SOSYALST DEMOKRAS TARTIMALARI -I

DEVRMC DURUM VE KTLELER

Cemal Hekimolu - Ocak 1990 - Gelenek 28. Say

Gerekli ya da gereksiz, marksizm ii tartmalarda, "sosyalist demokrasi" bal altnda toplanabilecek "katlm",
"oulculuk", "zgr seimler", "ok seslilik" gibi alt balklarn daha fazla yer edinecei ok ak. Son olarak
avuesku'nun kiiliinde ok ciddi bir biimde "kirlenen" sosyalist kurulu srelerinin gelmi olduu nokta bu
tartmalar kanlmaz klyor.
Trkiye'de tartmalarn politikasz kimi akmlarn elinde iyiden iyiye kmaza sokulmasna ve bu srece TBKP eliyle
sosyal demokrat fantezilerin eklenmesine seyirci kalmann akllca bir tavr olmad aktr. Baz yayn organlarnn
yaklak bir yldr gndemlerinde tuttuklar ve giderek bizim gibi piyasada her yazlan izleme kaygsnda olanlar iin
zdrap kayna haline gelen "tezler"in yanbanda alternatif bir ereveyi, tekrarlar da ierecek bir biimde canl klmak
gerekmektedir. Balarken, tartmalarda, varlmas gereken bir hedef olarak snfsz toplum projesine nemli bir yer
vermekten kanmamn mmkn olmadn teslim etmek zorunlu olabilir. Ne var ki, bu zorunluluun, sosyalist
demokrasinin gelien ve kesintili bir tarihi olduunu (veya olmas gerektiini) unutturmamas gerekiyor. Hele hele,
sosyalist toplumda "ynetime katlma" srelerini bizzat sosyalist devrimin zelliklerinden bamsz parametreleri seerek
incelemek, tmyle uzak durmamz gereken bir yaklamdr. Sosyalist devrim olmaldr ki sosyalist demokrasi ina edilsin...
nce oradan balanmal...
nce oradan balanmal nk, bugn dereyi grmeden paay svama merak yznden Trkiye gibi demokratik kitle
hareketi gelenei olmayan bir lkede, Trkiye gibi gerici ideolojilerin kalc mevzilere sahip olduu bir lkede imdiye
kadarki sosyalist kurulu deneyimlerine "demokrasi" balamnda gereinden ve mmkn olandan fazla tepeden bakan,
brakn bunu, saflkta 19. yzyl sosyalistleri ile yarabilecek derecede topyalarla yorulan modeller kuruluyor. Trkiye
solu ierisindeki yaplar ise "saflk derecesine gre" ikiye-e blnyor ve gelecek projeleri giderek daha fazla
ayrntlanyor, dorudan demokrasi iin daha kestirme yollar aranyor.
Kurulan modellerin mutlaka ilevsellii olmas gerekiyor. ktidarn yolu nasl alacak, devrim ve devrimin kazanmlar
nasl korunacak? Bu sorularn yantlar ile uyumlu olmayan hibir sosyalist demokrasi modelinin ayaklar yere basamaz.
Unutulan Bir Kavram: Devrimci Durum...

Devrim srecinin nc znesi ile kitleler arasndaki diyalektik zerine Gelenek'te daha nce baz yazlar yaynland. Bu
yazlarn bir blm dorudan nc znenin zelliklerine dayanyor, bir blm ise nc-kitle ilikisinin mantn
iliyordu.
Burada kimi tekrarlar ve eklemeler yapmak yararldr.
Bugn sosyalist devrim ile sosyalist demokrasi arasnda bir ba kurarken ve ikisini birbirine balarken merkeze alnmas
gereken bir kavram var: Devrimci durum...
Devrimci durum, verili lkede tm bir nesnelliin nc znenin darbesine ak hale geldii zgn bir konjonktrdr. nc
znenin, sosyalist mcadelenin znesinin elini kolunu balayan ve onu devrim anna doru srkleyen bir konjonktr.
Devrimci durum, teorik olarak bir iktidar kalkmasn gerektirir. Teorik olana uzak olmak, tm nesnel boyutlarna ramen
znel bir eksikliktir.
Her lkede devrimci durumun gelime sinyalleri, lkenin siyasal ve ideolojik yapsna verecei yeni biimler farkl farkldr.
Bu anlamda en fazla kimi ngrlerden hareket edilebilir. Ancak, devrimci durumun her siyasal g zerinde yeniden
yaplanmaya yolaan bir kudreti vardr ve bu nedenle nasl klasikleen tanmda "egemen snf ittifaknn eskisi gibi
ynetememesi" sz konusuysa, ayn biimde egemen snfn tm siyasal temsilcileri de dahil olmak zere hibir siyasal yap

