nm v mc o vng i
hng dc tay m ci bt to tng. Men ng, dn ra qu n thnh knh dng xi. Cc s gh li
nht b y bt ca mi v. Khc vi cnh n ca ngi dn a phng, cc nh c Ty th sa
hoa n la mt. C ti u th anh em li tin trm li chn nh sch s sang trng ban ch huy
s on tm tr. Hi hnh qun dc ngang sng , ti v anh Tn c my b m nghe c radio.
Chng ti lun lun lun phi theo di din bin trn tin tc, c ba n gi chng ti m i th ch
ch nh ht tng ln vi anh chng: ! i on n nh ta ri. Ti bn khon khng hiu lm sao
ch ta bit l i on, li ni trng vo ng i on trng v chnh y. Sau hai v chng ch nh
ra nm xoi trn sn nh cng nghe i vi chng ti. Chng ti ti Sm Na th ch tho chy.
103
Hi K Trn - Trn
Chng ti cho mt b phn ui theo. ng Hong Cm truy kch n hai ba ngy mi tr v. ng y

khoe l dc ng cht mt ba con nga. Con ng ang ci mi thay l con th t v ng ht li
khen nc kiu ca nga Lo. ng ny lc no cng l mt chin tng t xung hu t mi lc ti
gp, sau i qun ko v theo mt hng khc. Cn ti v cc ng Trn Qun Lp, Hlong Cm,
L Thy th i vi nhau cng i vn cng ca s don. Ti nh mi cnh thiu thuc lo cho n
Mc Chu. Gp ai xin c iu no u trao tay nhau ht t khi. Khoi n tn rn.
Chng 15
Sau chin dch Ty Bc v Thng Lo l chin dch in Bin Ph. Nhiu ngi, trong c ti,
ni v vit nhiu v chin dch lch s ny. y ti mun k li mt s chi tit trong chuyn bt
Ct-t-ri.
Chiu hm 7 thng 5, ang theo ri din bin trn nh th c tin l mt s n v ca chng ti
vt qua sng Nm Rm vo n s ch huy ca ch ri. Lt sau, trung on bo co ln E209 bt
sng c Ct-t-ri. Nhn thy tin ny rt quan trng, ti v anh Tn nm ln by lt in
xung ch anh Hong Cm kim tra i kim tra li xem c tht khng. Anh Hong Cm tr li! Bt
c ri, ng ri. ng lc anh Vn B t lnh gi in hi chng ti tin th no? Anh Vn cn
ni thm: Anh v anh Tn chu trch nhim v tin ny nh!. Phi lp tc kim tra k li xem c
tht ng mi c bo co. Ch c bo co lo.! B tng t lnh s phi ngi mang nh Ct t-ri xung v cc anh so nh xem chnh xc cha, hay bt nhm! Nhn c lnh ny, chng
ti lp tc, gi li anh Hong Cm thut t m, th nghe tr li mt cch rt h h: N ang i trc
mt ti y! Ti cho anh em gii ln ch cc anh y! Chng ti mng qu gi dy ni cho anh Vn.
By gi anh Vn mi yn tm, yn tr tin l ng s tht. Ct-t- ri ti ch chng ti, u i
m ni, lon ng vn mang . Lo c mi ngi cng vi chng ti, cc cn b ch vn ng vy
quanh. ng Tn hi Ct-t-ri ti in Bin ph cc anh c bao nhiu qun, bao nhiu pho, bao
nhiu xe tng? N tr li: ng v t cch mt s quan trong qun i th ti khng c quyn ni
nhng iu y vi cc ngi. ng Tn bo: Cc anh khng ni th chng ti cng bit ht. N bo: Ti
tin cc ng c bit c, vy ng hi lm g na? ng Tn quay sang ti khc: Anh l mt tng
qun, ti ch huy mt s on. By gi chng ta kt thc nh nhau ri, ngi y ti mun anh pht
biu cm tng ca anh i vi mt trn nh th no? Ct-t-ri l v ho hng ni: Vng, nu
cu chuyn nh th th ti rt vui c tip chuyn cc ng. N khen b i Vit Nam dng cm, b
tr pho binh kho... Sau cng n hi: Ti xin hi cc ng mt cu hi t m nhng mong cc ng
ng chp, l lnh cc ng trc khi ra trn ung ru phi khng? Cc ng cho h ung ru ?
Ti lin hi li: Cn c vo u m ng hi nh vy?. N ni: Ti hi nh vy l v khi lnh cc ng
xng vo ch ti mt mi ngi no cng bng trng gh lm! Ti ngh l h ung ru nn mi
hng nh th.. C phi th khng?. Ti p: Th th ng nhm! ng khng hiu chng ti ri. Chin
s chng ti i chin u khng bao gi phi dng ru nng lng dng cm c. Mi ngi chng
ti u mang lng yu nc cao . Chng ti cm th qun xm lc cc ng. Chnh v lng cm
104
Hi K Trn - Trn
th m chng ti chin u dng cm. iu m ng nhn xt chnh l s biu l ca lng cm th

v tinh thn chin u ca h. Li ti ni nghe rt sch v, nhng rt thc. L s tht mt trm phn
trm, chng qua l c nhiu ngi ni v vit v iu m n thnh sch v thi. V sau -Ctt-ri ni: Thi, gp c cc ng y ti cng yn tm l ti dc lm t binh ca cc ng. Ti
cng thy lm vinh d c lm t binh ca mt qun i nh qun i Vit Nam. By gi vo tri t
binh chng ti c mt yu cu mong cc ng chp nhp.... Thy -Ct-t-ri ngp ngng, ti ni:
ng yu cu g th c ni. N bo: Ti c mt ngi cn v gip ti trong cc sinh hot hng ngy v
gi nhng dng c nhn ca ti. Ti ngh khi vo tri cc ng cho php ti vn c s dng
ngi cn v ny vo nhim v phc v ti. c nh th ti xin cm n ng. Chng ti tr li: iu
khng chp nhn c v ng l t binh. Vo tri ch c s bnh ng ch khng c ch
phc v v hu h nh khi ng ang ng chc trong qun i ca ng. ng cn phi chp hnh
qui tc trong tri. Cn sinh hot ca cc ng s c bo m. Chng ti bo m v v sinh, bnh
tt, thuc men, sc khe. Nghe vy n cm n v chp nhn ln ng i ti tri giam. Vic bt Ct-t-ri din nh vy. C anh em m t ti vi anh Tn gp n ra lm sao? Hi cung nhng g...
C chi tit cha tht chnh xc, chng c ni nng g to tc rm r. Anh Tn hi, -Ct-t-ri p.
Sau cng anh Tn v lo c trao i v trn nh. Ti rt nh cu -Ct ni: Ti rt hn hnh c
lm t binh ca mt qun i nh qun i Vit Nam.
Sau chin dch in Bin Ph, s on chng ti c nhn vnh vin l c thi ua lun lu Quyt
chin quyt thng ca H Ch Tch. Vo chin dch in Bin, Bc cng b tng mt l c v n v
no lp nhiu chin cng nht th s c gi l c . S on 312 m u chin dch Him Lam
li kt thc bng chin cng bt c -Ct-t-ri. Trong qu trnh chin dch tng nh nhiu
trn c lit. D c c 308 v 316 cng nh nhng s on 312 nh nhiu hn c. V vy b ch
huy quyt nh giao l c cho s on 312. L giao c c t chc ngay ti ch huy s chin dch.
Nhng s kin lch s tri qua, nhng k nim lch s th c theo ngi ta. Dn dn n c
huyn thoi ho, cng v sau th nhng cu chuyn cng m mu huyn thoi. V chuyn l c
quyt chin quyt thng cng vy, cng dn dn huyn thoi ho.
Gn y ti c dp gp li mt chin s thi ua ton qun ton quc tng tham gia trn nh i
c Lp. Tiu i ca ng thuc trung on 165. Trn i c Lp ny do trung on 88 ca s 308
nh phi hp vi trung on 165 ca s chng ti. Hai bn cng m t ph khu tuy ch cng l
88. Trung on ca chng ti c mt tiu i gi l tiu i tim dao - dao nhn - i su thc vo lng
ch. Tiu i trng l anh Trn Vn Don, tiu i ph l anh Nguyn Vn Cc, chin s xung kch
trong tiu i. Trong trn nh ngi cm c ny b, li c ngay ngi kia xng ln ging cao c
xung phong. Cui cng anh Cc mang l c cm ln trng im ca i c Lp. Sau , ti c
mi anh Cc mang l c ln s ch huy s on k li chin cng v ch cho chng ti xem cc vt
tch chin u cn lu li trn l c. Ti vit bi thut li chuyn ny trn t Anh Dng, bo ca s
on. Sau em li in thnh sch kh nh vi tn sch L c ca Bc truyn i khp n v biu
105
Hi K Trn - Trn
dng tinh thn chin u ca tiu i dao nhn v ca anh Cc.

Nay anh Cc hn 70 tui ri, l thng binh bc hai, sng tng thiu qu, ph cp thng tt mi
thng ch c hn 30.000 ng. Ti l chnh y c nn anh tm gp hy vng ti c th can thip vi
cc c quan chc nng cho ng y i khm li xin tr cp thng tt. ng m t li chuyn
ngy xng trn. Vn n gin nh ng hm nay thut li chin cng vn pha cht huyn thoi phi
thng lm. Ti ht sc lin h vi B thng binh x hi v ng c i khm li. Hi dng
gim nh cng xc nh l vt thng ca ng phi nng ln cp ba. Ph cp mi thng c hn
100.000 ng gp ba ln trc y. Song vi 100.000 ng thng th vn kh sng vi gi c hin
ny. Ti s on 312 t gia nm 1950 n cui 1954, ri c iu v Tng cc chnh tr, b
sung vo nhm tng kt cng tc chnh tr do anh Nguyn Ch Thanh ch tr. Thi gian ti s on
312 l nm nm, cng s on tham gia cc chin dch. Nm nm, so vi nm mi nm hot ng
ca ti ch l mt phn mi thi gian nhng li cho ti rt nhiu n tng, nhiu k nim v
nhiu cm xc. By g anh em lp ti v hu phn nhiu, thnh thong gp nhau li c dp n
li bao nhiu k nim th v ca mt thi. i loi: trong mt cuc hnh qun trong chin dch Ty
Bc hay in Bin Ph khng cn nh r, trong mt chng ngh dc ng, ti ngi ni chuyn cng
mt cn b i i. Sau khi cho hi ngi quen, cu chuyn i vo tm s, anh ta bo ti: Ti i
chuyn ny, c linh cm l s khng tr v. Ti c v, mt con nh. Ti mun gi anh chic ng h
y. Nu v c th khng ni lm g. Cn nu ti nm li chin trng th anh mang ci ng h
ny a cho v ti, n b vo nui con v bo tin cho n bit. Nhn nt mt anh ta ti hiu iu
anh ni l chn tht v nghim tc lm ti rt xc ng, song ti gt pht i: My ch ni di ni dt
thi. i ri v ch sao li ngh chuyn cht, i nh nhau m ngh nh th l g lm. My c cm
ly, tao khng gi
Qu tht trong chin dch y cu ta l mt trong nhng ngi khng tr v. Sau ny trong nhiu
chin dch, khi tin chin s cn b cp di ra trn, ti bt tay h lng chn thnh chc i thng li,
ti li lin tng ngh rng sau chin dch h cn quay tr li khng? Mt s, chin dch no cng
vy, mt s khng gp li. Ti thng ni chuyn vi ng Tn v con tim, ci lng con ngi ta
gh gm tht. N nh v y, cng rng ln nh v tr. Mi mt trn nh, mi mt chin dch lng
chng mnh mang bao nhiu xt thng, tim chng mnh nhng ni au n ngt ngt, tng rng
ht chu ng ni, Nhng chin dch li ti, li ln ng ra trn vi nhim v gay go c lit, vi
quyt tm ginh chin thng v lng ta li cha ng nhng ni au thng mt mt mi. Ti v anh
Tn khng him nhng lc trao i cng thng x l nhung tnh hung gay go phc tp, ngi c
cng ln, tim dp mnh, sc kh bng bng kh chu! c l do huyt p tng mnh v c rn i tnh
hung du i, ri tm tr cng tr li bnh thng, chuyn gy cn lm th cng vng vn mt cht t
mt mi v thn kinh m thi. Vi chc trch ca ti, ti cn gn nh thng xuyn tip xc vi
nhng ngi v mt chng, anh mt em, cha mt con v chia s ni au ca mi ngi m ti hiu
mt mt khng g b p li. Ti cng ly lm l l lm sao con ngi c th cha ng tt c cc
106
Hi K Trn - Trn
ni au ca cuc i, nht l ni au chin tranh! Lm nhim v chnh y, ti phi lm vic bo tin v

chuyn nhng k vt ca ngi hy sinh ti chin trng trao li cho v con gia nh anh em. C
trong cuc mi thy ht ni kh khn cay ng ca vic . Hi ti cn bo V quc qun c mt
ch, chng l cn b tiu on hy sinh chin dch bin gii. Anh l s quan ca 308, ch y lm vic
c quan ca Tng tham mu, gn c quan ti lm. Cc anh 308 em trao ti di vt ca anh y. Ti
mi ch sang c quan ni chuyn. Ti vt c tm cho ra cch lm nh ni au ca ch, cng nh
nhng cng hay, bo tin v chuyn giao k vt. Tin chng hy sinh ch bit. Th m nt mt ca
ch vn c tht sc, nh khng dm, khng n tin l s tht, hai bn tay ch m p k vt sao tha
thit, l s au xt lm tht lng ngi. Ti thm tha ni au tht lng ngi. Ti thm tha ni au
tht rut ca mt ngi v ga v knh trng im lng. Li trng hp mt ch cng lm vic B
tng tham mu, ti c quen bit s s. Ngy chng ch l tiu on ph hy sinh chin dch Trung
du din ra Vnh Phc, Vnh Yn v ni anh, ti c nhim v, bo tin v chng kin s chu dng
ca ngi ph n trc mt mt ca gia nh. Ti cn phi bo ci tin qu nng n vi mt ch l hi
trng hi ph n tnh Vnh Ph, ni s on ti ng qun. Ngi chng hy sinh cng l mt chnh
tr vin tiu on ca s on ti mt trn bin gii. t lu sau, ti c mi cc nh chc trch a
phng n tin a b i xut qun, ch ng trc hng qun ni chuyn. Ti nhn ch m
khng cm ni nc mt. L v lit s ng ra tin ng i ca chng i vo chin dch tip tc s
nghip gii phng t nc m chng mnh li, hn ai ht ch hiu s hy sinh ca con ngi ng
trc ngha v vi t quc, ch hiu ni lo lng ca ngi v, ngi m ngy m ri theo bc
chn ca ngi thn trn chin trng. Ch l hin thn ci hu phng phi thng tin tuyn dit
gic. My nm sau, mt ln ti ang i dc b h th nhn thy pha trc c dng ngi quen quen.
Ti bc nhanh ln trc v nhn ra ch. Tht l bt ng v chng ti u rt vui mng c gp
nhau. t nhin ch hi ti: Ny anh i, c phi cc lit s ng Kh c quy tp c v ngha
trang lit s ri phi khng? Thc tnh ti khng bit c th nhng ngh v chnh sch th phi nh
vy, lin p: Vng, ti khng r lm, nhng chc l c vic quy tp . Ch lin hi tip Anh , ti
mun ln thm anh Du chng ti, m khng bit i th no, tm nh th no, anh gip ti vi!. Ti xc
nh mnh lit thm ngh: t chin dch Bin Gii n lc ch bit c 5 -6 ngi bn c tng
chin u vi chng mnh, l nh ngay n ngha a thp hng cho chng. Nhn ch, ti mi hiu
su sc tnh ngha ca ngi ph n ta i vi chng hy sinh qua i.
V nm 1974, ti c i ngh mt Lin X. Hm ti ang phng ty vin qun s th mt cn b
phng bo vi ti l chiu ti c khch ti thm. Ti hi Khch l ai th Anh ta ni: Ti khng c
ni! - m ti nay h n anh khc bit. Anh thng cm cho. Ti lc li tr nh bit khng quen ai y
c. Chiu ti, ti ngi trng chng th nghe ting g ca, mt ch bc vo v... ng sng ngay
gia li i khng cho, khng hi m ch nhn ti. Ti cng b sng ra cha bit x l ra sao. Nhn ch
ti thy c nt dng quen quen nhng khng nh ra ai. n hng pht ch mi ln ting: Th anh
nhn ra ai cha?. Chnh li ch hi lm ti nh li: C phi l ch Thy khng?. l tn ch v ca
107
Hi K Trn - Trn
anh tiu on ph hy sinh ni anh nm no. Ch ci bo: th th ng l anh nh kh y, anh

hi cu na !. Ti lng tng vi ca ch, mi v sau ny ti mi hiu ca ch mun ti hi l: C
phi v ca H K Ln y khng? Ti va tic va y ny l mun kp hiu tm trng ch lc
c gp li ti, ngi ng ch ca ca chng l mun nhc li ton b k nim v H K Ln.
Trong cu chuyn, ch nhc li tm trng ca ch lc H K Ln mt. Ngy , hai ngi mi lm
l ci c my tun th anh y i chin dch: Ti bun v hn, phi ni lc nghe tin anh Ln hy
sinh ti cm thy ln ln s cao c ca chng v ni au n mt mt ca mnh khng g b p
c. au n qu, ti mt ht hy vng, tm hn t di, ti mnh tri i theo cng vic v cuc
i. Tp th m thm nhen nhm li cho ti la sng. Ti ha mnh vo mt gia nh rn ln hn
vi tnh yu thng v t v chn thnh. Ti c c sang hc Trung Quc. Anh ch em s qun
c gn ghp ti vi mt ng ln tui hn. Ti thy anh y cng tt thi song ti hon ton khng cn
s rung ng ca tnh yu. By gi chng ti c my chu. Anh y tht s rt tt bng nn cuc
sng gia nh ca ti yn m thi. Ti khng n hn g c nhng ti khng th no qun anh H K
Ln. Ri ch ni tip: Ti l ngi n b ly chng c my tun th chng hy sinh ngoi mt trn.
n by gi con ln khn, i i b i, ti cng vn sn sng tin con ra mt trn. Nh th ti
sng xng ng vi anh Ln v xng ng l ngi ph n. Gp anh, ti cng ch mun ni chuyn
nh th anh anh yn tm rng ti khng lm iu g phi n hn i vi hng hn ngi cht.
Ni xong ch y ra v.
Cu chuyn ng li ni ti, tm hn ngi ph n cao qu. Cng hiu su ni tm ca h, ta cng
thy ci tn bo ca chin tranh v cng thy sc sng phi thng ca con ngi bit hy sinh v
ngha v
Chng 16
Ngy 5-8 nm 1964, M m u nm bom min Bc. Mt thng sau, mt hi ngh Trung ng, n
gi ngh gii lao, anh Nguyn Ch Thanh ko ti ra sn, v vai v bo: Chun b i B.
Lc y cuc ng khi ca nhn dn min Nam din ra c ba bn nm. Tm l ca mi ngi cn
b, chin s, ng vin min Bc u ho hc khao kht mun c tham gia cuc chin u
min Nam. Trc , khong 1961-1962 c nhng cuc i B b mt. T vic chun b n lc ln
ng u hon ton b mt, phong thanh nghe c nhng chuyn i vo Nam, nhng cha ai
hnh dung l vic din ra nh th no. Phn ti c bit mt s anh em bn thn tp eo ba l y
gch i b hoc i ln min ni. C chuyn t ch h n Xun Mai tp leo ni. Ti c ngh rng
nu n lt mnh th cng phi qua thi gian luyn tp nh th. Chuyn i B n trong tnh th ht
sc t nhin khng c g phi suy tnh, nh lnh anh Thanh a ra: Chun b i B l y , khi
phi ni mc ch, ngha, yu cu... ti tr li Vng v chun b sn sng. Sau anh Thanh
thng bo thm vi ti: Chuyn i ny c t (tc anh Thanh) c cu, Tn v Cm. T chn my
tay ny cng i vi t. Ti khng nh anh c ni hay khng nhng y l nhm cn b quan trng
108
Hi K Trn - Trn
vo Nam gip chin trng min Nam vic t chc nhng n v chin u tp trung. Ti nh anh
L Dun pht biu trong hi ngh Trung ng: n lc lc lng v trang min Nam phi t
chc li i ng: Nu ba vn ngi m l t chin u mi ni, thnh tng nhm, tng t, tng
ngi th ch l nhng hot ng du kch. Nu ba vn ngi t chc thnh nhng binh on, thnh
nhng n v th sc mnh s khc. Hi , nhu cu ca chin trng min Nam l phi t chc
qun ch lc, v vy anh Thanh c B chnh tr phn cng vo chin trng. Anh chn mt s
cn b c nhiu kinh nghim t chc v ch huy ch lc i cng vi anh. Vic anh chn ti, anh Tn,
anh Hong Cm c l cng l t nhin. C ba chng ti u l cn b s on 312. Chng ti thy
vinh d, nim t ho v thy s trng thnh ca S on 312 to cho mnh ci vn kiln nghim
c th gip ch cho chin trng. Bc vo giai on chun b, anh Thanh bo ti trao i thm vi
anh Tn v k hoch chung. ang l chnh y qun khu min Bc, ti c mt th k gip vic. Ti
c hi anh Thanh rng i vo chin trng c c php mang th k i khng?. Anh y h hi bo
ngay: Thi, ng mang i, t cng khng mang. Vo chin trng tm anh em trong thiu g
ngi tt v nhanh nhn lm c vic. Ti gp ng ch th k gii thch anh r. Ti tm gp anh
Tn hi: By gi anh Thanh bo ti v anh bn chuyn chun b th phi lm nhng g?. Anh Tn
cng nhn c ch th ny ni: Ti c mua cho ng mt cy bt my v mt ci ng h em
theo m lm vic. Anh Thanh c dn ring ti: Cu phi kim mt my nh tht tt. Ti lin vo Tng
cc chnh tr xin. By gi ai i B u c u tin hng u nn cc anh cc cn b lp tc cho lc
kho, ly giao cho ti chic my nh Pratika, thi loi my ny oai lm. Cn phng thc i nh
th no th ti cng khng bit g hn l s i bng phng thc c bit v bng con ng c
bit. Anh Thanh cn bo bn ngi s i lm hai t. i bng phng thc c bit c l l i bng
con ng hp php, phi i qua mt s th, qua Phnm Pnh hay Si Gn g ? Ti ngh m lo.
T 15 - 16 tui thot ly i lm cch mng, c tip xc vi x hi nhng vn thy bn thn cn
nhiu s vng v km ci. Ti hy vng l c i vi anh Tn nh my lu nay sng, lm vic cng
anh. Anh y ln hn ti hng chc tui, cng vo i lu v c kinh nghim nhiu hn ti. ng mt
ci vo khong thng mi th c thng bo anh Thanh v anh Tn i trc. Th l ti mt ch
da ri. Cn li ti v anh Hong Cm. i cng anh Cm m li i bng con ng hp php, phi
qua th v vi nhng phng tin giao thng hin i th ci nng dn ca ng y ct vo u ni.
Ti ha thnh ngi ng mi chu so, m lo ngi nhiu. Lc ny ti giao li vic qun khu cho
ngi khc ri. Cho nn ngy qua ngy ch mt vic ngi ngng tin ln ng, lu lu nng rut li
chy ln B tng hi d, ri tr v nh nm c tiu thuyt, c lc nghe ph bin tnh hnh min Nam
ri tip tc ch... Cn c bi dng ch rt c bit vi c sm nhung, ngi thnh bo kho
nng n ra, cn ti 65 kg. Nhng vn cha thy g c. ng Hong Cm hi ti, ti ln hi B tng
tham mu, li c tr li l c sn sng, c lnh l i ngay. Ri n Tt, vui v vi gia nh nhng
lng th bn khon lm, chng r chuyn i ng ra lm sao c. Ci Tt va qua th mt ti nhn
c in ca B tng tham mu: Sng mai ln tp trung B ng 7 gi sng i. Cha bit i
109
Hi K Trn - Trn
bng cch no nhng vn chun b t trang i ng. Ti b ht qun phc li, bn thng phc,
tay xch chic va ly nh. Ri li phi gip ng Hong Cm chi chut ci u cp ca ng y cho d
coi. C l l ln u tin ng din qun o thnh th! Ln ti B hi i nh th no th h bo l ra
sn bay. Ti y th ti yn tr l i my bay ri, c l s bay thng Phnn Pnh.! Nhng li thy l
mt chuyn c - loi my bay thng nhng ch c hai chng ti i. Cc phi cng bo: Chng ti c
nhim v a cc ng ch n Qung Chu. Sang Trung Quc sao? Ti li hoang mang khng hiu
ng i th no m phi vng sang Trung Quc? n Qung Chu, cc ng ch Trung Quc n
tip nim n, a vo nh khch n ung, ngh ngi. By gi ti mi bit tng i r l i bng
ng bin. Ti v ng Hong Cm s xung mt tu bin i ti cng Xihanc-vin Ty Nam
Campuchia. Trn tu chng ti ng gi lm thy th. y l tu vn ti ch hng cho Campuchia.
Li ch i khong mt tun l. Ngy ngy i thm th cnh vt a phng. Thm Hong Hoa
Cng, thm m Phm Hng Thi, m 72 lit s, tro ni, ngm cnh. C ln tnh y Qung ng,
Qung Ty mi ba cm vi tht ch. Mn tht ch y chng ging t no vi l nu H Ni.
Va l v khng ngon. Sau ny ti mi hay l mn tht ch Qung ng lm ging cch nu min
Nam ta, khng c ring, khng c m, khng l hng. Sut my ngy h u thay i mn n. Mi
ln c mn mi li gii thiu, li gii thch. C ngi cho chng ti bit l Qung Chu, Qung
ng ny c nhiu mn n khc nhau mi khch. Mi ngy n ba ba vi cc mn khc nhau
cng mi khch ba nm khng lp li mn no!. Cng gh tht ngh thut n ung ca ngi
Trung Quc! Hm xung tu cc ng ch Trung Quc cng tin a cn mt v nng nhit lm. H
dn chng ti vo phng ca thy th. Mi phng chng 4-5 mt vung c k hai ging mt, ca
ng im m sut ngy. Tu nh neo i, vi ngy sau h mi dn chng ti i xem phn u v cui
con tu. Trn boong thy my khu i lin, chc l loi 12 ly 7 nhng ph bt kn. H ni l tu bun
khng c quyn mang v kh. Nhng ln ny c nhim v ch chng ti nn trang b thm song bt
c d mi dng ti cn th ph kn. Tu trng ti ba ngn tn, ch hng g h khng ni. Nm ngy
ng, lnh nh gia tri bin. Hai anh em ngi nh t l kh v ni chuyn vui vi nhau.
Ngy th nm th tu cp bn. Chng ti li bn qun o thng phc. ng thuyn trng ti mi
chng ti ln khoang ch huy ngi nhng ca khoang vn ng cht. ng ni Cc ng ch c ngi
y ng l ra ngoi, khng l g c. Ri thy my chic t vo bn. C ngi bo l xe ca cn
b i s qun Trung Quc ra n tu. Mt lc sau, c ngi bo: Mi cc ng ch ra. Chng ti i
theo cn b s qun Trung Quc ln tut t. Xe lao i. n lc ti mi hiu rng phng thc l
cn b i s Trung Quc ra n tu hng, khi ln tu h nh tro chng ti vo s ngi ca h
lu li trn tu, a chng ti i t ngoi giao, th khng s b kim sot, ln xe ngi l v
Phnm Pnh.
Ti xin dng li ni v phng thc i B thi . C phng thc l li b dc trng sn. Nm
1964 li ny cn hoang vng lm. Cng tng lc c on ti trm ngi i qua nhng cha ng
c, cha c ng t nh sau ny. C chuyn t ch ti gn gii tuyn tm thi ri anh em
110
Hi K Trn - Trn
xung ln vo rng v i b sut dc dy Trng sn. V sau ti bit rng con ng y i qua
ng s 9 ri s 8 gn Lao Bo, tt sang Lo i dc ng Lo ti ng ba bin gii th sang t
Campuchia ri i xung. Cn mt phng thc khc t dng ti hn, v sau ny thnh thong chng
ti c i: Ln my bay Phnm Pnh bay sang Hng Kng hoc Thng Hi: my bay ta sang n v.
Cn chuyn i ca chng ti cng l mt phng thc.
Mt phng thc khc thi y gi l ng mn H Ch Minh trn bin. Tu khng s hoc l ci
trang thnh tu nh c Thi Lan, hay l thnh tu nh c ca ng dn min Nam. Phn c quan
tm nht l my, tu phi sc vt, cn v tu th ci trang thnh nhiu dng. ng ngoi vo
th ht sc b mt v phi tr liu cch x tr bo ton trong cc tnh hung trn ng. Tu vo
ti pha trong, dc b bin c nhiu bn: B Ra, Bn Tre, Tr Vinh, C Mau u c bn tip nhn.
Mi chuyn tu ch dm by tn v kh, cng i km l nm by cn b qun i cp i t thng
t. Anh Vn Phc tng i theo phng thc ny. Phng thc ny c mo him hn v cng
nguy hin hn, phi chun b c phng n chin u khi gp ch. Phn ng pha trong i st b
bin, rt d gp phi tu tun tiu ca ch. Tu ta vo phi mang theo sn c kh thuc n ln
khi cn thit th phi ph chm tu. Cc ng ch trn chuyn tu t chu hy sinh. Cng c phng
thc nhy xung bi sang tu dn chi, nhng vn phi d phng phng n cao nht l hy sinh
cng vi tu, nh chm tu phi tang. Cng . c nhng chuyn phi phi tang nh th nhng a
s thc hin trn vn nhim v. Cng c nhng chuyn b lc, b git xa bn nhn hng, phi
nh chm tu. Cn b v thy th len li sng trong dn, c dn gip tm v cn c hoc tr
ra min Bc li. Phi ni n nhng con ng cu nc ny c bao nhiu chuyn ly k v bao
nhiu con ngi phi thng.
Cn chuyn chng ti i l i hp php, tu quc t v hi trnh quc t. Ch phng khi n nghi
ng dng v lc kim tra thi... Th m cng c chuyn nh. Ln xe ca s qun i, my ng
ngi s qun ni chuyn vi nhau. Ti nghe c, ni c ting Trung Quc. Ti thy cc v ni
vi nhau, hi nhau khi thy c on xe hi pha trc l phi cha? ng cha! Ti cht hiu
rng cc ng y cng phi n chic xe no . H chng trao i g vi chng ti c. C hi th h
bo l c yn tr ngi trn xe v h c nhim v a i. Cho n lc c t pha trc. Khng hiu
h c m hiu vi nhau nh th no m my ng Trung Quc ni vi nhau l n ri y. H dn
chng ti: H m xe ng trc ti th xe ny ch dng li mt giy. Cc ng ch nhy sang xe kia
cho tht nhanh. Qu nhin xe kia ti th p vo v nhong ci chng ti nhy ra. Bn kia c ngi
xung xe y chng ti vo xe h. Th l hai xe li chy ngc chiu nhau. c mt on kh di
xe ti ngi mi quay u li tr v Phnm Pnh. N vun vt vt xe ca s qun Trung Quc. Ngi
trn xe n chng ti cng bit mnh i n Trn v ng Hong Cm. ng mng r nm ly cnh
tay ti v bo: Anh c bnh tnh, c bnh tnh. Khng c vic g u. Ti th thy cung cch b mt
nh th no chng na th cng phi chun b i ph vi tnh hung c th xy ra. Cng bun ci
khi ngh rng trong tay cc v mnh c nh bao go vt t xe ny sang xe kia m chg ai ni vi mt
111
Hi K Trn - Trn
li. V sao? Xe chy mt lc xem ra yn b, ti li cng st rut nhng phi bm bng m chu
cung cch ca cc ng. Lt sau, ng y hi ti giy t u? Ti ng ra bo giy t g? Ti chng c
giy t g c! Nghe th cc ng mi trao i vi nhau: Thi cht ri! phi ch xe sau ti vy!. Xe chy
chm li. Xe s qun Trung Quc ti. Hai bn trao giy t cho nhau. Th ra y l giy chng minh,
chng nhn ca chng ti l Vit Kiu. Mi ngi chng ti c mt t lc cn th dng chng,
khng cn l dn nhp lu na. Lc y chng ti mi hiu trc y phi i chp hnh a i l
lm giy ny..
Vic lo giy ny cng n l bun ci. Ti hi: Lm giy gi sao? Tr li: Khng, lm giy tht. Th
ra ng y t lt cc cng an chnh quyn Xihanc? H a cho mnh giy khng ch, cc ng y
gin nh vo ri em li cho h ng du. C tin l xong ht. C giy l yn n ri. Tuy nhin ti
vn c nu ln: Cc anh cho bit mt vi cch i ph vi tnh hung xu nu xy ra. ng y li an
i, bo: Yn tr! Yn tr! Khng vic g phi lo c, chng ti s lm ht, cc anh khng phi i ph g
ht. Khng phi lo g c!. n th th nh chu vy! Ti Phnm pnh, tri khuya lm ri. ng y
a vo mt cn nh v ni ngon lnh: Thi, v ti y l nh mnh ri. An ton thu o ri. Khng
s g xy ra na. Cc anh c yn tr ng ngh n sng mai. Sau cc anh s c trang b qun o
b ba, raio ri mi i v cn c c!.
Sng hm sau ng dy, ti lng thng bc ra sn. Thy my a tr ang n a, ti gi chng li
hi chuyn. Gia lc ti ang hi cc chu a bao nhiu tui, hc lp my, b m lm g th mt ch
chy ra xua tay ri rt v bo:. Ch! Ch! Vo, vo i. ng ni ging tr tr. L ht c. Mt thm trn
tng ba kia ka!. Ti vi vng tr vo nh v ht sc bc mnh. Ch ta xua th nh phi chu thi.
Ging mnh l ging H Ni sao li bo l tr tr! Hm qua th bo y l nh anh em mnh, sao nay
li ni l c mt thm.
Chiu, khi cc anh kia tr v ti bn a vn ra t mt cch nghim tc: Cc anh ! By gi
chng ti phi lu li y khng hiu l bao lu, ngha l phi sinh hot, n y. Hng ngy ri phi
gp g ngi n ngi kia, vy chng ti phi i p th no? Cc anh cng phi ni c ngi
n chng ti bit ng ni chuyn ch!. Th m cc anh y vn gi mt iu: Xin cc anh c yn
tr. Chng ti bo m ht khng c vic g phi lo c. Khi no chun b i th chng ti s ph bin
cho r ng i nh th no. Cn by gi cha cn thit!. Th l chng ti c hi hp lnh nh
nh vy. Vi ba hm sau, mi ngi trong hai chng ti nhn hai b b ba en v mt ci radio.
b ba en ang ln ngi nh l trang phc chnh quy ca qun gii phng min Nam, cn chic
radio thuc loi H Ni kh m tm ra. Hm ln ng, cc anh y ph bin cho bit s t Phnom
Pnh qua ph Nit Lng, sang ng s 7 i v tnh Pry ven ri n th trn nh. l im st
cn c mnh, s c ngi t cn c ra n. Khi bit r c hai chng ti yn tm ln ng.
V sau mi hay Phnom Pnh ta c rt nhiu c s, thng l cc cng chc cao cp ngi Vit
lm b my chnh quyn Phnom Pnh.. Cc nh u c t ring, h a t i a n cn b,
112
Hi K Trn - Trn
di ci v a gia nh i chi. Hm a chng ti i c c chi v i cng. Gi hn gp l 7 gi ti,

