Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

TEMA 1:
ODRAVANJE TEHNIKIH SISTEMA - OPTE

1. POJAM, CILJEVI I ZNAAJ FUNKCIJE ODRAVANJA SREDSTAVA RADA

Odravanje je skup aktivnosti (servisiranje, opravke, zamjena djelova, pregled, podeavanje,
odravanje po stanju, nadzor, opsluivanje, tehnoloka inovacija, modifikacija i modernizacija) kojima
se sistem odrava u stanju "u radu"odnosno vraa iz stanja "u otkazu" u stanje "u radu", u odreenim
uslovima, za to krae vrijeme i uz to nie trokove. Osnovni ciljevi koji treba da se postignu
procesom odravanja su:
obezbjeenje potrebnog nivoa operativne gotovosti sredstava rada;
obezbijeenje potrebne pouzdanosti osnovnih sredstava rada;
minimizacija trajanja prekida procesa rada usled otkaza sredstava rada;
optimizacija ukupnih trokova ivotnog ciklusa sredstava;
spreavanje i smanjivanje zastarijevanja osnovnih sredstava;
obezbjeenje da osnovna sredstva daju traenu produktivnost i kvalitet;
povienje nivoa motivisanosti (neispravni tehniki sistemi izazivaju loe stanje i
odnose, pa i nezgode, kako u samom preduzeu tako i u njegovom okruenju);
itd.
Aktivnosti koje Odravanje mora obavljati da bi se postigli pomenuti ciljevi su:
izvoditi specijalistike preventivne i korektivne intervencije na sredstvima;
oformiti podesnu organizaciju pripreme rada, predvidjeti vremena i potreban
materijal, planirati izvoenje intervencija odravanja;
stalno se angaovati na tehnikim poboljanjima vlastite opreme;
njegovati i unaprijediti tehniki nivo vlastite radne snage;
pratiti razvoj sredstava za rad u cilju sticanja potrebnog tehnolokog znanja za
odravanje u budunosti;
pomagati, u tom smislu, ostalim djelovima kompanije, u upoznavanju sredstava
za rad;
stalno saraivati sa strunjacima odreenih zavoda;
uestvovati u definiciji tipova i koliine rezervnih djelova i materijala za
odravanje koje je neophodno nabaviti, vodei rauna o nunosti stalnog
praenja zaliha i organizacije skladita za njihovo smijetanje;
odravati sredstva za rad na takvom nivou sigurnosti da opasnost od povreda
bude eliminisana;
pratiti razvoj organizacionih tehnika i raditi na njihovoj primjeni;
odravati jednostavnu, ali sadrajnu, evidenciju dogaaja i datuma vezanih za
prirodu, uestalost i trokove intervencija izvoenim na pojedinim sredstvima za
rad;
ostvariti saradnju sa drugim kompanijama kojima se mogu povjeriti odreeni
radovi odravanja; itd.
Ciljevi odravanja upuuju i na iroku oblast vanosti odravanja. Vanost odravanja sredstava za rad
ogleda se u sljedeim aspektima:

EKOLOGIJA I ODRAVANJE JAHTI Tema 1 (radna verzija materijala)

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

vanost odravanja sa razvojnog aspekta (istraivanje pojave velikog broja zastoja na

sredstvima za rad);
vanost odravanja sa tehnolokog stanovita (brzo zastarijevanje sredstava za rad usljed
tehnolokog i tehnikog progresa);
znaaj odravanja sa ekonomskog gledita (pojava trokova usljed korienja sredstava za
rad);
znaaj odravanja sa tzv. socijalnog aspekta (injenice da sredstva za rad u loem i
nesigurnom stanju izazivaju poremeaje u meuljudskim odnosima);
znaaj odravanja u pogledu uvanja raspoloivih resursa u kompaniji; itd.

Znaaj odravanja sredstava za rad je veliki. Odravanje direktno utie na osnovne faktore poslovanja
i moe vrlo povoljno uticati (ako se pravilno sprovodi) na postizanje pozitivnih poslovnih rezultata.
Dobro sprovedeno odravanje direktno utie na smanjivanje trokova poslovanja.
2. KONCEPCIJE ODRAVANJA SREDSTAVA RADA
U poetku industrijskog razvoja, prije otpriilike 200 godina, kada je izumljena parna maina, funkcija
odravanja u smislu preventive nije postojala. Sve intervencije, koristei dananju terminologiju bile
su hitne, tj. izvodile su se kada je kvar ve nastao, a popravak je vrlo esto bio povjeravan samom
radniku za mainom. itav taj period karakterie odsustvo bilo kakvog plana, odnosno strategije
odravanja sa jasnim ciljevima.
Istina, treba uzeti u obzir da su problemi nekada, ipak, bili laki nego to su danas. Nije postojala
automatizacija, kontinuirani procesi bili su rijetki, mainski park bio je spor i vrlo malo pokvarljiv,
produktivnost niska, svaka maina bila je dodjeljivana svom rukovaocu, dimenzionisanje pojedinih
komponenata bilo je preobilno. Svo to vrijeme razliite industrije sprovode aktivnosti koje ne mogu
biti analizirane sa stanovista trokova, ukljuujui tu i odravanje, koje je posmatrano sa jednog
nimalo produktivnog i kreativnog stanovita.
Vizija odravanja promijenila se sa pojavom mehanizacije i poveanjem broja maina u upotrebi. O
odravanju u modernijem smislu se poinje govoriti nakon 1940.g. Sazrelo je tada shvatanje da vie
nije dovoljan samo popravak kada je kvar ve nastupio, ve ga treba i predvidjeti, raa se preventivno
odravanje.
Kasnije se u anglo-saksonskom svijetu razvija "Condition Based Maintenance", to su intervencije
bazirane ne vie na vremenu rada sredstva nego na njihovom stanju i na pouzdanosti njihovog
sistema.
Tri su osnovne koncepcije odravanja sredstava rada :
korektivno odravanje,
preventivno odravanje (sa specijalnim oblikom "odravanje po stanju"),
kombinovano odravanje.

2.1 Korektivno odravanje

Kod metode korektivnog odravanja (na osnovu pojave otkaza, odnosno stanja "u otkazu" vri se
vraanje sastavnog dijela i/ili sistema iz stanja "u otkazu" u stanje "u radu") - sastavni dio sistema
ostaje u sistemu do momenta otkaza.

