DE AINALOGIA SECUNDUM GOCTRIAM FRISTOTELICO-THOMISTICAM Miraberis forsan, bispane lector, me non patrio, sed latino sermone hic scribere; cessabit tamen, ni fallor, admiratio tua, si rationes 4) ad hoc sum permotus vel paululum considerare vel di, Exponere Prima dessumitur ex parte materiae vel objecti tractan eras siquidem intendo nonnullas quaestiones fundamentales eee ae misticas, quae a modernis scholasticis vel ignorantur ve al hoc autem nitius intelliguntur, imo et quandoque deturpari videntur. 4 oe aul fontes ipsos adire oportet nativaque lingua proprios auc pees Permittere, quo fit ut, latini plerumque cum sint, unitas scrip’ num sermonem exposcat. i istac; Altera petitur ee porte illorum ad quos diriguntur aa ats ae non enim pro saccularibus et profanis, sed pro thomistis prin “hostel deinde pro omnibus illis ecclesiasticis, qui germanam S._ eo mam cognoscere et amplecti volunt, hacc scribuntur; jam jus expri- am og! ee ee in, melius eXP nibus istis familiaris est lingua latina, in qua, caetoroqut muntur hujusmodi. , ineuae ignari, Accedit demum quod non semel multi, Hispaniceee ees enim enixe a me petierunt ut lingua cis nota quacstiones istas versa oscere Sic etiam fiet, ut omnes propriis oculis mentem nostram eee valeant, et, si forte a recta via thomisticae doctrinae aberrare me aT ve henderint, ne, quacso, dedignentur me tempestive monere, ritate charius. «as Ephemeridis mo- Motiva haec valida visa sunt R. P. Getino, hujus Epbem st, coerce Sie aera : : benigne dignatt ; deratori dignissimo, qui et votis meis annuere benig: tarit oes j Comment eo vel magis quod latina lingua inter officiales, ut ajunt, hujus adnumeretur. jeae d0- . isticae o ' ition’ thomisti Hoc unum addere liceat, me objectivae expositioni modernorumque ctrinae totum incumbere, resecatis scholasticorum tricis mocrigeré BE duaestionibus praetermissis; si enim vetera velimusDOCTRINAM ARISTOT! CO-THOMISTICAM, 21 cesse est prius vetera ad amussim cognoscere et ad instar fundamenti ponere, ne ex illis simus qui, nec vete ra nec nova callentes, omnia susque deque verterunt et ita modernorum risum veterumque indignationem provocarunt. Prius ergo vetera volvamus, deinde nova perquiramus, et tune demum utraque fructuose comparare valebimus, utilia assimi— lantes nocivaque expellentes, quemadmodum, Deo dante, facturi sumus tempore suo. Si quae tamen ex adversariis, seu antiquis seu modernis, in medium proferuntur, non per se, sed ut necessaria visa sunt ad doctrinam pe~ Tipateticam ‘melius percipiendam, considerantur, ita sane ut, non tam litteram quam spiritum peripateticum referre videamur. Quod si le ctores nonnullas observationes vel animadversiones facere dignentur, unum e duobus respicere velint : aut expositionem nostram non esse for- maliter vel saitem aequivalenter fundatam in Aristotele et S. Thoma, out ex illorum principiis non esse legitime deductam. An vero doctrina haee sit in se vera vel falsa —pro nobis utique vera est—— alterius est negott- wae Auspicamur autem a quaestione De ANALOGTA, quae nobis omnino ne" cessaria videtur ad caeteras formaliter intelligendas. Sane quidem, quam objectum proprium Metaphysicae sit ens in quantum ens, quod analo- gum est, plane infertur nullam notionem metaphysicam pon ¢ss¢ ana- jogam; iterum, quia notio entis analogice dicitur de Deo et creaturis, super quam caeterae omnes ipsis communes superstruuntur, omnie scquitur notiones theologicas omnes analogas esse (1). Quicumque er analogiae ignarus, interiora Metaphysicae vel Sacrae Theologiae pene- —rrr—r—“—i*i~ir——rz—T— Wiasen” SE 2 EEE 2° oe. etiam Camp. Sarouts, im T, a. 15, art 5, PAB STB”22 P. RAMIREZ Nonnullos defectus hac etiam in re inter quosdam scholasticos irrep- sisse non infitias ibo, qui mordicus et non sine exaggeratione corripiun- tur a Melchiore Cano (1); sed qui inde provenisse videntur quod quae- stio haec potius dialectice quam metaphysice tractarint, cum tamen ex propriis metaphysicalis sit, ut ex decursu tractationis apparebit (2). Cum enim analogia ipsa analoga sit et idcirco non perfecte ab analogatis ab- strahat, cumque summum analogatum inter cactera quae in actu exercito analogari queunt sit entis analogia, manifestum est tractatum de analo- gia in actu signato ad scientiam de ente pertinere, quae Metaphysica est. Secus contactym, ut ajunt, cum realitate amittentes, in vitium logicismi aut potius nominalismi facilis patet gressus, ut vel ex ipsa historia phi losophiae compertum habemus. Tria ergo de analogia singillatim enucleabimus: 1.° quid sit; 2.° quo- tuplex; 3.° denique quaenam sint ejus proprietates (3)- I NOTIO ANALOGIAE “Graecum nomen avahoyia, ait S. Augustinus, nostri guidam (ay PROPORTIONEM vocaverunt, quo nomine utamur, si placet. Non enim libenter, sed necessitate, graeca vocabula in latino sermone usurpave- G) “Quis enim, ait ipse, f it dit i Nas de universalibus, de no- ; 8 enim, ait ipse, ferre possit disputationes illas “ s e ‘minum analogia, de primo cognito, de principio individuationis (sic enim inscribunt), ie . distinctione quantitatis a re quanta, de maximo et minimo, de infinito, de intensione % Tumissione, de proportionibus et gradibus deaue aliis hujusmodi sexcentis, quae, (i iam, cum nec essem ingenio nimis tardo, nec his intelligendis parum temporis Ygentiac adhibuissem, animo vel informare’ non poteram? Puderet me dicere non intel: gere, si ipsi intelligerent, qui hacc tractarunt” (De Locis theolog., lib. 1X, cap a it, Matrit., 1770, t. I, pag. $42). line Log, Prorterea “Bafizz pulchre dixit quod tractare de analogia ex propriis sount ogicae “esset extra chorum canere” (Institutiones Minoris Dialecticae, ques “MT mutes vecant, lib. T, cap. x, p. 6, edit. Salmanticae, 1599). Et, hoc idem tenent Zreentioribus Cau. “Satoxtr (Praclect. in Summam Theolog. D. Thomac Ag, © .2 Peoz, Romac. 1888), Lomenzerrr et pe Marra, qui in suis Ontologiis et om i° Seer eae. Fe abacetionem fecerunt. ArisroTries autem sat clare idipsum puit in J Ethic. Nic., UI, 13; edit. Didot, II, 5, 17 sats. i - sors DE, f8e'° 24 “has ‘tree quacationes, quae ad amussim respondent tribus_ of Gonibus mentis, omnia, quae de re aliqua cognosci possunt, reducuntur: nam f° Priencm rertinet definitio, quia est apprehensiva quod quid est; od secundam, aa ‘isio, quae forma quaedam judi est; a lertiam, rietates, quae x definitio! Setanta per ay liaaedam judicii est; ad tertiam, prop ; (4) Quos inter memorare juvat Tutirum Ciceronem dicentem: “Quod graces 27 dori | aera Proportiove dici potest” (De Univers. 32). Cui — iS: “dvaRovia... quam proxime ex graeco in latinum transferentes propereenry, Yocaverunt. Ejus haec vis est, ut id quod dubium est, ad aliquid simile, de avec fEasrivur, referat, ut incerta certis probet”. (UInstit. Orat., lib. 1, cap. 8 edit Secroam Pak. 49). Et infra: “dvahoyiay duidam a simili scparaverunt subjectam huic generi putamus. Nam ue ea ‘ad decem sic decem ad centum, werte est, et ut hostis, sic malus civis” (/bidem, lib. V, cap. 1, Pag. 319)DOCTRINAM ARISTOTELICO-THOMISTICAM 23 stotelis usta constat, qui pro- uustitiae (3) et proportionem me- rim” (1). Et merito quidem, ut ex ipso Ar portionem mathematicam (2) et medium j taphysicam (4) dvzhoviov vel anges vocat. Unde S. Thomas saepe id quod Philosophus analogice dicit, proportionaliter aut secundum pro- portionem interpretatur (5), ut vel ipsum nomen significare videtur; ayerhoye enim iteration xt comparationem seu habitudinem duarum rations (aio) ut in mathematicis usu venit, importat, Jam, si analogiae realem definitionem venari cupiamus (6), duplex ad hoc patet via: prima quidem a posteriori, quam peripatetici vocate solent inductivam, compositivam aut per similitudines, et fit ascendendo ab inferioribus seu particularibus ad superiora vel universalia; alvera Ur ———=—r———_——_—C=“BW rentias, et fit descendendo a superioribus vel universalioribus ad minus universalia vel inferiora, ita sane ut, idipsusn quod est superius in prima sit inferius in secunda, idque sit praccise res ipsa cujus definitio quae” rebatur, et sic terminus ad quem utriusque viae ad essentiam rei defi nitae pertingat. cnt 8) Prima via facilior est et prior quoad nos; secunda vero difficilior- sed prior quoad se, certior tamen et efficacior. Incipiamus ergo via faciliori, gi Vexatio perinitronis ANALOGIAE secunpum viaw: Inductivam: Via hace pergit ascendendo per significationes reales verbi propertio secundum diversas similitudines; proportio enim proprie loquendo et secundum primam nominis impositionem in quantitativis est nibilque OF ——r————“—i—“=—‘‘_ EDR determinatum excessum vel adacquationem, sicut numerus 20 ProPoT tionem habet ad 10, quia excedit in duplo, vel sicut 100 respect 50 habet Proportionem cum 20 respectu 10, quia utrobique datur adaequatio exces- () De Musica, lib. I, cap. 12, nim. 3. Opera, edit. Maur., Venetiis, 1756 & 1 ay ee sea eee 1, fol. 73 vers. nicl dy XP Metaph.; TH, 11 CIT, 614, 48), XTIT, VE, 8 (IT, 637, 5° ‘sats.)5 V. Ethic fie IV, 9 (IL, 57, 10-11). an Ete. “Nie., UI, 8 sats. CII, 58. 39 sats.2s Mee Moral?, 1, XXXIV, +251, 19 sats.). x Digit Metabh., 11, 1-2 11, sao, 24 sate); VIE Metaphy VU 34 (IT; $685 4 sats. > ae eae UI, 1-5 CI, 587, 18 sats.); J Ethic. Nic, Vi, 24, OES (IT; 43 16 Sats5 G) Ctr, v. rect’), Cf ¥. ge I Physic., lect. 10, m. 73 leet. 13, 9. 93 1 de Coclo at Mundo, leet, "24, no." 3-45 lect. 20, n. 2: IT, lect. 11, 8. 45 1 Metophysic., tect. S- edit. Cathalo, 793; de Verit., q. 2, art. t1. 7 ; (6) Aptissime Aristoteles venationi comparat investigationem definitionis; sed de st de modo venationem faciendi, postea, Deo dante, specialis sermo Set:24 Bp. RAMIREZ sus determinati, nempe in duplo, unius respectu alterius; sicut enim 20 est duplum 10, ifa 100 est duplum 50. Quia vero quantitas sumitur dupliciter, scilicet_mathematice (prac- dicamentaliter) pro quantitate dimensiva seu molis vel extensiva, et metaphysice (transcendentaliter) pro quantitate virtuali seu perfectionis , ideo et nomen Prepertionis (quod primo impositum fuerat ad standum pro habitudine quantitatis dimensivae tam continuae quam discretae ad quantitatem dimensivam continuam vel discretam secundum determinatum execessum ve! adaequationem, sicut est habitudo super~ ficiei ad superficiem aut numeri ad numerum) postmodum ampliatum est ad standum pro habitudine quacumque quantitatis virtualis ad quan- filatem virtualem, et quia hujusmodi quantitas vagatur per omnia ge~ nera, utpote transcendentaliter sumpta, inde est quod proportio mefa- physice accepta dicitur habitudo cujuslibet rei ad alteram vel cujuscum que ad quodcumque qualitercumque, sicut materia dicitur esse propor” tionata formae et faciens facto et causatum causae et potentia actui et © converso (1). vel intensiz nostrae su- (2) Et ratio est, quia in istis sensibilibus a quibus initiam cognition’ mitur, tune dicitur unumquodque perfectum quando ad debitam quantitatem perverts quae ‘est terminus virtutis evolutivae ipsius: ex hoc autem intellectus metaphyes considerat perfectionem tantum, abstrahendo a mole, et sic quantitas remanct metarhy ica seu transcendentalis. Pariter quantitas in mathematicis consideratur formaliter Sy matione figurae, quae est forma quanti in quantum hujusmodi (nam quantitas discret seu multitudinis fundatur in quantitate continua); sed deinde metaphysicus mon rethet amplius figuram ut passionem «uantitatis, sed uf forman tantum, ct sic) ex avanien molis tam physice quam mathematice considerata, metaphysicus assurgit ad quantitatem Pirtutis, quae passio entis est, quod ex. propriis considerat. Et idem die de alfis Bor sionibus quantitatis, inter quas eat Proportio, Sed audiamus S. Thomam: “Augmestm™ sicut ef alia ad quantitatem pertinentia, a quantitatibus corporalibus ad res, sPirittc® 41 intellectuales transferuntur, propter connaturalitatem intellectus nostri ad. r¢% ig Porales, quae sub imaginatione eadunt. Dicitar autem in quantitatibus corpereis ag) magnum secundum quod ad debitam perfectionem quantitatis perducitur. Unde, 2c quantitas reputatur magna in homing quae non reputatur magna in elephants. US 4 in formis dicimus aliquid magnum ex hoc quod est perfectum” (TT, a: 5% 20 A Et alibi: “Quod aliquid dicatur perfectum per comparationem ad virtutems ProP Provenit quia virtus ct quaedam perfectio rer, Unamaaodque enim tune est Perfcire auando nulla pars magnitudinis maturalis, quae competit ei secundum speciem Pret, Virtutis, deficit ci. Sieut autem quaclibet res naturalig babet determinatam CVT, ; magnitudinis secundum quantitatem continuam, ut dicitur in IF de nines i, etiam quaclibet rea habet determinatam quantitarem swac. virtulds naturalis. Toy enim abet quantitatem dimensivam determimatam secundum naturam Cwm Sor latitudine: est enim aliqua quantitas, ultra quam nullas equus protenditur f° 20Njg tudine; ct similiter “est aliqua quantitas, quam ‘non transcendit' in PAPAS ay étiam ex utraque parte determinatur aliquibus terminis quantitas virtutie O10! am pkaieay a tes equi, qua maior in nullo equo invenitur; et similiter =f aia eee arva, qua nulla est ‘minor. Sicuti igitur primus modus ferfecti acciDiehAeer Opi Suod ‘oibil Tel “deerat de quantitate Uinehriee’ ait naturaiier, dererminala,, 12,02 secundus modus accipitur ex hoc quod nihil deest alicui de quantitate vitwls tig. eccundum naturam. Uterque autem modus perfectionis attenditur secusduntDOCTRINAM ARISTOTELTCO-THOMISTICAM 25 Utrobique autem duplex est; simplex, si duo tanta termini compa- rentur ad invicem, quo in casu retinet simpliciter nomen proportionis; et composita, si quatuor saltemt formaliter aut virtualiter conferantur. ct tune nomen obtinet proportionalitatis, quae nihil aliud est quam’ pro- portio vel similitudo proportionum. Sic v. gr., inter 4 et 2 est proportio simplex, quia 4 est quantitas dupla respectu 2; sed inter 4 et © et 20 et 10 datur proportionalitas, ita enim se habet proportio 20 ad ro sicut se habet proportio 4 ad 2, utrobique enim datur dupla quantitas antecedentis re- spectu consequcntis. Similiter in ordine quantit ram et formam datur proportio simplex, quia una alteri commensuratur, et pariter inter essentiam et esse; sed, si iterum ad invicem comparentur hujusmodi proportiones, habetur pro portionalitas inter proportionem pri- ‘mam, quae physica est, et alteram, quae est propric metaphysica, hoc qnodo: sicut se habet materia ad formam in ordine physico, ita se habet essentia ad in ordine metaphysico; utrobique enim datur proportio propriae potentiae ad proprium actum. Imo et ipsamet proportio, de qua fit sermo, exemplum nobis praebet : sicut enim se habet proportio quanti- tatis virtwalis ad proportionem quantitatis dimensivae ipsam ampliando, ita se habet proportionalitas quantitatis virtualis ad proportionalitatem ‘quantitatis dimensivae ampliando eam. tatis virtualis, inter mate- _ Sed audiatur S. Thomas: Proportio secundum primant nominis imposi- tionem significat habitudinem quantitatis ad quantitatem secundum aliquem determinatum excessum vel adaequationem: sed ulterins est transiatum ad significandum ominem habitudinem cujuscumaue ad ‘aliud, et per bunc modum dicimus quod materia debet esse proportionata ‘ad formam (1).” “Proportio dicitur dupliciter: uno modo certa habitudo unius quantitatis ad alteram, secundum quod duplum, triplum et aequale sunt species proportionis; alio ‘modo quoclibet habitudo unius ad alterum proportio dicitur (2).” “Proportio Proprie loquendo nihil est aliud quam habitudo quantitatis ad quantitatem, sicut quod aequalis sit una alteri vel tripla; et ex ‘inde translatum est nomen Proportionis ut habitudo cujuslibet rei ad re i vm alteram proportio nominetur, sicut dicitur materia esse proportionata formae in quantum se habet ad rem perfectionem” “Est WY Metaph. autem duplex quantitas, tect, 18, n. 1036-1098). Denique alio in loco, aickt: sider: “ Rae a aicrsieate anes ecconidan ert snare ace ipsix atur, et virtwalis, quae attenditur secundum " a ipsiue “perfecto, secundum jliud | Vhilosophi | im it ‘Dusele,: wnumquodaue Per: um ect quando attingit. debitum proprice virluti, et sic quantity Virtualis ee Fee ae mconditar secundum modum suae perfection: Utroque See porn, eit comes mam sub quantitate dimensiva contincty [ot fitedg ct lato Ce’profendcon ce namerus im potentia awantitas SoM totam fot distinguitur “quot sunt naturae vel formac, auoren trfectionis modus totam ‘Tensuram quantitatis facit”. (De Verit., a. 29, art: 3). Chr. etiam T, a. 42, aft. t ad st I Sent., dist. 19, a. 3, art. 1 ad 1. (2 Suppl, a. 92, art.‘ ad 6. a. 12, art. x ad 4. GUMSsionem; virtus enim rei estP. RAMIREZ ua habitudine quantitatis, et formam ut materia ejus, non considerata al similiter intellectus creatus est proportionatus ad videndam divinam es- sentiam, in quantum se habet ad ipsam quodammodo ut ad formam intelligi- bilem (1).” “Spiritualis ad corporale non est quidem proportio proprie Proportione accepta secundum determinatam habitudinem quantitatis ad quantitatem vel pimenstvan ad dimensivam vel virtuatis ad virtualem, sicut duo corpora ad invicem sunt proportionata secundum dimensionem et vir- tutem; large tamen accepta proportione pro qualibet habitudine, sic est aliqua proportio spiritualis ad corporale, per quam spirituale naturaliter agere potest in corporale, quamvis non e converso, nisi divina virtute (2).” “Proportionalitas non solwon invenitur in numero unitatum, qui est nume- Tus simpliciter et hic vocatur numerus monadicus, sed universaliter invenitur proportionalitas in quibuscumque invenitur numerus. Et hoc ideo, quia pro- Portionalitas nihil aliud est quam acqualitas proportionis, cum scilicet ae- qualem proportionem habet hoc ad hoc et illud ad illud. Proportio autem nibil aliud est quam habitudo unius quantitatis ad aliam; quantitas autem habet rationem mensurae, quae primo quidem invenitur in unitate numerali et ex inde derivatur ad omne genus quantitatis, ut patet in X Metaphysic., et ideo numerus quidem primo quidem invenitur in numero unitatum, et e* inde derivatur ‘ad omne aliud quantitatis genus, quod secundum rationem memeri mensuratur (3).” . _ “Proportio nihil aliud est quam habitudo duorum ad invicem convenien- tium in aliquo secundum quod conveniunt aut differunt. Possunt autem intel- ligi aliqua esse convenientia dupliciter: uno modo ex hoc quod convenit i ¢odem genere quantitatis vel qualitatis, sicut habitudo superficie’ ad superfi- siem aut numeri ad numerum, in quantum unum excedit aliud vel aequatur ¢i, vel etiam caloris ad calorem, et sic nullo modo potest esse aliqua proportio inter Deum et creaturam, cum non conveniant in aliquo genere; alio modo possunt intelligi convenientia ita quod conveniant in aliguo ordine, et Sic attenditur proportio inter materiam et formam, faciens et factum, et talis Proportio requiritur inter cognoscentem et cognoscibile, cum cognoscibile sit quasi actus potentiae cognoscentis, et sic est proportio creaturae ad Deum ut causa ad causam et cognoscentis ad cognoscibile (4).” 