dr.

Nijaz IBRULJ
redovni profesor Univerziteta u Sarajevu
E-mail : nijaz.ibrulj@ff.unsa.ba

UVOD U KOGNITIVNU ZNANOST

Tema # 2

ta je kognitivna znanost ?

Poetna karakterizacija
Kognitivna znanost se moe posmatrati kao
multidisciplinarno istraivanje koje obuhvata

1. Konzorcij znanstvenih podruja

2. Konzorcij hipoteza

3. Konzorcij strategija istraivanja

4. Konzorcij metoda
2

Epistemoloke pretpostavke

NATURALIZIRANA EPISTEMOLOGIJA= Epistemoloko stanovite

znanosti koje se bave istraivanjem kognitivne strukture .

Principi:

Prvo: ljudski organizam je kao i svaki drugi prirodni organizam

jedan fiziki sistem s vrlo odreenom strukturom i

funkcionalnom organizacijom.

Drugo: mentalni procesi i mentalna stanja nisu izvanjski

unosi neke duhovne strukture u biofiziku strukturu, nego su

proizvod biofizikih procesa unutar jednog cjelovitog
biofizikog sistema.
3


Tree: inteligentni prirodni sistem kakav je ovjek , moe

biti, kada se dosljedno istrai i analizira, paradigma ili

metafora za objanjenje i konstrukciju drugih inteligentnih
sistema koji nisu prirodne strukture, nego nainjeni od
umjetnih materijala.

etvrto: nain na koji se svi procesi (fiziki + mentalni) u

jednom inteligentnom prirodnom ili vjetakom sistemu

mogu istraivati jeste eksperimentalni, empirijski metod
prirodnih znanosti.

Peto: jezik u kojem se moe dati zadovoljavajui opis

strukture i funkcioniranja inteligentnih sistema (prirodnih

i umjetnih) jeste jezik fizike, jezik koji poinje terminima
opaanja i zavrava logikim generalizacijama.
4

Konzorcij znanstvenih podruja

Kognitivna psihologija
Kognitivna neurobiologija
Kognitivna neuropsihologija
Kognitivna ethologija
Artificijelna inteligencija (AI)
Kognitivna estetika
Raunarska psihologija
Fuzzy lingvistika
Filozofija uma
Filozofija jezika
5

Konzorcij hipoteza

Hipoteza o razdvojenosti mentalnih i fizikih procesa

Hipoteza o anomalijskom monizmu (Davidson)

Hipoteza o simbolikom / logikom / raunarskom

kognitivizmu(Simon / Newill)

Hipoteza o internalnom i intencionalnom reprezentiranju
(Fodor)

Hipozeta o eliminativnom materijalizmu / strogom
fizikalizmu (Daniel C.Dennet)

Hipoteza o jedinstvu uma i mozga (Pat Churchland)
6

Konzorcij strategija istraivanja

Emiprijska strategija (empirijska psihologija, empirijska

lingvistika, empirijska neurobiologija, ...): trai da se

empirijskim istraivanjima (testovima, mjerenjima,
klinikim metodama) dodje do saznanja kako funkcionira
kognicija

Generalni principi teorije (teorijska psihologija, teorijska

lingvistika, teorijska neurobiologija, ...): trai da se iz

generalnih teorijskih principa deduciraju kognitivne
sposobnosti i onda da im se pridrue empirijski podaci

Istraivanje kognitivnih relacija

koje postoje izmedju

kompleksnih neurofiziolokih i celularnih procesa u

ljudskom mozgu i centralnom nervnom sistemu;

kompleksnih mentalnih procesa, njihove strukture i

njihove funkcionalne organizacije;

kompleksnih verbalnih i neverbalnih, intencionalnih i

neintencionalnih, svjesnih i nesvjesnih ponaanja

subjekata;


kompleksnih tipova reprezentacije u prirodnim jezicima i

umjetnim jezicima;

raunarskih simulacija organizacije i funkcija inteligentnih

sistema te mogunosti konstruiranja umjetnih inteligentnih

sistema u robotici;

prirodom komunikacije zasnovane na navedenim

istraivanjima i nainima manipulacije, predvianja i

produciranja, kontrole i usmjeravanja ponaanja ljudskih
inteligentnih sistema,

ponaanja ivotinja, i

funkcioniranja paralelnih i distribuiranih sistema umjetne

inteligencije u robotici

Centralno pitanje kognitivne znanosti

Kognitivna znanost postala podruje susreta istraivaa-

specijalista i filozofa iji rad motivira generalno pitanje:

kako (how) funkcionira / djeluje / radi (work) ljudski um
(mind) ?

Povezana pitanja

U kakvom su odnosu um i tijelo?

Kako se odnose um i mozak?

Kako mentalni procesi uzrokuju fizike procese?),
10

Analogija: mozak = um

Identificiranje uma i mozga , istrivanje mozga, slui danas

kao velika paradigma svih teorija uma.

makroanatomska arhitektura mozga (anatomija hemisfera,

anatomija kore velikog mozga s renjevima, brazdama i

vijugama, anatomija hipokampusa, talamusa i amigdale,
anatomija limbikog sistema, bazalne ganglije i cerebeluma) i

mikroanatomska arhitektura mozga (anatomija neuronske

elije, vrste sinaptikih veza, djelovanje neurotransmitera,

djelovanje receptora )
11

Konzorcij tehnika i metoda

Istraivanja arhitekture mozga i razliitih nivoa neuronske

aktivnosti u posljednjem desetljeu okarakterizirano je od

nekih autora kao dekada istraivanja mozga

Ta istraivanja su omoguena pronalaenjem i primjenom

novih metoda istraivanja aktivnosti mozga koja su

poduzeta u neuroanatomiji

Nove tehnike snimanja mozga x-zracima i magnetnom

rezonancom, kao to su: EEG, ERP, MEG, CT, MRC, Xe

rCBF, PET, SPECT, fMRI i druge
12


(CT) Computed tomography , Raunarska ili kompjuterska

tomografija je metoda kasnije poznata kao computed axial

tomography (CAT or CT scan) ili body section roentgenography.