nhng t ti lc 4 gi chiu. Th l xe chng ti vt xa hn chc cy s, ln tn th trn Xnum
gia rng cao su. Ngi ung nc, cc anh y dn trc: Khi c ngi ra n, chng ti ch dng li
giy lt, xe khng tt my v khng tt n, cc anh ch nhy nhanh ra khi xe. V vy, khi c tn
hiu xe dng li th chng ti nhy xung ngay. Xe ln bnh tip khng kp cho hi g c. Ti thy
lao xao, ba bn bng en sng ng lnh knh. Mt ngi nm ly tay ti ko i xnh xch. Mt ng
khc ko ng Hong Cm. c v ba trm thc th h tuyn b: Thi th l xong ri - sang t ta
ri! Sau ny ti mi hiu l con ng va i chy dc st bin gii nc mnh, v th xung xe ch
cn vt qua 200 mt l sang ti t nh. Mi chng ti c chun b sn mt xe p. Ngi i
n l Thng t ph trch giao lin do Trung ng Cc c ti. ng vn l tham mu trng mt s
on qun khu Hu Ngn. ng cn nhc k nim c ln nghe ti ni chuyn, c nhng chuyn
vui m ng ta cn nh nhc li, cn ti th lm sao m nh ht. Gp c ngi quen nhc li
chuyn c thnh ra thn thit lm m lng ni rng l. m yn tnh. My bay nghe pha xa, cha c
g l quyt lit c. Chng ti ln xe p i ba, bn cy s th n Trung ng Cc. Cc anh Nguyn
Vn Linh v Nguyn Ch Thanh vn cn ch chng ti. Gp nhau mng qu. ang c cuc hp ca
Trung ng Cc. Anh Thanh trnh trng gii thiu chng ti vi cc ng Trung ng Cc. Anh ni:
Ti chn cn b chi vin min Nam v chn my tay ny. u l nhng tay sng s ca min Bc
c. L Trng Tn l tay s on trng ch huy nhiu chin dch, Trn D l tay c nhiu kinh
nghim v cng tc chnh tr, s mt s hai y. Hong Cm l tay chin u gii rt nhiu kinh
nghim v tc chin. Anh Linh lin hi ti bao nhiu tui? Ti lc y mi bn mi ba. Nghe ti ni
tui, anh v i nh t: Sng qu nh! Tr qu nh? Ti li thy mnh gi ri. Bao nhiu nm chin
u, ri lm chnh y s on, chnh y qun khu, thy mnh thuc loi nhiu tui. Nhiu cn b cp
di tr hn nhiu. y cc anh y ln tui hn, mnh thnh l lp tr. Sau mi ngi thu xp i
ngh. Ti c ng cng mt ln vi anh Thanh. Trc khi ng, anh Thanh vui v ni nhiu chuyn
v bo rng y yn tnh, an ton hn H Ni. C ngy chng c mt ting vng my bay.
Tht vy, vng cn c lc cn yn tnh. Nhng ch sau mt thng th tnh hnh khc hn. My
bay ch qun r c ngy, c quan phi s tn vo rng su. Chng di bom xung bt c ni no
c du hiu kh nghi. Thi cha c B52 nhng c trn chng huy ng ti 400 chic mt ngy,
qun t sng n ti. Bt u t hm cn c c xo ng cht t.
Anh Thanh i d i hi ph n min Nam v t r lng khm phc ph n trong ny. Anh k vi ti
chuyn b nh v c du kch v sau c tuyn dng anh hng 1 T Th Hunh m anh gp
trong i hi. Ti c bun ci khi nghe anh ni: T Th Hunh mi 19 tui m nh 101 trn. Nh
th my thy khng ? Napolon nh c 11 trn! Nhn Hunh hin kh, ngoan lm hin lm. Vy
m nh gic d th. Cn ch Ba nh ch huy ng khi Bn Tre, ting tm cng ra ti min Bc
nhiu ngi bit. Anh Thanh cng gp ch y i hi. Ri anh bo ti: Cu chun b t lu ri i
hp i hi thanh nin. n y th no cng gp nhng nhn vt th v nh vy.
113
Hi K Trn - Trn
Ph n min Nam tuyt vi v trong i hi c tng danh hiu Anh hng bt khut trung hu m
ang. Danh hiu ny nghe bo do anh Thanh khi xng. Mi vo, c tip xc vi anh my ngy
thi m nghe k bao nhiu chuyn! n cuc hp mt vi cc anh Trung ng Cc, cng
bn v tnh hnh. Ti c bit l trong ny ngi ta gi th ch khng gi tn. Nhng ti ngh rng th
th ch t hai n mi m chc chn l th th c nhiu th trng nhau lm. Phi chn mt th no
d phn bit, ti mi xin gi ti l th mi mt hay mi hai g . Mi ngi u ci ph ln v
lm g c ci th ti ngh. Ch n th mi l gi t ri. Lc anh Nguyn Vn Linh l Mi t,
l th mi li cn tn t th gi l Mi t, ch khng c th mi mt. Ti suy tnh mi cha bit
nn th no. chin dch in Bin Ph ti ly tn b l Trn th nay c mang tn y vy. Chnh y
Trn m Trn Dn vit trong Ngi ngi lp lp chnh l ni v ti. Ti nh mang tn ny vy
nhng li c ng Tm Trn tc l ng Vn Phc, Trn Vn Phc. Ly th tm ri chng l ti li
trng tn vi ng y! Xem ra th hai, th ba th trng rt nhiu, th t th c Trn Vn Tr l T
Chi, ln n th by c v tm n th ng T Chi li gi tru l By Ch v lm ti e ngi khng mun
mang tn . Xem ra th chn th cng c trng nhng t hn. Cc anh ng xp l chn, cn tn s
t sau. Lc y cc ng u ly tn con. V d ng Cm ly tn con trai l Thch. Ti cng tnh ly
tn con. Thng ln tn l Thng nhng c nhiu gi nh vy. Tn a th hai l Quang th cng
trng nhiu. Hay n l Vinh Quang th ti ly tn Vinh, gi l Chn Vinh vy. Hm i v B ch huy, ti
i bng xe p cng vi ng Tr. Nhn ti i, ng ta khen: Cu i xe p cng kh nh!. Tm Trn lin
ni: My chc nm p xe lm g m chng kh!. Phn ti th i rng min Nam nhng mang n
tng ngy i rng min Bc, c thp thm vi chuyn ln dc xung dc m chng thy u c.
Phi tha nhn i xe p trong rng min Nam cng c ci th ring ca n. ng bng, cy kn
che my bay, khng kh mt m, cnh vt xanh ti. y l on cui hnh trnh t H Ni cho n
b ch huy Min m ti tri qua.
Chng 17
u nm 1965, ti v anh Tn i ch huy chin dch ng Xoi, li em thc hin ci mo nh im
dit vin c kinh nghim trong khng chin chng Php. Chng ti ch trng nh c im ng
Xoi vi d on ch s phi a qun ti tip vin hoc l b bng trc thng. Vy phi b tr
lc lng nhng ni c ng th mi tiu dit c s tip vin. K hoch ny thc hin c.
Nhng ng Xoi nh khng dt im. Bn ta chim c n 2/3 cn c song b thng vong
nhiu. Ti vi anh Tn phi x l tnh hung ny, li nh hi nh Php Ngha L, quyt nh dng
li, rt v. Vic trao i kin v vn ny vn khng d dng, phi ht sc trung thc trnh by
suy tnh mi b bn bc tht thng sut mi i n quyt nh.
Trn nh vng n in Thun li, pha bc ng Xoi tiu dit c mt tiu on. Sau
chng ti ko qun ln pha Bc, vng B p vo u t hai chin dch. ng l chng ti pht
114
Hi K Trn - Trn
huy c nhng kinh nghim chin u. Hnh qun dc ng u gp nhng lng ca cng nhn
n in cao su. K hoch l i gi b mt vy m dn vn bit. Tuy vy h cng bit gi b mt cho
qun i, khng lm g ln xn n o c. i qua cc lng tht xc ng v nh i qua cc vng
ngoi Bc. Ting ni t cc nh vng ra l ging Bc, cch mng m con ci, ting rt thuc lo y ht
lng xm ngoi Bc. Ti ngh n cnh dn ngho min Bc i ph n in cao su trc y cho
Php, i kht cn li b bc lt tn xng ty: min man ngh v t nc Nam Bc mt gii,
ngh n lng dn ang mong mi c lp l do m kh nn ni xc ng. Chuyn dn ng
cho chng ti l ng T Nguyn, b th Phc Long. Sau ny ng l Tng cc trng tng cc cao
su, mt con ngi vui tnh. ngh chn ng dn chng ti vo c quan huyn trn ng i.
Tip tc cuc hnh qun th cu dn ng b lc. a hai ngi l ch huy v chnh y mt trn
m lc ng, lm ng T Nguyn rt lo lng, cu lin lc cng hong s. ng Tn tnh vn nng c
gim chn gim cng. Ti kh nhc ng l bnh tnh tnh liu. Ti tm chuyn vui ni cho khng kh
thoi mi tr li, c m hm c i hoi cui cng cng ti ni. Ti bit ln y ngi kh tm nht
l ng T Nguyn.
Tip theo sau l chuyn hnh qun t pha ng sang pha ty th x Phc Long, qua ni B R.
t ny, ng Nguyn Minh Chu, t lnh khu 6, tn gi l nm Ng dn ng. ng ch ny th rt
cn thn. C on ng khi i qua, ch ng u ni B R c th nhn thy, ng dn d trc
rt chu o. Cuc hnh qun y i lin trong ba mi su ting ng h, ton phi lun rng. Khi
on n ng ba ng ci, cch chng trm mt th my loi pho nn xung ch ng ba. L ngu
nhin hay v chng pht hin c m bn th khng r. ng Nm Ng kin quyt bt quay tr li.
Ti th cho l n bn vu v, t t s ngng thi. Ch l n bn c m! Nhng ng Nm Ng khng
ng i tip v nguy him. Tr li i ng khc, li vng qua my trm giao lin, li ln li xung
ti hai gi sng. Tnh ra l phi i sut m hm trc, ngy hm sau v c m hm sau, tr
nhng khong ngh ngn ngi. m hm cng ti khuya ti ch tp kt nh B p mi dng
li. Ai cng mt l nn c ngh chn th sng nh tin. Tri ma, ai cng t sng. Tnh nhm
la h qun. o, song va lo nh sng th t B R ch n pho ngay xuong trng vo ch tr
qun. Th l phi cun gi, chuyn ch. Rt kinh nghim ln lc ng va qua, ti ch ng vin
cu lin lc bnh tnh, nh ng chnh xc. C ch chng ti phi dng li cho cu y ln trc xc
nh li ng i cho chc chn ri quay li n on i tip. Tuy c chm nhng chc, nht l anh
em khng phi i lng vng rt mt mi. Khi chng ti nh xong B p th ch B Gia Mp cng
b chy. Cc anh tnh khen b i tht ti. n chin dch Nguyn Hu th ti i vi ng Tr, trc
c ln ti xung khu Tm kim im Xun 68, ti thu hoch c nhiu iu b ch. Ni
l xung ng bng, thc s mi l vng ven thi. Cc anh ng y quen, dng nhiu t ng
pht sinh t chin u, phi trc tip v trc din nghe th mi hiu ni. V d cc anh dng t: hai
chn, ba mi hay ba mi gip cng rl th hp php. v. v... Xung y thy r cc anh iu khin
cuc chin tranh ng bng rt ch n th hp php. c lc ti nng li vi ng ch b th
115
Hi K Trn - Trn
khu y: n lc ny m cc anh cn tnh ti th hp php th lm sao m c lc lng tin cng,

lm sao c tinh thn tin cng c!. n khi tnh hnh din bin mi thy l cc anh c kinh
nghim st thc t. Dn y cng rt tng tri cuc chin. C qun ta gii phng xong th ch
chim li. Qun ta li nh gii phng, ch li chim li. Mi t nh vy ch thi hnh nhiu m mu
tn khc, thm c nn ngi dn rt cc kh. C mi ln ch quay li c l dn phi chu ng
gay go hn trc. Cho nn c khi ta chun b nh ln th dn li hi: Ti bay chuyn ny c nh
lm thit khng y?. Qun ta li qu quyt vi dn l lm thit. - ! Ti by mun lm thit th ti tao
s lm kiu lm thit. Cn ti by cha lm thit c th phi ni tht vi bn tao chng tao c
cch lm ph hp. Ch khng ri chng my nh xong li rt i l cht chng tao y.!. H phn
trn: Chng my ch c mt thn, mt mnh. Mi thng mt khu sng v ci ba l i u m chng
c. Nhng chng tao th cn tru, cn ln, cn v cn con nn khng i c. Chng tao phi
bm tr, phi c cch i ph vi ch! Chng my i l ch tr li, lc chng tao phi ng
u, cn chng my u cn y m ng u vi chng!. Nghe nhng li nh vy m thng
nhn dn, phc nhn dn. H c kinh nghim su st, hc bao nhiu cng khng bng c. Trung
ng Cc c nhiu ln. m cc lp hun luyn v ti cng n ging bi. Lc y ti ging v
phng php t tng, thc ra nh l mt th dy trit hc, l trit hc duy vt bin chng v trit
hc duy vt lch s ri ch bin gi l phng php t tng, tc l vn dng trit hc nhn nh tnh
hnh hng ngy cho n d hiu. Anh Hong Vn Thi ging v ng li qun s, khi no anh vng
th ti ging thay. Lc rnh ri ngi chuyn tr vi anh em hiu bit thm nhiu. Anh em bo mi ln
ln hp nghe phn tch th thy tnh hnh sng sa, phn khi lm! Nhng v ti a bn phi i ph
vi qun ch, chng n nhiu v kh ti tn, li tn c khng chn tay th thy ti sm li! Nghe phn
tch th ch mng nh l la cu l t ngay. Cn v ti nh th thy n dai nhng nh da tru, dy
tng lp, tng lp. Sau Xun 68 cng c nhn nh l thng li! Thc t th cui 1968 u 1969 ch
phn cng bnh nh cp tc. Cc a phng u lm nguy: mt dn, mt t du kch cng mt ch
ng chn. Nhiu ni, du kch cng phi b sung bng thanh nin min Bc. Khng th no ly c
tn binh a phng b sung cho ch lc. Ngun nhn lc b sung cho du kch v b i a
phng cng khng huy ng ni na. Tnh hnh thc s l gay go. Nhng cng tc t tng vn
khng nh Xun 1968 l chin thng v i.
Lc anh em ln hp, ngi ni chuyn vui vi nhau th anh em bo: Dn h ni rng by gi cn b c
ly a c cy mm chng ti thng li vo th chng ti cng khng nut tri. V a phng c
hng ngy chy ch, hng ngy phi i ph, hng ngy chu hy sinh, gian kh gh gm. S ch st
ca ch l kinh khng. Th m li c c nghe ph bin l thng li v i!.
Sut cuc khng chin chng M, ti c sng v lm vic vi cc ng ch Trung ng Cc
min Nam. Tuy t hn nhng cng c tip xc vi nhiu anh em cc tnh ln hc. Ti nhn thc
su sc rng trong chin tranh yu t nhn dn, yu t con ngi, yu t ch ngha anh hng cch
mng tht l v i v song, truyn thng nh gic ngoi xm gi ly t nc tht l phi thng.
116
Hi K Trn - Trn
Ti c bit nhiu chuyn xc ng lm. Chuyn nhng con ngi sng vi nhau y tnh ngha,
trung thc, tht th, tin cy chm sc nhau, lo toan cho nhau. Sau ngy gii phng, ha bnh ri, ti
c gp li nhng anh em cng sng rng trc y th cng nhiu tm s phc tp. Ht chuyn
chia chc chin li phm, n t nnh cng tch... Nghe n l bun. Lp tr mi ln nghe chuyn
cng chng hay g! Mi ln gp g h li phn nn. Ai cng tic nhng nm thng rng tuy gian
kh, ci cht lin k, nhng i vi nhau tht tnh ngha, cuc sng phng khong nh nhng bao
nhiu! Ti trao i vi anh em l ng tic nhng cng ng xem l nghim trng qu. Mi giai on
khng khi c din bin v t tng, tnh cm, tinh thn. Vn mu cht l nn xem xt n nh th
no, gn lc v thc y ci tch cc, hn ch mt tiu cc ra sao cho ph hp vi s vn ng ca
s pht trin, ca chin thng. Ti dn tnh hnh ti ch lm v d. Giai on ang nh nhau th
b i nh M phn nhiu l lp thanh nin mi ln u tin ra trn. Tui tr mng, hc lc cp ba
l c t ti m hng hi vo chin trng chu ng gian kh v nguy him. Do vy m cc m u
thng yu nh con ci trong nh. Nhng cc ch ny cng tinh nghch lm nn quan h vi dn
khng phi l sung s c v ni b cc em cng nhiu ci nghim trng, ci nhau, nh ln, thm
ch bn nhau v ghen tung gin di... Ri B quay cng khng him. Chuyn t do ly ci bp qu b
ca dn cng xy ra. So vi b i nh Php th khng nghim bng. Ngy y phn ng chin s
u ln tui, tinh thn v dn v nc tht thing ling. Hi chng Php, ti l chnh tr vin lm cng
tc chnh tr, c ti liu v cng tc chnh tr ca gii phng qun Trung Quc. Thy c nhng cuc
vn dng chng o ng ti cng thy ngc nhin. Ti sao qun i cch mng li o ng? Vit
Nam trong chng Php hu nh khng c o ng. D lun x hi cng khng chp nhn k o
ng. Nhng trng hp vo t th b xem l k phn bi. Th m n chng M th tnh hnh khc.
Cho nn c mt s cn b Tng tri qua chng Php c nhn nh l b i chng M km b i
chng Php, ngh l truyn thng qun i b phai lt, sa st i. Trong khi y th xut hin bao nhiu
tm gng chng M, nh M rt dng cm, rt anh hng. ch tin hnh chin tranh xm lc ta
tn bo khc lit nh th n c th gii kinh hong. Th m b i, nhn dn mi ni vn tr bm
vng, vn chin thng vang di, cng nh cng thng ln. kin nh gi b i th ny, th kia
lm tinh thn cn b c biu hin bc dc khng vui. Trc tnh hnh khng lnh mnh y, ti pht
ng trong anh em cuc tranh lun vi ch l: B i chng M c thua b i chng Php
khng? Thua ch no? Khng thua ch no? Cn b phi nh gi li chin s ca mnh. L
ngi ch huy m khng tin chin s th nguy lm. Cuc tho lun khng i n kt lun n o g
nhng mc tiu th t ti. Cn b tin vo chin s ca mnh hn v qun i cng gn b vi dn
hn. Mt vic n gin m ai cng nhn ra l trong i ng khng trnh khi c phn t lc hu, c
hnh vi tiu cc, v ngay trong s ny cng khng phi l hng c. Ngi lnh o phi tnh to v
thu sut mi xy dng c lc lng ca mnh, trc ht l lng tin chin s, lm chin s tin yu
mnh. Cui cuc chin tranh ti mi ni a vi anh em th ny: Nu m h thng li tng giai on
th t ra chng mnh ton i xung. Bi v thi chng M th khng bng thi chng Php. Nhng con
117
Hi K Trn - Trn
ngi chng Php km nhng ai hot ng b mt. Nhng con ngi chng M li km nhng ai
chng Php. Cn nhng ai tham gia khi gii phng hon ton li km nhng con ngi chng M.
Th ha ra dn tc mnh i xung ? Con ngi ta i xung ? t ngc li vn nh th, ti thy
anh em ngh li, theo kiu cho nhng tiu cc cng c thc nhng l mt mnh ca s tht
ch khng phi ton b. Tm li nhn ton b cuc chin by gi, khi qut li s hy sinh ca nhn
dn ta l gh gm lm, con ngi ta anh dng phi thng.
Chng 18
Ti s khng ln lt k cc s kin, sinh hot trong gn mi nm tri chin trng min Nam t
u nm 1965 n u nm 1974. Ti ch ghi li nhng k nim kh qun trong cuc sng y, ch
yu l cuc sng i thng. Phn lin quan n cc s kin chin u hay cc chin dch th ch
lt qua m thi. Rng min ng c nhng ci l m rng min Bc khng thy c. Th nht l
rng rt hin, ti cm thy vy. min Bc vic ng rng kh khn lm, v rt nhiu cn trng, y
cng c cn trng nhng c ch no hi bng phng tri mt m l hay tm ni lng l c th yn tr
nm ng. C nhng vng vt cng nhiu nhng min ng ni chung, t phi nm t, v c ci
vng rt tin li. Vng bng vi ni lng gi gn ch bng hai nm tay, dt tht lng. Ti u th mc
vo cy, ng thoi mi. Nm c k thut th mc v tho vng rt nhanh. Bui u cha tho, ti
cng lng tng v c b ng vng. Nm vng rng min ng ti xem l mt ci th.
Tip n l cy tri. Nm mt ci ln, ti thy mi lp l nhng c nh lp ngi rt p mt. Sau
hi ra mi bit l l trung qun. C ngi cn ni c ngun gc tn gi . Hi Gia Long b qun
Ty Sn nh ui chy vo rng dng l ny lp chi m ln trn. V sau lm vua nh n
cng che nng che ma ca l cy ny nn phong l l trung qun. Ti ngh cng l mt s ba
t thi. Nhng iu rt th v l khi kh l ny kh bt la. Dng lp nh, vi c im l th l
lp hn nhiu cc l khc. N li c mu ti rt bt mt. Nm vng m i, di mi l nu ti ca
cn nh g, gia khun rng xanh rn m , phng pht gi k cng l sang.
Rng min ng c rt nhiu tri di: bi, i, bng bong, du da... rt sn v c nh nhng th gii
kht tri bin sn cho ai i rng. C th gi l tri gi, thn dy leo m rt sai qu, c nh qu trng
g c x c cm. Tri chn vo u ma ma. Hi v gt v, ly x v cm quy vi ng thnh
thc nc gii kht c sn. V chua chua ngt ngt em mi khch ai cng m. V sau c kinh
nghim ch bin, chng ti hi tht nhiu, gi cm ca qu ra nh thnh nc c li cho vo
chai dng dn.
Rng c lm th hoa, nhiu nht l mai vng. Quanh ch chng ti gn nh mt rng mai. Trc tt
mt thng, cy no cn xanh l, anh em tro ln tut sch c ri ti nc, c th pha c nc gii
118
Hi K Trn - Trn
l cch thc lm cy ny n tp trung n tt. Hoa mai va p va sang. c ng gia mt rng

mai bng bng hoa n lng ta cng thanh thn trong sng hn.
Rng cng y phong lan. Nhng anh em ti rt th chi phong lan ai Chu. l tn gi quen
ming nhng ngha ngun gc th mi ngi ni mt cch. Nhng k gi phong lan ai Chu v
hnh dng chui hoa rng t ba tc n na thc di, cnh hoa trng m hng, lung linh trong
gi xem ra cn p hn, sang hn c chui ngc. u c hoa th c cnh rng sc nc hng thm.
Tri cng nng, hng cng ngt. u d tm ra c th hoa c hng sc nh vy.
l rng th c g. G rng min ng c phn d ch tc. C quan u ct nh, lm hm c
lt vn. Nh cng gn gng ch cn ch lm vic v mc vng. V sau sch v ti liu tng ln li
c th mc ca x nn ch mt th gi sch a nng. Thng nht l gi sch, ti liu. Khi
cn di chuyn th ghp thnh ci hm rng. Lc cn dng c th lm thnh chic t g. C sn g,
sn th, cc vt dng bng g c sinh si theo thu cu ha cng knh dn. Rng min ng c bi
le rt kn o v mng le n ngon c nhiu ngi thch. Tht rng cng nhiu th. C voi, h, nai,
tru rng... cng c c ging hong ngoi Bc m trong ny gi l con mn. N ging ht hu
nhng b hn. Tht mn nu cho n th va ngon va b. C con dc, tht khng ngon lm khi lm
tht dc trng kinh lm v co sch lng nhn c nh a tr.
Cc loi chim th nhiu lm. Ti y ti mi bit v mi hiu t anh em thng ni l i sn tht ngha
l sn th ly tht. Anh em thch dng sng th thao v sng AK ting n to, d l b mt nn b cm.
C nhng tay thin x vi sng th thao vn h c gu, nai, hu, ln rng.
C ln ti mang khu sng th thao, n d dt bn tiu khin hn l i sn. T bit bn xong
nn tm chim bn. Anh em thy th ni: Th trng lng ph lm. Mt pht n bn chim th c
trng na cng ch c mt lng tht l nhiu. Chng ti t mc tiu mt pht n phi c chc k.
t ra th cng l con dc, con mn g .. Quanh chuyn i sn cng c nhiu iu rc ri. C cu i
lc ng phi ng rng hoang, sau khi loanh quanh tm khng ra ng v. Sng dy m mt ra li
thy ch nui ang vo go ngay cnh. Cng c lc bn nhm nhau. V au n l c ngi c bit b
trng n v cht. Anh T Nguyn b th tnh y Bnh Long k chuyn mt cu i sn m con mi
cp mt sng Anh ta bn con hu. Con mi b thng chy. Anh n ng giang tay ra bt.
Cnh tay vn tng teng khu sng. Con mi lao x ti v mc lun vo quai sng. N cng hong v
mang lun c khn sng phng vo rng. Th l i sn m khng c th li b tc c sng.
C ln chng ti n mt cn c mi. V binh n trc bn c mt con gu. Hm y c
mt ba tht gu. Anh em u tin dnh cho th trng (l ti) c mn chn gu. Ti cng c nghe
n trong cc mn sn ho hi v c mn chn gu ny, ngon v cc k b. n chn gu ng l
ngon hn chn gi nhiu, mi v li rt thch. Nhng vn khng snh m thc nn ti bt lc khng t
ni. V sau ti c dp n tht c ngng loi c ging con chim ct. Tht c ngng cng ngon nh vy.
C ngng khng bay c cao, khng bay xa, thng chy trn mt t. Hm ti ti thm anh Tr,
anh c ni chuyn n tht c ngng. Anh Tr ni: Sau ny thng li ri, t li tr li rng min ng
119
Hi K Trn - Trn
ny, lm cn nh lp bng l trung qun, hng ngy vo rng thi c ngng v chn. Hi ti cn nh
tng c ci th thi ng x ng. l mt ng tre nh thng mt, n l vin t st va lng ng
phi kh. Hi thi mnh dn vin t bay qua lng ng di cng bn ra kh xa v mnh. Ai thi gii
cng c th h chim xa chc thc. Ti lin tng cho thi l nh vy, ha ra l khng phi. Anh Tr
lin gii thch: Ging chim ny i u cng c i - cho nn sn l bt c c c v ci. c
tnh ca chng l con c ang kim n m nghe ting con ci l n lao li. Hai con ang kim n
m nghe ting con chim c khc th con c lin ni khng v canh gi con ci tht quyt lit. Con
ci cng bm c khng km. Bit c tnh anh em bn trang b hai ci ci. Mt pht ra ting con
ci, mt lm ging con c. Li mang theo ci li cao hai mi phn, di dm by thc by
con mi.
Mt ln i hp ti cng i vi mt ng cp dng v mt v binh bit bt c ngng. Sut cuc hp
, ti c thng thc mn c c sn ny. C ngng khng thiu. Li nm c c tnh nn
vic bt n khng kh lm. C iu kin th anh em i bt v kh nhiu v cng xut hin nhiu tay
thi cc k xut sc. Ti mi hiu iu anh Tr bo v ci th thi c ngng n chi.
Cn con cheo, trng ging con mn, nh bng con mo. Vn c cu Nht nh cheo nn sn n c
lc chng cn bn. Bn khng trng cng c khi bt c cheo v nghe ting n n s nm ln ra
y, ngt i ch vic n lm. Tuy vi cn tht thi nhng hm no c i cho cheo th khi phi
bn, n ri cn ngon mi.
Song u v lc no cng vy, cuc sng vn c hai mt. rng min ng, bn nhng iu th v
him thy, th bnh st rt y cng gh lm, gi l st rt c tnh. C lc s anh em tn binh
min Bc b sung vo ch mt na l a xung cc n v chin u, cn phi nm iu tr st rt
mt thi gian. By gi bc s Nguyn Thin Thnh tm c phng php cha st rt v phc
hi sc kho rt hiu nghim v anh c thng hun chng v cng lao ny. Thanh nin ang
tui hai mi lc khing ti trm x ch cn da bc xng, nm bt ng, ch cn chng ba mi k.
Anh Thnh dng insulin liu nh tim cho hay cha bng huyt thanh ng trung lm anh em n
c rt nhanh. C anh em mt ngy n chc bt cm vn i phi thm na ni chui. Vi sc n
nh vy ngi ln sc ln k cng nhanh, c cu ri. trm cn c nm mi k.
rng ngy y chng ti rt ngi rn c. C nhiu th lm nhng ngi nht l rn chm ngom...
Thn n nh, ngn ch ba bn mi phn, di chuyn chm chp. Nhn l th m ng ti l b
n m ngay. N m trng chn l lp tc qu xung. Khng cha chy kp thi l cht. Ting d rn
c min. Ti vit mt bi ni li l qun M gi rn ny l ng ba bc tc l b n m phi th
bc ba bc l qu thi. C mt anh cc chnh tri m nm ng dp di chn. Bun i
gii, th chn qu dp th b n p. Phi a i cp cu ngay nhng cng nm iu tr n hng
thng. Mt cu cn b tuyn hun to kho bnh trai cng b rn cn. Cha tr xong khng ra hn
ngi na. L loi rn cc c li c nhiu s l b vi n ngay. Rn lc cng khng him. Ngi
bo l rn c, k bo l hin ch thch bt chut. Cho nn c ln ti thy n b ln mi lu cng
120
Hi K Trn - Trn
vy. Nu n bt chut tht th hay qu.. C rn h m ngoi Bc gi l Cp nong. C loi thn c

khoanh trng khoanh m nhn n gh. C lc nhn rn b bn cnh li m mng ngh l hm mnh
chuyn ng. nh ui chng cng khng d. H ng l chng trn xung di thanh lt. nh
phi ngh rng Th hy chung sng vi chng my vy!! Tuy th vi k ng phng ny, mnh cng
phi cnh gic thng trc, v n m trn ra mnh s l b m ngay. S b rn cn kh nhiu
nhng nh cp cu kp v cc bnh vin c thuc t Bc gi vo v c kinh nghim cha tr. Mi
ngi vt Trng sn vo u mang theo thuc chng rn v cha rn cn. C th thuc anh em
gi l da tay tc l da con t gic. Ln ti i khu su anh em cho mt ming bng bn tay. a v ti
x cho mi ngi mt mnh bng ng xu. B rn cn, t ming da vo vt cn, n s bm cht v
ht ht nc c ra, rt linh nghim.
Cc loi cn trng rng cng khng thiu v con no cng ngoi c. Rt th nh a c, di c hai
mi phn, c nhn thy l mnh sn da g. Ngi ta bo rt rng cn cht tru hung chi l
ngi. Cun chiu th di hn hai mi phn, en tri tri, mnh bng ngn chn ci. B cp cng
lm. Ai l ng phi ui n th b nhc nhi kh s mt ngy mt m mi cht t. ng Tn treo
o vch hm. Khng may b cp chui vo m khng hay, ng ly o mc b mt trn la tri.
Trong cc loi kin th ng king l kin b nht. H nh hi mi l n ko n en nn nh. Nm
vng v tnh chng chn vo chng l b t ngay, nc n lm nhc nhi kh chu khng km. Tr loi
kin khng g bng du ha, c phun du l chng ln ht. C lc khng c du, anh em phun nc
bt thy cng c kt qu nhng mt thi gi hn.
Mi rng d di lm, c tng ng mt dc ng i. Cng mi ging nh cng cua, nh nhng rt
sc. C ln ch Ba nh i hp v gia m ti. ang i th ch ht ln, chn dy cung qut. Chiu
n pin vo mi hay ch bc phi ng mi cng. Cc chu cng i xm vo g cho ch. Cng mi
cn nh gm cht vo da tht. C dt con mi ra l dt c da tht. Chn ch Ba m mu.
Li mt ln na anh Nguyn Ch Thanh b st. Bc s cho cp nhit th c cao nhng bt mch v
lm cc khm nghim khc th khng c hin tng bnh tt g. Cho ung thuc gim st vn khng
c kt qu. C th n hai ba hm. Sau anh em c kinh nghim rng bo anh Thanh vn o ln
xem. Th ra ve n bm vo ch him cn. N vn mnh dt nh ht cm qua ci gi, nay mnh y
mu cng trn nh ht . G ve ra cng phi bit cch. Ly ci nhp nung nng ri cp vo n mt
lt l n nh ngay v vt cn t lnh. Nu g bng tay th khng c. Nu cy n ra th ci vi vn
cn gy nga v nhc nhi c nm. Ti b ve cn trn, khng c kinh nghim gt n ra v b
nhc n nm tri. Loi ve ny thch cn vo ch da mm, chng c m vo nhng ch kn nn rt
kh pht hin. C mt giai thoi Ty b ve cn. Hn l ch n in cao su, b st lin min, thuc g
cng chng c. V n mi l cu xin thn thnh cng khng xong. N bn thng bo ai cha
c cho n khi st s c thng. C ngi phu cao su bit l n b ve cn. Anh bo cho gp
ring thng ty. Bo n ci ht qun o ra, anh sc du c l vo tay mnh ri t vo ch con ve. B
du nng th ve nh ra. Thng ty thi st, bnh thng tr li nhng vn khng bit l b ve cn. Anh
121
Hi K Trn - Trn
phu c n thng nh ha nhng khng cho n hay v sao n st.

Rng min ng nam b d ai ch sng vi n mt, hai nm cng c bao nhiu chuyn mun ni.
V ti cng nh mi ngi, iu ng li su sc nht l nhng nm thng y gian kh v hy sinh
y, con ngi vn lc quan yu i vi nhng ngy thng sng cng thin nhin, chim mung, ng
vt hoang , qu him, k c nhng con vt d dn nht.
Chng 19
Vnh bit anh trng chinh
Th l anh th c 81 tui tri. Ti tip nhn tin anh mt vi mt s sng s, va cam chu quy
lut khc nghit ca thin nhin, va cay ng b mt i ca i mnh mt ci g qu bu v thn thit
khng thay th c.
c cng sng vi anh c mt qung i di hn 40 nm, ti lun lun c mt s vng tin: c anh,
mt ngi anh, mt ngi thy, mt ngi ng ch lnh o y tin cy. Bit bao nhiu k nim v
anh m ti nhiu ln k cho con chu v bn b nghe vi nim thch th v cm phc. Dp ny khng
phi l dp li k l nhng iu . Dp ny, anh mt i, ti ch mun ghi nhn s lng ng ca anh
trong ti v c l trong c cuc i chung.
Nm 1944, khi ti mi bc sang tui 21, ti c gp anh. Khi ti vt khi xing xch t ngc,
c anh, lc yl Anh Ton n ti b sng Hng mt bui tra tri y nng p, gi lnh. Sau
, ti dc nghe cc anh cc ch quanh anh ni v Anh Ton vi mt s tn knh c bit, ti thy
cuc sng ca ti c mt hnh phc ln. Khng hiu ti sao ti bit ngay v ti yn ch nh vy: Anh
l ng Xun Khu, v anh l ngi chu trch nhim ch cht trong s lnh o phong tro cch
mng lc . V ti ni chuyn vi anh v cun sch Vn dn cy v bo Travail nh ti vn d
bit anh r t lu. Mi cho n by gi ti vn khng l gii c ci linh cm k l ca ti v con
ngi ca anh. Anh st hch ti my cu: Anh c c c khng Anh c vit c khng v khi li
tr li l c, anh lin kt lun: Anh v cng tc thanh llin nng thn, tt lm y!. Tht l n gin,
su sc, thit thc v chnh xc. Ri t khi chin khu, lc v gip anh lm bo C Gii Phng,
ti tip nhn nhng s ch o cch mng m ti ngh nh l sn phm ci mt tr tu huyn thoi
t u xa thm chuyn v, m li gn gi r rng trn nhng trang vt ca anh, ti phi chp sch
li cho anh. Nhng t tng trong cng vn ha Vit Nam, trong sch phn tch Chin tranh
Thi Bnh Dng... trong ch th Nht Php bn nhau v hnh ng chng ta, trong bi x lun bo
C Gii Phng ku gi v ch o chun b v trang khi ngha. Tnh ti vn mang n tng thng
cp l nhng ng minh qun, thng minh, xut chng, t thng cp mi li mi u l thnh ,
thin ngn. y th m ti li sng ngay bn cnh mt thng cp nh vy. Ti li cn thy thng
122
Hi K Trn - Trn
cp cao siu nh th cn thng tic n au xt v tn trng cc k mt ng ch khc: anh Hong

