T.C.

ONDOKUZ MAYIS NVERSTES

MHENDSLK FAKLTES

MAKNA MHENDSL BLM

ISI DETRC (EANJR) DENEY

Hazrlayan
Yrd.Do.Dr. Ltf NAMLI

SAMSUN

ISI DETRCS (EANJR) DENEY

1. GR
Mhendislik uygulamalarnda en nemli ve en ok karlalan konulardan biri, farkl
scaklklardaki iki veya daha fazla akkan arasndaki s transferidir. Sz edilen akkanlar
genellikle kat bir cidar ile birbirinden ayrlmaktadrlar. Bu cihazlar, s deitiricisi (eanjr) olarak
adlandrlmaktadr. Is deitiricileri, endstrinin en nemli s teknii cihazlar olup bunlar;
buharlatrc, youturucu, stc, soutucu vb. deiik adlar altnda kimya ve petrokimya
endstrilerinin, termik santrallerin, soutma, stma ve iklimlendirme tesislerinin hemen her
kademesinde deiik tip ve kapasitelerde grlebilir.

2. DENEYN AMALARI
E merkezli bir s deitiricisinde ters akn gsterilmesi,
Is deitiricileri iin Termodinamiin Birinci Kanununun yazlmas,
Souk blgenin ortalama s tanm katsaysnn ( h ) belirlenmesi ve toplam boyutsuz s gei
katsaysnn ( Nu ) hesaplanmas,
Dairesel borularda, laminer ak iin Nusselt ve Reynolds saylar iin deneysel sonulara
dayanan ampirik bir bantnn elde edilmesi.

3. DENEY DZENE
E merkezli borular arasndaki s transferini incelemek iin ekil 1 de grnen GUNT ISI
POMPASI ETM SET (ET 102) adl deney dzeneinin bir blm (kondenser ksm)
kullanlmaktadr. Bu deneyin yaplaca test blgesinin ematik resmi ise; ekil 2de verilmektedir.

ekil 1. GUNT Is pompas eitim seti (ET 102).

2

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.

Araba
Kompresr
Data giri balants
Ana dme
Presostat
Basn transmiteri
Fanl evaporatr
Genileme valfi
Gzleme cam
Filtre/Kurutucu

11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.

Scaklk sensr
Ortak eksenli kondenser
Debiler (su)
Soutma sargl su tank
Kontrol valfi
Sirklasyon pompas
Boaltma valfi
Soutma suyu balantlar
Kontrol valfi ve debiler
Dijital gsterge

Deney dzenei bir s deitiricisi olduuna gre sistemde en az iki akkan bulunmaldr.
Burada scak akkan olarak soutucu akkan (R134a), souk akkan olarak ebeke suyu ile
soutulan ve kapal devre sisteme sahip su kullanlmaktadr. Bu sistemde sadece zt akl s
deitiricisi incelenebilmektedir. Scak akkan olan soutucu akkann (R134a) dolam, deney
dzeneinin dier ksm olan soutma evriminde bulunan kompresr ile salanmaktadr. Souk
akkan su ise; deney dzeneinin sa alt ksmna yerletirilmi bir sirklasyon pompas vastasyla
sistemde dolam salanmaktadr. Bu pompa ayr hzda alabilmektedir. Kapal devre dolaan
suyun debisi, bir debi ler yardmyla dorudan elektronik bir gstergeden okunabilmektedir.

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

Su boaltma valfi
Soutma suyu bal. (giri)
Soutma suyu bal. (k)
Kontrol valfi
Sirklasyon pompas
Debiler
Soutma sargl, stma eanjrl su tank
Kondenser k scakl dijital gstergesi
Kondenser girii soutucu

10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.

Kondenser k soutucu
Kondenser
Kondenser k scaklk sensr
Kondenser giri scakl dijital gstergesi
Kondenser girii scaklk sensr
Debi deeri d. gstergesi
Ak oran
Kontrol valfi
Sirklasyon pompas dmesi

ekil 2. Test blgesi (s deitirici).

3

ekil 3. Test blgesinin boyutlar.

Test blgesi i ie gemi bakr borularn kangal eklinde bklmesiyle imal edilmitir. Test
blgesinin alm durumda lleri ekil 3de verilmitir.
ekil 4de ematik ak diyagramnda grld gibi sistemde bulunan drt farkl termoeleman
(thermocouple) yardmyla her iki akkann giri (T5 ve T2) ve k scakllar (T6 veT3) dorudan
dijital scaklk gstergesinden okunabilmektedir. Suyun debisi, yine dorudan bir dijital gsterge (F1)
vastasyla llebilmektedir.

ekil 4. Is deitiricisi (eanjr) ematik ak diyagram.

