Doc.

dr Milan ivkovi

Subject Description

The aim of this subject is to present

some of the basic characteristics,
prominent authors and literary works in
the period of English modernism
Students introduction to the historical,
social, cultural, political and other
changes in the late 19th and 20th
century
Survey of this course:

Historical and cultural frames of the European

modernism
Modernism in art and literature: basic ideas and
principles
Specific characteristics of the English modernism
Modernism in the English literature
The most important writers of the English
modernism and their works:
Joseph Conrad: Heart of Darkness, Lord Jim
David Herbert Lawrence: Sons and Lovers
James Joyce: A portrait of the Artist as a Young
Man

Virginia Woolf: Mrs Dalloway

Thomas Stearns Eliot: The Waste Land
William Butler Yeats: Poems

References

Joseph Conrad: Heart of Darkness, Lord

Jim
D. H. Lawrence: Sons and Lovers
James Joyce: A Portrait of an Artist as a
Young Man
Virginia Woolf: Mrs Dalloway
T. S. Eliot: Collected Poems
W. B. Yeats: Selected Poems
Bradbury, M., ed. (1991). Modernism.
Harmondsworth: Penguin Books.

Butler, C. (1996). Early Modernism. Oxford:

Clarendon Press
Nichols, P. (1993). Modernism. London: Macmillan
Kogoj-Kapetani, B., Vidan, I. (1986). Engleska
knjievnost. Zagreb: Sveuilina naklada Liber
Hadiselimovi, O., i drugi (1991). Engleska
knjievnost III. Sarajevo: IP Svjetlost D.D., Zavod za
udbenike i nastavna sredstva

Raanje modernizma

Pokret s kraja devetnaestog veka

Fin de siecle kraj veka
Modernizam: pojava usklaivanja odreenih fenomena
sa duhom vremena i zahtevima mode
Nastao prvobitno u teologiji i filozofiji kao rezultat pojave
kritike crkvenih kanona i moralnih propisa; u umetnosti i
knjievnosti termin istie pojavu neeg novog,
savremenog, to prevazilazi tradiciju i sa sobom donosi
inovacije
Izraz preuzet iz francuskog jezika, a u nemakom je
varijanta die Moderne oznaava nastojanja s kraja
veka za naturalizmom
U knievnosti Latinske Amerike prisutan je kao
Modernismo i ima jasno znaenje

U okviru svetske knjievnosti javlja se neodreeno, za vie

razliitih pravaca: naturalizam, dekadenca, impresionizam,
simbolizam, futurizam, dadaizam, ekspresionizam,
neoromantizam,nadrealizam, egzistencijalizam
Modernizam kao knjievni pokret: nastao je u Latinskoj
Americi pod uticajem francuskih romantiara i simbolista; on
je reakcija na realizam i naturalizam
Modernisti se u knjievnosti zalau za afirmaciju umetnikog
subjektivizma, stvaralake slobode, duha aristokratizma, kulta
lepote
Viktorijanski period u engleskom drutvu i umetnosti (XIX
vek): doba prosperiteta i konstantnog napretka buroaskog
kapitalistikog drutva
Viktorijanski period je u poreenju s dvadesetim vekom period
stabilnosti, sigurnosti, mira, dok novi vek donosi potrese,
razaranja, dezorijentaciju i pokuaj prilagoavanja novim
prilikama

Industrijska revolucija izazvala sudbonosni zaokret u itavom

svetu; rast i opadanje Britanske imperije je omeeno
industrijskom revolucijom
Pad Britanske imperije poinje periodom svetskog
imperijalizma, ve osamdesetih godina devetnaestog veka;
paradoks je u tome to je Britanija pobednica u oba svetska
rata dvadesetog veka, ali su ti ratovi zapravo sruili njenu
mo, a njeni glavni saveznici (SAD i SSSR) su postali njeni
najvei neprijatelji
Prva polovina dvadesetog veka: doba ruenja ustaljenih
vrednosti, nasilja (ratnih, revolucionarnih, diktatorskih) i
neizvesnosti
Raanje novih drutvenih ureenja: socijalizam, faizam i
buroaska demokratija; u Britaniji se propadanje
viktorijanskih vrednosti manifestuje u celokupnom mentalitetu
i kulturi, pa i u knjievnosti
Englesko drutvo preispituje stari poredak; postoje i iluzije da
e sve ipak biti dobro