Vn Th. Anh phi bo ti a chuyn chic o len ca anh Hong Vn Th cho ngi khc, ko
hng ngy anh mc anh xc ng thng nh anh Hong Vn Th n khng chu ni. Ti cn c
thy anh hn h mt cch hn nhin khi lm xong mt bi th, anh c ti nghe v ni thc ra l: ca
ngi ta gi n ng bo. Ti cng thy anh than th:
Tin khng c, l g mua len si
Tng cho em an o mc ma ng
Lc y anh cha ni r em l c Oanh v ti ch ng cm vi anh l c mt ng ch no chu
rt mt, anh thng v than th.
Ci cao c nm ngay trong ci bnh d. Ti ngm ngh v ht sc thch th v tn b ca anh c lc l
Nhn. Ti ngm anh v ti thy ton b con ngi anh, phong cch anh, tm hn ca anh, ting ci
v nh mt ca anh u biu hin mt ch Nhn tht s. Nhn dn khu vc cn c lc y bn tn v
anh, u c nhn xt anh l ngi c chn mng..., h mun ni chn mng thin t nhng thc
cht anh ng l anh c chn mng v tng tinh nhn hu.
Ti li cng rt thch tn Thn ca anh. V ti nhiu phen lao ao kh s v tnh cn thn rt nguyn
tc ca anh.Ti c thch th hoi: Tn anh l Thn, li l Nhn. Hm nay ti li cm trn tay nhng
cun sch ca anh gi cho vi nhng ch tng ht sc chn phng chu o, y ht cc
du i v du nng. Anh Tng Anh Trn vi ch Anh vt hoa. Anh trn trng ng ch bao
nhiu, tuy ti nh hn anh gn 20 tui v thng nghch ngm lu lo, anh phi dy bo khuyn nh
v e nt. V c lc ti cng c gan ci ngc li vi anh c nhng nhn nh v vn ngh hoc v
mt vi tc phm c th. Nhng lc y anh ci, ci hn nhin v sng khoi.. Mt tnh ngi, tnh
ng ch nh vy h chng phi l mt hnh phc ln hay sao? Anh mt i, c nc tn tht ln.
Nhng tn tht ca ring ti c l ln hn c.
***
S tn tht do anh mt i i vi v ti cng chc i vi nhiu ngi, cn l ch ny:
Cch mng nc ta trong hn chc nm qua gp mt s th thch nng n. Trong s bi ri chung
y, tui ngoi 70 ca anh c mt s hi xun tr tu v tnh cm ht sc c sc ng qu v cng,
l ra n phi c tr thnh nh sng v nim hy vng ln ca t nc.
Lc ny ti chng c tm tr lc li vn kin ca ng, nhng ti nh su sc rng t Hi ngh Trung
ng ln th 8 kha V anh c tht ra hai ch bung ra vi t tng ci g quc doanh lm tt th quc
doanh lm, ci g HTX lm tt hn th HTX lm, ci g t nhn lm tt hn th t nhn lm,
khng nn phn bit i x vi cc thnh phn kinh t v nhng ngi c u c t hu, nhng
khng v th h khng yu nc. chnh l tin cho t tng gii phng mi nng lc sn xut
v pht trin mnh m sc sn xut v phi nhn thc cho y quy lut: Quan h sn xut phi
c ci to cho ph hp vi tnh cht v trnh sc sn xut,.. Ti c bit, khong nhng nm
123
Hi K Trn - Trn
1983- 1984 sau khi anh trc tip xem xt v nghe bo co ca mt s c s kinh t anh ni: Anh
gp mt s tht ngc hn li nhng iu anh nghe cc c quan bo co. V c l cng l
yu t quan trng anh c th xng ly dn lm gc v nhn thng vo s tht anh cm nhn
su sc i mi l vn sng cn ca t nc hin nay. Ti c sung sng m ngh rng anh
Trng Chinh li tr li vai tr ca mnh trong nhng nm 40 trc cch mng. Vi mt s trong
sng tuyt vi v tinh thn hn nhin, nhn hu anh xng ng v trng vi nhng vn
ca t nc t ra.
Ti bit chc tt c khng phi ch l kin ca mt mnh anh, nhng ti tin chc l do anh
xng, anh xng nhng iu m anh thu ht c r rng, chnh xc trong cuc sng ca nhn
dn. Do bn bi hc anh nu ln trc i hi 6 c ton ng tn thng v tr thnh Ngh
quyt ca i hi.
Nhng g anh li cho i l ln lao: t nhng tc phm trong giai on cch mng dn tc dn
ch nhn dn c xut bn, 2 tp sch V vn ha v ngh thut ca anh l nhng ti sn tinh
thn qu gi. Nhng t tng i mi ca anh trong thi gian gn y c th cn c gi tr c sc
hn nhiu. Gi tr c sc cn biu hin phm cht tuyt vi ca mt ngi lnh o nh anh:
Tin dn v quyt tm i mi!
Anh tht xng ng hc tr v bn chin u ca Bc H knh yu.
Anh Trng Chinh thn yu.
Anh ra i gp Bc H
Hm nay ti v cc anh em trong Ban vn ha vn ngh trung ng n nh ving anh, thp
nhng nn hng thm kn. Ti li xc ng tm tt mt qung i ti vi hai s kin: Nm 1944,
anh ging cng vn ha cho ti v phi ti i lin lc vi cc anh vn ha cu quc. Nm nay
(1988) ti n thp hng vnh bit anh cng vi nhng ng ch trong Ban vn ha vn ngh ca
trung ng. Ti ghi vo s tang Thng tic su sc anh tutng Chinh, mt ngi anh, mt nh
vn ha ln, mt ngi lnh o xut sc...
Vnh bit anh, nhng ti vn t bi dng v tm b cho ti nhng t tng i mi, tinh thn i
mi. l t tng ca thi i. l t tng v tnh cm ca anh li cho i v cho ti.
Vnh bit anh, ti thm mong t tng i mi c tn trng, c pht trin v c thc hin. V
ti tin rng nh vy th - ging nh ngi xa ni - Anh c th ngm ci ni chn sui. Xin mt
ln na bng nhng dng ny ti thp nhng nn hng lng trc vong hn anh.
NH V MT ANH B I
(Hi k v Anh Nguyn Ch Thanh)
Ti gi anh l mt ANH B I v anh l mt i tng, cng khng phi ch v anh l i tng, m
trc ht v anh l mt nhn cch ln, mt tm hn ln, mt nh chin lc xut sc, mt nh t
124
Hi K Trn - Trn
tng vng chc v sc so. Anh sng vi Qun i Nhn dn Vit Nam khng lu, nhng anh c
mt vai tr ht sc ln lao trong s trng thnh v cc thng li ca Qun i. Anh mt i 17
nm ri. Ti nhn c tin anh mt rt t ngt. Trong lc chng ti ang ch i anh t H Ni vo
chin trng l2 cng chng ti hoch nh v iu khin cuc tng cng kch xun 1968. Hm y,
mt bui ti ma thu, tri mt, nh thng l, ti ang ngi trong ln nh vi ngn n con, xem tin
tc th anh Ba Long (tc L Trng Tn) cm n n tm ti. Ti hi ngc nhin v ng rng trn
chin trng c tnh hung g t xut anh ra thng bo v hi vi ti chng? Anh Ba Long bc
vo trong ln ti t n trn bn, ngi vo gh ghp bng my thanh tre trc mt ti ri th di, ni
mt cu bng mt ging trm trm: C mt tin bun ln, ng Chn !. Ti git mnh v gai ngi ln,
ti thot ngh n Bc H v lc chng ti c tin Bc khng c kho v vn lun lun lo lng
v sc kho ca Bc, nhng sau mt giy, anh Ba Long ni tip: Anh Nguyn Ch Thanh mt ri! Ti
a mt ting ri lng ngi, c mt ci g st trong ngi. V chng ti ang chun b n anh
Thanh vo ln th 2 m chng ti bit l anh ang chun b ln ng. Chng ti mng anh rt
nhiu v chng ti ang ng trc mt k hoch v i: chun b cho xun 1968. Anh Thanh vo
chin trung t nm 1964, n 1966 anh yu mt phi tr ra H Ni iu tr. Lc tnh hnh chin
trng din bin rt phc tp. Anh Thanh l ch da vng chc v tin cy ca chng ti. Gi y
nh li ngy chng ti cng chun b ln ng i B sau 20 nm v chun b k nim nhng ngy
l ln: 10 nm i thng v 40 nm thnh lp Qun i. Ti sng li nhng xc cm lc , ti hu
nh mi nghe tin anh mt hm qua. Ti ghi li nhng k nim nh trong nhng dp c lm vic vi
anh Thanh khi cn trong qun i.
Anh Thanh nhn nhim v ph trch cng tc chnh tr trong qun i t nm 1950 trong chin dch
nh ch Ho Bnh, ti c nghe mt giai thoi v anh v giai thoi ny gy n tng su trong
ti v mt nhn cch, mt bn lnh. Ti rt th v chuyn k rng: Trn mt qung ng b i hnh
qun ra trn, con ng gp mt sui chy ngang khng c cu, ai ny t xn qun li sui m i.
C mt anh cn b c i i tiu on g ) i giy da, n b sui ng lay hoay ch i tm cch
qua sui m khng phi ci giy. Bng anh thy mt ngi mc o cnh nu bc mu hi ng tui
n ui, khe mnh, vng chc, anh cn b chc rng y l mt bc nng dn i lm nhn cng
hoc ngi a phng gn . Anh ta lin ko bc nng dn li nn n cu chu kh cng t qua
sui mt t. Bc nng dn vui v nhn li gh lng vn qun cng anh cn b, li sang sui. Sang b
bn kia, nh cn b c t xung, phn khi v vai bc nng dn v nh cm n nng nhit.
Nhng bng bc nng dn nm tay anh cn b ko li v hi ging nghim nhng khng gay gt:
- Ny, cu bit mnh l ai khng?
Anh cn b ng ra v cn cha kip pht v thi Khng tho ng ca bc nng dn vi mt cn
b ch huy, th bc ta ni:
- Mnh l Nguyn Ch Thanh, Ch nhim Tng cc Chnh tr - ln sau ng bt ngi khc phi cng
na nh!
125
Hi K Trn - Trn
Cu chuyn ch c k n th, ti c tng tng nu ti ri vo tnh trng anh cn b kia th ti

khng bit phi x s th no? Nhng ti chc k nim i vi anh trong c cuc i khng th
c lc phai nht c. Cch x s ca anh Thanh tht c o, anh khng t chi vic cng anh cn
b qua su, c l anh cng hn nhin, ngh rng gip mt ngi theo yu cu ca anh ta lc ny
cng l bnh thng, v anh khng bit mnh l cp trn th c mc anh ta. Nhng ri anh cng ngh
rng cn b ch huy ra trn m c quan cch, bt ngi khc phc v mnh v ti v th tht khng
tt. Hnh ng ca anh c bi hc kp: Mt l trong Qun i Nhn dn, Ch nhim Tng cc Chnh
tr v l mt ngi lao ng bnh thng c th lm nhng vic bnh thng: Hai l l cn b ch
huy trong Qun i Nhn dn khng c ty tin yu cu ngi khc phc v mnh v ti v. Ti
cho rng anh cn b c cng kia v mi ngi bit chuyn, ai ny u phi suy ngh v bi hc c
th ni ln phm cht cao qu ca Qun i Nhn dn, ch khng th ch l mt ci vt mnh chong
vng sut i v ti phm thng qu ln! i chin dch ny ti c cng i vi anh Thanh mt
chng ng di sut t cn c B Tng t lnh a phn tnh Thi Nguyn n mt huyn pha
Nam ca tnh Ph Th hu ngn sng Hng. Ti khng c dip hi li anh Thanh xem chuyn k
trn c thc hay khng! Rt c th l mt chuyn ba. Nhng ngi ba chuyn ny nht inh phi l
ngi nm vng, hiu r tnh cch anh Thanh. Cu chuyn rt Nguyn Ch Thanh. Nu l chuyn
b th chuyn y c h cu rt ngh thut vy.
**
Trong thi gian chun b chin dch Ty Bc 1952, anh Thanh n kim tra cng tc S on ti.
Ti hng dn anh Thanh i my Trung on, xem xt tnh hnh my tiu on, my i i. Sut
thi gian anh Thanh S on, lc no ti cng bn anh. Ti nh li nhng ngy , vi mt n
tng su sc v phong thi lm vic ca anh, cm kch mnh m v mt tc phong lm vic rt
nghim tc, rt thoi mi, rt thn tnh v chn tnh. Anh v ti n cc n v nh n thm cc gia
nh bn b quen thuc. Khng mt nghi thc g b, khng c nhng bui bo co chnh thc trang
trng, khng c nhng cuc xt hi gay gt. i n ni, gp cn b, chin s hi nhng chuyn
thng ngy, hi nhng iu cn kim tra cng bnh thng nh hi chuyn n ng.. Kt thc thi
gian kim tra, cng khng c cuc tp hp cn b nghe hun th - Ch c trong ba n cm cui cng
trc khi ra v, anh va n va bo ti: Ny ny, tnh hnh ca S on kh y. Khng kh on
kt tt - Cu c nhiu sng kin trong cng tc y. Mnh c cm tng cu ang tui pht trin
mnh m ang en fleur ( n hoa). Nhng trong khi lm vic, cu nn ch c tnh kin tr cao hn
na, ngha l nh ra vic g c lm cho n u n ui, t c kt qu sau cng. Khng nn c
tung vic, ra nhiu m khng kin tr rt cc cui cng khng thu c kt qu c th g?, Th thi,
anh ni bnh thn, t nhin v thn tnh nh mt ngi anh bn chuyn nh ca vi mt a em.
126
Hi K Trn - Trn
Nhng sao nhng li m m v nghim khc y ti nh mi sut nhng nm thng sau v cho
n by gi, mi khi c sng kin v mt cng tc g ti li nh hai ch, kin tr ca anh Thanh. i
vi ti hai ch n c ngha rng v su hn nhiu. N yu cu s nhn xa trng rng, yu cu
s tnh ton k hoch? yu cu c thc v s nht qun trong cng tc, ch khng phi ch c
ngha l c gng kin tr mt cch bo bo nhng nh ca mnh - Trong i ti, ti cng c nhiu
s ph bnh v gp kin. Nhng nhng trng hp tip nhn mt kin ph bnh ri kin khc
su mi trong tm tr th cng khng nhiu.
chin dch Lo ti cng c ln c ph bnh nh vy. Nhng s m m chn tnh ca anh Thanh
lay ng ti mnh m. Anh Thanh khng ph bnh g ti gay gt, khng ch ra khuyt im g nng
n, nhng li nu mt kin c tc dng hng dn s suy ngh ca ti rt lu di.
***
Nhng k nim m thm nht ca ti vi anh Thanh l thi gian chin u B2. Trc ht l k
nim v vic chun b i B. Hi y vo khong u nm 1964, trong mt hi ngh Trung ng, khi gi
ngh gii lao, anh Thanh v vai ti, ko ti i chi trong sn v ch ni mt cu: Ny, chun b i B
nh!. Ti cng tr li thn nhin, coi nh s vic khng th no khc c, vng, bao gi i, anh?.
Anh tr li: C chun b i th thi. Lc y trong mi ngi cn b ng vin trong Qun i min
Bc, ai cng ch i mt s vic thing ling v b mt, nhng rt t nhin l i B. Anh Thanh khng
h ni mt cu g gii thch bay phn tch m ch c mt cu n gin nh vy thi. Nhng i vi ti
v vi tm trng ti lc y, n y ngha l mt s trao nhim v long trng v su sc ca
ng, ca cp trn, y ngha nhng li phn tch tnh hnh v nhng li ng vin chin y.
Anh Thanh sau ny thng bo cho ti l anh chn mt nhm cn b, iu kin tham gia vic
xy dng lc lng v tran ch lc v ch huy vic tc chin tp trung v tnh th ca min Nam lc
y t vn nh vy. Chnb ti hiu kh r v kh su sc nhim v v s mng ca mnh
khng cn c s gii thch no khc.
V mt ring t, khi ti hi kin anh Thanh l nn chun bi i nh th no? ti mun hi nn
b tr mt th k i gip vic khng? Th anh Thanh li nh nhng gt i v bo ti: ng chun b g
c, mnh bo mua cho cc cu mi cu mt ng h v mt bt my lm vic. Cn ring cu
th kim mt my nh tht tt nh, V sau ti mi bit thm anh Thanh cng rt thch chp nh.
V iu kin t chc i, anh Thanh v anh L Trng Tn i trc ti vi thng, anh Hong Cm v ti
i sau. Anh Vn Phc cng vo trc ti, khi ti vo n ni, n thng a im ca Trung ng
Cc th gp anh Vn Phc . Chng ti mng r gp nhau. Nhng anh Vn Phc li ko ti ra
ngay mt ch v tm s: Anh Su bt ti lm b th cho anh y (anh Su l tn b danh ca anh
Thanh). Ti ci bo Vn Phc: Th m lc mnh hi anh y c b tr b th i theo gip vic khng?
Th anh y li khng cn
Anh Vn Phc tm tnh thm vi ti: Anh y khn lm, anh y gi ti ln ni gn ln mt cu, Cu
127
Hi K Trn - Trn
lm b th cho mnh th thi, khng hi kin, khng gii thch g c. Ti c th phi t gic m nhn
nhim v, gi lc anh y li hi kin hay gii thch v ti c trnh by th c.. khi ti khng
nhn. Nhng th ny t mnh phi thy r s cn thit m lm thi. Nhng ti ch ngh anh l ti
xin lm mt thi gian thi, khi anh Su tm c ngi khc th cho ti lm vic khc. Ti ch v
nh mi, rt lu v sau ny cu anh Vn Phc khen: Anh y khn lm - Ti thy qu tnh anh Thanh
khn tht, ngha l anh y x l rt hp l v rt chnh xc, ng nh anh Vn Phc phn tch vi
ti. Th ra, c nhng lc trao nhim v cho cn b khng cn ni nhiu, cp trn cn c s tin cy
y vo trnh thc v sc suy ngh ca cn b, v nh vy li c tc dng nng cao tinh thn
trch nhim ca cn b ln rt nhiu. Nhng cch x l ca anh Thanh khng phi l c mt s, tnh
ton c th, m l mt cch x l t nhin hn hu, cch x l l kt qu tt nhin ca mt tm
hn nhn hu, c tnh yu mn v tin cy cn b mt cch su sc.
***
Thc tnh, ti khng dm t nhn l bn ca anh Thanh, nhng nhng ngy thng cng sng v lm
vic vi anh chin trng 2, ti thy thoi mi phn khi nh sng vi mt ngi bn, tuy rng ti
cng tc di s ch o ca anh. Ti tm c anh nhiu im c bit nht l ti thy anh mt
cch t duy bin chng khong t, v sng sut: ti thy anh mt nh chin lc bm sinh v mt
phong cch lm vic tin tin v u vit, mt tnh tnh hn hu, qu on v t tin mt cch mnh m
Trong khi ch o cc n v hot ng, cch t duy v lng t tin ca anh truyn cho cc cn b cp
di mt quyt tm v lng tin tng ln. C ln, sau khi bn vl mt s ch huy n v v phng
thc tc chin, anh dn thm: Cc cu v c th m lm, h khng thnh cng c v y ly u t
m cht. l mt cu ni nhum v hi hc, na a na tht, nhng n biu l mt s tin tng
vo cc kin ch o ca mnh ht sc mnh m. Ti ngi ti nghe m t nhin ti cng thy nng
cao c lng tin ln rt nhiu. C nhng lc bn bc cng vic mt cch hng say anh c nhng
kin m chng ti cha thng lm, cn mun ci nhng ht g anh h hi n Thi, ngh n cm ,
xong ri t cho cc cu tha h ci v cc cu hy cn thn t s p cho cc cu ti bi v br gy
vn cc cu ra cho m coi. Cu ni y v hm da y khng lm chng ti s hi m ngc li, gy
cho chng ti rt nhiu ho hng tranh ci v cm thy ci khng kh tinh thn ng ch cng nhau
tm chn l mt cch y nhit huyt m li thn tnh. Anh hay ni nng mnh m, hng h, nhng
khng ai thy s anh c, ch thy thch tranh ci vi anh cho ra nh. Anh khng c v g l cn c
chm ch c, thnh thong ri vic anh li r chng ti: i ry chp nh i v chng ti ko nhau i
chi. Nhng thc ra nhng lc y anh vn ang suy ngh vi mt tinh thn trch nhim rt cao, v c
lc ang i chi, t nhin anh li gi hi mt cu v tnh th chin lc, hoc v mt cng tc no
. Anh thng khuyn khch chng ti vit bi cho cc bo, v bn thn anh cng lun vit bi.
Nhng bi bnh lun qun s u tin ca anh, anh k tn H s Trng Sn c ting vang rt ln
ngay. Anh k a l h s, cn tht ra cc bi ca anh u cha ng nhng kin ca mt i
128
Hi K Trn - Trn
tng tht s. T duy ca anh lun l t duy chin lc. Anh lun lun nghin ngm v s so snh
lc lng ch ta bng nhng con s chin lc: tng qun s, tng s n v, cch phn b trn
ton chin trng, nhng s liu v bo m hu cn trong chin trng trong tng chin dch v
trong mt nm. Anh tm ra nhng t l khi qut: ta thng vong mt th ch thng vong bao nhiu
ta mt mt sng th thu c my sng. Trong mt trn nh bao nhiu vin n th ta dit c mt
ch. Anh chuyn nhng con s tnh ton y thnh nhng cu chuyn hng ngy v c lc l nhng
chuyn vui. V d anh bo ch Ba nh l c mi khi c trn nh, ta tiu dit mt tiu om ch, th
ch Ba phi lm khao B ch huy Min mt ba bnh bao, v nh vy mt thng, mt nm, n bao
nhiu ln bnh bao l ta tiu dit bng y tiu on ch. Mi khi anh tm cc s liu kiu , ti li
ngc nhin, v anh cha hc v chin lc qun s trng lp no, khng bit anh c c sch lc
no khng, nhng ti ch thy c nh anh nhc cho ti n cc bi tp v chin lc m ti c
hc mt lp trong Vin hn lm qun s ca Lin x.
Ti nh nht nm 1965 v 1966 khi M b trc tip a 20 vn qun vo tham chin Vit Nam,
tnh th chin trng t ra mt lot cu hi:
- Phi chng tng quan 1c lng thay i c li cho ch (M - ngy).
- Phi chng ta phi thay i phng chm ch o, khng th tip tc tn cng m phi quay v
phng ng.
- M n c ha lc mnh, c gii nhiu, bin ch y , ta nh cch n, c th nh tiu dit c
khng?.
Qua nhiu ln trao i phn tch, nhng kin ca anh hnh thnh ra nhng t tng ch o rt sc
bn, nhng kin lm bn thn ti nhn thc c tnh th chin trng ht sc sng sa v
tng quyt tm, tin tng l lng. Nhng kin sau rt nht tr vi ni dung ch o ca B Chnh
tr. l nhng kin i th:
- M vo Vit Nam, trong th b ng, th thua, tng quan lc lng khng thay i cn bn c.
- Do ta c tip tc tn cng, ch c tn cng mi tip tc gi th ch ng v lm cho M - ngy b
ng, suy yu
M c cch nh ca M, ta c cch nh ca la. Ta phi bt M theo cch nh ca ta ch khng
M ko ta vo cch nh ca n.
C nhin trong khi tho lun, cng nhiu ng ch c nhng kin phong ph, nhng n tng ng
li trong ti vn l, nhng kin c xut pht t nhng li pht biu u tin ca anh Thanh
ri. Chng ti pht biu thm, b sung cho kin hnh thnh r rt. Cng dp ny c cc ch huy n
v v hp c ni Xin Qun y Min ch cc phng chm tc chin - anh Thanh tr li a m cng
nh tht Phng chm tc chin n nm mt trn y, cc cu ra m ly.
Qu tht sau , nhng khu hiu Vnh ai dit M, Nm tht lng M m nh, Mi kinh nghim
nh M ca C Chi chin trng di v, chng ti phi rt khn trng lm vic, ph bin cc
kinh nghim cho kp thi v rng ri. Nhng t tng ch o ng khai thc c tim nng
129
Hi K Trn - Trn
sng to trong nhn dn v chin s mnh m n nh vy. Cng trong nhng bui i chi, t nhin
anh Thanh li gi ti, ni mt cu lng l: Ny ny, th m li ha ra hay y! Ti khng hiu,
phi hi li. Th t ra anh l li ang suy ngh v tnh th chin lc, anh phn tch T bo thng M
em qun nhy vo m ha ra hay. Ta s nht nh thng v khi y trng ra trng, en ra en, khng
nhp nhng g na. Ta thng l thng thng thng vi qun M Nu n khng vo khi ta thng, n li
ni pht l ti qun M khng vo nn Vit cng mi thng c. Nay n vo. Ta vi M mt
i mt ri nh M thua l thua Vit cng t ui con nng nc, khng ci c vo u nh! Cu
bo th ch l hay ?. kin ca anh va gin d va su sc, n cng gim nh i rt nhiu nhng
lo u trong khi ti phi cng cc anh trong B ch huy tnh ton bao nhiu vn i ph vi mt
tnh th chin tranh ngy cng cng thng v phc tp. Ti cm thy l mt kin c o, rt
bin chng, rt lc quan anh hng. Tnh lc quan anh hng ca anh rt n o si ni, nhiu lc gin
n ha s vic i nhiu. Nhng cng rt th v. Ti va vo ti ni hm trc th hm sau anh bo
ti chun b i d i hi Thanh nin gii phng. Anh bo ti: Cu nn i v cn phi i, cu s
gp nhng thanh nin anh hng rt th v mnh va d i hi Ph n, tht l tuyt vi. Mnh gp
mt c n du kch Tr Vinh - chc c y cng s d i hi thanh nin. Rt c bit. C ta mi 19
tui, ngi hin kh (anh bt u ni kiu Nam b), hin lm, th m nh gic 110 trn ri .
Napolon sut i nh c 100 trn m c ny mi 19 tui nh nhiu trn hn Napolon ri. Cu
thy dn ta c gh khng no?.
Ti c gp c du kch . C l T Th Hunh, n nm sau c tuyn dng Anh hng cc lc
lng v trang Gii phng. Ti hi chuyn c, ti thy c nhng chi tit khng hn nh anh Thanh
ni s trn c nh, nh c nhiu tht nhng l nhng trn nh du kch, mt trn vy bt, mt trn
phc kch bn mt pht cng l mt trn, cn Napolon, i vi hn mi trn nh phi k l mt
chin dch. Cn T Th Hunh th c hin g u, trhg c to ln lc lng, c i mt sch rt d
tng. Trong i hi thi ua, c nghe nhng thnh tch ca anh hng Bi nng Tc ngi khu 6 (nay
l tnh Thun Hi) n l bp 6 thng nh gic. C rt khm phc v so snh nh sau: Thnh tch
ca bc Bi nng Tc mi ng k l thnh tch, bc gian kh qu tri, ch chng chu nh gic nh
i chi y m, nh xong v nh, ti m li nu cho g cho n, thnh tch chng ng k.
Tuy tnh hnh c nh vy tht, nhng ti vn tha nhn v cn bn nhng nhn xt ho hng ca
anh Thanh l s tht, mt s tht ho hng ca t thnh ng T quc. Trong cch phn tch, nhn
nh tnh hnh, anh khng quan tm nhng chi tit lt vt m anh thng ch quan tm ti nhng iu
c bn nht, bn cht nht, anh nm c nhng ci tht nhanh v tht ti tnh. Chnh v vy
trong cuc sng hng ngy, anh hay b chng ti dng mo: Anh thch nh t l kh - M t l kh
l mt tr chi phi tnh ton vt. Anh hay b thua. Nhm anh mt c bn ngi chi: anh, anh
Vn Phc, ng ch bo v, ng ch bc s. Khi ti khuyn cc cu y khng nn ko di cuc chi
bui ti bo m gic ng cho anh Thanh. ng ch bo v ni vui vi ti: Anh yn tm, chng ti
nh bi vi anh Su, chng ti c chnh sch c y. V ng ch y gii thch thm: C chnh sch
130
Hi K Trn - Trn
ngha l hm no, anh Su lm vic nhiu, mt m khng dt c cng vic, c tip tc suy ngh,
chng ti anh Su c nhiu, anh y thoi mi vui v tr li, cn hm no xt thy cn anh y
ngh sm, chng ti h nhau nh cho phe anh y thua ba vn lin l anh y chn i i ng ngay.
Cbng ti ba a ha nhau cho nn mun thua, c nh th no cng c tt
Ti c th tin chc anh Thanh khng h bit n mu mo y ca chng ti. Anh rt h hi sng
phng trong cuc sng. Anh thy chng ti trng phim nh, anh cng tham gia, ri nhng khi c nh,
anh cng ngi m chu nc ngm nh bnh lun, khen ch, say sa. C ln in c my nh do
anh chp, khi c nh, anh gi anh em li bn v cha tm nh ra hi: Th no? c khng? tt
nhin cc anh em u khen p. n lt ti c hi, ti cng ly ci tnh sng phng ca anh v
trong khi vui v, ti cng c mun tru tc anh xem sao, ti tr li: Cng xong anh bun xu ngay.
Nhng ri anh khng h gin ti v t li t ra hay hi kin ti v nh hn. Mt ln ti gii thiu
vi anh mt cch chi tit c th nguyn l cu to ng kch my nh. Anh rt th v khen ti trnh by
d hiu, c th lm anh nm c kin thc rt nhanh v r. Nhng ri sau anh qun ngay v ti
bit anh cn mi nghin ngm nhng tnh ton chin lc ca anh, anh khng th quan tm ghi nh
nhng iu chi tit v k thut ca mt mn chi nh vy c. Ti thy khi hp, hoc khi nghe
bo co t khi thy anh ghi chp cn thn, s cng tc ca anh thng cn rt nhiu giy trng. Ngi
nghe, anh hay ly mt, hai t giy trng v va nghe anh va v nhng hnh th rt kh hiu ln
nhng t giy . Hnh nh mi iu g anh nghe c phi bin ha ngay thnh nhng suy ngh
ca anh anh pht biu. Anh nghe khng phi ghi nh nhng iu nghe c, m anh nghe
anh li bt ra nhng suy ngh khc trong u. Ti cho rng anh rt nng ng v c mt cch t duy
lun c lp v sng to. Lc anh pht biu, anh cng c cm bt vch i vch li trn giy trng, t
li nhiu ln nhng ng nt anh vch ra trc . C nh l hin ln nhng dng ch,
anh cn c n pht biu vy. Trong cp anh lun c mt tp giy cha ng nhng iu trong
mt bi anh ang vit d. Ti rt yu tm hn anh, anh lun lun say m, n o v dt khot. Anh
lun c lp suy ngh nhng khng h bi bc nhng lin khc anh, anh lun kin tr kin, nhng
rt sn sng tuyn b rt lui kin khi anh thy kin y khng ng vng. Anh gi kin hay rt lui
kin cng n gin dt khot v hn nhin, khng c g phi quanh co, phi trnh n. Ti rt yu
anh ch cch sng ca anh rt hn hn v hi ha. Cch t duy bin chng ca anh gip anh gii
quyt rt hi ha, rt p nhng mt mu thun trong cuc sng ca anh vi nhiu vai tr x hi
khc nhau. Anh nhn r trch nhim lnh o cao ca anh nhng khng bao gi anh t ra phi nhn
mnh n uy th ca cng v anh trong c ch, trong n mc cng nh trong i x. Anh rt c
thc v uy tn ca anh trong lnh vc t tng - nhng anh li khng mun mi ngi tip thu t
tng ca anh mt cch th ng, min cng. Anh mun mi ngi s c s thuyt phc y
nhng l tng ca ng ca anh. C ln anh n ni chuyn mt Hi ngh cn b, khi anh bc
ln din n. Mi ngi ro ro d s, xp bt ch ghi chp anh ci vui. Ti ni, cc ng ch
cn ch nghe v suy ngh tt hn l cm ci ghi, ri anh chi th: Ti th ny: ... m thng no ghi
131
Hi K Trn - Trn
y nh! Ai ny ci , nhng ri c Hi ngh c mt s chm ch khc thng.

Lm vic di s ch o ca anh, ti cn tm c iu ny: Cch lm vic ca anh to cho cp di
pht huy kh nng sng to v nng cao tinh thn trch nhim, bit r thc trch nhim v nhng
quyt nh ca mnh, khng li, khng da dm. Mt ln, Qun y Min c quyt nh ch trng
xy dng Chi b 4 tp trong cc lc lng v trang. Sau khi c Ngh quyt ch trng, ti bn vi
cc anh Cc Chnh tr Min, vch mt k hoch thi hnh quyt nh . Khi c k hoch ri, ti
bo co xin anh b tr thi gian chng ti trnh by v anh gp kin. Anh lin gt i m bo rng:
Thi vic l thuc chc trch cc cu. Cc cu ngh g c lm vy ri rt kinh nghim sau. Vic g
cc cu cng c bo co trnh by ch kin mnh, th cc cu m li ra. Sau anh ni nh tm
tnh tip: Tht ra, chng mnh lm vic, mi ngi c nhng mt mnh yu khc nhau, mi ngi c
mt qu trnh tch ly ring. Cc cu n v di lu c khi v kh nng suy ngh t chc thc
hin nhng vic c th, mnh khng bng cc cu u, trong khi bn v nhng ch trng chung
mnh, pht biu ht kin cc cu nht tr tn thnh ngh quyt ca tp th l c. Sau chnh
l trch nhim cc cu phi trin khai thc hin, ng ch i mnh na. T nay c th m lm! Ti
nghim ra kin ca anh rt chnh xc. Nghe anh ni nh vy, t nhin ti thy ti c trch nhim
nng hn, phi suy ngh, cn nhc nhiu hn v cng t tin hn, yn tm hn.
Sau ny trong nhiu vic khc, c khi hi anh, hoc c khi ti tranh th ch ng bo co vi anh.
Nhng v nhng vic trong phm v trch nhim ca ti, ti cm thy anh khng bao gi anh bc mt
kin no? Phn ln l anh nghe, chp nhn v im lng, coi nh bit vy thi, thnh thong anh
khuyn khch v tn thng mt vi vic.. Nm 1965, chng ti t chc i hi mng cng ton Min
ln th 1, tuyn dng anh hng cc 1c lng v trang Gii phng. Trong vic chun b, anh
tham gia rt st vi chng ti, t vic hng dn a phng bo co, nghe cc chin s thi ua bo
co thnh tch, bu tiu chun, tuyn chn c th, vit bn tuyn dng, nh k hoch v lm vic
vi vn ngh s vit cc chuyn anh hng v. v... Anh u tham gia tch cc v c tc dng hng
dn c mt tp th c quan chnh tr rt c hiu qu.
Anh c bit ch trng cng chng ti duyt vn bn tuyn ddng trong tm tt thnh tch cc anh
hng, v bn ny rt kh vit. Lm sao tht ngn gn m ni bt c nhng thnh tch ni ln, bn
cht anh hng ca chin s m khng khoa trng thi phng, li c ging vn c v lng ngi. Lm
xong i hi, anh khen ngi ban t chc trong khng kh thn tnh: Cc cu by gi kh tht, ln u
tin t[r chc mt i hi anh hng m ta lm c kh chu o tt p. Nh vy l gii lm. Trong
thi khng chin chng Php khi mnh phi chu trch nhim t chc i hi anh hng Vit Bc
mnh c bi sm sm, bao nhiu l c vn gip m cn vt v try trt. Sau i hi ny cc cu
c th t chc cc i hi khc khng kh khn g.
Tht vy, sau , nm 1970, chng ti t chc i hi anh hng ln th hai, v 1973 t chc i hi
anh hng ln th ba, chng ti coi nh c bi bn, kinh nghim trin khai vic chun b v t chc
bnh tnh yn tm hn, khng c vp vp g. Nhng i hi sau anh Thanh khng cn na. Nhng
132
Hi K Trn - Trn
chng ti lm vic vn cn cm thy nh vn cn anh Thanh gn , vn l ch da cho chng ti v

ch dn chng ti.
Ti tm c iu mi n by gi, v ti vn cho rng anh Thanh c mt phong cch lm vic tin
tin v u vit, n mang tnh khoa hc su sc v c rt ph hp vi yu cu hin nay. Pht huy tinh
thn lm ch tp th ca tng cp, pht huy tinh thn trch nhim ca cc cp nng cao tnh ch
ng, sng to, c lp suy ngh ca cc cp, khc phc c lnh li ca cp di v tnh bao
bin p t ca cp trn. Chnh nhiu vn kin ca ng hin nay ang yu cu xy dng mt phong
cch lm vic nh vy. Phong cch ph hp vi yu cu cng nghip ha. Anh Thanh sm c
phong cch y v vy anh Thanh rt tin tin vy.
By gi chng ta c 40 nm lch s Qun i v 30 nm chin thng in Bin Ph lng ly. Chng
ta cng c bng y nm m thy c bao nhiu iu tt p v nhng con ngi anh b i,
Hin nay chng ta c nhng ANH B I, l nhng v tng m tui qun chim mt na hoc hai
phn ba cuc i. Cng c nhng anh b i m tui i mi bng trn di mt na tui ca qun
i. C nhng binh on c th c anh b i, ng ch huy, anh b i chu, anh b i B ch huy
anh b i con.
Th m hi B2, cc c cu chin s gii phng c ku chng ti l my ch, chng ti c un nn
mi, d c cc bi bn chnh qui ra un nn, cng khng c. Ri v sau, chnh chng ti cng
ku c chin s l my a mt cch ngon lnh, vui v. Cuc i hn 30 nm trong qun i ca ti
y p k nim su sc.
Ti c tip xc vi nhiu bc n anh ng knh. Cc anh li cho ti bit bao nhiu bi hc
ca cuc i cch mng. Nhng dp ny ti thch chn k nim v anh Thanh m ghi li. Bi v ti rt
yu anh. Bi v trong cng v ca anh, ci phm cht Anh b i C H biu hin ra trong qui m
chin lc, trong nhng mi quan h ln hn, nhng n vn thm m nhng g gn gi, bnh d.
Ci xut sc v ci p ca anh biu hin ra trong nhng ci bnh d, v mt cch bnh d. Ti c
tng tng nu anh l mt cn b trung i, i i, hoc cn b trung on, s on, anh cng s
sng v lm vic nh vy, anh s gii quyt cc nhim v cng tc v chin u ca anh nh vy
thi, ngha l trung thc, quyt lit, hn hu, nhn i nng ng sng to v nht l bin chng..
Nhn cch v tm hn anh rt p. V vy. ti phi dng ch ANH B i vit hoa ni v anh, mt
anh b i C H tht s..
Ti xin thp nn hng tng nh anh, anh Nguyn Ch Thanh ANH b i vit hoa ca ti!
ANH i TnG.
(Ni vi hng hn anh L Trng Tn)
Anh Tn i,
Hm nay anh c a n ch an ngh cui cng. Ti khng th khng ngh n anh, ngh v anh.
133
Hi K Trn - Trn
Ti vit nhiu bi v Anh b i, k c ni v anh Nguyn Ch Thanh. Nhng nay ngh ti anh, ti
li mun ni v mt anh i tng. Ti ni th, khng phi v anh l i tng. Trong ch Anh i
tng ca ti c hai yu t, yu t Anh v yu t i tng - c hai yu t thng nht trong mt
con ngi - nhng ti mun ni v Anh nhiu hn v i tng. V d cho c ni v mt i tng,
v i tng, d anh th ngoi 70 tui, th anh vn l Anh i Tng. Anh dnh gn nh ton
b cuc i trong Qun i, v c mt hu ht cc chin trng trn t nc Vit Nam v cc
nc bn o ng Dng, anh gp phn xng ng vo cc chin cng ln ca Qun i
nhn dn Vit Nam, v v vy anh l mt i tng., Nhng trong anh, c mt Anh, vi ngha l
mt con ngi ng yu v ti thc s yu qu ci Anh y trong anh. V ci qu hn nhiu th
i.
Ti vi anh rt nhiu duyn n, rt nhiu cng - Ti vi anh cng ch huy v xy dng Trung on
Sng L, cng xy ng i on ri. S on 312, S on mang mt tn rt ng t ho Chin
thng - Ti vi anh cng nhau i chin dch bin gii, trung u, ng 18, Ngha L, Ha Bnh, Ty
Bc, Thng Lo, in Bin Ph, tri qua nhng gi pht ho hng ca thng li v gi pht
ng cay ca tht hi. Ri anh li cng ti trong mt t hc tp Hc vin Qun s cao cp Lin
X, cng nhau i B, cng nhau B ch huy Min v qun y Min, cng nhau i chin dch ng
Soi, cng nhau nhn hun chng Qun Cng sau khng chin chng Php, sau khng chin
chng M.. Nhng ci cng nhau y li trong ti bao k nim p v su sc cng nh nhng
n tng th v v con ngi anh.
Chng ta cng nhau chia s nm cm vi mui vng trc trn ng Kh v cng nhau ung
ru chin li phm sau trn bin gii.
Chng ta nm cng mt sn, p cng mt chn v gi lng vo lng nhau, h mt hai cng
tr mnh trong nhng m gi lnh di chn ni Ba V, cng nhau ngi mt thuyn vt Sng
Ty Bc nh Bn Hoa v Ba Lay, cng nhau n c chui v nn chui trong cuc truy kch ch.
Cao Pho, cng nhau nh T l kh trong nhng m hnh qun di dng dc. Ti li cng anh c
nhng cuc hnh qun lin 36 ting ng h, bt vt cho nhau trn a bn khu 6, cng n tht voi
trc trn nh ng Soi. Chng ta cha bao gi ni vi nhau nhng li to tt v hoa m v tnh
yu, tnh bn v tnh ng ch, nhng chng ta i vi nhau bng y chng ng trong s tn
trng, thng yu v chm lo nhau tht lng. Chng ta cng cha h t t vi nhau nhng ni nim
ring t, nhng chng ta bao ln trao i vi nhau v tng nhim v, tng cng lc, tng tnh th
cch mng v tnh hnh qun i, trong trng hp cn b v chin s c vn trong n v. V hu
nh chng bao gi anh vi ti phi tranh lun, phi ci nhau. Ti thy ti khng c iu g phi phn
nn v anh, cng nh chc anh cng cha bao gi phi phn nn vi ai v ti. Tuy rng tnh nt ta
kh khc nhau. Anh nng ny nhng cng cn t nng hn anh Vng Tha V, anh khn trng v
anh l ch huy qun s, cn ti th n ha, thng hay chm chp. Anh thit thc trong cuc sng
hng ngy, t ni, t ci, ti th nhiu ham say vn chng ngh thut, hay ci hay ni. Anh bit ti
134
Hi K Trn - Trn
vy v ti cng bit anh vy v hai a mnh hon ton trng nhau, ng h nhau trong cch sng. Ti
vi anh cng nht tr t chc cuc hp tm s khi mi thnh lp i on, cng tch cc t ph bnh
sau chin dch ng 18 v nht l sau chin dch L Thng Kit, nh Ngha L khng xong. Ta
xc nh c trch nhim ca i on, cng vi trch nhim cc Trung on, v vy ai ny nhn
phn trch nhim ca mnh v thc hin c iu Thng khng tranh cng, thua khng li,
**
n tng ca ti v anh l n tng v mt con ngi nhn hu v trung thc. V ti m c bit
bao ngi ta c th sng vi nhau nhn hu v trung thc. Ti bit r tnh nng ca anh v tnh
gh gm hn ca Vng Tha V. Nhng l ci nng ny ca ngi c trch nhim v c bit
l ca ngi nhn hu. Nng gin v cng vic, v k lut, ch khng phi lm oai, biu dng
quyn lc. Ti cn nh anh V nh mt chin s v k lut ly nga ca anh y i chi. Nhng nh
xong, anh li lu bu bo cu chin s nh b ni vi con. Cn ngi y h! - Vo n cm i! Cn
anh, trong chin dch bin gii, chng ta rt th v v ln u tin c ch huy bng in thoi. Th
m ci lc khn trng vy nh Charton, anh cm my ni, b t lin lc anh qut mng anh em
thng tin m ln ri anh gi cao ci t hp nh p n vo mt tng trong hang, nhng anh gi
tay tht cao, xong anh li h t t v th nh ci t hp ln mt lm c. ti va bun ci va yu,
anh gin m vn khn, v anh bit ta cn qu ngho, p mt my ni th tai hi bao nhiu. Anh
Vng Tha V cng c ln chp nh c b mc phim, gin qu em p ci my nh vo... chn
bng. Anh vi ti t nhin phn cng nhau, m khng cn vn bn, khng ln nghi quyt, khng cn
tho lun. Khi c nhim v chin dch, t nhin anh lo t chc trinh st v chun b chin trng,
vch k hoch hnh qun, cn ti lo ch o t chc hnh qun, kim tra v bo m hu cn. Ti
thng nh mi mi khi sau trn nh, ti t ng ln vic chn chnh t chc, b sung vt cht, anh
t ng lo tng kt kinh nghim v chun b k hoch cho trn nh sau. Khng bao gi chng ta c
kin khc nhau v cch nh. Nu tis khng c kin th kin ca anh cng l kin ca c hai
ngi v ngc li.
Anh nhn hu v trung thc, nn tm tr anh c th cha ng c tm tr ti, tm tr anh lun m
rng n nhn tm tr ti. Cng nh tm tr ti cng sn sng hp th c tm tr anh. Rt kh
ni c rng ti hc c anh ci g v nhng ngh hay ca anh t n bin thnh ca ti t bao
gi, khng ai hay. Ta nghe nhau th u c ta thm giu c
Chng ta khc nhau kh nhiu v tnh cch nhng trong mi chng ta ch chy bng mt ngn la:
Lng yu nc, ch trung thnh vi cch mng. Mc ch cuc sng ca anh v ca ti ch l mt.
Chng ta nh gic m khng h ngh rng mnh s lm tng, cho d by gi anh l i tng.
Chng ta lm tng nh gic, ch khng phi nh gic lm tng. V l iu gn b anh
vi ti, khng c sc mnh v tr ngi no ph v ni s gn b .
Chng ta sng vi nhau t nhin, hn hu khng cn phi bn lun v ni nhiu iu to ln v on
135
Hi K Trn - Trn
kt..
Ngh n y, ti bng thy mnh ng ngn m t hi mnh rng Ti sao c nhng ngi khng chp
nhn c nhau, khng chp nhn c nhng tng, thm ch quan im khc nhau v c
nhng iu khc nhau trong cch sng. Ngi ta phi go to ln: on kt! m tht s li sng vi
nhau khng on kt. Phi chng ngi ta c th t tin v c tng v phng php ca mnh,
cho n l ng nht, l duy nht cn thit cho mc ch ca cch mng m khng chp nhn bt c
kin no khc. Nu h thnh tht ngh nh vy th c th cho rng l cch ngh ngu ngc nht.
Cn nu khng th hn l phi c nhng ng c c nhn rt xu xa, ti t m h khng dm ni ra,
khng dm tha nhn.
V khi ngi ta c nhng ng c xu xa, ngi ta khng t b mt th on him c no k c
th on la lc, cm by nhau v vu co, xuyn tc v.v... l mt ni au cho mi chng ta.
Chng ta khng nh vy - V chng ta c quyn t ho v iu . Ti nh li v cm thy tht
s c hnh phc khi cng sng, cng cng tc vi anh. iu c c l nh bn cht nhn hu
trung thc ca anh. Qua anh, ti nhn r c ti l ti cn phi cm n anh v vui lng v khng n
ni phi xu h vi anh... Anh v ti cng cc ng ch trong ng y S on to cho S on
c truyn thng on kt. Chin thng v on kt. Anh v ti cng c nhng bn chin u tuyt
vi nh Nam Long, Hong Cm, L Thy, anh v ti cng nhau thng tic Thit Cng, Thng
Bnh. v.v...
Chng ta khng cn ni vi nhau v tnh ngi. Nhng chng ta n vi nhau nh nhng con
ngi trung thc.
***
Anh Tn i,
C l anh khng bit nhng iu ny. Khi ti cn lm ch nhim bo V Quc Qun, mt ln c
d nghe anh bo co sau chin dch L Li ca anh Sui Rt. Ti thm cuc sng chin u, ti
th v mi hnh nh ca anh, mt ngi ch huy chin trng bo co. Th ri ti bc l nguyn vng
mun ra n v chin u. V ngay trung on 209 lm Chnh y cho anh mt nhim v m
anh phi gnh vc kim t trc. Ngay t ba u anh cho t chc n ti trong ba hp thn
mt c lin hoan vn ngh: mi ngi nhy ma xe Thi Sn La, ti cn nh c c L Linh Hng
Trng, Phi Hng, ri ngay sau , anh a ti i thm cc n v xem mt n v din tp nh n
bng nm b ra st hng ro lng nhm ca n ch v cht ro bng dao ra. Anh gii thiu vi ti
mt cch ho hng v trnh cht ro ca anh em cng binh. Qu tht lc y ti thy hi tht vng
vi ci th s qu i ca qun ta, nhng ti vn ho hng cng anh.
Mi nm sau y, khi hc tp Lin X, c lc lm bi tp, anh ng vai Tham mu trng Tp
on qun, ti ng vai Ch nhim pho binh, ti cn nh li ci cnh cht ro nm trc. Ti nh
mi anh hay ni c phng?. Ci ln vt sng gn ni Ch, ni m Nguyn Bng hy sinh, ni
136
Hi K Trn - Trn
m Bch ng Hi n ta bn kia sng, lc pho sng ch bn lin hi, anh th c st rut gp

