Evropska Socijalna Povelja

Program Evropske unije EIDHR za Bosnu i Hercegovinu
Biro za ljudska prava Tuzla

Human Rights Office Tuzla
Projekat finansira
Evropska unija
Projekat implementira
Biro za ljudska prava
Partner u projektu
hCa Banja Luka
Helsinki parlament graana Banja Luka

Krfska 84, 78 000 Banja Luka
Tel/fax: 051 432 750, 432 752
e-mail: tslijepac@hcabl.org, lzivanovic@hcabl.org
web: www.hcabl.org
Lidija ivanovi, izvrna direktorica
Projektni tim:
Lejla Huki, projekt koordinatorica

Tanja Slijepac, projekt koordinatorica za HCA Banja Luka
Nikola Ore, asistent
Ekspertni tim:
Aleksandra Petri, magistrica ljudskih prava

Igor Rajner, diplomirani politolog
Ova publikacija nastala je uz finansijsku pomo Evropske unije. Sadraj publikacije je

iskljuiva odgovornost Biroa za ljudska prava i ni u kom sluaju ne predstavlja stanovite
Evropske unije.
Sadraj
Evropska socijalna povelja
Uvod
Osnovne informacije o Evropskoj socijalnoj povelji
Status Bosne i Hercegovine u odnosu na Evropsku socijalnu povelju
Metodologija analize i struktura izvjetaja
Analiza usklaenosti zakona Republike Srpske sa
Evropskom socijalnom poveljom
Analiza zakonskih propisa Republike Srpske u
pogledu usklaenosti sa Evropskom socijalnom poveljom
Zakljuci i preporuke u smislu usklaivanja zakonodavstva
Republike Srpske sa Evropskom socijalnom poveljom
Lista zakonskih propisa koji su ukljueni u analizu
(sa referencama)
Analiza usklaenosti zakona Federacije Bosne i Hercegovine sa Evropskom
socijalnom poveljom
Uvodne napomene o razlikama pravnog ustrojstva dva BiH entiteta
Analiza usklaenosti zakona na podruju Federacije
Bosne i Hercegovine sa Evropskom socijalnom poveljom
Zakljuci o usklaenosti zakonodavstva Federacije
sa Evropskom socijalnom poveljom
Pogovor - preporuke za usklaivanje zakona i drugih propisa
Federacije sa Evropskom socijalnom poveljom
Lista zakona koji su citirani u analizi usklaenosti zakona
na podruju Federacije Bosne i Hercegovine sa
Evropskom socijalnom poveljom
7
9
9
10
10
13
15
57
60
63
65
65
95
96
99
-U naem zakonodavstvu?
EVROPSKA SOCIJALNA POVELJA (REVIDIRANA)

Strasbourg, 3. maj 1996.
Zemlje potpisnice, lanice Vijea Evrope,
- smatrajui da je cilj Vijea Evrope ostvarivanje veeg jedinstva meu njegovim lanicama u
svrhu uvanja i ostvarivanja ideala i principa koji predstavljaju njihovo zajedniko
naslijee, i omoguavajui njihov ekonomski i socijalni napredak, posebno odravanjem i
daljim ostvarivanjem ljudskih prava i temeljnih sloboda;
- smatrajui da u Evropskoj konvenciji o zatiti ljudskih prava i temeljnih sloboda, potpisanoj
u Rimu, 4. novembra 1950. godine, i Protokolima na tu Konvenciju, drave lanice Vijea
Evrope su se saglasile da svom stanovnitvu osiguraju graanska i politika prava i slobode
u njoj navedene;
- smatrajui da u Evropskoj socijalnoj povelji, koja je otvorena za potpisivanje u Torinu 18.
oktobra 1961. godine, i u Protokolima na nju, drave lanice Vijea Evrope su se saglasile
da svom stanovnitvu osiguraju socijalna prava njom predviena, kako bi poboljali njihov
standard ivota i socijalno blagostanje;
- podsjeajui da je Ministarska konferencija o ljudskim pravima, odrana u Rimu, 5.
novembra 1990. godine, naglasila potrebu, sa jedne strane, ouvanja nedjeljive naravi svih
ljudskih prava, bilo da se radi o graanskim, politikim, ekonomskom, socijalnim ili
kulturnim pravima, a sa druge strane, da omogui novi poticaj Evropskoj socijalnoj povelji;
- odlune, kako je zakljueno na Ministarskoj konferenciji u Torinu 21. i 22. oktobra 1991.
godine, da auriraju i prilagode materijalni sadraj Povelje tako da obuhvati, prije svega,
osnovne socijalne promjene do kojih je dolo nakon usvajanja osnovnog teksta;
- priznajui prednosti ukljuenja u Revidiranu povelju, koja je postupno kreirana tako da
zauzme mjesto Evropske socijalne povelje, prava koja garantira Povelja sa amandmanima, i
prava koja garantira Dopunski protokol iz 1988., i dodatnih novih prava;
dogovorile su se o sljedeem:
Dio I
Potpisnice prihvaaju da je cilj njihove politike, koju e nastojati ostvarivati svim prihvatljivim
sredstvima, po karakteru i nacionalno i internacionalno, ostvarivanje uvjeta u kojima e se moi
efikasno realizirati slijedea prava i principi:
1. Svi e imati mogunost da zarade za ivot, u zanimanju za koje se slobodno opredijele;
2. Svi radnici imaju pravo na pravedne uvjete rada;
3. Svi radnici imaju pravo na sigurne i zdrave uvjete rada;
4. Svi radnici imaju pravo na pravinu naknadu, dovoljnu za pristojan ivotni standard, za njih
i njihove porodice;
5. Svi radnici i poslodavci imaju pravo na slobodu udruivanja u domae i meunarodne
organizacije za zatitu njihovih ekonomskih i socijalnih interesa;
6. Svi radnici i poslodavci imaju pravo na kolektivno pregovaranje;
7. Djeca i mlade osobe imaju pravo na posebnu zatitu od fizikih i moralnih rizika kojima su
izloeni;
Preambula
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
8. Zaposlene ene, u sluaju poroda, imaju pravo na posebnu zatitu;

9. Svako ima pravo na odgovarajuu pomo za struno usmjeravanje, koja mu moe pomoi
da bira zanimanje koje odgovara njegovim linim sklonostima i interesima;
10. Svako ima pravo na odgovarajue mogunosti strune obuke;
11. Svako ima pravo da iskoristi sve mjere koje mu omoguuju uivanje najviih moguih
standarda zdravstvene zatite;
12. Svi radnici i lanovi porodica koji su od njih zavisni imaju pravo na socijalnu zatitu;
13. Svi koji su bez odgovarajuih sredstava imaju pravo na socijalnu i medicinsku zatitu;
14. Svako ima pravo koristiti slube socijalne zatite;
15. Osobe sa onesposobljenjem imaju pravo na neovisnost, socijalnu integraciju i uee u
ivotu zajednice;
16. Porodica, kao osnovna jedinica drutva, ima pravo na odgovarajuu socijalnu, pravnu i
ekonomsku zatitu kojom se osigurava njen puni razvitak;
17. Djeca i mladi imaju pravo na odgovarajuu socijalnu, pravnu i ekonomsku zatitu;
18. Dravljani bilo koje potpisnice imaju pravo da se bave bilo kakvim zanimanjem koje im
donosi korist, na teritoriji bilo koje druge zemlje, na osnovama ravnopravnosti sa
dravljanima ove druge, potujui ogranienja zasnovanim na validinim ekonomskim ili
socijalnim razlozima;
19. Radnici-migranti, koji su dravljani neke zemlje potpisnice, i njihove porodice, imaju pravo
na zatitu i pomo na teritoriju bilo koje druge zemlje potpisnice;
20. Svi radnici imaju pravo na jednake mogunosti i jednak tretman u pitanjima zapoljavanja i
zanimanja, bez diskriminacije na osnovu pola;
21. Radnici imaju pravo da budu informirani i konsultirani unutar preduzea;
22. Radnici imaju pravo uestvovanja u odreivanju i unaprjeivanju radnih uvjeta i radnog
okruenja u preduzeu;
23. Svaka starija osoba ima pravo na socijalnu zatitu;
24. Svi radnici imaju pravo na zatitu u sluaju prestanka radnog odnosa;
25. Svi radnici imaju pravo na zatitu svojih potraivanja u sluaju nesolventnosti njihovog
poslodavca;
26. Svi radnici imaju pravo na dostojanstvo u radu;
27. Sve osobe sa porodinim obavezama i osobe koje jesu ili se ele radno angairati, imaju na
to pravo bez izlaganja diskriminaciji, i u najveoj moguoj mjeri, bez dolaska u sukob
izmeu njihovog rada i porodinih obveza;
28. Predstavnici radnika u poduzeu imaju pravo na zatitu od radnji koje im tete, i treba im na
odgovarajui nain omoguiti da izvravaju svoje funkcije;
29. Svi radnici imaju pravo biti informisani i konsultirani u procedurama kolektivnog
otputanja vika radnika;
30. Svako ima pravo na zatitu od siromatva i socijalnog iskljuenja;
31. Svako ima pravo na stan.
1. Uvod
1.1 Osnovne informacije o Evropskoj socijalnoj povelji
Evropska socijalna povelja (The European Social Charter) je usvojena od strane Savjeta Evrope
1961. godine, a revidirana je 1996. godine. Povelja se sastoji od uvoda (preambule), 31-og lana
kojim se uspostavljaju standardi iz oblasti ekonomskih i socijalnih ljudskih prava1 i zavrnog dijela
koji regulie obaveze izvjetavanja i nain praenja primjene Povelje.
Evropska socijalna povelja unapreuje opseg i sadrinu prava koja su regulisana Evropskom
konvencijom o zatiti ljudskih prava i osnovnih sloboda i fokusira se na njihovu ekonomsku i
socijalnu dimenziju. Poveljom se drave potpisnice obavezuju da osiguraju graanima i
graankama pravo na stanovanje, zdravlje, obrazovanje, zapoljavanje, pravnu i socijalnu zatitu,
slobodu kretanja i nediskriminaciju.
Ovaj okvir je detaljno razraen kroz 31. lana Povelje kojima se trai od zemalja potpisnica da
osiguraju sljedea prava: pravo na rad (lan 1.), pravo na pravine uslove rada (lan 2.), pravo na
sigurne i zdrave uslove rada (lan 3.), pravo na pravinu naknadu (lan 4.), pravo na organizovanje
(lan 5.), pravo na kolektivno pregovaranje (lan 6.), pravo djece i mladih na zatitu (lan 7.), pravo
zaposlenih ena na porodiljsku zatitu (lan 8.), pravo na struno usmjeravanje (lan 9.), pravo na
strunu obuku (lan 10.), pravo na zdravstvenu zatitu (lan 11.), pravo na socijalnu zatitu (lan
12.), pravo na socijalnu i medicinsku pomo (lan 13.), pravo na koritenje slubi socijalne zatite
(lan 14.), pravo osoba sa onesposobljenjima na nezavisnost, socijalnu integraciju i uee u ivotu
zajednice (lan 15.), pravo porodice na socijalnu, pravnu i ekonomsku zatitu (lan 16.), pravo
djece i mladih na socijalnu, pravnu i ekonomsku zatitu (lan 17.), pravo na bavljenje zanimanjem
koje donosi zaradu na teritoriju drugih zemalja potpisnica (lan 18.), pravo radnika migranata i
njihovih porodica na zatitu i pomo (lan 19.), pravo na jednake mogunosti i jednak tretman u
pitanjima zapoljavanja i zanimanja bez diskriminacije na osnovu pola (lan 20.), pravo na
informisanje i konsultovanje (lan 21), pravo na uee u odreivanju i unapreivanju uslova rada i
radnog okruenja (lan 22.), pravo starih osoba na socijalnu zatitu (lan 23.), pravo na zatitu u
sluaju prestanka radnog odnosa (lan 24.), pravo radnika na zatitu njihovih potraivanja u
sluaju nesolventnosti poslodavaca (lan 25.), pravo na dostojanstvo u radu (lan 26.), pravo
radnika sa porodinim obavezama na jednake mogunosti i jednak tretman (lan 27.), pravo
predstavnika radnika na zatitu u preduzeu i dodjeljivanje adekvatnih sredstava (lan 28.), pravo
na informacije i konsultacije u procesu kolektivnog otputanja (lan 29.), pravo na zatitu od
siromatva i socijalnog iskljuenja (lan 30.) i pravo na stanovanje (lan 31.).
Zakljuno sa 27. 05. 2009. godine2, Evropsku socijalnu povelju je potpisalo etrdeset i sedam a
ratifikovalo etrdeset zemalja.
Oba dijela (preambula i Dio I) citirani su u ovom izvjetaju prema www.coe.int (veb stranica Savjeta Evrope).
Informacija preuzeta sa web stranice Savjeta Evrope posveene Evropskoj socijalnoj povelji, direktni link:
http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/socialcharter/Presentation/Overview_en.asp (posljedni pristup 17.07. 2009)
Uvod
10
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
1.2 Status Bosne i Hercegovine u odnosu na Evropsku socijalnu povelju

