PEDOMAN UMUM EJAAN JAWI BAHASA MELAYU

1. Latar Belakang

1.1 Sistem tulisan dan ejaan Jawi yang digunakan sekarang ialah sistem yang termuat
dalam buku Pedoman Ejaan Jawi yang Disempurnakan yang diterbitkan secara rasmi
oleh Dewan Bahasa dan Pustaka pada tahun 1986 (edisi kedua, 1987; edisi ketiga, 1993).
Sistem ini merupakan sistem ejaan Jawi terkini yang disempurnakan atau dimantapkan
daripada Kaedah Ejaan Jawi yang digunakan sebelumnya yang berasaskan Kaedah Ejaan
Jawi Zaba (sebagaimana yang terdapat dalam buku Daftar Ejaan Melayu Jawi-Rumi,
1949). Pedoman Ejaan Jawi yang Disempurnakan (1986) dihasilkan daripada rumusan
Konvensyen Tulisan Jawi Peringkat Kebangsaan yang diadakan pada tahun 1984. Hasil
Konvensyen tahun 1984 itu telah diselaraskan dan diperkemas dengan maklumat yang
diperoleh daripada Konvensyen Tulisan Jawi anjuran Pusat Islam, Jabatan Perdana
Menteri, pada tahun 1991, dan Seminar Tulisan Jawi Peringkat Kebangsaan pada tahun
1993. Semua maklumat tersebut disemak dan disahkan oleh Jawatankuasa Teknikal
Ejaan Jawi Pusat Islam dan Dewan Bahasa dan Pustaka pada tahun 1993-1994.

1.2 Pedoman Umum Ejaan Jawi Bahasa Melayu yang termuat dalam buku ini
merupakan maklumat terkini tentang sistem ejaan Jawi yang disusun berdasarkan
dokumen-dokumen pedoman ejaan Jawi yang telah diterbitkan oleh DBP, dan maklumatmaklumat pedoman ejaan Jawi yang diselaraskan selepas itu, khususnya daripada
terbitan-terbitan yang berikut:

(i) Pedoman Ejaan Jawi yang Disempurnakan, Dewan Bahasa dan Pustaka, Cetakan
Pertama Edisi Ketiga, 1993.
(ii) Daftar Ejaan Rumi-Jawi, Dewan Bahasa dan Pustaka, Cetakan Kedua, 1989.

2. Tulisan, Abjad dan Huruf

2.1 Tulisan Jawi ditulis (dan dibaca) dari kanan ke kiri (seperti sistem tulisan bahasa
Arab). Sistem tulisan ini tidak mempunyai huruf besar atau huruf kecil seperti tulisan
Rumi, tetapi perubahan bentuk huruf akan berlaku bagi beberapa huruf tertentu apabila
dirangkaikan dengan huruf yang lain dalam penulisan sesuatu perkataan.
2.2 Abjad Jawi bahasa Melayu sekarang mengandungi 37 huruf bentuk tunggal
yang tersusun seperti yang berikut:

2
Huruf Jawi

Nama
alif

Padanan Rumi
a

ba

ta

ta marbutah

t/h

sa [tha]

s, (th)

jim

ca

ha [ha]

h, (h)

kha [khO]

kh

dal

zal [dhal]

z, (dh)

ra [rO]

zai

sin

syin

sy, (sh)

sad [sOd]

s, (s)

dad [dOd]

d, (d)

ta [tO]

t, (t)

za [zO]

ain [ain]

z, (z)
awal: a, i, u
akhir: k, ()

ghain

gh

nga

ng

3
Huruf Jawi

Nama

Padanan Rumi

fa

pa

qaf

k, q, (q)

kaf

ga

lam

mim

nun

wau

w, u, o

va

ha
hamzah

h
awal: gugur
akhir: k, ()

ya

y, i, e taling

ye [ye]

e pepet akhir

nya

ny

Catatan 1: Huruf di dalam tanda kurung ialah padanan untuk transliterasi huruf
Arab kepada huruf Rumi dan padanan untuk mengeja istilah khusus daripada bahasa
Arab.
Catatan 2: Huruf ( ta marbutah) disepadankan dengan huruf Rumi h dan t; dan t
bagi padanan transliterasi.

4
3. Bentuk Huruf dan Cara Penulisannya
3.1 Bentuk huruf dalam tulisan Jawi bergantung kepada jenisnya dan kedudukannya
apabila ditulis secara tunggal, di pangkal kata, di tengah kata atau di akhir kata.
Tunggal

Akhir Kata

Tengah Kata

Pangkal Kata

K
8

J
7

O
P

N
P

Q
R

Q
R

U
W

T
V

Y
a

X
Z

b
e

c
f

c
f

5
Tunggal

Akhir Kata

Tengah Kata

Pangkal Kata

5
i

4
h

q
s

p
r

u
|

u
|

>

<

3.2 Untuk mengeja perkataan, 37 huruf Jawi digolongkan ke dalam tiga kelompok
yang berikut, berdasarkan bentuknya sama ada boleh dirangkaikan atau tidak dengan
huruf yang ada di depannya atau di belakangnya.
(i)

Kelompok A:

(ii)

Kelompok B:

6
: 1 ? 2

(iii) Kelompok C:

6
3.3 Apabila sesuatu perkataan yang terbina itu menggunakan huruf-huruf dalam
Kumpulan A sahaja, huruf-huruf tersebut tidak berubah bentuknya kerana tidak dapat
dirangkaikan antara satu dengan yang lain. Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

ada

dara

deru

reda

duda
rawa

3.4 Apabila mengeja perkataan, huruf-huruf dalam kelompok A tidak boleh

dirangkaikan dengan mana-mana huruf dalam Kumpulan B atau Kumpulan C yang ada
selepasnya, tetapi dirangkaikan dengan mana-mana huruf dalam Kumpulan B yang ada
sebelumnya. Contohnya:
Huruf Jawi

Ejaan Jawi

Padanan Rumi

En

2P

pedang

Qv

beza

tvR
Sv

bersih

qu

sulam

iv|u

~v

diam
muamalat

mizan

subversif
lipase

3.5 Apabila sesuatu perkataan yang terbina itu menggunakan huruf-huruf dalam
Kumpulan B sahaja, huruf-huruf tersebut berubah bentuknya kerana dirangkaikan antara
satu dengan yang lain. Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

5vCp

sembahyang

sv~pv
ov~p

pimpin

s4Cp

jambangan

srvlTvp

kemiskinan

5vnv~p

tampil

tempeleng

3.6 Apabila mengeja perkataan, huruf-huruf dalam kelompok B berubah

bentuknya kerana dirangkaikan dengan mana-mana huruf dalam Kumpulan A yang ada
selepasnya, tetapi tidak boleh dirangkaikan dengan mana-mana huruf dalam Kumpulan A
yang ada sebelumnya. Contohnya:
Ejaan Jawi

R
2Pr
Uu

Padanan Rumi
debar
rendang
kupas

kaku

zakat

0C
R

sebati
tertawa

8
3.7 Huruf hamzah boleh hadir di awal perkataan (biasanya pada nama khas bukan
Melayu) dan ditulis di tengah garisan tanpa rumah tetapi didekatkan dengan huruf yang
hadir selepasnya. Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

Ng

Ong

3.8 Huruf hamzah yang berada di tengah perkataan ditulis di sebelah atas rumah
yang disediakan sebagai penyambung antara huruf-huruf yang ada sebelumnya dengan
yang selepasnya. Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

tnBT

masalah

Elz
5B9

malaikat
Chng

3.9 Huruf hamzah ditulis sebagai pemisah antara dua huruf vokal, iaitu ai, au dan
ui, di tengah kata yang berpola KVVK. Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

pais

aib

paus

tu
5R

buih

aur

keruing

9
3.10 Huruf hamzah ditulis tanpa rumah di tengah garisan apabila diapit oleh
huruf alif dengan huruf ya (diftong [ai] ) atau huruf alif dengan huruf wau (diftong [au] )
atau huruf alif-wau dengan huruf ya (diftong [oi]) yang mewujudkan diftong sebagai satu
suku kata. Contohnya:
Ejaan Jawi
Padanan Rumi