EKOLOGIJA I ODRAVANJE JAHTI Tema 1 (radna verzija materijala)

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

Prednosti korektivnog odrzavanja su:
potpuno iskorienje "rezerve upotrebljivosti",
nije potrebno poznavati zakonitost oteenja sastavnih djelova.
Nedostaci ovog odravanja su:
sastavni djelovi i/ili sistemi naglo ispadaju iz rada, a termini otkaza se ne mogu unaprijed
predvidjeti,
svi otkazi se moraju operativno ukloniti, pa je velika vjerovatnoa da ce doi do duih zastoja
izazvanih odravanjem,
nemogunost planiranja periodinosti i ciklinosti aktivnosti odravanja i sl.
2.2 Preventivno odravanje
Preventivno odravanje ini niz zahvata neophodnih za sprijeavanje pojava stanja "u otkazu"
odnosno odravanje parametara funkcije kriterijuma u granicama dozvoljenih odstupanja u to duem
vremenskom intervalu. Kod stohastikih otkaza sastavnih djelova sistema, zamjena sastavnog dijela
ba u momentu pojave otkaza je nemogua, zbog toga to sa sigurnou nije poznato kada e doi do
otkaza. Zbog te nesigurnosti, meutim, zamjena sastavnog dijela sistema moe biti izvrena prije
pojave otkaza. Odreivanje trenutka kada izvriti zamjenu podrazumijeva analiziranje posljedica
izbora izbora razliitih vremenskih trenutaka. Svaki mogui period zamjene je dio politike
preventivnih intervencija, ali se uvijek tei optimizaciji bilo sa aspekta minimuma (stanja "u otkazu",
trokova,...) ili maksimuma (gotovosti, pouzdanosti, dobiti,...)
Jo jedan uslov egzistira u mnogim modelima zamjene. To je da se sistem vraa u poetno stanje
nastavljajui da obavlja iste aktivnosti kao i prije zamjene. Ova pretpostavka nadalje podrazumijeva da
su i trokovi, zakoni raspodjele otkaza i dr. isti (nepromijenjeni nakon zamjene).
Treba, takoe, napomenuti da preventivne zamjene podrazumijevaju dva uslova:
da ukupni trokovi zamjene moraju biti vei nakon otkaza nego prije (ako visina trokova
predstavlja kriterijum upravljanja), i
intenzitet otkaza sistema mora da raste u vremenu.
Neki od modela preventivnih zamjena se navode u narednom dijelu.
A) Model zamjene kada trokovi eksploatacije rastu sa vremenom rada sistema
Ovaj se model primjenjuje kada trokovi rada opreme rastu u vremenu usled dotrajalosti djelova
opreme. Trokove eksploatacije je mogue sniziti zamjenom dotrajalih djelova. Cilj modela je da se
odredi optimalan interval izmeu zamjena tako da se minimiziraju ukupni trokovi. Ukupni trokovi
izmeu dva pregleda, c(tr), zavise od intervala kada se vre zamjene i iznose:
c(tr) = (Tcr)/tr - cr + (T/tr) c(t)dt

(2.1)

gdje su:
T - period sprovoenja intervencija;
tr - duina intervala zamjene;
cr trokovi zamjene;
c(t) trokovi ekspoatacije u jednici vremena u toku rada, tj. u vremenu nakon zamjene;

EKOLOGIJA I ODRAVANJE JAHTI Tema 1 (radna verzija materijala)

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

Kada se zahtijeva minimum ukupnih trokova, to se duina intervala zamjene koji odgovara tom
uslovu dobija iz jednaine (2.2).
dc(t)/dtr = 0

(2.2)

B) Optimalni interval izmeu preventivnih zamjena kada je oprema podlona otkazima

(zamjena po konstantnom datumu)
Model bazira na injenici da je oprema na kojoj se model primjenjuje podlona otkazima, a kada se
otkaz dogodi mogue je izvriti zamjenu. Da bi se smanjio broj otkaza, neophodno je terminirati
preventivne intervencije tako da se izvravaju u odreenim intervalima. Pretpostavlja se da oprema
radi u duem vremenskom periodu i da je vrijeme za preventivnu zamjenu zanemarljivo u odnosu na
vrijeme rada. Optimalni interval izmeu preventivnih zamjena se odreuje iz uslova minimizacije
trokova u jedinici vremena.
Ukupni oekivani trokovi u jedinici vremena, za preventivnu zamjenu u trenutku t su:

c (t p ) =

c p + c f H (t p )
tp

(2.3)

gdje su:
c trokovi preventivne zamjene;
cf trokovi zamjene nakon otkaza;
t konstatni interval nakon koga se vri zamjena bez obzira na starost opreme;
H(t) oekivani broj otkaza u intervalu (0,t) (funkcija obnavljanja);
C) Model preventivne zamjene na osnovu dostignute starosti opreme
Ovaj model je slian modelu koji se zasniva na optimalnom intervalu izmeu preventivnih zamjena, s
tom razlikom to ovaj model eliminie mogunost pojave preventivne zamjene neposredno po
izvrenju zamjene dijela usljed otkaza. To znai da se u sluaju pojave zamjene dijela usled otkaza, taj
trenutak uzima kao poetak intervala preventivne zamjene. Cilj modela je da se ustanovi optimalna
starost dijela, odnosno vrijeme preventivne zamjene koje minimizira ukupne oekivane trokove
zamjene po jedinici vremena.
Ukupni oekivani trokovi zamjene po jedinici vremena su:

c (t p ) =

c p R(t p ) + c f (1 - R(t p ))
t p R(t p ) + M (t p ) (1 - R(t p ))

(2.4)

cp - trokovi preventivne zamjene;

cf - trokovi zamjene nakon otkaza;
R(tp) pouzdanost;
tp interval nakon koga se vri zamjena;
M(tp) - srednja vrijednost, odreuje se na sljedei nain:
tp

M (t p ) = t f (t )dt /[1 - R (t p )]

(2.5)

f(t) - frekvencija pojave stanja "u otkazu" dijela (f-ja gustine pojave stanja "u otkazu")

EKOLOGIJA I ODRAVANJE JAHTI Tema 1 (radna verzija materijala)

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

D) Model preventivne zamjene na osnovu dostignute starosti opreme koja otkazuje uzimajui u
obzir vremena u otkazu i vremena potrebna za preventivnu zamjenu
Ovaj model se razlikuje od prethodnog samo u tome to se ne podrazumijeva da je zamjena izvrena
trenutno nego se u obzir uzimaju i vremena potrebna za zamjene.
Sr problema je uravnoteenje cijene preventivne zamjene i koristi koju donosi ta preventivna
zamjena, koja se postie odreivanjem optimalne starosti dijela koja minimizira ukupne oekivane
trokove zamjena po jedinici vremena. Ovaj model ustanovljava preventivne zamjene u trenutku kada
dio dostigne odreenu starost, a takoe ustanovljava i zamjene po pojavi stanja "u otkazu".
Ukupni oekivani trokovi zamjene iznose:

c (t p ) =

c p R(t p ) + c f (1 - R(t p ))
(t p + T p ) R(t p ) + [ M (t p ) + T f ][1 - R(t p )]

(2.6)

gdje su (pored ve poznatih veliina iz (2.3)):