Her lkede devrimci durumun gelime sinyalleri, lkenin siyasal ve ideolojik yapsna verecei yeni biimler farkl farkldr.
Bu anlamda en fazla kimi ngrlerden hareket edilebilir. Ancak, devrimci durumun her siyasal g zerinde yeniden
yaplanmaya yolaan bir kudreti vardr ve bu nedenle nasl klasikleen tanmda "egemen snf ittifaknn eskisi gibi
ynetememesi" sz konusuysa, ayn biimde egemen snfn tm siyasal temsilcileri de dahil olmak zere hibir siyasal yap
eskisi gibi mcadele edemez. Bunu bir fizik yasa olarak kabullenmekte yarar vardr.
Bu fiziki yasa, devrim iin devrimci durumu bir nkoul olarak deerlendirenler nezdinde anlam tar; oyunun kurallar
deimitir...
Devrimci durumun kesin snrlarn saptamann mmkn olmadn biliyoruz. Kesin bir tanm yapmann da son derece
pozitivist bir tavr olaca muhakkak. te siyasi mcadelenin ncelii burada. Kesin olmayan kesin hale getirmek ancak
znel bir atlm ile mmkn oluyor. Bu atlmn (ayn zamanda) bir znelci sapma haline gelme olasl, yani znel bir
atlm ile eksiklii kapanamayacak bir nesnellii devrimci duruma zorlamak olasl, siyasi mcadelenin nceliini bir
kez daha vurgulamaktan baka bir eye yaramyor. Sosyalist mcadele, zamanlama ve vurgu hatalarnn lm ve yenilgi
riskini getirdii bir mcadeledir. stense de istenmese de...
Devrimci durumu, kendi ierisinde her zaman tam olmayan, eksikli bir konjonktr olarak nitelemi olduk. Ancak, devrimci
durumun olgunlamas veya onun bir eilim olarak kendisini gstermeye balamas, tm snflar ve onlarn siyasal
temsilcileri asndan yeniden dzenleyici, yeni silahlar gerektiren bir olgudur. Bu u, anlama gelir:
Kapitalizmin iktisadi ve siyasi anlamda grece dzenli nefes alp verdii koullarn siyasi ve ideolojik aralarna
bal kalnan, sosyalist dnmler programn o aralar eliyle yaama geirmek isteyen hibir perspektif devrimci
deildir.
Yalnzca tek bir rnek yeterli olacaktr. Parlamento ve serbest seimler, ileride ok egzantrik bir lke ile kar karya
kalmazsak, bir devrimci durum srasnda lkenin kaderini belirleyebilecek aralar olamazlar. Bu yalnzca ii snf
asndan deil, burjuvazi asndan da byledir.
Burada tek rnek parlamento ve serbest seimler olarak alnmtr. Burjuva demokrasisinde, burjuva demokrat ideolojide,
birincil meruluk kayna onlardr; yani parlamento ve serbest seimler. Devrimci hareket bir devrimci bunalm (devrimci
durum) halinde kendi meruluunu burjuvazi asndan da gndemden den kaynaklardan alamaz. Snf mcadelesi
taraflar gerektirir. Burjuvazinin kendisini geri ektii alanlar mevcut nesnellikte ats kmekte olan binalar andrr.
Devrimci hareket veya atlmn kendi meruluunu bu alanlardan alabilecei iddias, bu nedenle ancak iki anlam tar: Ya
devrimden vazgeilmitir, ya da bir "devrim"in devrimci durum olmakszn mmkn olduuna inanlmaktadr.
Baz okurlar, en azndan gemite ok "bilinen" bu tezleri tekrarlamann "sosyalist demokrasi"ye ilikin bugnk yaygn
yaklamlarn karikatrletirilmesi ile ilgili olduunu dnebilir. Byle dnenlere Yeni Alm', Gr' ve Yeni
nc'deki, Sosyalist Birlik'teki, iler ve Toplum'daki baz yazlar dikkatle okumalarn nerebilirim.
Yazlanlardan bir blm, zellikle "geleneksel sol"(1) kkenlilerde, hibir abartma olmakszn, burjuva demokrasisinin
temel meruluk kayna parlamento ve serbest seimlerin sosyalist demokrasiye gei srecinde birer ara olarak grlmesi
anlaynda ortaya kmaktadr.
Dier bir blmnde ise dorudan parlamento iin bir vurgu olmakszn, ama yine burjuva yasallnn bir yansmas olarak,
ounluk-aznlk temalar ilenmektedir.
Bu nedenle yazmdaki "tekrar"lar, kimilerinin yaklamlarnn karikatrize edilmesi ile deil, kimilerinin devrimci
dnmleri karikatrize etmesi ile ilgilidir.
Devrimci durum kar devrim ile devrimin koyun koyuna yatt zel bir kesittir. Burada kar devrimin yalnzca
kapitalizmin muhafazas anlamna gelmedii aktr, burjuvazi devrimci durumda, devrimci atlmn znelerine kar
yoketme sava verir. Kendi meruluk ideolojisini bir kenara eker. Ve bundan sonra adalet, yasalar yoktur; ilkeler ise tm
gdasn bizzat devrimci durumun yaratt iki ocuun, kar devrimin ve devrimin kapmasndan alr.
Bylesi bir kesitte serbest seimler, yani burjuva meruluunun proleterce fethedilmesi zerine kurulu strateji 1917
Ekimi'ne kar Kautsky'nin savunduu alternatifidir. Kautsky ok ak, bir reformisttir.