5vT

aising

Rn
G

aileron
audit

vu

automatik
3.11 Kata atau istilah serapan daripada bahasa Arab yang mengandungi huruf
hamzah ditulis seperti kedudukannya dalam bahasa sumber. Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

wuduk

z
h

imlak

vC
u

anbia

ikhfak

makmum

3.12 Huruf hamzah digunakan sebagai pengganti huruf alif yang kedua apabila
terdapat urutan bunyi vokal [a] dengan vokal yang lain di tengah kata terutamanya kata
terbitan dan kata majmuk. Contohnya:
Padanan Rumi
Ejaan Jawi

vF
G

0
GvRu
Pr7r

setiausaha
iaitu
tatausaha
karaoke
supraorbit
pancaindera

10
3.13 Huruf hamzah digunakan sebagai pengganti huruf alif awal kata dasar,
khususnya kata dasar yang bermula dengan vokal selain [a], apabila menerima awalan
serapan. Contohnya:
Ejaan Jawi

uR
07T
uFPvBu
0rRu
GvRu
PvTuBR
u3RF

Padanan Rumi
prausul
pascauji
subeditor
superordinasi
supraorbit
trioksid
ultraungu

Pengejaannya adalah seperti berikut:

Kata
pra + usul
pasca + uji
sub + editor
super + ordinasi
supra + orbit
tri + oksid
ultra + ungu

Padanan Jawi Asal

u + R
0 + 7T
uFP + u
0r + Ru
Gv + Ru

Ejaan Sebenar

uR
07T
uFPvBu
0rRu
GvRu

PvT + 1R

PvTuBR

u3 + RF

u3RF

11
Catatan: Huruf alif kata dasar yang bermula dengan vokal [a] apabila menerima
awalan yang tersebut adalah dikekalkan, tidak diganti dengan huruf hamzah. Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

@3R

praanggap

RvR
Pvu

praakhir
subasid

4. Pelambangan Vokal
4.1 Dalam sistem ejaan Jawi sekarang, ada empat huruf vokal dan dua gabungan huruf
vokal (digraf) yang digunakan bagi melambangkan enam fonem vokal atau bunyi vokal
baku, iaitu [a], [i], [], [e], [o] dan [u]. Huruf-huruf tersebut ialah alif, ya, ye (ya tanpa
titik) dan wau serta gabungan huruf alif-ya dan alif-wau.
Huruf

Fonem

(i) /i/

1 (padi)
Rv (kira)

(ii) //

z (rela)

/e/

alif

/a/

ya

Contoh Penggunaan
di depan
di tengah

ye

0 (api)

di belakang

u (lusa)
0 (lagi)
0 (sate)
pTvuv
(nasionalisme)

wau

(i) /u/

0u

u (batu)

(bumi)

alif-ya

alif-wau

u (koma) uPv (pidato)

(ii) /o/

(i) /i/

sl (ikan)

(ii) //

ul (ekor)

R (ular)

2 (orang)

(i)

/u/

(ii) /o/

Penjelasan lanjut diberikan di perenggan 4.2 hingga 4.7 di bawah.

12

4.2 Vokal [a] dilambangkan dengan dua cara yang berikut:

(i) Vokal [a] dilambangkan dengan huruf alif apabila membuka suku kata atau
terletak di suku kata terbuka. Contohnya:

Ejaan Jawi

Padanan Rumi

k
ul3

anak

tanak

u
9

satu

angkut

arca
antara

(ii) Vokal [a] tidak dilambangkan dengan huruf alif apabila hadir di suku kata
tertutup. Contohnya:
Ejaan Jawi

tFr

Padanan Rumi
bantah

5Cp

kembang

RvT4

langsir

su

sukan

tul
suC

sekolah
rambutan

13

4.3 Vokal [i] dilambangkan dengan dua cara yang berikut:

(i) Vokal [i] dilambangkan dengan huruf alif-ya apabila hadir di awal kata.
Contohnya:
Ejaan Jawi

sl
0T
UCp
1RFT

Padanan Rumi
ikan
isi
imbas
isteri

(ii) Vokal [i] dilambangkan dengan huruf ya apabila hadir di suku kata
terbuka atau suku kata tertutup di tengah atau akhir kata. Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

0Tv
0Fv

sisi

0~pv

mimpi

sv4
Gv~pv

dingin

5vCpvn

belimbing

titi

himpit

4.4 Vokal [] taling dilambangkan dengan dua cara yang berikut:

(i) Vokal [] taling dilambangkan dengan huruf alif-ya apabila hadir di awal
kata. Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

un

elok

edar

kvJ

ejek

14

ovT4

engsel

(ii) Vokal [] taling dilambangkan dengan huruf ya apabila hadir di suku kata
terbuka atau suku kata tertutup di tengah atau akhir kata. Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

0
0~pv

tauge

tv7v
k7v

leceh

5Prv
tvlvn

tempe

becak
sendeng
selekeh

4.5 Vokal [e] pepet dilambangkan dengan tiga cara yang berikut:
(i) Vokal [e] pepet dilambangkan dengan huruf alif apabila hadir di awal kata.
Contohnya:
Ejaan Jawi

k
5v~
l3
tF

Padanan Rumi
emak
emping
engkau
entah

15

(ii) Vokal [e] pepet tidak dilambangkan dengan apa-apa huruf apabila hadir di
suku kata terbuka sebelum akhir atau suku kata tertutup. Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

2Pr

gendang

tnC
1RFr

sebelah

3R
RFv
su

menteri
kerengga
meter
dokumen

(iii) Vokal [e] pepet dilambangkan dengan huruf ye (huruf ya tanpa titik)
apabila hadir di suku kata akhir terbuka. Contohnya:
Ejaan Jawi

uFv
pTvuv
pTvlv
~v

Padanan Rumi
metode
nasionalisme
mekanisme
lipase

4.6 Vokal [o] dilambangkan dengan dua cara yang berikut:

(i) Vokal [o] dilambangkan dengan huruf alif-wau apabila hadir di awal kata.
Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

orang

tv

oleh

kC

ombak

16

ul3

ongkos

(ii) Vokal [o] dilambangkan dengan huruf wau apabila hadir di suku kata
terbuka atau suku kata tertutup di tengah atau akhir kata. Contohnya:
Padanan Rumi
Ejaan Jawi

u
P

kota

uu

soto

ronda

jodoh

uPv
2ul3R

pidato
kerongkong

4.7 Vokal [u] dilambangkan dengan dua cara yang berikut:

(i) Vokal [u] dilambangkan dengan huruf alif-wau apabila hadir di awal kata.
Contohnya:
Ejaan Jawi
Padanan Rumi

ubat

unta

~
u3

umpama
unggun

(ii) Vokal [u] dilambangkan dengan huruf wau apabila hadir di suku kata
terbuka atau suku kata tertutup di tengah atau akhir kata. Contohnya:
Ejaan Jawi
Padanan Rumi

uu

suku

uFu
uu

buntu
suluh

uFu

kuntum

uCR

terumbu

17

uupn

kelemumur

5. Pelambangan Diftong

5.1 Diftong [ai] dilambangkan dengan dua cara yang berikut:

(i) Huruf alif-hamzah-ya digunakan apabila diftong [ai] berada di awal kata.
Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

5vT

aising

Rn

aileron

(ii) Huruf alif-ya digunakan apabila diftong [ai] berada di tengah kata atau di
akhir kata. Contohnya:
Ejaan Jawi

1P
sn
R
1R
1RF
1lvCp

Padanan Rumi
baiduri
kailan
tairu
serai
meterai
tembikai

Catatan: Penggunaan huruf alif-ya sebagai lambang bagi vokal [ai] di tengah dan
di akhir kata bertujuan mengurangkan masalah homograf (dua kata atau lebih yang sama
ejaan tetapi berlainan maknanya) yang terdapat dalam ejaan Jawi lama. Contohnya kata
yang dieja 1R dalam ejaan Jawi lama ada dua makna iaitu seri dan serai. Dalam ejaan
Jawi sekarang seri dieja 1R, tetapi serai dieja 1R .