Tp - vrijeme potrebno za preventivnu zamjenu;
Tf - vrijeme potrebno za zamjenu nakon pojave stanja "u otkazu"
Kod ovog, kao i kod prethodnog modela, se nakon odreivanja izraza za veliine koje figuriu u
izrazima za ukupne oekivane trokove, R(t), M(t), f(t), i uvrtavanja poznatih vrijednosti cp , cf, Tp, Tf,
bira interval zamjene tp tako da trokovi budu minimalni.
Pored navedenih modela preventivnih zamjena, na raspolaganju su jo neki modeli kao npr.:
model za optimalni interval preventivne zamjene ili preventivna zamjena nakon odreene
starosti kada oprema otkazuje: minimum ukupnih zastoja (ovim se modelom eli postii
najpovoljniji odnos ukupnih zastoja);
Model Vajta (omoguava procjenu broja otkaza posmatranog elementa u bilo kom trenutku
vremena);
model Jorgensona i dr.
Osnovni nedostatak preventivne zamjene je u tome to se javlja neiskorieni resurs elementa i
potrebno je poznavati zakonitosti oteenja elemenata.

2.2.1 Odravanje prema stanju

Odravanje prema stanju je koncepcija preventivnog odravanja ija je strategija donoenja odluka o
aktivnostima odravanja zasnovana na periodinoj ili neprekidnoj kontroli tehnikog stanja sistema u
procesu eksploatacije. Prema rezultatima kontrole, donose se odluke o neophodnom roku i obimu
planskih aktivnosti odravanja. Poznavanje dozvoljene istroenosti (granice istroenosti) jedan je od
preduslova za kvalitetno i ekonomino izvoenje aktivnosti odrzavanja, a takoe i preduslov za
primjenu metoda odravanja prema stanju. Granica istroenosti je, ustvari, granica izmeu pogonske
upotrebljivosti sastavnog dijela i/ili sistema i njegove osteenosti. Prilikom razmatranja granice
istroenosti treba obuhvatiti:
granicu pogonske sigurnosti,
granicu iskljuenja,
granicu istroenosti,
granicu rashodovanja.
Moe se rei da odravanje prema stanju predstavlja uspjean nain upravljanja procesima odravanja
tehnikih sistema, koji ima za cilj sprijeavanje pojave stanja "u otkazu" svakog sistema pojedinano
(kontrola parametara) ili jednorodne grupe sistema (kontrola nivoa pouzdanosti) uz obezbjeenje
maksimalno mogueg perioda rada sistema i minimalno moguih trokova.
EKOLOGIJA I ODRAVANJE JAHTI Tema 1 (radna verzija materijala)

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

Osnovni problem koji treba da rijee modeli odravanja po stanju je odreivanje optimalnog perioda
kada treba vriti preglede radi utvrivanja stanja opreme. U tom smislu, razvijeni su razliiti modeli na
osnovu kojih se odreuje vrijeme pregleda.

2.3 Kombinovano odravanje

Kombinovano odravanje predstavlja kombinaciju korektivnog i preventivnog odravanja tako to se
sistem koristi do pojave prvog otkaza, a zatim se preventivno odrava po nekoj od navedenih metoda
odravanja.
Moe se zakljuiti da se za izbor optimalne strategije odravanja, po nekom kriterijumu, mora
poznavati intenzitet otkaza tehnikog sistema, kao i funkcija trokova primijenjene strategije
odravanja, pri emu se sa stanovita iskorienja rezervnih djelova i mogunosti njihovog planiranja,
moe usvojiti sljedei redosled:
odravanje po stanju,
preventivno odravanje (planske zamjene),
korektivno odravanje.
2.4 Novije koncepcije odravanja sredstava rada
U novije vrijeme razvijaju se savremeni koncepti odravanja tehnikih sistema, zahvaljujui njihovoj
sve sloenijoj konstrukciji, meu koje spada ve pomenuti koncept odravanja prema stanju, kao i:
koncept terotehnologije (Terotechnology);
integralna logistika podrka (Integral Logistic Support);
totalno produktivno odravanje (Total Productive Maintenance);
ekspertni sistemi;
"samoodravanje";
Terotehnologija je prema BS (British Standards) kombinacija rukovodnih, finansijskih, inenjerskih i
drugih aktivnosti primijenjenih na fizika dobra radi postizanja ekonominosti trokova njihovog
radnog vijeka, odnosno ivotnog ciklusa, pri emu se uzima u obzir pouzdanost i mogunost
odravanja maina, pogona, zgrada, njihovo instalisanje, putanje u pogon, odravanje, rekonstrukcija
i zamjena (otpis).
Integralna logistika podrka (ILS) je upravljaka funkcija koja treba da obezbijedi poetno
planiranje, postavljanje i upravljanje sa ciljem da se krajnjem korisniku obezbijedi sredstvo za rad
(sistem) koje e biti tehniki i ekonomski podrano (potpomognuto i obezbijeeno svim potrebnim
resursima) u toku cijelog ivotnog ciklusa.
Totalno produktivno odravanje (TPM) se pojavilo u Japanu krajem 60-tih godina prolog vijeka.
Osnova ovog koncepta je u tome da je svaki rukovalac na opremi (koja je uglavnom automatizovana)
odgovoran za samostalno, rutinsko, odravanje. Cilj koncepta je da se otkazi i greke, odnosno gubici
svedu na nulu. Npr. u jednoj firmi broj neoekivanih otkaza je pao sa 1000 na 20 otkaza/mjeseno, to
je uticalo na poveanje iskorienja opreme za 50%, procenat otkaza je smanjen 10 puta, reklamacije
kupaca su smanjene za etvrtinu, trokovi odravanja za 30%, zalihe za polovinu, a produktivnost je
poveana za 50%.
Ekspertni sistem je program koji se ponaa slino strunjaku - ekspertu za odreeno (obino usko)
podruje. Razvojem ekspertnih sistema kao i raunarske okoline koja je podravala njihov rad,
mijenjala se i opta definicija ekspertnih sistema. Moe se rei da je najpotpuniju definiciju dalo
Britansko drutvo za raunare [9], koja glasi:

EKOLOGIJA I ODRAVANJE JAHTI Tema 1 (radna verzija materijala)

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

"Pod ekspertnim sistemom se podrazumijeva uspostavljanje, unutar raunara, dijela vjetine nekog
eksperta koje bazira na znanju i u takvom je obliku da sistem (raunar) moe da ponudi inteligentan
savjet ili da preuzme inteligentnu odluku o funkciji koja je u postupku..."
Koncept "samoodravanja" predstavlja najrazvijeniji nivo funkcije odravanja kod potpuno
automatizovanih sistema.
3. TROKOVI ODRAVANJA SREDSTAVA RADA
Trokovi koji se pojavljuju u procesu odravanja sredstava rada mogu se grupisati u dvije osnovne
grupe:
trokovi odravanja (trokovi izvoenja aktivnosti odravanja), codr,
trokovi zastoja, cz.
Poreenje trokova koji se javljaju usled pojave zastoja zbog otkaza tehnikog sistema i trokova koji
su potrebni za sistem odravanja omoguava uvid u kojoj mjeri sistem odravanja zadovoljava.
Kao pogodan parametar za kontrolu odnosa tih trokova uvodi se tzv. faktor trokova F tr:
Ftr = czas/codr