6: et a ae modo loquuntur B. Albertus Magnus (5), S. Bonaventura (6) Plures alii (7). Liceat nobis haec pauca verba Cajetani transcri G) De Verit. a. 8, art ; 8; II Contra +f. 8 art. x ad 6. Cfr. etiam J Poster., lect. 12, 9. 83 Gent cape 54 in tte Cfr. etiam 7 Poster., | 2) De Veritate, a, 26, art. 1 (3) Im V Bthic. eet. gs 887 G)_Im Boctium de Trinitate, Sie. et ent. dist. & art. Tad 5) e aliby pacainn Mtl, Gt, art. 2 ad 3. Cfr. etiam II, S: (5) In MT Topic., tract. I, it. Vi ag. 324 a; V Ethic. © oa tT, ee + cap. 6, edit. Vives, t. U1, pig. 324 a5 (6) In Ur Sent. “dist. nationes Ecclesiae act. Th, 29, art. 1, q. x ad 2, edit. Vives, t. IV, pag. 651 a JHum Exacmeron, Sermo 16, t. 1X, pag. 105 a. nat (7) {tomas Bapvarpixus, Tractatus Proportionum, cap. t, fol, 10, col 23. Ut Part, cap. 1, fol. 11, col. 2. Vance a oes te 1, col. 2. Venetiis, mandato et sumptibus Oct. Scoti, ae Bassanr Porrtt artium Doctoris, Tractatus proportionum introductorius od calDOCTRINAM ARISTOTELICO-THOMISTICAM 27 “Quamvis autem proportio vocetur certa habitudo unius quantitatis ad aliam, secumdum quod dicimus quatuor duplam proportionem habere ad duo, et proportionalitas dicatur similitudo duarum proportionum, secundum quod dicimus ita se habere octo ad quatuor, quemadmodum sex ad tria, utrobique enim dupla proportio est, (ranstwlerunt tamen philosophi proportionis nomen ad omnem habitudinem conformitatis, commensurationis, capacitatis, etc. et Consequenter proportionalitatem extendcrunt ad omnem similitudinem habi- tudinwm, ct sic in proposito vocabulis istis utimar (1).” Sedulo tamen notandum est quod metaphysice non tam rigurose sumitur proportio sicut mathematice, et hace est ratio quare etiam unus S. Thomas diversimode utatur hoc verbo “proportio” (2); proportio enim sumitur et Strictius et largius: in primo cast designat habitudinem duarum quantitatum dimensivarum aut virtualium secundum defcrminatum excessum vel adac- quationem; ubicumque ergo dantur plurcs termini quam duo, vel etiamsi non dentur nisi duo termini, excessus tamen vel dissimilitudo unius respect alte rius non est determinatus, hoc est, mensurabilis ct finitus, non erit strictins loquendo proportio, et sic quandoque S. Thomas negat dari proportionem inter Deum et creaturam, defectu sccundae conditionis (3); in altero vero feseuf attend: nie) mater mar ariuniie. fiuobms) ilisiclermeatiorct arc tuncemat ia dantur duo termini tantum, licet iit i:finitum distent, dicitur esse proportior ut inter Deum et creaturam ipsemet S. Thomas aliquando admittit (4); ¢t similiter ubicumque datur determinata distantia sew dissimilitudo inter ter- minos comparatos, licet sint quatuor vel plures, admittitur proportio, sicut inter substantiam et accidens connaturale et inter esse umius et esse alterius (5). Hac ergo posita distinctione, nullo negotio concordantur divers loca S. Thomae, quae secus pugnare videntur. Hones, § 4.0, nota, fol. 5, col. 1-2) 12.9 notandum, fol 8: Garcon ee Reiscn, Margarita ilosophica, ib. IIT, tract. I, cap. +8, sine numeratione fol, Basileac, 15 G) De Nominum Analogia, cap. 3, pag. 255+ rrr Lr rhL rT LEFT Wamcribere liceat: “Proportio est sinilitude habitudinyr, sient ‘si dicam: sicut se abet Testor navis ad Ceecee ita’ rector eivitatie ad civitatem, in hoc scilicet, quod uterque eorum non sorte, sed arte eligitur ; et in numeris: sicut se habent duo ad quator. ita se habent tra ad sex, in hoe sciliect quod utrumque est duplum ct sabdaplam: Proportionalitas autem est similiiudo proportionum, sicut si dicam: sicat eof Pll” Ponti inter duo ct quatuor et tria et sex, similem habens qualitaters QW’ Ta SM pro Bortio inter duo et tria et quatuor es sex similem habens avalitsiet sexauialteri. Unde duod Similitudo inter duo est, proportio inter quatuor, et Proportionalitas tee Site et aliauando inter decem, si producatur proportionalitas, ut non tantum attendatur inter partes et partes, sed etiam inter constitutum totum ex prime. ct ‘secundo et inter sQRstitutum totum ex tertio et quarto, sicut si dicam quod similis sot nropotty et trium ad sex, ct similis duorum ad tria ct quatuor ad sex, et quod in cade™ proportione SH conatitutum ex duobus et quatuor ad constitutum ex tribus et sex: novem snin ad sex Hy, "Satulaltera proportione eat, sicut duo ad tria et quatvor ad sex” Ethic. tract. GaP" & Opera, edit. Vives, "t VIL, pis. 345)- M8 in De Perit, a. 2, art's, ad asa, tte C5 se Be ath Oy ad 7 circa ge yinranirs At gaycipea i iogi ent: tarde narede yy o0e eee ores Sieve tramaue acceptionem simul ef. De Verit., a. 23, art. 7, ad 9; de Pelenty & 7 C9 AAs im Boct. de Trinit, q. 1) art. 2, ad 33 SuePh, a 92. 20% ad 6. v. de Verit., loc. cit. Sed de hoc plura dicentur postex28 RP. RAMIREZ Manifestum est autem quod proportio non datur inter onmino ae- qualia nec inter omNrINo inacqualia, et pariter nec proportionalitas, quae ad proportionem sequitur; nemo enim. dixerit quod ejusdem ad idem secundum omnino idem est comparatio nisi forte abusive (1), et simi- liter nec inter omnino diversa, quae idcirco disparata seu aequivoca nun- cupantur. Unde S. Thomas post Aristotelem dicit: “Quaecumque non sunt aequivoca, videntur esse comparabilia; ita scilicet quod secundum ea quae non aequivoce praedicantur, possint ea de quibus praedicantur, ad invicem comparari. Sicut acutum aequivoce sumitur: uno enim modo dicitur in magnitudinibus, secundum quem modum angulus dicitur acutus ‘et stylus acutus; alio modo dicitur in saporibus, secundum quem modum vinum dicitur acutum; tertio modo dicitur in vocibus, secumdum quem modum vox ultima, id est suprema in melodiis vel chorda in cythara dicitur acuta. Ideo ergo non potest fieri comparatio ut dicatur quid sit acutius, utrum stylus aut vinum aut vox ultima, quia acutum de cis ae- “quivoce praedicatur; sed vox ultima potest comparari secundum acu tatem ei quae est juxta ipsam in ordine melodiae, propter hoc quod acutum non aequivoce, sed secundum eamdem rationem praedicatur de utraque (2).” : ___ Sed neque inter omnino eadem in quantum sunt eadem; dicit enim infra: “Color dividitur in diversas species coloris: unde non est com parabile secundum quod de eis praedicatur; licet non dicatur aequivoce” et licet etiam habeat unum primum subjectum quod est superficies, quod est primum subjectum generis, non autem alicujus speciei coloris. Non enim possumus dicere quid sit magis coloratum, utrum album vel nik grum; haec enim comparatio non esset secundum aliquam determinatams Sbeciem coloris, sed secundum ipsum colorem communem” (3) in avo omnino parificantur, quia tam color ut color est album sicut nigrum- __ Et melius adhuc B. Albertus Magnus: “Fst autem attendendum quod. licet species ex aequo participent suum genus et comparatio etiam fia! secundum aequale, tamen aequalitas hinc et inde est acquivoca; quit aequale, quo species participant genus, opponitur priori et posteriori se- cundum naturam; aequale autem, quod est in proportione comparation)s, opponitur ei quod est magis et minus. Ex his ergo omnibus colligere potest aliquis de facili quod tria exiguntur ad comparationem, quae 7°" rissime (seu strictissime) comparatio est, scilicet quod id in quo est com paratio sit univocum, et accipiatur secundum esse proprium quod hawt in per se et proprio susceptivo, et, quod sit acceptum secundum 1 fs Quemadmodum nonnulli dialectici abusi sunt in infinitum multiplicsts? i (@) PIT Physi ut alibi docet (7 PhISC# fect. 7, mn. 2). (3) Ibis » lect. 7, m. 7. Sicut linea et ambulatio,DOCTRINAM ARISTOTELICO-THOMISTICAM 29 duam speciem ultimam; et haec est comparatio physicorum, quae, ut diximus, in esse proprio et naturali considerantur. Si autem large acci- piatur comparatio, sufficit ad hoc quod fiat comparatio in hoc quod quocunque modo unum est in eis quae comparantur. Dico autem quo- cumque modo; quia, si sit univocum in eis, fiet comparatio per magis et minus et aequale, quae gencratur ex intensione et remissione; si autem sit in cis unum per analogiam, quod non est pure univocum nec pure aequivocum, sic est in talibus comparatio per magis ct minus et numquam per acquale; quia ila comparatio non generatur ex intensione et remis- sione, sed potius ex proportione ad unum quod per prius et posterius respicit ca; sicut ens se habet ad potentiam et ad actum et ad substantiam et accidens: et sic tribus modis fit comparatio. Et sic attendens Ari- stoteles in Evhicis dicit, quod qui crediderint aliqua non esse comparabi- lia, propter hoc quod non sunt univoca, non stfficienti crediderant signo” (1). Nee mirum; quia enim proportio importat comparationem quamdam, necesse cst quod, sicut large seu analogice vel proportionaliter sumitar Proportio, ita et large accipiatur comparatio, quae idcirco requirit semper quamdam aequalitatem et quamdam inaequalitatem seu, quod in idem redit. similitudinem inacqualem vel acqualem dissimilitudinem; et quia aequatia et inaequalia sunt similia in hoc quod aequalia vel inaequatia sunt, propterca dici potest quod ad proportionem et proportionalitatem Tequiritur similitudo dissimilis vel dissimilis similitudo (2): et sic fina- liter apparet quod analoga seu proportionalia sunt quaecumque se habent ed aliud sicut hoc ad illud, et analogia est ratio Ma vi cujus ita se habet hoc ad hoc sicut illud ad illud et quodcumque ad quodcumque qualiter- iz By D avahow, congue, ut ipsemet Aristoteles concludit dicen: ahopiay % hha suis Hin (2). Ft iterum : ieyera 2 typnionss BI 7, (4) Nee mireris, si. metaphysicales processus ex analogia cum mathematicis sumantar; sunt enim haec nobis valde connaturalia et simul abstracta a ibus et in contactu quasi immediato cum ipsamet abstractione meta Physica, utpote in secundo gradu abstractionis, secundum ilud: supremum infmi attingit infimum supremi. Unde scite notavit Nicolaus Cusanus: “om- Res autem investigantes, in comparatione praesuppositi certi, proportional: ter incertum judicant. Comparativa igitur est omnis inquisitio, medio pro- Portionis utens, ut dum haec quae inquiruntur, propinqua proportionali re- she od wiv yap the atone * (2 EIT Physic, wact. 11, cap. 2, edit. cit, t. IIT, p. s09-sto. b io Leptsaa, De Divina perfectione, infinitate et magnitudine, a. 8, § secundo no- andam, p. » col. 2 a, edit. Neapoli, 1696. Cfr. I Contra Gent. cap. 29; Denzinger, ac 12", n. 432. 3) Ib" “Metaphysic., VI faphysic., VI, 15 (IT, 520, 34). (VIII Metaphysic., VI, 4 Gi, 568, 12 848).30 P. RAMIREZ vductione, praesupposito possint comparari, facile est apprehensionis judi- cium, dum multis mediis opus habemus, difficultas et labor exoritur.” Et paulo post addit: “Proportio vero, cum convenientiam in aliquo uno simul -et alteritatem dicat, absque numero intelligi nequit. Numerus ergo omnia Proportionalia includit. Non est igitur numerus qui proportionem efficit in quantitate tantum, sed in omnibus quae quovis modo substantialiter aut accidentaliter convenire possunt ac differre” (1). Et haec est ratio quare nonnulli metaphysici in mathematismum lapsi sunt, univoce seu codem modo sumentes proportionem, quemadmodum apud antiquos videre est in Pythagora et Platone, et apud modernos in Cartesio, Spinoza, Leibnizio, Wolffio et Malebranchio, contra quos vehementer sur- rexit Kantius in sua Critica Rationis Purae (2). Non sic Metaphysicam in- tellexerunt Aristoteles ct S. Thomas, qui et specialem articulum edidit ad Probandum quod in divinis seu metaphysicalibus oportet imaginationem om- nino relinquere (3), in quam tamen mathematica resolvit, ut ipsemet S. Doctor exponit (4). Sed de his alias. Stat ergo quod in omnibus rebus et in omnibus scientiis dantur habitudines et comparationes, non tamen eodem omnino modo, sed modo simili; et consequenter, assurgendo, et abstrahendo a particularibus, relinquitur notio universalissima proportionis similis vel similitudinis Proportionalis, et hoc est analogia secundum rem. Quod quidem Ari- stotcles iterum significavit his verbis praeclarissimis : vjy 3: spoweta 98 ‘slev Exice wav iv Exipms yéveat, dhs Erepov xpi Exepdy th, obews Aho xpbs To, ofoy ds Emsuiien xpis émotmrsy, obwrs alana mpbs alaOqedv' xal bs Exepov iv tip wivi, oFrws Dio & Ddep, oor tos Shes iy dp OadwB, vods iv donk, xal oa qahojmn 3v Daddssy. vavenia 8 dipe. Madsoca 8 by core xohd Beato youvdTzabat Bet fZov yap ext civ Rorndw Bowyzd- we6a cd Spore avvpay. (5) gu Ss ANALOGLAE s ar deductivam. VeNaTIO DEFINITIO: 2CUNDUM VIA apparet Ex his quae modo dicta sunt et ex communi hominum loqu F So quae analoga audiunt plura esse, quia comparatio seu habitudo, sicut St relatio, est inter duo saltem. Analogia ergo. quae est forma analoga- forum in quantum hujusmodi, universalitatem quamdam praesefert. Jam CO rete isnurantia, Tih. 1, cap. 4, p. 2-3, edit, Rotta, Laterza, 1013. a £2 _Fere per totum opus, e gimites’ oy Protegomenis et aliis opusculis prarce- cam pee tone cece HeMAICO “ostendit. differentiam inter, Mathematicam et, Metaphysi Sam per totam sect. 1. cap. 1, partis 2. operis, im qua fit sermo de metodologia tran seendentali, Versio ital. Gentile-Radice, 191, p. $40-e54- (2) Im Boctium de Trinitate, a. 6, arto a 4) Ibid., id. Cér. etiam ibid, q.’5. art. 3: sic. lect. 7; B. aun. Mac. Phowic, tract. I, cap. 1, edit. city t HI, poiaa, ee eee 7 (3) 1 Topicor,, XV, 3-3 C TIL, p. 2-4. 184, 31-39),DOCTRINAM ARISTOTELICO-THOMISTICAM 3u autem, universale ad inferiora descendere potest, aut secundum ratio- nem omnino eamdem, aut secundum rationem non eamdem omnino, sed diversam; et tunc iterum, aut secundum rationem ommnino diversam, aut non omnino diversan:, sed medio modo inter omnino eamdem et omnino diversam. In primo casu habentur univoca, quae universalia presse sumpta dicuntur; in altero, pure aequivoca, quae casualiter et verbotenus tantum universalia sunt; denique illa, quae medio modo se habent inter univoca et pure aequivoca, ca ipsa sunt quae analoga dicuntur apud philosophos. Medium autem naturam utriusque extremi participare debet. et consequenter notio ejus ex notione extremorum est venanda, Extrema vero definiuntur ab Aristotele initio totuis Logicae his verbis: éqéen2 M- yore hy ovopa povoy xowdy, 6 Ba xard cobvopa hSyOs “ic odsias Ftepos, oTovGipy, F te APpwnos xai xd yerpappivov. Todtav yap Svopa pdvov xowvdy, 6 Bb xavd vodvona ROTOS This adaas Feepos dv yap ws axo BBP + Asyov dxoBdect, Euvibvopa BE Adyer sistas 6 abeds, of Rorw adtéy cxaripg cd Chop ctvat, Woy Exarépov fy xd ce Svopa xowdy xai 6 xara cobvopa Adyos THs wv Cihov, 6 t2 IvOpwxos x2! 6 Bods. "O 7ap EOpwxns xai 6 Bods xowth dvdpa~ Xt xpnazyopsierar Lior, xal 6 Adjos BE Tic obstas 6 adtds' adv Tap doh us tov ixacspoy Be 7 ieee eee Gv xavipw td Cie eTvar, tov adtov Aéyov axoddact (1)- Ex quibus sponte fluit analoga ea dici quorum nomen est idem, sed ratio significata per nomen est partim eadem et partim non eadem seu diversa. Quod conceptis verbis ab Aristotele admittitur in T Physicorum, dum dicit prima principia ab antiquis philosophis admissa esse partim eadem et partim non eadem, ideoque eadem esse secundum analogiam (2). Apud Commentatores autem Stagiritae magis explicite proponuntur corum definitiones, simul complendo notionem analogorum. Audiatur Alexander Aphrodisius: “Dicens (Aristoteles) unum neque ac- Auivoce neque univoce de quibus dicitur praedicari, sed ut quae ab uno ct ad toon dicuntur, quae stedia sunt inter univoca et aequivoca. Nam aequivoca Noninis tantum socictatem habent; univoca et nominis ct rei; quae vero ab wo et ad unum referuntur neque eadem sunt atque univoca (tune enim non molo nomen, sed naturam ctiam communem haberent), neque eadem atque qt tunc cnim nomen tantum haberent commune. Ergo decem prac~ digamenta, de quibus unum pracdicatur, neque univoca sunt inter se (alioquin dem essent, nee substantia a quantitate differret, nec vicissim quantitas a Ebstantia, neque cactera inter ipsa); neque rursus ens de ip s aequivoce di- esSDr™™™—™L—C—“C ‘PETE —™——_ CO natura om- a rent, sed ca substantiae primum, deinde reliquis nove pracdica- fare reenact Con dua mente (PanuciPeneE uadne: cae hae differunt oi neatiecis; qua non sunt eadem atque substantia, sed diversa, sine ava tamen que esse neque substitui valent, hac ab univocorum natura distant” (3)- (9 Categor, 1, 1-2 Cy 1, 1-13). ‘a> eahusicor., V, 8-9 Cr, 258, 10 oe arrationes Alexandri Aphrodise jn libros Aristoteles de Prima Philosophio,32 P. RAMIREZ Et rursus: “Univoca sub genere quodam communi ponuntur omniaque pariter similiterque participant ca natura quae per genus quod dicitur signi- ficatur; aequivocis autem, practer nomen quod de ipsis communiter dicitur, nihil est aliud inter ipsa commune; aequivoca enim sunt quorum solum nomen est commune, ratio vero substantiae diversa; quae vero ab uno et in unum dicuntur, neque eam paritatem inter ipsa servant quam univoca ad id quod pracdicatur, neque rursus puram acquivocationem immistamque diversitatent habent, sed ipsis communitas quaecdam suppetit, quatenus ea sunt quae dicuntur, quoni 4s rei una est natura et hace in omnibus quodammodo videtur, a quo quod rationem quamdam habent, quo fit ut i nomine participent. hhajusmodi naturam aliguo quidem in loco communius sub aequivocis statuit; hic autem accuratius partiendo ab acqui- vocis discrepare ait ac discrimen exponit. Neque enim talis nominis solum societatem obtinent neque inter se habent ut au: proprie aequivoca ntel liguntur, quibus nominis communitas foriuito contingit; sed causan quam dam hebeat cur codem vocabulo nominentiur. Sana crim ac iterum medica per naturam jonian sana dicuntar, quod ad uum, quia samitatem fonesque; illud vero m mdam sic, inquit, appe sanitatem aliquo modo se habent. | conservat, ut modicns cibus, ut exercitationes deambutial atem affert, ut medicamentum et omnia remedia; aliud quod sa- is est signtm, ut probus color commodaque spiratio; aliud denigue; iam sanitatis est excipiens, ut corpus recte valere aptum; quare, si