18

5.2 Diftong [au] dilambangkan dengan dua cara yang berikut:

(i) Huruf alif-hamzah-wau digunakan apabila diftong [au] berada di awal kata.
Contohnya:
Ejaan Jawi

u
G
0R
vu

Padanan Rumi
audio
audit
autarki
automatik

(ii) Huruf alif-wau digunakan apabila diftong [au] berada di tengah kata atau
di akhir kata. Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

saudara

R9
0

baucar

p
~3

tauge
rayau
kemarau
angpau

Catatan: Penggunaan huruf alif-wau sebagai lambang bagi vokal [au] di tengah
dan di akhir kata bertujuan mengurangkan masalah homograf (dua kata atau lebih yang
sama ejaan tetapi berlainan maknanya) yang terdapat dalam ejaan Jawi lama. Contohnya,
kata yang dieja u dalam ejaan Jawi lama ada dua makna, iaitu rayu dan rayau. Dalam
ejaan Jawi sekarang, rayu dieja u , tetapi rayau dieja .

19

5.3 Diftong [oi] dilambangkan dengan dua cara yang berikut:

(i) Huruf alif-wau-wau-ya digunakan apabila diftong [oi] berada di awal kata.
Contohnya:
Padanan Rumi
Ejaan Jawi

uP

oidium

(ii) Huruf wau-ya digunakan apabila diftong [oi] berada di tengah kata atau di
akhir kata. Contohnya:
Padanan Rumi
Ejaan Jawi

ulu
1ul

boikot

1u~

tampoi

1u
1

kaloi

sekoi

dodoi

6. Pelambangan Konsonan
6.1 Sejumlah 33 huruf (daripada 37 huruf - tidak termasuk alif dan ye serta wau dan ya
yang berfungsi sebagai lambang vokal) dalam senarai abjad Jawi (lihat perenggan 2.2)
bahasa Melayu adalah huruf-huruf konsonan yang hampir semuanya menjadi lambang
satu lawan satu antara huruf dengan fonem konsonan. Maklumat tambahan dijelaskan di
perenggan 6.2 hingga 6.4 di bawah.
6.2 Huruf va, iaitu (huruf wau bertitik di atas), digunakan sebagai lambang bagi
fonem atau bunyi [v] yang terdapat dalam kata serapan daripada bahasa Inggeris dan
bahasa-bahasa Eropah yang lain. Contohnya:
Ejaan Jawi
Padanan Rumi

variasi

uP
ouv

video

@v|u

subversif

vokasional

20

0Fv|v

universiti

6.3 Huruf qaf digunakan sebagai lambang bagi semua bunyi hentian glotis [/] di
akhir kata jati bahasa Melayu. Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

u
k

budak

uu
u

pokok

kv

batik

datuk

naik

rokok

Catatan: Dalam ejaan Jawi lama, bunyi hentian glotis [/] di akhir kata dieja
dengan menggunakan huruf qaf atau kaf atau hamzah, misalnya
(naik), dan

u (budak),

u (datuk).

Walau bagaimanapun huruf qaf, kaf dan hamzah tetap digunakan di akhir kata
serapan daripada bahasa Arab seperti dalam ejaannya yang asal. Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

u
z

wuduk
imlak

uV

maksyuk

kPX

tasdik

RV

musyrik
malik

21

6.4 Huruf ta-marbutah, iaitu (huruf ta simpul), dalam kata serapan daripada
bahasa Arab melambangkan fonem [t] atau [h] sebagai kelainan sebutan (sekiranya
kelainan sebutan tersebut tidak membezakan makna). Contohnya:
(i) Bunyi [t] yang terserap ditulis dengan ejaan ta ()
Ejaan Jawi

Sebutan

Padanan Rumi

GV

[dah.syat]

dahsyat

[me.syua.rat]

mesyuarat

[su.rat]

surat

uV
u

(ii) Bunyi [t] dengan ejaan ta marbutah ( )

Ejaan Jawi

u
EvCb

Sebutan

Padanan Rumi

[a.dat]/[a.dat]

adat

[au.rat]/[au.rat]

aurat

[ta.bi.at]

tabiat

(iii) Bunyi [h] dengan ejaan ta marbutah ( )

Ejaan Jawi

ELF
EP
u

Sebutan

Padanan Rumi

[fa.ti.hah]

fatihah

[mad.ra.sah]

madrasah

[su.rah]

surah

22

(iv) Bunyi [t] atau [h] dengan ejaan ta marbutah ( )

Ejaan Jawi

Padanan Rumi

EC

akibat/akibah

EP

hidayat/hidayah

Evhv

kaifiat/kaifiah

ECvX

musibat/musibah

7. Pengejaan Kata Dasar Ekasuku

7.1 Huruf vokal alif, wau atau ya digunakan apabila mengeja kata dasar ekasuku yang
berpola KV atau VK. Contohnya:
Jawi

Rumi

Jawi

Rumi

Jawi

Rumi

ba

ta

wa

u9

cu

gu

ru

li

mi

si

7.2 Huruf vokal alif tidak digunakan sebagai lambang bagi bunyi [a] apabila
mengeja kata dasar ekasuku yang berpola KVK. Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

gah

q9

jam

yang

khat

bas
van

23
Catatan: Kecuali kata yang bermula dengan huruf wau, kata (dan), serta kata
pinjaman daripada bahasa Arab yang sedia mengandungi huruf alif. Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

am

bab

khas

hal

wang

wap

7.3 Huruf vokal ya atau wau digunakan apabila mengeja kata dasar ekasuku yang
berpola KVK. Contohnya:
Vokal

Ejaan Jawi

Padanan Rumi

[]

sv
Uv

sen

Rv

tir

ov
u

bil

bom

nun

tut

[i]

[o]

[u]

Catatan: Kecuali kata s (bin).

kes

gol

24
8. Pengejaan Kata Dasar Dua Suku Kata
8.1 Dalam bahasa Melayu, kata dasar dua suku kata terdiri daripada gabungan 12 pola
suku kata terbuka dan suku kata tertutup.1 Empat pola suku kata yang digunakan untuk
menjelaskan aturan ejaan Jawi dalam buku ini seperti yang berikut:
(i) KVKV

(KV + KV)
Suku kata terbuka + suku kata terbuka

(ii) KVKKV =

(KVK + KV)
Suku kata tertutup + suku kata terbuka

(iii) KVKVK =

(KV + KVK)
Suku kata terbuka + suku kata tertutup

(iv) KVKKVK =

(KVK + KVK)
Suku kata tertutup + suku kata tertutup

Catatan: Suku kata terbuka ialah suku kata yang diakhiri oleh huruf vokal, dan
suku kata tertutup ialah suku kata yang diakhiri oleh huruf konsonan. V = vokal; K =
konsonan.
8.2 Kata dasar yang berpola KVKV (suku kata terbuka + suku kata terbuka)
dengan kedua-dua vokalnya itu vokal [a] dieja dengan dua cara yang berikut:
(i) Kedua-dua vokal [a] dilambangkan dengan huruf alif apabila suku kata akhir bermula
dengan huruf konsonan dal, ra, lam, wau atau nga. Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

dada

pala

33

nganga

bara

sawa

Catatan: Aturan ini dinamai Kaedah Dal Ra Lam Wau Nga yang terkenal
dalam sistem ejaan Jawi lama.
1

Sila lihat juga Bahagian Satu Pedoman Umum Ejaan Rumi Bahasa Melayu, perenggan 6.1 hingga 6.5,
hlm. 7-9.