(3.1)

U skladu sa prethodno navedenim, potrebno je da bude zadovoljen sljedei uslov:

Ftr 1

(3.2)

Treba istai da se pri razmatranju vremena zastoja s jedne i trokova odravanja s druge strane trai
kompromisno rjeenje. Manje vrijeme zastoja najee povlai i relativno male ukupne trokove.
Meutim, postoje situacije kad se (zbog nekih drugih razloga vezanih za operativnu gotovost ) insistira
na izuzetno malom vremenu zastoja i tada se svjesno pribjegava veim ulaganjima u sistem
odravanja.
Trokovi odravanja sredstava za rad su, kao to je ve navedeno, znatni. Iz prakse se zna da su
trokovi koji se pojavljuju kod sredstva u toku njihovog trajanja priblino jednaki nabavnoj vrijednosti
tog sredstva. Trokovi odravanja po godinama su priblino jednaki, tj. ravnomjerno su rasporeeni u
ivotnom vijeku. Na osnovu ovoga, moe se dobiti podatak da je godinji troak za odravanje jednak
koliniku nabavne vrijednosti sredstva i broja godina koliko je sredstvo trajalo. Naravno, ti su podaci
orijentacioni i zavise od mnogih faktora: kvaliteta odravanja, naina eksploatacije, uticaja okoline i
sl.
Trokovi zastoja zbog kvarova i odravanja sredstava su takoe visoki. Zastoji zbog kvarova i
odravanja prouzrokuju trokove u vidu:
smanjenja kapaciteta sredstava za rad;
poveanja karta;
kanjenja isporuka;
posebnog angaovanja strunih kadrova za rjeavanje problema;
i drugih pojava speifinih za razna sredstva za rad.
Vano je naglasiti da se tednja ne ostvaruje potcjenjivanjem vanosti odravanja ili ukidanjem nekih
intervencija, ve zahvatima usmjerenim ka optimizaciji cjelokupnog sistema odravanja.

EKOLOGIJA I ODRAVANJE JAHTI Tema 1 (radna verzija materijala)

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

Znatan dio aktivnosti i problema odravanja vezan je za rezervne djelove. Trokovi rezervnih djelova
u ukupnim trokovima odravanja uestvuju sa oko 30%. Znai, racionalnim upravljanjem rezervnim
djelovima za odravanje se mogu znaajno smanjiti trokovi odravanja.
4. ORGANIZACIJA ODRAVANJA
Jedan od najvanijih problema pri postavljanju f-je odravanja je organizacija odravanja. U principu,
sa stanovita organizacije, odravanje moe biti:
centralizovano,
decentralizovano,
mjeovito.
Osnovne karakteristike pojedinih organizacionih oblika funkcije odravanja su :
centralizovano
- razvijen informacioni sistem,
- dobro iskorienje radnika,
- lake upravljanje i unifikacija rezervnih djelova,
- mogunost postizanja odgovarajueg statusa u kompaniji,
- mogunost uvoenja progresivnih metoda rada,
- optimizacija odravanja,
- automatska obrada podataka, itd.
decentralizovano
- nerazvijen informacioni sistem,
- fizike udaljenosti (prostorne disperzije),
- razliita sredstva za rad,
- lake praenje trokova odravanja, itd.
Na osnovu iznijetih karakteristika centralizovanog i decentralizovanog odravanja, namee se
zakljuak da je najcjelishodnije organizovati mjeovito (djelimino centralizovano, djelimino
decentralizovano) odravanje prema strukturi:
- centralizovano: priprema odravanja i kontrola, kao i opravke i montaa,
izrada rezervnih djelova, remont, rekonstrukcija i izrada novih sredstava
za rad, energetika i odravanje objekata i instalacija;
- decentralizovano: preventivni pregledi, zamjene djelova, ienje,
podmazivanje ("dnevna njega" sredstava rada);
Osnovni zadatak pri organizovanju odravanja je stvaranje osnove da intervali zastoja zbog otkaza
budu to je mogue krai. Moe se rei da vrijeme zastoja predstavlja mjeru uspjenosti organizacije
odravanja opreme. Ukoliko je organizacija odravanja adekvatna, vrijeme zastoja e biti minimalno.

5. ODRAVANJE KAO SISTEM

Danas je teko nai oblast nauke u kojoj se odreeni problemi ne razmatraju sa aspekta teorije sistema.
Sam pojam sistema definie se na razliite naine, a najprikladnije definicije sistema za oblast
odravanja su:
1. Sistem je posebno povezivanje meuzavisnih sastavnih djelova - podsistema koji imaju
povoljno dejstvo na odreene procese;
2. Cjeloviti sistem je sveukupnost objekata, ije uzajamno djelovanje izaziva pojavu novih
integrativnih osobina koje nisu svojstvene sastavnim djelovima koji ih obrazuju.

EKOLOGIJA I ODRAVANJE JAHTI Tema 1 (radna verzija materijala)