quid sanum appelletur, quod nihil ad sanitatem pertineat, id aequivoce ad cacters sana dicetur” (1). Et simi quia nita’ quon ter loquuntur Porphyrius (2), Simplicius (3), Averroes (4) ali que; sed omnes longe superat Angelicus Magister haec scribens: “mar festum est enim quod, quac sic (nempe analogice) dicuntur, media sunt intel univoca et aequivoca. In univocis enim nomen union pracdicatur de diver secundum rationem totaliter camdcnt, sicut animal de equo e bove dictum significat substantiam animatam sensibilem; im acquivocis vero idem 6 men praedicatur de diversis secundum rationem totaliter diversam sicut Patet de hoc nomine canis, prout dicitur de stella et quadam specie anit” lis; in his vero quae praedicto modo (scil. analogice) dicuntur, ident nome Pe st partim div de diversis praedicatur secundum rationem partim eamdem ef parm versam” (5). ___Et iterum: “Sciendum, tipliciter: 7) . . te , iversis mul- inquit, quod aliquid praedicatur de diver ee quandoque quidem secundum rationem omnino eainder ; staph, interprete Joanne Genesio de Sepul ensi, Parisiis, 1586: in X1 Metophy interpr esio de Sepulveda Cordubensi, GQ)" Op. cit. in 1 Met elaph., p. 107-108. (2) In Aristotetis Praedicamenta 1 interrogat. et respons. brev Venetiis apud Hieronym. Scotum: teane os (3) Srurzicr philosephs a ‘ Pracdican (3) ‘losophi profundissimi in Aristotelis Stagiritae 2 lentissima expositio, fol. 3, col. 3, fol. 6, col, 1. Venetiis, apud heredes Oct, SEO tim wid 2-0” IY Metophysic, cap.'2. Opera, Venetiis, 1560, t- VII, fol. 90 0) resto sig. bit. Tol. s7x et vers. hisp. sub titulo: Averrors, Compendio de Mester’ rorg, rabe con traduccién y notas de Carlos Quirds Rodriguez, lib. II, p. 57 sas . CG) ocr acctaphemcetuiccege are ees ree 2 fol 3+ s explicatio, nto ucu 1516:DOCTRINAM ARISTOTELICO-THOMISTICAM 33 tune ‘dicitur de eis univoce pracdicari, sicut animal de equo et bove; 4) quandoque vero secundum rationes ommino diversas, et tune dicitur de eis Gequivoce pracdicari, sicut canis de sidere et animali; ;) quandoque vero secundum rationes quae partim sunt diversae et partim non diversae: di- versae quidem secundum quod diversas habitudines important; unae autem secundum quod ad unum aliquid et idem istae diversae habitudines referuntur, et illud dicitur analogice praedicari, id est proportionaliter, prout unum- quodque secundum suam habitudinem ad illud unum refertur” (1). Et rursus: “Aliquid dici de multis secundum diversas rationes contingit dupliciter: uno modo secundum rationes ommnino diversas, non habentes respectum ad unum, et ista dicuntur aeguivoca a casu, quia scilicet casa accidit quod unum nomen unus homo imposuit uni rei et alius alii rei, ut Praecipue patet de diversis hominibus uno nomine nominatis; alio modo unum nomen dicitur de multis secundum rationes diversas, non tamen totaliter, sed in aliquo uno convenientes” (2) et ista dicuntur aequivoca a consilio seu analoga. Inter posteriores vero scholasticos, nullus tam clare exposuit Aristotelem et S. Thomam sicut Cajetanus, cujus haec sunt verba: “Ut clarius pateat, figuraliter declaratur sic m in aequivocis quam univocis et analogatis quatuor inveniuntur, scilicet duae res ad minus acquivocatae, univocatae aut analogatae; et duae res seu rerum rationes aequivocationem, uniyocationem aut analogiam fundantes. Verbi gratia, in aequivocatione canis inveniuntur haec quatuor: canis marinus et canis terrestris et ratio illius et ratio istius secundum nomen canis. In univocatione quoque animalis inveniuntur quatuor, scilicet homo et bos, et natura sensitiva hominis et natura sensitiva bovis, quae animalis univocationem fundant. In analogia similiter entis quatuor sunt, scilicet substantia et quantitas, et substantia in quantum commensurata Suo esse et quantitas secundum quod suo esse proportionatur. Et licet prima duo, scilicet aequivocata et univocata et analogata eodem modo quantum ad Propositum spectat in omnibus his distinguantur, quia ubilibet ex opposite condistincta sunt; altera tamen duo aequivocationem, univocationem et ana- logiam fundantia diversimode unita aut distincta sunt. In aequivocis namque rationes illae puta canis marini et terrestris sunt omnino diversae secundum Tationem, et propter hoc id quod praedicat canis de marino cane nullo modo Praedicat de terrestri et e converso, et ideo sola voce communius aut majus aequivocatis dicitur et est. In univocis vero res illae, puta animalitas in bove st animalitas in leone, licet numero et specie diversae sint, ratione tamen omnimo eaedem sunt; ratio enim unius est omnino cadem quod ratio alterius omainen¥ersO, et propter hoc id quod pracdicat animal de homine, item Ta ang Bracdicat de bove, et univocum dicitur et superius homine et bows. talogis autem res analogiam fundantes, puta quantitas uf sic se habens (2) IV Metaph., 1 @) 1 Bie tee 1m. 535. = medix : lect. 7, Pariter et in I, q. 13, art. §, dicit: “Iste modus commmunitatis Taacts est inter puram acquivocationem et simplicem univocationem. Neque enim in is analogice dicuntur, est una ratio, sicut est in univocis, nec totaliter diversa, sicut in ZEMivecis: sed somen’ quod sie multipliciter dicitur, significat diversas propertiones”- etiam iid, art, To, inition34 P. RAMIREZ ad esse et substantia ut sic se habens ad esse, licet diversae sint ct numero et specie et genere, ratione tamen eaedem sunt non omnio, sed proportions liter, quoniam unius ratio proportionaliter eadem est alteri. Et propter hoc id quod praedicat analogum, puta de quantitate, illudmet proportionaliter prae- dicat de substantia et e converso; est enim illudmet proportionaliter id quod in substantia ponit et e converso, et propter hoc analogum, puta ens, non sola voce communius, majus aut superius analogatis est, sed conceptu, ut dictum est, proportionaliter uno” (1). Verum haec notio adhuc quasi nominalis est, et determinandum su- perest qualiter secundum rem accipi debeant verba illa: partim eadem et partim diversa; quod problema S. Thomas, quod ego sciam, expresse non solvit; haud difficulter tamen solvi potest. Quia enim analoga, ut dictum est, participant utrumque extremum scilicet univocationis et ac” quivocationis purac, dupliciter intelligi potest participatio haec; axé aequaliter seu ex acquo, aut inacqualiter; et iterum utroque modo, aut simpliciter, aut secundum quid. ‘A. Manifestum est autem quod extrema illa participari non possunt ex aequo; nam, «) si intellegeretur simpliciter fieri, tunc analoga definerentur: ea ‘quorum nomen est idem, sed ratio significata per nomen est Simpliciter eadem et simpliciter diversa. Quae definitio absurda est, a) tum absolute vel secundum se, quia univoca et pure aequivoca sunt contraria, et hujusmodi ab eodem subjecto et consequenter ab eadem de- Finitione se mutuo expellunt; b) tum etiam relative aut secundum applicationem ad ipsa anale- gate; nam in definitione vulgari nuper inducta et in fine venationis per viam ascendentem apparuit participatio extremorum secundum partem; dicitur enim: partim eadem et partim diversas (eo) omen simpliciter ex utraque parte, quia secus esset de facto omnino eadem et omnino diversa. Ut practeream quod talis explicatio esset glossa texte destruens; textus autem est illud datum: partim eadem et partim versa (2). 3) Nec minori absurditate laborarct definitio, si pasticipatio intelie tur secundum quid; in hac enim hypothesi, analogorum esset hujusne, definitio: ea quorum nomen est idem, sed ratio significata per nome” hes secundum quid cadem et secundum quid diversa. Haec namque definitic iterum falsa deprehenditur duplici de causa: a) absolute, quia fit per accidens vel secundum quid, cu Jegibus definitionis constet definitionem fieri debere per S¢; m tamer €X (2) De Nominum Analogia, cap. 6, p. 265-266; Cfr. i cap. 4, Pp. 257-258 (2) Re vera hoc duplici modo potest falsitas accidere definitiomibusy £5 probaturi sumus: interim confr. S. Tuom., de Verit q- # art. 3 et 123 Ty @ 17" Z Sent. dist. 19,4. 5, art. x ad 7. ” °DOCTRINAM ARISTOTELICO-THOMISTICAM 35 b) et relative seu secundum applicationem ad definitum, quia non vexplicat terminos definiendos, cum tam obscurum sit dicere: ratio partim eadem et partim diversa, et: ratio secundum quid eadem et secundum quid diversa; definitio autem, ut Logica praecipit, debet esse clarior definito. B. Admittendum est ergo secundum membrum disjunctionis, quod scilicet analoga participent extrema illa inaequaliter seu quod plus ac- cedant ad unum extremum quam ad alterum. Hoc autem supposito, duplex casus fingi potest: aut quod plus participent univocitatem et minus aequivocitatem, et tunc analoga definerentur: ea quorum nomen est idem, sed ratio significata per nomen est simpliciter eadem et secundum quid diversa; aut quod e converso plus participent aequivocitatem et minus univocitatem, quo in casu definerentur : ea quorum nomen est idem, sed ratio significata per nomen est simpliciter diversa et secundum quid eadem. 2) Atqui prima hypothesis (1) admitti nullatenus potest, utpote quae, semel inducta, ispossibilis redderetur et univocitas et analogia ipsa. . _ a) Univocitas quidem, quia univoca dari non possunt nisi in creatis, in quibus impossibile est non dari aliqua diversitas saltem accidentalis ; saltem enim esse unius et individuatio ejus non sunt idem ac esse et in- dividuatio alterius, et consequenter, vel habetur monismus pantheisticus Per identitatem absolutam et universalem, vel univocitas absoluta non est Possibilis (2). b) Analogia vero, quia absorberetur in univocitate vel confun- deretur cum ‘illa, quippe quod omnibus univocis, secundum quod de facto accipiuntur a philosophis, conveniret definitio illa, et sic non esset amplius media inter univocationem et aequivocationem puram, cum tamen acc ratio medii sit de essentia analogiae. Et insuper, quia tunc impos- sibilis evaderet comparatio plurium, cum non essent possibilia; sine com- Paratione autem ne mente quidem concipi potest analogia, ut ex dictis in prima via constat. alid yy Relinquitur ergo ut unice vera, per locum a sufficienti divisione, i ‘Ypothesis ; quae iterum positive confirmari potest tum ex ratione, ex auctoritate philosophorum. a) Ratione quidem, quia planum est analogiam significare diversitatem G) Quidas a m, etiam recentissime, adscribunt hane sententiam Scotistis ct Suarezianis, ees soos damen_ ego sane nullibi reperire potui. Forte non est aliena a principiis Sua dem’ de hoe natit SX £0 citatur (Dispp. Metaph., disp. 2, sect. 2, m- 34) ne verbum aw Dhicum cidit eet, Notandum etiam quod Lossapa, qui suarezianum cursum philoso Unstir, Dadit aperte fatetur analoga esse simpliciter diversa ct secundum quid eadem imanticas, Tak? Summulae, tract. I¥ de Praedic., disp. wnic, cap. %, P. 417- (2)_ “Si enim in Petro, aibile easet De Vers ait S. Thomas, non differret homo et hominem esse, impos fed homo wnivoce diceretur de Petro et Paulo, quibus est esse diversum vd. 2, art. 11).36 P. RAMIREZ quamdam, si comparetur cum univocis. Atqui vel minima declinatio at- unitate essentiali univocorum facit diversitatem simpliciter, sicut minima additio vel subtractio notarum essentialium facit diversam speciem sim- pliciter. Ergo ratio significata per nomen analogum est simpliciter diver- sa, Unde lepide Cajetanus dicit quod ad univocitatem requiritur omni- moda identitas rationis, sed ad analogiam sufficit qualiscumque diversitas, sicut “ad pulchritudinem hominis requiritur quod omnia membra con- sonent, ad turpitudinem vero suff formitas” (1). it wnius membri, puta oculorum, de- b) Auctoritate vero philosophorum; quia exemplum aequivocorum ad Aristotele adductum, scilicet homo vivus et homo pictus, est exemplum analogiae; “quoniam homo verus et homo pictus modo non pure aeqiy” voco dicuntur animal, sed aequivocatione a consilio seu analogice (2), ut patet ex rationibus corum secundum illud nomen, quia non sunt penitus diversae, sed aliquo modo eaedem; quaerenti enim: quid est home © cundum quod animal? respondetur quod est substantia animata sensibilis quaerenti autem: quid est homo-pictus secundum quod animal? res” pondetur quod est imago substantiae animatae sensibilis; ubi expresst apparet rationes non esse penitus, sed aliquo modo diversas (simpliciter tamen)” (3). . Ce tt—t—‘é=“‘=‘#EN(RDRRHCXCTrCrs—C—Csrs—sCsSisiCsicizsésC¥szc = est in Porphyrio (4), in Simplicio (5) et praecipue in S. Thoma, cujus hace verba transcribimus: “Animal dictum de animali vero et picto 70% ___@) In Pracdicamenta Aristotelis, cap. 1, fol. 15, col. 2. Venetiis, 1354. Quod Sot invenitur apud S. ‘Thomam dum scribie: “Ad hoc ‘autem quod aliquid sit bonum simpi- citer, requiritur quod sit totaliter periecium, sicut ad hoc quod aliauid sit palepum 7p Pliciter requiritur quod in nulla parte sit aliqua deformitas vel turpitude” (Qo 0° de Virtut., art. 9 ad 16). aio «t (2) "Nonulli scholastici voluerunt distinguere inter aequivocationem 9 eRe analogiam, . ; T, fol. 45+ apaloniam, ut v. gr. Dom. Soto, Toretes {in lib. Categor. dritt, & © 3 2 Gham, . x. Venetiis, 1590), Mas (Comment. in Porphyr. ef in Universam Aristol. a ag, una cum quacstionibus quae gractssimis vite agiar: solent-Scholia in antecalescrr in cap. x de homonymis, p. sto, Valentiae, 1592). Sufficiat audire verbs TO, Togs Non aequipolient aequiveca a consilio et analoga; mam, auamvis Aristoteles Otic, distinguat ab asiuivese © cack, Ga eolans inaineat quod onmia analogs SUN 2610 Sct a consilio, non tamen convertitur ; sunt enim «uacdam acquivoca a consiie, Taey analoga, ut si pater Propter memoriam sui appellet filium nomine patris oy, Sr lum cognati Joannis volebant cum appellare nomine patris sui Zachariams & OTC cripsit, nomine patris sui nuncupavit filium Nichomacum, ad quem librum Ethicorn, Toisret et si quos propter spem ad conci a omine ejus appel® | filium Carolum; hace quidem nominee ice non significant res propter proportionem et similitudinem”™ (In Dialect. Ar{ON Ly. 1). mont. Salmanticae, editio posttema, 1380, Lib, praedicament.,. cap. t fol 33.200 cone Non ‘est tamen omnino neceasarium argere distinctionem istam, quia hie 5m silium objective pro fundamento im re (3) In Praedicament. Aristoteli a adn Prawticament. totelis, fol. 15, col. (4) Loe.’ cit. (3) Loc. cit. ndam gratiam Imperatoris e ‘consilio imposita sunt, tamen non sum in Te Cir. etiam ejus Comment:DOCTRINAM ARISTOTELICO-THOMISTICAM 37 dicitur pure aequivoce; sed Philosophus (Aristoteles) largo modo ac- cipit aequivoca, secundum quod includunt in se analoga; quia et ens, quod analogice dicitur, aliquando dicitur aequivoce praedicari de diversis praedicamentis (1).” Quod si pictura animalis non sumatur formaliter ut est imago ejus, sed materialiter, ut est res vel natura quaedam, tunc dicitur pure acquivoce, ut etiam ipsemet S. Doctor dicit, scribens: “Hoc nomen animal imponitur, non ad significandum figuram exteriorem, in qua pictura imitatur animal verum, sed ad significandum naturam (ut sic) in qua pictura non imitatur” (2) nec imitari potest; quia natura ut sic est immaterialis et ideo depingi non potest. A posterioribus autem scholasticis, cujuscumque generis sint, haec ipsa explicatio conceptis verbis admittitur. Audiamus nonnullos. Javelli, O. P., seribit: “Quod autem analogum declinet ad aequivocum patet ex co quod univocum dicit unam rationem tantum et aequaliter participatam a suis uni- vocatis; aequivocum autem dicit plures rationes omnino diversas convemien- tes suis aequivocatis absque ordine...; analogum autem, ut medium magis declinaus ad aequivocum, dicit plures rationes, in ordine tamen ad primum analogatum (3).” Et melius adhuc Jacobus Brunus @ Scigliano, O. P.: “Analo~ ga dicuntur illa quorum nomen est commune, ratio vero significata per nomen est secundum quid eadem et simpliciter diversa in illis. Ratio est, quia ana- loga magis accedunt ad aequivoca, quae sunt simpliciter diversa quam ad uunivoca, quae sunt simpliciter cadem; et consequenter ab acquivocis parts” cipant “diversitatem simpliciter, ab univocis convenientiam secundum quid (4).” ; Similia dicunt Conimbricenses, S. J., his verbis: “Consilio aequivoca analoga idem quoque nomen habent et rationem aliquo modo eamdem, si Pliciter tamen diversam, ut homo verus et depictus; uterque enim formam hominis participat, tametsi unus veram et essentialem, alius adumbratam, quod est in causa ut hae rationes hominis sint absolute diversae. Hine etiam est ut analoga merito conseantur media inter casu aequivoca et univoc®, GT, 4. 13, art. id i S. Doctor pluries pro eodem sumit aeaui- +d. 13, art. ro, ad 4. Unde et idem S. Doctor pluries F mst vocum et’ analogum sicut etiam Aristoteles fecit. Sic v. gr. dicit quod “fieri et facets Seewivoce dicumtur in hac universali rerum productions (creatione) t 39 4 prod ionibus” (VII Physic, lect, 2, 1m. 4 et 5), et tamen alibi (I, q. 55, art. 1). admittit ante logiam, hace scribene, “Sicul igitar' generatio hominis est ex non ente (hoc) quod cat Ron homo, ita creatio, quae est emanatio fotius esse, est ex non ente (simpliciter), queg OT Se ee eee ee eae liter comnosch. Ex similiter quando dict quo ‘Angelus acquivoce dicitur esse in loco et corpus” (I, d. $2, art. 1), et auod “creders ae Rivoce dicitur de hominibus fidelilms et daemonibus” (De Verity a. r4, 1 0» 3 o bah lona Spiritus Sancti et vii es aequivoce conveniunt (IJI Sent., dist. 34, & a Pare ti et virtutes aeg @) De Verit., q. 2, art. 1x ad 8. Cir. S. Boxavent, in I Sent., dist. 14, arts ty Q 2 ad 3) edit. Vives, tT) p. 237 a. 68. pit. Log., tract. V, part. TI, cap. 1, p. 53a. Lugduni, 1568. (3) Summa Philosophicae disciplinae, tert. part. seu Metaph., a. IV, art, vB. noe seap. pat 3667. Cfr. etiam Dom Soro (op. cit. de aequivocis, univocis et dewomi *,@. unic, fol. sz, col. 2, ad 5).38 P. RAMIREZ siquidem vendicant rationem quodammodo unam ut univoca, simpliciter tamen diversam, quemadmodum aequivoca, cum quibus proinde majorem habent necessitudinem (1).” Et eadem inveniuntur apud Rubio, S. J. (2). Quibus accedit Card. de Aguirre, O. S. B. haec scribens: “Analoga autem: sunt velut medium quoddam inter univoca et pure aequivoca, quoniam par- ticipant ab utroque extremo: ab univocis quidem quod importent veram aliquam convenientiam in re significata per nomen, ab aequivocis autem quod importent diversitatem simpliciter adhuc in illo ipso praedicato seu re per nomen significata (3).” Denique, ne plura consecter, Collegium Rupense, M. D., ait “analoga esse media inter univoca et pure aequivoca, quia nec sunt simpliciter eadem sicut univoca nec simpliciter diversa sicut aequivoca, sed ex utroque extremo Participant, non quidem simpliciter et ex acquo, quia magis ad diversitatem quam ad unitatem accedunt, ita ut ex univocis unitatem aliqualem et secun- dum quid, et ex aequivocis diversitatem participent” (4)- Stat ergo veritas peripatetica definitionis analogorum: ea quorum nomen est idem, sed ratio significata per nomen est simpliciter diversa et secundum quid eadem. wae Induigeat lector, si tam late venationem istam prosequuti simus; quiz enim definitio est principium demonstrationis, oportet cauti esse in defi- nitionibus admittendis, et haec est ratio quare non semel Aristoteles docuit plus laboris requiri, utpote difficilius, bonam invenire definitionem, quam ex inventa proprias passiones demonstrare. __Si tamen ob oculos habere velis totum processum viae deductivae, &T jus schema: iif, Comment. Collegit Conimbricensis in Universam Dialecticam Aristotelis Sto sirites, p. 232. Conimbricac, toon ee sis Rae Gomment. in Universam Aristotelis Dialecticam una cum quaestionibus co fempestate agitari solitis, fol. 79 rect. Valentiae, 1606. soph. 5D Philosophia Rationalis Nov-antiqua sive dipp. selectae in Logicam et Mel Aritistelis, disp. 26, sect. 2, m. x3, p. 342, col. 2, Salmanticae, 167: a (@ Cursus Philosoph. justa miram doctrinam et scholam Angelici Doct. D. Theoret 22,51 UP: 8 dub. 3, 0. 