Gubitak tih iluzija prati i gubitak vere u oveka (masovno

unitavanje u Prvom svetskom ratu)
Povlaenje u sebe pred neminovnou novog ratnog nasilja,
to se vidi i u engleskoj knjievnosti toga doba
E. M. Forster (1879-1970), objanjavajui zato je prestao
da pie romane u nekoliko poslednjih decenija svog ivota,
rekao je da se engleski ivot toliko promenio da je, zapravo,
iezao onaj svet o kojem je on umeo da pie onaj
starinski svet sa svojim domovima i svojim porodinim
ivotom i svojim relativnim mirom

Drutveno-politike prilike

Poslednja faza viktorijanskog perioda: periodine

unutranje krize, dalja kolonijalna ekspanzija i sve vei
sukobi s drugim evropskim silama oko kolonijalnih
teritorija i sfera uticaja
Poetak globalnog poraza kolonijalizma iako je on u tom
trenutku u svom najveem razvoju
Britanija je imperija u kojoj sunce nikad ne zalazi;
zauzima vei deo Afrike, Kanadu, Australiju, Indiju i
iroke azijske prostore; vlada etvrtinom ukupne
kopnene povrine i etvrtinom stanovnitva na Zemlji
37% britanskog izvoza ide u kolonije i dominione
Izjednaavanja prava radnika i svih stanovnika Britanije
(privredne i drutvene reforme posle I svetskog rata)

Razvoj nauke i tehnike

Doivljavaju nevien napredak u suprotnosti s duhovnim

razvojem oveka
Epohalni pronalasci: automobil (1890), avion (1903),
kinematografija (1893), radiofonija (1896), raunska
maina (1889) Rentgenovi zraci (1895)
Britanija: predvodnik promena
Revolucija u fizici: struktura atoma, radioaktivnost,
elektromagnetni talasi
Medicina: Paster i Koh (otkria u mikrobiologiji),
Vajsman i De Friz (teorije nasledljivosti i mutacija),
Pavlov, Frojd, Adler, Jung
Svi ovi pronalasci imaju znaajan uticaj na knjievnost

Mentalitet novog doba

Svojevrsna dekadencija 90-tih godina u liku Oskara

Vajlda nema znaajniji uticaj; samozadovoljstvo
vladajuih klasa se nastavlja sve do I svetskog rata
(drutveni napredak stalan, uivanje imunih)
Suprotno tome, nastupio je period nazvan The Age of
Interrogation pri emu dogmatska samouverenost i
viktorijanski puritanizam biva stavljen pod sumnju;
trajnost i vrstina jednog sistema postaju upitni
Dord Bernard o napada staro praznoverje religiju
i novo praznoverje nauku kao oblike masovno
usvajanih dogmi
H. G. Vels vidi svet u kome svaki ovek samo logoruje
jer nema svoj sigurni dom

Pojedini pisci jo uvek veruju u buroaske vrednosti pa ih

samo blae kritikuju:
Arnold Benet opisuje uspon i materijalni prosperitet gradova
srednje Engleske, tek povremeno nagovetavajui dolazak
tekih vremena; Don Golzvordi u svojoj Sagi o Forsajtima
prikazuje tipinu kapitalistiku porodicu imunu, stabilnu i
kulturno obogaenu; tek kasnije prikazuje duboke promene
koje slede itavom svetu
Tek posle I svetskog rata reakcija na viktorijanstvo dostie
svoj vrhunac; za mladu ratnu generaciju to je nedostino
drutvo, licemerno, zaguljivo, puno sebinosti
Viktorijanska estetika predstavlja izraz loeg ukusa, ideologija
kao nadmeno klanjanje autoritetima
Posleratna generacija u duhovnom vakumu; Engleska, ali i
itava Evropa predstavljaju pustu zemlju kako i Eliot naziva
svoju najbolju poemu; slom duhovnih vrednosti uzrokovan je
slomom buroaskih vrednosti koje su bile dominantne; nema
vizije budunosti