4

ekil 4de gsterildii gibi her bir lm noktasnn tanm aada verildii gibidir:
T5 : Su (souk akkan) giri scakl
T6 : Su (souk akkan) k scakl
T2 : Soutucu akkan [R134a] (scak akkan) giri scakl
T3 : Soutucu akkan [R134a] (scak akkan) k scakl
F1 : Su (souk akkan) debisi
4. DENEYN YAPILII
Deney dzenei aada verilmi srayla altrlmaldr.
1. Soutma suyu musluunu an.
2. Kompresr an.
3. Fanlar an.
4. Sirklasyon pompasn an.
5. Is pompas test dzeneinde emme ve basma (datma) basnlarnn stabil (duraan)
hale gelmesini bekleyin.
6. Scaklklar ve debiyi ln.
5. HESAPLAMALAR
5.1. Enerji dengesi
Bir s deitiricisinin performans hakknda bilgi sahibi olabilmek iin, s deitiricisindeki
toplam s geii ile akkan giri ve k scaklklar, toplam s gei katsays ve s geii toplam
yzey alan arasnda bir bant bulunmas gerekir.
evreye olan s kayb, potansiyel ve kinetik enerjilerdeki deiimler ihmal edilmitir. Ayrca faz
deiiminin olmad ve zgl slarn sabit kald kabul edilmitir. Bu artlara sahip bir s
deitiricisi iin:
Scak akkandan (R134a) olan s gei miktar;
QR = m& R C p , R (TR , g TR , )

(1)

Souk akkana (su) olan s gei miktar;

Qsu = m& su C su (Tsu , g Tsu , )

(2)

bantlar yazlabilir. Yukarda saylan kayplar ihmal edilirse;

QR = Qsu
olmaldr.

(3)

Termodinamiin birinci kanunun analizi bize scak akkann entalpisindeki d ve souk

akkann entalpisindeki ykselii vermektedir. Bu da enerji dengesi olarak adlandrlr. Buna gre:
Q = m& R (h hg ) R + m& su (h hg ) su

(4)

Q = m& R C p , R (T3 T2 ) + m& su C su (T6 T5 )

(5)

veya

olur. Teoride (4) denkleminin veya (5) denkleminin deeri sfrdr. Ancak deney srasnda birok
nedenden dolay sonu sfrdan farkl kabilmektedir.
5

5.2. Tanm katsays ve toplam s transfer katsays

Is tanm katsays belirlenirken Newton souma kanunundan yararlanlmaktadr. Boru boyunca
scak akkandan (R134a) souk akkana (su) geen toplam s miktar aadaki gibi hesaplanr:
Q = h A(T )

: ortalama s tanm katsays (W m 2 K )

: ortalama scaklk fark ( o C )
: s transferi yzey alan; (m 2 )

h
T
A
ve

(6)

A = dL
d
: souk akkann (su) getii borunun i ap (m)
L
: souk akkann (su) getii borunun uzunluu (m)

(7)

ekil 5ten grld gibi scaklk s deitiricisi boyunca paralel ve zt ak durumlar iin ak
dorultusunda deimektedir. Dolaysyla uygun bir scaklk fark elde etmek iin logaritmik scaklk
fark kullanlmaldr ( T = Tlm ). Bu deneyde sadece zt ak durumu iin deneyler yaplacaktr.

ekil 5. Paralel ve zt aklar iin scaklklarn s deitiricisi (eanjr) boyunca deiimi.

Tlm =

T1 T2
T
ln 1
T2

Paralel ak iin ;

Zt ak iin ise :

(8)

T1 = T2 T5 = TR , g Tsu , g

(9)

T2 = T3 T6 = TR , Tsu ,
T1 = T2 T6 = TR , g Tsu ,

(10)

T2 = T3 T5 = TR , Tsu , g

Burada; Tlm logaritmik scaklk farkn ifade etmektedir.

Ancak laminer aklar iin scaklklarn aritmetik ortalamas da geerli olup hesaplamalarda
kullanlabilir.
Bu deneyde souk su tarafndaki ortalama s tanm katsays h belirlenecektir. Bu nedenle su
akkannn, s deitiriciye giri ve k arasnda kazand toplam s miktarnn belirlenmesi
gerekmektedir. Buna gre su akkannn toplam kazand s miktar, (2) eitliinde de verildii gibi;

Qsu = m& su C su Tsu

(11)

bantsyla hesaplanabilir. Burada Tsu ;

Tsu = Tsu , Tsu , g

(12)

Tsu = T6 T5

(13)

veya

eklinde hesaplanabilir. Kayplar ihmal edildii durumda Q = Qsu olacaktr. Bu durumda (6) ve (11)
denklemi birbirine eitlenirse ve yeniden dzenlenirse ortalama s tanm katsays;
h=

m& su C su Tsu
ATlm

(14)

bantsyla hesaplanr. Buradan aadaki gibi boyutsuz s transfer katsays olan ortalama
Nu (Nusselt) says hesaplanabilir:

Nu =

hd
k

(15)

Burada; k souk akkann (su) s iletim katsaysdr ve deeri ortalama scakla gre zelik
tablosundan okunacaktr.
(14) eitliinde yer alan souk akkann (su) ktlesel debisi m& su aadaki gibi hesaplanabilir:

m& (kg / s ) = (kg / m 3 ) V& (m 3 / s )