2, p. 430, col. 2. Matriti, 1716. Unde merito SUAREZ aes Gio gn Rae antiquis auctoribus analoga sub aequivocts comprehendi” (Disee. MetsPh~ isp. 32, sect. 2, n. 1, edit. Vives, t. XXVI, p. 320).39 DOCTRINAM ARISTOTELICO-THOMISTICAM ‘slilga ove aciouong ‘agvo v nas nawad famongnboe = wassanyp oupumo (Y| “wapoyyaojano BP mouotos | ad ‘anyysod anyoqoud pon ‘xowan fotan 59 204 9 fapoe pd unpunses 49 vssaaip datsoyduss ‘amotsiayp sjuajo ‘39889 wnojeue wawou Jed ryeOy ifins 9 wamoo] |-1uBts o}e4 oI 49 “wajDq20qND Jad “gayyodau (1!-20 sudionang nos sipaaa0 sybinu (Q sty touo wpb uo 2oy p28 ‘ot ages y9 tad 49 anon {pmb umpunsas 42 wapva 42198 \ oy 99 you nas -as oss9 umnfopeur vowot 129 [ion 55 ous (f BIBOYIUTIS O104 O18 ya ‘wiayoyiv00 | ‘ | yodiayng nas q1po2a0 sy6ou (0 “sngaa ® spj}00 tun anypsoyjor (1 € | pes {mosianp pia wnpuna has 49 apne pnb wnpungds 32869 jestoeue uowo sad eyeagtls oujou um) 19 ‘pnb tunpunoas (q ‘optmjap 40 inh ‘soy and snp jesse wow -suaptooe ad orgurfep 12889 (1) “THA ‘as 39 ‘onbao xa nas aapyonbeo (2 ‘weatjonpat ters sad o7ititf -ap yorpenqwod (@ | einb ‘wow soy pas ‘vsua2sp ‘awony laaysayduuss 49 wapoa dopistydu's sjuijap wopea {32889 wnforeue wowou sad eyroy qe angun pnp |-18js 014 oun} 12 Saanoyduas (8: sx eysenaoa (1 (abs Sz ‘Se she 18 ‘6be "y]) Sr pat sort “ustyg 1 (bret 'S “TD Ex 'TA SN OME TID, ‘THA oun} 79 ‘RADOAIAD ay = SO Layyos ‘wosaaasp | 98 “apna Onno How (Jt meucDs Unpunces Lav snqumjd op 3soj0d Trp wsulom GOPT lanygSt anv “wnwaapra anbunayr muss godionand 0833S wn90a finboe sand y9 wingoaqun 23yU} sa wepaw pond “ANOOIVNY PA nyoasig vp hotlonmrly ‘ormsKoa ¥ | nag “ODOATUN wn ALIN wnd0A nbae = wosaarp onjumo wow (G snnooatna <= 2p XoCoT! ‘wapmon onsumo (f4° P. RAMEREZ Adhue comprobari p. sset venatio haec per comparationem utriusque processus, ut sic melius appareret identitas termini utriusque viae; at supersedemus, ne longius protrahatur articulus iste. Caeterum ipsemet lector, ex elementis datis, facillime poterit per se facere, conferendo simul quae habet S. Thomas (1) et praesertim Cajetanus (2); ibi enim videbis quod, per idem ad diversa consideratum, analogia dicit simili- tudinem et dissimilitudinem, quia, ut docent peripatetici, per idem unum quodque est hoc et a cacteris distinguitur, et eadem est differentia divi- siva generis et constitutiva specici Fr. Jaconus M.* Rasinez, O. P. Salmanticae, in festo Resurrectionis D. N. J. C., die 27 Martii ro21. G) De ente et essentia, cap. 7, edit. de Maria, p. oz; Opusc. I de Universe Hibus, edit. de Maria, t. T, pp. six et 516. (@) De Nominum analogia, cap. 4, edit. cit., pp. 257-258.DE ANALOGIA SECUNDUM DOCTRINAM ARISTOTELICO-THOMISTICAM Rag DIVISIO ANALOGIAE Quamvis Aristoteles mulia et profunda scripserit de Analogia in actu exercito, scilicet de analogis seu analogatis, de Analogia tamen ip- 2 in actu signato specialem tractatum non edidit, sed notiones et divi- siones nonnullas prout se offerebat occassio pluribus in locis sparsit; et inde labor non minimus interpretum et discipulorum ejus ut ¢x iis in- simul collectis theoriam generalem de Analogia traderent ad mentem Philosophi Qua quidem in re progressus paulatim factus est inter peripateticos, omnes tam priores quam posteriores longe superat S. Thomas, ut ex dicendis erit manifestum. * as Ex supra dictis in prima parte scimus quid senserit Aristoteles de Fotione analogiae; superest igitur ut, quae de divisione ejus tradidit, re- primus. Agnoscit ergo expresse Philosophus, praeter analogiam fro” Ape s 7 5. Th dicta est secundum .Rapn yiv03(T ae postmodum a oma di beg 0x je03(1) —quae postmod fantum (2), a Cajetano analogia inaequali bi tatis (3) et a posteriori- us scholasticis analogia physica (4)—— analogiam aliam quae fit secundum S : i it ogica quam im Me tape iV Phosic., IV, 11 CLI, 340, 18) et alibi passim tam in Logica quam QL Sent dist. 10, a. 5, art. 2, ad 1; X Metaph., lect. 12, me 2142 Sf 2085" Did), Df Nominum analogia, cap. t, p. 249-250, et similiter ConrmmntcEnstsy Inst. elect, loc. cit., p. 23. ease! 0 Be 233. eet ‘bros dis: Tea - : Logicae in tres libros ai i. av. gr. Joannes Martinez px Pxapo, Quaest. Logic ros dis Montes, Jib 1g. 5, 8 1, m. 270, Compluti, 1649; Faovtamus Diaz, Logica Re myTtt ber quaestiones et articulos divisa juzta mentem D. Thomas, lib. Vie a- 2 +34, p. 44x, Vallisoleti, 1697, et alii posteriores.196 P. RAMIREZ -Proportionalitatemt, iy by avin tol, corms Te AD unum, mp6 pay xt, obcms he xp a “pov dp (1), et aliam quae fit an uno ws'viz (2) et & vel xf & (3), et finaliter analogiam secundum meto- phoram, avd wsrxpopdy (4), et secundum similitudinem, wi iyv-7z2 (5)- * ee Nunc autem videamus aliquas expositiones peripateticorum. Clemens Alexandrinus scribit: “Homonyma autem sunt quae utuntur eodem nomine, non habent autem -eamdem rationem, ut homo qui est et animal et homo pictus. Ex homony- mis autem alia quidem habent idem nomen e+ fortuna, ut Ajax Locrius et Ajax Salaminus, alia autem ex cogitatione. Et ex his quidem alia per simi- Hitudinem, ut homo et qui est animal et qui pictus; alia autem secundum Proportionem et convenientiam, ut pes Idae (montis) et nostri pedes, prop- terea quod sint inferius; alia autem ex operatione, ut pes navis per quem navis navigat et pes noster per quem movemur. Dicuntur etiam homonyma AB codem et ap idem, ut a medico liber et scalpellum medica et @ medico qui utitur et ad rationem medicam (6).” Accedit Porphyrius. Duplex est, inquit, aequivocorum modus: “alter a fortuna, alter a cogitatione nostra est. Qui vero est & Co -Gitatione nostra in plura dividitur: in aequivocum a similitudine, a a Portione, an uno et AD unum, qui quidem aequivocorum modi omnes sunt. *—Interr. Sed quodnam est aequivocum a fortuna? 7 tio ”—Resp. Ilud est cum forté et sine ulla animadversione sineque tl Rostro consilio res diversae idem nomen consequuntur, verbi causa lesen der Priami et Alexander Philippi filius, qui Macedonum dux fuit. — ‘idem a fortuna esse acquivoca dicuntur. Reliqui omnes modi a cogitar one mostra dependent. Nam cum animal rationale mortale hominens appelt™™ st imaginem hominis intuitus hominem esse dicam, perspicuum sane est ™ Picturam eam non appellare hominem sorte quadam, sed propterea que viventis hominis similitudinem pracsetert. 4 cogitatione igitur nostra A cogite inis hominem quod et hominem viventem et statuam aut imaginem hominis ho vocamus. > fs sacipinm lineae, fonte™ ‘Jiem cum unitatem principium numeri, punctum principinm lineac fe, Th Posts GP, 1, Topic, XV, 1-2 1, 184, 32-34), XVI, 12 GC. 185, 48-40): ofr Thy Ty XIV, 8 (1, 169, 28), Sbid., NUIY, 3° sep) 4B) E_Ehie. Mies, Vin tz Il 5 75 AV Metoph., NI, 18 CI, 250, 34); XI, IV, 5-6 (IL, 602, 27, 35-37 @) I Ethie’ Nic, Vi tz UL sta) ) (QT Ethic. Nic, Vi, 12 (i, 's, 15); IIE Metaph., 1, 1 GT, soo. 147 34; VIM Metaph., 1,3 Ul, $642). (4) IV Metaph., XL, 9 (IT, 525, 13-14); HL Rhetor., Ul, 9 (I. 387) Babet: 827 83 xat xd i xtGera xalcde petagopae apuperrousas Myst” 0b dvdhoroy = 313i wh, axenic gave tn ch wapTAbrha a adem latinus quoque sermo declaret: similitudo, proportio, ab uno ¢t unum. "Similitudo est, ut homo pictus et verus in sola similitudine copulanitt Proportio est quod x7" aohov'ay graeci vocant, ut quo pacto princiBh cor dicimus, ita principium aquae fontem dicamus; proportio enim st 7 militudo nominis videtur adjuncta. 46 uno est, cum dicimus @ Tt ye medicinale ferramentum, medicinalis scientia, medicinalis usus, medic brevis e5- G) Posrnvarus, in Aristotelis Praedicomenta per interrog. ef resP. fere 5 . ; elie Praedic ‘coum Eadem Plicatio, Venctiis apud Hieronymum Scotum, 1546, fol. 2, Per = docet Sturricrus, foc. supra cit.DOCTRINAM ARISTOTELICO-THOMISTICAM 199 praeceptum, ab uno in cuncta descendunt. Ad unum est, ut illa potio salubris est, ille medicus salubris est, ferramentum illud salubre; haec enim cuncta unum, id est, salutem videntur attingere (1).” * ee Hucusque expositor fere ad litteram referunt Magistrum, nihil ex propriis addendo; progressus autem incipit apud arabes Hispaniae. Audiamus Averroém: “Quoniam manifestum est quod hoc nomen ens non est aequivocum, quia de co non esset in una scientia consideratio; neque etiam praedicatur univoce, sicut animal de homine praedicatur et equo, et tamen hoc nomen ens prae- dicatur de multis, ut manifestum est ex inductione, quia primo praedicatur de substantia et secundo de accidente; quare erit analogicum, id est, per at- tributionem, sicut sanum, quod modis diversis sanitati attribuitur, quoniam quoddam dicitur sanum quia est necessarium ad sanitatem conservandam. ut exercitium; aliud vero dicitur sanum, quia sanitatem significat, ut urina et potus; et quoddam ctiam dicitur sanum, quia sanitatem significat, ut urina laudabilis in colore, in substantia ut in contento, in die cretico, ut in nuntio sanitatis; et sanum etiam dicimus corpus mundum a malis humoribus, quia est sanitatis receptivum, quae finis est cui praedicta aftribuuntur, quoniam omnia attributa aut uni et eidem Pint atiribuuntur, ut de sano diximus sa- nitatem conservante; AUT uni et eidem AGENTI, ut medicus, qui non solum dicitur Medicus, quia scientiam medicinae acquirit, ut homo medicus, sed de omni re quae actioni medici et medicinae adjuvat et convenit; aut uni ef ‘idem sunyecro, ut quantitas et qualitas et reliqua accidentis praedica- menta, quae uni substantiae attribuuntur per se. "Cum igitur secundum hos modos diversos ens in eo quod ens de multis Pracdicetur, nec omnes primo et per se de substantia praedicentur, ideo primo st per se hoc nomen ens substantiae attribuitur, et isti modi sunt diversi, ut patet in praedicamentis, quoniam omnes isti substantiae attribuuntur, non quia sit eorum finis, aut agens, sed quia per eam constituuntur, ac ipsorum subjectum est, quia non dicuntur entia, sed dispositiones sunt entis, a multi homines negabant novem praedicamenta esse, asserentes non dari bedinem, sed album, et sic de aliis accidentibus. . : une toe autem secundum quem novem praedicamenta substantiae offrs” eae uur est: quoniam substantia est ens per se existens; et aliud est ens, quia me passio substantiac; et aliud est ens, quia est motus ad substantiom, motus cot neticitur ens, quia est via ad verum ens. Relatio quoque dicitur ens, quia SmilefCMs entis; privatio quoque dicitud ens, quia est entis privatio; of Fr ™——U§T | ¥ EEE ee substantiam ; elementa quoque hoc modo Gicuntur entia, guia ne Unite Substantiae; dicitur etiam ens id quod in substantia existtt, et ¥ iversale est caeteris praedicamentis; negatio quoque et affirmatio dicitur S25; et similiter hoc nomen ens dicitur de primis ef secundis intentionibus —___ ©) Categoriae decem, cap. Opera, edit. Parisiis, 155, t. I, fol. 63, col. 23-200 P. RAMIREZ ac de omnibus rebus Logicae spectantibus. Cum ergo omnes isti modi sint diversi, apparet quod ens dicatur multis modis per attributionem et quod con- sideratio istorum modorum est unius scientiae. Et probatur, quoniam, sicut reperitur una scientia, et est medicina, quae considerat de omnibus rebus sanitati attributis, ita quoque debet reperiri una scientia quae considerat de omnibus atiributis enti; quoniam res, quae pertinent ad unam scientiam, non tantum sunt quarum subjectum est tantum unum genere aut specie, quae di- cuntur univoce; sed quarum esse ATTRIBUITUR uni FINI, aut uni AGENTI, aut uni supyecto, id est, uni MATERIALI principio, ut manifestum est de attri- butis uni sanitati, et, cum talis dispositio sit in entibus qualis est in medicina, manifestum est ergo quod una scientia considerat de ente (1).” Huic doctrinae omnino consentit B. Albertus Magnus (2), a quo ali- qualiter recedit S. Bonaventura, saltem quantum ad modum loquendi, dum scribit : “Est convenientia per unius naturae participationem et per comparatio- ‘nem: prima convenientia facit communitatem univocationis; secunda com- munitatem analogiae sive proportionis. - YEt haec est secundum triplicem differentiam; aut secundum similem comparationem duorum ad duo, ut sicut se habet homo ad animal ita albedo se habet ad colorem; aut secundum dissimilem comparationem duorum od unum, ut animalis et cibi ad sanitatem; vel secundum comparationem duorum ad invicem, utputa cum primum est imitatio vel similitudo alterius; simili- tudo enim non convenit cum consimili in tertio, sed in seipsa (3)-” * we . Sed ad supremum fastigium pertingit Angelicus Doctor, qui diversis locis infra citandis doctrinam Aristotelis exposuit atque complevit, now tamen ex professo tractatum de analogia in actu signato conscripsit- Dividit ergo analogiam in tria membra: secundum esse tantum, secun- dum intentionem tantum, secundum esse et intentionem simul. - Primum membrum indivisum relinquit; alia vero duo subdividity mam analogiam secundum intentionem tantum distribuit in analogiam unius ad alterum et plurium ad unum; analogiam vero secundum inten Honem et secundum esse simul dispescitur in propriam et improprt 2 seu metaphoricam, addens fieri etiam posse inter determinate vel i™ terminate distantia_ . oe aeean, 1, fol. 9° (x) Avennozs, in IV Metaph., cap. 2, edit. Venetiis, 1560. Opera, t- VIF Per totum. 1 Sent ict), IB IV Metophysic., tract. I, cap. 3, edit. Vives, t VI, p. 206-207! dist. 8 A, art. 7. ad 3, t. XXV, p.'229 2 (3) T Sent, dist. x, art. 3, 4. 1, edit. Vives, tT, p. an a.DOCTRINAM ARISTOTELICO-THOMISTICAM 201 Statim vero incipit declinatio cum Scoto, qui trimembrem itidem ana- logiam admittit his verbis “Ponitur autem analogia in voce tripliciter: vel quia significat unam rationem primo, quae existendo diversimode convenit duobus vel pluribus, quae dicuntur analogata, sicut hoc nomen causa et hoc nomen principium et multa alia nomina quae distinguuntur in V Metaph. significant unam ratio- nem primo, tamen illa est in diversis secundum ordinem, Alio modo ponitur analogia in vocibus, quia unum significatur per prius per vocem et reliquum Per posterius, cujus causa ponitur; quia significare sequitur intelligere; quod igitur per prius intelligitur alio, si significetur per eamdem vocem per quam ¢t illud aliud, per prius significabitur. Tertio modo; quia vox uni imponitur broprie, et propter aliquam similitudinem ad illud cui primo imponitur, tran- sfertur vox ad significandum aliud, sicut est in secundo modo aequivocatio- nis, ubi etiam est quodammodo ordo in significando; quia numquam vox transfertur ad significandum aliquid nisi supponatur ipsam impositam esse ad significandum aliquid proprie, et hoc secundum significat solum propter aliquam similitudinem ejus ad illud cui primo imponitur (1).” 7 Addit autem postea tertium modum esse probatissimum (2), ex quo sequi videtur analogiam propriissime in metaphora reperiri, juxta Scotum (3). Nec mirum, si declinatio haec nominalismo debeatur; nam, deficien- te Metaphysica, necesse est et analogas notiones de medio pellere. At surrexit tandem Cajetanus, specialem tractatum aristotelico-thomisticum scribens, de Nominum Analogia. Sic enim incipit ipse: “Invitatus, et ab ipsius rei obscuritate, et a nostri aevi flebili profundarum litterarum pe- nuria, de Nominum analogia in his vacationibus tractatum edere inten- do. Est siquidem ejus notitia adeo necessaria ut sine illa non possit Me- fphysicam quispiam discere, et multi in aliis scientiis ex ejus ignorantia “trores procedant. Quod si ullo usquam tempore accidit, hac aetate id evenire clara luce videmus, dum analogiam, vel indisjunctionis, vel or- dinis, vel conceptus praecisi unitate, cum inaequali participatione cons- Btaunt (4). Ex dicendis namque patebit, opiniones hujusmodi a verita~ * quae ultro se offerebat, per abrupta deviasse” (5). Cajetanum pos- ee sel Suber Praedicamenta n. 4, edit. Vives, t. I, p. 446. Huic Scoti divi. Sot stints “est” quae traditur a CHovtxr in Dictionnaire de “‘Théologie catholique, Sratogie, t. 1, col. 1143-1146. (2) Ibid, 'n. 6, p. 447. potas git. ideo etiam Ye omni vera analogia alionid metaphorac inve debet, ut De 78 an ect Suarezius (Dispp. Metaph., disp. 2, sect. 2, n. 24 (edit. Vives, t XXV- attributor - 28, sect. 3, n. 11 (edit. cit, t. XXVI, p. 16 b), lieet admittat deinde wetonem sine metaphora (loc. cit, disp. 28, sect. 3, 8. 14, P- 17 b). Hoc autem (4) pashenditur a Porphyrio supra citato. oe . voctins, AUEE enim non esset nisi analogia imacqualitatis, quae simpliciter est sni Ban Su; St hoc affirmabant Scotistae, quibus postea adhaescrunt suareziani, si nom ver La Gats™ Fe (Cfr. Syilabum Suarezianum oppositum syllabo thomistico, th. 4 apud ("Ee Tomasra, mayo-junio 1917 et apud Der Katholik, 1918, 0. 