Potpuno odsustvo kolektivnih ideala, uzdizanje individualizma

u smislu povlaenja u sopstvenu linost
Mentalitet ovog perioda: odsutnost opteg obeleja, trka za
trenutnim uivanjima, gubitak ideala i institucije porodinog
ivota; na isti nain rue se i barijere izmeu drutvenih klasa
to je dovelo do velike demokratizacije u drutvu
Pogodno tlo za razvitak knjievnosti: Golzvordi nastavlja
svoju Sagu, ali u potpuno drugaijem okruenju; Oldus
Haksli uvia u svojim romanima posleratnu dezorijentisanost,
razoaranje, amoralnost i cinizam; H. D. Vels je izraavao
progresivne ideje verujui u stvaranje Svetske drave, ali ne
onakve kakvu je Haksli opisao u Vrlom novom svetu; D.H.
Lorens naglaava povratak prirodi, iracionalnom i nagonskom
kao suprotstavljanje graanskom puritanizmu
Frojdizam je otvorio nove mogunosti u smislu nastanka
psiholokog romana koji umesto da prikazuje ljude i njihovu
okolinu, pokuava da rekonstruie tok doivljavanja stvarnosti
i svesti (roman toka svesti)

Vilijam Dejms i Henri Dejms: Stream of Consciousness

(Dejms Dojs i Virdinija Vulf)
U poeziji se takoe iz stradanja izrodila umetnika lepota:
Ezra Paund i T.S. Eliot; W.B. Jejts
Znaajna pojava malih asopisa za pisce avangarde za
visokoobrazovanu italaku publiku; veoma razliiti od
prosvetiteljsko-esejistikih asopisa 18 veka ili ideolokih
asopisa 19 veka; pisani za tzv. kulturnu aristokratiju;
umetnost radi umetnosti; prvi mali asopis Rosetijev The
Germ, potom dekadentski The Yellow Book i The Savoy; The
Egoist prvi knjievni mali asopis modernog doba
(urednici Paund, Eliot); znaajan i ameriki asopis Little
Review (objavljivao i Uliksa)
Antiratna literatura: 1929. roman Razoaranje, C.E.
Montagju, E.M. Remark: Na zapadu nita novo govore o
tome da je itava jedna generacija unitena i fiziki i duhovno
u ratu

30-te godine u Engleskoj: nastanak izgubljene generacije;

otpor prema nadolazeem faizmu; odgovornost generacije
pred istorijom leviarske ideje antifaizma; ak su i
engleski univerziteti postali snani centri pro-komunistike
antifaistike agitacije
Knjievnost ove decenije: V. H. Odn, C. D. Luis, L. Mak Nis i
S Spender pesnici (dunost knjievnosti da slui
drutvenim interesima; pokuavaju da osvoje to iru
italaku publiku); izneverili umetnike kvalitete zbog
drutvenih ciljeva
Pred II svetski rat: poezija Dilana Tomasa i Dorda Barkera
(neoromantizam); proza Grejam Grin