25

(ii) Apabila suku kata akhir tidak bermula dengan salah satu huruf dal, ra, lam, wau atau
nga, huruf alif digunakan untuk melambangkan vokal [a] di suku kata praakhir sahaja.
Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

saya

rasa

tanya

baja

mata

Catatan 1: Walau bagaimanapun, sekiranya bentuk akhir KVKV itu ialah rama,
maka huruf alif digunakan di akhir kata.
Ejaan Jawi

Padanan Rumi
rama-rama

drama

panorama

Rl49
u

cengkerama
diorama

Catatan 2: Walau bagaimanapun, untuk mengelakkan kekeliruan, huruf alif

digunakan di akhir kata yang berikut:
Jawi

(Rumi)

Jawi

(Rumi)

(basya)

(data)

(dana)

(fasa)

(mama)

(nana)

(papa)

(pasya)

26

8.3 Huruf alif tidak digunakan sebagai lambang bagi bunyi vokal [a] di suku kata
akhir yang bermula dengan konsonan kaf atau ga dalam pola KVKV, kecuali apabila suku
kata praakhir mengandungi bunyi vokal pepet [e]:
(i) Vokal [a] tanpa alif di suku kata akhir terbuka dengan kaf:
Pola Vokal
[a+a]

[i +a]

[+a]

[o+a]

[u+a]

Ejaan Jawi

Padanan Rumi

baka

saka

mika

vF
v

ketika
leka

reka

un

meloka

u
u

muka

teroka

luka

(ii) Vokal [a] tanpa alif di suku kata akhir terbuka dengan ga:
Pola Vokal
[a+a]

[i +a]

[+a]

Ejaan Jawi

Padanan Rumi

raga

tiga

saga

vn

geliga

mega

27

[o+a]

[u+a]

vFrv

mentega

up
u

semoga

soga
duga

Catatan: Huruf alif digunakan untuk membezakan kata dwisuku dengan kata ekasuku
atau dua kata yang berbeza maknanya yang berikut:
Jawi

(Rumi)

Jawi

(Rumi)

(beg)

(bega)

v
v9

(bek)

lv
lv9

(beka)

vF

(dek)

l
lvF

(deka)

Sv

(fizik)

lSv

(fizika)

vuR

(harmonik)

lvuR

(harmonika)

(cek)

(etik)

(cika)

(etika)

8.4 Kata dasar yang berpola KVKV (suku kata terbuka + suku kata terbuka) dieja
dengan menggunakan huruf vokal alif, wau atau ya di semua suku kata akhir terbuka
apabila suku kata praakhir mengandungi bunyi vokal pepet [e]. Contohnya:
Pola Vokal
[e+a]

[e +i]

[e+u]

Ejaan Jawi

Padanan Rumi

teka

F
0n

peta

1R
un

peri

ul

beku

beli

kelu

28

8.5 Selain aturan pengejaan yang dijelaskan di perenggan 8.2, 8.3 dan 8.4 di atas,
huruf vokal alif, ya dan wau digunakan sebagai lambang bagi semua bunyi vokal dalam
pola KVKV (dua suku kata terakhir) yang berikut:
Pola Vokal
[a+i]

[a+]

[a+o]

[a+u]

[i+a]

[i+i]

[i+]

Ejaan Jawi

ragi

0<<

nyanyi

0
0

sate

uPv
uu

pidato

laku

u
Cv

sagu

Sv
0Fv

piza

1uv
0lv

kiwi

0nvpvTl
[i+o]

unv
ulvT

[i+u]

[+a]

Padanan Rumi

sake

tomato

tiba

titi

jike
faksimile
kilo
risiko

unv

pilu

Rv<

nyiru

lv

peka

pv

tema

29
[+]

[+i]

[+o]

[+u]

[o+a]

[o+i]

[o+]

[o+o]

[u+a]

[u+i]

[u+o]

[u+u]

1v

sere

%0nv
0v

tele-tele

1|v

levi

uv

helo

urvn

pleno

uJv

keju

uv

sewu

u
u

bola

0u
0

topi

0u

kole

1u
uu

sore

uu

koko

3u

bunga

puja

1u

sudi

0u

puji

judo

uu

kuno

guru

sesi

nota

roti

soto

30
mutu

uu

8.6 Kata dasar yang berpola KVKKV (suku kata tertutup + suku kata terbuka)
dengan vokal [a] di kedua-dua suku kata dieja dengan dua cara yang berikut:
(i) Huruf alif digunakan sebagai lambang bagi bunyi vokal [a] di suku kata akhir
sahaja apabila suku kata akhir itu tidak mengandungi huruf konsonan kaf atau ga.
Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

Pr

tanda

~p

hampa

T4
Jr

pangsa

FT

warna

manja

kasta

(ii) Huruf alif tidak digunakan sebagai lambang bagi bunyi [a] di kedua-dua suku
kata apabila suku kata akhir mengandungi huruf konsonan kaf atau ga. Contohnya:
(a) Ejaan bagi suku kata akhir dengan kaf:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

rangka

sangka

jangka

bangka

(b) Ejaan bagi suku kata akhir dengan ga:

Ejaan Jawi

Padanan Rumi

31

harga

warga

tangga
bangga

8.7 Huruf alif tidak digunakan sebagai lambang bagi vokal [a] di suku kata akhir
yang mengandungi huruf konsonan kaf atau ga, tetapi huruf vokal ya atau wau digunakan
di suku kata praakhir. Contohnya:
(i) Ejaan bagi suku kata akhir dengan kaf:
Pola Vokal

Ejaan Jawi

Padanan Rumi

[i +a]

4v

bingka

[u+a]

uu
u

moluska
murka

(ii) Ejaan bagi suku kata akhir dengan ga:

Pola Vokal

Ejaan Jawi

Padanan Rumi

[i +a]

4v

jingga

4v

hingga

[+a]

rengga

[o+a]

3
3u

rongga

[u+a]

sungga

8.8 Huruf vokal alif, wau atau ya digunakan di semua suku kata akhir terbuka
pola KVKKV apabila suku kata praakhir mengandungi bunyi vokal pepet [e] yang tidak
dilambangkan dengan huruf. Contohnya:
Pola Vokal

Ejaan Jawi

Padanan Rumi

32
[e +a]

[e +i]

[e +u]

serba

Pr
0R

benda

0R

jersi

perdu

uF

restu

perli

8.9 Huruf vokal ya atau wau digunakan di mana-mana suku kata yang
mengandungi vokal [i], [], [o] atau [u] apabila suku kata praakhir tidak mengandungi
vokal [a] atau vokal pepet [e] dan suku kata akhir tidak mengandungi konsonan kaf atau
ga dengan vokal [a] dalam pola KVKKV yang berikut:
Pola Vokal

Ejaan Jawi

Padanan Rumi

[i + a]

Cp

rimba

Prv
0~pv

minda

0Tv~v
04v9

gipsi

0T4v
Pv

singse

Rlv

mikro

Pr

rindu

u4v

minggu

Tjv
Pr

seksa

0Tlv

teksi

[i + i]

[i + ]

[i + o]

[i + u]

[ + a]

[ + i]

mimpi

cingge

hidro

renda

33

04

denggi

u~pv
Prv

tempo

ronta

Pu

bonda

0~u

lompi

03u

kongsi

u3u

bonggo

u7u
u3u

konco

u3u
u

pongsu

7u

punca

07u
03u

kunci

[u + o]

uCu

jumbo

[u + u]

uCu

sumbu

uh3u

kungfu

[ + o]

[o + a]

[o + i]

[o + o]

[o + u]

[u + a]

[u + i]

kendo

bongsu

tunda

fungsi

8.10 Huruf vokal tidak digunakan di kedua-dua suku kata pola KVKVK (suku kata
terbuka + suku kata tertutup) apabila suku kata praakhir mengandungi vokal pepet [e] dan
suku kata akhir mengandungi vokal [a]. Contohnya:
Ejaan Jawi

tn

Padanan Rumi
belah

34

@l9

cekap

5l

deras

geran

Dn

kelab

lekang

8.11 Huruf vokal ya atau wau digunakan di suku kata akhir sahaja apabila suku
kata praakhir mengandungi vokal pepet [e] dalam pola KVKVK. Contohnya:
Pola Vokal

Ejaan Jawi

Padanan Rumi

[e + i]

kvF
tvC

betik

[e + ]

qvF

setem

[e + o]

ur
RvFTvu

gabenor

R
?un9

jeruk

[e + u]

lebih

kolesterol

celup

8.12 Huruf vokal alif, ya atau wau digunakan di suku kata praakhir sahaja apabila
suku kata akhir mengandungi vokal [a] dalam pola KVKVK. Contohnya:
Pola Vokal

Ejaan Jawi

Padanan Rumi

[a + a]

?
s

harap

tnv

helah

GL

rehat

RTv

kisar

[ + a]

[i + a]

saman

35

[o + a]

[u + a]

5nv

hilang

k
2u

rosak

2u9

curang

su

bulan

borang

Catatan: Sebagai kekecualian, huruf alif digunakan sebagai lambang bunyi [a] di
suku kata akhir tertutup yang bermula dengan konsonan wau apabila suku kata praakhir
berupa suku kata terbuka dengan vokal []. Contohnya:
Padanan Rumi