6, Pp. at). De Newinum enalogia, cap. 1, D. 249- 12202 bP. RAMIREZ tea seauuti sunt thomistae (1) et alii, donec saeculo xvr1 et sequentibus. scholastici paulatim amittentes plus minus verum spiritum peripateti- cum, cum vera metaphysica sepelicrunt et analogiam, quae sepulta ja- cuit fere usque in hodiernum diem. Mitto nonnullos scholasticos (2) temporis Renascentiae, ut ajunt, qui, seposita uberiori explicatione thomistica, antiquorum divisionem resti- tuere conati sunt; sed novam tendentiam inducere non valuerunt. At haec dicta sufficiant pro expositione historica divisionis analo- giae. Integros autem textus —etsi nonnunquam nimis extensos— afferre voluimus, ut ipsemet lector propriis oculis veritatem cernere posset, et ne sinistre interpretetur quae postmodum dicturi sumus. * we Superest ergo ut objective et simpliciter rem cosideremus secun- dum principia generalia philosophiae peripateticae. = Quia’ igitur divisio respondere debet divisibili sicut actus potentiee —est enim divisio actus proprius divisibilis in quantum hujusmodi— ¢* ) Quiet summia taudibus extulerunt tractarum illum: sic vo ts 8 TPS arensr (In I contra Gent. cap. 34, edit. Sestilli, Romae, 1897 et sas» t Te Pr ooo appellatur “ingeniosissimum opus”, ab Amauso “insigne et omnibus mumeris, &S) Istam opusculum” (in PT Metoph, ar 2, art. 3, Salmanticae, 16310 t TP. 4007) Joanne aS. Toma (Cars. Phil, Log, U1, P. a. 43, art. 3, edit. Vives, & TP SGifficaltates de analogia, quae satis, metaphysicac sunt, ita copiose ¢t supklor © Cajetano disputatac sunt in opuse. de Nominum Analogia, ut nobis locum Boe Yiquerit quidquam aliud excogitandi”. in Unis (@) Vi gr, Toarrus, qui hance tradit divisionem (Comment. in Unive! Legicam, fol. “44-45, edit. Venetiis, 1590): D a casu vel fortuna. sam Arist. seacum{ 2} 2 emeris Acasivocum.. a consitio pure acauivoeumf 3 3 pr | Pele) a, forma: TI) a consilio a) a similitudine)) gp actione- Bae 2) a constio anatosum tgp a canes nf Bes an em) = mara 1) 2 proportionalite. Pariter Mas (Comment. in Porph. et in Universam Arist. Dialect $92, DP. $10): Valentiae, 1D) a casa. «) propter memoriam. | 3 Broptcr soem 11) a consilio... | 7) propter analogiam. 3) 4 uno. s) unum. ee Commanicenses quoque add: visions logorum in analoga cssentiais eeridentalia, quocd naturom rr Conk bricae, 1607, p. 238). Heneran-|DOCTRINAM ARISTOTELICO-THOMISTICAM 203 natura ipsa analogiae divisio ejus sumenda erit. Constat autem, ex su- pra dictis, analogiae notionem duplicem formalitatem seu adspectum in- duere: formalitatem scilicet mathematico-metaphysicam, secundum di- rectionem viae inductivae, et formalitatem logico-metaphysicam, secun- dum directionem viae deductivae. Sicut ergo venatio completa et perfec- ta exigebat ex parte nostri processum per utramque viam, ita et divisio ejus perfecta et completa requirit considerationem utriusque adspectus; et inde enascitur consequenter duplex caput divisionis analogiae singil- latim exponendum, et sicut ibi utraque notio conveniebat ita et hic utraque divisio coincidere debet. §I Divisio ANALOGIAE secuNDUM FORMALITATEM mathematico- metaphysicam. Constat ex termino viae inductivae quod anclogie nihil est aliud quam broportio transcendentaliter sumpta. Ergo divisio analogiae debet esse divisio proportionis sic intellectae (x). Jam autem, divisio proportioni metaphysicae debet esse et ipsa proportionalis seu analoga ad divisio- nem proportionis mathematicae, cum et talis proportio sit analoga ad broportionem illam. Oportet igitur divisionem hane praesupponere divi- sionem illam proportionis praedicamentalis, ut ex ea per abstractionem analogam inferatur divisio proportionis tranScendentalis, et sic verifi- cetur profundissimum effatum illud magni Cajetani dicentis: “meta- physicales processus utuntur una ratione simpliciter (scilicet univoca) in principio inquisitionis, sed in termino utuntur ratione una non sim- Pliciter, sed secundum analogiam” (2); quia talis est processus rationis Tostrae ut terminus @ quo sit physicus vel mathematicus (anivocus), sed terminus ad quem sit metaphysicus (analogus, transcendentalis). * ** oo. Quamvis autem proportiones mathematicae in infinitum muttiplicari ueant, ad rem tamen nostram quod attinet, ut ¢x illa metaphysice su- — () Ta, tt toe. eit 1789, t. @) a? attendendo ad proportionem, dividunt Joannes Martinez px Pravo (op. Hm. 9) et Rosmxri (Summa Philosoph., Logic, @ %, art 1, edit. Matriti, +P. 323). Comment. in I, q. 13, art. 5, m. 10. “Sic, addit profunde FrRRARrEnsis, oot as ommiied Bieeae atiSaats, lac plaple’ GP Sialeete it ioas Bey ce renee Ham'ur Nam hoc nomen, sapientia, primo attributum est ad significandum sopten cae Dtmanam absolute, sicut et primo absolute cognita est. Deinde comnito Specs tam, “Tum "pti divina exemplatam, impositum est ad signiticandum ivinam sapien apientiee cme _impositum lad significandum sapientiam humanam in ordine i pg a ee rae ed Contra Ge im ct proportionale; et simile est de aliis divinis nominibus”. (7m 7, ra Gent.. cap. 34, p. 225).204 P. RAMIREZ matur divisio altera proportional: » ad sequentes reduci possunt: pro- portionum alia est simplex et alia composita, quae iterum duplex est: conjuncta, ovveyys, et disjuncta, %gprpiv, (1) seu continua et discreta. Item, alia et crdinata et alia permutata; alia arithmetica, ap Oy et alia geometrica, yenuswxi, (2): alia determinata seu finita, wo:pivos, eucspys, et alia indeterminata seu infinita, dmprspivns, asdppepos (3)+ quae ab aliis vocantur etiam rationabilis et irrationabilis (4). Audi explicationem S. Thomae: “Primus modus relationum, qui est secundum numerum, distinguitur hoc modo: quia vel est secundum comparationem numeri ad numerum, vel nume- ri ad unum (5). Et secundum comparationem ad utrumque dupliciter: quia vel est secundum comparationem numeri indeterminate ad numerum, aut ad unum determinate” (6). 2 “Proportio est habitudo unrus quantitatis ad alteram, sicut sex ad tria se hhabent in proportione dupla. Proportionalitas vero est collatio DUARUM pro- portionum. Quae, si sit disjuncta, habet quatuor terminos, ut hic: sicut se habent quatuor ad duo, ita sex ad tria. Patet autem quod in proportione @uo termini se habent ut antecedentia, duo vero ut consequentia, ut hic sicut se habent quatuor ad duo, ita se habent sex ad tria; sex et quatuor sunt antecedentia, tria vero et duo sunt consequentia. Permutata ¢rgo pro Portio est quando antecedentia invicem conferuntur, et consequentia simi Hter; ut si dicam: sicut se habent quatuor ad duo, ita se habent sex ™ tria; ergo sicut se habent quatuor ad sex, ita se habent duo ad tria. 7): _ “Omnis proportionalitas ad minus consistit in quatuor; est enim duples Proportionalitas: una quidem disjuncta et alia continua. Disjuncta quite Proportionalitas est aequalitas duarum proportionum non convenientims aliquo termino. Cum ergo ommis proportio sit inter duo, manifestum est (he Proportionalitas disjuncta in quatuor terminis consistit, ut si dicam: 5i© (2) V Ethic. Nic, TIT, 9 CI, 5s, 42-43)- GV Bthie. Niel WY, 29 $6, 62); TV, 3 Ml, 56, 29°30)- (3) IV Metaph., XV, 2-3 CI, 526, 40-48)- 4 1, fol. 72, col (oS: Avsusminus, de Musica, lib. T, cap. 9. Opera, edit. city, t 1 fot 7 3 in fine; Tuomas Bapuanpinus, cujus hace verba referimus: “Proportia ore Ty fommuniter dicta vel proprie; est’ accepta communiter in omnibus quae settm to jnaquale, majus vel minus acu etiam simile vel dissimile, magis ct minus Oo P et ideo in quibusqumque potest aliqua comparatio haberi, in ets ast Butiy ig inventa, quac sic poterit definiri: proportio est duorum comparatorum <% TOT eg quo comparantur unius ad alterum habitudo. Proportio autem, quae proprie OS Jy, ta, im solis quantitatibus reperitur, quae definitur hoc modo: proportio #t quentitatum ejusdem generis umius ad alteram habitudo, et haec est duper’. i Somalis seu commensurabilis vel determinate et incommensurabilis vel Seder” pars Cract. proportionum, Venetiis mandato et sumptibus heredum oct. Scoti, : peima, cap. 1, fol. 10, col. 2-3). bee (a) xa'hzee! Bs xpi ‘Oudy xai xpic é&v dicit Amzaroraius, IV Metaph, ie apr bp meas ga et V Polite tect2, V Metoph., ect. 17, m. 1006; Cir. etiam ibid., m. r0x6-1022 ot ©) 1 Post. lect. 12, 2. BDOCTRINAM ARISTOTELICO-THOMISTICAM 205 habent sex ad tria, ita se habent decem ad quinque; utrobique enim est dupla proportio. In hac igitur continua proportionalitate sunt quodammodo quatuor termini, in quantum scilicet utimur uno termino ut duobus, unum terminum bis dicendo, scilicet in utraque proportione, ut si dicam: quae est proportio A ad B, id est, octo ad quatuor, eadem est proportio B ad C, id est, quatuor ad duo; utrobique enim est dupla. Sic ergo B dicitur bis: unde quamvis B sit unwm subjecto, quia tamen accipitur ut duo, erunt quatuor proportionata... »Sicut proportionalitas ita et justum ad minus in quatuor invenitur, in quibus attenditur eadem proportio, quia scilicet secundum eamdem propor- tionem dividuntur res guae distribuuntur et personae quibus distribuuntur. Sit ergo A unus terminus, puta duae librae, B autem sit una libra; C autem sit una persona, puta Socrates, qui duobus dicbus laboravit, D autem sit Plato, qui uno die laboravit. Sicut ergo se habet A ad B, ita se habet C ad D; quia utrobique invenitur dupla proportio; ergo permutatim, sicut se habet A ad C, ita Bad D. Quaecumque autem sunt ad invicem proportionalia et permutatim proportionalia sunt (1), sicut patet in praedicto exemplo: sicut se habent decem ad quinque ita octo ad quatuor ; ergo commutatim, sicut se hhabent decem ad octo. ita se habent quinque ad quatuor, utrobique enim est sexquiquarta proportio. Sic ergo et permutatim erit verum dicere quod sicut se habet A ad C, id est, duae librae ad eum qui duobus diebus laboravit, ita B ad D, id est, una libra ad eum qui uno die laboravit. . Etiam est in talibus considerandum quod in his quae sic sunt proportio- nalia, quod quae est proportio unius ad alferum, eadem est proportio tofiies ed totum; puta, si quae est proportio decem ad octo, eadem est Proportio quinque ad quatuor, sequitur ulterius quod quae est proportio decem ad octo et quinque ad quatuor eadem est proportio decem et guingue simul samptorum quae sunt quindecim, ad octo et quatuor simul accepta quae sunt duodecim, quia hic etiam est sexquiquarta proportio, Et unde? Quia quindecim cone tnet duodecim et quartam ejus partem scilicet ternarium. In proposito se~ quitur quod sicut ce habet ista res ad istam personam, ita etiam se habet totum ad totum, id est, utraque res simul accepta ad utramque personam simul acceptam, et hoc est quod distributio conjungit. Patet ergo quod conjuncti¢ Acum C, id est, rei duplae cum persona duplo digniore, et B cum D. i est, dimidii cum dimidio, est justum distributivum, et tale justum est me~ ium. Injustum autem est practer hanc proportionalitatem; proportionale enim est medium inter excessum et defectum, quia proportionalitas est @r- Qualitas Proportion: ——_ ‘ utem si fiat (1) Loquendo de proportione proprie dicta seu mathematica, nom ane aa WTR de proportions metaphysica, ut docet S. Tuomas, De Verity 9 27. S97 scrapie, 32 art. 8, ad 7 et IIL Sent., dist. 34, a. 2, art. 3, dla. x. ad ty Mie Se eu {repertio autem commutata mon tenet in omnibus, sed im mameris ct mogmitates teu". Alibi autem docet qualiter in hac proportione sit arsuendum: “Prope eng mmutata, inquit, sic est utendum: sicut se habet primum ad secundsm. = Traut se abet tertium ad quartum; ergo commutatim; sicut ee habet primal, Di » ita secundum ad quartum, id est, tria ad sex”. (Quodlib. 1, G. FO, art 2206 P. RAMIREZ *Praedicta proportionalitas, quae attenditur secundum aequalitatem pro- Portionis, a mathematicis vocatur geometrica, in qua scilicet accidit quod ita se habet totum ad totum, sicut altera partium ad aliam (1); non autem hoc accidit in proportionalitate arithmetica... “Ista proportionalitas, quae attenditur in justitia distributiva non potest esse continua, quia ex una parte sunt res et ex alia parte sunt personac, et ita non potest accipi aliquid quasi terminus communis, quae sit persona cui datur et res quae datur (2). Justum quod consistit in commutationibus in aliquo quidem convenit cum Justo distributivo, quod scilicet justum est aequale et injustum inacquale; sed in hoc differunt quod aequale in justitia commutativa non attenditur secun- dum proportionalitatem illam scilicet geometricam, quae attendebatur in distributivo justo; sed magis secundum arithmeticam, quae scilicet attenditur secundum aequalitatem quantitatis, et non secundum aequalitatem propor- fionis, sicut geometrica, Sex enim secundum arithmeticam proportionem jaedium est inter octo et quatuor, exceditur enim ab uno et excedit alterum in duobus; sed non est proportio eadem utrobique, nam sex se habent ad quatuor in sexquialtera proportione, octo vero ad sex in sexquitertia. E con- ‘rario vero secundum geometricam proportionalitatem medium exceditur et excedit secundum eamdem proportionem, sed non secundum eamdem quan- fitatem; sic enim sex est medium inter novem et quatuor; utrobique enim invenitur sexquialtera proportio, sed non eadem quantitas; novem enim ex- sedunt sex in tribus, sex vero quatuor in duobus... (3).” Audiantur etiam pauca verba B. Alberti Magn: “Proportionum autem, inquit, quaedam est conjuncta ct quaedam dis« juncta. Conjuncta autem dicitur quae medio uno termino bis utitur, sicut pun- tum continuans in linea bis idem est in duplici ratione sumptum, scilicet finis et Frncipii; sicut si dicam: sicut se habent duo ad quatuor, ita quatuor ad ee Medius enim terminus idem est in duplici ratione; quatuor enim quod roti medius terminus tnus et idem in subjecto acceptus, ad duo est in ratione eaio ane text? im Fatione subdupli. Disjuncta autem proportio est quae a medi Genes ine copulatur, sicut si dicam: sicut se habent duo ad quatuor, itt @uinque ad decem; nullo enim uno termino medio, qui ad primum et quar tum referatur, copulatur. i Adhuc, est proportio ordinata, et est proportio permutata. Proportic ordinata est quae sine permutatione partium ordinata similitudine unius # terum attenditur, sicut si dicam: sicut tria ad quinque, ita sex ad eee Fermutata autem proportio est quac est in ordine proportionis partium per- utatione, sicut si dicam: sicut similis proportio est primi ad secu ad tertii ad quartum, ita similis proportio est primi ad tertium et secundi 7 —___ SP gait LEME a. 61, art. 1-2; a._63, art. 15 TT Senta, dist. 27, 4 1 att 5 ica, 1557 poaag 7% A Justisia et Jure, lib. TTT, q. 5, art. 2, concl. 2%, Salmant G@) V Ethic, tect. 5. () Mid,, lect. 65°Cfr. etiam lect. 4 in fine et leet. 7 et V Polit, lect. t acDOCTRINAM ARISTOTELICO-THOMISTICAM 207 quartum et totius constituti ex primo et secundo ad totum constitutum ex tertio et quarto” (1). * _ Exinde ergo analogice assurgere possumus ad divisionem proportio- nis transcendentalis vel metaphysicae, quac, ut patet, om ertt simpli citer eadem cum illa, sed solum proportionaliter, et quidem ad propor- tionem geometricam potius quam ad arithmeticam (2). Sic igitur proportio transcendentalis potest esse aut simplex aut composita; erit simplex, si terminus ad quem comparationis est nus tantum; composita vero, si plures. Proportione vero vel analogia, dicit S. Thomas, sunt unum quaecuman® in hoe sonveniunt, quod hoe se habet ad illud sicut aliud ad aliud. Et hoc quidem potest accipi duobus modis: vel in co quod oliqua duo habent diver- sas habitudines ad anus, sicut saraticwm de urina dictum habitudinem signi ficat signi sanitatis, de medicina vero quia significat habitudinem cause? respectu ejusdem, vel in co quod est eadem proportio duorim ad diversa, Scut tranquillitas ad mare et serenitas ad aérem; tranquillitas enim est quies maris et serenitas (quies) aéris (3)-” Lon Idipsum tenet S. Bonaventura, juxta quem analogia “dicit habitudinem duorum ad duo, ut in nauta et ductore (4), vel unius ad union, ut exemplaris ad exemplatum” (5). 2) Siwprex autem dupliciter subdividi potest: materialiter, ex pat- te termini a quo proportionis, qui est vel mms vel multiplex, et sic divi- ditur in proportionem wnius ad unum et plurinm ad unum; formaliter vero ex parte ipsiusmet relationis proportionis, et tunc erit el pera, si distantia vel dissimilitudo inter illos terminos est determinata sev! fi- nita, vel mixta, si distantia illa est indeterminata seu non finita quali- tercumque, scilicet vel secundum quid vel simpliciter- Ad rem iterum S. Thomas: G) V Ethie., tract. 1 ic., tract. IT, cap. 5, t. VTL ps 346 > . . teal, Attenditur enim potius similitudo vel aequalitas profor Comm quam equa tas quantiatum, Leon guia sicut Justitia. distributiva, ita etiam et propor Toe metrica seu proportionalitas —quac est ¢jus medium—— analogice sumpta, est Pro“ Pria scientiarum superiorum: unde sicut superior injuste distribuendo committit pec~ satu acceptionis. personarum, ita et motaphgsicus, qui mon, Aontt aa dignitatem tniuseujusque ssauc inferiorum scientiam, peccatum acceprionts Mientiorum committt, ut est, apud scriptores declivioris scholasticae. . «a, Bo, Veletapheg tect Bm. S70. Exemplunn oat Amtarorruts in 1 Topic ) 180, 36) et XVI, r2 (I, 48-49)- 0 2 esau. gern tat, AU teem (IT Rhetor, XX, 4 (1, 370, 17-22) sacpe repetitum (Cis. S. omc, De Vert % 25 art. 7, ad 9); ejus autem analogia ita explicatur a B. Avenir’ Macno (V Ethic., tract! Thy Ginn gs Wit, pe sag a) sical. ag abet FEROS oo eed arte TELE civitatia ‘ad civitatem, in hoe seilicet quod sterque corum 72" sorte, () I Sen XV, 2 dist. 3, part. x, a. 2, ad 3, edit. cit., t. I, p- 68 B)-208 P. RAMIREZ “Quod quidem (scilicet analogice pracdicari) dupliciter contingit in nominibus: vel quia multa habent proportionem ad unwm, sicut sanum dicitur de medicina et urina, in quantum utrumque habet ordinem et proportionem ad sanitatem animalis, cujus hoc quidem signum est, illud vero causa; vel ex eo quod unum habet proportionem ad alterum, sicut sanum dicitur de medicina et animali, in quantum medicina est causa sanitatis quac est in animali (1).” Voco autem primum membrum subdivisionis formalis proportionem Puram, quia simul adsunt duo elementa proportionis stricte dictae, sci- licet habitudinem inter duos terminos et distantiam finitam; mixtam vero appello membrum alterum, propterea quod unum ex illis elementis videlicet distantia determinata, deest, et sic quodammodo accedit ad Proportionem compositam, aliquid participans de ipsa; unde effatum Peripateticorum: infiniti ad finitum et finiti ad infinitum nulla est Proportio (stricte dicta seu pura), <é drewpov xpis td xexepaspivoy bv obDev! Mire issiv (2). Subdivisionem vero proportionis mixtae una cum ejus terminologia, sine dubio S. Thomas desumpsit ex Aristotele in V Metaphysic. supra cit. modo proportionali (3). Terminos autem illos egregic exponit his verbis: “Cognitio intellectiva in nobis sumit principium a phantasia et sensu, quae ultra continuum se non extendit; et inde est quod ex his quae in conti- £2. Le a 13, art. 5. “Seilicet, ut adnotat Cayeranus in h. 1, 9. 