Bylesi bir kesitte serbest seimler, yani burjuva meruluunun proleterce fethedilmesi zerine kurulu strateji 1917
Ekimi'ne kar Kautsky'nin savunduu alternatifidir. Kautsky ok ak, bir reformisttir.
Hibir biimde reformizmle sulanamayacak olan Rosa Luxemburg ise, Kautsky'nin kendince bir yasallk atfettii burjuva
parlamentosunu atlamasna ramen, modelini parlamento ve serbest seimlerin ilevini devrettii nfusun byk
ounluunun sosyalizmden yana bilinli eylemine dayandrarak ok da radikal bir kopu yapamamtr
Bernsteinclk'tan, Kautskycilik'ten...
Rosa, Almanya'da nfusun nemli bir blmn tekil eden proletaryann ezici ounluunun nihai hedef ile bilinli
uyumunu bir devrimci atlm iin nkoul sayd oranda devrimden ve devrimin, devrim annn, devrimci durumun
mantn kavramaktan uzaklamtr.
Peki, bir devrimci durumda nemli olan nedir?
Devrimci durumun temel problemi, kar devrim ile devrimin temel odaklar olarak ortaya kt bir kesitte, gler
dengesinin hangi odan lehine gelime gsterdiidir. Odaklarn gerek siyasal, gerekse ideolojik aralarla kendilerine
ektikleri insanlarn says gler dengesinin bileenlerinden yalnzca bir tanesidir. Tek tek insan saylaryla ilgili olan
gruplar, kalabalklar, kitleler, militanlar vs. gler dengesi zerinde eit ve birbirlerini dengeleyen etkide bulunmazlar.
Kalabalklarn, kitlelerin nemi gler dengesi balamndaki dalgalanlar etkiledikleri orandadr.
Gler dengesinin dier bileenleri nelerdir? Uluslararas durum, silahl kuvvetler (tek bana devletin ordusu
anlalmamal), temel snflarn tavr, partilerin militanlar, corafik koullar hemen akla gelenler. Bunlara sonsuz sayda
ilave yapmak mmkn. Ancak saylanlarn, odaklar etrafnda kmelenen insanlarn saysndan daha nemli olduu birok
durumda sylenebilir.
Bugn, hzla devrimciliklerini yitirmeye balayan birok "marksist" tarafndan "halk devrimi" diye selamlanan
Romanya'daki srete (burada tartmaya girmek istemiyorum, ancak bu sre avuesku'nun izdii grnt ne olursa
olsun, kar devrimcidir) sonucu belirleyen "halk ounluu" mudur? Veya, Romanya'daki hareket, halkn ezici
ounluunun bilinli eylemi ile mi "baarya" ulamtr? Yoksa sosyalizmden yana glerin rgtszl, KP
liderliindeki moral knt, silahl kuvvetlerin tavr ve emperyalizmin uluslararas planda yaratt psikoloji mi belirleyici
olmutur? Bunlarn hepsi birbirine baldr ama her birinin kendine zg arlklarnn bulunduu unutulmamaldr.
imdi, sosyalist mcadele, ki bu bir siyasi mcadeledir, iin, devrimci bir nesnellikte gler dengesinin btncl bir
deerlendirilmesi ile devrim annn oluturulmasna ynelik itirazlarn ne olursa olsun n plana saysal ounluun
karlmasndan kaynaklandn gryoruz. Bu nasl saptanacak ve bu dier bileenleri nasl nemsizletirecek?
Brakalm dier snflar, ii snfnn iktidar mcadelesinde bir partiye gereksinim duyulmasnn en nemli nedenlerinden
birisi, devrimci durumun devrim anna tanmas esnasnda, bir aznln bilinli eylemini gler dengesinin eitli
bileenlerinden yararlanarak gl bir devrim oda haline getirecek bir fiziki organizmann yaratlmas zorunluluudur.
Devrimci ncnn militan ekirdei bilinli bir aznlktr, nk ancak o bir devrimci bunalm olsun olmasn, lke sosyalist
iktidara yakn olsun olmasn, kapitalizmin devrimci bir atlm ile altedilmesini tarih bugn-gelecek iielii balamnda
kavrad iin ncdr. Devrimci bunalm, ykselen veya geici bir biimde bu anti-kapitalist kavray nc iilerin
dnda, geni ii kitlelerinden balayarak toplumun emeki kesimlerine yayar. Bunun sreklilikten uzak ve tamamen
gndelik gelgitlere ak olmas kanlmazdr. Ortada burjuva ideolojisinin taban yitirmesi durumu vardr. Bu kitlesel
kopuun mutlak anlamda bir halk bilinlenmesi olarak alglanmas mmkn deildir. Kopu, devrimci nesnelliin
bileenlerinin hem bir tanesi, hem de bir sonucudur. Sonu olmas, devrimci durumun siyasal ve iktisadi yapda yaratt
sarsc kayganlkla ilgilidir. Kaygan zemin, devrimci odak asndan da sz konusudur ve dzenden kopuun mutlak
olmad, gler dengesinin dier bileenleri balamnda frsatlar yaratlmad srece kopuun yeni ve gelecek vaadeden
toplum projesine balanamayaca aktr.
Srekli olarak canl ve fotoraf ekilemeyecek bir sreten szediyorum. Bu srete yzde 51'lik bir garanti arayanlar veya
ounluk edebiyatn devrimci bir sylem ile yapanlarn devrimci dnmlerden ne anladklarn pek karabilmi deilim.
Ama artk unu syleyebilirim:
Devrimci atlm iin arkaya alnan kitlenin miktarna ynelik bir ipotek koymak, burjuvazinin ka yzyldr nasl iktidarda