Bosna i Hercegovina je potpisala Povelju 11. maja 2004. godine, a ratifikovala je 7. oktobra 2008.
godine.
Za potrebe ove analize znaajno je napomenuti da je Poveljom ostavljena mogunost dravama da
uloe rezerve, odnosno, ne ratifikuju pojedine lanove Povelje. Ulaganjem rezerve na lanove
Povelje, drave potpisnice u sutini ne prihvataju ove lanove i na taj nain izjavljuju da se ne
osjeaju obavezane da ih primjenjuju tj. da ne osjeaju obavezu da svakih pet godina podnose
izvjetaj o stanju u oblastima koje su propustile da ratifikuju.
Dosadanja iskustva pokazuju da drave zanemaruju injenicu da je ova mogunost data uz
oekivanje da e biti privremena, dok drava potpisnica Povelje ne osigura uslove da udovolji
obavezama koje proizlaze iz neprihvaenih lanova. Od drava potpisnica Povelje se, dakle,
oekuje da izvre pregled situacije svakih pet godina i u oblastima/lanovima Povelje na koje su
stavile rezervu. Na taj nain ih se ohrabruje da prihvate i te, do tada neprihvaene odredbe,
odnosno, smanje broj odredbi po kojima se ne osjeaju obavezanima postupati.
Iako, Bosna i Hercegovina jo uvijek nije imala priliku podnijeti izvjetaj o primjeni Evropske
socijalne povelje, imajui u vidu da je Povelju ratifikovala 2008. godine, znaajno je pomenuti da
se BiH ne smatra obavezanom po dvanaest lanova Povelje, kako slijedi: lan 3. (Pravo na
bezbijedne i zdrave radne uslove), lan 10. (Pravo na profesionalnu obuku), lan 15. (Pravo osoba
sa invaliditetom na nezavisnost, socijalnu integraciju i uee u ivotu zajednice), lan 18. (Pravo
na unosan posao na teritoriji druge strane ugovornice), lan 19. (Pravo radnika migranata i njihovih
porodica na zatitu i pomo), lan 24. (Pravo na zatitu u sluajevima prestanka radnog odnosa),
lan 25. (Pravo radnika na zatitu njihovih potraivanja u sluaju nesolventnosti poslodavca), lan
26. (Pravo na dostojanstvo na radu), lan 27. (Pravo radnika sa porodinim obavezama na jednake
mogunosti i jednak tretman), lan 29. (Pravo na informisanje i konsultacije u sluajevima
kolektivnog otputanja), lan 30. (Pravo radnika na zatitu od siromatva ili socijalne ukljuenosti)
3
i lan 31. (Pravo na stanovanje) .
1.3 Metodologija analize i struktura izvjetaja

1.3.1. Metodologija analize i struktura izvjetaja za Repubiku Srpsku
Analiza usklaenosti zakonodavstva Republike Srpske u odnosu na Evropsku socijalnu povelju se
fokusira na trenutno vaee zakone u ovom BiH entititetu u oblastima koje se odnose na sve
lanove Povelje, bez obzira na injenicu to je Bosna i Hercegovina na neke od njih stavila rezervu.
Analiza donosi zakljuke i preporuke u smislu unapreivanja zakonodavstva Republike Srpske u
oblastima u kojima su uoeni nedostaci, kao i detaljan pregled kljunih odredbi zakona Republike
Srpske u odnosu na svaki od pojedinih lanova Povelje (31. lan) i naglaava u kojem dijelu su
prava garantovana Poveljom ugraena, odnosno nisu ugraena u pozitivne zakonske propise u RS.
U dijelovima u kojima je to relevantno za analizu, uzimaju se u obzir i zakonski propisi usvojeni na
nivou Bosne i Hercegovine, s obzirom na injenicu da ovi zakoni obavezuju na primjenu oba BiH
entiteta. Analiza ne obuhvata dokumente javnih politika (strategija, stratekih planova, akcionih
planova i sl.) u Republici Srpskoj koje se odnose na oblast zatite ekonomskih i socijalnih ljudskih
prava obuhvaenih Poveljom.
Znaajno je napomenuti da se u Republici Srpskoj posljednih nekoliko godina provode postupci
izrade novih zakona o socijalnoj i zdravstvenoj zatiti i neizvjesno je predviati da li e njihovo
usvajanje dovesti do znaajnijeg unapreenja u ovim oblastima.
Uvod
U zakljunom dijelu analize navodi se i lista zakona (sa referencama) koji su ukljueni u
analizu.
3
http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/socialcharter/Presentation/ProvisionTableRev_en.pdf
11
1.3.2. Metodologija analize i struktura izvjetaja za Federaciju BiH

Uklaenost zakonodavstva Federacije sa Evropskom socijalnom poveljom verifikovana je na
nain slian Dijelu 2 ove analize; citiranjem svakog lana Dijela II Povelje, te navoenjem
odgovarajuih (kljunih) lanova trenutno vaeih zakona u Federaciji uz lanove Povelje koje je
Bosna i Hercegovina prihvatila.
U obzir su uzeti i zakoni Bosne i Hercegovine koji tretiraju odgovarajuu normu Povelje (jer su, po
pravilu, koncizniji, a entitetski zakoni mogu biti opirniji ali ne i drugaiji od dravnih). Nisu
razmatrani zakoni kantona, niti dokumenti javnih politika (strategije, strateki planovi, akcioni
planovi), ostavljajui ih, u smislu maksime misli globalno, radi lokalno kao predmet neke
naredne aktivnosti.
Iz takve verifikacije usklaenosti propisa Federacije sa odredbama Socijalne povelje proizala je i
lista uoenih manjkavosti u federalnoj legislativi. Ta lista nije obimna naprotiv. Formalno, skoro
sve je u redu. A s obzirom da sa praksom nismo nimalo zadovoljni, nismo odoljeli izazovu da
ponudimo svoje vienje razloga takve razlike izmeu normativnog i stvarnog, uz nae preporuke
za budui rad ovoj oblasti.
Uvod
U posljednjem dijelu i ovog dijela analize navodi se lista citiranih zakona.
Analiza usklaenosti zakona Republike Srpske

Aleksandra Petri
15
2. Analiza zakonskih propisa Republike Srpske u pogledu usklaenosti

lan 1. Evropske socijalne povelje - Pravo na rad
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava na rad, potpisnice preuzimaju na sebe:
1. da kao jedan od svojih primarnih ciljeva i odgovornosti prihvate ostvarenje i
odravanje najvieg i najstabilnijeg mogueg nivoa zaposlenosti, sa ciljem postizanja
pune zaposlenosti;
2. da efikasno zatite pravo radnika da zarauje za ivot u zanimanju koje slobodno
odabere;
3. da uspostave ili odravaju besplatne slube za zapoljavanje za sve radnike;
4. da prue ili promoviu odgovarajue struno usmjeravanje, obuku ili rehabilitaciju.
4
Prava regulisana u lanu 1. Povelje su ugraena u Zakon o zapoljavanju i Zakon o profesionalnoj

5
rehabilitaciji, osbosobljavanju i zapoljavanju invalida Republike Srpske .
Zakonom o zapoljavanju RS (lan 8.) je regulisano da Vlada Republike Srpske utvruje prioritete
i programe zapoljavanja od interesa za Republiku kao cjelinu, kao i sredstva i mjere za njihovo
ostvarivanje. Na osnovu utvrenih prioriteta i programa zapoljavanja, a u okviru raspoloivih
sredstava, Zavod za zapoljavanje RS donosi i ostvaruje operativne programe zapoljavanja na
teritoriji RS i duan je da najmanje jednom godinje informie Vladu RS o ostvarivanju programa
zapoljavanja.
Savjetovanje o izboru zanimanja ili profesionalnu orijentaciju sprovodi Zavod za zapoljavanje RS

putem individualnih i grupnih konsultacija koje sprovode struni radnici Zavoda sa uenicima u
osnovnim i srednjim kolama, nezaposlenim licima i licima koja trae promjenu zaposlenja o
uslovima i mogunostima izbora vrste posla, na osnovu njihovih linih elja, opredjeljenosti i
radne osposobljenosti. Grupne konsultacije se sprovode kao organizovana aktivnost, pri emu se
nezaposlena lica grupiu prema strunim kvalifikacijama, odnosno zanimanjima (lan 13. Zakona
o zapoljavanju RS).
Svako nezaposleno lice u Republici Srpskoj koje se prijavi Zavodu za zapoljavanje RS radi
traenja posla ima pravo na pomo pri zapoljavanju kroz informisanje o mogunostima i uslovima
zapoljavanja, posredovanje u zapoljavanju, savjetovanje u izboru zanimanja, struno
osposobljavanje i pripremu za zapoljavanje (lan 22. Zakona o zapoljavanju RS). Zavod za
zapoljavanje RS finansira ove usluge i organizuje ih samostalno ili u saradnji sa drugim
organizacijama, kao to su obrazovne institucije, organizacije za zatitu na radu, Javni fond za
penzijsko i invalidsko osiguranje RS, Fond za javne radove, zapoljavanje i obuku i druge
organizacije i institucije.
4
5
Zakon o zapoljavanju Republike Srpske, Slubeni glasnik RS, br. 54/05, preieni tekst 64/06, od 7. jula 2006.
Zakon o profesionalnoj rehabilitaciji, osposobljavanju i zapoljavanju invalida Republike Srpske, Slubeni glasnik RS, br. 98/04, od 11. 11. 2004.
Republika Srpska
Zavod za zapoljavanje Republike Srpske obavlja poslove zapoljavanja, koji obuhvataju

posredovanje u zapoljavanju, savjetovanje za izbor zanimanja i osposobljavanje i pripremu za
zapoljavanje. Zakonom je ostavljena mogunost da ove poslove moe obavljati i drugo pravno ili
fiziko lice koje je osposobljeno za obavljanje ovih poslova, s tim da od nezaposlenih lica ne moe
naplaivati naknadu za usluge koje prua.
16
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
Struno osposobljavanje i obuka na koju je nezaposleno lice upueno od strane Zavoda za