13, quia vel est fatione proportionis aliquorum infer se, et haec vocatur unius ad alterum; vel ratio, 3E Provortionis aliquorum, non inter se, sed ad tertium, et haec vocatur duorum 0 fertium vel_multorum ad unum”, Cit. 1 Contra Gent, cap. 34, snit.; De Pol, & 7 art. 23 I Sent., dist. 35, q. 1, art. 4 in fine corp. et ibid. Prolog., a 1, art 2, ad 7 (2) I de Coelo, Vit, 9 (I, 377, 5-6). Cir. ibid., VI, 9 CL 375, 30-31). tee (3) Proprie enim loquendo Angelicus Doctor non” admi proportioners, = ¢t ereaturam (infinitum ct finitum, ut ex Aristotele etiam audivinmas), set Rorertionalitatem, quia scilicet “finiti ad infinitum quamvis non possit esse Prope Bo Proprie accepta, tamen potest esse proportionalitas, quae est duarum Propo Jan, Similitudo; dicimus enim quatuor esse proportionata duobus, quia sunt. som depla; sex vero esse quatuor proportionabilia, quia sicut se habent sex ad tria ita que twor ad duo. Similiter finitum et infinitum, quamvis non possint csse rroportionars: Fanunt famen esse proportionabilia, quia sicut infinitum est aequale infinite, & Saitam finite; et per hunc modum est similitudo inter ereaturam et Deum, ave © ‘St St abet Deus ad ca quae ei competunt, ita creatura ad sua propria.” (De Vere Sa Ont, 7: ad 9). Et ratio est, quia proportionalitas abstrahit a distantia, of 2” Rrritter invenitur in parum vet multum distantibus, ut idem S. Thomas docet 20; bens: “similitudo quae attenditur ex co quod aliqua duo participant unum vel ex © reg cm, Mabet aptitudinem determinatam ad aliud, ex qua scilicet ex uno, it semprehendi possit per intellectum, daninal 2 5 est secundum convenenti: ae talis e iDOCTRINAM ARISTOTELICO-THOMISTICAM 209 uo inveniuntur, transsumimus nomina ad omnia quae capimus intellectu; sictt patet in nomine distantiae, quae primo invenitur in loco, et exinde transsumitur ad quamcumque formarum differentiam. Propter quod omnia contraria, in quocumque sint genere, dicuntur esse maxime distantia, licet distantia primo inveniatur in «bi, ut Philosophus dicit in X Metaphysie (1).” Et alibi: “Dicuntur tamen res distare a Deo per dissimilitudinem naturae vel gratiae, sicut et ipse est super omnia per excellentiam suae naturae (2).” Et quia infinitum dividitur in secundum quid et simpliciter, prop- terea proportio haec inter extrema infinite distantia divisionem illam suscipere debet. Sic inter Deum et creaturam datur distantia simpliciter infinita, non autem inter creaturam et creaturam, sed solum secundum quid. 8) MPOSITA vero, quae proprio nomine dicitur proportionalitas, potest esse aut propria aut impropria seu metaphorica, Proportionales utriusque proportionis sumuntur in significatione pro- pria ex utraque parte vel ex alterutra tantum. Sic, v. gr. hoc nomen pulchritudo sumitur proprie in pulchritudine physica et in pulchritudine Spirituali vel morali; “sicut enim in corpore pulchritudo dicitur ex de- bita proportione membrorum in convenienti claritate vel colore, ita in actibus humanis dicitur pulchritudo ex debita proportione verborum vel factorum in quibus lumen rationis resplendet” (3). E contra hoc nomen risus non dicitur proprie nisi de risu hominis; nam de risu pratt vel fortunae dicitur per translationent. . : _ Significatio autem propria idem est ac significatio primaria, prin- cipalis, essentialis (ratio enim quam significat nomen est definitio), et Propterea sumitur secundum fofalitatem naturae rei significatac, quia essentia, sicut et species, sumitur secundum totum; significatio vero metaphorica vel translata idem est ac secundaria, accidentalis et s¢- cundum quid, et idcirco sumitur secundum partem rei significatae, sci- licet secundum aliquam proprictatem specificam vel individualem ejus. Semper tamen requiritur aliqua similitudo, quia secus nec analogia re- Periretur (4). Unde et Tullius: “‘translata (metaphorica) eo dico. ut sae- —— prout termini oy De Pot., q. 10, art. 1. 2) 1, g. 8, art. 1, ad 3. Cfr. Cayeranum in bh. 1. n. 16-17 S) Comment. in'r Com, ap, X0y lect. 2, edit. Marietth 7912+ B. 347 8 Imo et S. Doctor post ArtstoreLem (III Rhetor. supra © non semel pro~ Gixeve usurpat hace verhe “similitudinarie” et “metaphorice”- ‘ur videre est in hee “aliqued nomen “potest cee communicabile dupliciter: wimo modo, propric® ao jo ter similitudinem. Proprie quidem communicabile est quod secundum totam st Zificationem nominis est communicabile multis; per similitudiness Meet communi sabile est quod est commenicabile secundum aliquid corum quae inclwduilis of. moo minis significatione. Hoc enim nomen, Lea. proprie communicatur omaIoe! AN comet Byenitur natura quam significat hoc nomen, eo; P61 ot fitudinem ve Giecenicabile est illis qui participant quid leoninum, ut pute audaciam vel fortitu Si auilonetaphoric sy ievacre cicnicas al Wat ost act to) tee) Deters ncaa ag210 P. RAMIREZ pe jam, quae per similitudinem ab alia re aut suavitatis aut inopiae cau. sa transferuntur” (1), ut cum dicimus “‘gemmare vites, sitire agros, lactas esse segetes, luxuriosa frumenta” (2); ita tamen ut similitudo non a nimis longe sumatur, docente S. Thoma: “in his autem quae translative dicuntur, non accipitur metaphora secundum quamcumque similitudinem, sed secundum conyenientiam in illo quod est de propric ratione rei cujus nomen transfertur; sicut nomen leonis in Deo non transfertur propter convenientiam quae est in sensibilitate (hoc enim est commune leoni et cacteris animalibus), sed propter convenientiam in aliqua proprictate leonis” (3), puta in fortitudine, ct “sic nomen leo- nis dictum de Deo nihil aliud significat quam quod Deus similiter se habet, ut fortiter operetur in suis operibus, sicut leo in suis” (4). Quo fit ut analogia dari non possit ubi termini utrinque metaphorice sumun- tur; cum enim analogia secundum metaphoram participare debeat ali- quid de analogia propria, termini proportionales, saltem ex una parte. sumi debent in primaria significatione. Divisio haec iterum conceptis verbis traditur ab Aquinate: “hoc, inquit (id est secundum proportionalitatem dici), dupliciter contin- git: quandoque cnim illud nomen importat aliquid ex principali signifi- catione in quo non potest attendi convenientia etiam modo praedicto, sicut est in omnibus quae symbolice de Deo dicuntur, ut cum dicitur Leo vel Sol vel hujusmodi, quia in horum definitione cadit materia; quando- que vero nomen quod de Deo et creatura dicitur nihil importat ex prince pali significato secundum quod non possit attendi praedictus convenien” tiae modus inter creaturam et Deum, sicut sunt ommia in quorum defini: tione non clauditur defectus, nec dependent a materia secundum esse, ens, bonum et alia hujusmodi (5).” ut Utrobique autem potest rursus esse duplex: mixta vel secundum quid, si inter diversas proportiones detur finita distantia; et para vel simpliciter, si distantia iia sit infinita categorematice vel syncategor?” matice. Sic v. gr., proprie loquendo, “sicut se habet una pars animae sensitivae ad unam partem corporis sensitivi, sic se habet totus sensus (seu tote anima sensitiva) ad totum corpus sensitivum in quantum [1 sed solum se- Reemmificans aliquod individuum est communicabile multis proprie,. sed SOE nae cundum simititudin. sicut ali ic i hitles, c em, sicut aliquis metaphorice potest dici Achilles, bet aliquid de proprietatibus Achillis, schicet fortitudinem” (ibid. (2 Qrat., cap. 27, n. 92, edit. Parasiis, 1768, t. I, p- 478. pe yg eid, AP 24, . 8, p. 474, Similia etiam ‘docet S. ‘metaphora, hoc est, de re propria ad rem non propriam verbi gramslatio”, ut cum dicimus: “fluctuare segetes, gemmare vites, floi tem, niveam canitiem” (Contra lacium, . EO, era, edit. cit., ool 4 inte), (Cont: mend +, CAD. » OP! (3) De Verit., a. 7, art. 2. G@) 1, a. 13, art 6. (s) De Verit., q. 2, art. 11. . rida juvento- Coty rol. 3DOCTRINAM ARISTOTELICO-THOMISTICAM 2rr jusmodi” (1) (distantia finita vel determinata). Pariter “‘sicut manifes- tatio corporalis visionis fit per lumen corporale, ita etiam manifestatio visionis inéellectualis fit per lumen intellectuale” (2) (distantia indefi- nita seu infinita syncafegorematice); et sicut manifestatio visionis in- tellectualis naturalis fit per lumen naturale, ita manifestatio visionis intellectualis supernaturalis fit per lumen intellectuale supernaturale (distantia infinita categorematice vel simpliciter), et “sicut gratia su- peradditur naturae, ita gloria gratiae” (3). Similiter et mctaphorice, v. gr., sicut se habet caput ad reliquum corpus, ita se habet vir ad mulierem totamque familiam, superior ad communitatem, rex ad regnum et Christus ad Ecclesiam: unde et me- taphorice vir dicitur caput mulieris; superior, communitatis; rex, re- gni; et Christus, Ecclesiac. Eodem modo, sicut morbus consistit in qua- dam deordinatione corporis, ita peccatum consistit in quadam deordina- tione animac; unde peccatum est quasi quidamt morbus animae; et sicut curatio se habet ad morbum corporis, ita venia se habet ad morbum animae (peceatum). “Sicut ergo sunt quidam morbi curabiles, quidam incurabiles, qui dicuntur mortales; ita sunt quaedam peccata (morbi animae) quasi curabilia, quae dicuntur venialia, et quaedam, quantum est de se, incurabilia (licet a Deo curari possint), quae dicuntur mor talia” (4). () IL de anima, leet. @ WAL a. 373, art. 2 3) De Perit, a. 12, art. §, ad 4. . oo @ De Male! ao parts 12'S Tomas, ipse baud obscure tradidit hang, divigee esa ee erates cicero (eye verte ice Dicendui |.anod)(aechonmen chee ccs for Species sins Ba. oog, lie Ba ce noun weet, ean logiam, “quod mil est aliad dicta quam secundum proportionem. | Convenistts enalopice communiicn, Bet enim quacdam convenientia inter ipsa quorum cst. ad it, Gem frovortio, co quod habent determinatam distention: Pe alam eee eee cow, scat binaries cum anitate eo quod est ejus duplum; convenientia | stu) GQendodue attenditur inter quae mon sit proportio, sed maxis similitge duarum od iavicem proportionum, sicut senarius convenit cum quaternario x hoe quod sicut senarius eat’ duplam ternarii ita quaternarius binarii. Prima ergo convenisnls oot Proportionis, secunda autem proportionalitatis; unde et secundum modum Prme cit! Tesientiac invenimus aliquid anslogice dictum de duobws quorum ner Bd alterum ho- Bitudinem habet, sicut ens dicitur de substantia et accidents 6% habitadine ava. fantia et accidens habent, pany Aleta de (ec tae ae Gaimnliver eOeednun ne a Hiquam habitudinem ad eanitarces animalis, Quandoque vero dicitur aliquid analogics sundo modo convenientioe, sicut momen visus dicitur de visu corporali et ingelicciu. © quod sicut momen visus ext io oculo, ita intellectus est in mente. Quis, ergo in bis Sue Primo modo analogies dicuntur oportet esse aliquam determinatan habitudiner! Niet © Guibus est aliquid per analogiam commune, impossibile est aliquid per bane aauls aBalogiae dici de Deo et creatura, quia nulla creatura habet talem habit ee dee Per Wam possit divina perfectio Geterminari. Sed in alio modo analogise mus determinata habitudo attenditur inter ea quibus est aliquid per soatera, £°Ge Deo Sf ldeo sccundum illum modum nihil prohibet aliqued momen aralogie @0t ie Dee creatura. Sed tamen hoc duphiciter contingit: quandoque enim illud nomen edit. Lovanii, 1901, P. 79.212 P. RAMIREZ Notandum est autem quod distinctio illa proportionalitatis in puram ‘et mixtam debet intelligi formaliter et in subjecta materia, scilicet in proportione composita in qua essentialiter requiruntur quatuor termins. Nam vel inter proportiones illas datur distantia infinita vel finita. Si primum, adest proportionalitas strictissime dicta, quia complectitur simul duo elementa, quae proportionalitatem constituere possunt, ut distin- guitur a simplici proportione, ideoque merito appellatur pura vel sim- pliciter; sin alterum, obtinetur proportionalitas mixta cum proportione simplici; nam, quatenus coalescit ex quatuor terminis, accedit ad pro- Portionalitatem, quatenus vero inter illos finite tantum distantia in- terjicitur, deficit a proportionalitate et accedit ad proportionem, ab ipsa participando proportionem distantiae. Nec mirum, si verba haec diversimode sumantur secundum quod dicuntur de proportione simplici et de composita, quia ista divisio, ut mox apparebit, analoga est, et consequenter formalitates utriusque mem- bri analogice tantum conveniunt. En ergo schematica divisio analogiae secundum formalitatem mathe- ‘matico-metaphysicam : Boat allauid ex principatt significatione in quo mon potent attendi convenientia, inter ist creaturam, ctlam modo pracdicto, seul ent in omnibus, duae symbotice de Deo dicuntur, ut cum dicitur Leo’ vel Sof vel hujusmedy quia, in horam’ definstione Sait "materia, quae Deo attrib mon potest: quandeque vero nomen quod de Deo el Srestura diciturmihit importer ex principals “stgnificaro secundum quod non poss! attendi pracdictus convenientine modus inter creataram et Deurm, sicat sant omsin it quorum ‘defimitionc ‘mom clauditur defectus, nec dependent o materia secundum #12, “mt ens, bonum et alia hujusmodi” (De Verit., g. 2, art. 11).2) peoorto wnint ad onan, v. gt intramentum ad cassam Pritciale. | | instrumentum conjunctum | oportio plurium ad tnt, Y. Bt | 5 f ) proportio # 8 | instrumentum separatum | | ad sanitatem animalis, ad caumm principalem, cibus sanus, sen | voluntarium passionis (appetitus sensitiv’) ad i itum a volus cum distantia infinite simpliciter, v. 8% veritas intellectus nostri: veritatem totellectus divini, sensus hic sensus ) mista vel secundum wid, ¥ 8 —- \ pensiile hor sensbile @) cum distantia in- |) pura vel spite... 7 ‘sua potenti, sua potentia. cosmos Deus acces te maa a | vanes eds a) mista vel seundum ond, ¥ f} —————— = (Cft. Lue, XIII, 32). calliditas calliditas cates a oc ay ¥, 4) para vel simpler 2 8 eee Deus = fortitud214 P. RAMIREZ In hac divisione proportionis metaphysicae, quae sine dubio facta est secundum rationem formalem totius dividendi, non clauditur pro- portio continua nec permutata; quia ista divisio est propria proportionis mathematicae, et nonnisi aequivoce convenire potest proportioni metaphy- sicae, ut si dicam: ita se habet materia ad formam sicut forma ad esse. Acquivoce enim forma dicitur subjectum essendi, sicut materia est subjectum formae; nam forma proprie est principium essendi, et non subjectum, quod est suppositum. Et si dicas quod Angelus est forma et nihilominus subjectum essen- -di, non obstat; non enim est forma in materia, sed separata a materia; et ideo, licet nomen formae idem sit, res tamen significata per nomen est distincta in utraque proportione: unde non datur proportio continua nisi apparenter et verbotenus (aequivoce). Nec mirum, quia proportio mathematica et proportio metaphysica sunt simpliciter diversae, utpote analogicae; et iterum, quia proportio metaphysica est inter diversa genera, inter quae mon datur continuitas rationis nec permutatio. Quocirca merito S. Thomas excludit divisiones istas a proportione metaphysica, scribens: “Cum gratia sit perfectio naturae, non sic se habet gratia ad naturam sicut e converso. Commu- tata autem proportio non in omnibus se tenet, sed in mensuris continuis vel discretis” (mathematicis) (1). Et alibi: “spirituale non potest esse instrumentum rei corporalis; sicut e converso, et ideo non tenet in pro- Posito proportio commutata” (2). Denique: ‘“ista proportionalitas quac attenditur in justitia distributiva non potest esse continua, quia ex una Parte sunt res et ex alia parte sunt personae, et ita mon potest accips aliquid quasi terminus communis, quod sit persona cui datur et res quae datur” (3). Metaphysica ergo proportio, utpote superioris, non po- test esse commutativa, sed distributive. Fr. Jaconus M.* Ramirez, O. P- (Sequitur.) 20, art. B ad 7. Hs a. a7," art, 7, ad 4. Cfr, etiam alia loca supra citata scilicet: TIT 3, ala. 1, ad 1 et Quodi. 1, q- 10, art. 2, ad 1De analogia secundum _Aeetrinam | aristotelice - thomisticam (Sequitur divisio.) g it Divisio ANALOGIAE secenbus rormatrraves logico-metaphysicam. Diximus in termino viae deductivae analogiam esse sediam inter univocationem et aequivocationem puram, et analoga ea esse quorunt nomen est idem et ratio significata per nomen est simpliciter diversa cf rr—~r—~—CC;srsCOCSCisaCN¥SCN‘aiCONO(NNNOCC2CNisCOZiaiyNNNDCVCtN “aliter dividitur aequivocum, analogum et univocum; aequivocum enim dividitur secundum res significatas; univocum vero dividitur secundum differentias; sed analogum dividitur secundune modos: unde cum ens praedicetur analogice de decem generibus, dividitur in ea secundum ai versos modos; unde unicuique generi debetur proprius modus praedican- di” (), Rursas: “dicendum, inquit, quod est duplex modus prviDESD! i . === Est enim quaedam divisio univoci in species per differentias quibus oe. qualiter natura generis in speciebus participatur, sicut animal dividitur in hominem et equum et hujusmodi; alia vero divisio est ejus quod est commune per analogiam, quod quidem secundum perfectam rationem Praedicatur de uno dividentium, et de altero imperfecte et secundum quid, sicut ens dividitur in substantiam et accidens ct in ens in actu et in ens in potentia; et haec divisio est quasi media inter aequivocum et univocum” (2). Et merito quidem, quia modus est quid medium inter G) 1 Sent, dist. 22, a. 1, art. 3, ad 2. Cfr. etiam De Vert __@._ I Sent, dist. 42, 4. 