Ejaan Jawi

uv
uv

lewah

uv

sewah

lewat

kelewang

2uvn

8.13 Huruf vokal digunakan di kedua-dua suku kata pola KVKVK apabila suku
kata praakhir tidak mengandungi vokal pepet [e] dan suku kata akhir tidak mengandungi
vokal [a] atau pepet [e]. Contohnya:
Pola Vokal

Ejaan Jawi

Padanan Rumi

[a + i]

kv

balik

t
Rv

dadih

Gv

jaket

lapor

u9

calon

jarum

[a + ]

[a + o]

[a + u]

pamer

36

[ + ]

[ + i]

[ + o]

[ + u]

[i + i]

[i + ]

[i + o]

[i + u]

[o + ]

[o + i]

[o + o]

?u3

rangup

kRv9
svnv

cerek

UvTv

tesis

GvC

debit

unv

telor

ul

rekod

Rv

ferum

Rv
tvnv

serum

kP
svpv

didik

Gvlv

tiket

unv
uFv

nilon

Pv

tidur

virus

tvu

boleh

ovu

hotel

ovu

fosil

sun

klorin

uu

pokok

uu

motor

gelen

pilih

simen

mitos

37
[o + u]

[u + ]

[u + i]

[u + o]

[u + u]

forum

u
svu

modul

Gvu

bufet

Gvu

bukit

Uvu

tumis

uu

kupon

uu

tutor

uu
2u

busut

tulen

kurung

8.14 Huruf vokal alif tidak digunakan di semua suku kata tertutup apabila
mengeja kata dasar berpola KVKKVK. Contohnya:
Pola Vokal

Ejaan Jawi

Padanan Rumi

[a + a]

tl4
kCp

pangkah

5vFr

banting

ov~p
GvnC

tampil

GvlT
2u7r

gasket

uR

karbon

u~p9

campur

u~p

kampus

[a + i]

[a + ]

[a + o]

[a + u]

lambak

tablet

lancong

38
[i + a]

[ + a]

[o + a]

[u + a]

5Frv

bintang

Pv
sT4v

hidrat

RFlv

hektar

Gl3u

tongkat

ou

formal

t~u

sumpah

5Ju

tunjang

pengsan

8.15 Huruf vokal tidak digunakan di mana-mana suku kata yang mengandungi
bunyi vokal pepet [e] apabila mengeja kata dasar yang berpola KVKKVK. Contohnya:
Pola Vokal

Ejaan Jawi

Padanan Rumi

[e + a]

G~p
P

tempat

tvR
GvR

bersih

[e + ]

5vnCp

gembleng

[e + o]

u~p
uR

jempol

uR
u~p

serbuk

[e + e]

demdem

[a + e]

RTr

kanser

sF~

kapten

[e + i]

[e + u]

dendam

permit

termos

tempuh

39
[i + e]

qFTv

sistem

[ + e]

RJr
Prv

renjer

[o + e]

RFu

poster

[u + e]

RCu

sumber

Ru

burger

tender

8.16 Huruf vokal ya atau wau digunakan di kedua-dua suku kata apabila mengeja
kata dasar yang berpola KVKKVK. Contohnya:
Pola Vokal

Ejaan Jawi

Padanan Rumi

[ + ]

5vFrv

benteng

sv~pv

kempen

sSrv
Prv9

benzin

uFlv
GvlT

sektor

UvFr

rintis

Rv4v
uCpv

pinggir

uFTv
uCp

pistol

ulTv

biskut

ovFu

montel

@vTu

konsep

[ + i]
[ + o]

[i + ]
[i + i]

[i + o]

[i + u]

[o + ]

[o + i]

cendol

disket

simbol

rimbun

40

[o + o]

uF

doktor

uu

hormon

uTu
uu

monsun

[u + ]

vJu

subjek

[u + i]

Gv~u

sumpit

ovl3u9

cungkil

un3u
u~

bunglon

u3u

sungguh

[o + u]

[u + o]
[u + u]

korpus

rumput

8.17 Huruf vokal alif perlu digunakan sebagai lambang bagi bunyi [a] di suku
kata praakhir tertutup untuk membezakannya daripada bunyi vokal pepet [e] yang tidak
dilambangkan dengan huruf Jawi, terutamanya apabila mengeja kata yang berpola
KVKKVK. Aturan pengejaan ini adalah khusus bagi mengeja semula bentuk homograf
yang agak banyak juga terdapat dalam sistem ejaan Jawi lama. Contohnya:
Ejaan Jawi

(Rumi)

kvF

(lantik)

UF

Berbanding
dengan kata

Ejaan Jawi

(Rumi)

kvFr

(lentik)

(pantas)

UFr

(pentas)

5C

(rambang)

5C

(rembang)

2u~

(kampung)

2u~p

(kempung)

5v7
Rl3

(kancing)

(kencing)

(bangkar)

5v7r
Rl4

(bengkar)

41
Catatan: Aturan ini diperluas bagi pengejaan kata yang berpola KVKKV,
contohnya: ~ (tampa) dengan ~p (tempa) 1P (sandi) dengan 1Pr (sendi), dan uC
(kambu) dengan uCp (kembu).

9. Pengejaan Kata Dasar Tiga Suku Kata atau Lebih

9.1 Pengejaan kata dasar yang terdiri daripada tiga suku kata atau lebih dalam tulisan
Jawi adalah menurut peraturan penggunaan huruf-huruf vokal alif, ya, wau dan ye dalam
kata dasar dua suku kata seperti yang dijelaskan di perenggan 8.1 hingga 8.17 di atas.
Dalam hal ini, aturan-aturan pengejaan kata dasar dua suku kata itu diterapkan kepada
dua suku kata terakhir dalam kata tiga suku kata atau lebih.
9.2 Sebagai lanjutan kepada perenggan 9.1, pengejaan kata yang berdasarkan pola
suku kata dan jenis huruf diperturunkan seperti yang berikut:
Pola Suku Kata

Ejaan Jawi

Padanan Rumi

-VKV

v
u

niaga

0u
0uul

kuali

@v

siakap

R
5u

daerah

svru

kuinin

PPv

biduanda

0un
0T

baluarti

pTvuu

komunisme

5Cv
sFv

kiambang

-VKVK

-VKKV

-VKKVK

suara

ekologi

tualang

reaksi

piantan

42

-KVV

-KVVK

-KVKV

-KVKKV

-KVKVK

Gv3v

sianggit

uFu
uFr

kuantum

u~p

sempoa

mamalia

radio

un

seluar

2 vl3

rengkiang

~p
uvpR

tempaus

~p9
z

cempaka

RFT

sastera

1Pr
4

bendahari

0ur

inovasi

4u

pujangga

uCpp

semambu

0FR

meranti

pTv

organisma

qn4

tenggelam

GuF

ketupat

semarak

mentua

premium

telaga

kanggaru

43

-KVKKVK

UFpvF

optimis

Gv~pn
2u~u~

selampit

2uJrrp

semenanjung

sVru

konvensyen

kepompong

9.3 Bunyi vokal [a] di suku kata pertama terbuka pada kata dasar tiga suku kata
atau lebih (bagi kata Melayu jati) biasanya tidak ditulis dengan huruf alif. Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi
bahagia
sahaja

uu

dahulu

un

gaharu

haloba
mahaguru

Catatan: Walau bagaimanapun, huruf alif yang digunakan di suku kata pertama terbuka
boleh tergolong dalam kumpulan kata yang berikut:
(i) Kata akronim. Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

halaju

lv

tabika

tadika

taridra

(ii) Kata yang kelihatan sudah lama terbina daripada dua bentuk akar atau bentuk dasar.
Contohnya:

44

Ejaan Jawi

Padanan Rumi
dasawarsa

1u9

kacapuri

malapetaka

zvu
4

tatasusila
wasangka

(iii) Kata serapan daripada bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa Eropah yang lain (lebihlebih lagi kata yang baru diserap). Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

uv
v

batalion

svu

gasolin

1u
UvFv

Januari

0FTvhv
0uu

fanatik

kapitalis
manifestasi
patologi

10. Senarai perkataan yang dikecualikan daripada beberapa aturan pengejaan yang
diterangkan sebelum ini:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

ada

Gv

beta

apa

bin

45

Gr

binti

1
P

dari
daripada

ia

ini

itu

jika

P~

kepada

Gv
qv

kita

maka

svl

lima

pada
demikian

11. Pengejaan Kata Serapan daripada Bahasa Arab

11.1 Kata serapan daripada bahasa Arab yang berupa istilah khusus dieja seperti ejaan
asal dalam bahasa Arab. Contohnya:
Ejaan Jawi

u
u
qpv
R

Er

Padanan Rumi
wuduk
wuquf
tayamum
Quran
reda
sunah

46

IP

hadis

11.2 Kata umum daripada bahasa Arab yang sudah terserap dalam bahasa Melayu
dieja dalam ejaan Jawi mengikut cara mengeja kata jati dalam bahasa Melayu.
Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

u
uF

sabun

0P
UR

peduli

petua

kertas
rela

11.3 Bunyi vokal [a], [i] atau [u] tanpa huruf vokal pada istilah agama ditulis
dengan huruf alif, ya atau wau pada kata serapan yang digunakan dengan pengertian
umum. Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

arif

qv

hakim

qL

al-Hakim

al-Arif

11.4 Bagi kata serapan daripada bahasa Arab yang berakhir dengan suku kata
terbuka menggunakan bunyi vokal [a], [i] atau [u] dan dieja tanpa huruf vokal di suku
kata akhir, kata dasar yang berkenaan hendaklah ditulis seperti dalam bahasa asalnya,
yakni tanpa menggunakan huruf vokal. Namun demikian apabila dibentuk kata terbitan
dengan akhiran atau partikel perlulah ditulis dengan huruf alif, ya atau wau untuk
menghindarkan kesamaran dalam pembacaan. Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

47
fardu

R
suRhp

memfardukan

slvL4

menghajikan

haji

fatwa

uF

memfatwakan

suFhp

11.5 Pada umumnya semua kata serapan daripada bahasa Arab dieja seperti asal
dalam bahasa Arab. Walau bagaimanapun, untuk menghindarkan kekeliruan dalam
pembacaan bunyi vokal atau membezakan dua kata yang berlainan, huruf vokal ya atau
wau digunakan dalam ejaan Jawi. Contohnya:
Ejaan Asal Arab

Ejaan Jawi

Padanan Rumi

Rl

Rvlv

fikir

sQ

izin

s
Rh

u
Rvhv

rukun

Rp

up

umur

sifir

11.6 Huruf alif maqsurah ( )yang melambangkan bunyi vokal [a] dalam ejaan
asal bahasa Arab dikekalkan demikian dalam ejaan Jawi. Contohnya:
Ejaan Asal Arab

Ejaan Jawi

Padanan Rumi

u
Tv

u
Tv

Musa

tn

tn

Allah Taala

dakwa

Isa

48

uF

uF

fatwa

uj

uj

takwa

Walau bagaimanapun, huruf tersebut hendaklah digantikan dengan huruf alif apabila
dibentuk kata terbitan dengan akhiran atau partikel. Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

uPr

pendakwaan

suFhp

memfatwakan

srp

memaknakan

ujF

ketakwaan

12. Pengejaan Kata Serapan daripada Bahasa Inggeris

12.1 Kata serapan daripada bahasa Inggeris atau bahasa-bahasa Eropah yang lain dieja
menurut aturan pengejaan kata jati dalam bahasa Melayu seperti yang dijelaskan di
perenggan 3.3 hingga 9.2 di atas. Contohnya ejaan kata serapan daripada bahasa Inggeris
telah diberikan juga di perenggan 3.3 hingga 9.2 itu. Maklumat tambahan diberikan di
perenggan 12.2 hingga 12.5 di bawah.
12.2 Huruf gugus konsonan ditulis dalam ejaan Jawi dengan cara merangkaikan
atau mendekatkan huruf-huruf yang berkenaan tanpa sisipan apa-apa huruf vokal.
Caranya seperti yang berikut:
(i) Penulisan gugus konsonan di awal kata atau di awal suku kata:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

vrvn

klinik

0uulvT
@Rl

psikologi

uFRF

struktur

RFT

abstrak

skrip

49

ivFlv~R

perspektif

(ii) Dua huruf Jawi yang membentuk gugus konsonan di akhir kata tidak dirangkaikan
atau tidak ditulis bersambung. Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

u
ou

(bukan iu)

golf

(bukan Gnu)

kobalt

(bukan Ur)

sains

(bukan Ulv )

teks

Catatan: Huruf-huruf yang bergugus akan membentuk suku kata tertutup apabila
kedua-duanya dirangkaikan atau ditulis bersambung.
(iii) Apabila gugus konsonan di akhir kata ditambahi huruf vokal, maka gabungan huruf
konsonan akhir dengan huruf vokal itu membentuk satu suku kata terbuka. Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

Fl
p

fakta (fact)
paradigma (paradigm)

pTvuv
pTnuR

nasionalisme (nationalism)
protoplasma (protoplasm)

12.3 Semua huruf g dalam ejaan Rumi kata serapan daripada bahasa Inggeris dan
bahasa-bahasa Eropah yang lain yang ditetapkan supaya dilafazkan [g] dalam bahasa
Melayu dieja dengan huruf ga dalam ejaan Jawi. Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

Prv

agenda

uvrpv
0uurlv

gimnasium
teknologi

1PvR
Prvv
0uuv

tragedi
legenda
geologi

50

12.4 Huruf konsonan k di suku kata akhir ejaan Rumi kata serapan daripada
bahasa Inggeris atau bahasa-bahasa Eropah yang lain dieja dengan huruf kaf dalam ejaan
Jawi. Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

trak
politik

vFvu

subjek
blok
klasik

vJu
un
vz

12.5 Huruf vokal u dalam ejaan Rumi kata serapan daripada bahasa Inggeris atau
bahasa-bahasa Eropah yang lain dieja dengan huruf alif-wau di awal kata dan dieja
dengan huruf wau di tengah kata atau di akhir kata. Contohnya:
Ejaan Jawi

Padanan Rumi

1PvTu

subsidi
republik

vnu~

industri
kurikulum
unik

1RFPr
uulu
v

unit

Gv
0Fv|v

universiti

13. Penulisan Kata Terbitan

13.1 Kata terbitan (atau kata turunan) ialah kata dasar yang berimbuhan (mempunyai
awalan, sisipan, akhiran atau apitan) atau kata dasar yang ditulis serangkai dengan bentuk
kata yang lain. Semua imbuhan (awalan, sisipan, akhiran dan apitan) dan semua bentuk
terikat lain yang tidak dapat berdiri sendiri ditulis serangkai atau bersambung dengan kata
dasar atau bentuk dasarnya atau bentuk akarnya berdasarkan jenis dan bentuk huruf Jawi.
13.2 Penulisan kata terbitan yang berawalan seperti contoh yang berikut:
Awalan
Rumi anti -

Jawi

Bentuk
Dasar

Bentuk
Terbitan

vF

lvF

51
auto be -

R9
uC

R9u
uCR

bel ber -

n
R

Rz
R

bi di -

s
RT

v
s
RTR

0T3u

0T3uh
l

G
tv
uTv

Gu
tvl
uTv

men -

p
r

0<<
6
G

0<>
6Cp
GPr

meng menge -

4
4

u4
q

u44
q~4

memper panca pe -

R~p
7r

q
R

qR~p
R7r

uz

pel pem -

n
p

R
uFr

Rz
uFrCp

pen peng penge -

r
4
4

uCv
u

Pr
uCv4
uC4

per poli -

R
vu

@
vrvn

@R
vrvnlvu

pra -

R
R

J
R

JR
RR

RFv

RFvp

sub supra -

u
Ru

s3uu
ouv

s3uuu
ouvRu

swa tata -

1u

diper dwi eka juru ke maha me mem -

pro se -

te -

52
ter tri -

R
R

1
su

1R
suCR

tuna -

13.3 Penulisan kata terbitan yang mempunyai awalan meN- atau peN- dengan kata
dasar yang bermula dengan konsonan /k/, /p/, /s/ atau /t/ (yang bukan unsur pertama
gugus konsonan) adalah menurut sistem morfofonemik bahasa Melayu seperti contoh
yang berikut:
Imbuhan Rumi