zapoljavanje RS se finansira od strane Zavoda.
Zakon o profesionalnoj rehabilitaciji, osposobljavanju i zapoljavanju invalida Republike Srpske
osigurava pravo invalida na profesionalno osposobljavanje i profesionalnu rehabilitaciju, pod
optim uslovima, tj. u okviru redovnog obrazovnog sistema ili u posebnim kolama i ustanovama
za profesionalnu rehabilitaciju, ukoliko je to potrebno zbog vrste i stepena invaliditeta.
Profesionalna rehabilitacija obuhvata mjere i aktivnosti koje ukljuuju utvrivanje preostalih
radnih i optih sposobnosti; profesionalno informisanje; savjetovanje i procjenu profesionalnih
mogunosti; analizu trita rada, mogunost zapoljavanja i ukljuivanja u rad; procjenu
mogunosti izvoenja; razvoja i usavravanja programa profesionalnog osposobljavanja; radno
osposobljavanje; dokvalifikaciju, prekvalifikaciju i programe za odravanje i usavravanje radnih
i radno-socijalnih vjetina i sposobnosti u razdoblju do zapoljavanja; informisanje i savjetovanje
o pomonoj tehnologiji u uenju i radu; pojedinane i zajednike programe za unapreenje radnosocijalne ukljuenosti u zajednicu; savjetodavne prijedloge o primjeni razliitih tehnologija i
tehnika u uenju i radu; uz procjenu mogunosti primjene; pretprofesionalno uenje; planiranje i
primjenu odabrane tehnologije; razvoj motivacije i osposobljavanje lica s invaliditetom u
koritenju odabrane tehnologije; tehniku pomo, podrku, praenje i procjenu rezultata i
informisanje i podrku u izvorima finansiranja (lan 8.).
Profesionalnu rehabilitaciju invalida organizuje i izvodi ustanova za profesionalnu rehabilitaciju,
srednja kola ili drugo pravno lice, koje ispunjava uslove za osposobljavanje propisane Zakonom
profesionalnoj rehabilitaciji, osposobljavanju i zapoljavanju invalida Republike Srpske.
lan 2. Evropske socijalne povelje - Pravo na pravine uslove rada
U cilju osiguravanja efikasnog koritenja prava na pravine uslove rada, potpisnice
preuzimaju obavezu da:
t
1. predvide razumno dnevno i sedmino radno vrijeme, radnu sedmicu koja se

progresivno smanjuje u mjeri koju doputa poveanje produktivnosti i drugi
relevantni faktori;
2. omogue plaene javne praznike;
3. omogue najmanje etiri sedmice plaenog godinjeg odmora;
4. eliminiu rizike u inherentno opasnim ili nezdravim zanimanjima, ili tamo gdje jo
uvijek nije mogue eliminisati ili dovoljno smanjiti ove rizike, predvide ili skraenje
radnog vremena, ili dodatne plaene neradne dane za radnike koji se bave tim
zanimanjima;
5. osiguraju sedmini odmor koji se, ukoliko je to mogue, poklapa sa danom koji se
tradicijom ili obiajem u danoj zemlji odnosno regiji smatra danom odmora;
6. osiguraju da su radnici pismeno informisani, to prije mogue, a u svakom sluaju
najkasnije dva mjeseca nakon dana stupanja na posao, o najvanijim aspektima
ugovora o radu ili o radnom odnosu;
Republika Srpska
7. osiguraju da radnici koji obavljaju rad nou koriste mjere koje uzimaju u obzir
posebnu vrstu ovakvog rada.
17
Prava regulisana lanom 2. Evropske socijalne povelje su ugraena u Zakon o radu Republike
6
7
Srpske i Zakon o praznicima Republike Srpske .
Zakon o radu RS (lan 40.) propisuje da puno radno vrijeme radnika iznosi 40 asova sedmino.
Radno vrijeme radnika koji radi na radnim mjestima sa posebnim uslovima rada (radna mjesta i
poslovi na kojima i pored primjene odgovarajuih mjera i sredstava zatite na radu postoji
poveano tetno dejstvo uslova rada na zdravlje radnika), se skrauje srazmjerno tom tetnom
dejstvu, a najvie do 10 asova sedmino. U pogledu prava radnika, ovo radno vrijeme se smatra
punim radnim vremenom. Skraenje radnog vremena po ovom osnovu se vri na osnovu strune
analize izdate od ovlaene naune ili stune organizacije, a o njemu odluuje ministarstvo
nadleno za poslove rada na zahtjev poslodavca, zainteresovanog radnika, inspektora rada ili
sindikata (lan 41.) Zakon o radu Republike Srpske ne propisuje obim dnevnog radnog vremena.
Zakoni Republike Srpske nisu dovoljno jasni niti usklaeni u vezi sa osiguravanjem prava
radnicima na plaene javne praznike. Zakon o praznicima Republike Srpske regulie koji se dani
smatraju republikim i vjerskim praznicima (lanovi 2., 3., i 7.) i navodi da vjernici pravoslavne,
katolike i islamske vjeroispovijesti imaju pravo na plaeni izostanak s radnog mjesta u dane
vjerskih praznika, kao i pravo na plaeno odsustvo s posla po vlastitom izboru do dva dana u toku
kalendarske godine na dane svojih ostalih vjerskih praznika (lan 8., stav 3 i 4).
Zakon o radu RS navodi da je poslodavac duan da na zahtjev radnika odobri odsustvo sa rada do 3
dana u toku kalendarske godine radi zadovoljavanja njegovih vjerskih, odnosno nacionalnotradicijskih potreba. Za to vrijeme, radnik nema pravo na naknadu plate, ukoliko poslodavac
drugaije ne odlui (lan 67.).
Pravo na plaeni godinji odmor je garantovano Zakonom o radu RS u trajanju od najmanje 18
radnih dana, svim radnicima koji imaju najmanje est mjeseci neprekidnog rada, a maloljetnim
radnicima u trajanju od najmanje 24 radna dana. Radnicima koji rade na radnim mjestima pod
posebnim uslovima rada osigurano je pravo na godinji odmor u trajanju najmanje 30 radnih dana
(lan 57.). Zakon takoe propisuje da se radnik ne moe odrei prava na godinji odmor niti mu
poslodavac pravo na godinji odmor moe uskratiti (lan 63.).
Zakon o radu RS garantuje pravo radnika na sedmini odmor u trajanju od najmanje 24 asa
neprekidno, prema unaprijed odreenom rasporedu. Ukoliko je neophodno da radnik radi na svoj
sedmini dan odmora, poslodavac je duan da naknadno, u dogovoru sa radnikom, odredi kad e
radnik iskoristiti dan odmora (lan 56.). Zakonom o radu RS nije definisano pravo radnika da
sedmini odmor koristi u dane koji se poklapaju sa danima koji se tradicijom ili obiajem smatraju
danima odmora u BiH.
Prema Zakonu o radu RS nonim radom smatra se rad izmeu 22 asa i est asova narednog dana
za punoljetne radnike, dok se nonim radom za lica mlaa od 18 godina smatra rad od 18 godina,
nonim radom smatra se rad izmeu 20 asova i est asova narednog dana, a ako su zaposleni u
industriji od 19 asova do sedam asova narednog dana (lan 50.).
Kao posebne mjere u vezi sa nonim radom, Zakon o radu RS zabranjuje noni rad lica mlaih od
18 godina, trudnih ena poev od estog mjeseca trudnoe i majkama sa djetetom do jedne godine
ivota. Licima mlaim od 18 godina, noni rad moe biti dozvoljen samo u situacijama otklanjanja
posljedica vie sile, havarija i zatite interesa Republike, na osnovu saglasnosti inspektora rada
(lanovi 51. i 52.).
6
7
Zakon o radu Republike Srpske (preien tekst) Slubeni glasnik Republike Srpske br. 55/07, od 30. maja 2007. godine
Zakon o praznicima Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 43/07, od 30. marta 2007. godine
Republika Srpska
Zakon o radu RS regulie da se ugovor o radu zakljuuje u pismenom obliku i navodi obavezu
poslodavca da radniku urui primjerak ugovora o radu prije stupanja na rad. Zakon takoe regulie
bitne elemente koji mora da sadri svaki ugovor o radu i predvia mogunost poslodavca da se u
ugovoru o radu pozove na odgovarajue odredbe zakona, kolektivnih ugovora ili pravilnika o radu
kojima su ta pitanja ureena (lan 19.).
18
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
lan 3. Evropske socijalne povelje - Pravo na sigurne i zdrave uslove rada