1 art. 3. Similia docet S. Bonavent! < oot divisin eine cotanuhia secundum nomen tantum, et sic est divisio ocquivoc t est et alia divisio communis secundum nomen ef rem, ct pace divisio univoct est; est fertic medic wantlo, ce tote est analogs, sicut ista est ubi non est communitas crearsrer wreatet secusiicn matarae pasticipationem, sed sccundum similitudinem DFo7or338 y. ramfinez differentias extrinsccas et res, et propterea analogia —quae et ipsa analoga est— dividi debet secundum rationes vel modos diversos, intrin- sece tamen imbibitos in analogatis, et non secundum differentias speci- ficas aut secundum res. Ut autem divisio essentialis sit, attendendum est ad ea quae essen- fialiter seu simpliciter dicuntur de analogatis, scilicet ad diversitatem; sunt enim simpliciter diversa. Ergo divisio per se analogiae sumi debet secundum diversos modos accedendi ad aequivocationem puram vel potius secundum diversos modos recedendi ab univocitate, quia idem est motus accessus ad unum contrarium et recessus ab altero contrario correlativo. Fit autem melius respiciendo relative-negative univocitatem, quam relative-positive aequivocitatem puram, quia pure aequivoca non sunt intelligibilia et consequenter divisio non potest esse intelligibilis per relationem ad aliquid inintelligibile. Superest ergo ut diversos modos analogiae sumamus ex recessu ab univocitate, quae simpliciter intelligi- bilis est et respectu cujus ratio analoga dicitur diversa (1). Jam vero divisio haec dupliciter fieri potest: uno modo formaliter. dividendo secundum diversos modos diversitatem formalem simpli ter qua superius analogum ad inferiora diversimode descendit; alio modo fandamentaliter, considerando rationes vel cousas diversas quibus diver- sitas illa formalis nititur. Prima divisio erit logica, secunda vero meta- Physica. Nec scandalizeris tu, thomista, putans me inaudita proferre; nam Logica est in tertio gradu abstractionis sicut Metaphysica —licet ab- stractio illa negative sit— ct insuper habet objectum materiale aeque extensum ac Metaphysica; unde et gratiose Dialectica dicitur ab Ari- a tion: acc communi . . Fitio tecim ae COMMUNItAS est rationis” (I Sent, dist. 1, dub. 5, tT, ax by ash J erid, Wed exemplo suo et in actu exercito docuit Aquinas noster dicens fig cae perms, guodammodo est unum ‘et non simpliciter, justa genera latent multa; i wt Saat aiidinem ct propinquitatem ad unitatem generis, multorum acquivocatio mumitee tnt, autem quoedam acquivocationum mutium distantes, in quibus sole com- Se a" eminum stienditar (aequivoca, pura, sient of canis’ dicatur cocleste sidue sicut si h. atrabi quaedam vero sunt (amaloga) quae habent quamdam similitudinem, Balited men homo dicatur de vero homine et de homine picto, in quantum habet Yocationes sunt am veri hominis (analogia attributionis); quaedam vero acai de corpoce ent, frotimas, aut propter convenientiam in genere, sicut si corpus dicatar samen goeteatt st de corpore corruptibili, aequivoce dicitur (analogice onalogve iecowalinatisy naturaiiter (PROC) Lae ae eee nel a one venientiam vident , Togice), ct propter hane generis con. Tidgntur omnino non aequivoca esse; auf ctiam sunt propinquae secundum qui pracest domui dicitu: ne docet in scholis dicitur magister ele ome lor similis we uicitur magister domus aequivoce. et tamen propingua aequivocatio e PLezer Liniitadinem; terque enim est rector, Bic quidem sckolacum, ile wero dome Proportionalitetis), Unde propter hane propinquitatem vel generis velDOCTRINAM ARISTOTELICO-THOMISTICAM 339 stotele (1) mimesis Metaphysicac. Nihil ergo mirum, si analoga etiam sub logica consideratione aliqualiter cadant, ut supra quoque notavimus. quamvis proprie ad Metaphysicam spectent (2); et ideo sub formalitate logica dividi etiam possunt; ut sic, ex diversis modis praedicandi ad di- versos modos essendi, qui proportionales sunt illis, gressum faciamus, quasi a signis ad signata (3). A. Drvisto ANALOGIAE secunpuM FORMALITATEM logicam, Formaliter ergo considerando diversitatem illam, oportet quod aut omnia analogata dicant rationem formalem simpliciter diversam, aut non omnia. “Si omnia, tunc est analogia plurium ad plura, sicut quando di- cimus: ita se habet essentia ad esse sicut materia ad formam. Et haec iterum dupliciter fit: auf secundum significationem propriam, ut in exemplo allato; aut secundum significationem #mpropriam seu metapho- ricam, ut si dicamus: sicut se habet leo ad rugitum stm. ita se habet mare procellosum ad sonum ejus et ventus vehemens ad rumorem ipsius. militudinis non dentur esse acquivocationes, cum tamen sint” (VIT Phystc., lect. 8, 2. 8). Cfr. etiam Anisr.. V Ethic. Nic.. I. 67 (IT. 52, 30 sas.) et B. Arpertum Macxum V Ethic, tract. T, cap. 1, t. VIL, p. 332-333. G) Cf. TIE Metaph., Ti, x3 (IT, 502, 13-54) et S. THomam im IV Metaph., lect. 2. s7a-s75. () Tta etiam sentit P. nxt Prapo scribens: “Santo Tomfs, siguiende en esto a Aristételes, descubre en esta cuestién alo més grave que una mera cuestién dia- Uctica, algo que, transcendiendo fos dominios de la Légiea, entra de Hens en ef mundo real de la Metaftsica” (Escoto y Santo Tomdés apud La Crencra Tomssta, sept.—oct. 1914. p. 37). Sicut etiam fit in divisione praedicamentorum (Cfr. S. Tuomam ini TIT Physic., lect. 3, n. 15 et V Metath., lect. 9, n. 800). Unde Cayerancs profunde scrip Skt “dnaloga inveniuntur duobus modis. Quaedam enim significant ipsos respects 26 imum analogatum, wt patet de sano quaedam vero significant fudamenta tant lorum respectunm, ut communiter invenitur in omaibus vere analosis, proprie et formatiter salvatis in omnibus analogatis” (In J, a. x3, art. 6, m. 4). Et it ‘secundum veritatem hace. nomina dicuntur analogice. id est. prorortionaliter | et Prius de Deo quam de aliis: quia, cum in utrisque dicantur formaliter, formalitas tamen in Deo prior est, secundum rem, formalitate ila in aliis. Non tamen, est ste Prior, ut scilicet definiens est prius definito, sed est prior wt causa exemplaris est Prior exemplato. Et propterea, sicut omnia exemplata sunt talia in ordine ad exem- Dlar, sic omnes creaturae dicuntur tales, puta bonae, in ordine ad divinam bonitatem, # sicut ‘non oportet exemplata significeri cum ordine ad exemplar, quamvis illnd Aabeant, ita non oportet bonitatem creaturae significari in ordine ad bonitatem divi- mam, quamvis secundun esse illam semper respiciant ut exemplar. Verba igitur 5 art. st similia hie non sunt confutata, sed exposita, quod scilicet intelliquntur secundom ‘ss@ et non secundum significari, nisi furdamentaliter, pro cuanto rationes, formalcs Ber ea significatag a ceenecie Fintiont uedinem ad Trenm ut causam” (bid. @. 12). Cfr. etiam Ferantensra in I Contra Gent, cap. a4, edit. cit. tT, p. 270 et 223, Bene stgo dicit Joanwes a S. Trroma quod “sicut in analogia metaphysice attenditur in, ace Qualitas ex parte rerum, ita in analocia dialectice considerata attenditur inacqualitas in modo significandi cf nominandi” (Cursus Philosoph. Logic, IL p. 4. 13, art: 4 edit. cit. t. T, p. 4s b).340 Py, RAMfREZ Utrobique autem duplex esse potest: aut secundum diversitatem fink. tam seu determinatam, ut in exemplis citatis; aut secundum diversitatem infinitam vel indeterminatam, v. gr., ita se habet intellectus ad intelligibile sicut sensus ad sensibile (1), vel sicut ex materia et forma fit unum sim- Pliciter, ita etiam fit unum ex intellectu et intelligibili (2); et tunc demum aut secundum diversitatem infinitam syncategorematice, ut in exemplis modo prolatis, af secundum diversitatem infinitam categorematice, v. gr.. sicut se habet intellectus noster ad suum intelligibile (ens con- cretum quidditati sensibili), ita se habet intellectus divinus ad suum Gpsum esse per se subsistens, esse abstractum abstractione formali) (3); vel in sensu metaphorico “sicut se habet ignis ad hoc quod liquefacta effluere facit per suum calorem, ita Deus per suam bonitatent per- fectiones in omnes creaturas diffundit” (4). Et quidem in omni casu significationis propriae (5) potest intelligi aut secundum significationes operationis vel dynamicas, aut secundum significationes rei vel staticas, ut si dicam: ita se habet scientia divina ad res quandocumque existentes, sicut scientia artificis ad artificiata ejus (6). ®) Quod si non omnia analogata. dicant rationem formalem sim- Pliciter diversam, hoc non potest fieri nisi duwobus modis: aut quod unum tantum dicat rationem formalem simpliciter diversam, aut quod Plura; in primo casu habetur analogia unins ad unum, ut habitus domi- nicanus ad fratrem dominicanum; in altero vero, analogia plurium ad plura, v. gr., habitus dominicanus, ritus dominicanus, conventus domi- nicanus, schola dominicana ad fratrem dominicanum. . Sic ergo secundum logicam considerationem habetur divisio formalis completa analogiae : G) I Topic, Xv, ad, 38. OLR, oe » XV. x Cy 284, 33-34); TIT de Anima, TV, 3 (II, 467, 36-17). En ba Purosorxr in’ hoc ultimo loco? a3: sp xh aisbntxby nats ok atobycd. obse he pee ce etiam S. Tromas in h. 1, lect. 7, edit., cit, p. 203-204 et De ‘to. art. 8. obj. 8, et g. 10, art. 1, obj. 4. are SuePls a. 92, art. ret de Verity de 10, art. 8 Cfr, Cayerantas in 1, & +2 M15 et a. 14, art. 1, on. as. ey S«ppi, a. 02, art. 1, ‘ad 2 a peoeete dist. 34, 4. 3, art. 1 ad 2. Cfr. de Pot. a. 7, 23 s detur. am analogia metaphorica sumi non. potest nisi dynamice, ut mox (6) Est classica cor fo i i aa Sin, tie somparatio in theologia thomistica: “‘sicut est causali se ahs Artem stam, ita consideranda est causalitas divinae scientiae” (I Sent. dist Lificie se haber agi enim scientia Dei se habet ad omnes res creatas, sicut scientit rtificis se habet ad artificiata” (1, 4. 14, art. 8). Perit. osten-1) in essendo, __ untias 1) secundum diverse) = {ates fintam, vl. |) im onendo, __manttas ver centers substan tise A) secundum sinicationen froprian sumptis = ana’ fre eee 2) i ernie, how Je 8 ans fe | 2) sncalgre ' eras a i \ 2) in opendo, homo 4) seandum dives | 2 area 1) in omnibus anato- Ba ass (substantial) fis = analog | Heron od pls, i Dass et tase ve aie 1s) eaesromatie) 1 ae ao serena Ve ! tpanas Sep +) second verstaten fiom, vg, ————— = 8) second sgsifationem rvs creas inprotriam aces oS aeaog metaphoric, [Petree soa : ti, 6 Yak ite sin by catesorenatice, ve A) in wno tantam = analogia was od uu, xt 1D nom in om Aealogatis, et sie ot ~ i | send dvi tam 3) in pub = aaa pain od nom, 2) secandum diversc by ween etn tn 1) sgnctegoreme| tie, © aia. ualitas swodifatio vd de- terinatio sab- stantie, elects formals set propria intlestus uma intlectas bam eneratio vet metals (acidental emo Some revert buena inte gids hart et enti P secundum diversitatem finitom, gr, loica ad milter: tee, ae | ae rests militar. se corr miliaris fading mais 8) cat egerenat- moc [eye Bo valet. ingen 1) eteoremat inteesrs dvines clarias eee de unanos ss 2) spucaeporer: 6 reletan hi "onan cetera | bona incre A rites 24 coment |” perm philesoph: bom ha ‘contemplation tem manionDOCTRINAM ARISTOTELICO-THOMISTICAM 340 Porro animadverte divisionem istam esse adaequatam et immediatam. ‘Adaequata quidem est, quia nullum aliud membrum fingi posset, nisi forte dicatur dari analogiam unius ad plura, quae tamen est pura aequi- vocatio, cum plura ut plura intelligibilia non sint. Unde patet quod praedicatio formalis simpliciter diversa adaequate significat relationem seu habitudinem, aut unius ad unum, aut plurium ad unum, avé plurium ad plura. Immediata vero, quia fit per sic et non seu per affirmationem et negationem, inter quas medium nec dari nec fingi potest. Nota etiam quod primum et secundum membrum principale schematis proportionaliter subdividuntur, quia et proportionalia seu analoga sunt inter se, et consequenter on eodem omnino modo subdivisiones susci- piunt, et, si suscipiant, nom tamen secundum eamdem significationem. Primum enim membrum subdividitur in significationem propriam et metaphoricam, non autem secundum; quia analogia secundum meta- phoram essentialiter postulat saltem quatuor terminos. Quod si analogia secundum metaphoram et alia analogia secundi membri nonnullas simi- litudines sibi vindicent, hae tamen sunt secundum quid, et oriuntur ex €0 quod ambae analogice conveniunt. Ergo nonnisi per accidens et quasi in obliquo et materialiter in una eademque re utraque praedicatio ana~ joga teperitur, et sic radicitus excluduntur difficultates et divagationes quorumdam scholasticorum de hac re (1). Utrumque tamen membrum comsmuniter obtinet subdivisionem se- cundum diversitatem distantiae, quia hacc formalitas convenit analogiae ut sic, et ideo semper ipsam comitatur, sub quacumque diversitate existat. In analogia autem metaphorica distingui non potest significatio entitativa (statica) et operativa (dynamica); quia significatio entitative non potest esse metaphorica, cum ens et ea quae ad ens ut sic conse quuntur ab imperfectionibus abstrahant. Superest ergo ut dynamice —___ (A quibus non videtur omnino alienus ipse Joannes a S. Tmoma, aui loquitur de analogia attributionis metaphoricee (Logic., 1. P. a. 6, art. 2, edit. cit, tT P. 149 b) et de analogia attributionis vel metaphorae (ibid., TT p., d. 13, art. 2, p. 406 b), cet postea melius se exprimat dicendo analogiam attributionis seu proportionis et analogiam metaphoricam esse valde offines (ibid., art. 4, p. 412 b5 Cfr. etiam art. 5, solvuntur obj. p. 421 b); identificatio enim analogiae metaphoricae et attributionis Scotismum et suarezianismum redolet (Cfr. Scorum, Super Praedicanmenta, a. 4, t- Ty P. 446 ab ct 447 a; et SuAREZ, Dispp. Metaph., disp. 2, sect. 2, n. 24 et disp. 28, Sect. 3, n, rx). Cacterum affinitatem illam expresse agnoscit et evolvit Caretanus (De Nominum analogia, cap. 7, p. 268-269 et in I, q. 13, art. 6, m. 4 in fine); Suarezium autem corripit Joannrs A S. THOMA (loc. cit., p. 411-414). Etiam Aravso non recte se exprimit (loc. cit., q. 2, art. t, A. 3, p. 468, Col. 2 D), Talem modum cogitands vel sal- tem loquendi sapienter rejecit Porphyrin supra citatus. S. Tomas quoque expresse docet distinctionem illam in II Sent. dist. 16, q. 1, art. 2, ad , ut ex toto context apparet. Quod si contrarium legatur in opusculo De Fallaciis, cap. 4 (edit. cit., t. Ty P. 199), non obstat, quia opusculum illud non constat_esse authenticum (Cfr. Manpon- NEz, Des écrits. authentiques de S. Thomas d’Aquin, Fribourg, toro, ct Grapmann, Die ‘chien Scriften des hi. Thomas von Aquin, Mimster i. W., 1921)- an342 P. RAMIREZ tantum sumantur (1), ut videre est in modo loquendi S. Thomae et S. Augustini. Sufficiat audire Hipponensem: “Divinae, inquit, Scripturae a terreno et humano sensu ad divinum et coclestem nos erigentes, usque ad ea verba descenderunt, quibus inter se Stultissimorum etiam utitur consuefudo. Ttaque earum etiam affectionum no- mina quas animus noster patifur, quas longissime a Deo esse sejunctas jam qui melius sapit intelli¢it. non dubitaverunt illi viri per quos loquutus est Spiritus Sanctus, opportunissime in libris ponere. Ut v. gr., quoniam dif- ficillimum est ut homo aliquid vindicet sine ira, vindictam Dei quae om- nino sine perturbatione fil, iram tamen vocandam judicaverunt. Item quia conjugis castitatem zelando viri custodire consueverunt, illam Dei provi- dentiam per quam praecipitur atque agitur ne anima corrumpatur et deos alienos sequens quodammodo meretricetur, selum Dei appellaverunt. Sic et manum Dei vim qua operatur; et pedes Dei, vim qua in omnia custodienda et gubernanda pertendit; et aures Dei vel oculos Dei, vim qua omnia per~ cipit atque intelligit; et faciem Dei, vim qua se manifestat atque dignosci- fur; et caeterea in hunc modum, propterea scilicet quia nos, ad quos sermo fit, et manibus solemus operari, et pedibus incedere, ct quo fert animus Pervenire, et auribus atque oculis caeterisque sensibus corporis corporalia percipere, et facie innotescere, et si quid aliud ad hance tamquam regulam pertinet. Hoc modo igitur, quoniam mutare certum aliquod et in aliud transferre non facile solemus, nisi poenitendo, quamquam divina providen- tia serena mente intuentibus apparet cuncta certissimo ordine administrare, @ccommodatissime tamen ad humilem humanam intelligentiam ea quae in— eipiunt esse, neque perseverant quantum perseveratura sperata sunt, guast Per poenitentiam Dei dicuntur ablata” (2). , Observa denique formalitatem istius divisionis; pracdicatum enim dicitur in ordine ad subjectum vel ad id quod loco subjecti se tenets Yoco autem subjecti se habet terminus ad quem quomodocumque prac- dicatum ordinatur; et quia terminus ille potest esse unus vel multiplex, ideo et praedicatio analoga significare potest diversitatem simpliciter wel ex parte praedicati tantum cum identitate termini pracdicationis relativae, vel simul ex parte praedicati et ex parte termini, qui se habet loco subjecti. Major autem est diversitas in secundo casu quam in primoy et similiter in subdivisionibus secundi membri respectu subdivisionum Primi, utpote proportionaliter consequentibus- uram_non habeat ee Ep. Le Ror nisi et inde, ext quod analogia metaphorica inter Deum et creature i valorem practicum tantum, ut recte data ejus positione —tenet Ep. 1 (Dogme et Critique, quatriéme édi Paris, Bloud, p. 31, 138-147 et alibi a erst Kanrium (Prolegémenos a toda Metafisica, tercera parte, § 57-58, trad. Besteie, grid, Jorro, ror2, p. 177-182). Unde negare analogiam proportionalitatis proprise {Ct st creaturam et admittere tantum analogiam attributionis ad metaphoram. Sut @emmodo reductae quemadmodum fecisse videntur Scotus et Suarezius, est Sffinitatem babere cum agnosticismo Kantiano et modernistico. GY Liber 83 quaest., a. 52, edit. cit. t. TV, fol. 127, col. 4, et 138, col tTDOCTRINAM ARISTOTELICO-THOMISTICAM 343 B. Divisto ANALOGIAE srcunpuM FORMALITATEM stricte metaphysicam. Fundamentaliter vero considerando illam diversitatem, scilicet se- ‘cundum causas vel rationes ejus, dupliciter itidem fieri posse intelligitur : aut secundum causas extrinsecas, ita nempe ut ratio analoga intrinsece tantum inveniatur in uno, in aliis vero extrinsece et denominative, aut secundum causas intrinsecas, ita quod ratio illa analoga in omnibus analogatis intrinsece reperiatur swo modo. Si primum, habetur analogia attributionis; sin alterum, obtinetur analogia proportionalitatis (1). #) Quae dicuntur analoga analogia attributionis sunt illa quorum nomen est commune et ratio significatia per nomen est IN UNO tantum IN- TRINSECE et formaliter, in aliis autem EXTRINSECE ef denominative an illo vel ap illud secundum rationem simpliciter diversam. Ex quo sequitur quod in definitione aliorum analogorum debeat semper poni ratio primi seu summi analogati et quod nomen commune simpliciter prolatum stet Pro illo, quia autonomastice dicitur tale, sicut in definitione theologiae dictae de libro et de schola et de domo et de bibliotheca et de collatione, Ponitur semper theologia theologi, in quo formaliter invenitur. Non desunt philosophi qui putant dari non posse analogiam per at- tributionem pure extrinsecam; alii, etiam ex nunc viventibus, dicunt S. Thomam minime docuisse analogiam istam, imo et nomen ejus ignorasse; primus enim assertor analogiae hujus autumant fuisse Ca- Jetanum (2), quem postea thomistae caeco modo clausisque oculis se- “quuti. sunt. At eos multum animus fefellit; Angelicus