Bentuk Dasar

Bentuk Terbitan

ulv

ulvp

0 ] ] ] p

0up

sl ] ] ] p
r

5Jr
ku

sl4Jrp
kur

0 ] ] ] r
sl ] ] ] r
4

un
q

0unr
slpr
4

meng -...-i
meng -...-kan

0 ] ] ] 4

su

0ru4

sl ] ] ] 4

GF

slFF4

meny -

>
0 ] ] ] >

2R
t

2R>
0n>

sl ] ] ] >

Gvu

slFvu>

Jawi
mem mem -...-i
mem -...-kan
men men -...-i
men -...-kan
meng -

meny -...-i
meny -...-kan
pem pem -...-an

Uu

Uup

s ] ] ] p

s4p

pen pen -...-an

peng -

r
] ] ] r
4

uu
u~u
2

uur
u~ur
24

peng -...-an

s ] ] ] 4

su4

peny peny -...-an

>
] ] ] >

R
u~p

R>
u~pv

13.4 Penulisan kata terbitan yang berawalan meN- atau peN- dengan kata dasar
yang bermula dengan huruf gugus konsonan seperti contoh yang berikut:
Imbuhan Rumi

Bentuk Dasar

Bentuk Terbitan

53
Jawi
mem mem -...-kan

p
sl ] ] ] p

R
vR

RCp
slvR~p

men men -...-kan

r
sl ] ] ] r

Pr
sPr

meng -

4
sl ] ] ] 4
p

PR
GPR
UvFR

PR4
slFPRl4
ovF

s ] ] ] p
r

UvR
ovF

sTvR~p
ovFTr

] ] ] r

sPr

4
s ] ] ] 4

vFR
PR

vFRl4
PR4

meng -...-kan
pem pem -...-an
pen pen -...-an
peng peng -...-an

13.5 Awalan di- ditulis dengan huruf dal dengan dua cara yang berikut:
(i) Jika kata dasar atau bentuk dasar bermula dengan huruf alif, huruf hamzah dibubuh di
atas huruf alif apabila diimbuhi awalan di-. Contohnya:
Bentuk Dasar

Bentuk Terbitan

t
G

t
G

kJ
t

kJ
t

2u

2u

(ii) Jika kata dasar atau bentuk dasar tidak bermula dengan huruf alif, awalan di- (huruf
dal) ditulis rapat dengan kata dasar atau bentuk dasar tersebut seperti menulis awalanawalan yang lain. Contohnya:
Bentuk Dasar

Bentuk Terbitan

UvR
tpR

UvR
tpR

54
13.6 Awalan se- ditulis dengan huruf sin dengan dua cara yang berikut:
(i) Jika kata dasar atau bentuk dasar bermula dengan huruf alif, huruf hamzah dibubuh di
atas huruf alif yang ditulis bersambung dengan awalan se- yang ada di depannya.
Contohnya:
Bentuk Dasar

Bentuk Terbitan

ul
2

ul
2

Gv

Gv

(ii) Jika kata dasar atau bentuk dasar tidak bermula dengan huruf alif, awalan se- (huruf
sin) ditulis bersambung dengan kata dasar atau bentuk dasar tersebut seperti menulis
awalan-awalan yang lain. Contohnya:
Bentuk Dasar

Bentuk Terbitan

uC

un

unC

13.7 Awalan ke- ditulis dengan huruf kaf dengan dua cara yang berikut:
(i) Jika kata dasar atau bentuk dasar bermula dengan huruf alif, huruf hamzah dibubuh di
atas huruf alif yang ditulis bersambung dengan awalan ke- yang ada di depannya.
Contohnya:
Bentuk Dasar
q

Bentuk Terbitan
q

G~

G~

(ii) Jika kata dasar atau bentuk dasar tidak bermula dengan huruf alif, awalan ke- (huruf
kaf) ditulis bersambung dengan kata dasar atau bentuk dasar tersebut seperti menulis
awalan-awalan yang lain. Contohnya:
Bentuk Dasar
tv

Bentuk Terbitan
tvF

55
u

uF

13.8 Penulisan kata terbitan yang bersisipan seperti contoh yang berikut:
Sisipan
Rumi
-el-

Bentuk Dasar

Bentuk Terbitan

Jawi
n

uJu

uJun

-em-er-

kR

kRp

0v

0R

-in-

2uCp

2uCprv

13.9 Penulisan kata terbitan yang berakhiran seperti contoh yang berikut:
Awalan
Rumi -

Jawi

Bentuk
Dasar

Bentuk
Terbitan

cn
qnT

tcn
pnT

-in
-isme

tv
sv
pTv

q
Rv
ouv

tvp
sRv
pTvuv

-kan
-man

sl
sp

1
0r

sl
spvr

-nita

Fvr
u

Pv
T4

FvPv
T4

0u

0r

0uvr

1u

1v

-ah
-at
-iah

-wan
-wati
-wi

13.10 Ada tiga cara mengeja akhiran an dalam ejaan Jawi, iaitu (i) alif-nun, (ii) hamzahnun dan (iii) nun. Penggunaannya seperti yang berikut:
(i) Akhiran alif-nun diimbuhkan pada kata dasar yang berakhir dengan huruf vokal wau
[u] atau diftong alif-wau [au]. Contohnya:

Bentuk Dasar
u

Bentuk Terbitan
u

Pr

Pr

Jrv

Jrv

Cp

Cp

56

(ii) Akhiran hamzah-nun diimbuhkan pada kata dasar yang berakhir dengan huruf vokal
alif [a]. Contohnya:
Bentuk Dasar
z9

Bentuk Terbitan
z9

Pr

Pr

pn

pn

uv

uv

Catatan: Aturan ini dikenakan juga kepada kata dasar yang berakhir dengan suku
kata terbuka dengan vokal [a] yang perlu dieja dengan huruf alif sebelum diimbuhi
akhiran an itu. Contohnya:
Bentuk Dasar

Bentuk Terbitan

(iii) Akhiran nun diimbuhkan pada kata dasar yang tidak berakhir dengan huruf wau,
huruf alif atau diftong alif-wau. Contohnya:
Bentuk Dasar
1

Bentuk Terbitan
s

1P
k

sP
sj

2uu
Gv~u

s3uu
sFv~u

13.11 Akhiran i ditulis dengan tiga cara yang berikut:

(i) Huruf akhiran hamzah-ya diimbuhkan pada kata dasar yang berakhir dengan huruf
vokal alif. Contohnya:
Bentuk Dasar
u

Bentuk Terbitan
1u

57
Catatan: Kata dasar yang berakhir dengan bunyi vokal [a] tetapi tidak ditulis
dengan huruf alif hendaklah ditambahi huruf alif sebelum diimbuhi huruf akhiran
hamzah-ya. Contohnya:
Bentuk Dasar
u

Bentuk Terbitan
1u

1R

1R

1R

1>

(ii) Huruf akhir hamzah-ya diimbuhkan juga pada kata dasar yang berakhir dengan huruf
wau. Contohnya:
Bentuk Dasar
u z
uu

Bentuk Terbitan
1u z
1uu>

uR
~p
l4

1uR>
1~pn
1l4Jr

(iii) Huruf akhiran ya diimbuhkan pada kata lain yang tidak berakhir dengan huruf alif
atau wau. Contohnya:
Bentuk Dasar
Rvl3u
qRv

Bentuk Terbitan
1Rvl3up
0pRv4

s
2u

0rz
03up

tv

0v4

13.12 Penulisan kata terbitan yang berapitan seperti contoh yang berikut:
Apitan

Bentuk Dasar

Bentuk Terbitan

ber -...-an
ber -...-kan
di -...-i

@3
R

s~3R
sRR

0j

di -...-kan
diper -...-i

un

slun

uuF

1uuFR

58
diper -...-kan
ke -...-an

Gl4v
0

me -...-i
me -...-kan

Pr

1PrR
sR

mem -...-i
mem -...-kan

<u
RT
u

1<u~p
sRTCp
1uR~p

1u

sluR~p
0Pr

meng -...-ikan

u
?
?