Radi osiguravanja djelotvornog koritenja prava na sigurne i zdrave radne uslove,
potpisnice se obavezuju da e u konsultacijama sa organizacijama radnika i poslodavaca:
1. formulisati, primijeniti i periodino revidirati koherentnu nacionalnu politiku o
profesionalnoj sigurnosti, profesionalnom zdravlju i radnom okruenju. Primarni cilj
ove politike je unaprjeenje profesionalne sigurnosti i zdravlja i spreavanje nezgoda i
oteenja zdravlja koja nastanu kao posljedica, povezana su ili nastaju tokom rada,
posebno minimizirajui uzroke rizika koji su inherentni radnom okruenju;
2. objaviti sigurnosne i zdravstvene propise;
3. predvidjeti provodenje tih propisa mjerama nadzora;
4. promovisanje progresivnog razvoja usluga profesionalnog zdravstva za sve radnike,
sa primarnom preventivnom i savjetodavnom funkcijom.
8
Prava regulisana lanom 3. Povelje su ugraena u Zakon o radu, Zakon o zatiti na radu i Zakon o
penzijskom i invalidskom osiguranju Republike Srpske9.
Zakon o radu Republike Srpske regulie obavezu poslodavca da u roku od 30 dana od dana stupanja
radnika na posao upozna radnika sa propisima o radnim odnosima i propisima o zatiti na radu,
ukljuujui i prava i obaveze koje su predmet kolektivnog ugovora i pravilnika o radu (lan 68.).
Poslodavac je duan da provjeri da li je radnik osposobljen da rukuje i koristi sredstva rada ije
koritenje moe ugroziti ivot ili zdravlje ljudi i okolinu prije nego to radnik stupi na rad i, ukoliko
je to potrebno, uputi radnika na obuku iz odreene oblasti zatite na radu (lan 69.). Poslodavac se
smatra prekrajno i materijalno odgovoran za posljedice koje mogu nastupiti zbog neispravnosti
objekata, maina, ureaja i drugih materijalnih sredstava koja se koriste u procesu rada, kao i zbog
neovlaenog i nestrunog rukovanja tim sredstvima (lan 70.).
Radnik ima pravo da odbije da radi u sluaju da mu zbog neispravnosti na objektima i na sredstvima
rada, kao i zbog nepostojanja odgovarajuih mjera zatite na radu, neposredno prijeti opasnost po
ivot ili zdravlje, ili ako takva opasnost prijeti drugim licima. O tome je duan da odmah obavjesti
poslodavca i po potrebi inspektora rada (lan 71.). Radnik je odgovoran za povredu radnih obaveza
ukoliko ne koristi ili neodgovarajue koristi sredstva zatite na radu i usljed toga doe do nesree na
radu ili materijalne tete (lan 72.).
Zakon o zatiti na radu Republike Srpske detaljnije regulie zatitu i zdravlje na radu kao djelatnost
od opteg interesa koja ukljuuje mjere i aktivnosti u cilju osiguravanja bezbjednosti na radu,
spreavanje i otklanjanje opasnosti i tetnosti koje mogu prouzrukovati povrede na radu,
profesionalna i druga oboljenja i oteenja zdravlja radnika na radu, kao i zatitu zdravlja i radne
sposobnosti radnika.
Republika Srpska
Zakon predvia posebne mjere zatite na radu za odreene kategorije radnika, kao to su
maloljetnici, ene (u smislu zatite od rizika koje mogu ugroziti ostvarivanje materinstva), invalidi
i profesionalno oboljela lica (u smislu spreavanja daljeg ugroavanja zdravstvenog stanja i
umanjenja radne sposobnosti) i stariji radnici (u smislu ouvanja radne sposobnosti u granicama
koje su primjerene njihovoj ivotnoj dobi) (lan 1.).
Zakon o zatiti na radu RS takoe predvia mjere nadzora zatite na radu od strane organa koji je
nadlean za inspekcijske poslove u okviru inspekcije rada (lan 58.). Inspekcijski nadzor u oblasti
zatite i zdravlja na radu obavljaju inspektori rada, koji pruaju savjetodavnu pomo i konsultuju se
sa poslodavcem, radnicima, radnicima za zatitu i zdravlje na radu, kako bi se poboljao nain
ostvarivanja prava i ispunjavanja dunosti u vezi sa bezbjednosti i zdravljem na radu.(lan 59.).
8
Zakon o zatiti na radu Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske, br. 1/08, od 9. oktobra 2007. G
Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske, br. 106/05, od 14. novembra 2005. g
19
Inspektori rada imaju ovlatenja da preduzimaju niz radnji kojima se kontroliu zatita i zdravlje na
radu, koje se odnose na higijenu i uslove rada, proizvodnju, stavljanje u promet, koritenje i
odravanje sredstava za rad, sredstava i opreme za linu zatitu na radu i opasne materije (lan 61.).
Poslodavac je duan da omogui inspektoru rada pristup u prostorije i objekte u kojima se obavlja
rad i uvid u sredstva rada i mjere zatite na radu i obezbijedi najmanje jednog radnika koji e mu
omoguiti puni uvid u potrebne informacije i obavjetenja, davati podatke, akte i dokumentaciju
(lan 62.)
Inspektor rada je duan da izvri nadzor u najkraem roku nakon prijave poslodavca o svakoj
smrtnoj, tekoj ili kolektivnoj povredi na radu, kao i o opasnoj pojavi koja bi mogla da ugrozi
zatitu i zdravlje na radu (lan 63.), kao i ako primi zahtjev za zatitu prava od strane radnika (lan
33.) koji odbija da radi zbog neobezbjeivanja uslova zatite na radu koja su propisana zakonom.
Zakon o zatiti na radu RS takoe zahtjeva od inspektora rada da naloi preduzimanje mjera
usmjerenih na otklanjanje uzroka koji su izazvali povrede, doveli do nastanka opasnosti po zatitu i
zdravlje na radu, odnosno koje mogu sprijeiti nastanak povrede i umanjiti ili otkloniti opasnosti
po zatitu ili zdravlje na radu, kao i da zabrani rad na radnom mjestu za vrijeme trajanja okolnosti
koje dovode do ugroavanja zatite i zdravlja radnika. Inspektor rada moe zahtjevati od
poslodavca i da u odreenom vremenskom roku saini poseban program mjera zatite na radu
ukoliko otklanjanje uoenih nedostataka to zahtjeva (lan 64.).
Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju Republike Srpske predvia pravo radnika da bude
rasporeen, odnosno zaposlen na drugo radno mjesto ili ostvari prekvalifikaciju i dokvalifikaciju,
ukoliko se utvrdi postojanje opasnosti od nastanka invalidnosti (lan 124.), s tim da radnik ova
prava moe ostvarivati od dana nastanka invalidnosti (lan 168.).
lan 4. Evropske socijalne povelje - Pravo na pravinu naknadu
U cilju osiguranja djelotvornog koritenja prava na pravinu naknadu, zemlje potpisnice
se obavezuju:
1. da priznaju prava radnika na naknadu koja e njima i njihovim porodicama
omoguiti pristojan ivotni standard;
2. da priznaju pravo radnika na poveanu stopu naknade za prekovremeni rad, uz
odreene izuzetke u posebnim sluajevima;
3. da priznaju pravo radnika mukaraca i ena na jednaku plau za rad jednake
vrijednosti;
4. da priznaju pravo svih radnika na razuman otkazni rok kod raskida radnog
odnosa;
5. da omogue odbijanja od plaa samo pod uvjetom i u mjeri koja je propisana
domaim zakonima i propisima, odnosno odreena kolektivnim ugovorima ili
odlukama arbitrae.
Prava regulisana ovim lanom Evropske socijalne povelje su regulisana Zakonom o zapoljavanju
i Zakonom o radu Republike Srpske, uz napomenu da niti jedan od ova dva zakona ne regulie
visinu naknade za rad radnika odnosno ne titi pravo radnika na naknadu koja e mu omoguiti
pristojan ivotni standard.
Republika Srpska
Koritenje ovih prava e se postii slobodnim zakljuivanjem kolektivnih ugovora,

mehanizmom odredivanja plata predvienim statutom, ili drugim nainima koji odgovaraju
uslovima u zemlji.
20
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
Visina naknade za rad se titi kolektivnim ugovorom, i regulie pravilnikom o radu i ugovorom o
radu (lan 94. Zakona o radu RS), te predstavlja predmet pregovora radnikih sindikata sa Vladom
Republike Srpske. U tom smislu, Zakon o radu RS samo garantuje radnicima jednaku platu za isti
rad ili rad iste vrijednosti koji ostvaruju kod poslodavca, a pri emu se radom iste vrijednosti
smatra rad za koji se zahtijeva isti stepen strune spreme, ista radna sposobnost, odgovornost i
fiziki i intelektualni rad (lan 90.).
Zakon o radu RS takoe odreuje visinu, nain ostvarivanja i usklaivanja najnie plate u
Republici Srpskoj koja moe biti predmet kolektivnog ugovora i regulie da poslodavac ne moe
isplatiti radniku platu koja je nia od one koja je utvrena kolektivnim ugovorom, pravilnikom o
radu i ugovorom o radu.
Najnia plata u Republici Srpskoj, kao osnov za potraivanje radnika u steajnom postupku,
utvruje se u visini od 45% od prosjene plate isplaene u Republici Srpskoj, u mjesecu koji
prethodi ostvarivanju steajnog postupka, a prema podacima Zavoda za statistiku Republike
Srpske. Zakon takoe regulie da se periodi isplate plata odreuju kolektivnim ugovorom, s tim da
oni ne mogu biti dui od 30 dana (lan 91.).
Zakon o radu RS predvia da radnik ima pravo na uveanje plate za prekovremeni rad, u skladu sa
kolektivnim ugovorom, pravilnikom o radu i ugovorom o radu. Uveanje plate za vrijeme
prekovremenog rada ne moe iznositi manje od 30% u odnosu na platu za isti broj asova rada u
redovnom radnom vremenu (lan 46.). Radnik ima pravo na uveanje plate po osnovu oteanih
uslova rada, radnog staa, prekovremenog rada, rada nou, rada praznikom i drugim danima u koje
se po zakonu ne radi (lan 92.).
Zakon o zapoljavanju i Zakon o radu RS tite pravo radnika mukaraca i ena na jednaku plati za
rad jednake vrijednosti. Zakon o zapoljavanju predvia da je u suprotnosti sa ovim zakonom
svaka diskriminacija zasnovana na polu u procesu ponude zapoljavanja, otvorenog oglasa,
postupka popune slobodnih radnih mjesta, radnog odnosa i otkaza radnog odnosa, osim u
sluajevima preduzimanja nunih i opravdanih mjera koje je mogue objektivno opravdati
postizanjem zakonitog cilja i preduzimanja mjera tzv. afirmativne akcije ili pozitivne
diskriminacije (lan 3.).
Zakon o radu RS predvia da radnik i lice koje trai zaposlenje ne moe biti stavljeno u
neravnopravan poloaj kod ostvarivanja prava po osnovu rada i prava na zaposlenje zbog, izmeu
ostalog pola, kao i drugih obiljeja koja nisu u neposrednoj vezi sa prirodom radnog odnosa (lan
5.).
Poslodavac moe otkazati radniku ugovor o radu samo u sluajevima predvienim zakonom (lan
126.). Radnik ima pravo na otkazni rok koji ne moe biti krai 15 kalendarskih dana ako otkaz
ugovora o radu daje radnik, niti krai od 30 kalendarskih dana ako otkaz ugovora o radu daje
poslodavac. Otkazni rok tee od dana uruivanja otkaza poslodavcu odnosno radniku. Radnik
nema pravo na otkazni rok samo u sluajevima kad izvri teu povredu radnih obaveza ili se ne vrati
na rad u roku od 5 radnih dana po isteku neplaenog odsustva ili mirovanja prava iz radnog odnosa.
Radnici sa duim radnim staom imaju pravo na dui otkazni rok (lan 135.).
Republika Srpska
Zakon o radu RS propisuje da poslodavac bez pristanka radnika ili pravosnane odluke nadlenog
suda ne moe obustaviti dio plate ili naknade za rad kako bi nadoknadio svoje ili tue potraivanje
prema radniku. Poslodavac moe odbiti najvie do 50% od plate radnika na ime obaveze
zakonskog izdravanje a za ostale obaveze najvie do jedne treine i to samo na osnovu
pravosnane odluke nadlenog suda (lan 96.).
21
lan 5. Evropske socijalne povelje - Pravo na organizovanje

U cilju osiguranja, odnosno promovisanja slobode radnika i poslodavaca da osnivaju
lokalne, nacionalne ili internacionalne organizacije za zatitu njihovih ekonomskih i
socijalnih interesa i da se ukljuuju u te organizacije, zemlje potpisnice se obavezuju da
domai zakon nee ograniavati, niti e se primjenjivati tako da ograniava ovu slobodu.
Mjera u kojoj se garancije, predviene ovim lanom, odnose na policiju, e se odrediti
domaim zakonima i propisima.
Princip koji upravlja primjenom ovih garancija na pripadnike oruanih snaga i mjera u
kojoj se one odnose na osobe iz te kategorije e se isto tako odrediti domaim zakonima i
propisima.
Prava i slobode radnika i poslodavaca regulisana ovim lanom Povelje su regulisana Zakonom o
10
radu Republike Srpske i Zakonom o slubi u oruanim snagama Bosne i Hercegovine .
Zakon o radu Republike Srpske predvia pravo na slobodan izbor radnika da se organizuju i
ulanjuju u sindikat radnika, kao i pravo na slobodan izbor poslodavaca da organizuju i ulanjuju se
u udruenja poslodavaca, bez prethodnog traenja dozvole od bilo kog dravnog organa (lan 6.).
Radnici i poslodavci takoe po slobodnoj volji imaju pravo da istupaju iz sindikata radnika
odnosno udruenja poslodavaca (lan 7.) i zabranjeno je mijeanje poslodavaca, udruenja
poslodavaca, ili njihovih zastupnika u rad sindikata radnika i obrnuto (lan 8.).
Zakon o radu Republike Srpske predvia da e se njegove odredbe primjenjivati na radnike
zaposlene u organima dravne uprave, pravosua, unutranjih poslova, carinske slube i u drugim
dravnim organima i organizacijama, ukoliko drugim zakonom nije drugaije odreeno (lan 4.). S
11
obzirom da Zakon o unutranjim poslovima Republike Srpske , a ni drugi zakonski propisi
Republike Srpske ne odreuju na drugaiji nain organizovanje i rad sindikata radnika unutranjih
poslova (policije) moe se smatrati da se na rad ovog sindikata primjenjuju odredbe Zakona o radu
Republike Srpske.
U procesu reforme oruanih snaga Bosne i Hercegovine i ukidanja entitetskih oruanih snaga
donesen je Zakon o slubi u oruanim snagama Bosne i Hercegovine koji profesionalnim vojnim
licima zabranjuje sindikalno i politiko organizovanje (lan 26.).
lan 6. Evropske socijalne povelje - Pravo na kolektivno pregovaranje
Sa ciljem osiguranja djelotvornog koritenja prava na kolektivno ugovaranje, potpisnice
preuzimaju obvezu da:
1. promoviu zajednike konsultacije izmeu radnika i zaposlenika;
2. promoviu, gdje je potrebno i pogodno, mehanizam za dobrovoljne pregovore
izmeu poslodavaca odnosno organizacija poslodavaca i organizacija radnika sa
ciljem regulisanja uslova i pretpostavki za zapoljavanje preko kolektivnih ugovora;
4. pravo radnika i poslodavaca na kolektivnu akciju u sluaju sukoba interesa,