enim utrumque docuit, et momen et rem significatam per nomen. Rem quidem, dum scribit “dicendum quod dupliciter denominatur aliquid per respectum ad alte- rum. Uno modo quando ipse respectus est ratio denominationis, sicut urina dicitur sana per respectum ad sanitatem animalis; ratio enim sani secundum “auod de urina praedicatur est esse signum sanitatis animalis; et in talibus, od denominatur per respectum ad alterum, non denominatur ab aliqua — @) Videtur esse tautologica redundantia loqui de analogia attributionis seu pro- Toqagnis et de analogia proportionalitatis; nam, si analogia est idem ac proportio, sensus Sittionis esset: proportio proportionis et proportionalitatis. Attamen brevitatis et cla- qiatis gratia hujusmodi phrasis constructa est; quia enim proportio potest esse simplex PoreomPosita, ut supra dictum est, analogia dupliciter fieri potest; aut secundum pro- Portionem simplicem (analogia attributionis secundum attributionem— vel propor- fonis cfr. CayztaNum, op. cit., cap. 2, p. 251) aut secundum proportionem compositam (@nalogia proportionalitatis —= secundum proportionalitatem), et sic reduplicatio nominis = Benitivo Stat loco particulae reduplicativae “secundum, prout, in quantum, qua— () De Nominum analogia, cap. t, p. 249-250 et cap 2, P. 25% sas.344 P, RAMIREZ forma sibi inhacrente, sed ab aliquo extRINSECO ad quod refertur. Alio mo— @o denominatur aliquid per respectum ad alterum, quando respectus now est ratio denominationis, sed causa; sicut si aér dicatur lucens a Sole, now quod ipsum referri aérem ad Solem sit lucere aéris, sed quia directa oppo- sitio aéris ad Solem est catisa quod luceat; et hoc modo creatura dicitur bona per respectum ad bonum (primum increatum)” (1), ut plenius expli- cat his verbis: “et sic unumquodque dicetur bonum sicut forma inhaerente, per simifitudinem Summi Boni sibi inditam, et uLTERtUs per Bonitatem Primam, sicut per exemplar et effectivum omnis bonitatis creataec... Sic ergo dicimus secundum communem opinionem, quod omnia sunt bona bo- nitate creata formaliter sicut forma inhaerente {denominatio seu attributio intrinseca), bonitate vero increata sicut forma exemplari (denominatio seu at- tributio catrinseca)” (2). Et addit: “verba sua (Augustini) sic sunt intelligenr da, ut ipsa divina bonitas dicatur esse bonum omnis boni, in quantum est cau- sa efficiens prima et exemplaris omnis boni, sine hoc quod excludatur bonitas creata, qua creaturae denominantur bonae sicut forma inhaerente (3)-” Ratio autem hujusce distinctionis in analogiam attributionis purae seu extrinsecae tantum (4) et mixtae seu extrinsecae et intrinsecae st mul datur ab codem S. Thoma (5) dum dicit transcendentia non posse suscipere puram denominationem extrinsecam sine intrinseca forma sibi inhaerente; unde et denominant seipsa: alia vero, quae transcendentia non sunt, sicut v. gr., sanitas, quae in genere qualitatis est, potest #f sic puram denominationem extrinsecam recipere; nec enim transcen- G) De Verit., q. 21, art. 4, ad 2. (@) De Verit., loc. cit. in corpore, ad finem et ibid., a. 1, att. 4, in fine. G) Tbid., ad 3. Analogiam attributionis formaliter ita fieri admittunt etiam Conse: aurcensxs bisce verbis: “communior opinio est ad veram attributionem solum ¢xi2t Bt secundum analogum accipiat formam a primo, sive per denominationem extrinss cam vel ut forma in solo principali analogato, sive per realem ejus communicationes eum dependentia tamen a primey utroque enim modo servatur essentialis respects 2& principale analogum, én quo posita est vera attributio. Quod ut planius sit ‘animadver- fendum est analoga attributionis esse in duplici differentia: quacdam simul habent analogiam proportionis; alia in quibus est nuda analogia attributionis, quibus hoc, xt commune quod in habenda forma pendeant a principali, hoc vero peculiare quod haat Posterioribus respectus ad terminum fundatur in aliqua conditione propria ipsorum Gnalogatorum, non autem in forma, guamvis denominatio analoga sumatur ex forme Prout illis diversis modia respicitur, in prioribus vero fundatur in eadem forma, quer Prout in uno est essentialis respectus ad aliud, praebet tamen per se denominaoeer licet minus praecipuam et respectivam” (loc. cit., art. 2, p. 238). Idem docet Fon: IV Metph., cap. 2, a. 1, sect. 6, edit. Lugduni, 1507, t. I, p. 537 sas. . (4) _Altributio enim, cum sit relatio rationis, de se non postulat nisi purum repee ctum ad alterum, et tune formaliter loquendo dicitur attributio pura; auod si oliunde termini attributi sub alia formalitate imfrinsece participent formam supremi_ analogs) gai attribuuntur, habetur fundamentum pro analogia proportionalitatis, et sic Ago? ‘mista. Unde divisio hacc est formaliter intelligenda, utpote facta secundum ipsam (oy sam attributionis ut sic. Cacteram, hace terminologia expresse adbibetur ab Ax# Goc. cit., a. 2, art. 2, p. 449) et a Conrumnicensreus (loc. cit., art. 2, D298) sy, (s) De Verit., q. a1, art. 4, ad 4; Il, a. 55, art. 4, ad 1; de Pot, a & srg. 9 sed contra et resp. in fine totius articuli.DOCTRINAM ARISTOTELICO-THOMISTICAM 345 dentia et praedicamenta univoce conveniunt, sed analogice, ideoque ana- ogiae ipsis correspondentes debent et analogicae esse, scilicet simpli «iter diversae, saltem gratia materiae. - Nomen etiam docuit, dum loquitur de analogia secundum intentio- nem.tantum (1), id est, secundum purum respectum seu relationem; intentio enim importat essentialiter respectum seu relationem, sicut omnia entia logicalia; quod si addatur adverbium “tantum’’, habetur telatio pura, respectus purus, attributio pura, quia attributio nihil est aliud quam relatio attributi seu praedicati ad subjectum: unde et omnis praedicatio dicitur attributio (2). Nomen autem hoc atfributionis, etiam loquendo de analogia, origi- nem ducit praesertim ab Averroé, ut constat ex verbis ejus supra tran- scriptis et consulto a nobis sublineatis, a quo et S. Thomas et Cajetanus caeterique scholastici sumpserunt; erat enim Commentator Aristotelis per antonomasim et in omnium manibus versabatur. Unde et S. Doctor expresse verbum attributionis adhibet loquendo de analogia, ut patebit ex locis statim citandis. Quapropter manifestum est S. Thomam analo- giam attributionis et agnovisse et admisisse. Hujusmodi autem attributio dupliciter fieri potest: aut ab uno, aut ad unum; si ab uno, aut secundum causalitatem efficientem, aut se- vundum causalitatem materialem large sumptam pro subjecto —nam secus non esset extrinseca—; si ad unum, aut secundum causalitatem ‘inalem, aut secundum causalitatem formalem extrinsecam seu exem~ Plarem, Et quia secunda analogata possunt esse aut unum tantum aut Plura, semper et in omni casu potest esse analogia aut unius ab uno vel 4d unum, aut plurium ab uno vel ad unum. Subdivisiones istae conceptis verbis traduntur etiam a S. Thoma. En ejus verba: “Ponit enim primo (Aristoteles) (3) unum exemplum, quando multa com~- Parantur ad unum sicut ad finem, sicut patet de hoc nomine sanativum et Salubre (sanitas enim est bonum quoddam, et consequenter habet rationem finis), Sanativum enim non dicitur univoce de diaeta, medicina, urina et —— pol) {1 Sent., dist. ro, a. 5, art. 2, ad 1. Cfr. etiam, praeter toca statim citanda, TV elit, lect. 1, edit. Pian., fol. 58, col. 2-2. (2) Ctr, Quodtib. 9, art. 3. , {2 En verba Philosopha: vb 34 Sv Reyer p BAe apis fy xat play tod Yio, xai 054 Spavdpwe, GAR’ wanep xal To Spisway Grav xpds dfisiav, vo wey TH purdererv, § Bi ci xovety, v5 3: Top onpeTov Bpelac, to Bou Boccuby abrhc, zal ws tarpurdy “Rees latpuniy (ed wiv yao wh Eze Hy Adyeran larpixsy. tb BE w@ sd—vis eTvar xpic Bivvy, 38.35 cH yoy etyar He lacpBy=). Sumotpszws Bi xal Tra Anbdusa heyoneva Fewest + ote BE nai ch By Adyerat moWdayida pév, BAL Grav xpsc ploy dpayiv. CTE fetaph., IX, x (II, $00, 14-28). Similia exempla affert alibi, v. gr. in T Topic., XI. 2 C, 180, ra13), XIII, 9-11 CL, 182, 29-54 et 183, 1-12); IV Topic, I, 6 (1, 206, 3 355 207, 10-15); IV, 2 (I, 211, 26-31).346 P. RAMIREZ animali, Nam ratio sani, secundum quod dicitur de diaeta, consistit in con- servando sanitatem; secundum vero quod dicitur de medicina, in faciendo sanitatem; prout vero dicitur de urina, est signum sanitatis; secundum vero quod dicitur de animali, ratio ejus est quoniam est receptivum vel suscep- tivum sanitatis. Sic igitur omne sanativum vel sanum dicitur ad sanitatem unam et eamdem; eadem enim est sanitas quam animal suscipit, urina sig- nificat, medicina facit et diaeta conservat. ”Secundo ponit exemplum quando muta comparantur ad unum sicut ad principium efficiens, Aliquid enim dicitur medicativum, ut qui habet artem medicimae, sicut medicus peritus; aliquid vero, quia est bene apium ad ha- bendum artem medicinae, sicut homines qui sunt dispositi ut de facili artem medicinae acquirant, ex quo contingit quod ingenio proprio quaedam me- dicinalia operantur; aliquid vero dicitur medicativum vel medicinale, quia €0 opus est ad medicinam, sicut instrumenta quibus medici utuntur medici- nalia dici possunt, et etiam medicinae quibus medici utuntur ad sanandum. Et similiter possunt accipi alia quae multipliciter dicuntur, sicut et ista (1). ”Medicabile dicitur de diversis particularibus per respectum ad unum et idem, non tamen significat unum et idem de omnibus de quibus dicitur, nec etiam dicitur aequivoce; dicitur enim corpus medicabile, quia est sub- fectum medicinae; et opus medicabile, quia exercetur a medicina ut pur- gatio; et vas (instrumentum) medicinale, quia eo utitur medicina, ut clyster. Et sic patet quod non dicitur omnino aequivoce medicinale de his tribus, sum in aequivocis non habeatur respectus ad aliquod unum, Nec iterumr univoce dicitur secundum unam rationem; non enim est eadem ratio se- cundum quam dicitur medicinale id quo utitur medicina et quod facit medi- sina, sed dicitur analogice per respectum ad unum, scilicet ad medicinam (2). () IV Metaph., lect. x, n. 537 vin aeraph, eee, Bye ey et resnalt, ingtlarem profunditatem, digna est ut integra transcribatur: “diccodum Quod ‘pan Fhilosophum quod im omnibus per analogiam dictis semper supfonitur unum Fi2e PTE EE Primo dicitur itlud quod est analogicum, et postea secundum propor- sengm Jd rationem illius accipiuntur omnes alii modi; v. sr, fcitur secundum primgram de animali et urina et cibo et medicina. Supponitur ergo sanum propric et Tua, SL gPet 8° dici de animali, in aliis autem omnibus secundum proportionem Midi Epde sanum quod est in animali idem est quodammodo quod sanum quod est im pil cat enele: im aliis; sed est in animali ut forma aequalitatis — is uring indicativa non quidem esse in urina, se in animali cujus est urine Ecce idem numero ext canum quod est in animali ct urina, et ie eat de allis ced hoe Glad wang, M22 Proportio ista analogiae diversificatur ex parte proportionatorum ad FUMd num, quia ratio indicantis in urina et ratio conservantis in cibo et ratio facientis tar cei’ lon sunt ratio una, sed comparantur ad wnam numero, ct ideo in ilo uniwn- Tosice acminantur ab illo eo quod illud est fins. Et idem est in omnibus aliis ana- pitice dictis, Keet in quibusdam minus appareat” (I Sent., dist. 46 N., art. 22, t: XXVIp ie oe eae widemms is alogi: itatis ie ds ausam finalem- se Et, abi s | Nidemus in analogia communitatis dictae secundum finalem. Se_onim dicitur salubre multis modia diversis ad unum quod cst sanitas et finis Ow Timm falubrium; hoc enim dicitur salubre sive sanum ut conservans sanitatem sicut Sr oeuam: Glisd autem salubre sive sanum diverso modo dicitur a conservante sicat “ ‘one sux sanitatem faciens sicut potio sive pharmacia bumorem putridumDOCTRINAM ARISTOTELICO-THOMISTICAM 347 »Et sicut est de praedictis, ita et ems multipliciter dicitur; sed tamen omne ens dicitur per respectum ad unum primum. Sed hoc primum non est finis vel efficiens, sicut in praemissis exemplis, sed subjectum (causa quasi-ma- terialis); alia cnim dicuntur entia vel esse, quia per se habent esse, sicut substantiae, quae principaliter et prius dicuntur entia; alia vero, quia sunt passiones sive proprietates substantiae, sicut per se accidentia uniuscujusque substantiae; guaedam autem dicuntur entia, quia sunt via ad substantiam, si- cut generationes et motus; alia autem entia dicuntur, quia sunt corruptiones substantiae —corruptio enim est via ad non esse, sicut generatio via ad for- mam, convenienter ipsae etiam privationes formarum substantialium esse di- cuntur—; et iterum qualitates vel accidentia quaedam dicuntur entia, quia sunt activa vel generativa substantiae, vel eorum quae secundum aliquam habitudi- num praedictarum ad substantiam dicuntur, vel secundum quamcumque aliam ; item negationes corum quae ad substantiam habitudinem habent, vel etiam ipsius substantiac, esse dicuntur: unde dicimus quod non-ens est non-ens, quod non diceretur nisi negationi aliquo modo esse competeret (1). *Analogice dicitur praedicari quod praedicatur de pluribus quorum ra- tiones et definitiones sunt diversae, sed attribuuntur uni alicui cidem, si- cut sanum dicitur de corpore animalis et de urina et de potione, sed non ex toto idem significat in omnibus tribus; dicitur enim de urina ut de signo sanitatis, de corpore ut de subjecto, de potione ut de causa, sed tamen om- nes istae rationes attribuuntur uni fini, scilicet sanitati. ; *Aliquando enim ea quae conveniunt secundum analogiam et proportio- nem et comparationem attribuuntur uni fini (secundum causalitatem fina- ——_ Pellens, aliud autem salubre sive sanum dicitur tertio modo a dictis duobus sicut signum ‘anitatis sicut pulsus vel urina vel cretici dies laudabiles, quartum autem salubre sive sanum dicitur sicut susceptibili sanitatis de facili, sicut corpus mundum ab bumoribus malis. Et cum diversi ‘t modi quibus ista sana dicuntur, est tamen unica natura sani- tatis ad quam sicut ad finem omnia sana dicuntur et ¢ qua sani accipiunt nomen. . _ Hujus autem adhue simile exemplum est in communitate analogiae causae efficientis dictum, et est communitas qua multa dicimus esse medicinalia per comparationem ad “nam eamdemque medicinam. Dicitur enim hic medicus medicinali: hhabendo facul- tatem medicinae secundum habitum regentem actum medicae actionis; aliud autem situr medicinale in existendo subtile secundum industriam ad medicinam, sicut vetula sine arte operans; aliud autem dicitur medicinale quia facit actum conferentem med sinae, ut clyster vel syringa. Et cum omnes isti modi sint diversi, tamen una est ars medicinae secundum naturam et nomen et rationem ad quam omnia ista modis di- versis dependent et a accipiunt nomen medicinalis. Similiter autem muita ala, iene ad similitudinem istorum multipliciter secundum analogiam dicta, de quibus in V hujus Sapientiae libro determinabimus.. Ita etiam multipliciter ad unum subjectum omnium, sicut superius dictum est, ens multipliciter dicitur de multis, quae omnia dependent ad unum ens, quod est verum ens St subjectum unicum omnium et accipiunt nomen ab ipso, et ideo talis dicti multipli- citer ratio refertur ad principium unum; quacdam enim dicuntur entia quae sunt sub- Stantiae, quaedam vero ad substantiam dependentia, quaedam sicut passiones substan- Sae, quaedam autem sicut viae substantiam, sicut generatio quae est substantiac actus potentiae permixtus, aut sicut corruptiones quae sunt via in nom esse in qua esse substantiae continue abjicitur...” (IV Metaph., tract. I, cap. 3, t- VI, p. 206-207). Cfr- ttiam I Sen dist. 8 A, art. 7, ad 3, t. XXV, Pp. 229 a: G) IV Metaph., lect. 1, 2. 530. Cfr. etiam De Verit., a. 2, art. 11, ad 5.348 P. RAMIREZ Jem), sicut patuit in praedicto exemplo sanitatis; aliquando, uni agenti (se- cundum causalitatem efficientem), sicut medicus dicitur de eo qui operatur sine arte, ut vetula, et etiam de instrumentis, sed per attributionem ad genus, quod est medicina; aliquando autem per attributionem ad unum subjectum (secundum causalitatem quasi-materialem), ut ens dicitur de substantia, quantitate, qualitate et aliis praedicamentis; non enim ex toto est eadem ra- tio qua substantia est ens, ct qualitas et omnia alia. Sed omnia dicuntur ens ex €0 quod attribuuntur substantiae, quae est aliorum subjectum; et ideo ens dicitur per prius de substantia et per posterius de ali's; et ideo ens non est genus substantiae et aliorum praedicamentorum, quia uullum genus prae- dicatur secundum prius et posterius de suis speciebus, sed ens praedicatur analogice; et hoc est quod dicimus quod substantia et guantitas differunt genere, sed sunt idem secundum analogiam” (1). Admittit etiam expresse S. Doctor analogiam attributionis secundum causalitatem formalem extrinsecam seu exemplarem, ut constat ex ver- bis ejus supra citatis et alibi passim, specialiter in hoc textu: “in his autem quae ad imitationem alterius producuntur, quandoque id quod alterum imitatur perfecte imitatur ipsum, et tunc intellectus operan- tis, Praccoricipiens formam operati, habet ut ideam ipsam formam rei imi-~ tatae prout est illius rei imitatae; guandoque vero id quod est ad imitationem alterius non perfecte imitatur illud, et tune intellectus operativus non accipit formam rei imitatae absolute ut ideam vel exemplar rei operandae, sed cum Proportione determinata, secundum quam exemplatum a principali exemplari deficeret vel imitaretur. it “Dico ergo, quod Deus per intellectum omnia operans, omnia ad similitu- dinem essentiae suae producit; unde essentia sua est idea rerum, non quidem ysscntia, sed ut est intellecta. Res autem creatae non perfecte peters divinam essentiam; unde essentia non accipitur absolute ab intellectu divi- no ut idea rerum; sed cum proportione creaturae fiendae ad ipsam divinam fssentiam, secundum quod deficit ab ea vel imitatur eam. Diversae autem res diversimode ipsam imitantur, ef unaquacque secundum proprium mo- dum suum, cum unicuique sit proprium esse distinctum ab altera; et ideo ipsa divina essentia, cointcHectis DIVERSIS PROPORTIONTBUS rerum AD eam est idea unius cujusque rei. Unde, cum sint diversae rerum proportiones, neces Tre S588 Plures ideas; et est quidem una ex parte essentiae, sed PLURA LITAS invenitur ex barte diversarum proportionum creaturarum AD IP- SAM (2).” Et postmodum: tdicendum, inquit, quod UNA PRIMA FORMA, AD QUAM oes REDUCUNTUR, est ipsa divina essentia secundum se considerata; ¢* — (2 Opise. De Principiis naturae, circa finem. E: 1, pe 388. (2) De Verit., a. 3, art. 2. Desclée, r9r3,