Pojedini vesnici
modernizma
Virdinija Vulf u svojoj Modernoj prozi naziva

Golzvordija, Beneta i Velsa knjievnim materijalistima

koji ulau ogromnu vetinu i ogromnu marljivost da bi
predstavili beznaajno i prolazno kao istinito i trajno.
Ovi pisci predstavljaju sponu izmeu viktorijanizma i
modernizma
H. G. Wells (1866-1946): predstavio socioloku
panoramu likova koje je sretao u svom ivotu; verno
predstavljanje nie srednje klase u Engleskoj na prelazu
vekova; dela: Kips (Kipps, 1905), Istorija gospodina
Polija (The History of Mr. Polly, 1910) uzbudljiva
dokumentarna proza, Rat svetova (The War of the
Worlds, 1898), Vremenska maina (The Time Machine,
1895) fantastika; postao simbol plitkoumne graanske
vere u nauku i tehniku koje e reiti sve ivotne
probleme;

Velsu najznaajniji aspekti naunog razvoja i zato njih

glorifikuje na utrb verodostojnosti knjievnog dela; njegova
dela nasluuju nadolazeu apokalipsu, ali ne na pravi nain;
vie voleo da ga smatraju novinarem nego piscem; roman
treba da postane drutveni posrednik, prenosnik
razumevanja, instrument samoispitivanja, parada morala i
menjanica manira, fabrika obiaja, kritika zakona, ustanova i
drutvenih dogmi i ideja
Arnold Bennet (1867-1931): novinar, ugledni romansijer koji
opisuje umalu srednjoenglesku provinciju sa puritanskim
odnosima i shvatanjima; dela: Porodica Klejhenger (The
Clayhanger Family, 1910-1916) Pria dveju starica (The Old
Wives Tale, 1908); Umetnika bi prvenstveno trebalo da
zanima samo prikazivanje, a ne prikazana stvar. Mora imati
strast za tehniku, duboku ljubav za oblik. Pripoveda mirno
bez emocionalnosti i moralnih sudova; smatra da je ivot
identian s pojedinostima meu kojima se kreemo; dosadne
ljude prikazuje zanimljivo

John Galsworthy: dokumentarni realizam, iva slika surovosti

i raspadanja vladajue klase svog vremena Saga o
Forsajtima (The Forsyte Saga, 1906-1909); najbolji roman
Vlasnik (The Man of Property, 1906) opisani pokretaki
motivi engleske buroazije (borba za posedovanje,
vlasnitvo); ne zadire puno u psihologiju likova, realistina
doslednost, ali i lirska sugestivnost
Za razliku od prethodna tri pisca krajem devetnaestog i
poetkom dvadesetog veka javljaju se pioniri (prethodnici)
modernizma u engleskoj knjievnosti:
Henry James: The Portrait of a Lady (1881), The
Ambassadors (1903) opisuje s izvanrednom psiholokom i
moralnom pronicljivou temu susreta ljudi razliitih
civilizacija i nacija koji trae zajedniki jezik esto na ironinoj
podlozi razliitih kodova socijalnog i moralnog ponaanja

E.M. Forster (1879-1970): A Passage to India (1924), Soba s

pogledom (A Room With a View, 1908); norme drutvenog
ponaanja bivaju izneverene prilikom ukrtanja s drugim
civilizacijama; prikazuje sukob oko ivotnih vrednosti: striktna
disciplina, nematovitost odrastanja protiv neurednog
uivanja, predavanja raspoloenju; izmeu ove dve krajnosti
stoji zreli pojedinac; povezuje razliitosti i nacionalnosti (U
Putu za Indiju, glasovi u peini odzvanjaju jednako i ne mogu
se raspoznati po veroispovesti jak simbol); potekoe u
razumevanju izmeu razliitih kultura (Englezi i Indijci); ne
vidi reenje, njegov poslednji roman
Joseph Conrad (1857-1924): Heart of Darkness (1899), Lord
Jim (1900), Nostromo (1904); psiholoki i moralni realizam;
susret razliitih civilizacija, ali i psiholoki portreti njegovih
junaka; njegovi romanu odiu atmosferom fin de siecle;
njegova vrednost otkrivena tek nakon II svetskog rata; roen
u poljskoj Ukrajini; iz revolucionarne porodice; kao
esnaestogodinjak, odlazi u Francusku da postane mornar;