sluJr
04
sl4

menge -...-i
menge -...-kan
pe -...-an

0lV4
slLX4
sz

pel -...-an
pem -...-an

R
R

Rz
RCp

pen -...-an

G
0Fr

memper -...-i
memper -...-kan
men -...-i
men -...-kan
meng -...-i

peng -...-an
penge -...-an

slFl4vR
svR

sFPr
svFr4

q9

sp74

per -...-an
ter -...-i

sR
1RR

ter -...-kan

1R

slRR

14. Penulisan Kata Sendi Nama

14.1 Kata sendi nama (kata depan) di dan ke ditulis sebagai satu kata dengan kata yang
mengikutinya.
Bentuk Dasar

Bentuk Terbitan

G~p ?RC

G~p ?RC
T
r

?RC

?RCC

59
Catatan: Jika kata yang mengikutinya itu bermula dengan huruf alif, huruf
hamzah dibubuh di atas huruf alif . Contohnya:
Bentuk Dasar

Bentuk Terbitan

U
FT

U
FT

2 F
U

2 F
U

FT

FT

15. Penulisan Kata Ganti Singkat

15.1 Kata ganti singkat ku, kau, mu dan nya ditulis serangkai dengan kata yang ada di
depannya atau di belakangnya.
(i) Penulisan kata ganti singkat ku dengan ejaan kaf-wau (u ) seperti contoh yang berikut:
ul

uFrv9

upRr

ulvv4

uP~

ulv

(ii) Penulisan kata ganti singkat mu dengan ejaan mim-wau (u ) seperti contoh yang
berikut:
up

uFrv9

upRr

upvv4

uP~

upv

(iii) Penulisan kata ganti singkat nya dengan huruf nya ( : ) seperti contoh yang berikut:
;
:pRr

:Frv9
;vv4

:P~

;v

60
15.2 Kata ganti singkat ku dengan ejaan kaf-wau (u ) dan kau dengan ejaan kaf-alif-wau
( ) ditulis serangkai dengan kata dasar yang ada di belakangnya. Contohnya:
ovCu

ovC

R3u

R3

pRu

pR

16. Penulisan Partikel

16.1 Partikel lah, -kah dan tah ditulis serangkai dengan kata yang ada di depannya.
Contohnya:
t
tnuCp

tn3uu
tnR

t
tlR
tzv

tr
tlu
tzv

16.2 Partikel pun ( u ) ditulis dengan dua cara yang berikut:

(i) Kata pun yang berfungsi sebagai kata tugas yang bererti juga ditulis terpisah
daripada kata yang ada di sampingnya. Contohnya:

]u@F 1

;r 5 u %? .1

]0rvT 5 tR Pvl3 u0l 0 slr3 .2

]0R sv4 u k 0R t .3
]GlvR Pv u ;uC .4
(ii) Perkataan yang dieja serangkai dengan partikel pun ialah:
u
u~P

u
up

uv
u~Pr

u
u~v

uu
u~vl

u~vlT
u~u3u

61

17. Penulisan Kata Ulang

17.1 Kata ulang penuh ditulis dengan menggunakan tanda angka dua Arab iaitu % . Kata
ulang penuh termasuklah kata ulang semu dan kata ulang jamak.
(i) Penulisan kata ulang semu seperti contoh yang berikut:
%1

%1Rv

%uu
%0

%t
%u

(ii) Penulisan kata ulang jamak seperti contoh yang berikut:

%uu

%k

%1RFr
%uu

%GCp
%Gv

17.2 Apabila bahagian kata yang diulang itu berubah bentuknya, tanda sempang
digunakan sebagai tanda ulangan. Kata ulang jenis ini termasuklah kata ulang
berimbuhan dan kata ulang berentak.
(i) Penulisan kata ulang berimbuhan seperti contoh yang berikut:
;j k
s sR
R

:Rv Rv
Uvu Uvur
0~pv 0~pvR

(ii) Penulisan kata ulang berentak seperti contoh yang berikut:

kv ku
Rv9 R9u
5rR 5~pv

1R R

54 53u

18. Penulisan Gabungan Kata

18.1 Kata-kata bebas yang membentuk rangkai kata umum, termasuk rangkai kata istilah
khusus dan kata majmuk, ditulis terpisah antara satu sama lain. Contohnya:

62
1 t4
tv pR

up

Uv Gl uu

tv u uhvnv

Catatan: Kata yang ( 5 ) ditulis terpisah daripada kata yang ada di sampingnya.
Contohnya:
k 5

s< 5

suF 5
Gz 5

uR 5
*4R 5

18.2 Kata-kata yang membentuk rangkai kata setara atau rangkai kata parataksis ditulis
secara terpisah. Contohnya:
0 ?Pv

1Pr kJv

1 svlTv

kvu kvFr9

? uC

18.3 Kata-kata yang membentuk simpulan bahasa ditulis terpisah. Contohnya:

0u G

su

sv3 s

0 u

tv tvnv

s3 U~

18.4 Rangkai kata umum yang ditulis terpisah unsur-unsurnya, termasuk istilah khusus,
rangkai kata setara atau simpulan bahasa yang diimbuhi apitan ditulis serangkai.
Contohnya:
Pr G~v

Jadi

sPrF~vn

u
R kvFv

u>
slRCjvFv

18.5 Gabungan kata atau kata majmuk yang ditulis serangkai sebagai bentuk yang telah
mantap (dalam ejaan Rumi) ditulis serangkai juga dalam ejaan Jawi. Contohnya:
T4F

1JuT

Ru~vu

vF

63
ulr
s3Fv

zu
1Jru

s3Pr
uJ3u4

19. Penulisan Akronim dan Singkatan

19.1 Nama atau sebutan bagi huruf Rumi dalam ejaan Jawi seperti yang berikut:
Huruf Rumi
a
b
c

Sebutan/Nama
dalam Jawi
1
0

d
e

0
1
1

f
g

i
0

h
i
j

8
1
tv

k
l

m
n
o

qv
sv

uv

r
s
t

u
v

U
0

u
1
uvn

64
y
z

1
G

Catatan: Nama khas yang berupa nama jawatan, pangkat, gelaran dan nama khas bukan
nama diri yang lain sedapat mungkin ditulis dalam bentuk kata dan ejaan yang penuh.
Contohnya:
- profesor
- Perdana Menteri (P.M.)

uTvR
1RF R
uvF uF
vTvn RFr

- Ketua Pengarah (K.P.)

- Ketua Setiausaha (K.S.U.)
- Tentera Udara Diraja Malaysia (TUDM)

2uJrrp uz z s3u

- Gabungan Pelajar Melayu Semenanjung (GPMS)

4 uF

19.3 Singkatan inisialisme bagi nama jabatan, organisasi, pertubuhan, syarikat dan
seumpamanya serta singkatan inisialisme bagi nama jawatan, pangkat, gelaran dan
seumpamanya dalam bahasa Melayu (yang dilafazkan huruf demi huruf) ditulis dengan
menggunakan huruf dalam abjad Jawi dan dibubuh tanda titik selepas setiap huruf
tersebut. Contohnya:
] ] ] ]
]]]?]

TUDM
GPMS

]]]?
] ] ]

PBB

]]?
]]

P.M.

K.S.U.
J.M.N.

19.4 Singkatan inisialisme bagi nama jabatan, organisasi, pertubuhan, syarikat dan
seumpamanya serta singkatan inisialisme bagi nama jawatan, pangkat, gelaran dan
seumpamanya dalam bahasa Inggeris (yang dilafazkan huruf demi huruf) ditulis dengan
menggunakan sebutan atau nama huruf dalam abjad Rumi yang ditulis Jawi dan dibubuh
tanda titik selepas setiap huruf tersebut. Contohnya:
. 1 ] 0] ] qv

MCA

. ] o ] 0
. 1 .U .o. 0

PLO
KLSE
A.D.O.

.. 1 .1

65
19.5 Akronim nama khas atau akronim kata umum dalam bahasa Melayu atau dalam
bahasa Inggeris ( yang dilafazkan sebagai kata) boleh ditulis lengkap sebagai kata.
Contohnya:
qvl

IKIM
PAS

ulTvu
ur

UNESCO
UMNO

R
URFv
lv

SERU
Petronas
tabika