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

Klasifikacija sistema moe se izvriti na vie naina, zavisno od aspekta sa koga se ona vri. Tako se
razlikuju prosti i sloeni sistemi; statiki i dinamiki; deterministiki i stohastiki; otvoreni i zatvoreni;
realni i apstraktni; itd.
Pored toga to su informacioni tokovi sastavni dio sistema (pored energije i materijala), oni
predstavljaju nain veze sastavnih djelova sistema jednog s drugim, sastavnih djelova sa sistemom u
cjelini i sistema sa okruenjem, odnosno sredinom. Analizi sistema moe se prii sa vie aspekata:
- sistemsko-komponentni, koji odgovara na pitanje iz ega (od kakvih
komponenti ) je obrazovan sistem;
- sistemsko-strukturni, koji otkriva unutranju organizaciju sistema;
- sistemsko-funkcionalni, koji pokazuje kakve funkcije ispunjava sistem;
- sistemsko-integracioni, koji otkriva izvore, faktore ouvanja,
usavravanja i razvoja sistema;
- sistemsko-procesni, koji pokazuje kakvi se procesi (procedure,
operacije) dogaaju u sistemu u cilju ouvanja njegove cjeline,
usavravanja i razvoja;
- sistemsko-komunikacioni, gdje je rije o meusobnoj vezi datog sistema
sa drugim, kako po horizontali tako i po vertikali;
- sistemsko-istorijski, koji odgovara na pitanje na koji se nain pojavio
sistem, kakve je etape u svom razvoju prolazio, kakve su njegove
istorijske perspektive;
Odravanje predstavlja jedan sloeni funkcionalni sistem objedinjen jedinstvenim ciljem, odnosno
jedinstvenom f-jom kriterijuma, koji moe da se realizuje na vie naina, u vie meusobno razliitih
varijanti.
Organizacija sistema odravanja definie odnose koji postoje izmeu pojedinih nivoa, odnosno mjestaradionica u kojima se sprovode postupci odravanja. Ukoliko je sistem odravanja sloeniji, tj.ukoliko
ima vie mjesta i radionica u kojima se obavljaju aktivnosti odravanja, struktura sistema odravanja
je sloenija, te je i njegova organizacija kompleksnija.
Da bi se uopte moglo govoriti o procesu odravanja sredstava rada neophodno je da su u svakom
trenutku na raspolaganju odreeni ulazni resursi: rad, rezervni djelovi, energija, uticaj drugih f-ja u
poslovnom sistemu, usluge spoljnih izvoaa, uticaj karakteristika sredstava rada (pouzdanost,...), itd.
Neke komponente vektora izlaza iz sistema odravanja su:
- opravljanje sredstava rada,
- smanjenje tete zbog prekida procesa rada,
- gubici zbog otkaza sredstava rada, itd.
Vektor poremeajnih faktora sistema odravanja obuhvata sljedee promjenljive:
- nedostatak radne snage (bolovanja, nepredviena odsustva,...),
- nedostatak rezervnih djelova i materijala,
- teskoe pri nabavci rezervnih djelova i materijala za odravanje,
- nedostatak sredstava za nabavku rezervnih djelova i materijala za
odravanje,
- iznenadni prekid saradnje spoljnih izvoaa,
- nedovoljna kvalifikovanost radne snage,
- nedovoljno poznavanje sredstava rada koja su predmet odravanja, itd.

EKOLOGIJA I ODRAVANJE JAHTI Tema 1 (radna verzija materijala)

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

7. UPRAVLJANJE ZALIHAMA REZERVNIH DJELOVA
7.1 Planiranje rezervnih djelova
Osnovni razlozi zbog kojih se vri planiranje rezervnih djelova su:
- potreba njihovog obezbjeenja, tako da su u odreenom vremenu na raspolaganju (otklanjanje
kvara, poetak planskog zahvata i sl.);
- nastojanje da se smanje trokovi obezbjeenja i zaliha rezervnih djelova; ...
U tom smislu, zadaci planiranja rezervnih djelova su da odgovori na sljedea pitanja:
- koji rezervni djelovi e biti potrebni u planskom periodu za sve aktivnosti odravanja?
- koliko rezervnih djelova e trebati?
- kada e trebati pojedini rezervni djelovi?
- koliki iznos sredstava treba obezbjediti da bi se nabavili potrebni rezervni djelovi?
Planiranje rezervnih djelova obuhvata samo dio ukupnih aktivnosti na njihovom obezbjeenju i
oslanja se na prethodno utvrenim injenicama:
- to se smatra rezervnim dijelom za svako sredstvo za rad;
- nainu upravljanja rezervnim djelovima;
- planu aktivnosti funkcije odravanja;
7.1.1Vrste planova rezervnih djelova
Planove rezervnih djelova je mogue podijeliti, uglavnom, na osnovu dva kriterijuma:
- prema vremenu na koje se plan odnosi;
- prema odreenosti podloga za planiranje;
Prema vremenu, planovi rezervnih djelova se razvrstavaju na:
- srednjorone, i
- kratkorone.
Srednjoroni planovi obuhvataju period od 2 - 5 godina u zavisnosti od vrste sredstava rada kojima su
namijenjeni. Obzirom na duinu perioda za koji se radi, od srednjoronog plana se ne trai veliki
stepen preciznosti, obuhvatnosti i detaljnosti. To je gruba prognoza ukupnih trokova rezervnih
djelova, razgranienje trokova rezervnih djelova velikih remonta po godinama, definisanje
orijentacionih rokova ugradnje i postupaka nabavke. Terminski dio srednjoronog plana odnosi se
samo na skupe rezervne djelove sa dugim rokovima isporuke i na rezervne djelove sa posebnim
reimom upravljanja zalihama (kritina rezerva).
Kratkoroni planovi obuhvataju godinje i operativne planove. Godinji planovi se izrauju za svaku
poslovnu godinu, a na osnovu plana odravanja.
Budui da se odnose na krae vremensko razdoblje, mnogo su konkretniji i odreeniji od
srednjoronih planova a predstavljaju logian nastavak izvrenja srednjoronog plana u prethodnom
periodu. Godinji plan rezervnih djelova sadri:
- specifikaciju rezervnih djelova za svaki remont i odravano sredstvo, u kojoj su date koliine i
vrijednost rezervnih djelova;
- zbirni pregled trokova rezervnih djelova za sve remonte i odravana sredstva;
- plan trokova rezervnih djelova za tekue odravanje po vrstama aktivnosti;
Operativni planovi rade se za vremenske periode od pola godine, tromjeseje, mjesec dana ili neki
krai period (petnaestodnevno ili sedmino). Izbor planskog vremenskog perioda zavisi od vrste
rezervnih djelova (standardni, nestandardni), naina upravljanja zalihama, nivoa organizovanosti
poslovnog sistema, posebno f-je odravanja i nabavke, naina obrade podataka, stanja na tritu itd.
Obzirom na vrijednosti ovih uticajnih faktora u literaturi se preporuuje duina operativnog planskog
perioda od tri mjeseca [16].
EKOLOGIJA I ODRAVANJE JAHTI Tema 1 (radna verzija materijala)

10

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

Ovim planom rezervnih djelova se odreuje vrijeme i koliine koje treba ugraditi u skladu sa stvarnim
stanjem odravanih sistema.
Prema odreenosti podloga za planiranje, planovi rezervnih djelova se mogu razvrstati na :
- plan rezervnih djelova za remonte;
- plan rezervnih djelova za tekue odravanje, odnosno za otkanjanje kvarova (zastoja);