ukljuujui ovdje pravo na trajk, uz potovanje obaveza koje eventualno proistiu iz
kolektivnih sporazuma koji su ranije sklopljeni.
10
Zakon o slubi u oruanim snagama Bosne i Hercegovine, Slubeni glasnik Bosne i Hercegovine, br. 88 od 20. decembra 2005.
Zakon o unutranjim poslovima Republike Srpske, Slubeni glasnik RS, br. 48/03, od 24. juna 2003.
11
Republika Srpska
3. promoviu uspostavu i koritenje odgovarajueg mehanizma pomirenja i

dobrovoljne arbitrae za rjeavanje radnih sporova; i priznaju
22
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
Prava radnika i poslodavaca predviena ovim lanom Povelje su regulisana Zakonom o radu i
Zakonom o trajku Republike Srpske12.
Zakon o radu Republike Srpske predvia mogunost uspostavljanja savjeta radnika kod
poslodavca koji redovno zapoljava najmanje 15 radnika, u cilju predstavljanja i zatite interesa
radnika kod poslodavaca (lan 122.) Poslodavac se ne moe mijeati niti uticati na pravo radnika da
uspostave savjet radnika (lan 123.)
Svrha djelovanja savjeta radnika je davanje miljenja i prijedloga poslodavcu u vezi sa donoenjem
i primjenom pravilnika o radu, rjeavanje odreenih ekonomskih i socijalnih prava radnika,
struno osposobljavanje i usavravanje radnika, organizovanje odreenih vidova drutvenog
standarda radnika, planiranje godinjih odmora i druga pitanja od znaaja za ostvarivanje prava
radnika. Zakon odreuje da savjet radnika ima samo savjetodavnu funkciju i da njegov rad ne moe
uticati na rad sindikata u smislu zatite kolektivnih i pojedinanih prava radnika (lan 124.).
Zakon o radu Republike Srpske, takoe sadri odredbe koje se odnose na sadrinu, obaveznost
primjene, teritorijalno i personalno vaenje, formu i vremensko vaenje, kao i javno objavljivanje
kolektivnih ugovora.
Kolektivnim ugovorom se odreuju pojedinosti u vezi sa obimom i nainom ostvarivanja prava i
obaveza iz radnog odnosa, postupak kolektivnog ugovaranja, sastav i nain rada tijela ovlatenih za
mirno rjeavanje kolektivnih sporova izmeu radnika i poslodavaca, meusobni odnosi uesnika u
zakljuivanju kolektivnih ugovora i druga pitanja od znaaja za ureivanje odnosa izmeu radnika
i poslodavaca (lan 158.).
Kolektivni ugovori se smatraju obavezujuima za sve strane koje su neposredno ili posredno
uestovale u njegovom zakljuivanju ili su mu naknadno pristupili. Zakon predvia mogunost
proirivanja dejstva kolektivnog ugovora u cjelosti ili pojedinim dijelovima na druge subjekte koji
nisu uestvovali u njegovom zakljuivanju niti su mu naknadno pristupili, ukoliko Ministarstvo
rada i borako invalidske zatite Republike Srpske ocjeni da postoji interes Republike Srpske i da
je takav postupak opravdan radi ostvarivanja ciljeva ekonomske i socijalne politike Republike
Srpske. U tu svrhu, Ministarstvo rada i borako invalidske zatite Republike Srpske ima obavezu
da zatrai miljenje sindikata i udruenja poslodavaca (lan 159.). Kolektivni ugovor ne moe
reguisati manji obim prava od onih koja su predviena zakonom (lan 160.). U zakljuivanju
kolektivnog ugovora na nivou Republike Srpske uestvuju Vlada Republike Srpske veinski
sindikat i veinsko udruenje poslodavaca (lan 161.).
Zakon o radu Republike Srpske predvia osnivanje Ekonomsko-socijalnog savjeta u cilju podrke
kolektivnom dogovaranju i usklaivanju interesa radnika i poslodavaca sa ciljevima i mjerama
ekonomske i socijalne politike u Republici Srpskoj. Savjet se sastoji od predstavnika Vlade
Republike Srpske, veinskog sindikata i veinskog udruenja poslodavaca (lan 190.)
Republika Srpska
U vezi sa mehanizmima za mirno rjeavanje radnih sporova, Zakon o radu Republike Srpske
predvia postupak pred mirovnim vijeem i arbitrau. Postupak pred mirovnim vijeem se moe
pokrenuti u sluaju spora u zakljuivanju i primjeni kolektivnog ugovora, njegovog otkazivanja od
strane jednog ili vie uesnika u njegovom zakljuivanju, kao i potrebe za njegovom izmjenom ili
dopunom, a uesnici u zakljuivanju kolektivnog ugovora nisu u mogunosti sporazumno rijeiti
sporno pitanje. Mirovno vijee se formira od tri lana predstavnika strana koje su uestovale u
zakljuivanju kolektivnog ugovora (lan 165.).
12
Zakon o trajku Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 111/08, od 5. novembra 2008.
23
Usaglaen prijedlog rjeenja spora od strane mirovnog vijea je pravno obavezujui za uesnike u
zakljuivanju kolektivnog ugovora ukoliko ga strane u sporu prihvate. Ukoliko se to ne desi,
smatrae se da mirenje nije uspjelo (lan 166.).
Arbitraa je predviena kao nain rjeavanja spornih pitanja po osnovu kolektivnog ugovora. Njen
sastav, ovlatenja, kao i nain rada i odluivanja se ureuju samim kolektivnim ugovorom ili
posebnim sporazumom strana u sporu (lan 167.). Arbitraa odluuje u okviru predmeta spora u
skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom. Njena odluka se obrazlae i smatra se konanom, te
protiv nje nije dozvoljena alba (lan 168.).
Ukoliko u pogledu spornog pitanja po osnovu kolektivnog ugovora ne postoji konana odluka
arbitrae, uesnici u zakljuivanju kolektivnog ugovora mogu ostvarivati zatitu prava po osnovu
kolektivnog ugovora pred nadlenim sudom (lan 169.).
Zakon o trajku Republike Srpske garantuje pravo i slobodu radnika da uestvuju u trajku i
regulie ga kao organizovani prekid rada u okviru kojeg radnici ostvaruju zatitu svojih
profesionalnih, ekonomskih i socijalnih prava (lan 1.).
Ovaj Zakon predvia i regulie postupak mirenja, posredovanja i arbitrae u sluaju trajka
radnika. Nakon dostavljanja pismene odluke o trajku, Zakon predvia obavezu formiranja
posebnog tijela za mirenje, na osnovu sporazuma trajkakog odbora i poslodavca, odnosno
pregovarakog tijela kojeg on odredi.
Ukoliko tijelo za mirenje ne rijei spor nakon 8 dana od poetka trajka, strane u sporu mogu
pozvati predstavnika Vlade Republike Srpske, predstavnike veinskog sindikata RS (ukoliko
sindikat nije organizator trajka), predstavnike veinskog udruenja poslodavaca RS, kao i
strunjake iz odreenih oblasti da se ukljue u rjeavanje spora. Strane u sporu takoe mogu
povjeriti rjeavanje spora posebnom tijelu za posredovanje koje formiraju Ukoliko se spor ne rijei
u roku od 30 dana od otpoinjanja trajka, strane u sporu mogu iznjeti spor pred arbitrau (lan 7.).
Arbitraa se formira od predstavnika radnika u trajku, tj. trajkakog odbora, poslodavca i arbitra
sa liste koju utvruje Ekonomsko-socijalni savjet RS, koje imenuje Ministar rada i borako
invalidske zatite Republike Srpske. Rad arbitrae se ureuje sporazumom strana u sporu i ona
donosi odluku dvotreinskom veinom u roku od 15 dana od dana formiranja arbitrae. Odluka
arbitrae je konana i protiv nje nije dozvoljena alba, niti se po istom predmetu moe pokretati
spor pred nadlenim sudom (lan 8.).
lan 7. Evropske socijalne povelje - Pravo djece i mladih na zatitu
Sa ciljem osiguranja djelotvornog koritenja prava djece i mladih na zatitu, potpisnice
1. predvide da e minimalna starosna dob za stupanje na posao biti 15 godina, uz
izuzetke za djecu zaposlenu na propisanim lakim poslovima, koji nemaju tetan uticaj
na njihovo zdravlje, moral ili obrazovanje;
3. predvide da osobe koje jo uvijek podlijeu obavezi pohaanja obaveznog

obrazovanja ne budu zaposleni na takvom poslu koji bi im uskratio punu korist od
obrazovanja;
4. predvide da e radno vrijeme osoba starosti ispod 18 godina biti ogranieno u
skladu sa potrebama njihovog razvitka, a posebno njihovim potrebama za strunim
obrazovanjem;
Republika Srpska
2. predvide da e minimalna starost za stupanje na posao biti 18 godina, kada se radi o