Nauio kasno engleski jezik; Srce tame pionirsko delo

modernizma; kolonijalna pljaka Afrike: Srce tame je
iskustvo... Ali iskustvo gurnuto malo (i to samo vrlo malo)
dalje od samih injenica o tom sluaju...; stari pomorac
Marlow govori o svojim dogodovtinama; putovanje u srce
tame rekom Kongo (putovanje u srce ljudske tame); Lord Jim
ovek je sposoban za najvee idealistike poduhvate, ali je
pun velikih slabosti; etiki potencijal pojedinca; stvorio
pripovedanje ispred svog vremena; pie o oveku koga
smeta na egzotinu destinaciju i stavlja ga na iskuenja;
biografsko samoizgnanstvo, u centru prie moderni pojedinac
D.H. Lawrence (1885-1930): Sons and Lovers (1913),
Women in Love (1920), St. Mawr (1925), Lady Chatterleys
Lover (1928); razliita tematika i pristup; radnje smetene na
engleskom tlu i u engleskom drutvenom ambijentu;
tradicionalni evropski realizam; modernistika obeleja u
poetizaciji trenutaka linog, ljubavnog ivota u romanima,
sugestivnost unutranjih sila ljudske psihologije; sutina
skrivena u ovekovom unutranjem svetu;

Moralni oseaj, frojdistiki elementi u psihologiji likova;

Roman je jedina svetla knjiga ivota jer prikazuje oveka u
celini; Pisac je veliki gospodar raznih paradi ivog
oveka; Lorens odrastao u kontrastu radnikih kuica i
pitomih seoskih farmi; nesuglasice izmeu oca-rudara i
majke-pripadnice vie klase; Sinovi i ljubavnici opis Pola
Morela i njegovog odnosa s majkom; Bildungsroman
roman o razvitku mladia; pie o odnosu dvoje ljudi, kako da
ive zajedno; ogroman intenzitet u opisu likova; Ljubavnik
gospoe eterli emancipuje opis seksualnog ina; Lorens
vraa dostojanstvo tom inu kao neem prirodnom; delo
dugo zabranjeno; pisao i eseje o problemima u drutvu i
knjievnosti
James Joyce (1882-1941): avangardni, eksperimentalni
roman; rei pisca dobijaju novu dimenziju one imaju
obeleja ovekovog unutranjeg ivota; simbolika
ekstenzija naturalistikih pripovednih elemenata;

Njegov intelektualni razvoj obeleen oslobaanjem od

porodinog nadzora, katolike vere i malograanskog
shvatanja irskog rodoljublja; Nora Barnacle; ostao vezan za
Dablin s meavinom ljubavi i mrnje; Dubliners (1914) opisi
dablinskog drutva i ivota, A Portrait of the Artist as a Young
Man (1916) bildungs roman; oslobaanje mladog oveka
od drutvenih normi, razvoj subjektivne svesti (autobiografske
pojedinosti), Ulysses (1922) - radnja smetena u jedan dan,
tokovi svesti glavnih junaka, paralela izmeu Homera i
Leopolda Bluma; sruena tradicionalna narativna hronologija,
tehnika toka svesti dovedena do savrenstva (a da bude
razumljiva za itaoce); 16. jun 1904. radnja Uliksa; Blum
krstari Dablinom i ima erotske matarije, Moli se vidi sa
svojim ljubavnikom, Stiven se raspravlja sa drugovima, uvee
se sree s Blumom i zajedno odlaze kui; poenta romana nije
u zbivanjima ve u detaljima svakodnevice;