7.1.2 Uticajni faktori na planiranje rezervnih djelova

Uticajni faktori na planiranje rezervnih djelova su svi oni koji djeluju na f-ju odravanja u poslovnom
sistemu, pa time uslovljavaju i postavke planiranja. Da bi planiranje rezervnih djelova bilo realno,
potrebno je poznavati makar glavne, karakteristine faktore uticaja. Djelovanje ovih faktora se mijenja
po pravcu i intenzitetu, pa ovladavanje njihovim uticajem, potpuno ili djelimino, daje znaajne
mogunosti za pravilan i kvalitetan proces planiranja. Uticajnih faktora na planiranje rezervnih djelova
ima vie i mogue ih je razvrstati na razliite naine, zavisno od usvojenog kriterijuma. Vaan
kriterijum je mogunost ovladavanja uticajima faktora i prema njemu imamo:
- unutranje faktore uticaja na planiranje rezervnih djelova, i
- spoljanje faktore uticaja na planiranje rezervnih djelova.
Unutranji faktori djeluju u poslovnom sistemu i na njih je mogue djelovati djelimino ili potpuno u
smislu postizanja pozitivnih efekata. Osnovni unutranji faktori uticaja na planiranje rezervnih djelova
su:
- politika (strategija) odravanja - odreuje vrijeme i nain djelovanja f-je odravanja;
- definisanost politike nabavke i njene karakteristike;
- nain upravljanja zalihama rezervnih djelova - odreuje koliine rezervnih djelova i rokove
nabavke to su bitni elementi plana rezervnih djelova;
- struktura tehnikih sistema koji se odravaju, sa stanovita porijekla (domai i iz uvoza). Kod
nabavke rezervnih djelova iz uvoza pojavljuju se odreeni problemi o kojima se mora voditi
rauna pri izradi plana rezervnih djelova (administrativne uvozne procedure, ...);
- stanje dokumentacije rezervnih djelova. Ako se ne raspolae sa dovoljnom i potrebnom
dokumentacijom za izradu rezervnih djelova, onda je kupac upuen samo na proizvoaa
odravanog sredstva koji onda odreuje rokove isporuke i cijene. Sa dovoljnom dokumentacijom
moe se potraiti i drugi isporuilac;
- stanje unifikacije odravanih sredstava i njihovih djelova poveava ili smanjuje broj vrsta
rezervnih djelova to utie na obim, nain i sloenost planiranja rezervnih djelova;
- stanje sopstvenih kapaciteta za izradu i popravak rezervnih djelova;
- nain obrade podataka odreuje mogunost obuhvatanja znaajnih podataka pri planiranju
rezervnih djelova, izradi alternativa, vremenu planiranja, aktuelnosti podataka, inovacijama plana i
praenju izvrenja plana;
Spoljni faktori djeluju izvan poslovnog sistema i na njih se moe samo djelimino uticati. Njihov
uticaj se mora uzeti u obzir pri izradi plana rezervnih djelova. Osnovni spoljni uticajni faktori na
planiranje rezervnih djelova su:
- mogunost nabavke rezervnih djelova na domaem tritu;
- kvalitet i rokovi isporuke rezervnih djelova;
- mjere ekonomske politike (reim uvoza, kamate na kredite,...);
Ve je navedeno da je jedan od osnovnih zadataka planiranja rezervnih djelova, odreivanje rezervnih
djelova za kojima e se javiti potreba u planskom periodu. Jasno da e trebati svi rezervni djelovi kod
kojih je zadovoljena relacija:

EKOLOGIJA I ODRAVANJE JAHTI Tema 1 (radna verzija materijala)

11

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

tispravnosti < tplanskog perioda

(7.1)

gdje je: t - vrijeme.

Vrijeme trajanja svakog rezervnog dijela zavisi od velikog broja faktora od kojih su osnovni:
- karakteristike samog rezervnog dijela (materijal, oblik i dimenzije, kvalitet i vrsta obrade, itd.);
- kvalitet ugradnje rezervnog dijela;
- karakteristike i uticaji spregnutih djelova;
- namjena sredstva u koje se rezervni dio ugrauje;
- uslovi eksploatacije tog sredstva;
- nain rukovanja ;
- nain odravanja; itd.
Konfiguracija navedenih (i ostalih ) uticajnih faktora je sluajna, pa je i samo trajanje rezervnih
djelova sluajna veliina. Za potrebe planiranja, vrijeme trajanja rezervnog dijela se odreuje :
- na osnovu preporuke proizvoaa sredstava koja se odravaju;
- procjenom od strane strunih i iskusnih radnika - na osnovu poznavanja ponaanja slinih
sredstava za rad;
- na osnovu statistikih podataka o vremenu trajanja rezervnog dijela u uslovima eksploatacije;

7.1.3 Podloge za planiranje rezervnih djelova

U sutini, planiranje predstavlja obradu odreenih raspoloivih podataka i informacija i na osnovu
toga konstruisanje novih informacija u skladu sa ciljem i raspoloivim sredstvima. Konstrukcija novih
informacija zove se plan. Da bi on bio to blii stvarnosti i stvarnim mogunostima sistema,
raspoloivi prethodni skup informacija treba da bude to potpuniji i taniji. Prethodni raspoloivi skup
informacija je, ustvari, skup podloga za planiranje.
Podloge za planiranje rezervnih djelova su veoma raznovrsne i treba da sadre informacije o vie
sistema odnosno o:
- sredstvima koja se odravaju (broj, vrste, tipovi, raspored, konstrukcija i druge karakteristike);
- procesu u kojem se odravana sredstva koriste (intenzitet eksploatacije, reimi eksploatacije, nain
rukovanja, uslovi okruenja itd.);
- f-ji odravanja (ciljevi, politika odravanja, kadrovi, sredstva, i dr.);
- poslovnom sistemu (ciljevi, politika odravanja, funkcije sistema, itd.);
- okruenju poslovnog sistema (triste, zakoni, planovi, i sl.);
Konkretizujui ove skupove podloga za planiranje rezervnih djelova, moe se napraviti specifikacija
podloga koja sadri:
- ciljeve poslovnog sistema;
- ciljeve funkcije odravanja;
- politike (strategije) odravanja;
- politike nabavke rezervnih djelova;
- planove poslovnog sistema;
- planove aktivnosti odravanja;
- mjere ekonomske politike od znaaja za rezervne djelove (kamate, reim uvoza, ...);
- stanje na tristu rezervnih djelova (mogunost nabavke, rokovi, cijene,...);
- stanje sopstvenih kapaciteta za izradu rezervnih djelova;
- propise o sigurnosti rada;
- standarde potronje rezervnih djelova;
- razne podatke iz oblasti upravljanja rezervnim djelovima iz drugih poslovnih sistema;
- tehniku dokumentaciju odravanih sredstava;
- tehnoloku dokumentacija odravanja;

EKOLOGIJA I ODRAVANJE JAHTI Tema 1 (radna verzija materijala)

12

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

-

izvjetaje o izvrenim aktivnostima odravanja ;

izvjetaje o stanju odravanih sredstava sa raznih pregleda;
izvjetaje o izvrenju plana u prethodnom periodu; itd.