thuyn no cng mun ko ti sang ngay v lun mm c phng? Ta sang i, c phng?. Cn ti th
vn c thong th ch anh em xp thuyn no th i thuyn .
Li c ln trong chin dch Ty Bc, anh vi ti n mt bn Mo trc khi dc xung La Hu
Peng v v cch ng Mm Mi, ta gp i trinh st S on ti anh em cho ta n mt ba ng
luc. Anh hi tnh hnh ch m vn c lun mm c phng?.. Anh vi ti hay trao i nhn xt anh
em cn b trong n v. Cha bao gi chng ta phi bc bi v mt ai, c nhng cu chy ba
khng chu cng tc, ni nng lung tung, khi gi i hc chnh hun, cn ly Kiu thch thc:
Cng liu nhm mt a chn.
Th xem chnh y xoay vn ra sao?
C cu rung ry v mt cch v l. Chng ta ch ci, cng thng anh em, cng bn cch vun p
cho anh em. Ti cng khng bit ti b nh hng ca anh, hay anh b nh hng ca ti. Ch nh
rng v nhng vic nh vy, ta khng bao gi ci c nhau. Cng c nhng thi gian xa nhau, ti
theo di tin anh khi thy anh chin trng ny, lc thy anh chin trng khc, anh lun l mt
tng ch huy nhiu kh nng c tin cy nhiu mt trn.
Nm ngoi ( 1985) chng ta cng v k nim 35 nm ngy thnh lp S on, ta gp li nhiu cn b
c. S on ta c n ny chc ngi cp tng c thiu, trung, thng, i... Anh em S on
rt t ho c anh l ngi S tng thn yu u tin ca anh em, nay c trch nhim ln trong
ton qun i.
Chng ta ngm ngi thng tic bao ng ch khng cn. Nhng chng ta cng ni vui: chng ta
cn sng nhiu, v li cn sng dai na. Th m by gi anh li khng cn.
Tt nhin anh hng th kha kh, nhng anh mt i t ngt qu, v vo ci lc rt khng nn
vng mt. Th m anh li i n vi Bc H mt cch bt ng qu! Cng gn sp n ngy k nim
Qun i v k nim thnh lp S on ri y Anh Tn i! Anh sng rt p. Ci p y khng
phi ch nhng chin cng, qun hm i tng v nhng hun chng.. Anh sng p v anh
c tinh thn trch nhim cao, anh tn ty hon thnh cc nhim v, anh c nhiu ngi yu
mn, tin cy. Anh khng phi bc mnh v ai khng phi ght ai, m anh ch c tn trng v thng
yu. Ci p y ca cuc i anh li l qu gi v cng. Ti rt hnh phc c sng li nhng k
nim vi anh. V l mt hnh phc, mt nim vui chn chnh. N gip ta vt qua c nhiu ni
quay qut, trc trong cuc sng hm nay. Nhng k nim qua by gi bng li tr thnh m
c cho cuc i.
Cuc i cn mun anh sng thm na, cng nh cuc i thng tic bao ngi ra i.
Nhng anh c th hon ton yn lng m ngh ngi v bo co vi Bc H. Anh mt i nhng nhng
g anh lm c, nhng g anh c c, l nhng gi tr cao p ca cuc i ny. Khng cn c
gp anh na, khng cn c c nhng gi pht tm tnh na, ti mun c vi dng tm tnh ny vi
anh v vi nhiu ngi.
137
Hi K Trn - Trn
Ch BA, C bA, Bc BA, B bA

l cch gi ch Ba Nguyn Th nh, ty theo v tr v la tui trong gia nh hoc ngoi x hi. Ch
Ba l con t trong gia nh. Ti thy cc chu ch gi ch l C t, D t nhng khi ch i lm cch
mng th ch li nhn mt th: l th ba..
Phong tc Nam B l gi nhau bng th ch khng gi tn. V vy ch cn gi Ch Ba, C Ba... l
ngi ta bit ngay l Nguyn Th lnh. Sau khi nc nh thng nht, ngi min Bc ni n ch,
mi ni y Ba nh. Nhng cng rt nhiu ngi ch ni ch Ba, c Ba, Bc Ba v cc chu nh
th B Ba vi mt s tru mn knh trng. Ba thnh mt tn khng phi ch l tn ngi c th, m
l tn ca mt cuc i u tranh, tn mt phm cht, mt tm lng v mt tm hn. Hm nay vi
Ch, ti cng nhc n ch Ch Ba vi ngha nh vy.
Ti c bit ch t u nm 1965. Lc y ti va chn t chn ro vo n chin trung, gp anh
Nguyn Ch Thanh (Anh Thanh cng nhm vi ti, nhng vo c trc my thng cng anh L
Trng Tn). Anh Thanh vi tnh cch si ni v hn nhin, trong nhng cu chuyn u tin, ni v
i hi ph n mi hp. Anh ni n i hi ph n yu cu ti phi thu xp d i hi Thanh
nin sp hp. Trong nhng cu chuyn v i hi Ph n, anh ht li ca ngi ph n Min Nam
trong cuc u tranh gii phng, anh nhn mnh ti ba phm cht c bit ca Ph n Min Nam:
anh hng, trung hu, m ang. Anh rt ho hng ni v cc i biu d i hi v c bit ni
nhiu v Ch Ba v n du kch T Th Hunh (sau c tuyn dng anh hng). Lc y, Ch Ba
gn cht vi phng thc u tranh ng Khi, ba chn hai mi, Ba mi gip cng. Tt nhin khng
phi mt mnh ch l tc gi ca cc khi nim va k, nhng t nhin tn tui ch gn cht vi n, v
ch sng trong thc tin u tranh ca my phng thc v v ch thuyt minh v nhng
phng thc mt cch rt sinh ng v hp dn. Anh Thanh ni v T Th Hunh mt cch ngy
th th v, ti cn nh anh ni: Hunh 19 tui, nh 101 trn hn Napolon v Napolon nh c 1l
trn, Hunh hin kh v rt d thng. Anh bo ti nht thit phi d i hi Thanh nin c
gp ch v T Th Hunh l nhng nhn vt anh hng c tht ca cuc chin tranh, m chng ti ch
mi nghe ni. Ti ni anh Nguyn Ch Thanh ngy th l v khi ti gp T Th Hunh th thy Hunh
khng hin kh m l mt n thanh nin to ln, trng hi d tng v so snh Hunh vi Napolon
l qu khp khing v Napolon nh 11 trn l 11 chin dch tm c quc gia. Cn Hunh nh 101
trn l k c nhng trn bn vi pht n quy ri mt n ch, ri v n cho g. Khi i hi chin
s thi ua, Hunh nghe thnh tch ca anh hng Bi Nng Tc khu 6 n l bp 6 thng nh ch,
Hunh bo cc ch nh gic chi m cc qu tri. Chng chu i nh gic, m nh nu cho g
ch v n. Ch Tc mi tht l anh hng. Cn ch th ng nh anh Thanh ni: kho mnh, hot bt
v nhanh nhn.
***
Th l sau ch l Ph T lnh Min ca Qun gii phng, ph trch phong tro du kch, vi tt
138
Hi K Trn - Trn
c nhng sc thi phong ph v mi m ca n m ch l mt t lnh a phng giu kinh nghim.

Nhng nm thng ch cng tc B T lnh Min c rt nhiu k nim. Ti khng mun ni nhiu v
ni dung cng tc, ti mun nh nhiu n nhng k nim. Ch B T lnh Min, va l mt v
tng du kch, nhng cng c vai tr mt ngi ch, mt ngi m c quan. Ch theo di phong
tro vi tnh cch r rt mt ngi dn Bn Tre v mt ph n. Ti cn nh r s bc l nhng xc
ng rt si ni ca ch khi qu hng Bn Tre c mt thnh tch, mt chin cng hoc mt kh khn
mi ny sinh. Ch cng si ni nh vy khi trn khp t nc c mt chin cng, mt thnh tch no
ca mt n v hay mt ngi du kch n, d l n v Qung Nam Nng, Long An hay
Chu c. Ch khng th qun nhc c quan xt thnh tch v ngh khen thng, v ch khng
ngt bnh lun v ti nng qun s ca cc n du kch. Ti cn nh ch bnh lun rt nhiu v mt
tm nh i n pho binh a phng, trong c khu i trng ang ch mgn tay lm ng tc
ch huy. Ch khng ngt khen ngi bn tay vi ngn ch cong cong v ch cho l tuyt vi. Trong
cc hi ngh tng kt chin tranh du kch v cc i hi anh hng v chin s thi ua. Ch c bit n
cn i vi cc n i biu. Ch hu nh thuc lng cc bn thnh tch v l lch ca cc n du kch.
Ch chm lo vic tng cho cc chin s nhng mn qu thit thc trong chin u nh sng ngn,
tiu lin nh, vi ngy trang, vi ma. Ch cn quan tm n c nhng trc tr trn ng i ring
t ca cc thiu n anh dng m sinh p. Ch ch hn ti nhng chin trng gian kh hoc
quyt lit. Nhng lc ny tnh cm mt ngi ch huy cao cp gn ng ha vi tnh cm mt ngi
ch c trong gia nh. Ch yu qu hng tht tha thit (Bn Tre) nhng ch khng cc b. Ch t ho
v bnh vc ch em ph n mt cch mnh m v quyt lit na. Nhng ch khng bit phi. Ti c
th nhn xt mt cch v t v chnh xc nh vy. Bi v ti lun lo cho ch v nhng im .
Nhng ni lo ca ti t ra v cn c. Ch dnh mt tnh cm c bit su sc i vi cn b v
chin s min Bc c b sung vo chin trng. Ch thng cm kh y vi cnh cc b m
v cc ngi v tin con v chng i chin u. Ch rt thng xt nhng thanh nin cn tr di ri
nh trng i vo Nam chin u (trong c c con trai ti). Ti thy ch khc khi nghe anh
em B3 (Ty Nguyn) bo co v i sng thiu thn v gian kh ca cc cn b v chin s. Ch
hay bn lun vi chng ti: ti v anh Ba Long (L Trng Tn) v s hy sinh ca ng bo min Bc
vi lng khm phc v tnh thng yu c bit.
Ch mi v cng tc B t lnh Min c my hm, vi tnh tnh ci m ca ch, ti c bit
r cuc i cch mng ca ch. Ti c bit mi tnh u ca Ch vi anh Bch, ni au ca ch khi
mt anh Bch, ti li c bit ni au ca ch khi chu Minh c tp kt ra Bc n hc ri b bnh
m b mnh. Ti thy ch trong dp nm 1969 ra ving m chu Minh Vn in (m ch vn gi
chu l thng On). Ti thm tha ni au ca ngi m v cng qu trng ch hn. Ch gnh trn
ni au ngi dn mt nc, mt t do b ngc t, hnh h: ni au ca ngi v tr xa chng v
mt chng, ni au ca ngi m mt a con duy nht. Ch dnh tt c tnh thng cho my
a chu c gn ch. Ch cng nhn c nim an i ln lao, nhng ci vn khng b p
139
Hi K Trn - Trn
c ni au mnh mng v su thm ca ch.

Ti rt xc ng khi c bit l mi gn y, ch ch thn a bi ct chu On v nh Thnh
ph H Ch Minh. V ngay sau m tang ch cc chu Thung v Mn thu xp tng hi ct chu
On chung vi ch. Vy l chu On, cui cng c v trong lng ch, c ch m p, che ch mi
mi. Hai m con ch c bn nhau vnh vin. Phi chng cng l mt c m thm kn ca
ch c ch v cc chu t mnh thc hin. Xin mng cho ch.
Cuc i ca ch l mt i cch mng cao c ton b sinh lc v tinh thn ca ch dnh cho cch
mng. Lun lun ch sng vi cng tc cch mng nhng cng lun lun ch sng nh mt ngi
ch, ngi m. Ch l mt Ph t lnh nh nhng ngi ph t lnh khc vi chc trch ca mnh,
nhng ch li va nh mt n ch nhn ca mt gia nh gm c cc tng lnh v cc c, cc ch
binh nht binh nh. Ch lo cho mi ngi t ming n, manh o, liu thuc. Cc c cp dng y t
tu tt quanh ch nhn nhng li khuyn nh, dy bo ca mt m hin. Cng rt c o l trong B
T lnh hnh thnh mt tc l do anh Nguyn Ch Thanh xng: h t chin trng c mt bo
co l tiu dit mt tiu on, th ch Ba phi chiu i anh em mt ba bnh bao. Th l nhng lc
, Ph t lnh li c mt bp ch o nho bt, lm nhn v hp bnh. Ch cn y tinh thn
cch mng trong vic hc tp. Chng ti qu ch lo cho ch hc v t chc vic hc cho ch. Chi l
mt hc vin rt chm ch v nghim tc. Cng mt lc ch hc vn ha vi cc mn S, a, Ton,
L v hc qun s vi cc th l thuyt v chin lc, chin ch chin thut, l thuyt tn cng v
phng ng, nhng kinh nghim lch s v chin tranh du kch ngoi ra ch cn phi t hon chnh
nhng kinh nghim ring ca ch.
Tinh thn hc tp ca ch chng t ch thc y nhng g cn thiu trong tr thc v nng lc.
Ch khng cn t tra khim tn, v thng thng nhiu ngi ci t ra n gi di, m ch l
ngi trung thc, ch chng t thc ca ch bng vic lm. Cch sng tn ty v trung thc ca ch
vn cn mi sau ny khi ch ln tui. Nhng nm thng ch hot ng trong Hi ng Nh nc,
ch i nhiu nht, kim tra nhiu nht v nhiu kin ngh nht. Ch thng trao i vi ti ni bn
khon lo lng ca ch v tnh hnh t nc v i sng v li ch ca nhn dn. Ch trung thnh
tuyt i vi nhng l tng cch mng cao p ca ch cng nh ca tt c chng ta. Nay ch
khng cn na, nhng ch sng p, sng tt. Ti tm nim v suy ngm nhiu v cuc sng ca
ch. l mt cuc sng ca mt con ngi trung thnh vi l tng i mnh, trung thc v tn ty
vi trch nhim v cng vic y lng thng yu mi ngi.
Ch c nhiu danh hiu cao qu: Mt v n tng qun duy nht ca t nc. Mt ch tch ca
Hi Lin hip Ph n. Mt Ph ch tch ca Hi ng Nh nc. Nh ti thy nhn dn thng tic
ch khng phi nhng danh v , m h ch thy thng tic mt Ch Ba, mt Ch Ba c tm lng,
sng vi mi ngi y tnh cm v o l. i vi mt cuc i mt con ngi, ci l qu gi
nht. Ch mt i, i thng tic ch v nhng g ch li cho i. Ch c th yn lng an ngh chc
chn s vn ng ca quy lut cuc sng s thc hin c nhng l lng ca chng ta. Nhn
140
Hi K Trn - Trn
dn, ngi i t ra tht v t v hiu ng c nhng gi tr ch thc. Ch hy yn lng v vui

v.
TO MT
Ti bit To Mt t nhng nm cui ca thp k 50 v nhng nm u ca thp k 60, lc y anh l
mt cn b sng tc ca on Vn Cng Qun Khu Hu ngn m ti l Chnh y. Chnh y vn hay
quan h mt thit vi vn cng. Ti bit anh nh mt thnh vin ca on Vn Cng. Ti gp anh
hoc ngh n anh khng bao gi bng ci tn tht ca anh: Nguyn ng Thc, m ch l To Mt.
Lc y cng c ngi hay hi ti ti sao anh y li tn l To Mt. Ti thng tr li theo s phn
on th thin ca ti: Cu y l vit kch m Trung Quc c mt ng vit kch gii tn l To Ngu.
C l cu y mun mnh cng gii nh To Ngu, nn ly tn l To Mt cho vui.
Ri ti cng khng bao gi hi To Mt v chuyn tn tui, m ti ch nhn bit con ngi y l To
Mt. Sau, ti c li ng Chu Lit Quc, mi thy c nhn vt To Mt l t tng ti nng v
cng trc. Ti hiu To Mt l khng phi mun lm t tng m mun l mt ngi ti nng v
cng trc, thc s anh l nh th.
V vy anh khng chn nhng tn tui ni ting quen bit khc, m li ly tn ca ng To Mt mt
nhn vt trong ng Chu Lit Quc, m khng t ngi c c qua, cng khng nh lm!.
T nm 1974, th ti gp anh nhiu hn. Sau 15 -20 nm, ti gp li mt To Mt khc hn: Anh
trng thnh hn, chn chc hn, hiu bit hn v cng bc la hn.. Ti gp li anh ng vo lc
anh ang sng tc v o din biu din ba v cho ni ting ca anh, c mt tn chung l Bi ca
gi nc. Anh ang thnh cng v cng ang gp kh khn trc tr. Anh c mt mc tiu m anh
em c sinh mnh v ch tm huyt ra thc hin: khi phc v pht trin ca kch dn tc (Ch
khng phi ch l cho). Ti c nghe anh ni nhiu v vic ny. Anh c mt nhn thc ton din v
vic ny, m ti honn ton tn thnh v khm phc. l: cn phi bit r thc cht ca kch dn
tc, (tc l cho v c tung, c ci lng) n l ci g, l th no, v thc cht, ngun gc ca n l
ci g, th no? Mun pht bin n, phi hiu thc s thu o nhng iu v anh thc hin
nhng kin ca anh mt cch tt p v c hiu qu. Ti nh mi nhng lc anh ni chuyn vi ti
v vic anh hc tp c vn m sng tc Bi ca gi nc. Anh hc nhng nguyn l c bn v
ngn ng Vit Nam, hc nhng nguyn l c bn v m nhc v thanh nhc quc t. Anh bo: dn
tc mnh c kch ht, ht th phi c li, mun lm li ht ng v hay th phi hc ngn ng v m
nhc. Va ni chuyn va anh va ht th d cho ti mt cch say sa. Khi anh gp mt ngh nhn
c nhiu iu ht c, anh lin mang my ghi m n xin hc, mt cch kin tr v cng phu, anh hc
n khi anh ht c nh ngh nhn ht. Anh khng nh mt s ngi v qu yu ngh thut dn
tc, m gn nh bi bc mi thnh qu ca loi ngi cc nc khc. n ma ca cho anh
cng i hc nhng nguyn l c bn ca ma ba l, tm hiu tht su sc cc iu ma ca dn
141
Hi K Trn - Trn
tc mnh. Anh hc ngi hiu mnh su hn. Anh thng nhn mnh vi ti l mun o to din
vin kch ht dn tc, phi bt u cc mn c hun (hun luyn c bn) v ngn ng, m nhc v
v o, ch nu ch hc truyn ngh th chm m khng vng chc, khng tht chnh xc. C ba
trong phng ti, anh dp ht bn gh v anh c mc ci o i ma b i le xo st sot, v i
giy sng c inh ku cm cp, m anh ht, anh ma minh ha nhng kin ca anh. Anh c
tt nhiu v rt thuc nhiu vn c ca Vit Nam. Anh ni chuyn cng ni vi ging vn c. V anh
sng tc li ht cng thm nhun ci m iu v cch hnh vn v ngn t ca vn c. Nn li ht
ca anh chau chut, hp m iu, ngi nghe d nghe v ngi ht d ht. Li ca anh, u c
nhiu v trit hc, o l m khng b long xong nhng danh t chnh tr hin i.
***
Ti cn khm phc anh tinh thn v ch t hc: Anh c ton bi L nin ton tp c k H Ch
Minh ton tp, anh c nhiu tc phm ca L Qu n, Nguyn Tri, Nguyn Bnh Khim, ca
Nguyn Khuyn, T Xng, H Xun Hng, n Tn ... v anh thuc lng nhiu on. Anh t
hc ch Nho v tr thnh mt ngi lm th ch Nho nhiu v hay, mt ngi vit ch Nho rt bay
bm v rt p. Ti gp nhiu ni treo th ch Nho ca anh nh nhng bc tranh ngh thut v
k c phng ti cng lun c tranh ca anh. C Tt 1992, anh lc cc n nh ti, eo theo mt ti
bt nho, mt nghin mc, bt ti a cho anh my t giy trng ln ri anh dp bn nc, ph phc
xung vit th Tt tng ti, anh li cn tng lun cc chu nh ti mi a mt bi.
***
Ti tm c vi anh rt nhiu kin v nhn thc vn ngh. Ti cn nh nhiu cu ni ca anh, n
ngo ngc nhng su sc v tht, m anh ch ni vi ti thi v c tinh thn chin s ca anh, ti li
tm c c vi nhng kht vng ngh thut ca anh m anh thy l cn phi lm vic tht nhiu. Ti
yu ci tinh thn lc quan v bc la ca anh. Anh nm bnh vin my thng, ti ch thm anh c
ba ln, m cui cng khng c a tin anh. Ln no vo, anh l ngi bnh li ni nhiu hn ti
l ngi thm. Ting ni ca anh c sang sng v d kin ca anh hu nh v tn. Trong lc anh
m, anh c in mt tp sch mng nhng li tm huyt l hu ht nhng kin ca anh ti
c nghe v tn thnh v c bn. Anh phn khi tng ti mt cun khi anh trn ging bnh. Anh
To Mt c th cn c nhng hn ch v t duy, v thng tin, nhng ni chung, ti nhn nhn anh l
mt Ngh s ln xng ng danh hiu Ngh s Nhn dn vi thc cht ca n. Anh cn nhiu kht
vng, nhiu hoi bo ngh thut. Rt tic anh khng cn thc hin nhng iu m ngoi anh ra
khng ai lm ni.
Nhng To Mt i! Anh c th yn tm an ngh. V ch cn anh li cho i b ba cho Bi ca gi
nc v My li tm huyt cng l anh li cho i nhng gi tr cao qu m rt t ngi c
c. Ti mi mi nh anh v i cng mi mi nh anh!
142
Hi K Trn - Trn
Chng 1 Tp 2
Ngt mi nm chin trng, sau khi hip nh Pa-ri c k kt, cc anh Trung ng Cc, B
T lnh min gi ti tranh th ra Bc ngh ngi mt thi gian. u nm 1974, sau khi hon thnh
mt s nhim v cn thit v bn giao xong mi cng vic ti ln ng tr ra Bc.
Cuc chia tay tht bn rn. Ti ln lt n cc c quan ca Trung ng Cc, Qun y Min, B t
lnh Min v c bit l cc anh em trong c quan chnh tr m c thi gian ti va l ph Chnh y
Min va l Ch nhim Chnh tr, bt tay tng ngi, lu luyn. Kh m ni ht c tnh cm ht
sc cao p v thing ling ca nhng ngi ng ch ni khi la chin trng.
Ln ny ra Bc ti khng i my bay nh hi 1969 cng anh Nguyn Vn Linh d l tang Bc H, m
l i dc Trng Sn theo con dng chin lc mang tn H Ch Minh. Khi c tin ny ti rt
thch th, bi n rt ph hp vi nguyn vng ca ti by lu nay. Cch y mi nm, khi i B, ti
i mt con ng c bit: H Ni - Qung Chu bng my bay; Qung Chu-Xi-ha-nc-vin bng
tu thy: Sau ln Nng Pnh ri tr v cn c Trung ng Cc st bin gii Vit NamCampuchia. Ln ny ra Bc li c i theo ng Trng Sn, con ng chin lc huyn thoi,
th i vi ti l mt nim vui ln. Vn t lu, tm tr ti lun hng v con ng m hng vn
hng vn ng i ca ti ln lt bng qua t hu phng ln vo tin tuyn ln. Ti mun
tn mt nhn thy v chia s ni gian nan, vt v vi h. V qu tht, l ngi Vit Nam trong thi i
H Ch Minh, nu ai cha tng t chn ti tuyn ng lch s ny s l mt thit thi ln. Tt c
nhng cun sch vit ra, nhng b phim hon thnh, nhng li ca ngi ca phng Ty... ch
mi ni ln c mt phn rt nh tm vc thi i ca con ng.
C th ni ng mn H Ch Minh l hnh nh thu nh ca cuc khng chin thn thnh ca nhn
dn Vit Nam di s lnh o ti tnh ca ng. Cng vi 3 ln nh thng qun Nguyn, mi
nm Lam Sn t ngha dn ti "Bnh Ng i Co". Quang Trung i ph qun Thanh... cuc chng
M cu nc ca nhn dn ta thc s l mt ct mc chi li trong trang s vng bn nghn nm
dng nc v gi nc ca dn tc. Chnh thi im ny, vai tr ca ng cng sn Vit Nam v
vai tr ca Ch tch H Ch Minh c khng nh nh l yu t quyt nh nht trong mi thng li
ca nhn dn ta.
Sau mi nm ln ln chin trng c lit, trn ng tr v hu phng ln, tm hn ti vn
trong tro mt nim tin, phi phi mt nim t ho chnh ng v dn tc anh hng, v Bc H v i,
v ng cng sn Vit Nam quang vinh do chnh Bc H sng lp, gio dc v rn luyn. Nhng
khun mt ti gp trn ng i, t nhng anh b i tr mng n cc c thanh nin xung phong
hy sinh c tui xun gi vng con ng huyt mch, u li trong ti nhng n tng p
v th h sinh ra v ln ln sau in Bin Ph. Chnh h cng vi th h chng Php, lm nn k
143
Hi K Trn - Trn
tch ca th k 20: "Mt dn tc nh m anh dng nh thng hai quc to l Php v M".
Trong nhng nm chin trng, nhn nhng gng mt gi, trai tui mi 18, i mi y, nhiu lc
ti khng ngn c nc mt, c bit l nhng lc ti n ng vin h trc khi bc vo mt
trn nh, bi ti bit chc trong s h c nhng ngi s khng tr v. Cng c ngha l nhng
ngi m min Bc s nhn c nhng t giy bo t bo tin con mnh hy sinh. Ni au ny
l khng g so snh c.
l s hy sinh v gi. Bi vy, t lu ti lun ngh rng, khi ni n thng li v i ca cuc chng
M cu nc, bn cnh nguyn nhn l s lnh o ca ng, phi ni n nguyn nhn quan trng
khc l s ng gp to ln ca nhn dn, ca hng triu chin s trn cc mt trn. Nh n mt cu
ni ni ting ca L Nin: "Suy cho cng thng li ca mt cuc chin tranh ty thuc vo tinh thn
chin u ca ngi lnh chin trng". Tt nhin, c tinh thn chin u , nhng ngi lnh
phi c mt hu phng tuyt vi nh hu phng min Bc ca chng ta vi s hy sinh thm lng
ca hng triu, hng triu ngi v, ngi m anh hng, trung hu, m ang sut ngy m lo toan
mi vic chng con yn tm nh gic. Qun mt iu ny l c ti. Chng nhng th, s dn n
nhng cch ngh khng ng v mi quan h gia ng v nhn dn. (Nhn dn bit n ng v
ng cng bit n nhn dn, v chnh nhn dn l ci ngun ca mi chin thng).
***
Tr li min Bc, sau mi nm chin trng, thng thng th ngi ta ch mun ngh ngi, thm
th. Sau mt tun v qu thm m qu hng Tin Hi, ti i thm mt s tnh Vit Bc, Nam
H, mt s a phng Thi Bnh, gp g hi chuyn mt s cn b c s nm r tnh hnh
min Bc trong mi nm qua...
V ti nhn ra ngay mt iu l tnh hnh min Bc qua i qua cc ngh quyt c ph bin, t
ging nh nhng iu ti va mt thy, tai nghe, c iu cn khc rt xa. V ti sm i n kt
lun: min Bc ang c nhiu hin tng tiu cc, khng nhng trong x hi, m c trong mt s
cc t chc ng, trong b my chnh quyn.
Ti ginh thi gian nghin cu ngh quyt 22, xin c dc mt s bo co tnh hnh cc mt v ti
suy ngh, tm hiu khng nh thm kt lun ca mnh. Ti m thm suy ngh m cha vi ni vi
ai. Bi trong thi im , ngi ta ang ni nhiu n mt tin tuyn ln anh hng, mt hu phng
ln anh hng, mt min Bc x hi ch ngha u vit, vi nhng nng xut cao trong cng nghip,
nhng cnh ng 5 tn trong nng nghip v vi mt hnh nh c khi qut ni ting: "Ra ng gp
anh hng".
Ch khi no gp mt ngi bn c tht thn thit c nhng ngi cng v cao, ti bc l tm s
v suy ngh ca mnh, th ngay lp tc c s cng hng: ng mi v ch mi thy th thi. Trong
mt s lnh vc cn nghim trng hn nhiu, nhng phi c th gi suy ngh ri mi dm ni. ra
th! Th l cn vn ln hn, ng quan tm hn: l vn dn ch, dn ch trong ng v
trong x hi. Phi chng y l nguyn nhn ca mi nguyn nhn. Ti nh hi Vit Bc, c tc
144
Hi K Trn - Trn
phm "Sa i li lm vic" ca Bc, ti tng kinh ngc v mt nhn nh thin ti:
Nhng ai ni chng ta khng dn ch th chng ta kh chu. Nhng nu chng ta xt cho k th tht
c nh th.
"i vi c quan lnh o, i vi nhng ngi lnh o cc ng vin v cc cn b d c kin
cng khng dm ni, d mun ph bnh cng s, khng dm ph bnh. Thnh th cp trn vi cp
di cch bit nhau. Qun chng vi ng xa ri nhau. Trn th tng ci g cng ti p. Di th
c g khng dm ni ra.
"H khng ni, khng phi v h khng c kin, nhng v h ngh ni ra cp trn cng khng nghe,
khng xt c khi li b tr" l khc."
"H khng dm ni ra th h c trong lng, ri sinh ra ut c, chn nn. Ri sinh ra thi "khng ni
trc mt, ch ni sau lng". Trong ng im ting, ngoi ng nhiu mm", sinh ra thi thm th
thm tht" v nhng thi xu khc..."8[1]
Tc phm ny Bc vit vo nm 1947, tnh n nay l ngt mt na th k nhng vn cn mang tnh
thi s bit bao!
Thin ti H Ch Minh khng nhng th hin nhng quyt sch ln mang tm chin lc m cn
th hin nhng cu ni bnh thng gin d, m sc sng ca n xuyn sut c chiu di lch s.
V nh nm 1945, trong th gi cc ng ch tnh nh (tnh Ngh An) ngy 17-9, Bc khng nh:
Lc lng ton dn l v i hn ht, khng ai chin thng c lc lng ." Mt thng sau, cng
trong nm 1945, ngy 17 thng 10, trong th gi y ban nhn dn cc k, tnh, huyn v lng, Bc li
cn dn:
"Vic g li cho dn ta phi ht sc lm, vic g hi n dn ta phi ht sc trnh. Chng ta phi yu
dn knh dn th dn mi yu ta, knh ta..."
Hn mt na th k tri qua, sau nhng chn ng ca cc s kin lch s trong thi gian gn
y, ta ti thm tha nhng li cnh co ca Bc:
Lc lng ton dn l lc lng v i hn ht. khng ai chin thng c lc lng ." "Chng ta
phi yu dn, knh dn, th dn mi yu knh ta."
Suy ra, nu khng nh th th ngc li. Din bin tnh hnh ng u, tnh hnh Lin x va qua
chng minh rt r nhng d bo ca thin ti H Ch Minh.
***
Ti phi trn tr nhiu m vi mt cu hi: C nn ni hay khng nn ni thc trng x hi min
Bc v nhng nhn nh ca mnh vi cc ng ch lnh o cao cp Liu cc anh c cho mnh l
"hm" khng? Hoc xu hn, cc anh c quy kt mnh thng th ny, th n hay khng?
Ti tin l khng, v ngh cc anh s hiu mnh. c bit l i vi anh Trng Chinh, ngi m ti c
vinh d c lm ngi gip vic t nm 1944, sau khi vt ngc t Sn La v. Do , ti ging
145
Hi K Trn - Trn
nh l "Chnh vn phng" ca Tng B Th, c anh Trng Chinh yu mn, giao nhiu vic quan
trng, v vic no cng hon thnh tt. Chnh ti c chng kin t u s ra i ca bn "
cng vn ha" do anh Trng Chinh son tho. Sau anh Trng Chinh c ti mang "
cng vn ha" sang ph bin cho anh L Quang o, lc by gi l B th thnh y H Ni, ph
trch vn ha cu quc.
Anh o b tr cho ti gp cc vn ngh s trong nhm ti trc tip ph bin bn cng. (Cuc
hp din ra vo ngy mng 2 Tt nm 1945, trong nh anh T Hoi. Ti cn nh l mt cn bung
ti om, c mt ci ging bng g, c mt tm vn k lm bn. Chng ti c m T Hoi kim cho
my ci bnh chng, chm nc mm m n vn rt ngon). y ln u tin ti gp cc nh
vn, nh th m khi cn ngi gh nh trng ti rt ngng m: T Hoi, Nguyn Hng, Nguyn
Huy Tng... Trong lc truyn t ti c gng lm r nhng tng ln m ti tip thu c
qua nhng suy ngh m anh Trng Chinh trao i vi ti trong qu trnh chun b bn cng,
c bit l 3 nguyn tc: Dn tc, khoa hc, i chng... C l bt u t y, t bn cng vn
ha ny v t cuc tip xc u tin vi cc nh vn nh th trong thi k hot ng b mt, m ti
c duyn n vi vn ha vn ngh, duyn n cho n sut i.
Thng 2 nm 1990, c chn trong ban d tho cng lnh i hi VII, ti xut mt s vn
vn ha Vit Nam, vi tn l "Mt phc tho cng lnh vn ha Vit Nam nhng nm 1990". Rt tic
l lc ny anh Trng Chinh va mi i xa. Khng bit nu cn sng anh s nh gi th no v bn
phc tho cng ca ti, ngi hc tr, ngi em ca anh hm nay, c bit l cc im 8 v 9:
im 8: Pht trin nn vn ha ngh thut Vit Nam x hi ch ngha da trn c s quan nim
dng n v bn cht v chc nng thc s ca ngh thut nh mt ting ni bi p lng tri v
o c cho x hi. Thc hin y chnh sch t do sng to v t do ph bnh.
im 9: Ra sc bo tn mi di sn vn ha ca dn tc bao gm c nn vn ha ca tng dn tc t
ngi. Kt hp k tha vn ha c truyn vi giao lu vn ha th gii, lm cho vn ha dn tc
ngy cng dy thm, giu thm.
y chnh l vn m ngh quyt Trung ng 9 kha VII va ri ca ng nng ln thnh mt trong
s 6 quan im ch yu qun trit trong ton ng, ton qun, ton dn tin ti i hi VII... R
rng thc tin cuc sng i vo Ngh Quyt khng cng li c, ch khng nh ta thng ni
a Ngh quyt vo cuc sng.
Vi chnh sch m ca, ko theo s du nhp t cc nn vn ha ngoi lai, c bit l vn ha
phng Ty nu khng gi gn v pht trin nn vn ha dn tc th khng trnh khi nguy c xung
cp o c v nhiu mt. Ngay t thng 2 nm 1990, ti khn thit a vn ny vo cng
lnh, vo cc ngh quyt, nhng khng c coi trng ng mc. K ra nh th l chm. Nm
1995 mi c ngh quyt 9 v 6 quan im ch yu th cng chm hn, nhng ngi ta ni: chm cn
hn khng. Cng ging nh s kin khon h ca Kim Ngc. Tnh y Vnh Phc do Kim Ngc lm b
th ra khon h t thng 9 nm 1966, nhng lin sau b kim im, b cm on. ng
146
Hi K Trn - Trn
cm, nhng dn c lm, nh mt cu ni vui tng c thi lan truyn rng ri: ng c sch, dn c
cch", v dn c thc tin cuc sng ca dn. Nhng mt ng lun lun t cho mnh l sng sut.
Ngh quyt no cng l mt ngun nh sng rc r" m dn phi lm chui mt vic ng th tht l
au lng.
Nh ta bit, mi hn 20 nm sau, 1988, ng mi c Ngh quyt 10 cho php nng dn thc hin
khon h. V nhng g xy ra sau th chng ta bit. Ch hai nm Vit Nam t mt nc
thiu n trin min tr thnh mt nc xut khu go ng hng th 3 th gii. Nhng khi ni n
s kin ny ngi ta ch ni n "s lnh o sng sut ca ng" n Ngh quyt 10, m qun mt
cng lao hng u chnh l nhn dn, l s nng ng nhy bn ca c s, tiu biu l s nng
ng ca ng ch B th tnh y Kim Ngc. S kin ny gy thc mc ko di trong nhn dn
min Bc trc y v lan rng ra c min Nam sau ngy gii phng. Th bnh tnh nhn li m xem,
nu cc nm 89, 90, 91 c tip tc ci cnh hng nghn ngi i kht, rch ri t cc min qu
Thanh Ha, Ngh An ko tng on di ra H Ni nh cc nm 1977 th tnh hnh s ra sao?
Vn lng thc khng ch cng thng min Bc m c min Nam, va la ca ng Dng,
t thi Php xut cng go, ch sau gii phng min Nam t lu, dn Si Gn phi n bo bo v
cng n cm n m nh ng bo min Bc. Nguyn nhn ch yu l chng ta sm p t m
hnh hp tc x vo nng thn min Nam, khin ngi nng dn ti hoa ca ng bng sng Cu
Long kh c th pht huy c tnh tch cc nng ng vn c ca mnh m phi "noi gng nng
dn min Bc i lm theo kng", "cy chay, cy gi, ba chi cho xong vic v sm, mc d c
ni thu hoch ch c 3 lng thc mt u ngi. V kt qu tt nhin l i, i t min Bc i vo,
i lan trn khp nc. Tht l au lng khi mt t nc nng dn th cn c, sng to, t ai th
mu m ph nhiu m phi lin tc nhp khu go. C th ni s kin khon h l mt trong nhng
s kin in hnh nht li du n kh m trong s lnh o ca chng ta. Chng ta ng qun
mt li dy ca Bc H:
"Mt ng m giu gim khuyt im ca mnh l mt ng hng. Mt ng c gan tha nhn
khuyt im ca mnh, vch r v u m c khuyt im , xt r hon cnh sinh ra khuyt im
, nh th mi l mt ng tin b, mnh dn, chc chn, chn chnh..."9[2] Ti tm c li nhng
trang ny trong cun "Sa i li lm vic". c i, c li, cng c cng thy Bc H tht v di.
Ngi nh thu hiu mi l trn i, hiu hin t i v on bit c tng lai. Nu nh ta khng bit
nhng dng ny Bc vit t nm 1947 c ng l Bc ang ni vi chng ta hm nay. Ti cm thy
nhng dng ch ca Bc nh nhng cp mt ang nhn thng vo ti v nghim khc hi: "Anh vo
ng t hi b mt, tri qua hai cuc khng chin, ng trc ci cht, trc k th anh khng
s, liu anh c dm ni ra nhng iu anh nhn thy khng?
Nhng li dy ca Bc H nh khuyn khch ti, v ti h quyt tm s vit nhng iu ti ang suy
147
Hi K Trn - Trn
ngh ln B Chnh Tr bng hnh thc mt l th cc anh tham kho. Ti s vit mt cch chn
tht, thng thn, vi tt c tinh thn trch nhim ca mt ng vin cng sn.
Thng 3 nm 1974, ti nhn qun hm Trung tng. Nh vy l t ngy nhn qun hm Thiu
tng n ngy nhn qun hm Trung tng, thi gian ko di 16 nm. i vi ti l mt ngy
vui ng ghi nh. Bi ra i lm cch mng, ngay t u b t y, tra tn, ti v nhng ngi cng
la vi ti, c ai ngh l mai sau s tr thnh tng lnh hoc ng ny, ng n. nh quc
phong kin, ginh c lp hon ton cho T quc, a t nc i ln ch ngha cng sn, cng
nhn lm ch nh my, nng dn lm ch rung ng, mi ngi u bnh ng, m no, hnh phc...
l l tng cao p tng theo ti sut chng ng hnh qun nh gic 30 nm qua. By gi
c nhn qun hm Trung tng, i vi ti l mt vinh d ln. y l iu ti t khi ngh n.
Cng nhn qun hm t ny vi ti c cc ng ch L Trng Tn, m Quang Trung B t lnh
i on 312 c, cc ng ch Trn Vn Tr, L c Anh... B t lnh B2 v nhiu ng ch khc
cng t phong qun hm nm 1958. C nhng ng ch tin b vt bc nh ng ch L c
Anh, ng S Nguyn... Nm 1958 ch mi c phong Thng t, i t, nay u nhn qun hm
Trung tng. Ti chc mng tt c. iu ny ni ln s ln mnh vt bc ca Qun i ta.
Ti ang suy ngh v bc th gi B Chnh tr th c tin Vn phng Trung ng cho bit, Ban b
th b tr cho ti i tham quan Cng ha dn ch c mt thi gian. Ti ngh cng l mt dp tt
c tm nhn bao qut hn, gip cho nhng ni dung ti trnh by c thm nhng cn c khoa hc.
Rt may mn l nhng iu tai nghe mt thy Cng ha dn ch c cng thi thc ti vit th
cho B Chnh tr. Nhng vn nung nu trong ti t ngy ra Bc cng thm chn mi. Khng vit
c, cha vit c, lng d c khng yn cht no. m no nm cng suy ngh c m hu nh
thc sut, bt cht ny ra g mi li vi vng tr dy ghi chp, s sng ra li qun mt. C nh th
rng r hn mt thng tri ti mi vit xong bc th 14 trang. Ti khng gi B Chnh tr, s nh
th n to tt qu. Cn nhc mi ti ch gi cc anh L Dun, Trng Chinh, L c Th, va
mang tnh cht chung, gi cho cc anh y tc l gi cho B Chnh tr ri, nhng cng va mang tnh
cht c nhn, thn tnh bc l nhng suy ngh ca mnh nh li tm s ca mt a em i vi cc
anh ln...
Rt may l ti cn gi c bc th cho n ngy hm nay. Do , cho trung thc, khch quan,
c tnh lch s, ti xin chp ra nguyn vn bc th y. Mc du hin nay tnh hnh chung khc
trc nhiu, ng ta qua 4 ln i hi, ti l i hi VIII. Nhng suy ngh ca mnh cch y hn
20 nm khng trnh khi nhng u tr, ngy th nhng ti khng s mi ngi ci ch, bi ti tin
tm lng chn tht ca mnh, m chn tht chnh l mt trong nhng tiu chun ca ci p. Ti
khng c tham vng g trong bc th ny. C chng l s mong mun chy bng ca mt ngi lnh
t chin trng tr v, lm sao cho t nc ngy cng pht trin, di sng nhn dn ngy cng
148
Hi K Trn - Trn
c nng cao, ng ta ngy cng trong sch, chnh quyn ta ngy cng vng mnh...
Knh gi: Anh Ba, anh Nm, anh Su10[3]
Va qua trong my thng, ti c c Ngh quyt 22, nghe bo co mt s tnh hnh, i thm cc
tnh Min Bc Nam H, Thi Bnh, c nghe chuyn c th ca mt s cn b k c mun phn
nh cc kha cnh ca tnh hnh. Ti c Trung ng cho i thm nc Cng ha Dn ch c, lc
v ti qua Moscow vi ngy, Bc Kinh vi ngy.
Qua tt c c cc s quan st, thy v nghe c ti cha ch i su nghin cu c h thng
c mt vn no nhng tng hp nhng iu thy v nghe c, ti c mt s cm gic, n
tng. Ti khng mun ch i m ti mun bo co vi cc anh nhng cm gic, n tng l c ti
cht suy ngh s b vi cc anh. Ti khng c tham vng t mt kin to tt no. V ti chc B
Chnh tr nm tnh hnh v suy ngh rt nhiu c nghe nhiu kin, c nhiu d n.
Ti ch mun cc anh thy thm mt s kha cnh, c tc dng lm phong ph thm cho s suy
ngh, ni cch khc l ti cng nu ln nhng thc mc, nhng mong mi, nhng cu hi cc anh
suy ngh gii p trong lc cc anh cng ang gii p nhng vn t ra.
I
min Bc ang c nhiu hin tng tiu cc trong x hi v c trong cc t chc ng, trong b
my chnh quyn. V nhng hin tng tiu cc trong t chc ng v chnh quyn tc ng nhiu
trong x hi. iu ai cng thy. Th nhng vn l ti sao n li bin chuyn chm chp? S
bin chuyn chm chp ny to nn mt tnh trng gim st lng tin trong cn b, trong ng vin,
trong nhn dn v ng lo ngi hn c trong thanh nin. Ti gp mt s thanh nin, h ni thc
lng H tin v h phc vo lch s ng, lch s dn tc. Nhng ng trc hin ti v tng lai h
gim st lng tin
Gim lng tin vo nhng mc tiu c th ca cc s nghip, gim lng tin vo l tng, vo ng
li.
Nhng hin tng tiu cc ca x hi (v trong ng trong chnh quyn) lm vn c s trong sng
v p ca nhng l tng, u c nhng lng say m hng hi c tnh cht lng mn cch
mng, to nn mt trit l "sng tiu cc to nn "mt th lc x hi bao vy v x y nhng tm
hn trung thc.
Tnh trng trn c nhng nguyn nhn v khuyt im l s km ci trong s lnh o qun l x
hi. Nhng c phi n cn ang phn nh mt ci mu thun gay gt gia nhng nhu cu ngy cng
cao do c kch thch bi s pht trin vn ha v tnh hnh pht trin ca th gii vi s thiu thn
ca c s Vt Cht ca ta? Tc l mu thun gia quan h sn xut pht trin nhanh m sc sn
xut khng theo kp. C phi mt mt ta phi khc phc tnh trng qun l km v ng thi phi tm
cch nhanh chng nng cao c s vt cht ca ta ln khng?
149
Hi K Trn - Trn
V mt qun l c nhiu vn nhng hnh nh ta ang c nhng hin tng:

- ra nhiu t chc qu lm cho b my ngy cng nng n cng knh m li vng vu ln nhau?
- nhiu t chc m t lut php. t iu l quy nh c th r rng, bt buc chc trch, buc
mi ngi phi t gic tn trng.
- T chc thiu n nh, thay i lun tnh trng biu hin mt vi hin tng c th.
- K lut lao ng lng lo.
- Ty tin, ra tnh trng m ta gi l "ca quyn", bt c mt nhn vin nh no cng "sng tc ra
nhng quy tc c th ca mnh, gy rt nhiu chm tr rc ri trong cng vic.
- M h, trng rng, khng c th, v d v lut l giao thng: rt t nhng bin c k hiu lut l c
th m nhiu khu hiu v vn:
"Cm bp ci inh i".
"Cm phng nhanh vt u.
"An ton l bn, tai nn l th".
Th no l ci inh i v khng inh i. Th no l phng
nhanh? Trong khi c nhng k hiu cm ci, cm vt, hn ch tc c tnh cht quy c quc
t ri?
Nhiu cng vic cha c ni dung, quy tc c th c nhiu t chc, nhiu hi ng nn c th ni
hu danh v thc.
Nhiu ph phn, m t pht nghim, thng pht khen ch, khng dt khot, khng r rng. i ng
vt cht ngi c cng ln ln vi trao quyn chc cho nhng ngi khng c nng lc.
i ng v hu", v hu v cng tc lao ng chc quyn x hi li vn l "vai v trong ng th c
hp l hay khng?
- Bo ch thng phn nh khng thc cht tnh trng thc t nht l ca cc sinh hot on th (v
ng ch hn l on thanh nin v i Thiu nin tin phong).
Theo ti thy cn phi xc nh v tun th nghim ngt nhng nguyn tc, v d:
- Khi no c ni dung nhim v c th xc nh c cc quy tc quyn hn quan h, c iu l c
th v hot ng c th hy nn t chc.
- Phi lm th no c mt s tp trung c hiu lc trong tng b phn v trong ci ton th trnh
tnh trng:
- ng li, ngh quyt hay nhng t chc thc hin (k hoch, chng trnh) d.
- Ch trng cp trn gii quyt nhanh linh hot d dng, nhg chuyn xung n b my l c
dng dai ko di, thm ch khng gii quyt c. Cn phn bit "c vn, nghin cu vi ch o
thc hin.
Trc mt ti ngh khng bit c nn gii quyt gp, chn chnh my mt bng lut php c hiu lc.
Lut php v trt t x hi cng c tr an v cng c quan h sn xut.
- Trng tr tht nng nhng k da vo chc quyn lm giu v nhng k bt k ng c g xm
150
Hi K Trn - Trn
phm n t do thn th danh d v ti sn ca ngi khc mt cch bt hp php.

- To nhng iu quy ch c tnh cht ph cp thng xuyn cc ni cng cng v c lc lng
qun chng tham gia tch cc xy dng.
Nghim ngt ban hnh v t chc thc hin, chn chnh cc phng tin duy tr tt lut giao
thng.
Ti thc mc trong lch s, c nhng lc nhng tn c ti c th bin chuyn tnh hnh x hi trong
mt thi gian ngn.
- Naplon trong my thng chuyn mt i qun hp thnh mt i qun thin chin.
- Hitler trong my nm chun b nc c i vo mt cuc chin tranh ln.
- Pierre nht ca Nga cng bin chuyn nc Nga lc hu trong vng mt s nm.
Tt nhin ta khng bt chc bn pht xt c ti. Nhng ta phi suy ngh xem b quyt ca chng
ch no, m c th nhanh chng thay i tnh hnh mt x hi?
Thng thng l thng pht tht nghim khc, c nhiu v thng pht in hnh c truyn
tng, c nhng bin php mnh, va c tnh c v va c tinh cnh co, to thnh mt sc mnh "x
hi".
c hu qu ca cc ch Bismach, Friederich, Hitler cn li phn tch cc l tnh k lut rt cao
trong nhn dn c. l mt s tht khch quan ta phi tha nhn.
Cho nn ta cn c nhng lut php, nhng b lut v nhng lc lng c hiu qu thi hnh nhng
iu lut .
l cc c quan thanh tra kim sot, l cc lc lng Cng on, Thanh nin, Thiu nin v c
Ph n.
Mun cho tht c hiu lc, phi l mt thanh ng nghim tc v c th "cng khai". Hin ta ang c
cuc hc tp vn ng c tnh cht thanh ng y! Nhng ti cm thy cha liu lng. Cn tp
trung:
- a ra khi ng: nhng ngi li bing, nhng ngi li dng chc quyn n cp lm giu,
mc ngoc vi gian phi. Nhng ngi ht kh nng lnh o.
- Cn c danh hiu "Cu ng vin cho nhng ai khng c khuyt im nhng ht kh nng cng
tc v lnh o, v hu... c i ng m khng cn giao chc quyn, khng cn tham gia sinh
hot lnh o gim bt cht trong cc t chc ng.
Nn thc hin ch th ng vin. Cn c cuc vn ng tng t trong on thanh nin v cng
nn c vn ng pht huy i th on vin vi nhng ni dung c tc ng tch cc thc y cc
yu t tch cc.
Tt nhin c hng lot vic phi lm nhng ti "cm thy cn tp trung c trng im, tp trung v
bin php mnh thc hin mt s kin quyt nghim tc v c hiu lc, c tc dng c v nhn
dn, cng c lng tin, nhm bin chuyn nhanh chng tnh hnh trong thi gian ngn. Phi c nhng
vic lm c tc ng mnh m, si ni v tinh thn v c v nhng yu tch cc va ngn chn trn
151
Hi K Trn - Trn
p mnh m nhng yu t tiu cc. Nhng d sao cng l mt mt c tnh cht "thng tng
kin trc. Cn vn c ngha c bn "h tng c s" l vn xy dng kinh t, vn to c
s vt cht.
Ti xin c my kin nh sau:
II
V vn ny ti khng dm c nhng kin g nhiu. V tht ra l rt dt, li xa cc cng vic xy
dng ch ngha x hi hng mi nm nay. Nhng cng c nhng cm gic v n tng mun trnh
by vi cc anh.
i tham quan nc c, ch i chi c tnh cht du lch, ch yu l quan st v c vi ti liu gii
thiu n gin. Nhng qua h thng ng x qua c s cc th x, th trn, thnh ph h c v
ang xy dng, qua cc di tch lch s v vn ha v c v cng nghip ca h th ti c n tng
tng i r rng v ci gi l:
Xy dng ch ngha x hi sau khi nh chnh quyn ca t bn ch ngha v xy dng x hi
khng qua giai on t bn ch ngha.
N c hng lot vn v quy lut t ra. Nhng quy lut c bn l nhng g. V nhng quy lut ca
cng vic xy dng x hi ch ngha l nhng g.
C l khi ng ta t vn "Bc i ban u c l pht biu trin ln mt quy lut ri chng?
Nu ch ngha t bn c mt thi k tch ly t bn, ht sc tn khc m cng di lu mi c ca ci
vt cht pht trin v mi c nhng c s vt cht, nhng vn t chc, v k lut k thut cho
t bn ch ngha pht trin v nhng ci li l nhng vn ht sc quan trng to iu kin cho
vic xy dng x hi ch ngha sau ny, th ch ngha x hi vi nhng yu cu v phn phi ca n
r ang i hi mt c s vt cht th no y.
C phi ni dung ca bc i ban u l to mt c s vt cht ti thiu, lm cho s pht trin
x hi ch ngha khng? V yu cu ca ci c s vt cht ti thiu y l g?
V d ly con s v yu cu in u ngi v thp u ngi th con s: 1500 kW/gi u
ngi/nm v 100 kg gang thp u ngi l con s yu cu ti thiu hp l chng?
Ch ngha t bn to c s vt cht bng tch ly t bn tn khc. Vy ch ngha x hi khng qua
t bn ch ngha phi to c s vt cht bng g? C l c bn bng tch ly lao ng tp th.
Th nhng c im c bn v cng l iu kin tin quyt ct t cho cc nc thuc a tin ln x

hi ch ngha l c phe x hi ch ngha, c Lin X. Ngoi ra cn c th gii th ba, c cch mng
khoa hc k thut th gii. V ring Vit Nam mnh li c hai min, nhim v gii phng dn tc v
dn ch nhn dn cha hon ton xong. Tc ng ca ch ngha thc dn mi v kinh t min Nam
th no ta nh gi cha r (s pht biu phn sau). Vy th ta lm g?
Yu cu gay gt l trong mt s nm ta phi lm nhng vic m t bn ch ngha lm hng my trm
nm. Ta lm th no v khai thc c im ca thi i ra sao? Ti cng thy r Trung ng ta ang
152
Hi K Trn - Trn
t vn nh vy:
- Da vo phe x hi ch ngha.
- Khai thc cch mng khoa hc k thut.
- Li dng c tham vng ca nhng nc t bn tng i tin b hoc c nhng bn t bn
quc m tm thi cha phi l k th trc tip.
Nhng qua nhng ti liu ti c c v bo co ti c nghe. Ti c "Cm gic ta cha tht
mnh bo tp trung v dt khot, linh hot.
1 Cn nhiu lng tng trong vic xc nh quy lut ca kinh t x hi ch ngha.
V d: Quy lut ca Stalin pht biu th c phi y l quy lut, hay y l yu cu ca ch ngha x
hi.
Li v d v quy lut gi tr th trn thc t th trng th gii ch ngha t bn dng gi tr s dng
lm phng tin thu li nhun, th gi tr s dng hng ha ca t bn li c pht trin tin b,
cn ta gi tr s dng l mc ch trc tip ca sn xut th gi tr s dng hng ha li khng cao,
ring Vit Nam th c theo "quy lut" tht li trc tt sau xu? l hin tng g?
Ring ti cn thy lng tng nhiu trong vic nhn thc nhng ci gi l quy lut ny. C iu r rng
l tnh u vit ca ch x hi ch ngha ch c th pht huy nhiu, pht huy y khi no ta c
mt nn cng nghip kh. Hin nay ta va phi to c s vt cht cho nn cng nghip va phi
rn luyn con ngi v t chc x hi ch ngha cho ph hp vi nn cng nghip
C s vt cht ca ch ngha t bn n buc con ngi phi sng cho ph hp v n cun t chc
x hi phi ph hp vi c s vt cht pht trin ca n. Nhng ch ngha x hi ta li chun b cho
con ngi v t chc x hi y mnh cng nghip ha v c l cng l nhim v ca v sn
chuyn chnh chng? By gi yu cu cp bch c nn t vn ta cn phi c nhng chnh sch
ht sc to bo nh kiu Lnin nh ra "Chnh sch kinh t mi, sau khi kt thc ni chin Nga vi
mt nn kinh t x xc tiu iu khng?
Ti ni "nh kiu ngha l vi mt tinh thn mnh dn to bo v dt khot nh vy, ch khng phi
theo ni dung ca Lnin lc , v iu kin lch s khc nhau hn. V d nh th ny: Ta pht huy
ht mc ci u th v ti nguyn phong ph ca ta, c nhng chnh sch to bo mnh dn thu ht
s u t ca cc nc anh em ch yu l cc nc c k thut cao m li cn n ti nguyn ca
ta. Thu ht mnh dn u t ca cc nc t bn ch ngha cha phi th ch (nh Thy in,
Php, Nht). C th ta chu thit i mt t k c nhng th qu gi, k c mt s mt v lu di.
Nhng ta tp trung gii quyt my yu cu ct t ca ta t cho bng c trong mt thi gian
ngn, coi nh ta phi bn ti nguyn qu i t c nhng yu cu c bn trc mt l nhng
yu cu c bn nn tng cho lu di. Ch nu ci g ta cng mun gi c va c nhp nhng th e
rng c khi thit (ch khng n ni mt) c ch ln chi. Ti c nhng suy ngh i khi nh th ny.
Ta cn ht sc tp trung vo in, thp, v du (Ti cha r ngha ca ci "c kh l then cht"
lm) bng cch cho cc nc u t vo ng ra lm, ta gi vng ch quyn v chnh tr v kinh t,
153
Hi K Trn - Trn
lm sao sau mt thi gian h c li n mc no th ci tr li hon ton thuc (ta) v ta. V d

nh du c th trao hn cho Nht Bn lm ci g vi nhng iu kin no v ng thi i
Nht phi gii quyt gip ta nhng mt khc. Cn nhng ci khc lm nh i. V d nc anh em
no cn ng, than... th mi anh em em k thut phng tin v nhn vin n xy dng c s
khai thc v khai thc i nhng i li, anh em lm cho ti cc c s khai thc v ch bin qung st,
c thp, cc c s nhit in, thy in... vi yu cu ta t c mc tiu ca ta, bn c li c li
(v tt nhin v ch : ng, apatit, titan... ta chu thit). Sau mt thi gian bn c li ri th tt c
vn l ca ta. Ta cn c thm Crom, ch, km thm ch c ci th "t nng qu gi ti ngh ta vn c
th i. Lm nh vy ti tng tng quang cnh l t cc bn mang xe c phng tin vt liu xy
dng, xy dng nn nhng c s hin i trn t nc ta, c th thu ht c cng nhn ta, hun
luyn cho cng nhn ta. Sau 10, 15, 20 nm th nhng th l ca ta v trc mt th cng l lm
thay i quang cnh ca t nc ta ngay.
Ta tp trung tr lc, ti lc lo nhng ci khc. Khng s b xm phm ch quyn, ta c tp trung
vo nhng yu cu ch yu ca ta. Ta dm hy sinh c nhng th x, thnh ph gi gn c lp, th
ta cng c th chu thit i mt s ti nguyn mau chng xy dng t nc.
***
Li mt suy ngh na v ta khai thc li thin nhin ca ta.
V d: ta mi nc no gii v t chc du lch (ti thy CHDC c cng kh gii v ci ny) ta trao
cho t chc du lch Vnh H Long, rng Cc Phng. H xy dng t chc khch sn v h thu
tin ta ch ly mt t l thu cho h thu li v thu vn ca h. Sau my chc nm ta cng s thu hi
c nhin vic ny phc tp v cng khng bit c nc no h thch th khng? V d ta dng hnh
thc kt ngha gia cc tnh ca hai nc, ta a cng nhn ca ta sang h. V d a sang vi thi
gian 10, 15, 20 nm vi nhng iu kin:
- H phi thi gian hun luyn 2, 3 nm.
- S ngi a sang c t l nam, n l ngi yu (thng binh cn khe) ngi ln tui...
- C nhng quy ch i li trong thi gian lm vic.
- Quy ch i vi nhng gia nh lp trong thi gian (vic hc tp ca cc chu...)
Ti khng bit vn no c lin quan g n quc th khng? V ng l gia cc nc x hi ch
ngha cha bao gi c vn nh th ny. Nhng nu ta khng cu n, c th a sang trn di
1, 2 triu ngi th ta pht huy c lc lng ta, ta tch ly vn, ngi, k thut cho ta sau ny.
To cng n vic lm c cho s ngi cng ng ca ta.
y c th l mt ngh ngy th, nhng ring ch quan vi cch suy ngh ca ti, ti cng thy thit
thc v c th l mt hnh thc rt mi m, rt mi m ca s hp tc gia cc nc x hi ch
ngha chng?
***
Ti c tng tng th ny. Hin nay mt s nc x hi ch ngha anh em kh c v gip ta nh
154
Hi K Trn - Trn
Cuba c, m Cuba cng li ngho v nc nh. Cch gip l "hai bn cng c li m bn bn

c li th bn ta l phi thit.
Nhng nu thu ht c u t ca bn vo th c th to nn nhiu ci li khc cho ta. V d nu
cng mt lc c hng chc, vi chc cng trng ln ca bn trin khai th ring nhng vic bn phi
lm ng, em vt liu vo xy dng cng l tng thm ca ci cho ta.
Nu trong vng 5, 7 nm ta a sc in ca ta ln 10 t kW-gi v sau 10, 15 nm ta c c ly 50,
60 t kW-gi th mi c. Trc mt phi xy dng tht nhiu in chy than v du, trong khi
ta lm cc cng trnh thy in v chy nguyn t. Nu khng c cch tp trung rt ln th khng c
cch no gii quyt.
Ti khng bit hin nay mi nm mnh phi nhp bao nhiu st thp nhng nu trong vng 3, 5 nm
mnh c st thp khng phi nhp. Sau li c th pht trin thm vic xy dng v y mnh ch
to my th ta mi c thc y cc vic khc, nu ni c kh l then cht m khng c st thp
th c v gay go.
Vic xy dng c bn hin nay ang pht trin rng khp m thiu st thp cng gay go. Ngoi ra c
th thu xp i th no thu ht c vic ch to phn bn v pht trin cng nghip ha. Ti
ngh rng khi ta c in v thp n mt mc no l ta c th pht trin ton din sang cc
ngnh khc v lc y c th c c th pht tin nhanh chng c.
Trn y l ni v nhng vn c lin quan n nhng chnh sch ln c mt tinh thn to bo v
dt khot nhm c cch nhanh chng y mnh mi mt khai thc v to ra nhng c s vt cht
cn thit ca thi k bc i ban u v ti c th quan nim bc i ban u c th bao gm mt
k hoch 5, 7 nm hoc hai k hoch ngn hn.
Mt khc cn c mt chnh sch c th s dng quy lut, quy lut gi tr, kt hp vi ng vin
tinh thn lm ch ca nhn dn nng cao cht lng sn phm nh:
- Chnh sch khen thng rng ri v k lut nghim ngt i vi cc hp tc x gia cng.
- Chnh sch thng pht rng ri nghim minh vi cc x nghip quc doanh.
- Chnh sch thu thp kin ngi s dng (kiu trng cu kin) thng xuyn cn c vo m
xc nh vic khen thng v k lut.
Ni chung, trong b my qun l v iu khin vic sn xut cng nh trong b my chnh quyn ca
ta, vic thng v pht c v cn qu t. Nn c nhng quy nh v mt ny v c mt thi gian thi
hnh rt kin quyt dt khot. Di chnh quyn v sn chuyn chnh phi quan nim thng pht l
mt bin php gio dc quan trng, s thng pht nghim tng thm tinh thn t gic ca nhn
dn, cn b. nc cng ha dn ch c, mi ngi u chp hnh kh nghim tc cc quy nh
v trt t v sinh cng cng v giao thng, trong c mt tm l r rt l ngi cng an pht, ng
thi vi thc l cn tn trng t do ngi khc. Thng pht r rt v quyt lit mi l cch gio
dc tinh thn trch nhim, c hiu lc nht, mi gp phn ht sc quan trng loi dn hin tng tr
tr, ty tin, lm n l m, ng nh. l bin php quan trng nht nng cao k lut lao ng
155
Hi K Trn - Trn
v t nng cao nng xut lao ng.

C bin php thng pht, mi khi thng v pht c km vi cu nhc nh th s c hiu lc hn
100 ln vic c hp sut tun, hp ht ti liu n n ti liu kia. Ti quan nim gio dc khng phi
ch l ln lp hc tp v c l cng khng phi l ch yu l ln lp v hc tp.
Mun to nn mt tp qun x hi, mt t tng x hi th phi to hnh ng quen thuc thng
xuyn hng ngy, v mun th phi c quy tc c th v nhng quy tc ai vi phm nht nh phi
trng pht.
Mi ngi i tu ha ht sc "t gic" ng gi n ga khi lu chy (m khng cn ai gio dc mc
ch ngha c) l v khng n ng gi th b "s trng pht au n ngay: l tu.
Phi lm cho b my x hi chy mt cch quyt lit, lnh lng nh on tu ha chy vy, buc mi
ngi phi ng gi ra ga..
Ti cm thy y cng l s mong mun ca a s ng vin, cn b, thanh nin v nhn dn ti
gp. H cng mun ti phn nh nhiu tnh hnh c th vi B chnh tr vi nh B chnh tr nm
tnh hnh nhiu hn.
Tuy cc anh thy c nhng tnh hnh c bn, nhng hin nay mi ngi trung thc u nng
lng mong n mt ci g i mi, chuyn bin g mnh m, loi tr mau chng c mt s mt tiu
cc trong x hi, a s nghip cch mng tin ln. Ti cng mun qua nhng kin trn y m
phn nh vi cc anh mt cch nh vy.
Chn Vinh
Ti khng hiu l th tm huyt ca ti c n cc anh khng v nu n c th cc anh c b t
th gi ra c v suy ngh iu g khng. Nhng ti ch i v ch i. May sao sau lung
gi i mi t Lin x ti.
ng ta, ng u l Tng b th Trng Chinh, nhanh chng tip nhn mt cch sng to, vi
quyt tm ln "i mi hay l cht", vc dy mt t nc hu nh ang lao xung dc khng
phanh...
Thc ra nhng vn ca i mi c nhiu cn b, ng vin, cc nh tr thc, khoa hc trong
nc pht biu ni ny ni n, bng cc hnh thc khc nhau, nhng dng nh nhiu ng ch vn
cn e ngi. y l mt cn bnh cc k nguy him, l nguyn nhn ca nhiu sai lm c lp i lp
li, v tic thay, vn cn tn ti cho n hm nay...
Nh nm 1946, khi chnh quyn non tr mi thnh lp, ti ba nh Bc m vn ku gi tm ngi ti