prema Goldbergu, 5 glavnih inerpretacija: naturalistika irska

komedija, iskaz ravnodunosti prema svim vrednostima,
roman kao mistino, ezoterino ili metafiziko verovanje,
pesimistika satira na raun uzaludnosti i anarhije
savremenog sveta, optimistina afirmacija ivota; u Uliksu
ostvareno dramatino i matovito osvetljenje moralnog i
duhovnog iskustva ljudskih bia; podudarnost s grkom
Odisejom; 18 poglavlja pisano razliitim tehnikama: najee
monolozi, tok svesti glavnih junaka, parodije razliitih stilova i
retorikih sredstava; doprinosi utisku neintegrisanog
pojedinca u moderni svet; stvaralaka upotreba jezika; i
pored gomile razliitosti, Uliks tvori skladnu celinu;
Finnegans Wake (1939) pisao je 17 godina; neitko sam
Dojs kae potreban je idealan italac koji pati od idealne
besanice
Tok svesti prva upotrebila May Sinclair (1918) piui o
romanu Dorothy Richardson, Pilgrimage u kome je ova
tehnika preterano i neveto upotrebljena

Virginia Woolf (1882-1941): Mrs. Dalloway (1925), To the

Lighthouse (1927), The Waves (1931); meanje prolosti i
sadanjosti, seanje i percepcija trenutka, briu se granice
izmeu realnog i subjektivnog; metaforiko-impresionistiki
nain prikazivanja dogaaja: Zagledajte iznutra u ivot i on ni
izdaleka ne izgleda takav, Ispitajte za trenutak jednu obinu
svest, jednog obinog dana; glavne teme povezane u svim
romanima vreme, smrt, linost; proticanje vremena kao
subjektivno trajanje
Aldous Huxley (1894-1963): Kontrapunk (Point Counter
Point, 1928), Brave New World (1934) antiutopija, Slepi u
Gazi (Eyeless in Gaza, 1936)
Thomas Stearns Eliot (1888-1964): poreklom iz engleske
porodice; studirao filozofiju, interesovalo ga italijansko
pesnitvo; intelektualna pozadina u njegovom radu; pesnik
moderne metropole; knjiga pesama Prufrock and Other
Observations (1917), Poems (1920); The Waste Land (1922);

Elitovo pesnitvo - analiza nemira modernog oveka, vanost

pozadine zbivanja, prikaz ivota otuenih i pobeenih
pojedinaca bez vere; pesma The Love Song of J. Alfred
Prufrock govori Prafroku kao neodlunom i nespretnom
oveku koji nikad ne uspeva da iskae svoju ljubavnu pesmu,
niti poznaje strast i istinsko zadovoljstvo; prikazuje ispraznost
modernog urbanog ivota; The Waste Land (1922):
vieznanost i sloenost tematike; poruke izgubljenom
modernom oveku, aluzije, citati, u svesti istovremena
prisutnost veeg broja temeljnih orijentacija, stavova;
suprotstavljena tradiciji koja nije sposobna da da prihvati
ovakvu raznolikost
William Butler Yeats (1865-1939): irski pesnik, domovina igra
veliku ulogu u njegovom pesnitvu; mitologija i folklor; pesma
Ostrvo na jezeru Inisfri; zbirka The Rose (1883);The Second
Coming govori o brutalnom ljudskom nasilju; 1923.
Nobelova nagrada; zreli period: zbirka The Tower (1928);

Zbirka The Winding Stairs (1933); sonet Leda and the Swan
(1928)
Prva polovina dvadesetog veka: zlatno doba u istoriji
engleske knjievnosti

Obeleja modernizma

Ruenje starih vrednosti, promaenost ideala, nasilje,

nastanak novog poretka, besmisao, gubitak vere u Boga
i oveka
Nauno-tehnoloki napredak u suprotnosti sa stanjem
ljudskog duha; tehnoloka dostignua donose stravinu
dehumanizaciju
U knjievnosti se teite interesovanja prebacuje s
racionalnog na iracionalno i nesvesno; svest vie nije
pravolinijska nego sinhrona
Modernizam u engleskoj knjievnosti poinje s Oskar
Vajldom, Konradom i po nekim miljenjima traje i danas
Haksli i Orvel granica izmeu modernizma i
postmodernizma