kavrad iin ncdr. Devrimci bunalm, ykselen veya geici bir biimde bu anti-kapitalist kavray nc iilerin
dnda, geni ii kitlelerinden balayarak toplumun emeki kesimlerine yayar. Bunun sreklilikten uzak ve tamamen
gndelik gelgitlere ak olmas kanlmazdr. Ortada burjuva ideolojisinin taban yitirmesi durumu vardr. Bu kitlesel
kopuun mutlak anlamda bir halk bilinlenmesi olarak alglanmas mmkn deildir. Kopu, devrimci nesnelliin
bileenlerinin hem bir tanesi, hem de bir sonucudur. Sonu olmas, devrimci durumun siyasal ve iktisadi yapda yaratt
sarsc kayganlkla ilgilidir. Kaygan zemin, devrimci odak asndan da sz konusudur ve dzenden kopuun mutlak
olmad, gler dengesinin dier bileenleri balamnda frsatlar yaratlmad srece kopuun yeni ve gelecek vaadeden
toplum projesine balanamayaca aktr.
Srekli olarak canl ve fotoraf ekilemeyecek bir sreten szediyorum. Bu srete yzde 51'lik bir garanti arayanlar veya
ounluk edebiyatn devrimci bir sylem ile yapanlarn devrimci dnmlerden ne anladklarn pek karabilmi deilim.
Ama artk unu syleyebilirim:
Devrimci atlm iin arkaya alnan kitlenin miktarna ynelik bir ipotek koymak, burjuvazinin ka yzyldr nasl iktidarda
kaldn zerre kadar anlayamayanlarn, ili'de Pinochet kartlarnn ancak yzde 53 oy elde etmesinden "halk zaferi"
karanlarn, Romanya'da nfus ounluunun, ezici ounluunun bilinli bir "zgrlk"(!) seimi yaptn sananlarn ve
nihayet Trkiye'de ilerin halk ounluunun sosyalizmi istemesinden sonra halledileceini hayal edenlerin iidir.
imdi burada devrimci durumun tanmna tekrar dnmek gerekiyor. Lenin'de tm lkeyi saran ve btn snflar etkileyen
bir bunalm, kitlelerin eskisi gibi yaamak istememesi ve egemen snfn eskisi gibi ynetememesi biiminde formle edilen
devrimci durumun, kitleler sz konusu olduunda en nemli sonularndan birisi politizasyondur. Bilinlenme srecinin ilk
aamalarnda olan kesimler iin politizasyonun anlam kendi derdini kolay ifade edebilecek aralarn arayna girmek olur.
Tepkiler belli bir "dman"a younlatrlr ve are de ok gndelik veya ayrnt bir sorundan yola klarak bulunabilir. Bu
basitletirmeler ierisinde tarihsel tercihlerin yeri sanldndan kktr. Bylesi tercihlerin yerine gerein snrl bir
kesimine duyulan bir ilgi ve yaknlktan sz etmek daha doru olacaktr.
Smr mekanizmasnn mantn az ok zm, snfsz bir toplum mcadelesinde ii snfna den tarihsel misyonu
benimsemi ve sosyalizmin sunaca olanaklar en azndan sezebilen bir proleter sosyalizm iin bilinli bir tercih yapmtr.
Ayn iinin fabrikasndaki bir dieri ise ilenmemi bir "patron-ii" kartl ile anti-kapitalist bir konumu zorlamaktadr.
Bir dieri enflasyon karsnda tam anlamyla yenik dmeme mcadelesinin gerginlii ile dzene ksmtr. Devrimci
durumun ilki zerindeki politikletirici etkisi kavgann bilinli tercihin uzants olarak iinin yaantsna ierilmesi
biiminde ortaya kar. kincisi, "patron-ii" kartlnda devletin giderek daha ak hale gelen tarafll ile dzen dna
itilir. ncs, ekonomik yenilginin fkesini politik yaantda kusma olanaklarn bulur.
lk durumdaki bilinli tercih, ikincisinde bir bulankla, ncsnde ise kayganla ular. Politik nc ilk durumdakilerin
mekn, ikinci ve nclerin ise, bilinsiz eilimlerin bilinli bir perspektif adna kullanlmas anlamnda, lokomotifidir.
Bu aamada, ilk rnek iin szkonusu olan kalclk ikinci ve nc rnekler iin tartlr hale gelir. O halde, eer ncnn
eitici dililerinin ok yaknna ekilemeyeceklerse, onlar iin, bir rota saptrlmas kanlmaz olacaktr. Liberal, hatta
faizan ynelimlere bile ak olan ikinci ve nc trden tepkilerin sosyalist mcadeleye emdirilmesi, devrimci durumun
zel olanaklarndan yararlanmak iin oluturulmu ideolojik ve siyasal aralarla mmkndr. Bu aralar bilinli tercihleri
deil kuku ve tereddt dolu bir konumlan devrim srecine manipule etmeye alrlar. Bu manipulasyon eylemi, nfusun
ezici ounluunun bilinli bir tercih yapabilmesi iin deil, bir snfn kendi ittifaklaryla ve nc zne liderliinde
devrimci durum eiini atlamas iin gerekletirilebilir. Eii atlamak, ne nfusun byk ounluunu, ne de atlayanlarn
bilinli tercihini zorunlu klar.