c trong thin h gip nc. Bo Cu quc ngy 20-11-1964 ng thng co ca Ch tch
H Ch Minh, vi nhan : Tm ngi ti c.
Thng co vit:
"Nc nh cn phi kin thit kin thit cn phi c nhn ti. Trong s 20 triu ng bo chc khng
thiu ngi c ti c.
156
Hi K Trn - Trn
E v chnh ph nghe khng n, thy khng khp, n ni nhng bc ti c khng th xut thn.
Khuyt im ti xin tha nhn. Nay mun sa i iu , v trng dng nhng k hin nng, cc
ia phng phi lp tc iu tra ni no c ngi ti c, c th lm c nhng vic ch nc li
dn th phi bo co ngay cho chnh ph Bo co phi ni r: Tn tui, ngh nghip, ti nng,
nguyn vng v ch ca ngi .
Hn trong mt thng, cc c quan ia phng phi bo cho y .
Ch tch Chnh ph Vit Nam
H Ch Minh11[4]
Bc H th nh th, cn chng ta ngy nay th sao? Hn lc no ht, mun cho cng cuc i mi
hin nay ginh c thng li, ta cn nh v thc hin ng nhng li dy qu bu ca Bc H:
"C nhiu ng ch c bnh t tn, t i, khinh r ngi ta, khng mun bit, mun hc nhng u
im ca ngi khc... H qun rng, ch on kt trong ng, cch mng cng khng thnh cng
c, cn phi on kt nhn dn c nc. H qun rng, so vi nhn dn th s ng vin ch l ti
thiu... Nu khng c nhn dn gip sc th ng khng lm c vic g ht.
"V vy ta cn phi hp tc vi nhng ngi ngoi ng. Ta khng c khinh r h, ch bai h. Ta
phi lin lc mt thit vi dn chng, xa ri dn chng l c c, c c th nht nh tht bi. "Cng
v bnh hp hi m khng bit dng nhn ti, vic g cng m ly ht, m ly d nhin l lm khng
ni. "Cng v bnh hp hi m khng bit cch x tr khn kho vi cc hng ng bo (nh tn
gio, quc dn thiu s anh em tri thc, cc quan li c...) "T nay, mi cn b, ng vin phi kin
quyt cha ci bnh hp hi thc hin chnh sch i on kt. "Bnh ch quan, bnh ch k,
bnh hp hi... mi chng bnh l mt k ch. Mi k ch bn trong l mt bn ng minh ca k
ch bn ngoi. ch bn ngoi khng ng s, ch bn trong ng s hn, v n ph hoi t bn
trong ph ra12[5]
Chng 2 Tp 2
i hi IV ca ng din ra sun s, tng bng nh l mt i hi mng cng. Nhng trng v tay
di nh nhng t sng lin tc vang ln trong hi trng Ba nh. Hn 1 nghn i biu t khp cc
a phng, cc chin trng t hi v y, tay bt mt mng. Nhng cuc gp g cm ng,
nhng vng tay m nhau thn thit. Nt mt ai ny rng ngi mt nim vui, phi phi t ho. Khng
vui sao c, khng t ho sao c, bi y chnh l ngy hi ca nhng ngi chin thng. Di
chc thing ling ca Bc H: "Dn tc ta s c vinh d l mt dn tc nh m anh dng nh
thng hai quc to l Php v M" c thc hin. y l chin cng chung c ton dn tc
157
Hi K Trn - Trn
nhng lc lng tin phong i u, va dn ng ch li, va xng pha trn mc chnh l nhng
ngi cng sn m tiu biu l nhng i biu ang c mt trong i hi ng ton quc ln th IV
hm nay.
i vi ti, nhng ngy i hi thc s l nhng ngy vui Khng kh tng bng ca i hi, nhng
cuc gp g thn tnh vi bn b, ng ch. C ngi t in Bin Ph nay mi gp li tnh ra
hn 20 nam, c ngi sut 16 nm t i hi ng ln th III. c bit l cc ng ch 321 : L
Trng Tn, m Quang Trung, Hong Cm... Nhng tng lnh tng xng pha trm trn, gp nhau
ng y on i biu Qun i trong i hi vi t th hin ngang, qun phc ma ng
thng np, trn ngc lp lnh hun chng, to nn v p ho hng cho i hi vi y ngha
l mt i hi ca nhng ngi chin thng.
Trc i hi, ti c vit mt bi ty bt vi ta : "S nghip v vang ca nhiu th h" ni ln
nhng suy ngh ca mnh trc chin thng v i ca dn tc. Nhn ang ni v i hi IV, ti mun
trch vo y mt s on C th ni y l nhng suy ngh bc u ca ti v thi k mi ca dn
tc.
Ma xun 1975 n v qua i li trong lch s ca Vit Nam v ca th gii mt mc son chi li:
Vit Nam, mt thng li trn vn ca c lp, t do, th gii, mt thng li ca chnh ngha v
nhn phm. Ngy thng c qua i, nhng ngha ca thng li ma xun 1975 c cn vang mi,
vang xa mi... Nhng nhim v mi, tnh hnh mi, nhng vn mi c t ta dn dp ti tp,
nhng ngha ca thng li vn c nh nh sng lp lnh, chi la ngy cng rc r.
Lch s sang trang. T sau ma xun 1975, ton b cuc sng ca mi ngi dn Vit Nam u
gp mt s o ln sung sng: b li sau mt cuc sng ca tin phng ln, hu phng ln v
bc vo mt cuc sng ha bnh vng chc trong c lp, t do, c nc sum hp mt nh, giang
sn lin mt gii. t nc chuyn mnh vo mt thi k lch s mi.
Thi gian c qua i. C nhng s vic qun i, nhng c nhng s vic cn nhc mi, cng
nhc, s vic cng ln ln mi. Ta qun i nhng hn th, nhng au st, nhng kh nhc. Ta nhc
mi nhng chin cng, nhng ng gp, nhng hy sinh v nhng yu thng. Thi gian c i,
nhng nhng cm xc, nhng tnh cm, nhng suy t c ln ln mi, di mi ra v dy dn mi ln,
phong ph mi ln.
Nhng git nc mt tc ti trc y ch ri d dt di bi da nc, trong hm b mt, nay n
s ri trc lng Bc v long lanh di nh nng ca khong tri Ba nh lng lng. Nhng nim vui
sng trc y thng tc nghn tng ni hoc ch bng n vi vng, th nay c th trn ngp
khp khng gian t nc, khp c H Ni, ng thi ngp c Si Gn, dt do sng Hng, ng
thi rn r khp Cu Long...
Nhng xum hp trc y ngn ngi, bt ng hoc ch gin tip qua nhng t giy mng, th nay
c hn trc, c th hin trong nhng vng tay, nhng bng hoa, nhng k vt, nhng bui
lin hoan v nhng cuc k l tm tnh v tn, nhc i nhc li nhiu ln v nhng d kin tng lai.
158
Hi K Trn - Trn
Bao nhiu vic cp bch t ra: no cng n vic lm cho hng triu ngi, no nhng hu qu
au n v bn thu ca bn xm lc li trong mi gia nh, mi tm hn con ngi, no ci to
nhng np sng, nhng np suy ngh khng ph hp na, no t chc li mi vic theo quy m nh
nc, no nhng nhu cu cp bch: sch hc, cm n, vi mc, ci t, phn bn, ging m nguyn
liu cho nhng cng trnh cp bch...
Nhng li cn phi ngh cc bc i cho 10 nm, 20 nm, cho 50 nm, cho 100 nm, bc i ca
t nc, ca nn kinh t, ca nhng con ngi, nhng th h. Mun tnh c bc i , mun
gi vng non sng t nc, li phi cn xem li t nc ta hn 4000 nm qua ra sao, hn 100
nm qua th no v nht l hn 30 nm qua ta lm nhng g. Nhng iu tip tc trong tng
lai ra sao? Hnh thnh trong u c nhng lp ngi hm nay hai mi tui, mi tui v c nhng
lp ngi n nay cha ra i na, ra sao? Ti nguyn t nc c nhng g? Trong th gii hin
nay, t nc ta i ln ra sao? Kinh nghim no hay, kinh nghim no d? Nhng tht bi v thnh
cng? Phn khi, vui mng, cm ng, no nc v c nhng lo ngh, suy t, nhng bc bi, nhng
st rut, va lm m mang tm tr, li va qun tht ni lng.
Nhng d sao mt suy ngh bao trm vn l mt suy ngh cho ring ta, ring dn tc ta, ring giai cp
cng nhn cch mng, cho hin ti, cho tng lai v cho chung c nhn dn th gii: l suy ngh
v "Sc mnh Vit Nam", sc mnh ca cch mng v sc mnh ca phn cch mng, sc mnh
Vit Nam v sc mnh quc M trong thi i ny.
C mt iu cm tng r rt nht v chung nht l ta thy c r hn, c th hn, chi tit hn,
su sc hn ci sc mnh vt cht, tin ca quc M, ci thm c, xo quyt ca thc dn kiu
mi vi cc loi trit l, hc thuyt chng cng phn ng ca n. Nu ta khng phi l ngi trc
tip tham gia cuc chin u v chin thng v i ny, th t l ta phi le mt, ngp u v nhng
sc mnh "khng tng tng c" ca nn vn minh k thut ca Hoa K, s rng mnh kinh s
trc nhng ci xo quyt, tn bo, v ri t hi "Lm th no c th sng st, c th chng
ni nhng ci ", ch cha k n nh bi n. Chnh nhng bn tay sai ca M tht s tin
tng vo sc mnh , chng khng gii thch ni ti sao chng li thua v khng gii thch ni ci
s phn "ui ch" ca chng. Rt nhiu ngi c lng tri sng trong nhng vng ch chim v
hoc ni ny, ni khc ca th gii u chng t ra ng tnh vi mc ch chin u ca chng
ta, cm phc cuc chin u ca ta, nhng cng tng "khng tng tng ni" thng li cui
cng ca ta. Thm ch, c nhng ngi bit r M xm lc v theo M l tay sai, l vit gian, nhng
cng t nh rng: M n mnh th, khng th khng theo M v ri t an i bng cu "gp thi th,
th thi phi th vi mt tinh thn tiu cc hoc vi mt ting th di, xui tay cho "th s v "sc
mnh Hoa K".
Th y! Th m ngy nay c 50 triu ngi ca c dn tc ta ang vt ln trn nhng hnh bng
ca th sc mnh gh gm y, ang ca ht, ang khi phc, ang xy dng, nhn dn lao ng
vo ci gi l dinh c lp, tn mt xem bn tay sai sng trn nhung la nh th no? Tr em
159
Hi K Trn - Trn
nhy nht trn nhng xc xe tng gc , la ht v a vui. C dn tc ta vt ng ln y ht nh mt

ngi c php thn v khut phc c mt loi qu kht mu v tn bo m mi ngi khng ai
khng kinh s. Khng nhng th, ta cn em ci thn xc tht bi ca loi qu phi by cho c
thin h xem. V nhng ngi trung thc bng thy thm lng can m, thm nim tin n ci
hng n tng lai gt b nhng s h a ca bn hung n ca thi i.
Qu tht, k ch ca ta c mt sc mnh gh gm. Nhng nhn dn Vit Nam, dn tc Vit Nam
li c sc mnh ln lao hn, k diu hn v thng chng mt cch v vang trn vn, dt khot r
rt. Chng cng khng th ci bi by m x xa tht bi ca chng c. K ra kh m ni l k
ch yu. Chng c mt loi sc mnh ca chng. Nhng Vit Nam li c mt loi sc mnh ca Vit
Nam. V, sc mnh Vit Nam thng sc mnh ca quc M. Vy sc mnh Vit Nam phi cao
siu hn, k diu hn: l sc mnh cch mng, sc mnh ca thi i, sc mnh ca ch ngha
Mc Lnin, sc mnh ca lng yu nc nng nn, ca tinh thn on kt su sc. Sc mnh
biu hin tp trung vo s lnh o ti tnh v nim tin su sc mnh m. Sc mnh c tch ly
t th h ny qua th h khc.
Trong nhng ngy hi ca non sng, trn khp no ng ca t nc, trong cc phng hp, trn
cc cng trng, ng rung... Chng ta gp bao nhiu gng mt khc nhau. C nhng gng
mt ca nim hn hoan trn vn: Thng li, sum hp, chung thy, c nhng gng mt ca nim vui
chung v ni au ring.
Ta hy i tm nhng gng mt ca nhiu th h. y l nhng gng mt ca cc ng ch ca
"thi dng ng" nhng ngi hc tr v ng ch u tin ca Bc H. Hin nay, l nhng
gng mt ca cc ng ch lnh o tui sut sot by mi. Nhng c gi khc vo tui u
tri qua di nhiu ch p bc v khng b, ngy nay c nhn thy c lp, t do, trng
thy con chu u tht s " nn ngi" c kin thc, c vic lm, bit t ho, th cc c vn t nh
lng "by gi nhm mt cng yn tm, vui lng, h d". Nhng cn cc ng ch lnh o ca chng
ta th ba bn chc nm tranh u qua li ch cha cht thm trong u bao nhiu d tnh ngy
cng phong ph, cng tha thit cho nhng nm sp ti Nhng d tnh y v nng bng, m sc
lc khng cn nh xa, thi gian thc hin nhng d tnh th cn qu ngn. Phn khi v t ho
v thng li cng dt do, tin tng vo tng lai cng vng chc, th nhng lo u v vch ra nhng
d tnh, tm nhng phng php v nhng con ngi kh nng v tin cy thc hin cc d
tnh li cng nng tru, cng gay gt v cng si bng. Nhng g cc ng ch cm th v nhn
thc c trong gng cm, trong mu la vn c nh nhng git thp chy t chy tm can.
Nhng ngi k tha cm th nhn thc ra sao y? nhng chn l n gin: "Khng c g qu hn
c lp, t do!", xy dng ch ngha x hi, phi c con ngi x hi ch ngha, o c "Mnh v
mi ngi, mi ngi v mnh", "on kt l sc mnh", li cng l nhng chn l v i. Ni n gin
v ai cng ni c. Nhng n v i bi v mun thc s nhn thc c n v ton tm thc hin
n, li phi c phm cht, ngh lc phi thng.
160
Hi K Trn - Trn
Lch s bn ngn nm ca dn tc c 50 nm qua lm cho rng r nh by gi. Nhng khng

phi v khng th c sng nh by gi: hng nm, vn cn nhng ngy thng gip ht thiu n, nh
ca nhn dn cn thiu thn, cht chi, cn c ch ti tm, ba n cha nh lng, cha
ngon, a s tr em cn cha c ch hc ng hong v ch chi t t, trong cuc sng ngi ta cn
ganh t, hch dch, vic lm cn tr tr, thm ch cn c ngi n cp, hi l,. trn vic, c ngi tr
mc nhau, la lc, tranh ginh, bt mn... nhn rng ra th c th gii cng ang tin ln nhng con
ng phong ph v phc tp X hi ch ngha tr thnh mt xu th ca lch s, ng thi l c
m, kht vng ca loi ngi. Nhng con ng i ln x hi ch ngha li khng th khng tri qua
nhng bc i khc nhau: nhanh hay chm, thnh cng hay tht bi, thm ch c vic va x hi ch
ngha va li l khng phi x hi ch ngha, hoc x hi ch ngha tht, cng c x hi ch ngha
gi. K th ca x hi ch ngha ra sc xuyn tc, ba t, vu khng, ch bai, khot su khuyt,
nhc im, li dng mu thun "m b thc, chc b go" lun tm s h phn kch c lit.
Bc H ni: "Cc vua Hng c cng dng nc, Bc chu ta phi cng nhau gi nc". Ngy nay,
non nc ta c gi vng, ta li phi nh cu Bc H dn li trc lc Bc i xa: "Thng gic
M, ta s xy dng hn mi ngy nay!" v "Bi dng th h cch mng cho i sau l mt vic rt
quan trng v cn thit".
Lp tr ta, by gi bt u phi bo nhau: Bc H v cc Bc i trc c cng gi nc, nay
chng ta phi cng nhau dng nc to p hn mi ln xa Bc c vui lng. Bc H vn yn
ngh ni qung trng Ba nh theo di cc bc i ca con chu.
Chng ta phi cng nhau, ngha l phi l mt khi on kt nht tr gp sc mi ngi mt phn, ci
phn mi ngi ta c gng cho n c nhiu, c to, d rng so vi lch s t trc n nay
cng nh so vi khng gian ca T quc, ch l phn rt nh b. Nhng, chng ta phi cng nhau?
Trong s quan h cng nhau ca nhiu th h ny, khng khi khng ny sinh nhng mu thun.
Nhng u t v kinh nghim v nhng mong c su xa ca nhng lp ngi i trc, th lp i
sau cng kh m hiu c cho ht ngay mt lc, cn nhng c m to bo, nhng kin thc mi
m, nhng sc lc di do v nhng mong mun phong ph ca lp ngi i sau, th lp ngi i
trc cng khng th no hiu ht c v cng khng th no hiu c su sc.
Nhng l quan h cng nhau th ch c quyn cng nhau b sung, cng nhau bi p cho nhau,
ch tuyt nhin khng c s ch bai v ph nhn.
Ta thng nghe nhng d lun:
- ng lnh o chin tranh gii, lnh o kinh t, vn ha khng gii.
ng lnh o chnh tr gii, ch lnh o khoa hc k thut, chuyn mn khng gii.
Phi trn mt chn l hin nhin l c ng lnh o mi c nn kinh t v vn ha nh ngy nay.
C ng lnh o nc ta mi c mt trnh khoa hc v k thut nh ngy nay. V trn c s
chn l , c nhng yu cu nng cao sc lnh o ca ng v cc mt kinh t, vn ha, khoa
hc k thut th tm coi l mt kin tch cc. Nhng, t nhng kin m i ti mt s ch bai,
161
Hi K Trn - Trn
chm chc, thm ch ph nhn s lnh o ca ng th l nhng kin phn ng m k th ca ta

mong mun gi ln.
"Nhng lun iu c mun gt b nhng ngi gi (m thc t khng th gt c) l mt lun iu
sai lm. Nhng nhng lun iu c cho l tr con, non nt, cha lm c vic th cng qu c k
v tr tr. Trong cuc sng lun c lp ngi tr, lp ngi gi, c lp ngi i sau, lp ngi i
trc. V iu c lm bn thn ti lun lun suy ngh. cng v ti thuc loi ngi va i trc
va i sau, gi th cha qu gi, m tr th cng khng cn tr na. t lu khng c ci th lm
cha, m cng t lu c ci th lm ng. Cc anh ln gp ti th ni "my cn tr lm" nhng
cc thanh nin gp ti t lu, khng gi l ch na m ku l tha bc, c chung quanh h hng
ti l mt i ng chu gi bng ng khng m xu na. Cc chu nh nhn ti bng con mt t
m nh mun tm nhng g thn b c xa trong cc cu chuyn xy ra t lc chng cha ra i.
Nhiu chuyn chng n nghe m khng hiu. Cng c nhiu chuyn cc chu lm by gi ti cng
c bn khon "Khng hiu ti sao n lm th?"
Lp ngi ln tui i trc th nhn vo c s nghip ca nc nh gy dng c n ngy
nay, thy bit bao xng mu, bao ng cay, bao tm huyt ca bao nhiu lp ngi... m tm
t suy ngh khng bit rng nhng ngi k tha c tip tc pht trin c s nghip nh Bc H
mong mun, xng ng vi nhng vinh d, v vang t c hay khng?
Lp ngi mi ln ln, c hoi bo c ch kh nhn vo nhng cc din ln th hoc thiu t tin
kinh nghim ti nng ca mnh, hoc qu t tin vo kin thc v sc bt mnh m ca mnh m tm
t lo ngoi nhng "ng gi" ngy cng chm chp, bo th, khng a c t nc bay bng trn
nhng i cnh c m v i.
Thng thng nhng ngi tr tui t t tin ti nng v kinh nghim qun xuyn ton din, nhng
li nhiu t tin vo lnh vc c th m mnh c hc tp, nghin cu v hot ng. V trong mi
lnh vc, nhng ngi tr tui u c cm gic bc bi cht hp cha tha c lng vng vy: cht
hp v i sng, cht hp v iu kin lm vic, cht hp v s ch o c th, vng vu trong cc
mi quan h hip ng... V vy mt tm trng ch mong ao c s lnh o chung, c c
nhng b quyt thn tnh g, hoc c mt ci g mi m hn, g c nhiu gt mc vng vu tt
c c thoi mi vng vy bay xa.
Khng th ly nhng ngy tui tr ca nhng nm cch y 20 - 30 nm hiu c nhng ngy
tui tr hin nay, nhng nhng ngi ln tui li c th o kinh nghim dy dn ca mnh, hiu c
nhng tc ng khc nhau n tui tr, m bn thn tui tr ngy nay kh nhn ra. Tui tr ngy nay
ang ln ln trong mt hon cnh lch s rt phong ph m cng rt phc tp.
Tui tr nc ta sinh ra trong mt nc m nn sn xut cn thp, kinh t cn ngho, nhng li
c tip thu nhng kin thc khoa hc rng ri, tht mi m, c tip xc hng ngy vi bao
nhiu l thuyt khoa hc tht v gi, bao nhiu quan h ri rm mi l. i sng vt cht v nhng
iu kin v i sng tinh thn trc mt khng ph hp cht no vi nhng kin thc v nhng nhu
162
Hi K Trn - Trn
cu ngy cng cao cng nhiu v c vt cht ln tinh thn, v c nhng quan h ngy cng nhiu ni
dung t nh v phong ph. V vy trong cc loi tm t, c c nhng tm t v i sng, v iu kin
lm vic v v quan h x hi. Nhng tt c cc loi tm t th li u nhn danh l tng, nhn
danh s nghip, cho nn nhiu khi nhng tm t cng mu thun i chi nhau, vng mc
nhau, khng thot ra c.
Ngay c trong nhng lp ngi ln tui nhng tm t cng loi, kiu nh vy. Nhng yu t
tiu cc nh nm c c len li khp ni. Ch nhng ch no, lc no nh sng ca l tng, ca s
nghip chn chnh chiu ri vo th mi hn ch c nhng nm c ch ngha c nhn ch k, ca
nhng thi t cao t i v bo th lc hu -nh sng l mt tri, mt tri chn l, mt tri ca l
tng, ca s nghip. D sao n cng c vng vc sng soi khp ch, d sao cng c i ng
nhng con ngi chn chnh ging cao, my m che lp n ch l nhng m my tm thi giao
ng, khng bn vng, lun lun b nh sng chi li x tan ra v nhng ln gi u tranh qut sch
i, my m tan ra ri li t li, b gi qut i ri li bay qun. Nhng n cng ch l nhng m my,
v mt tri vn c l mt tri".
Trong i Hi IV hu nh ai cng thy r mt ni bun vng Bc, nht l nhng ng ch c mt t
i hi III. Do Bc 70 tui, nhng cn khe mnh v nhanh nhn lm. Bc ngi gh Ch tch
on, mt bn l ng ch Trng Chinh, mt bn l ng ch L Dun. Trong khng kh tng bng
ca i hi IV hm nay, ti cng nh mt on trong din vn khai mc i hi III ca Bc:
"ng ta c th t ho l ngi k tc nhng truyn thng v vang ca dn tc ta, l ngi m
ng cho nhn dn ta tin ln mt tng lai rc r". V Bc nhn mnh:
"Tt c nhng thng li khng phi l cng lao ring ca ng ta. l cng lao chung ca ton
th ng bo trong c nc. Cch mng l s nghip ca qun chng, ch khng phi l s nghip
ca c nhn anh hng no."
Rt tic l ngi ta khng hiu hoc c tnh khng hiu ht ngha nhng li ni quan trng c ch
gio dc ca Bc. Chnh v vy, m sau ny c ngi ni khng kh ca i hi 4 l khng kh say
sa cha y nhng cht men chin thng, ngh cho mnh l nhng ngi "Khai quc cng thn"
bc l kh r mt s ngi v tc hi ca ngh y rt ln vo nhng nm sau . Mt khc, s
say sa chin thng lm cho mt s ngi no va tri qua cuc chin tranh khc lit mang
vo i hi tinh thn t mn, duy ch v phi ng mi nm sau, n i hi VI mi bt u khc
phc c. Bn thn ti cng chu mt phn trch nhim . Rt tic l khng cn Bc cho n hm
nay. Nu cn th trong i hi ny, Bc li s ni: "y ch l thng li bc u... nh sau thng li
in Bin Ph nm 1954. Sau ny khi i chc ca Bc c cng b ton vn, chng ta mi bit,
Bc dn d rt k nhng cng vic phi lm sau chin tranh:
"Ngay sau khi cuc chng M cu nc ca nhn dn ta hon ton thng li, cng vic ton
ng, ton qun ton dn ta phi ra sc lm l mau chng hn gn vt thng nghim trng do
quc M gy ra trong cuc chin tranh xm lc d man."
163
Hi K Trn - Trn
V Bc nhc nh dn d:
" l mt cng vic cc k to ln, phc tp v kh khn. Chng ta phi c k hoch sn sng, r
rng, chu o trnh khi b ng, thiu st v sai lm." Thc l nhng li Bc dy sng sut bit
bao, nu khng ni l mt nh tin tri v i. Trong i chc Bc cn dn mt iu cc k quan
trng:
"Theo ti vic cn phi lm trc tin l chnh n li ng".
Ti i hi IV, ti trng c y vin Trung ng. Lc ny ti bc vo tui 53. Nh ngi ta ni: "49
cha qua, 53 ti" l ra l nm hn, nhng ti thy c iu g khng xy ra trong cuc sng ca
mnh. Cng nh c cuc i ti, t nm 17 tui tham gia hot ng cch mng cho n nay ni
chung l sun s, thun li. C b bt vo t, b tra tn d man, nhng dng cm vt qua, chin
thng tr v i ng. Cuc i ti hn 35 nm qua l nhng nm thng p , tht s ng t ho:
18 tui vo ng, 19 tui l tnh y vin d khuyt Thi Bnh, 23 tui l Chnh y Mt trn H Ni,
27 tui l Chnh y i on, 32 tui l Chnh y qun khu, 35 tui dc phong hm Thiu tng.
Nh vy l vo qun i, ti khng qua binh nht, binh nh, khng qua cp y, cp t m khi Qun
i c ch qun hm nm 1958, ti c nhn ngay qun hm tng.
Sau i hi IV, ti chnh thc c chuyn ngnh sang lm Th trng B Vn ha, ph trch b th
Ban cn s ng thi kim nhim chc ph Ban Tuyn hun Trung ng ph trch vn ha vn
ngh. y ch yu l do nguyn vng ca ti. Cn mt s ng ch quen thn th thnh tht khuyn
ti nn li tip tc phc v trong Qun i. Nhng ci duyn n vi vn ha vn ngh li ko ti
vo con ng m sau ny ti mi nhn ra lm chng gai.
Nhng ngy u mi ra c quan dn s ti cm thy tht b ng. c bit l i n u cng nghe
ni n nhng hin tng tiu cc, no l ln n nhau, nng li vi nhau, ri th hin tng b phi,
kp... nghe n l tai lm. Lc u ti khng tin l s tht, bi lm sao cng lm cch mng, cng
ng ch vi nhau, li c th xy ra nhng chuyn nh th. Nhng n khi chun b cho i hi V th
nhng iu y bc l mt cch r rng ngay trc mt ti m th hin tp trung nht l vn
nhn s
Lc by gi vo cui nm 1981, Ban vn ha vn ngh Trung ng va thnh lp, ti c b
nhim lm trng ban, trong lc vn l B th ban cn s kim Th trng b vn ha.
T lu ri, c l t khi sinh ra ch ngha x hi, c mi ln i hi ng cm quyn l mi ln vn
nhn s li ni ln hng u. y l dp sp xp li b my trn tt c cc ngnh, cc cp, cc a
phng.
Ring v lnh vc Vn ha - Vn ngh th ngay t u ti c ban t chc Trung ng mi sang
trao i v vic sp xp B Vn ha, Ban Vn ha vn ngh, cc hi vn hc ngh thut.
Ngoi ra, Ban vn ha vn ngh cn gp ngi cng cc Ban khc, di s iu hnh ca Ban t
chc Trung ng lm nhim v thm tra cc v vic dnh lu n cc Trung ng y vin hoc
nhng ng ch d kin s vo Trung ng kha V.
164
Hi K Trn - Trn
Trc hi ngh Trung ng chnh thc bn v nhn s, anh Nguyn c Tm c ni ring vi ti l

khi vn ha vn ngh, vn nhn s khng c g thay i. Ti cng tin l nh th. V ti mi nhn
nhim v Trng ban vn ha vn ngh cha c mt nm ang cn trin khai n nh t chc,
bin son chc danh. Nguyn c Tm l bn cng thi hc sinh vi ti hi nh, rt bit ti m vn
hc t ngy cn trn gh nh trng, by gi cng v Ph ban T chc Trung ng ni nh th
nn ti rt tin. V li, hi , ti va i hc mt lp nghin cu v vn ha vn ngh Lin x v nn
ang tp trung thi gian vo vic trin khai nhng iu thu hoch c m sau ny n l mt trong
nhng tin ca Ngh Quyt 05. Do , vn nhn s i vi ti, i vi ban vn ha vn ngh,
i vi B vn ha, ti c ngh khng c vn g.
Th m mt hm, ang ngi lm vic th ti nhn c giy mi hp ca Tiu ban nhn s i hi 5.
a im: 4 Nguyn Cnh Chn. Ti t hi: "Qui! Khng bit cn vn g na?" Ti c trao i vi
mt s ng ch xung quanh th c ng ch ni ngay: Sao anh n gin th. Nhng vic lm va
qua ch l nhng ng tc thm d, cn by gi mi thc s i vo "giai on quyt u, anh phi
suy ngh tht k, chun b sn sng i ph vi mi tnh hung.
Th l ti ln lt im li nhng s vic din ra va qua. Ni ln l hnh nh mt ngi c tn
Ch, cn b ca Ban t chc Trung ng, ph trch khu vc Vn ha vn ngh, c chn trong b
phn gip vic Ban nhn s i hi.
ng l thi gian qua, ng ch ny c n lm vic vi ti nhiu ln trong c vic phi hon
thnh mt bn nhn xt v ti trnh by ban nhn s i hi. M khng ch ring ti, nhim v ca
ng ch ny cn phi lm bn nhn xt i vi tng ng ch trong ban lnh o B Vn Ha nh
Nguyn Vn Hiu, H Xun Trng, Nng Quc Chn... v mt s ng ch th trng khc. Ring
v ti, trong qu trnh lm vic, quan h gia ti v ng ch Ch n ch thn tnh, i khi n
mc r r vi nhau nh l tm s. Ti khng ch quan khi ni rng, ng ch Ch rt mn v qu ti.
Nhng qu trnh i tm hiu d lun v ti th li c kin khng ging nh s hiu bit ca ng ch
y v ti. Do ti cm thy ng ch Ch c nhiu bn khon khi phi lm bn nhn xt v ti.
Bit vy ti ni vi ng ch Ch : Anh c khch quan m lm theo chc trch ca mnh, d lun
xung quanh th no v ti anh c phn nh vi cp trn ng nh th. Khng hiu i vi nhng
ngi khc, ng ch Ch lm th no cn ring i vi ti, ng ch lm "Rt dn ch. Trc ht
ng ch y n trao i thng thn nhng im m ng ch d kin s nhn xt v ti ri nghe ti
trao i li mt s , sau ng ch Ch mi tho bn nhn xt chnh thc v em n c cho ti
nghe, hi xem ti c kin g khng? Do c trao i trc nn ti hon ton nht tr. Ti thy ng
ch Ch t ra rt bn khon trong qu trnh lm bn nhn xt ny. Nguyn do l khi i nm tnh hnh,
c hai lung d lun khc nhau, thm ch l tri ngc nhau v ti. Lung th nht l : Trn lng
lo v quan im trong lnh o Vn ha vn ngh, cho nn khng th tip tc lnh o vn ha vn
ngh c. Lung d lun th hai th li nh gi rt cao, v kh nng lnh o vn ha vn ngh
ca Trn : No l sc bn, ng n, c lng nhiu anh em trong gii vn ngh; No l chu
165
Hi K Trn - Trn
kh hc tp, nghin cu, tm ti nn thng xut c nhiu kin mi m.

C hai lung kin dn n hai kt lun khc nhau: Mt l ng ch Trn khng th lnh o
c Vn ha vn ngh, hai l ng ch Trn lnh o vn ha vn ngh tt. iu ng ch l
ngi lm bo co khng dt khot ng v nhn nh no c, m ch nu hai nhn nh nh vy
mt cch khch quan...
Sau khi hon thnh bn nhn xt, mt hm ng ch Ch n thm ti. Anh ngi trm ngm mt lc
ri tm s:
- Tnh hnh nhn s ca i hi V sp ti rt phc tp. C nhng chuyn ln lm.
ng ch Ch ni:
- Ring ci vic ca anh th xin trnh by tht vi anh nh th ny. R rng hai lung d lun v anh
ni ln hai quan im khc nhau v vn ha vn ngh. Do , vic Trung ng c tip tc dng anh
hay khng ni ln s thng bi ca hai quan im ... Nu Trung ng chp thun nhng kin
ca anh, chp thun phong cch lnh o ca anh th chng t khuynh hng lnh o vn ngh
sp ti s c nhng bin chuyn mi.
Phi chng ci giy mi ln Nguyn Cnh Chn ln ny l bit r Trung ng cn tin dng ti hay
khng. Th tht l m trc ngy n d cuc hp v nhn s Ban t chc Trung ng, ti c
thao thc suy ngh nhiu. Ti mi 58 tui, Trung ng hai kha lin tng cng 21 nm. Ti li
va i hc Lin x v, va mi nhn chc Trng ban vn ha vn ngh Trung ng vi bao
nhiu d nh s trin khai thc hin. Ti ang mun c iu kin ng gp nhiu hn cho ng
trong lnh vc vn ha vn ngh, cng nh trong chin tranh ti ng gp ht sc mnh cho thng
li ca ton dn, trn cng v ngi lnh. Ti khng c tham vng g ln.
Ti say m vn ha vn ngh v t nhn mnh c t nhiu kh nng v mt ny. Tuy chng ti ba g
cho lm nhng d sao cng c mi ngi, k c t chc tha nhn. Do thc s l ti cha
mun ngh. Mi 58 tui, cn sc khe, cn kh nng m li ngh hu trong lc cuc chin u ca
ton dn tc ang cn tip din th v l qu
Ti bc chn n cng 4 Nguyn Cnh Chn, ng ch thng trc quen bit ti chy ra mi on
:
- Cc anh n c ri, mi anh vo?
Cc anh no nh?
Ti bc vo th , l cha? Ton l cc khun mt quen thuc c, y ton b cc v trong ban
cn s B vn ha m ti l B th: Nguyn Vn Hiu, H Xun Trng, C Huy Cn, L Thnh
Cng, Nng Quc Chn, Mai Vi... R rng y l mt cuc hp Ban cn s m ti khng h bit...
Ti im lng bc vo phng, khng cho hi ai, khng bt tay ai, c gng gi v bnh tnh, tm mt
ch ngi cnh ca s. B vn ha, mi ln c nhng cuc hp gm nhng nhn vt ny, bao gi
ti cng ngi gh ch tr, v nhng ngi vy quanh ti bao gi cng vui v, nim n.
Cn by gi mi ngi nhn ti bng nhng cp mt khc. Th ra thi th i thay th nhn tnh th
166
Hi K Trn - Trn
thi cng i thay. Trong lc ti ang c on xem ai ng ra triu tp cuc hp ny v mc ch

cuc hp l g th mt cn b trong Ban t chc t phng bn bc ra vui v ni:
- Xin cc anh ch cho t pht na, anh Th ang c t vic mc bn.
Th ra ngi ch tr cuc hp hm nay l y vin B Chnh tr, Trng ban t chc - L c Th. T
ra ngi triu tp mt cuc hp Ban cn s ca mt B m B th ca Ban cn s y khng c
bit.
Ni l ch t pht nhng cng phi n na ting. Mi ngi cm trong tay mt chn nc trc
mt nhng hu nh khng ai ung. H ngi gn nhau, thnh thong r tai nhau mt chuyn g , cp
mt hng v chic ca thng sang bung bn, ni trng ban t chc xut hin. Hu nh ai cng
mun mnh l ngi u tin c nhn thy Trng ban t chc Trung ng bc vo phng.
V cui cng th L c Th bc vo phng hp, dng i nhanh nhn, n ci m rng trn mi.
Phi ni l anh Th c n ci kh hin hu cng vi cch n mc gin d lm cho ngi ta ngay ci
pht u tin cm thy d gn gi. Khng ai ngh rng, ng sau n ci y, bn trong s gin d y
l mt con ngi quyn uy, nm trong tay sinh mnh chnh tr ca hng triu cn b ng vin.
Khi anh Th bc vo, tt c u ng dy. Ring ti vn ngi yn. Lm sao m phi th. ng tc
ny ch c th dnh cho Bc H, hoc ch t l Tng B th. H Xun Trng chy n bt tay trc,
ri dn anh Th i mt vng bt tay tng ngi.
Khi n gn ti, ti mi ng dy, anh Th bt tay ti v hi vui:
- Th no, ngi bn t Sn La ca ti do ny c khe khng?
Ti vui v p li:
- Khe lm!
i vi ti, anh Th l mt ngi c nhiu k nim tt p nhng cng c nhng tnh cm tri ngc
nhau m bn thn ti cha phn tch mt cch r rng c. V c bn m ni, ti phc v qu mn
anh Th. Cho n nay, khi ti vit nhng dng ny, tnh cm qu mn vn hu nh nguyn vn, mc
du phn di y, ti s k li ton b s vic Trng ban t chc Trung ng L c Th
khng mun ti tip tc Trung ng kha V nh th no.
Thc ra ngay trc i hi V ti nghe ni nhiu v quyn hnh ca L c Th, v s bt bnh
ca ngi ny ngi khc khi b L c Th i x th ny th khc, nhng ti th vn gi nguyn
nhng tnh cm qu mn anh, bi ti cho rng nhng iu ting ny n i vi anh Th l kh trnh
khi khi anh cng v mt ngi ph trch cng tc t chc - mt cng tc cc k phc tp, lin
quan n s tn vong ca mt ng, ng chm n quyn li sng cn i vi nhiu ngi. Nu
khng c quan im ton Cc, khch quan th s sinh ra on trch khi s phn cng b nhim khng
va mnh. M vic ny th lm sao trnh c.
Ti bit anh Th vn thng quan tm n ti. Gn y khi nm iu tr bnh vin Ch Ry, c c
chu gi v ng v anh Th l bc s , k cho ti nghe cu chuyn chic o anh Th mang t
Pa-ri v, mt s ngi trong gia nh mun xin anh cng khng cho. Anh bo: Ci ny lm qu
167
Hi K Trn - Trn
cho thng . C bc s y ni: Chu khng hiu do u m Bc Th cng ch n th. Ti k cho

c bc s y bit rng ti v anh Th quen nhau nh t Sn La t nm 1942, tri qua nhng
ngy gian kh sng cht c nhau: Do , ti l mt thanh nin hng hi, mi 18 tui, tr p c hc
thc. Anh Th l ngi kt np ti vo ng...
Cng nh nm 1945, sau Cch Mng thng 8, anh Th gi ti ln bo:
- By gi c hai vic, cu t chn ly, mt l lm Ch tch tnh Phc Yn. Hai l v H Ni lm lnh
chin u.
V ti chn cuc i lm lnh, ri sau tr thnh Chnh y u tin ca Mt trn H Ni. Tip
lm lnh sut 30 nm tri.
Cuc hp hm nay, chnh ngi kt np ti vo ng cch y 35 nm, ch tr kim im ti, mt
cch lm tr thnh quen thuc ca c quan t chc, nhm mc ch hp l ha mt vn nhn
s.
Khi mi ngi ngi yn ch, anh Th tuyn b l do cuc hp ngay, khng ro n g c:
- Hm nay ti mi cc ng ch trong Ban cn s B Vn ha ln tin hnh vic kim im ng
ch Trn .
Trong lc ti ang b bt ng trc li tuyn b ca anh Th th anh Th vn tip tc bng ci ging
u u:
- Ti bit cc ng ch trong ban cn s cng hp, kim im ng ch ri, nhng gn y
c nhiu d lun v ng ch , trong c nhng vn thuc v quan im, phong cch nn ti
mi cc ng ch ln y ti s trc tip ch tr cuc kim im t kt qu.
ng L c Th va dt li th H Xun Trng vi quyn s cm sn trn tay t bao gi:
- Ti xin c kin?
Th l ng ta m s ra, mt th nhn vo s, tay th vung ln ni lun. Xem ra H Xun Trng
chun b rt k v ch i t lu ci gi pht ny.
Ti nh hm H Xun Trng pht biu kh di, nhng mch lc, tng im r rng, c phn
tch... Chng t bi pht biu chun b kh cng phu. c bit phn ln n kh nng n, nng ln
thnh quan im hn hoi, cng vi nhng dn chng rt c th. V d : khi ln n Trn c quan
im sai lm nghim trng, nht l mun tch vn ngh khi chnh tr. ng y dn chng nhng cu
ti vit trong bi no, nhng li ti ni trong cuc ni chuyn hay hi ngh no. Thm ch c nhng
cu, nhng li bn thn ti khng cn nh ti vit u, ni ch no. V ti vit kh nhiu, i
ni chuyn cng kh nhiu v c din vn cng kh nhiu. Ch bit rng ni chuyn u, c din
vn u ti cng u c hoan nghnh. By gi H Xun Trng em trch ra tng cu, tng
ch ni ny, ni khc trong mt mch vn c trc c sau c thun c nghch... i n kt lun:
L ngi lnh o vn ngh m khng gi vng lp trng quan im ca ng nh ng ch Trn
th s dn n nhng hu qu nghim trng.
Ti nh H Xun Trng cn cho nhng li pht biu ca ti v vn t do sng tc trong vn
168
Hi K Trn - Trn
ngh rt gn vi quan im ca Gari, ngi ang b ng Cng sn Php v cc nc x hi ch