(16)

Burada V& hacimsel debidir ve (lt/saat) biriminden dorudan gsterge (F1) zerinden okunabilir.
5.3. Souk akkan (su) iin Reynolds (Re) says

Souk akkan i borudan akt iin Reynolds says aadaki gibi hesaplanabilir:
Re =

Vd

(17)

Burada (m2/s) kinematik viskozite, V (m/s) souk akkann (su) ortalama hzdr. Ortalama hz
7

aadaki gibi hesaplanabilir:

V =

4V&
d2

(18)

Kinematik viskozite ise; ortalama akkan scaklna gre zelik tablosundan okunacaktr.
5.4. Souk akkan (su) iin Prandtl (Pr) says

Pr =

/
C
=
=
k/C
k

(19)

(19) eitliinde (kg/ms veya Ns/m2) dinamik viskozite ve C (kJ/kgK) sl kapasitedir ve her iki
bykln deeri de ortalama scakla gre zelik tablosundan okunacaktr.

6. DENEY RAPORUNDA STENENLER

1- Deneyin amac ve deney setinin tesisat emasyla birlikte ksaca tantlmas.
2- Yalnz bir deney aamasnn adm adm yazlmas.
3- Hesaplar ksmnda verilen teorik bilgiye ve deney verilerine gre Tablo 2deki deerlerin
hesaplanmas. (Raporda sadece bir lm iin hesaplama ayrntlarnn verilemesi gerekmektedir.)

Nu
= a(Re) b gibi bir ifadeyle deney sonularnn
Pr 0.4
genelletirilmesi (a ve b katsaylarnn tayin edilmesi)
4- Elde edilen sonulardan hareketle;

5- Dittus-Boelter tarafndan verilen;

Nu
= 0.023(Re) 0.8
0.4
Pr

ve Kern tarafndan verilen;

Nu
= 0.0115(Re) 0.9 ifadeleri ile, elde edilen ifadenin grafik ortamda karlatrlmas.
0.4
Pr
Nu
(Her ifadenin; OY ekseni ln 0.4 ve OX ekseni ln (Re ) olacak ekilde uygun bir lekle
Pr
izilmesi uygun olacaktr.)

Tablo 1. Deneyde llen byklkler

Deney No
Scak akkann (R134a)
giri scakl; T2 (C)
Scak akkann (R134a)
k scakl; T3 (C)
Souk akkann (su)
giri scakl; T5 (C)
Souk akkann (su)
k scakl; T6 (C)
Su debisi; F1 (lt/saat)

Scak akkann (R134a) s deitiriciye

giri ve k basnc; P2/3 (bar)
Kompresrn harcad g, (W)

Tablo 2. Hesaplanan byklkler

Deney No
Su debisi; m& (kg/s)

Scak akkan (R134a) ile souk

akkan (su) arasndaki ortalama
logaritmik scaklk fark; Tlm (C)
Souk akkann (su) s deitiriciye
giri ve k arasndaki scaklk fark;
Tsu (C)
Scak akkann (R134a) kaybettii s;
QR (veya Q ) (W)
Souk akkann (su) kazand s;
Qsu (W)
Scak akkan (R134a) ile souk
akkan (su) arasndaki toplam ortalama
s tanm katsays; h (W/m2K)
Su iin Nusselt ( Nu ) says
Souk akkann (su) borudaki ortalama
hz; V (m/s)
Souk akkan (su) iin Reynolds ( Re )
says
Souk akkan (su) iin Prandtl ( Pr )
says

Tablo 3. Semboller listesi

Semboller Aklama

Birim ( SI )

QR

Scak akkann (R134a) kaybettii s

Qsu

Souk akkann (su) kazand s

C p,R

Scak akkann (R134a) zgl ss

kJ/kg K

C su

Souk akkann (su) zgl ss

kJ/kg K

m& R

Scak akkann (R134a) ktlesel debisi

kg/s

m& su

Souk akkann (su) ktlesel debisi

kg/s

TR , g ( T2 )

Scak akkann (R134a) giri scakl

TR , ( T3 )

Scak akkann (R134a) k scakl

Tsu , g ( T5 )

Souk akkann (su) giri scakl

Tsu , ( T6 )

Souk akkann (su) k scakl

Ortalama scaklk fark

Tlm

Ortalama logaritmik scaklk fark

Is transfer eden yzey alan

m2

Souk akkann (su) getii borunun ap

Souk akkann (su) getii borunun uzunluu

Nu

Nusselt says

---

Re

Reynolds says

---

V& (F1)

Souk akkann (su) hacimsel debisi

m3/ s

Pr

Prandtl says

---

Ortalama s tanm katsays

W/m2 K

Souk akkann boru iindeki ortlama hz

m/s

Younluk

kg/m3

Dinamik viskozite

N s/ m2 (kg/m s)

Kinematik viskozite ( = / )

m2/s

Is iletim katsays

W/m K

10