Obim i sadraj ovih podloga zavisi od vrste sredstava koja se odravaju, veliine poslovnog sistema i
naina obrade podataka. U svakom sluaju, nema kvalitetnog planiranja rezervnih djelova bez
odgovarajucih i kvalitetnih podloga.
7.2 Elementi upravljanja zalihama rezervnih djelova
Da bi se mogao odrati prihvatljiv nivo raspoloivosti sredstava rada nuno je imati rezervne djelove
na zalihama. Savremeni tretman problema zaliha rezervnih djelova je ekonomski koliko i tehniki.
Naime, ako se problem zaliha tretira samo kao tehniki problem onda je on rijeen ako se raspolae sa
dovoljno mnogo rezervnih djelova svih vrsta i sa dobrom skladinom evidencijom, ali ovakvo gledanje
na problem zaliha vodi obino u njihovo gomilanje. Ako se problem zaliha posmatra i sa ekonomskog
aspekta onda se eli izbjei gomilanje zaliha, ali se zahtijeva da na zalihama uvijek budu potrebni
rezervni djelovi.
Moe se rei da postoje dva osnovna zahtjeva u odnosu na zalihe rezervnih djelova:
o stajanje sredstva rada zbog nepostojanja nekog rezervnog dijela mora da bude svedeno
na minimum;
o trokovi zaliha ne smiju prekoraiti odreenu prihvatljivu veliinu;
Dejstvo navedenih zahtjeva je protivurjeno, pa zbog toga treba traiti optimalnu ravnoteu izmeu
njih. Ravnotea odnosa izmeu visine zaliha rezervnih djelova (trokova zaliha rezervnih djelova) i
potreba za rezervnim djelovima se moe postii racionalnim upravljanjem zalihama rezervnim
djelovima.
Metode upravljanja zalihama rezervnih djelova treba da odgovore na sljedea pitanja:
o koje sastavne djelove sredstva rada treba naznaiti kao rezervne djelove?
o kolika je optimalna zaliha rezervnih djelova?
o koju koliinu rezervnih djelova treba naruiti?
o kada treba naruiti rezervne djelove?
Poto su rezervni djelovi razliiti po svom ponaanju, preduslov za upravljanje je razvrstavanje
rezervnih djelova po karakteristinim obiljejima, koje se vri primjenom odreene metode selekcije
(ABC metoda, ...). Stohastiko ponaanje rezervnih djelova za odravanje je osnovna karakteristika
upravljanja zalihama rezervnih djelova.
Upravljanje zalihama rezervnih djelova se, saglasno optoj definiciji upravljanja sistemom, moe
izraziti na sljedei nain:
U = (M, K, O, I)

(7.2)

U relaciji (7.2) oznake imaju sljedee znaenje:

M - model sistema;
K - kriterijum upravljanja zalihama rezervnih djelova;
O - ogranienja upravljanja zalihama rezervnih djelova;
I - informacioni sistem upravljanja zalihama rezervnih djelova;

EKOLOGIJA I ODRAVANJE JAHTI Tema 1 (radna verzija materijala)

13

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

7.2.1 Kriterijum upravljanja zalihama rezervnih djelova
Osnovni kriterijumi koji mogu biti kvalitativan pokazatelj upravljanja rezervnim djelovima su:
o maksimalna dobit;
o minimalni trokovi;
o maksimalna operativna gotovost sredstava rada;
o maksimalna raspoloivost djelova;
o minimizacija broja neizvrenih opsluivanja sklopova najvieg nivoa sloenosti;
o minimizacija ukupnog oekivanog broja nezadovoljenih zahtjeva za obnavljanjem u
sluajnom trenutku vremena; itd.
7.2.2 Ogranienja upravljanja zalihama rezervnih djelova
Ogranienja koja se najee javljaju u procesu upravljanja zalihama rezervnih djelova su:
o ogranienja usled nedostatka sredstava za nabavku rezervnih djelova;
o ogranienja usled nedostatka prostora za skladitenje;
o ogranienja s obzirom na zahtijevanu pouzdanost;
o poremeaji trita;
o tekoe pri uvozu rezervnih djelova;
o nepredviene okolnosti; itd.
Cilj je da se karakteristikama modela upravljanja zalihama rezervnih djelova uvae uticaji navedenih
ogranienja u maksimalno moguoj mjeri. Ostvarenjem toga cilja moe se oekivati da izabrani model
upravljanja rezervnim djelovima obezbijedi zahtijevanu pouzdanost sredstava rada.
7.2.3 Trokovi upravljanja zalihama rezervnih djelova
Svi trokovi koji karakteriu proces upravljanja zalihama rezervih djelova se mogu klasifikovati na
sljedei nain:
o trokovi rezervnih djelova;
o trokovi zastoja koji se javljaju usljed nedostatka rezervnih djelova;
7.2.3.1 Trokovi rezervnih djelova
Trokovi rezervnih djelova, c, obuhvataju:
o trokove nabavke rezervnih djelova, cn;
o trokove zaliha rezervnih djelova, cz;
c = cn + cz

(7.3)

A) Trokovi nabavke rezervnih djelova, cn

Trokovi nabavke rezervnih djelova obuhvataju sve trokove vezane za neophodne aktivnosti nabavke
(obezbjeenja) rezervnih djelova. Dvije su osnovne grupe ovih trokova:
o trokovi koji ne zavise od naruene koliine, cn1;
o trokovi koji zavise od naruene koliine, cn2;
cn = cn1 + cn2

(7.4)

Trokovi koji ne zavise od naruene koliine se odnose na trokove dokumentacije, potanske izdatke,
putne trokove i dnevnice i trokove formiranja narudbe. Ovo su fiksni trokovi naruivanja.

EKOLOGIJA I ODRAVANJE JAHTI Tema 1 (radna verzija materijala)

14

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

Trokovi koji zavise od naruene koliine odnose se na vrijednost naruene koliine, transportne
trokove, trokove osiguranja narudbe, trokove istovara itd. Ova kategorija trokova je funkcija
naruene koliine.
Cn2 = f(Q)

(7.5)

gdje je: Q - koliina naruivanja;