ngha ln n.
H Xun Trng vn tip tc pht biu say sa, ht quan im th nht n quan im th hai, th
ba, quan im no cng i n kt lun l Trn thng c nhng biu hin xa ri s lnh o ca
ng, thm ch c i lc ch giu s lnh o ca ng i vi vn ha vn ngh, nh cho Ban
Tuyn hun ca ng ch thch lm nhim v mt ngi lnh gc cn mn, ch nhm nhm gt u
ct ui cc tc phm vn ngh, cui cng cn hai ch lp trng ri hoan h coi nh hon thnh
nhim v...
Cha ht, bn "tham lun" ca H Xun Trng cn ph phn Trn v chuyn tc tai, qun o,
np sng, thm m. Chng l va qua ti cng thng hay pht biu cc vn ny v r rng l ti
khng tn thnh vic ph phn qun loe, tc di l mt lp trng, l km o c. Ti ni: Bc s
Tn Tht Tng c b tc rt di, nhng ai dm bo Tn Tht Tng l km o c. M ngc li
l mt con ngi lm vic rt gii, c phong l anh hng lao ng. Nhng c nhng tn tng
cp hn hoi tc li ct rt ngn, thm ch c a u trc, th li l thng c o c hay sao...
Vn qun loe, tc di mt thi si ni trong cuc sng i thng ca t nc v tn bit bao
thi gian x l n. Ngi ta khng nhng ln n n trong cc cuc hp, trong Ngh quyt, m cn
t chc nhng i thanh nin c chn ng ct tc, ct qun khch qua ng... Cho n hm
nay, nhn li, ta cm thy bun v c pha pht thng hi cho mt thi u tr. au lng hn khi ta
ngh n vic mt s ngi no tng mnh c quyn lc trong tay, mun c mt cng ng phi
sng theo mt khun mu theo ring mnh.
By gi ai mun mc qun loe, loe mi lm, hai mi phn ch loe ba mi phn, bn mi phn
cng mc, nu anh mun, v cho nh th l p. Tc cng vy, nu anh mun th c qu gy,
hoc di hn cng ty anh. iu quan trng l anh c c x hi cng nhn hay khng.
Ngi pht biu th hai l anh Nguyn Vn Hiu. T ngy v B vn ha, ti v anh Hiu lun c
mi quan h thn tnh v hiu bit ln nhau. Anh Hiu l B trng, ti l Th trng. V chnh
quyn ti l cp di ca anh nhng l B th Ban cn s, nn ti c anh Hiu lun t ra tn
trng. Ti bit y trc ht l s tn trng i vi s lnh o ca ng. p ng li, ti cng
lun lun tn trng nhng kin ca B trng, khng bao gi p t, k c trong cng tc cn b.
V vy m khi thy anh Hiu gi tay pht biu trong mt cuc hp m ch l kim im ti, thc
lng ti khng th on bit c anh Hiu s pht biu nh th no. Phi chng y l lc c th
ni thng ra nhiu iu cn ni.
Khc vi ca anh H Xun Trng, anh Hiu ni t tn, im m, nhng rt chn thnh. Anh ni:
"Ban cn s chng ti cng thng hp kim im ln nhau. Nhng cng xin ni tht l nhng
cuc hp nh th chng ti cha ni ht c nhng kin ca mnh, tuy i lc cng mun gp
vi anh ny khc, nhng v anh l B th, thng ch tr cc cuc hp nn chng ti cng
ngi ni. V li thc ra anh sng vi chng ti, lm vic vi chng ti rt tt, rt chn thnh v
169
Hi K Trn - Trn
bit tn trng ln nhau. Anh am hiu su sc nhiu vn vn ha v thng c nhng kin sc

so, c nhng ch trng sng to, mnh n, c nhiu ngi, nht l lp tr trong cc gii vn
hc ngh thut hoan nghnh, ng h. Cho nn c th ni trong Ban cn s, trong lnh o B khng
c vn g cng thng v nghim trng c." Ging anh Hiu tot ln mt v rt chn thnh. Mt anh
nhn bao qut c phng hp. Ti ngi nghe v cm thy cng qu mn anh nhiu hn.
Tuy nhin, do y l mt cuc hp kim im c mc ch c th, m li do ngi c uy quyn nht
trong ng ch tr, nn anh cng khng th khng c mt s kin t ra nghim khc i vi ngi
b kim im. Ti ngh nh th nn khng h ngc nhin hoc pht lng khi nghe anh ni: "Anh c
nhc im l hi thin v cm tnh, rng ri, lng, i khi qu thoi mi lm cho cng tc lnh
o c lc cha c nghim".
Sau anh Hiu l anh Nng Quc Chn, th trng B vn ha. Ti nh anh Chn pht biu c hai :
"Th nht l i vi anh th chng ti rt knh trng v qu trnh tham gia cch mng lu, c nhiu
cng hin trc cch mng cng nh trong Qun i". Nhng li c kin th hai l: "Chng ti ch
phc thi ch cha tht mn, v phong cch ca anh qu rng ri, khoan dung lm cho chng ti gp
kh khn trong khi thc hin nhim v ca mnh...
Nh vy l c anh Hiu- B trng, ln anh Chn- Th trng khng c ph phn v quan im,
ng li nh H Xun Trng.
Khng kh ang hi chng li th n lt anh C Huy Cn, cng l Th trng pht biu kin. Anh
ni ging khu bn, si ni, rt t nhin. Cng nh anh Hiu v anh Chn, anh Cn khng c s tay
chun b trc g c m ch ni vo nh trong mt bui gp mt ni chuyn bnh thng. Anh ni:
"Anh mi v lnh vc vn ha vn ngh nhng nm bt vn rt nhanh, rt su do anh rt chu
kh hc tp, nghin cu c bit l rt say m. Ti thy l ngi lnh o phi nh th, ch khng
th c chung chung lnh vc no cng phn c nhng lnh vc no cng ch lt qua dm cu, ba
iu. Ti nhiu ln nghe anh pht biu v ln no ti cng hc thm c mt iu g mi m.
iu ny lm cho ti va ngc nhin, va th v, bi lc u c tin anh s sang lnh o vn
ha vn ngh ti ngh bng: Khng hiu ri ng Trung tng tng xng pha trm trn ny s lm
n ra sao trong ci lnh vc ny. Cho n by gi th iu h nghi y khng cn trong ti na". Cui
cng anh Cn kt lun: "Ti khng ni anh l ngi lnh o vn ha, vn ngh tt, nhng c th
khng nh rng, anh ang trn ng tr thnh ngi lnh o vn ha vn ngh tt".
K t khi nhn c giy triu tp ln Nguyn Cnh Chn, m khng bit ln lm g, ri khi bit c
cuc hp ban cn s B vn ha m chnh mnh l B th cng khng bit v cui cng nghe ng
ch y vin B Chnh tr, Trng ban T chc Trung ng tuyn b mc ch cuc hp l kim
im Trn , ti thy mt ni phin mun dng y trong tm hn.
Sau 30 nm phc v trong Qun i, ti t nguyn chuyn sang mi trng mi vi hy vng phc v
ng c nhiu hn trong mt lnh vc m ti a thch. Hn 4 nm qua, ti a ht sc mnh ra
lm vic, tt nhin khng trnh khi vp vp, thiu st mt ny mt khc, nhng ni chung l ti
170
Hi K Trn - Trn
ton tm ton phc v ht mnh.

Ti cn nh trong pht biu ca mnh, C Huy Cn cn ni a l: "Khng bit c phi do tn anh l
hay khng m trong cuc sng i thng anh t ra rt lng, y lng nhn i, gii quyt
vic g cng va c tnh, c l, m ch yu l thuyt phc bng tnh cm. C l v th m mt s
ngi cho anh l lng lo. Theo ti th y l mt c tnh cn c ca mt ngi lnh o vn
ha vn ngh. Thuyt phc con ngi bng tnh cm ch khng phi bng mnh lnh".
Lc ny ti thy c L c Th v H Xun Trng u nhn v pha L Thnh Cng. V ti thy L
Thnh Cng ng dy m s ra pht biu ngay: "Thi gian qua ng ch Trn c nhiu sai lm
thuc v quan im..." Th ri L Thnh Cng nu ln mt lot vn m ng cho l nhng sai lm
thuc v quan im ca ti m khng th no nh ht.
Ch nh l ng ta nhc li vn qun loe, tc di v quy cho ti l tch ri thm m vi o c.
Cn nhng cu ni rt nghim tc ca ti, th ng ta khng nu ra, chng hn ti thng dn mt cu
ni rt hay ca Gocki l: "o c hc tng lai chnh l m hc". Tc l loi ngi bao gi cng c
xu hng vn ti ci p, n mt lc no , ci p c th hin chnh trong o c ca con
ngi, hoc ni nh Slkhp "i khi mt c gi mt r m vn c sc hp dn bi ci p bn
trong ca tm hn v tr tu". Cng nh th ng nn nhn mt ngi qun loe, tc di l mt ngi
xu. Nhng ti nh nht trong bi pht biu ca L Thnh Cng quy kt ti c hai quan im sai lm,
m c l cho n sut i ti khng th no qun c:
Quan im sai lm th nht l quan im "Vn ha xa thng tin". ng ta phn tch l t khi Tng
cc Thng tin st nhp vo B vn ha th ng ch Trn cho vn ha ln t thng tin, bt c
quyn hn, bt c iu kin lm vic, lm cho Thng tin ch l ci bng m ca Vn ha, lm cho anh
em thng tin rt bt bnh.
- Quan im sai lm th hai L Thnh Cng quy kt l quan im tch ri thm m vi o c, cho
rng thm m khng dnh dng g n o c v li xoay quanh vn qun loe, tc di...
L Thnh Cng pht biu xong th hi ngh gii lao. Ti n gn Nguyn Vn Hiu, ko anh ra mt
gc hi nh : "Anh nhn c giy mi nh th no?" Th l anh Hiu rt trong ti ra ci giy mi
ng nh l giy mi ca ti: Ngy y, gi y, n 4 Nguyn Cnh Chn hp vi Ban nhn s. Ti
li hi: "Th anh c bit l mi tt c ban cn s khng?" Anh Hiu li p: "Khng h bit mt t g,
ch khi ln y mi t ra l hp Ban cn s. Sau anh Hiu r tai ti, ni rt kh: "Chc chn l H
Xun Trng v L Thnh Cng bit vic ny, v cch y ba hm, H Xun Trng c ni ring vi
ti l sp c cuc hp kim im Trn ".
Th l r nh hai vi hai l bn. Khng cn nghi ng g na, y l cuc hp nhm chun b nhn
s mi m ngi phi thay l ti.
Gi gii lao kt thc. Cuc hp li tip tc. Khi mi ngi tr li ch ngi ng , anh Th ni:
- Nh vy l cc ng ch trong ban cn s pht biu nhiu kin, u im c, khuyt im c,
by gi ngh anh pht biu kin ca mnh, ch yu l xoay quanh nhng khuyt im thuc
171
Hi K Trn - Trn
v quan im, lp trng...

Qu thc lc ny ti trong trng hp kh ni, nhn chung th ton b nhng kin ph phn ti
trong hi ngh u cha thuyt phc. Chnh v vy m ti khng mun tranh lun. V mt cuc hp
c sn mc ch, c chun b, li do mt ngi c quyn lc nht nh t nc ch tr th d
tranh lun cng v ch. Cho nn khi nghe L c Th hi, ti ch pht biu rng nhng vn cc
ng ch nu ra cn phi tip tc c thi gian trao i mi i n kt lun ai ng, ai sai dc.
c bit c mt vn rt ng c bn ci cho ra mn, ra khoai, mt vn m by lu nay ti
suy ngh rt nhiu, c lin quan n khuynh hng lnh o vn ha vn ngh sp ti. cng l
mt kin na L Thnh Cng ph phn ti m trn kia ti cha cp n. L Thnh Cng ni:
"ng ch Trn thng bc l mt quan im ht sc sai lm rng tnh hnh hon ton mi
cho nn phi thay i cch lnh o. Nu ni hon ton mi th tc l ph nhn tt c nhng g
lm c l trc ti nay. Cng do quan im sai lm ny m ng ch Trn thng khng
chp nhn nhng ci c, mun tm ti nhng ci mi hn m anh y gi l t duy mi, phong
cch mi trong lnh o vn ha vn ngh."
Ring vn ny th ngy hm y ti ni thng gia hi ngh, cng tc l ni thng vi ng ch
L c Th l : ng, ti ang c suy ngh nh th v ang trong qu trnh tm ti, pht hin trnh
by vi ng mt quan im mi v lnh o vn ngh, ch khng th c gi ci cung cch lm n
nh trc y c. Nu c gi ci cung cch nh hin nay th nhiu ti nng s b thui cht, vn
ngh s ch l s minh ha n iu, bun t, s khng c nhng tc phm hay, xng ng vi tm
vc v i ca cuc khng chin thn thnh ca nhn dn ta di s lnh o ca ng.
Nhng y l mt vn ln ti ang tp trung suy ngh, m trong phm vi cuc hp hm nay khng
cho php ti ni ht c. Ch c iu ti c th ni ngay y rng ti hon ton khng th chp
nhn nhng kin ca ng ch H Xun Trng v L Thnh Cng. l nhng kin va khng
c sc thuyt phc v l lun va khng lnh mnh, biu hin r rng nht l nhng dn chng chp
v, trch dn ct xn, khng ng vi bi cnh thc t. Tm li y l nhng vn cn phi tip tc
tranh lun mi c th phn r ng sai. Do , ti ngh cn c mt cuc tranh lun hn hoi, mang
tnh khoa hc, khch quan, ch khng th nm trong bi cnh mt cuc kim im nh hm nay.
Cn nhng kin ca cc ng ch khc th ti xin tip thu nghin cu, suy ngh. Vi t cch l
ngi b kim im, ti xin chn thnh cm n cc ng ch. Ring v vn lng lo th thc tnh l
c v tnh cm v l tr i vi anh ch em vn ngh s ti c mt s qu mn c bit, bi lao ng
ca h l mt loi lao ng c bit v ti lun cho rng h l vn qu ca dn tc, ring nhng
ngi c ti nng cn l nim t ho ca dn tc. Ta thng ni, cch mng thng Tm ca Vit
Nam l mt s thn k, cuc chng M cu nc ca chng ta l v i, n tc ta l mt dn tc
anh hng, nhng ai l ngi ni ln nhng iu nu khng c "Vng m" ca V Huy Tm; "Xung
kch" ca Nguyn nh Thi; "Con tru ca Nguyn Vn Bng, "t nc ng ln" ca Nguyn Ngc;
"Trc gi n sng" ca L Khm, "Vt Cn o" ca Phng Qun, "Dng ng Vit Nam" ca L
172
Hi K Trn - Trn
Anh Xun; "M o hm" ca Bi Minh Quc... Chng ta c th c rt nhiu B trng, Th trng
thm ch c th c nhiu th tng v ph th tng, nhng chng ta ch c mi mt Xun Diu, mt
Nguyn Tun, mt Ch Lan Vin... Khng ai c th thay th c. l ni trong lnh vc vn hc,
cn trong cc lnh vc khc cng th, chng ta c nhng nhn vt ni ting nh Vn Cao, Trn Vn
Cn, Nguyn Sng, Bi Xun Phi... C mt hin tng rt ng chng ta quan tm l mt s
chnh khch nc ngoi, mt s nhn vt tm c th gii khi sang n Vit Nam l i gp cho bng
c Nguyn Tun, Nguyn Khc vin, Xun Diu... chnh l h mun gp nn vn ha Vit
Nam, gp gng mt Vit Nam trong chin u v xy dng.
Chnh xut pht l nhng suy ngh m i vi gii vn ngh s ti thng c s khoan dung rng
ri, tn trng ngh nghip ca h, khng khe kht xt nt h v tc phong, cch sng v sn sng
to iu kin tt nht h pht huy ht ti nng ca mnh, phc v nhn dn, phc v t nc,
cng tc l phc v ng. Nu nh vy m cc anh cho ti l lng lo th ti xin nhn khuyt im.
Cn khuyt im n mc no th th tht n by gi ti cng cha nh gi c.
Sau khi ti pht biu xong th anh Th kt lun. i l trong lnh vc lnh o vn ha vn ngh c
nhiu vn mi t ra. Anh chu kh pht hin, tm ti nh vy l tt. Ring vn quan im
ny, quan im n th khng phi mt cuc hp hm nay m kt lun c, ng nh anh ni l
cn phi c qu trnh tip tc trao i Th nhng r rng anh cng t nhn l c lng lo lng lo
trong lnh o s dn n n lng lo v t chc, v sinh hot.
V ci kt lun th hai ca anh Th mi thc s l vn quan im; quan im sai lm ca Trn
v lnh o vn ngh. Anh ni:
- Ti tn thnh kin ca ng ch L Thnh Cng l anh ni tnh hnh hon ton mi l khng
nn. Lch s pht trin ca s vt bao gi cng c s k tha, d mi n u cng phi da trn
ci c. Nu ni tnh hnh mi v ct t hon ton ci c l khng ng.
Anh Th va pht biu xong th H Xun Trng gi tay pht biu: "Vng! Vn quan im ny n
th phi tip tc trao i nhng ti mun lu anh n mi quan h gia vn ngh v chnh tr.
y l vn ct li trong lnh o vn ha vn ngh ca ng ta. Vn ny c ng xc
nh t lu l chnh tr phi lnh o vn ngh phi phc v chnh tr khng th mp m trong vn
ny c".
Tt nhin l vi thi nh vy ti khng th km gi c mnh. Ti ng dy nhn thng anh H
Xun Trng ni:
- Ny! Ti ni cho anh bit l ti khng ng cch quy kt ca anh i vi ti nh vy u. Nhng
ti s tr li vn ny vi anh trong mt cuc tho lun khoa hc ch khng phi trong mt cuc
hp nh th ny.
y cng l cu kt thc cui cng ca cuc hp. Anh Th khng ni thm g, hi ngh cng khng ai
pht biu g thm.
Nhng ai cng cho rng, sau cuc hp y, vn ai s l Trng ban vn ha vn ngh r rng.
173
Hi K Trn - Trn
Khong mt thng sau cuc hp y, anh Th gi ti ln gp ring ti vn phng Trung ng s 4

Nguyn Cnh Chn.
Trc y khi chun b i B, ngoi vic c n cm vi Bc H, c cc ng ch trong thng
trc Qun y, cc ng ch Th tng Tng cc Chnh tr chiu i chia tay, ti cng c anh Th
mi cm ring trong khng kh gia nh. C th ni anh Th tht s quan tm v thng yu ti. Anh
hi thm tnh hnh gia nh, v con, c g cn t... Nhng ti ni vi anh Th l ti ra i rt yn
tm v phn khi, mi vic v chnh sch c cc anh bn Tng cc lo cho chu o. L ngi
tng nhiu nm chin trng min Nam trong khng chin chng Php nn hm y anh dnh
thi gian ni cho ti kh nhiu kinh nghim trong sinh hot v chin u... Hm nay anh li gi ti ln
sau cuc kim im v ti bit r cuc gp ny chc khng ngoi mc ch bo cho ti bit l ti s
khng cn trong Trung ng na v tt nhin cng s thi gi chc Trng ban vn ha vn
ngh, theo cch thc m c quan T chc t trn xung di thng hay lm trc i hi.
Hm y ti ln vn thy anh Th nim n, thn mt. Sau vi cu hi thng tnh v gia nh, sc
khe, anh vo cu chuyn chnh mt cch rt t nhin.
- Cu nh th l lng lo qu. Anh em ngi ta ni nh vy m t cng nhn thy nh vy. Do
nn khng th tip tc lnh o vn ha vn ngh c. M khng l Trng ban vn ha vn ngh
th cng khng c c cu vo Trung ng. Hm nay t thng bo cho cu bit B Chnh tr khng d
kin gii thiu cu.
Anh Th va ni va nhn thng vo mt ti v hi:
- cu th no?
Tuy bit ci kt cc ca cuc kim im s dn n kt qu hm nay, nhng mt ln na ti bng
cm thy ht hng. Con ngi ta thng c tm l nh th. Tuy bit chc mt chuyn khng may
no s n, nhng vn hy vng l c th n khng n. Trong trng hp ny hy vng ca ti l
c th khng cn gi chc Trng ban vn ha vn ngh nhng vn l y vin Trung ng v s
c chuyn sang ph trch mt lnh vc khc. Nhng qua anh Th th cng mt lc ti phi rt lui
c hai cng v, c ngha l ngh hu... V y qu l mt iu ti cha tng ngh n. Nm ti
cha n tui 60, sc khe ang hi phc tt, ang rt mun lm vic, cng hin, c bit l trong
lnh vc vn ha vn ngh.
Ti ni vi anh Th:
- Tnh n nay, ti 21 nm Trung ng, cng c th ngh cho lp tr hn thay th. Ti khng
phi l con ngi tham quyn c v. 40 tui ng, 30 nm tui qun, hai cuc khng chin tham
gia trn vn, ngh cng c ri. Nhng nh anh pht biu hm kim im ti l hin nay ang c
nhiu vn mi t ra i vi s lnh o vn ha vn ngh v ti ang c gng tm ti pht hin
nhng vn mi y v xut ca ng... V vy, ti xin thng thn pht biu vi anh, ngi lm
cng tc t chc ca ng, nguyn vng ca ti l cn mun lm vic. Tuy nhin quyn quyt nh l
cc anh, ti sn sng chp nhn kin ca t chc.
174
Hi K Trn - Trn
Mc d nghe ti pht biu mt cch chn thnh tha thit nh vy, nhng nt mt anh Th vn khng
c mt cht thay i. Xem ra vic c phn quyt ri...
Cng nh ch mi cch y mt tun, Trng ban T chc L c Th gp B th Trung ng
ng, ch nhim Tng cc Chnh tr Song Ho. Kt qu l Song Ho thi gi chc Ch nhim Tng
cc Chnh tr ra lm B trng B thng binh x hi, l do l v c mt s "sai lm v quan
im".
Sau ln gp , Hi ngh Trung ng v cng tc nhn s trc tip chun b cho i hi V,
trong danh sch d kin ca B Chnh tr v Trung ng mi khng c tn ti m c tn H Xun
Trng. Nhng c mt iu bt ng xy ra: Cc t vn ngh ti vo danh sch, c bit l cc
ng ch y vin Trung ng kha IV th rt nhiu ng ch nht tr ng h ti. H ni thng: "Ti sao
li rt tn Trn - Trn ang c sc khe, c nng lc - Nu ni tiu chun ca mt y vin
Trung ng l lng trung thnh vi s nghip ca ng, l trnh hiu bit, l nng lc hnh ng
th Trn rt xng ng". ng trc tnh hnh nhiu t, bt chp d kin ca Ban nhn s, nhng
c np danh ngha l d kin ca B Chnh tr, cn b ca Ban T chc Trung ng c chia
nhau i cc t gii thch v sao B Chnh tr ln ny khng c Trn . Mc du vy, nhiu t
vn gi kin c Trn vo danh sch.
V th l ch thn y vin B Chnh tr, Trng ban t chc Trung ng ng, phi n tng t
gii thch trng hp ny. Vn l ci l do Trn lng lo, khng lnh o Vn ha Vn ngh c
nn khng th c trong c cu, nhng c bit ln ny anh Th c ni thm mt chi tit lin quan n
mt cu pht biu ca Hong Ngc Hin m chnh bn thn ti cng khng bit. Ti cn nh rt r
kin ca anh Th ni t ti nh sau: "ng, anh l ngi c nng lc, tui cn t, c sc khe,
lm vic tt, c nhiu cng hin. Th nhng anh b kim im v lng lo trong lnh o vn
ha vn ngh, gn y c ngi pht hin ra mt sai lm cn ln hn: C th l mt hi ngh, c
mt vn ngh s pht biu cng khai rng thn tng ng ri, thn tng Bc H ri,
th m anh c mt y vn c cho qua khng ni g. n mc nh vy th lm sao anh
tip tc lnh o vn ha vn ngh c".
Cu ni ca anh Th c sc nng n mc nh b nh, xa nay vn rt ng h ti, phi tht ln
"Chu cha? Th th ht bit", sau , b nh cn ly i, ly li: Tht qu lm, qu lm..."
Ring i vi ti th y ng l "Oan Th Knh" v Hong Ngc Hin pht biu cu ni trn u, vo
lc no ti u c bit...
Mi sau ny ti i hi Hong Ngc Hin, hi li ch L Minh v mt vi ngi khc th thc cht vic
u c phi nh th... M ca Hong Ngc Hin l ta khng nn thn thnh ha Bc H, thn
thnh ha ng, bi v khng lm nh th th uy tn ca ng vn cn , uy tn ca Bc H vn cn
... Nu c tm cch thn thnh, linh thing ha ng v Bc H th li bt cp hi.
Trong ni dung pht biu ny khng h c g xc phm n ng, xc phm n Bc H. Th m
ng ch y vin B Chnh tr, trng ban T chc Trung ng li da vo ci cu ni ph
175
Hi K Trn - Trn
phn ti v a ti ra khi danh sch d kin vo Trung ng kha V th thc l mt vic au lng.
au lng khng phi l vic ti sp b mt chc y vin Trung ng, m au lng do ci cch lm
vic ca c quan t chc, quy kt, bt chp s tht, ch nhm mc ch t cho bng c ca
mnh. Nh vy l trong ng ta cn c mt quyn lc ti thng no , nhng li nhn danh B
Chnh tr, nhn danh ng quyt nh tt c...
Trong lc a s Trung ng y vin u yu cu a Trn vo danh sch y vin Trung ng
kha V th Trng ban T chc Trung ng L c Th vn tm mi cch kin quyt gt ra.
Nhng do kin a s Trn vn c tn trong danh sch v Trn vn trng c y vin Trung
ng chnh thc.
Nhng, nh trn ti c ni, L c Th l mt con ngi quyt on khng bao gi chu thua hon
ton. Khng a c ti ra khi Trung ng v y l thuc quyn ca i hi, th L c Th dng
quyn ca c quan t chc.
Sau i Hi V, ch cha y mt tun, b nhim ngay H Xun Trng - y vin Trung ng d
khuyt vo chc v Trng Ban vn ha - vn ngh Trung ng. V k t , tuy trng c y vin
Trung ng chnh thc, nhng ti "b treo gi", ngha l khng c trao nhim v g c. y cng l
mt trng hp him c...
Sau ny c dp i cc a phng, gp li nhng bn b thn thit c tng tham gia i hi V, h k
li cho ti nghe l hi chnh h cng c mt nhm ngi i vn ng khng b phiu cho ti.
Vn ng mt cch kh trng trn. K xong h ci ma v ni: "Nhng chng ti c chnh kin ca
chng ti ch. Ci gy ch huy m khng trung thc th ch huy c mt s ngi thi, ch khng
th ch huy c tt c".
i hi V cn c chuyn to hn chuyn ca ti, c th ni l chuyn "ty nh", so vi chuyn ca
ti th ng nh trn ti ni "chng l ci inh g". l chuyn anh Gip v anh Linh ra khi B
Chnh tr... Nh trn ti ni, v vic ca ti i hi V th ti r rng, cn vic ca anh Gip th
vn c b ci n l lng treo gi, bi kt lun ca B Chnh tr cui cng vn l cha kt lun c.
Sau 30 nm chin tranh, ton dn tc vn tip tc sng trong ngho kh, thiu thn. Tim lc th ln
lao m tr tu th. hn hp. Nhng ngi lnh o hon thnh xut sc nhim v trong chin tranh
tng rng vn c th tip tc hon thnh nhim v trong xy dng ha bnh. Nhng quy lut ca
cuc sng l khc nghit, n c con ng i ca n, loi ra ngoi mi th duy ch.
C ngi ni, nu nh Bc cn sng n ngy gii phng min Nam th tt nhin l tt p ri. Lng
nhn i bao la ca Bc, tm mt nhn xa trng rng ca Bc (nh ngay t nm 1945, 1946 Bc
chnh thc mi M, Php u t vo Vit Nam. Mi cc c Bi Bng on, Hunh Thc Khng tham
gia vic nc...) th nht nh, sau gii phng min Nam s khng c nhng cnh tng au lng
nh ta thy.
Sau ny vo khong nm 1984, 1985 nhn dp vo Si Gn cng tc, anh Nguyn Vn Linh lc by
gi l y vin Trung ng ng, b th Thnh y thnh ph H Ch Minh c nhn mi ti n chi.
176
Hi K Trn - Trn
Tng lm vic vi nhau sut mi nm chin trng, anh l Ph B th Trung ng Cc, ti l y

vin, chng ti c nhiu k nim gn b thn thit. Anh Linh hn ti gn chc tui, tham gia cch
mng trc ti, nn bao gi ti cng coi anh l ngi i trc. Anh l mt nh lnh o c uy tn ln,
lun quan tm n mi ngi, chn chn trong tc phong cng tc. Nhng bao trm ln tt c l tm
lng nhn i, tnh thng yu ng ch, ng i...
Trong bui ti hm y, khi nhc n i hi V, anh ci hi ti:
- Lm sao m lc u khng c tn anh trong danh sch vo Trung ng?
Ti k cho anh nghe ton b s vic xy ra c bit ni k v quan im lnh o vn ngh khng
c anh Th chp nhn nn a H Xun Trng ln thay...
Anh Linh lng nghe mt cch chm ch, ra chiu suy ngh, cui cng khi tin ti ra v, anh mi tht
ln khng ra vui cng khng ra bun:
- Th c hai chng ta u b ph phn l t do. Anh th t do trong vn ngh, cn ti th t do trong
kinh t... C hai chng ti cng ci.
Lc ny ti v anh Linh u l y vin Trung ng kha V nhng anh Linh vn c nhn trng trch
l B th thnh y thnh ph H Ch Minh, cn ti th vn cha c mt cng vic no r rt.
Trc khi chia tay v ngh T78, ti c ni vi anh Linh:
- Hi rng, chng ta sng dp bit bao nhiu. Sng cht c nhau, yu nhau nh rut tht. Th m
mi c hn 5 nm sau ha bnh, c bit bao nhiu l chuyn...
Anh Linh ci:
- Ri mi chuyn li tt p thi.
t lu sau, anh c b sung vo B Chnh tr. i hi VI anh c bu lm Tng b th; ti li trng
c y vin Trung ng chnh thc v tr li ph trch Trng ban Vn ha vn ngh.
Hai kha Trung ng trc ti rt t pht biu. Nhng trong kha V, ti pht biu kh nhiu, hu nh
phin hp no ti cng chun b mt bn tham lun. Trong bi pht biu nhan : "Mt vi kin v
nhng vn chung ca cng tc t tng v t chc" ti phin hp Trung ng kha IV, kha V
tuy cn mang nng tnh gio iu v t duy cng nhc, nhng cng c mt s kin v dn ch tp
trung v t chc cn b, cho n nay ti thy vn cn c gi tr, xin trch li dy nh v mt i hi
V bun vui ln ln:
"Ta ang trong mt qu trnh cch mng si ni, cch mng x hi ch ngha trn c nc, m ni
dung ca n l mt s chuyn bin su sc, ton din trit mi mt trong x hi nh Ngh quyt
i hi ng IV v V ch r, ng thi phi lm nhiu vic bo v T quc
V vy, nhng vn cp bch v t tng v t chc ca ta hin nay cng l nhng vn c bn,
nhng vn then cht trong qu trnh cch mng , n va cp bch va lu di v n cn tc
ng trong tt c cc mt v trong sut thi gian lu di ca qu trnh cch mng.
Ta cn phng mt tnh hnh l iu s dn n s n gin trong cng tc t tng, bt c
mt biu hin no cng quy v hu khuynh, mi ch ngi ta c tm ra mt kha cnh ca hu
177
Hi K Trn - Trn
khuynh. Nh th liu c th c hiu qu trong tnh hnh cch mng lc ny khng? 1954 in Bin
Ph c cuc vn ng chng hu khuynh, c hiu qu ln, nhng lc y mc tiu nhim v r rt, c
th, phm v c hn. Nay khng th nh vy.
ng thi c s hiu phng hng tng cng, chuyn chinh v sn th ch l tng cng kim
sot, tng cng nghim tr v tng cng x pht nh vy cng khng ng vi tinh thn ca hc
thuyt L-nin v chuyn chnh v sn.
Trong qu trnh cch mng hin nay, lun lun c nhng hin tng mi m xut hin v pht trin
v c nhng ci g c lc hu b o thi, nhng ci g mi xut hin th gp kh khn, c khi cn
phi xut hin chui, hoc b coi l bt hp php b ln n.
Th d r rt nht l x nghip nh c Cn o v vic khon trong nng nghip. Hin nay mt s
a phng v n v c s, c nhng ng ch ph trch ng trc tnh hnh lm nhng vic m
c th tr thnh anh hng hoc vo t.
Th hai l vn dn ch tp trung, ti thy khng phi ch l thc m l c ch. C ch phi bo
m cc cp lnh o ng v Nh nc nm chc c bn cht tnh hnh x hi (thng tin) v cc
mt, ng thi bo m s huy ng cc ngun tr tu trong x hi gii quyt cc vn do x hi
t ra. Khng nn quan nim dn ch ch l nghe kin ca ngi trc tip sn xut (nng dn v
cng nhn) m phi l vn pht huy cc ngun tr tu, trong c mt ngun tr tu quan trng l
cc c quan khoa hc, cn b khoa hc, cn b lnh o v qun l cc cp cc ngnh. Cc cp
khoa hc vn l ca ng, do ng to ra, cn b khoa hc cng th, phi c c ch lm vic thu ht
cc c quan ny chu tun chung quanh cc c quan lnh o, ch o ca ng. Cc cp ca ng
phi coi cc c quan khoa hc c lin quan l tr th ca mnh. Phi tng cng vic xy dng nhiu
c quan thng tin phc v cho cng tc nghin cu.
Khng th c mt cp no hay mt ngi no hin nay c th bit ht mi vn , phi c s phi
hp v lin kt cc c quan khoa hc.
V mt khc, phi thc y tc vic xy dng php lut th ch cc mt cho kp vi yu cu qun
l v i mi qun l, phi nng cao trnh "lp php" tt c cc c quan nh nc.
l nhng ni dung quan trng trong ton b ni dung ca vn dn ch k lut.
Nn quan nim tng cng chuyn chnh v sn khng phi ch l tng cng kim sot, tng
cng nghim tr, tng cng x pht. l mt cn thit, nhng khng phi ch c th. Tng cng
chuyn chnh v sn cn phi l "nng cao kin thc, bn lnh v nng lc lnh o ca ng, nng
cao trnh t chc, nng lc t chc v hiu qu ca t chc, bao gm vic nh ra cc loi chnh
sch, cc th l quy ch qun l c hiu lc, bo m pht huy mi tim nng mi lnh vc tng
hiu qu r rt cc mt kinh t, quc phng, vn ha, x hi, khoa hc gio dc, to nn thnh qu
mi, lc lng mi cho cch mng. Nh vy, cng cn quan nim ng n "chng chin tranh ph
hoi nhiu mt ca ch", thc cht l phi y mnh ba cuc cch mng nh kin ng ch Tng
B th pht biu. Nhiu ng ch pht biu nu ln nhng dn chng v vn ny:
178
Hi K Trn - Trn
Th ba l t chc v v cn b: Nht thit cn nghim khc ph phn v x tr nghim minh nhng

cn b, ng vin h hng thoi ha bin cht. ng thi cng cn c thi nh vy vi mt loi
cn b c hi bt ti, bo th v v v, c khi khng c mt khuyt im no nhng ch c mt khuyt
im l ch bit nhc li ch th ngh quyt nh con vt v khng h lm c vic g c ch cho x
hi, nh th li cn chim ch quan trng trong cc c quan ng v Nh nc, v c lc l u
mi cho mi s bt ha xch mch ca t chc.
Loi cn b ng vin ny tai hi cho s nghip cch mng khng km loi cn b ng vin h
hng thoi ha bin cht cht no.
Mt khc cn khng nh mnh m mt phng hng tuyn chn v b tr cn b: Khuyn khch
nhng ngi c kin thc, trung thc, nng ng, sng to, dm chu trch nhim, t ti nhng
hiu qu c th trong phm vi cng tc ph trch. Thc t trong x hi cng ang xut hin cc loi
cn b c nhng phm cht nh vy. C th ni chc chn rng trong x hi ta v tt c mi mt,
khng thiu nhn ti, nhn ti kinh t, nhn ti qun l, nhn ti qun s, nhn ti sng to khoa hc
v vn hc.
Cn c nhng chnh sch khuyn khch nhn ti, chiu hin i s, dm nghe nhng iu ni ngc
tai mi l cho s t xa gn n nc em ti nng ra thi th, gip ch cho dn, cho nc. Cn c
nhng chnh sch thi c, tuyn c, ng c thc hin c vic pht hin nhn ti v s dng
nhn ti.
i vi loi cn b mi, c ti, nn c thi lng vi im gi l khim tn. Tht ra, ai l c ti
v khim tn th tht l tt v hon ton. Nhng thng thng nhng ngi c ti nng cng km
theo mt c tnh l t tin mt cch mnh m. Do t tin mnh, nn c nhng biu hin thiu khim
tn, nhng lng t tin li l mt c tnh nn khuyn khch, v cng l mt mt ca tinh thn dm
chu trch nhim, khng nn ch v i tm cn b bng cch c quan t chc nm l lch ri i thm
hi v d tm.
Cn mau chng c mt i ng cn b c nng lc thch hp vi tnh hnh cch mng mi, chnh
sch c khng nh s tc ng mnh m vo tm l thanh nin v l mt vic gp phn rt
hiu qu vo s nghip xy dng con ngi mi x hi ch ngha v mt chnh sch cn b ng s
p tan mt tm l "ch cn bit sng" ngha l bit ngm ming, n tin, bit tm gh, nnh nt gi
gh v chnh sch ng cng to nn mt tm l hng hi trau di kin thc, hng hi sng to, hng
hi cng hin".
i hi V i vi ti l mt k nim khng vui, nhng ri thi gian qua i th nhng s vic n cng
nht dn. Ti cng khng my quan tm n na.
179
Hi K Trn - Trn
Bt K Xun K Mo
1- v u TI VIT BI BT K NY?
V nhiu l.
L th nht l: Thng thng mi ngi, phn nhiu l ngi gi, u xun hay khai bt, lm th
hoc vit vn ni ln cm ngh ca mnh v ngy xun. Cc nh vn hay vit vn, cc nh th hay
lm th, cc c khng phi l nh th cng lm th. My nm nay, nh vn Hong Tin u vit:
"Cm xc ma xun" v u gi tng ti. V th ti l hi vin hi nh vn, cng mun ngh ngoy i
dng ni ln nhiu iu trn trong ngi.
L th hai l : K t ngy ti c ni ting l "chng" "..." (Tuy khng ai ni tn), v t ngy b c
khai tr th cng ni ting hn v r tn tui hn. Ti nhn c rt nhiu th t ca nhiu ngi gi
n. C ngi l bn quen, c ngi cha quen. Th l mt bi vit, mt tiu lun, mt kin ngh, mt
khiu ni, mt t co, mt bi th. C bi c ghi tn gi ti, c bi khng, c bi qua ng bu
in, c bi c thy c vt vo nh cc con chu ti nht c a cho ti. C bi c ni dung
lin quan n ti, hoc hoan nghnh ti im ny, im khc, hoc ng mun b xung cho ti
im n, im kia, hoc ng mun tho lun vi ti. Cng c bi ph phn ti. Ti khng c vn
phng c ngi "Cng vn i n" nn ti khng thng k v ghi chp ngy gi c Nhng ti
nh i khi l thi gian ti nhn c nhiu nht l t thng 11 nm 1998 n nay. Ti khng ghi
c s lng bn vit, c bn vi trang, c bn trn di chc trang. Tng cng s lng c n
my trm trang giy. Ni dung th c th thu xp vo mt s h s nh:
- H s quan trng nht l h s chng tham nhng cp cao, v thy cung H Ty.
- H s v n L Hng H, H S Phu, v Nguyn Trung Thnh, v Bi Minh Quc.
- H s v cc gp v lnh o v xy dng ng...
Ti thy trong cc kin , c nhiu kin ging ti, c nhiu kin c th b xung cho ti. Ti m
c c iu kin thun li gp nhau (V d c mt hnh thc Cu lc b nh no , hoc mt c
quan ngn lun no ) th c s trao i, ti chc chn l tuyt vi, vui v v rt b ch, cng c
thm an ninh Quc gia. Nhng ti ch dm m c nh hi nh m c lm v s vy thi. Mt l
khc na l gn y ti c nghe thut li c mt v lo thnh tr thc pht biu mt hi ngh quan
trng, t vn l Tnh hnh th gii v trong nc by gi thay i ln lm ri, khng th dng
cch nhn c m nhn c n. Xu hng ton cu ha cc mt th gii ang l xu hng quan
180
Hi K Trn - Trn
trng ch yu. Ta cn t vn nghin cu v xc nh ng li. Phi gii quyt vn ng li,