Modernizam nastaje ni iz ega, ni na ta se ne naslanja; svet

nema ta da ponudi, pa stoga i ne postoji prava definicija
modernizma
Moe se definisati kao skup razliitih tendencija, to je totalni
raskid s tradicijom i sa svim onim to mu je prethodilo; to je
jedan veliki eksperiment
Oslikava promene u drutvu u kojem je nastao; objedinjuje
razliite pravce: simbolizam, impresionizam, futurizam
Ljudska priroda se promenila, tvrdi Virdinija Vulf, a Herbert
Red pominje nagli prekid sa svim tradicijama...
Kljune ideje modernizma:
Naglasak na nesvesnom
Nemogunost jasnog razumevanja ljudskih misli
Odnos izmeu stvarnog i imaginarnog sveta
Pre se smatralo da je imaginarni svet inferioran u odnosu na
stvarni svet

Za moderniste imaginarni svet je superioran

Kljune ideje engleskog modernizma u knievnosti:
Reakcija na viktorijanizam (nikako u potpunosti jer je
viktorijanstvo u to vreme ve bilo mrtvo)
Ljudski duh je mesto roenja moderne umetnosti
Istraivanje ljudske due; um je divan, sofisticiran (V. Vulf)
Dekonstrukcija jezika; um moe biti prljav (D. Dojs)
Roman kao sredstvo za prenos filozofskih ideja (D.H.
Lorens)
Povratak romantinog duha i nove strategije u naraciji (D.
Konrad)
Negiranje moralnog imperativa, paganizam, nepotovanje
svega (F. Nie)
Naglaavanje vanosti i bogatstva ovekovog unutranjeg
ivota kao jedino vane stvari (A. Bergson)
Vanost unutranjeg sveta, podsvesnog (S. Frojd)

Nedostatak logike kod oveka; tok svesti (W. Dons)

Subjektivnost vodei princip modernizma
Razliiti naini izraavanja
Disharmony of today will be the harmony of tomorrow (V.
Kandinski, slikar u modernizmu)
Odnos prema jeziku u modernizmu (nove tehnike):
Jezik je sredstvo moderne umetnosti da bi se postigao cilj
Oekuje se vie od itaoca (da bolje poznaje kontekst)
Dojsov Dablin, npr.
Odbacivanje tradicionalnog naina poimanja jezika
(postojanje drugaije logike u tekstu, skrivene; potrebno je da
je svaki italac pronae sam za sebe)
Proces umetnikog stvaranja dela je drugaije (umetniko
delo se stvara samo od sebe)
Modernistika umetnost je tehniki superiornija; samosvest i
autonomija umetnika modernizma

History, said Stephen, is a nightmare from which I am

trying to awake! (Stephen Dedalus)
The world is a heap of broken images. (T.S. Eliot)
Where does one go from a world of insanity? Somewhere
on the other side of despair? (T.S. Eliot)
I fear those big words that make us so unhappy. (S.
Dedalus)
The artist, like the God of the creation, remains within or
behind or beyond or above his handiwork, invisible, refined
out of existence, indifferent, paring his fingernails. (S.
Dedalus)
I will tell you what I will do and what I will not do. I will not
serve that in which I no longer believe whether it call itself my
home, my fatherland or my church: and I will try to express
myself in some mode of life or art as freely as I can and as
wholly as I can, using for my defense the only arms I allow
myself to use, silence, exile, and cunning. (S. Dedalus)

If there were only water amongst the rock

Dead mountain mouth of carious teeth that cannot spit
Here one can neither stand nor lie nor sit
There is not even silence in the mountains
But dry sterile thunder without rain (T. S. Eliot)
Who is the third who walks always beside you
When I count, there are only you and I together
But when I look ahead up the white road
There is always another one walking beside you (T. S. Eliot)