propisanim zanimanjima koja se smatraju opasnima i nezdravima;
24
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
5. priznaju pravo mladih radnika i egrta na pravinu platu ili druge odgovarajue
naknade;
6. propiu da se vrijeme koje mlade osobe provedu na strunoj obuci tokom radnog
vremena, uz pristanak poslodavca, tretira kao dio radnog dana;
7. predvide da zaposlene osobe starosti ispod 18 godina imaju pravo na minimalno
etiri sedmice plaenog godinjeg odmora;
8. predvide da osobe ispod 18 godina starosti ne mogu raditi nou, sa izuzetkom
odreenih zanimanja predvienih domaim zakonom ili propisima;
9. predvide da e osobe ispod 18 godina starosti, zaposlene u zanimanjima propisanim
domaim zakonima ili propisima, biti redovno medicinski kontrolisane;
10. osiguraju posebnu zatitu protiv fizikih i mentalnih opasnosti kojima su izloena
djeca i mlade osobe, a posebno onih koje proistiu direktno ili indirektno iz njihovog
rada.
Prava iz ovog lana povelje su regulisana Zakonom o radu i Zakonom o zatiti na radu Republike
Srpske.
Zakon o radu Republike Srpske predvia posebnu zatitu maloljetnika i osigurava njihova prava po
osnovu ugovora o radu. Ovim zakonom je predvieno da 15 godina ivota predstavlja minimalnu
dobnu granicu za sklapanje ugovora o radu. Lice koje nije navrilo 18 godina ivota ne moe
zakljuiti ugovor o radu na poslovima sa posebnim uslovima rada, odnosno poslovima na kojima
postoji poveana opasnost od povreda ili povean tetni uticaj na zdravlje (lan 14.).
Prema vaeim propisima Republike Srpske, osnovno obrazovanje predstavlja jedini obavezni
nivo obrazovanja, i ono se, u pravilu, zavrava sa 14 odnosno 15 godina ivota, to je ujedno i
minimalna dobna granica za sklapanje ugovora o radu.
Zakon o radu Republike Srpske ne predvia ogranienje radnog vremena za lica ispod 18 godina
starosti koja su sklopila ugovor o radu, u cilju zadovoljavanja njihovih potreba za razvojem i
obrazovanjem. Meutim, zakon titi maloljetne radnike putem zabrane njihovog prekovremenog
rada (lan 47.) i osigurava im zatitu od rasporeivanja na rad na naroito tekim fizikim
poslovima, na radovima koji se obavljaju pod zemljom ili pod vodom, kao ni na drugim poslovima
koji bi mogli da predstavljaju povean rizik po njegov ivot, zdravlje i psihofiziki razvoj, to se
blie odreuje putem kolektivnog ugovora (lan 75.).
Republika Srpska
Zakon posebno ne regulie pitanja pravine plate ili druge odgovarajue naknade za rad mladih
radnika ili egrta, ali predvia pravo pripravnika na 80% od minimalne zarade za vrijeme trajanja
pripravnikog staa i ovu naknadu je duan da mu osigura poslodavac. Pripravnik, takoe, ima
pravo na zdravstveno osiguranje i invalidsko osiguranje za sluaj povrede na poslu. S obzirom da
pripravnik ima status nezaposlenog lica i tretira se kao lice na praksi tj. "egrt", ova prava ostvaruje
preko nadlenog biroa za zapoljavanje (lan 29.).
Zakonski propisi u Republici Srpskoj iz oblasti radnih odnosa takoe ne osiguravaju pravo mladih
radnika da im se vrijeme provedeno na strunoj obuci uz pristanak poslodavca tretira kao dio
radnog dana. Zakon o radu RS predvia pravo zaposlenog lica koje je mlae od 18 godina na
godinji odmor u trajanju od najmanje 24 radna dana, uz uslov da je protekao period od est mjeseci
od zakljuivanja ugovora o radu (lan 57.).
Zakon o radu RS zabranjuje noni rad licima mlaim od 18 godina, osim u posebnim situacijama
predvienim zakonom kada se maloljetnici mogu privremeno izuzeti od ove zabrane a to su
potrebe otklanjanja posljedica vie sile, havarija i zatite interesa Republike Srpske. U ovim
sluajevima, nadleni ispektor rada mora dati saglasnost za privremeno izuzimanje zabrane
25
nonog rada za maloljetnike (lan 51.). Propisan je i poseban nain raunanja vremena nonog rada
za maloljetnike - od 20 asova do 6 asova ujutro, odnosno od 19 asova do 7 asova ujutro,
ukoliko je maloljetni radnik angaovan na industrijskim poslovima (lan 50.).
Zakon o radu RS ne predvia obavezu poslodavca da osigura redovne medicinske kontrole za
maloljetne radnike na odreenim poslovima koji predstavljaju rizik po zdravlje i psihofiziki
razvoj. Meutim, Zakon o zatiti na radu RS regulie obavezu poslodavca da osigura obuku
maloljetnog radnika o bezbjednom i zdravom radu, kao i da ga u pismenoj formi obavijesti o
rezultatima procjene rizika na radnom mjestu i mjerama kojima se rizici otklanjaju radi poveanja
zatite i zdravlja na radu (lan 30.).
lan 8. Evropske socijalne povelje - Pravo zaposlenih ena na porodiljsku zatitu
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava zaposlenih ena na porodiljsku zatitu,
potpisnice preuzimaju obavezu da:
1. predvide, bilo preko plaenog odsustva ili preko adekvatnih naknada socijalne
zatite iz javnih fondova, da zaposlene ene mogu uzeti dopust prije i nakon poroda, u
ukupnom trajanju od najmanje etrnaest sedmica;
2. smatraju nezakonitim da poslodavac da eni otkaz tokom vremena od kada
obavijesti poslodavca da je trudna do kraja porodiljskog odsustva, ili da joj da otkaz
tako da otkazni rok istie tokom tog razdoblja;
3. osigura da majke koje doje svoju djecu imaju dovoljno slobodnog vremena u ove
svrhe;
4. regulie rad nou trudnih ena, ena koje su nedavno rodile i ena koje doje djecu;
5. zabrani zapoljavanje trudnica, ena koje su nedavno rodile ili koje doje djecu u
rudarskim poslovima pod zemljom i svim drugim poslovima koji su nepogodni zbog
svoje opasne, nezdrave ili naporne naravi, i preduzeti odgovarajue mjere da zatite
prava ovih ena na zapoljavanje.
ena ima pravo na porodiljsko odsustvo u trajanju od jedne godine neprekidno za vrijeme
trudnoe, poroaja i njege djeteta, a za blizance, tree i svako naredno dijete, u trajanju od 18
mjeseci neprekidno. Zakon prua mogunost eni da pone sa korienjem porodiljskog odsustva
28 dana prije dana poroaja, na vlastiti zahtjev ili preporuku ljekara (lan 79.).
U vrijeme koje koristi porodiljsko odsustvo, ena ima pravo na naknadu plate u visini prosjene
plate koju je ostvarila u toku poslednja tri mjeseca prije otpoinjanja porodiljskog odsustva.
Naknada plate za porodiljsko odsustvo se mjeseno usklauje sa rastom prosjenih plata u
Republici Srpskoj i ostvaruje se na teret Javnog fonda za djeiju zatitu Republike Srpske.
Ukoliko, meutim, ena koja koristi porodiljsko odsustvo nije ostvarila platu za posljednjih est
mjeseci dok je bila na radu, ima pravo na naknadu plate u visini koja je u skladu sa kolektivnim
ugovorom u mjesecu koji predhodi mjesecu poetka porodiljskog odsustva (lan 84.).
Zakon o radu Republike Srpske predvia mogunost da oba roditelja koriste porodiljsko odsustvo,
tj. da otac djeteta u dogovoru sa majkom nastavi koristiti porodiljsko odsustvo po isteku od 60 dana
od roenja djeteta, i u tom sluaju ima pravo na naknadu po osnovu roditeljskog odustva po
Republika Srpska
Prava iz ovog lana povelje su regulisana Zakonom o radu, Zakonom o zatiti na radu i Zakonom o
zapoljavanju Republike Srpske.
Ovi zakoni osiguravaju posebnu zatitu ena i materinstva u pogledu prava po osnovu ugovora o
radu, i u nekim dijelovima osiguravaju i vei obim prava od onih garantovanih Evropskom
socijalnom poveljom, kao to su prava roditelja po osnovu radnog odnosa u smislu brige za djecu
koja imaju smjetnje u psihofizikom razvoju.
26
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
principu koji se primjenjuje i za porodilju. Ova odredba predstavlja pozitivan korak u smislu zatite
socijalnog standarda porodice i promovisanja ravnopravnosti polova, jer se njome daje prilika
roditeljima da, u skladu sa visinama naknade za rad koju ostvaruju, odlue da porodiljsko odsustvo
koristi onaj roditelj koji vie zarauje. Osim toga, ovom odredbom se dodatno promovie jednaka
odgovornost oba roditelja za brigu i odgoj djece.
Poslodavac ne moe odbiti da primi u radni odnos enu zbog toga to je trudna, niti joj moe
otkazati ugovor o radu zbog trudnoe ili zbog toga to koristi porodiljsko odsustvo (lan 77.).
Zakon takoe predvia mogunost da se na osnovu preporuke nadlenog ljekara ena za vrijeme
trudnoe i dok doji dijete privremeno rasporedi na druge poslove, ukoliko je to u interesu ouvanja
njenog zdravlja ili zdravlja djeteta. Ukoliko poslodavac nije u mogunosti da ispotuje ovu
obavezu, ena ima pravo na odsustvo s rada uz nadoknadu pune plate koja ne moe biti manja od
naknade koju bi ena ostvarivala da je ostala na svom radnom mjestu. Poslodavac moe trudnice i
majke djece do dvije godine starosti rasporediti na drugo radno mjesto samo uz njihov pristanak
(lan 78.).
Ukoliko ena iskoristi pravo da pone sa radom i prije isteka porodiljskog odsustva, poslodavac je
duan da joj omogui da koristi pravo na odustvo sa posla u trajanju od 60 minuta u toku radnog
vremena radi dojenja djeteta, pored vremena za dnevni odmor koje joj je garantovano zakonom po
osnovu ugovora o radu (lan 80.).
Trudnim enama, poev od estog mjeseca trudnoe, kao i majkama djece do godine dana
zabranjen je noni rad (lan 52.). ena ne moe biti rasporeena na rad u podzemnim dijelovima
rudnika, osim u sluaju ako je zaposlena na rukovodeem radnom mjestu koje ne zahtjeva fiziki
rad ili u slubama zdravstvene i socijalne zatite. Od ove zabrane izuzimaju se i sluajevi kad
zaposlena ena mora povremeno boraviti u podzemnim dijelovima rudnika radi strune obuke i
osposobljavanja ili kada treba obaviti odreeni posao koji ne zahtijeva fiziki rad. Ova zabrana se
odnosi i na ene u radnom odnosu koje nisu trudne, odnosno ne koriste porodiljsko odsustvo (lan
76.).
Zakon o radu Republike Srpske titi pravo trudnih ena na zapoljavanje, kao i njihovo pravo na
rad, time to zabranjuje poslodavcu da od ena koje trae posao ili su u radnom odnosu da obave
testiranje na trudnou (lan 20.).
Zakon o zapoljavanju Republike Srpske ne regulie direktno ovo pitanje, ali se zabrana
diskriminacije trudnica i porodilja u smislu prava na zapoljavanje moe izvesti iz odredbi koji
tretiraju zabranu diskriminacije (lan 3.).
Zakon o zatiti na radu Republike Srpske predvia posebnu zatitu ena od rizika koji bi mogli
ugroziti ostvarivanje materinstva (lan 1.).
lan 9. Evropske socijalne povelje - Pravo na struno usmjeravanje
Republika Srpska
Sa ciljem osiguranja djelotvornog koritenja prava na struno usmjeravanje, potpisnice

preuzimaju obavezu da predvide ili promoviu, prema potrebi, slubu koja e pomagati svim
osobama, ukljuujui i hendikepirane, da rjeavaju probleme vezane za izbor zanimanja i
napredovanje, uz duno potivanje karakteristika osobe i njihovog odnosa prema
mogunostima zapoljavanja: ova pomo bi trebala biti ponuena besplatno, i mladima,
ukljuujui i kolsku djecu, i odraslima.
Prava predviena ovim lanom Povelje su regulisana Zakonom o zapoljavanju i Zakonom o
profesionalnoj rehabilitaciji, osposobljavanju i zapoljavanju invalida Republike Srpske13.
Zakon o zapoljavanju Republike Srpske predvia savjetovanje o izboru zanimanja ili
profesionalnu orijentaciju u smislu organizovanja individualnih i grupnih konsultacija strunih
13
Zakon o profesionalnoj rehabilitaciji, osposobljavanju i zapoljavanju invalida Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske, br.
98/04, od 20. oktobra 2004.
27
radnika Zavoda za zapoljavanje Republike Srpske sa uenicima u osnovnim i srednjim kolama o