ch khng th chy theo gii quyt nhng vic c th n c hng vn, hng triu. Ti rt tm c
kin ny. Dng suy ngh ca ti nh c tip mt sc mi, v ti thy c l cng c nhiu ngi
khc na cng thy nh ti.
Mt l na l trong nm va qua ti xem tivi, c xem nhiu phim ca Trung Quc (Lc a, i
Loan, Hng Kng) c c nhiu tiu thuyt ca Trung Quc (nht l tiu thuyt lch s, tiu thuyt
x hi, tp vn). Ti thy nhiu gi tr v ti nng cc vn ngh s Trung Quc (c t bn v x hi
ch ngha). Ti c m c trong ngi rng: Cc vn ngh s Vit Nam, thanh thiu nin Vit Nam
tuyt nhin khng th km hn Trung Quc. vy ti sao cc ti nng Vit Nam khng xut l c
c nhng gi tr cao, p ra i??? Ci ti lm thui cht ti nng tri qua nhiu th h l ti nng nht
trong cc ti i vi nhn dn v t quc. Ti nhn hnh nh cc chu nh ti vui, thng minh, nhanh
nhn trn tivi m thy tht rut, tht gan vi cu hi: Cc chu ln ln c c hng hnh phc t
do v c t do pht biu khng hay li ch c th tr thnh nhng con ri? Cng lao ca H Ch
Minh v ng cng sn ln nht l mang li c lp, t do cho Vit Nam? Vy t do u? Ma xun
i! Cn nhiu l khc na, nhng k th tm ri.
II Cm XC MA XUN BT U T u?
Hi ti 16 tui, mi hc v lng lm ngi cng sn. Bi hc v lng u tin ca ti l t chc v

iu khin mt cuc "Khai hi" (Ngy y cha ni "Hi ngh v i hi"). Cng vic quan trng nht
trong cng tc vn ng v gic ng qun chng l Khai hi. M khai hi th ngh s bao gi cng c
nm tit mc c nh.
- Tnh hnh th gii.
- Tnh hnh trong nc.
V sau
- Linh tinh
- Ph bnh
- Gii tn
Lc y i khai hi vi qun chng, bao gi cng phi c trang b mc tnh hnh th gii, hoc do
cp trn cho, hoc t chun b ly.
C ln, sau cuc khai hi lng ti, mt anh nng dn mi ti v nh ung nc ch xanh, n khoai
luc. Anh t v rt phn khi v tip xc vi cch mng m bit nhn ra c th gii, thy r th gii
quan h ti vn mnh ca mnh v gia nh mnh. Anh y khen ti "C ci tinh thn rt cao" v anh
hi ti hc u? V anh y yu cu ti vit ra "Ci tinh thn" y cho anh hc vi. Ti nh rt k k
nim ny. Do bi ny cng phi bt u t tnh hnh th gii. Ti c gp v nghe (C c c
mt t) nhiu ngi c sch v bo ch th gii thut li, th thy nhng tr thc, hc gi th gii h
181
Hi K Trn - Trn
bn v nhn nh v th gii ngy nay hay qu, l qu, mi qu, rng qu, cao qu. Cng nghe h,
mnh cng thy mnh "ch ngi y ging". D sao, ti cng thy c trong th k qua (th k XX)
c hai s vic lm cho lch s loi ngi bin ng ln, tc ng mnh m n tin trnh pht trin
ca loi ngi. Hai s vic y c th th hin ra thnh my cu hi:
1 - Ti sao ta d on l T bn giy cht, m n khng cht, n li c pht trin mnh hn. C th
gii by gi u ph thuc vo by tm nc mnh nht v kinh t, vn ha, x hi v qun s. i
sng ca nhn dn cc nc y ngy cng cao. Giai cp cng nhn by gi l cng nhn "C trng"
v c i sng cao hn c Nguyn th nc ta. V nhng nc ln y u l nc T bn. Ti sao
v th no?
2- Ti sao ta bo "Ni dung ca thi i hin nay l qu t T bn ch ngha ln X hi ch ngha
trn phm vi ton th gii" m cui th k th Ch ngha x hi li bin mt tm th gii, nh rp
mt ci, trong vi nm t thnh tr Lin X, cho n hng chc nc khc na. S tan v sao li din
ra nhanh gn th? Ti sao? V th no?
Th gii c nhng gii p khc nhau. Vit Nam cng c nhng li gii thch. Nhng li gii thch
ca Vit Nam c nhng iu qu mng mui, qu m h, qu h Ch c vic vc nhng khi nim
c l p ln nhng thc tin qu ln lao, qu si ng. S gii thch nh vy tr thnh nhng
chuyn tiu lm trc cc tng lp thanh nin. Bn thn nhng tc gi ca cc li gii thch cng t
bit mnh chng bp c ai. Nhng v cht l ngi lm ci ngh "Ni ly c", th c vic "Ni
ly c".
3- Cn mt cu hi cc k quan trng na m phi gii p c r th mi c c s trng yu m
vch ra ng li pht trin t nc. l cu hi: c im quan trng nht ca xu th pht trin
th gii l g? Mt iu ht sc hin nhin, ai cng thy l th gii hin nay khng c hai phe na,
m ang hnh thnh nhng cc, nhng khu vc. Khng c quan h hai phe ch, ta m quan h ph
bin cn xy dng l hp tc, ua tranh v ph thuc vo nhau. Nhiu lnh vc xut hin xu hng
ton cu ha ngy cng mnh. l ton cu ha v kinh t, ti chnh, v vn ha, v x hi, v
khoa hc cng ngh, v mi trng. Cc vn trn, khng c mt vn no m mt nc t
khp kn, d cho nc ln n bao nhiu, c th gii quyt cho mnh c. S ton cu ha c th
lan sang lnh vc chnh tr, v cha ai c on l n s din bin th no? (Hin c vai tr Lin
Hip Quc v Ngh Vin Chu u). S tht hin nhin d ang ph nhn mt cch ph phng ci th
t duy mng mui, l t duy hai phe. Ci l lun my mc : "ch khen th l ta xu, nh ch l ta tt"
qu lc hu ny vn cn ng tr mt s u c. Nhng u c ny khng chu c ai ch mnh,
nhng li s ngi ta khen mnh, vy khng bit h mun g. Nh i vi Vit Nam, c ngi ch l
thiu dn ch. Theo logic trn, th ta "Thiu dn ch l ta rt hay rt tt ri hay sao?
Trong chin tranh, cng tc t tng lm sao phn bit bn, th, ta l cc k quan trng, m cng
kh d dng. Cn ngy nay, ai l bn, ai l th? Bn u th u, cn lm cho r. Khu hiu
182
Hi K Trn - Trn
"Vit Nam mun lm bn vi tt c mi ngi" l mt khu hiu thc, hay ch l ni cho hay thi, cn
khng cn lm bn vi ai c?
III- CM XC XUN V T NC RA SAO?
t nc Vit Nam c 4000 nm lch s c nhng thnh tch dng nc v gi nc, c nhng gi
tr vn ha tinh thn cao p. l nhng im rt ng knh trng, v th gii tng ngng m.
Trong th k XX, dn tc Vit Nam v ng cng sn lp nhng cng tch rc r xng ng vi
cha ng. Mt thnh cng, thng li, ta ni kh nhiu, s khen tng ca thin h, ca bn thn ta
cng kh nhiu. Nhng hnh nh ta cha quan tm ng mc ti cc mt tri ca cuc sng. V
d thng li v i ca cch mng v chin tranh c mt hu qu ht sc nng n: S tn ph, s
kit qu ti nguyn, s tn tht v mt mt ca hng triu gia nh, hng triu b m. Ngy nay, sau
thng li ta phi chu mt gnh nng ht sc ln v nhng vt thng v tn tht chin tranh, gnh
nng phi n b nhng s hy sinh, phc hi nhng tn ph, tn tht. V l mt iu kin kh
khn rt ln cho vic pht trin kinh t x hi, v s hn gn on kt dn tc. S hn ch v trnh
, v kinh nghim ca lc lng lnh o trong pht trin kinh t x hi, khng c coi trng phn
tch v nghim tc khc phc. Ci kiu t duy : " anh hng trong chin tranh v thng c k
th hng mnh, th bt k kh khn phc tp no cng dng ch ngha anh hng khc phc d
dng". l mt th men say nguy him!
Hin nay ta ang ng trc mt lot nghch l ca i sng x hi, v s qun l x hi. Nhng
nghch l ny ang lm au u b phn lnh o v lm day dt, trn tr hng chc triu con tim.
Mt lot vn v l lun c bn v t tng chnh tr t ra m cha c phng hng l gii.
nh ca lnh o l phi xc nh my nguyn tc nh t trc, ri thi khng tho lun na, ai
tun theo th c, khng tun theo th b trng pht. Ti v cng lo s cho ci tng ny. V iu
ng lo s khng phi l lo s cho lc lng lnh o, m lo s cho trin vng ca nhn dn, t
nc. Nh th lnh o khng lm vic dn dt t nc i ln, m a t nc n bn b vc
thm.
Tnh hnh t nc phi l cm xc u xun ln nht. Ta ang sng trong mt lot nghch l hay
mu thun nh sau:
a- Trc ht l nghch l cng chng tham nhng bao nhiu th tham nhng vn tn ti v pht trin
ngy cng nghim trng.
V mt chng th s ln n ht mc nghim khc: "Quc nn", "Ni xm"... V mt t chc th c
cc ban chng tham nhng gm nhng ngi quan trng. V mt lut php th c lut, php lnh.
Quc hi th k hp no cng y d lun phn n.
Th m nn tham nhng cng ngy cng lan rng, lan ra khp cc ngnh k c nhng ngnh x hi
tt p ca ta l gio dc, y t; Lan ra cc a phng, cc ngc ngch. Nhng v n tham nhng
183
Hi K Trn - Trn
ngy cng ln. Tin mt vo tham nhng gn ngang ngn sch quc gia: hng chc nghn t ng,
nn tham nhng cn leo ln cp cao nht y c nhng v vic, nhn dn i gii trnh m cha
ai gii trnh, hoc ch gii trnh ni b. Trong khi li c nhng v k lut rt gh.
Cha ai ng c n ngun gc nguyn nhn ca tham nhng. Khng tm n ngun gc th
khng chng c ti mi c mt tin mt x Nam nh c my nghn dn m t nm 1990
n 1998 tham nhng vt ca dn hai nghn tn thc, mt trm cy vng (km 2 ch), 6,2 t ng
bc. y c phi l bc lt khng? C nng khng? V ai bc lt ai y? C phi chng tham
nhng l chng bc lt khng?
b- Ta h ho v ku go mi tinh gin bin ch cho bt cng knh, cho ngn sch, th t nm
1993 n 1998 bin ch nh nc li tng 11 %. Nh nc bit l lng cn b nhn vin thit
nhiu: hn 30% nhng ngn sch ch b c 20%. Cn gim bin ch, nhng yu cu gim ngi
m t chc c tng ln. Thm u mi, thm n v li thm xy dng v mua sm. Mt bi bo
bo Nhn Dn 1991 ni v tnh trng ti sn c nh ca khu vc hnh chnh s nghip cho bit l s
ti sn ny chim 27% so vi khu vc kinh doanh sn xut, nhng c nhng nh ca h hng cha
sa cha c chim 700.000 mt vung, 2,25% tng din tch nh ca. Th m hc sinh trung hc
c c 2,4m2 u hc sinh, cn hc sinh tiu hc th ch c 0,15m2 u hc sinh. Mi u nghe ni
Th tng li quyt nh cho mi huyn u c xy nh tm giam (c ngi cho l cng l nh
t) th s c t nht l thm 500 nh t. Ngy xa ta ln ting chi quc Php cai tr ta l "Nh
t nhiu hn trng hc". By gi ta li lm ci vic m ta chi. Ta h ho nhn dn tit kim:
"Tit kim l ngha v ca ton dn". Ti ngh dn ni chung c g u m tit kim. Cn ch nh
nc c tin th c tiu v ti v m tin cng l ca dn ng gp. Ti sao b my cng knh
li c phnh ra? Ngn sch n bao gi mi chu ng ni s tn ph ca b my. Gc gc vn l
ch c cu b my? Sao cha bn ti? Li na, ta nu khu hiu ci cch hnh chnh thc hin
"Mt ca, mt con du" m b my li qu nhiu ca, nhiu con du. Th th lm sao???
c- Cng ngy x hi cng nhiu t nn, ta cng chng t nn cng pht trin, cc t nn ph bin l:
Bun lu, trm cp, ma ty, tht nghip, mi dm, tr em lang thang n my.
Mi t nn li c mt quyt nh chng, li c t chc chng, v kinh ph chng. c bit c hai t
nn: tht nghip v mi dm, trc y ta cho n l sn phm ca ch ngha t bn. ta khng c
ch ngha t bn m hnh nh ci t nn y pht trin khng km (c khi cn hn) cc nc t bn
ch ngha. Nghch l ny c l ti sao??
d- Ti sao x hi ta nhiu s khiu kin, t co. l cha k kin ng gp kin ngh m i din
chnh ph ni l mi nm c hng chc nghn. Rt nhiu giai thoi v "bi thoi" v n t khiu t.
S n c gii quyt qu t, s n lu khng gii quyt b "ha bn" qu nhiu.
Hin tng khiu kin, t co ngy cng nhiu ni ln tnh hung g? R rng l "tnh hnh" "Lng
dn khng yn". Cc nh t tng "Ni ly c" s gii thch " ch l hin tng, Hin tng y
khng phn nh bn cht ch ta". ? Th n phn nh bn cht g? v "Bn cht tt p" ca ch
184
Hi K Trn - Trn
ta n biu hin ra hin tng g. Ti khng mun v khng dm, cng khng th ni ht cm xc
i vi ton din tnh hnh t nc. Ti ch mun ni n mt s im ni bt, r rng, hin nhin ai
cng thy, cng day dt lo lng v mun l gii.
Trc tnh hnh phc tp nh vy, tnh hnh t tng chnh tr ca x hi khng th n nh. N tt
yu phi c din bin v din bin phc tp. Ti cng bit c nhiu cch nhn xt, nh gi. i
khi c cch nhn xt nh gi theo cng thc c in:
i a s yn tm, phn khi, tin tng. C mt s t ni ny ni khc, lc ny lc khc chao o,
dao ng, gim lng tin. K ch li dng tuyn truyn chng ta. Cng thc ny m h nhng rt cn
thit i vi mt s ngi, khng ai bc b c v do n rt khng ng v khng dng vo vic
g c.
Ti ngh c l c nhiu ngi c th c nhiu kin khc nhau nhn xt nh gi. Ti c c c
mt bn kin ca mt v lo thnh ti khng quen bit. V y c cch nh gi, tm tt nh sau:
Tnh hnh t tng chnh tr trong ng vin c nm loi nh sau:
- Loi nhit tnh.
- Loi ngoan o - Ch bit yn tm theo cp trn.
- Loi gim lng tin.
- Loi c hi.
- Loi i ngc.
ng cho rng loi nhit tnh l ngi tuyt i tin tng vo l tng v hc thuyt. Nhng nhng
ngi ny qu trn mt t th ri vo loi i ngc. Loi i ngc qu i mt cht th tr thnh th
ch, c nm loi u c s xen k v chuyn ha, ch khng th phn bit rch ri. ng c lng:
- Loi nhit tnh c c khong 10 - 15%.
- Loi ngoan o c n 50%.
- Loi gim lng tin c 10% - 15%.
- Loi c hi c n hn 20%.
- Loi i ngc c rt t.
Ti thy cch nh gi ny c mt h quy chiu c v cng nhc, v cng khng gip ta rt ra c
vn g! Ti th ti thy tiu ch nh gi nhn thc, t tng chnh tr hin nay phi l tnh hnh
nhn thc v suy ngh c s i chiu vi tnh hnh thc tin x hi ta v thc tin din bin ca th
gii. Nhng thc tin cn i chiu vi nhng nguyn l v d on m ta hc tp v thm
nhun.
S i chiu ny s lm bt ra nhng s khp khnh nghim trng. N t vn ta phi nhn thc
thc tin nh th no. Ti quan st v theo di th ti thy, c 3 loi nhn thc:
a) C ngi thy rt r l nhng nguyn l v d on c sai lc hon ton vi tnh hnh thc
tin trc mt. Nhng mu sc l tng p trc kia b phai lt ht v b thay th bng nhng
hin thc rt chua cht v ma mai. Cch nhn thc ny i n tm trng phn n v xut hin yu
185
Hi K Trn - Trn
cu phi l gii chnh xc tnh hnh, da vo kho tng tr thc ca loi ngi c Ty v ng, c
kim v c tm hng i tng i chnh xc v thit thc khng th bm vo nhng gio iu
cng nhc v c k.
b) Loi th hai l c nhng ngi nhn thy nhng mt, nhng b phn, nhng kha cnh thc tin
mu thun vi cc gio iu. Nhng li cho rng l do nhng thc tin mi din bin v pht trin
khng ng nh nhng nguyn l c, nn ny sinh tiu cc. Nhng nguyn l c vn ng.
Phng hng khc phc hin nay l phi kin tr tr li cc nguyn l c.
c) C nhng ngi ch c mt h quy chiu duy nht v c nh l nhng nguyn l gio iu hnh
thnh t t nht 50 nm tr v trc. H tuyt i v thnh tht tin vo h quy chiu , v do vy ch
c kh nng khun kh tt c thc tin hin nay vo nhng nguyn tc, quan im c. C thc
tin no khc vi nguyn tc v quan im c l do li ca thc tin. H mun bt thc tin phi
c sa cha cho ph hp vi nguyn tc v quan im c. Nhng ngi ny c im ging
vi nhng ngi im b nn chim mt s ng tuyt i. Cn thi ca cc ngi ni trn cng
c ch khc nhau. Trong cc ngi loi a v b th c ngi nhn thy nhng sai lch gia nguyn l
v thc tin, th thng thn v phn n ni ln nhng iu . C nhng ngi th m c trong lng,
nhng khng ni ra, gi im lng, chn cht trong lng tm s ca mnh.
C ngi khng dm ni ra, khng mun ni ra, v phi gi vng cc iu kin tn ti v tng tin.
ca mnh. Cng c ngi th khng thm ni ra, v cho rng ni ra khng c ai nghe, ni ra v ch v
c hi cho mnh. Th nhng nhng ngi ny c m ly mi day dt trong lng, c c nhng cu
hi "ti sao", lm th no? v khng li gii p. Th l c mt s im lng ng s. S im lng ny
c tip tc tip nhn cc s ging gii gio iu v dt nt. Nhng ngi ny cng kh xp vo loi
"ngoan o" hay "c hi". C ngi ngoan o chng, th cng ngoan o gi v, m ngoan o gi
v th cng t nhiu c hi ri. Ti khng th c lng c t l cc loi nhn thc Nhng qua s
quan st v tip xc ca ti, ti on chc rng thc s c nhng loi nhn thc khc nhau nh vy
Tnh trng t tng chnh tr nh vy, khng c gii quyt ng n, th hu qu ca n rt kh
lng trc c th no?
Cho nn vn quan trng, then cht v thit yu l vn i chiu thc tin vi l thuyt. S i
chiu ny khng th thc hin ty tin v khng th giao cho bt c mt ngi hoc nhm ngi no
nht l nhng ngi m trong thc tin t ra b hn ch v thm ch ngu dt. Lm vic ny, ch c
thc hin mt sinh hot dn ch ng n v trung thc. Bt c mt s khng trung thc no u
khng tm c ra chn l v chc chn s b trng pht.
III- CM XC XUN HNG VO MA XUN NO?
Ta ang nm 1999, K Mo, l nm cui cng ca th k XX. Ta ch i nm 2000. Nm 2000 l

nm giao tha gia hai th k. Thng thng, ta u mong mun v chc tng nhau nm sau tt
186
Hi K Trn - Trn
p hn nm trc, gp nm gp mi ln. Nm 2000 l nm con Rng. Theo biu tng th t con

Mo m tr thnh con Rng, s ln mnh phi gp 100, gp 1000 ln. Ta khng nn o tng
nh vy, m ta th nhn qua li mt cch bnh tnh v thc t xem Vit Nam ta trong nm con Mo
nh th no?
Ti c bit v c tip xc vi nhiu tng nhn nh nh gi thc trng nc ta, thc trng
b my lnh o v qun l ca ta. Ti cha tng hp c, ti mun ghi li mt s tng ng
ch tip tc suy ngh v trng ch c s tho lun tng hp cho cn thn. y l nhng tng
ca s khi qut tm tt, ch khng phi s nhn nh m t. V b my lnh o v qun l x hi
th c nhn nh rng: B my ca ta c 3 c im: 1 cng knh, 2 quan liu qu, 3 bt lc qu. Ti
quan st thy ng nh vy. Ch th m n tn km qu, n chim nhiu ti sn ca nh nc qu
(nh ca, tr s, phng hp, nh khch, thit b gii tr, xe c sang trng, dng hng "xn").
C ngi quan st thy quan chc nc ta sng sang hn cc nh t bn cc nc ln. Ch th
m n khng sc nm c thc trng tnh hnh, khng phn tch v d on c tnh hnh mt
cch chnh xc, n c phi thay i kin lun lun. N c tn ti, trong khi nhn dn gp nhng kh
khn ca mnh, phi ku oan khiu t, n khng gii quyt hoc khng gii quyt c. Th ra N (b
my) ch v n thi, n t tc dng v dn, do dn.
l thc trng ng bun. Trong b my, nn tham nhng rt ph bin. M tham nhng th c th
c 3 cp: Cp thp l nhng ngi lng khng sng, phi xoay s, kim chc t nhiu sng
v nui gia nh. Cp va, l sng ri, nhng mun xoay s i sng c ci thin
hn, sung tc hn mt cht.
C hai cp ny u c th nguyn lng v thng cm, ch cn khin trch cnh co v phi c
phng cch ci thin i sng ton din, ch khng phi chng tham nhng m gii quyt c.
Cp cao l nhng ngi c i sng cao ri, nhng cn mun cao hn, cn mun chu cp cho h
hng, mun dnh cho con chu ca ci di do. Bn thn th c nh ri mun nh sang hn, c xe
ri mun c xe na "xn" hn. dng cng cn nhiu v sang hn, tip khch cng cn tip khch
sang trng, ho hip hn, lm n th nhu cu li nhun ngy cng ln hn, ti sn tch tr ngy cng
nhiu hn.
Trng im chng tham nhng l cp cao ny, nhng li rt kh chng v nhng ngi ny bn
thn l cp cao, t nht cng l thn tn ca cp cao. Cho nn khng tnh n ngun gc th dt
khot l khng chng tham nhng c, nh phi nhn bn tham nhng ph t nc n tan tnh
v ri cng nhau... cht ht! Mun chng c tham nhng phi ci cch b my t c cu, vn
hnh v cht lng, nhn s.
Li ni v tnh cht ca x hi Vit Nam hin nay:
- C phi l nc x hi ch ngha khng? Hin nhin l cha phi, ch l mt nc lc hu, ngho
i, ang bt u pht trin thi.
- C phi l nc i theo con ng t bn khng? Cng khng phi. Lc lng lnh o hin nay
187
Hi K Trn - Trn
ang cng quyt nh hng cho n trnh con ng T bn ch ngha. Nhng trong x hi hin
nay r rng l ang c nhng yu t x hi ch ngha. Qu tht nc ta c nhng thnh tch v gio
dc, y t m th gii king n. Nhng thnh tch xp nc ta kinh t th ngho nn vo loi
nht nh, nhng v mt x hi th li vo loi trung bnh. Chng ta li c rt nhiu ch trng cc vn
x hi nh n n p ngha, xa i gim ngho, t thin, l lnh m l rch. Nh tnh ngha,
qu tnh ngha, qu cu i, qu cu nn...
l nhng yu t x hi ch ngha rt ng trn trng. Ta ch trng kinh t nhiu thnh phn kinh
t th trng, hc tp v s dng nhiu phng php t bn ch ngha, lm cho kinh t trong mt s
nm pht trin kh nhanh. c bit ta c mt thnh tch k diu l t ch thiu go n tr thnh nc
xut khu go th nh th gii. iu thc cht l do nng dn c lm n t do hn, h c t
lm ch trong lm n hn. Quyn ca nng dn c lnh o chp nhn. Cho nn y cn
thy l lnh o thy c quyn lm n ca dn m cng nhn quyn th s c thnh tch ln
ngay. Bc H xa kia ni n my ch "T do lm n". Bo m quyn y cho dn th lnh vc
no cng s c nhng thnh tch phi thng c, c bit trong khoa hc v vn hc ngh thut. Ch
lnh o c ti thnh cng khng lm ra c mt tn go hay mt bi ht, thm ch c ti thnh
cng khng nh hng hng dn cho tng ngnh, cho cc ngnh c. Ci quyn t do lm n y
l kiu t bn hay kiu x hi ch ngha. Ti thy n l c hai v n cng khng phi l c hai. N l
o l thng thng ca ngi i m thi
Gn y ti tnh c bt gp mt tng v mt khi nim th v: l khi nim "T bn quyn lc"
v c ngi ni "T bn quan chc" (Capitalisme momenklatra).
Th ra ngoi t bn l tin ca ra, c ci quyn lc cng tr thnh t bn (vn) c. L quan chc
th c quyn lc, m quyn lc li l ci vn lm n. Nc ta hin nay cha x hi ch ngha
c, nhng c nhng yu t tt p ca x hi ch ngha, khng phi t bn, r rng l c ci th
t bn quyn lc v t bn quan chc v l th t bn quan liu, t bn hoang d, d man.
cng l mt s tht. C l nhiu ngi s ci s tht ny. Nhng ti khng c l do g s n c.
Nhn nhn tnh hnh t nc hin nay nht thit phi tm kim phn tch cc s tht ny?
IV MA XUN I V u?
Ti c bit nhiu ngi st rut vi nhng li ku ca v ln n cc hin tng tiu cc, cho
rng "Bit ri, kh lm ni mi!" vn l phi lm th no? C gii php no ra khi tnh trng
ny. ng, y l vn ht sc bc xc. Cc c quan lnh o cng nhiu ln cnh bo rng
tnh hnh s cng ngy cng kh khn hn, nhiu th thch nghim trng hn, gay gt hn. Tnh
hnh t nc ng trc th thch gay gt tht. Mi ngi u c mt s kin v gii php.
Nhng xt ra cc kin gii php (k c kin gii php ca lnh o) u kh thc hin v kh c
hiu qu, v n cha xut pht t nhng phn tch khoa hc mi m, su sc v chnh xc. N cn
xut pht t s nn nng, bc xc, st rut v n cn mang nhiu nt t duy c. Cho nn n cha
ha hn mt trin vng no v n cha a li cho mi ngi mt ho hng no. Ti khng th
188
Hi K Trn - Trn
khng c iu kin xut mt kin gii php no. Ti ch ghi li hai kin cm xc xun nh
sau:
1- Gii php sp a ra, phi l gii php chin lc, n phi l vn ng li khi qut bao trm,
n s lm phng hng cho s gii quyt cc vn c th nh pht trin kinh t, quan h i
ngoi, ci cch b my chng tham nhng...
ng li mi y phi l ng li xy dng v pht trin t nc, ly t nc, dn tc t quc l
i tng cao nht, mc tiu cao nht, n phi thot ra khi nhng loay hoay v nh tnh: x hi ch
ngha hay T bn ch ngha, t hay hu, hay trng, phn ng hay cch mng. ng li y l
mt ng li a t nc vt qua th thch, thot khi kh khn i ln. ng li phi
a c t nc i ln ph hp vi c im pht trin ca th gii, ha nhp vi nhng bc i
ca khu vc v th gii, pht huy c nhng yu t tt p x hi ch ngha c trong nc v
nhng phng php, nhng cng ngh v kinh nghim ca th gii T bn ch ngha, ca cc nc
dn ch x hi, khc phc kiu t duy bit phi: "khng phi l ta th l ch". Phi thc s tn trng
v thc hin khu hiu rt hay c l "Vit Nam mun lm bn vi tt c mi ngi?" Mc tiu
chin lc v t duy chin lc l cao nht, n cao hn v bao hm c nhng nguyn tc c
nh l : kin tr l tng x hi ch ngha; kin tr ch ngha Mc-Lnin; vai tr ca ng cng sn...,
ch khng ra ngoi v khng ngc li. ng cng sn cn phi thu ht tr tu ton dn bi b
cho tr tu ca ng v lm cho ng xng ng vai tr tc gi, tin phong v tham mu cho ton
dn tc. Ti cho l phng hng tt nht. Mc tiu chin lc v t duy chin lc phi i i
vi vn chin lc nhn s, chin lc nhn ti. Chin lc phi bo m s tuyn chn c
ngi c thc ti nhng v tr thch hp. Hin nay rt nhiu v tr c nhng ngi khng xng
ng, tri ngnh ngh, khng c o to chun b, thm ch c nhiu ch ngi km li lnh o
ch huy ngi gii. l v cng tc t chc nhn s ch tp trung vo c quan t chc ca ng, li
qu ph thuc vo tiu chun chnh tr v yu cu chnh tr Chin lc nhn s mi nn pht huy
truyn thng ca dn tc : thc hin ph bin ch kho th, st hch, thi tuyn, nghe dn, dnh
cho dn quyn gim st, quyn c kin, c thng tin nhn s quyn nhn xt v tham gia chn lc.
Nhn s khng nn l vn b mt ca mt nhm ngi.
2- Sau khi xc nh mc tiu chin lc v t duy chin lc ri, th n s l cn c, l ch da

vng chc ch o t tng cho cc chnh sch c th: V kinh t v i ngoi, v vn ha, v an
ninh quc phng, v cc vn x hi v nhng chnh sch c th v ha hp, on kt dn tc,
mt cch nht qun c ni v lm. c nh th, s mau chng khi phc lng tin v tinh thn on
kt ton dn, to nn ho hng mi v sc mnh mi.
Trong tnh hnh c rt nhiu mt mu thun, c rt nhiu mi quan h phc tp, ta phi d on mi
chnh sch, mi gii php u s c mt c, mt khng c (hoc l mt thit, mt mt) mt phi
tr gi. C khi mt c ln hn, mt mt nh hn. Nhng cng c khi mt c nh hn, nhng li
khng c khng c, th vn phi chp nhn. Cn c nhng d on nh vy cn nhc mi
chnh sch, c t c mt c ln ti a v mt mt, thit nh n mc thp nht. Phi d on
mi chnh sch ca ta c ci g , th cng c phi tr gi mt ci g . Ta cn cn nhc tnh
ton s tr gi l nh mc ta chu ng c, xng ng vi ci ta c. Ci c v ci phi
tr gi phi c c s ng thun ca nhn dn v ca i tc. Tuyt i khng nn o tng l
mi chnh sch ta a ra l ch c c v hon ton c, khng mun tr gi cht no. V d t do
ngn lun c nhiu ci c, nhng cng phi tr gi l c nhiu kh chu. T do bu c cng c
nhiu ci c v cng phi c ci phi tr gi l ta khng th t tung t tc 100%../.
Ngun: http://thuvien.vnaz.vn/view/hoi-ky-tran-do/tran-do/chuong-10
189
Hi K Trn - Trn

Hồi ký Trần Độ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hồi ký Trần Độ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Hi k Trn

Gii Thiu Tc Gi Trn

on Sng L m L Trng Tn lm Trung on trng, ri lm Chnh y i on 312.

nng khng chu ngoan ngon phc tng

V vn ng lnh o, Trn pht biu: "Ti vn tn thnh v ng h vai tr lnh

c xa i, thay bng cc thin

Thng ngy bin ho, c lun hi.

Ai hay, bin i, c lun hi.

trng cn b. Anh Tn Sc co lm bi th Ma cm mi. Bi th ny anh lm cho vui ni b,

+ S pht trin ca cc binh chng: B binh, pho binh, cng binh...

nng dn vng ln nh a ch, ni ngi h h ra v. Tht vui v, si ni. Chng ai cn nh

c hai ho lm mt thng thc, tc l mi k. Vy l hai xu mua c k thc. V li l tnh tng xu

Va ri, u nm 1997, c mt dp rnt nhm 4 ngi lc thn thit nht gp nhau mt ba n li

mi thng sm mt ci gy tre gc nu xy ra bt trc th dng lm v kh chng tr. Qun o th

Ti li ng ra lin h vi cc tng khc, lp ra t chc thanh nin ca ph. Lc hot ng x, ti

cht ly tm t ti. C ln ch S mnh dn n ti ca chung x a ti hai ming ko lc. Ch

Ngi ti b bt mu, d dy, hn cho ti i tm gn nh ang lc v con n chun b n cm. V

T , cc em gi ti l cu gio v nhit thnh gii thiu cu gio vi bn b ng la. Hng ngy

l ch ct cn rt c anh em tin cy. ng ch ly v l mt cn b n rt p. Khi v c mang th

bo v i sng, t chc hc tp, gi vng lng tin.

Phen ni mnh quyt ra tay...

tr. H c ngi ht thi gian nm x lim, trc khi i u gi ti li cho thn i. C t mi n th

Nu nh bn tri t, trung bnh c mi ngi bnh mi c mt ca t vong, ngc li bn tri

ch tc. Mi ln c phi vo rng ly ci l chng ti chn g. Khi s ng anh em lao dch th s

xe ly vi khc ci ch v l c. Cn vic ch ci cho nh bp c tp khc. Nh th th c tm

cho tiu ban x hi v vt cht. V h lm th no th khng ai r. Nhng gip tt thy hng tt c

chuyn rt chn tnh, nh ngi anh dn d a em nh. ng ngh ti vo ng li vi iu kin

sng nh b ca mnh m sng v hot ng. My ngy t do u tin ca chng ti y nhng ni

con th c nh s ngi l ngi l bp. Ti c nh cho mang ci tn l anh hai bun g. B c

khng? cho t ng nh mt ti mai i, khng c t cht y, khng th no i c na! Anh Kim

m n. Khp cc ch ven ng ci ln, b , i n u cng thy ng bo mnh lch thch ko

- Ty yu lm, c chng c g u. Ton l sng Nht c y!

quc yu nc cn mt tinh yu cu chng ti cnh co Vit gian, yu cu chng ti hp qun chng

ny c quan in bo C gii phng ca ng t lng Vn Ni. Mt hm do c mu thun gia bn

- Anh em y ? Th m ti khng hay! Canh phng cn mt th tt lm!

Hm sau l phin ch C Loa. Gia lc mi ngi i li mua bn rt ng, tn l Khanh t tp thanh

trng k, im lng nhn chm chm vo mt hn d xt thi v nh n tm l. Sau khi ngi

a sch bo v i li ni chuyn, thy chuyn bin khng c l bao, chng ti bt c d phi

3/ T chc mt tinh ngay ti lng c ng cho cuc biu tnh.

Chy, vo ging c v ly ci iu cy va thng va ni tip:

- Tiu dit pht xt Nht!

- L chnh tr vin m n mc th ny ? i u m ph-cn 5[5] c -vt th ny?

v nh mt ch nhim hu cn ca lin khu. V hm trc th hm sau ti tm n gp b. nh ca

tuyn truyn, trng phng l ng L Tt c. Trc c mt ph phng l anh Phan Phc

n hai mi pht, ng rng phi i hng mt ko di. Sp n ni tp trung th nghe ting Bc h:

trung ng ng ta trc tip ch o.

ting vang rng ri. C chin s ch vit v ng c mt bi th hy sinh nh Phm Lng vi

dn bn rt hoan nghnh. Dn thng ngng i chng ti n c nghe pht thanh ca B i.

+ Chun b cc chin dch v vn ng dn ch.

i hi tp sau y cc qun khu bt chc t chc theo.

Sau chng ti gp li ng Nguyn Sn i hi. Vn thi quen mt b Pijama la, la nu hay la

bui din thuyt khng ch , khng c dn bi g c. ng k ht chuyn n n chuyn kia, chuyn

gp nhau mng ra mt, chuyn tr rm r. Cn ti th chu ra. Mi n pht cui cng ng y mi

Lc ti cha nhn cng tc chnh thc. Gia nh ti ch Chu cch mi cy s, i v, ti vn

nhng n rt mt thit, c n v ti u cm nhn r. Ti c bit hiu n qua i mt n nhn. nh

C n khc ngoi kia, ti mng cho mt m m n cha chu!. Ti tm gp Trn C. Qua cu

dng, ci anh hng ca dn cng v b i khng km cnh nhau m nng nhau ln n nh

Thy ti ti, anh Trng Chinh nh nh hi thm ti chin u nh th no, b i ta ra lm sao,

th chnh thc l ph chnh y nhng l quyn chnh y. Ti lm lun b th ng y gm cc anh

Chng ti cho mt b phn ui theo. ng Hong Cm truy kch n hai ba ngy mi tr v. ng y

th m chng ti chin u dng cm. iu m ng nhn xt chnh l s biu l ca lng cm th

dng tinh thn chin u ca tiu i dao nhn v ca anh Cc.

ni au ca cuc i, nht l ni au chin tranh! Lm nhim v chnh y, ti phi lm vic bo tin v

anh tiu on ph hy sinh ni anh nm no. Ch ci bo: th th ng l anh nh kh y, anh