Ukupni trokovi nabavke se sada mogu izraziti kao:
Cn = A + cn Q

(7.6)

gdje su:
A = cn1 - fiksni troak naruivanja;
cn - prosjena nabavna cijena jednog rezervnog dijela;
Q - koliina naruivanja;
B) Trokovi zaliha rezervnih djelova, cz
Trokovi zaliha rezervnih djelova su znatni i obuhvataju sljedee komponente:
o gubitke zbog zaleivanja obrtnih sredstava u zalihama;
o trokove skladitenja;
o trokova usled oteenja, starenja i sl.;
o trokove zastarijevanja rezervnih djelova;
Gubici zbog zaleivanja obrtnih sredstava u zalihama su najznaajnija komponenta trokova zaliha
rezervnih djelova. Glavne komponente trokova skladitenja rezervnih djelova su:
o trokovi usluga, koji obuhvataju trokove nastale da bi se zadovoljila potronja. To su
trokovi svih operacija na zalihama, koje su posljedica prijema narudbine potroaa
ili zbog skladinih potreba, ukljuujui trokove sreivanja podataka i informacija.
o trokovi odravanja, koji obuhvataju trokove grijanja, osvjetljenja, odravanja
skladita i opreme, a takoe i trokove nadzora i sistema kontrole.
Analize su pokazale da trokovi skladitenja zauzimaju znaajno mjesto u ukupnim trokovima
poslovanja rezervnim djelovima i da se njihovim smanjenjem postiu znaajni pozitivni efekti.
Poznata je injenica da se nabrojane komponente trokova vrlo teko egzaktno iskazuju, pa je u teoriji
upravljanja zalihama usvojeno da se sve ove komponente smatraju proporcionalnim vrijednostima
zaliha, a njihovo uee izraava odgovarajuim faktorom proporcionalnosti, koji predstavlja mjeru
ovih trokova u odnosu na jedinicu vrijednosti zaliha. Ovako definisani trokovi zaliha rezervnih
djelova ne odraavaju tano ni jednu od navedenih komponenti, ali je ovakav pristup prihvatljiv zbog
toga to su trokovi zbog vezivanja obrtnih sredstava u zalihama najznaajniji dio ovih trokova, a ova
komponenta je po svojoj prirodi proporcionalna visini angaovanih obrtnih sredstava u zalihama.
7.2.3.2 Trokovi zastoja
Trokovi usljed zastoja zbog nedostatka rezervnog dijela se odreuju kao gubitak koji bi prouzrokovao
nedostatak rezervnog dijela u sluaju otkaza odgovarajueg sastavnog dijela. Troak zbog
neposjedovanja rezervnog dijela se, u optem sluaju, moe izraziti kao:
czas = cnp (t2 tp)

(7.7)

EKOLOGIJA I ODRAVANJE JAHTI Tema 1 (radna verzija materijala)

15

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

gdje su:
cnp - troak zbog neposjedovanja rezervnog dijela u jedinici vremena, najee se poistovjeuje sa
vrijednou koja bi se ostvarila pri normalnom funkcionisanju sredstva rada u jedinici vremena;
t2 - ukupno vrijeme od trenutka otkaza pa do trenutka izvrene zamjene nedostajueg rezervnog dijela;
tp - vrijeme popravke za sluaj posjedovanja rezervnog dijela;
Kako se obino u ovakvim situacijama rezervni djelovi za veinu sistema naruuju posebnom hitnom
narudbom, to onda prethodni izraz prelazi u:
czas = cnp (t2 tp) + cnh cn

(7.8)

gdje su:
cnh - trokovi hitne nabavke;
cn - normalni trokovi nabavke;
Iz navedenih izraza se moe zakljuiti da je dosta teko tano odrediti ovaj troak. Meutim, za
dovoljno tane proraune je ipak dovoljno znati samo red veliine ovog troka.
7.3 Modeli upravljanja zalihama rezervnih djelova
Osnove za optimalno upravljanje zalihama rezervnih djelova u sistemima odravanja predstavljaju
razliiti modeli za te namjene. Cilj koji se pred razliite modele za upravljanje zalihama rezervnih
djelova postavlja je: odravanje takvog nivoa zaliha rezervnih djelova koji omoguuje normalno
odravanje sredstava rada uz minimalne ukupne trokove zaliha - odravanja.
Specifinost problematike zaliha rezervnih djelova u velikoj mjeri oteava izbor adekvatnog modela
koji bi najbolje karakterisao njihovo ponaanje. Najprihvatljivija je varijanta da model upravljanja
bude definisan matematikim modelom, jer je to najpogodniji nain da se iz skupa moguih
upravljakih odluka izvri samo izbor one odluke koja sistem prevodi u optimalno stanje na osnovu
usvojenog kriterijuma.
Za izbor modela upravljanja zalihama rezervnih djelova znaajni su sljedei parametri:
- tip osnovnog procesa rada;
- raznovrsnost sredstava koja se odravaju;
- znaaj sredstava rada u okviru procesa rada;
- znaaj rezervnih djelova (sklopova, podsklopova, ...) u okviru posmatranog
sredstva rada;
- raznovrsnost rezervnih djelova;
- zahtjevi za rezervnim djelovima;
- vrijeme nabavke rezervnih djelova;
- uslovi na tritu; itd.
7.3.1 Karakteristini parametri modela upravljanja zalihama rezervnih djelova
Zadatak primijenjenog modela upravljanja zalihama rezervnih djelova je da, na osnovu prihvaenog
kriterijuma, odredi optimalnu koliinu za naruivanje i definie trenutak (koliinu) pri kojoj treba dati
nalog za naruivanje nove koliine rezervnih djelova.
Karakteristini parametri modela upravljanja zalihama rezervnih djelova su:
o maksimalna zaliha (Qmax);
o signalna zaliha (Qsig);
o koliina naruivanja (Q);
o vrijeme nabavke (tn):
o sigurnosne zalihe (Qsz);

EKOLOGIJA I ODRAVANJE JAHTI Tema 1 (radna verzija materijala)

16

Fakultet za mediteranske poslovne studije - Tivat

Pod maksimalnom zalihom podrazumijeva se ona koliina rezervnih djelova koja ne bi smjela biti
prekoraena.
Signalna zaliha (taka naruivanja) je ona koliina rezervnih djelova pri kojoj treba aktivirati novu
narudbu da bi se u predvienom vremenu mogle obnoviti zalihe.
Koliina naruivanja predstavlja onu koliinu rezervnih djelova koju treba novom narudbom
obezbjediti. Ekonomska koliina naruivanja je ona koliina naruivanja rezervnih djelova koja daje
najmanje trokove naruivanja.
Sigurnosne zalihe se definiu kao ona neophodna koliina rezervnih djelova koja i pri odreenom
prekoraenju predvienog vremena nabavke i ubrzane potronje treba da obezbijedi funkcionisanje
sistema i odravanje pouzdanosti u eljenim granicama.
Vrijeme nabavke je vrijeme koje protekne od trenutka davanja narudbe do trenutka prijema naruene
koliine. Pod vremenom ciklusa (tc) se podrazumijeva vrijeme koje protekne izmeu dvije prispjele
koliine naruivanja (ili izmeu dva trenutka davanja narudbe);
Raspoloziva zaliha (Qx) je ona koliina rezervnih djelova koja nam u posmatranom trenutku stoji na
raspolaganju.
7.3.2 Karakteristike modela upravljanja zalihama rezervnih djelova
Osnovne karakteristike modela upravljanja zalihama rezervnih djelova su:
o potronja rezervnih djelova;
o vrijeme nabavke rezervnih djelova;
o trokovi rezervnih djelova;

EKOLOGIJA I ODRAVANJE JAHTI Tema 1 (radna verzija materijala)

17