izboru zanimanja, nezaposlenim licima i licima koja trae promjenu posla, o uslovima i
mogunostima izbora vrste posla, na osnovu njihovih linih elja, opredjeljenosti i radne
osposobljenosti. Grupne konsultacije se sporovode kao organizovana aktivnost i nezaposlena lica
se grupiu prema strunim kvalifikacijama odnosno zanimanjima (lan 13.).
Prema Zakonu o profesionalnoj rehabilitaciji, osposobljavanju i zapoljavanju invalida Republike
Srpske, invalidi imaju pravo na profesionalno osposobljavanje i rehabilitaciju pod optim
uslovima, tj. u okviru redovnog sistema obrazovanja i posebnim uslovima u okviru posebnih
ustanova i specijalizovanih programa.
Profesionalno osposobljavanje i rehabilitacija invalida obuhvata utvrivanje preostalih radnih i
optih sposobnosti; profesionalno informisanje; savjetovanje i procjenu profesionalnih
mogunosti; analizu trita rada; mogunost zapoljavanja i ukljuivanja u rad; procjenu
mogunosti izvorenja; usavravanja programa profesionalnog osposobljavanja; radno
osposobljavanje; dokvalifikaciju; prekvalifikaciju i programe za odravanje i usavravanje radnih
i radno-socijalnih vjetina i sposobnosti u periodu do zapoljavanja; informisanje i savjetovanje o
pomonoj tehnologiji u uenju i radu; pojedinane i zajednike programe za unapreenje radnosocijalne ukljuenosti u zajednicu; savjetodavne prijedloge o primjeni razliitih tehnologija i
tehnika u uenju i radu uz procjenu mogunosti primjene; pretprofesionalno uenje; planiranje i
primjenu odabrane tehnologije; tehniku pomo; pordrku; praenje i procjenu rezultata; procjenu
i praenje; informisanje i podrku u izvorima finansiranja (lan 8.).
lan 10. Evropske socijalne povelje - Pravo na strunu obuku
Sa ciljem osiguranja djelotvornog koritenja prava na strunu obuku, potpisnice
1. predvide ili promoviu, prema potrebi, tehniku i strunu obuku svih osoba,
ukljuujui i hendikepirane, uz konsultacije sa organizacijama poslodavaca i radnika,
i omoguiti naine pristupa viem tehnikom i univerzitetskom obrazovanju iskljuivo
na osnovu linih sposobnosti;
2. predvide ili promoviu sistem pripravnitva i druge sistemske aranmane za obuku
mladih u razliitim poslovima;
3. predvidjeti ili promovisati, po potrebi:
-adekvatne i lako dostupne mogunosti obrazovanja odraslih radnika;
-posebne mogunosti za prekvalifikaciju odraslih radnika za kojom se pojavi
potreba zbog tehnolokog razvitka ili novih trendova u zapoljavanju;
4. predvide ili promoviu, po potrebi, posebne mjere za prekvalifikaciju i
reintegraciju trajno nezaposlenih;
5. ohrabre puno koritenje mogunosti koje nude odgovarajue mjere, kao to je:
-smanjenje ili ukidanje naplate naknada ili plaanja;
-ukljuivanje u normalno radno vrijeme vremena provedenog na dodatnoj obuci,

koju radnik pohaa na zahtjev poslodavca za vrijeme trajanja radnog odnosa;
-osiguravanje, preko odgovarajueg nadzora, uz konsultacije sa organizacijama
radnika i poslodavaca, djelotvornosti pripravnitva i drugih oblika obuke mladih
radnika i adekvatne zatite mladih radnika openito.
Republika Srpska
-odobravanje finansijske pomoi u odgovarajuim sluajevima;
28
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
Prava iz ovog lana povelje su regulisana Zakonom o radu i Zakonom o zapoljavanju

Republike Srpske.
Zakon o radu regulie mogunosti i uslove za dopunsko osposobljavanje, struno obrazovanje i
usavravanje lica koja trae posao i radnika u radnom odnosu. Poslodavac ova lica moe uputiti na
dopunsko osposobljavanje za rukovanje sredstvima rada i sredstvima zatite na radu, ukoliko je to
potrebno radi bezbjednog rukovanja i namjenskog koritenja ovih sredstava. Poslodavac odluuje
o trajanju i nainu sprovoenja dopunske obuke (lan 25.).
Ukoliko doe do promjene metodologije organizacije i tehnologije rada, poslodavac ima
mogunost da uputi radnika na struno osposobljavanje i usavravanje u skladu sa potebama
radnog mjesta na kojem je radnik angaovan (lan 26.).
Radnik ima obavezu da se ukljui u program dopunskog osposobljavanja i strunog obrazovanja i
usavravanja (lan 27.).
Zakon o radu Republike Srpske predvia mogunost pripravnikog i volonterskog angamana, kao
oblike strune obuke mladih osoba.
U smislu ovog Zakona, pripravnikom se smatra lice koje je zavrilo srednju kolu, viu kolu ili
fakultet a koje po prvi put zasniva radni odnos u tom zanimanju, a koje treba, prema zakonu,
poloiti struni ispit i kojem je potrebno prethodno radno iskustvo u njegovom zanimanju ili
profesiji. Poslodavac zakljuuje ugovor o radu sa pripravnikom u pismenoj formi, i ovaj ugovor
traje onoliko vremena koliko je zakonom propisan pripravniki sta za odreeno zanimanje za koje
se pripravniki odnos i zasniva (lan 28.).
Nakon isteka pripravnikog staa, pripravnik polae struni ispit u svom strunom zvanju, u skladu
sa zakonom, drugim propisom ili pravilnikom o radu. Za vrijeme koje provede na radu u
pripravnikom statusu, pripravnik ima pravo da potrauje naknadu za rad od poslodavca u visini od
80% od minimalne zarade prije polaganja strunog ispita, kao i invalidsko osiguranje za sluaj
povrede na poslu, koje takoe ide na teret poslodavca. Lice koje se nalazi u statusu pripravnika ima
pravo na zdravstveno osiguranje koje ide na teret Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske
(lan 29.).
Volonterskim radom se smatra pripravniki rad bez zakljuivanja ugovora o radu, i vrijeme koje
lice provede u volonterskom radu se rauna u pripravniki sta i radno iskustvo kao uslov za rad na
odreenim poslovima (lan 30.).
Zakon o zapoljavanju Republike Srpske predvia mjere strunog osposobljavanja i pripreme za
zapoljavanje kako bi se putem posebnog programa omoguilo licima koja trae posao da steknu
nuna znanja i vjetine za rad, rukovanje sredstvima rada i zatite na radu. Zakon takoe predvia
mogunost prekvalifikacije za radnike za koje ne postoji mogunost da se zaposle u njihovom
strunom zvanju, ali postoji mogunost da kao i prekvalifikacija, u sluaju da ne postoji mogunost
da se licu u radnom odnosu zasnuje radni odnos na poslovima onih zanimanja koja se trae na
tritu rada.
Republika Srpska
Aktivnosti i mjere strunog osposobljavanja i pripreme za zapoljavanje organizuje i finansira

Zavod za zapoljavanje Republike Srpske samostalno, ili u saradnji sa obrazovnim ustanovama,
organizacijama za zatitu na radu, Javnim fondom za penzijsko i invalidsko osiguranje, Fondom za
javne radove, zapoljavanje i obuku i dr. Zakonom se posebno naglaava prioritet u organizovanju
organizovanju i sprovoenju programa osposobljavanja, prekvalifikacije i dokvalifikacije radnika
i njihovog prilagoavanja novim tehnologijama u procesu rada u velikim preduzeima (lan 14.).
29
lan 11. Evropske socijalne povelje - Pravo na zdravstvenu zatitu

Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava na zatitu zdravlja potpisnice preuzimaju
obavezu da, bilo izravno ili u saradnji sa javnim ili privatnim organizacijama, preduzmu
odgovarajue mjere predviene da, izmeu ostalog:
1. u najveoj mjeri uklone sluajeve loeg zdravlja;
2. predvide savjetodavne ili obrazovne mogunosti za promovisanje zdravlja i poticanja
individualne odgovornosti u pitanjima zdravlja;
3. sprijee, u najveoj moguoj mjeri, epidemije, endemine i druge bolesti, kao i nezgode.
Prava predviena u ovom lanu Evropske socijalne povelje su regulisana Zakonom o zdravstvenoj
zatiti14 i Zakonom o zdravstvenom osiguranju Republike Srpske15.
Kao mjere zdravstvene zatite, Zakon o zdravstvenoj zatiti RS predvia mjere na unapreivanju i
ouvanju zdravlja ljudi, spreavanju i suzbijanju oboljenja i povreda, ranom otkrivanju oboljenja,
blagovremenom lijeenju i rehabilitaciji (lan 2.).
Mjere od posebnog drutvenog interesa u oblasti zatite zdravlja u Republici Srpskoj su:
spreavanje, suzbijanje i gaenje epidemija zaraznih bolesti kao i spreavanje i otklanjanje
zdravstvenih posljedica prouzrokovanih elementarnim i drugim pojavama i nesreama,
eradikacija zaraznih bolesti, praenje zdravstvenog stanja stanovnitva, higijenskih prilika i
epidemioloke situacije i preduzimanje mjera na njihovom unapreivanju, otkrivanje i otklanjanje
tetnih faktora za zdravlje u ivotnoj i radnoj sredini, obezbjeenje dovoljnih koliina krvi za
redovne i vandredne prilike i obezbjeenje osnovnih lijekova. Ove mjere se provode putem sistema
javnog zdravlja putem posebnih programa koje donosi Vlada Republike Srpske (lan 8.).
Graani i njihove porodice i zajednice, obrazovne, radne humanitarne i druge organizacije,
zdravstveno osiguranje, organi uprave i drugi zainteresovani organi i organizacije se smatraju
uesnicima u obezbjeenju i ostvarivanju sistema zdravstvene zatite, uz zdravstvenu slubu kao
profesionalnu medicinsku djelatnost (lan 3.).
Zakon o zdravstvenoj zatiti Republike Srpske predvia ambulantu porodine medicine kao
osnovni oblik primarne zdravstvene zatite putem koje sprovode mjere promocije i prevencije
zdravlja, spreavanja, suzbijanja, ranog otkrivanja, blagovremenog lijeenja bolesti i rehabilitacije
i osigurava organizovani vaspitni rad u cilju zatite zdravlja (lan 23.).
14
15
Zakon o zdravstvenoj zatiti Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 18/99, od 16. jula 1999. godine
Zakon o zdravstvenom osiguranju Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske, br. 18/99, od 16. jula 1999. Godine
Republika Srpska
Zakon o zdravstvenom osiguranju Republike Srpske predvia da se zdravstvenom zatitom u

smislu ovog zakona podrazumjevaju mjere usmjerene na unapreenje zdravlja, spreavanje i
suzbijanje bolesti i povreda, ranog otkrivanja oboljenja i blagovremenog lijeenja, kao i
spreavanje onesposobljenosti i osposobljavanje za ivotne i radne funkcije poslije bolesti i
povreda (lan 7.).
30
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
lan 12. Evropske socijalne povelje - Pravo na socijalnu zatitu