Dipnotlar
1) Gelenek kal yl kadar oluyor. Bu yl ierisinde hem dnyada hem de Trkiye'de marksizm ii kamplamada
nemli gelimeler oldu. Bu gelimelerin hibirisi gkten inmedi ama bu cephede "deien bir ey yok" veya "her ey olmas
gerektii gibi gidiyor" demek mmkn deil. Bu anlamda, en azndan kendi adma bundan sonrakilerini bir Emek, bir
ktidar Yolu, bir Toplumsal Kurtulu ile ok genel de olsa ayn balk altnda deerlendirmenin mmkn olduuna
inanmyorum

bilinli tercihini zorunlu klar.

Dipnotlar
1) Gelenek kal yl kadar oluyor. Bu yl ierisinde hem dnyada hem de Trkiye'de marksizm ii kamplamada
nemli gelimeler oldu. Bu gelimelerin hibirisi gkten inmedi ama bu cephede "deien bir ey yok" veya "her ey olmas
gerektii gibi gidiyor" demek mmkn deil. Bu anlamda, en azndan kendi adma bundan sonrakilerini bir Emek, bir
ktidar Yolu, bir Toplumsal Kurtulu ile ok genel de olsa ayn balk altnda deerlendirmenin mmkn olduuna
inanmyorum