(EEG) Electroencephalography Elektroencefalografija je metod

mjerenja elektrine aktivnosti koju proizvodi mozak a dobija se

uz pomo elektroda koje stavljaju u vlasite glave

EEG topography Elektroencefalografska topografija jetehnika

snimanja neuronske strukture u kojoj se veliki broj elektroda

EEG elektroda stavlja u glavu pratei geometrijske linije ve
odreenih taaka .Posebni softver u kompjuterskom aparatu
pokazuje aktivnost na kolor ekranu ili na printeru tako to
upisuje koliinu aktivnosti razliitim tonovima boje
13


(MRI) Magnetic resonance imaging Snimanje magnetske

rezonancije je metod koji se primarno koristi za medicinsko

snimanje kojim se vizualizira struktura i funkcija tijela. Ona
prua detaljnu sliku tijalu razliitim planovima.

(fMRI) Functional magnetic resonance imaging Snimanje

funkcionalne magnetske rezonacijeje metod upotrebe MRI za

mjerenje hemodinamikog odovora koji je povezan s
neuronskom aktivnou u mozgu ili u kimi ljudi ili ivotinja.



(MEG) Magnetoencephalography Magnetna encefalografija

je tehnika snimanja koja se koristi za mjerenje magnetskog

polja kojeg proizvodi elektrina aktivnost mozga. Koriste se
izizetno senzitivna sredstva kao SQUID.
14


(PET) Positron emission tomography Topografija pozitronskog

isijavanja je metod nuklearne medicine za pravljenje tridimenzionalnih slika ili mape funkcionalnih procesa u tijelu

(SPECT) Single photon emission computed tomography

Kompjuterska tomografija pojedinanog isijavanja fotona je

metoda snimanja koja spada u nuklearnu tomografiju i koja
koristi gamma zrake. Vrlo je slina snimanju konvencionalne
nuklearne medicine koja koristi gamma kameru.

15

Nove neurobioloke metode

metodom farmakoloke manipulacije, odnosno

primjenom razliitih supstanci, nastoji se djelovati na

promjenu celularne aktivnosti;

metodom anestezije odreenih zona mozga nastoji se
utvrditi funkcionalna i motorika aktivnost;

metodom mjerenja cirkulacije i metabolizma u mozgu
utvruje se aktivnost zona mozga pri obavljanju
kognitivnih zadataka;

metodom elektrinih mikrostimulacija odreenih dijelova
mozga definira se motoriki odgovor

metodom elektroencefalografije odreuje se neuronska
aktivnost i njena potencija.
16

Simbolika reprezentacija i kognicija

Razvoj

umjetnih jezika,

simbolike (kanonske notacije),

logike sintakse znanosti,

logike kao jezika znanosti,

snano je utjecao na razvoj istraivanja umjetne inteligencije i

logikog programiranja a onda i njihove upotrebe u stvaranju
modela ljudskog kognitivnog sistema.
17

Sistemi koji koriste simbole

= inteligentni sistemi

Potraga za otkrivanjem strukture i funkcija ljudskog uma

proirila se je s ljudi na sve fizike sisteme koji su

djelomino intelignetni ili bi mogli biti inteligentni:

na ivotinje (etologija, kognitivna etologija, raunarski

etoloki modeli) i

na maine / strojeve (umjetna inteligencija, robotika,

raunari).
18

Logike osnove istraivanja

MONOTONIJSKA LOGIKA je osnova binarnih simbolikih

sistema koji funkcioniraju na principima dvovrjednosnog

rauna iskaza i rauna predikata (Booleove funkcije, 0 i 1):
numeriko programiranje (11, 01, 10, 00, 011, 101, 001..)

FUZZY LOGIKA je osnova vievrijednosnih calculusa i

fuzzy calculusa koji slue za konekcionistiku ili paralelno

distribuirano povezivanje podataka : soft computing
(Zadehovi fuzzy skupovi> funkcija pripadnosti
izmedju o i 1 ), 0.0 / 0.1/ 0.2/ 0.3/ 0.4/./1.0/

19

Kognitivni algoritmi

Otkrivanje zadovoljavajueg tipa algoritma, a to znai
pravilnog i mehanikog procesa operiranja simbolima
i kontrole ove procedure, na kojem poivaju prirodni
(ljudski) kognitivni procesi, nije mogue bez analize i
konstrukcije razliitih tipova logikog jezika u kojima
se algoritam izraava.

ALGORITAM = LOGIKA + KONTROLA

20

Nove tehnike vjetake inteligencije

SOFT COMPUTING

Neuronske

mree

Genetiki algoritmi

Fuzzy sistemi

Ekspetni sistemi

Grubi skupovi

Teorije kaosa
21

Umjesto definicije
Kognitivna znanost je interdisciplinarno podruje istraivanja,
utemeljeno na naturalistikoj epistemologiji
koje se u irem smislu moe odrediti kao znanost o biofizikim i
mentalnim uzrocima fenomena svjesnog , intencionalnog i
inteligentnog ponaanja,
a u uem smislu kao znanost o neurofiziolokom porijeklu,
funkcionalnoj organizaciji, intencionalnoj karakterizaciji i
tipovima reprezentacije mentalnih procesa i njihove
interakcije s verbalnim i neverbalnom ponaanjem humanih
inteligentnih sistema, ponaanjem ivotinja, kao i u
konstrukciji i funkcioniranju umjetnih inteligentnih sistema.
22