Sa ciljem osiguranja djelotvornog koritenja prava na socijalnu zatitu, potpisnice
1. uspostave ili odravaju sistem socijalne zatite;
2. odravaju sistem socijalne zatite na zadovoljavajuem nivou, koja je kao minimum
jednaka onoj koja je potrebna za ratifikaciju Evropskog kodeksa socijalne zatite;
3. nastoje progresivno podizati sistem socijalne zatite na vii nivo;
4. preduzmu korake, zakljuivanjem odgovarajuih bilateralnih i multilateralnih
sporazuma, ili na druge naine, i pod uslovima iskazanim u tim sporazumima, iji je
cilj da osiguraju:
- tretman radnika iz drugih zemalja potpisnica koji je jednak tretmanu koji uivaju
njihovi domai radnici u odnosu na prava socijalne sigurnosti, ukljuujui i
zadravanje beneficija koje slijede iz legislative o socijalnoj zatiti, kakva god
kretanja zatiene osobe mogu preduzeti izmeu teritorija ovih zemalja;
- odobravanje, odravanje i ponovno pokretanje prava socijalne zatite sredstvima
poput akumulacije osiguranja ili radnog staa steenog prema zakonima svake
potpisnice.
Prava iz ovog lana povelje su regulisana Zakonom o zdravstvenom osiguranju, Zakonom o
16
17
socijalnoj zatiti i Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju Republike Srpske .
Zakon o zdravstvenom osiguranju RS predvia da su obaveznim zdravstvenim osiguranjem
obuhvaeni svi graani Republike Srpske i druga lica u skladu sa zakonom (lan 2.), kao i da sva
osigurana lica imaju jednaka prava na zdravstvenu zatitu. Zakon takoe predvia da se zakonom i
aktima Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske utvruju grupe osiguranika i mjere
zdravstvene zatite imaju prioritet u ostvarivanju zdravstvene zatite i druge pogodnosti zbog
posebnog socijalno-medicinskog statusa i na osnovu drugih kriterija utvrenih zakonom (lan 8.).
Obavezno zdravstveno osiguranje obuhvata prava osiguranih lica na zdravstvenu zatitu, naknadu
plate za vrijeme privremene nesposobnosti za rad i druga prava utvrena zakonom i aktima Fonda
zdravstvenog osiguranja Republike Srpske (lan 4.).
Republika Srpska
Kao obavezno osigurana lica, Zakon o zdravstvenom osiguranju Republike Srpske obuhvata
sljedee kategorije: lica u radnom odnosu; lica koja samostalno u skladu sa zakonom obavljaju
privrednu ili profesionalnu djelatnost; lica koja obavljaju sveteniku dunost ili vjersku slubu,
zemljoradnici; lica kojima je priznato pravo na zdravstveno osiguranje prema Zakonu o pravima
boraca, ratnih vojnih invalida i porodica poginulih boraca Republike Srpske; zaposlena lica za
ijim radom je prestala potreba dok ostvaruju naknadu prema propisima o radnim odnosima;
nezaposlena lica koja su zavrila srednje, vie ili visoko obrazovanje, kao i vanredni studenti dok su
redovno prijavljeni Zavodu za zapoljavanje Republike Srpske; penzioneri i korisnici prava na
novanu naknadu u vezi sa prekvalifikacijom ili dokvalifikacijom i zapoljavanjem, koji su ovo
pravo ostvarili prema Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju RS; dravljani Republike
Srpske koji u cjelosti ili djelimino ostvaruju penziju i invalidninu od inostranog isplatioca dok
imaju prebivalite na teritoriji Republike Srpske (ukoliko meunarodnim sporazumom nije
drugaije odreeno); lica koja su korisnici stalne novane pomoi i lica smjetena u ustanovu
socijalne zatite, ukoliko nisu osigurana po drugom osnovu; izbjegla i raseljena lica (ukoliko nisu
16
Zakon o socijalnoj zatiti Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br. br. 5/93, od 30. aprila 1993. godine, br. 15/96, od 8. jula 1996.
godine, br. 110/03, od 20. decembra 2003. godine, br. 33/08, od 10. aprila 2008.
17
Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju Republike Srpske (preieni tekst), Slubeni glasnik Republike Srpske br. 105/05, od 14.
novembra 2005.
31
osigurani po drugom osnovu); strani dravljani koji se koluju na teritoriji Republike Srpske
(ukoliko meunarodnim sporazumom nije drugaije odreeno) i druga lica za koja je uplaen
doprinos za zdravstveno osiguranje (lan 10.).
Zakonom o socijalnoj zatiti Republike Srpske je uspostavljen sistem socijalne zatite kao
organizovana djelatnost usmjerena na suzbijanje i otklanjanje uzroka i posljedica stanja socijalne
potrebe u svim oblastima drutvenog ivota i rada i pruanja pomoi graanima i njihovim
porodicama kada se nau u takvom stanju (lan 2.).
Zakon o socijalnoj zatiti Republike Srpske definie kategorije korisnika socijalne zatite i
utvruje nosioce socijalne zatite, odnosno pruaoce usluga. Kategorije korisnika socijalne zatite
definisane Zakonom o socijalnoj zatiti RS su, u optem smislu, lica koja se nalaze u stanju
socijalne potrebe, a posebno maloljetnici - bez roditeljske brige i staranja, ometeni u fizikom i
psihikom razvoju, i vaspitno zanemareni i zaputeni, kao i punoljetna lica materijano
neobezbjeena i nesposobna za rad, stare osobe bez porodinog staranja, invalidna lica, osobe sa
drutveno negativnim ponaanjem i lica kojima je socijalna zatita neophodna zbog posebnih
okolnosti (lan 10.).
Zakon predvia ustanove socijalne zatite kao osnovne pruaoce usluga socijalne zatite, koje
osniva lokalna drutvena zajednica, i regulie da se pojedini poslovi i usluge socijalne zatite mogu
povjeriti i humanitarnim organizacijama, udruenjima graana, graanima pojedincima i drugim
ustanovama i preduzeima (lan 5.).
Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju Republike Srpske uspostavlja se sistem
obaveznog penzijskog i invalidskog osiguranja po osnovu rada i po principu uzajamnosti i
solidarnosti, prava za sluaj starosti, smanjenja i gubitka radne sposobnosti i smrti osiguranika, u
skladu sa ovim zakonom, radi obezbjeenja socijalne sigurnosti osiguranih lica i lanova njihove
porodice (lan 2.). Prava po osnovu penzijskog i invalidskog osiguranja se stiu i ostvaruju pod
uslovima utvrenim zakonom, a obim prava se utvruje na osnovu duine penzijskog staa i visine
plata koje je osigurano lice ostvarilo u toku radnog odnosa, odnosno od osnovica na koje je
uplaivan doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje (lan 3.). Fond za penzijsko i invalidsko
osiguranje Republike Srpske se osniva kao ustanova koja se stara za ostvarivanje prava iz
penzijskog i invalidskog osiguranja, kao i drugih utvrenih potreba i interesa u oblasti ovog
osiguranja. Poslovi fonda su od posebnog drutvenog interesa (lan 8.).
Zakon o zapoljavanju stranih dravljana i lica bez dravljanstva Republike Srpske18 ne sadri
posebne odredbe koje se odnose na socijalnu zatitu stranih dravljana u pogledu radnog odnosa u
Republici Srpskoj.
lan 13. Evropske socijalne povelje - Pravo na socijalnu i medicinsku pomo

Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava na socijalnu i medicinsku pomo,
2. osigura da osobe koje primaju takvu pomo nee, iz tog razloga, podnositi
smanjenje svojih politikih i socijalnih prava;
18
Zakon o zapoljavanju stranih dravljana i lica bez dravljanstva Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 24/09, od 11. marta
2009.
Republika Srpska
1. osiguraju da svaka osoba koja ne raspolae odgovarajuim resursima, i koja nije u

mogunosti osigurati te resurse bilo vlastitim naporima ili iz drugih izvora, posebno
uivanjem beneficija eme socijalne zatite, dobije odgovarajuu pomo, i u sluaju
bolesti, brige koju iziskuje njeno stanje;
32
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
3. predvidi da svako moe dobiti, preko odgovarajuih javnih ili privatnih slubi,
savjete i osobnu pomo koja im je eventualno potrebna da bi sprijeili, otklonili ili
ublaili osobno ili porodino siromatvo;
4. primijeni odredbe navedene u stavovima 1, 2 i 3 ovog lana na jednakim osnovama
na svoje dravljane i na dravljane drugih zemalja potpisnica koji zakonito borave na
njenom teritoriju, u skladu sa svojim obavezama iz Evropske konvencije o socijalnoj i
medicinskoj pomoi, potpisanoj u Parizu 11. decembra 1953. godine.
Prava iz ovog lana povelje su regulisana Zakonom o socijalnoj zatiti Republike Srpske. Zakon
titi posebne kategorije lica koja nemaju odgovarajue resurse niti ih mogu ostvariti vlastitim
radom.
Kao kategorije lica u stanju socijalne potrebe, zakon navodi punoljetna lica koja su materijalno
neobezbjeena i nesposobna za rad, stara lica bez porodinog staranja, invalidna lica, i druga lica
kojima je zbog posebnih okolnosti potrebna socijalna zatita (lan 10.). Zakonom se takoe blie
definiu ove kategorije.
- Materijalno neobezbjeeno lice je odrasla osoba koja nema nunih sredstava za ivot,
nesposobno je za rad i ne moe da obezbjedi sredstva za ivot po nekom drugom osnovu (lan 15.).
- Starim licem bez porodinog staranja koje moe ostvarivarivati prava po osnovu socijalne zatite
smatra se mukarac preko 65 godina ivota odnosno ena preko 60 godina ivota, koji su
samohrani i kojima lanovi porodice ili drugi srodnici, koji su po zakonu obavezni da se o njemu
staraju, nisu u mogunosti da prue potrebnu pomo (lan 16.).
- Invalidnim licem u smislu prava po osnovu socijalne zatite se smatra odrasla osoba koja usljed
fizikih ili psihikih nedostataka ima potpunu ili djelominu nesposobnost za rad (lan 17.).
- Zakon omoguava i radno sposobnim licima pravo na socijalnu zatitu i usluge socijalnog rada
kad se usljed posebnih okolnosti nau u situaciji socijalne potrebe zbog ratnih stradanja,
nemogunosti zapoljavanja, pretrpljene elementarne nepogode, migracije, repatrijacije, smrti
jednog ili vie lanova porodice, dueg lijeenja u zdravstvenoj ustanovi, kao i nakon otputanja sa
izdravanja kazne (lan 19.).
Lica koja su definisana kao korisnici socijalne pomoi i usluga socijalnog rada imaju pravo na ovu
pomo i usluge bez naknade. Zakon dozvoljava da se na nivou optine moe propisati uee
graana u trokovima odreenih usluga socijalnog rada koja nisu u funkciji preventivne zatite,
ostvarivanja prava po osnovu Zakona o socijalnoj zatiti RS i porodino pravne zatite (lan 43.).
Zakonom o izmjenama i dopunama Zakona o socijalnoj zatiti Republike Srpske iz 2003. Godine19,
proirena su prava korisnika prava socijalne pomoi i zatite time da im se garantuje pravo na
zdravstveno osiguranje ukoliko ga ne mogu ostvariti po drugom osnovu (lan 8.).
Republika Srpska
19
Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o socijalnoj zatiti Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske, br. 110/03, od 20. decembra
2003. Godine
33
lan 14. Evropske socijalne povelje - Pravo na koritenje slubi socijalne zatite
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava na koritenje slubi socijalne zatite,
1. promoviu ili pruaju usluge koje, koritenjem metoda socijalnog rada, doprinose
dobrobiti i razvitku i pojedinaca i grupa unutar zajednice, i njihovu prilagodbu
socijalnom okruenju;
2. podstiu uee pojedinaca i dobrovoljnih i drugih organizacija u uspostavljanju i
odravanju takvih slubi.
Prema Zakonu o socijalnoj zatiti Republike Srpske, centri za socijalni rad vre javna ovlatenja i
pruaju usluge kategorijama graana u stanju socijalne potrebe koje su definisane zakonom. Osim
toga, centri za socijalni rad, kao osnovne institucije socijalne zatite pruaju strune i savjetodavne
usluge u oblasti socijalnog rada u smislu otkrivanja i praenja socijalnih potreba graana i
problema u oblasti socijalne zatite, predlaganja i preduzimanja mjera u rjeavanju stanja
socijalnih potreba graana i praenja njihovog izvrenja, organizovanja i provoenja
odgovarajuih oblika socijalne zatite i djeije zatite i neposrednog pruanja usluga socijalne
zatite i socijalnog rada, razvijanja i unapreenja preventivnih aktivnosti koje doprinose
spreavanju i suzbijanju socijalnih problema, pruanja dijagnostikih usluga, provoenja
odgovarajueg tretmana, savjetodavno terapijskih usluga i strune pomoi korisnicima,
podsticanja, organizovanja i koordiniranja profesionalnog i dobrovoljnog rada u oblasti socijalne
zatite, kao i druge usluge iz oblasti socijalne zatite u skladu sa zakonom (lan 60.).
Zakon o socijalnoj zatiti Republike Srpske definie iroki krug lica i institucija sa kojima sarauje
u pruanju usluga socijalne zatite, a to su korisnici, porodica, graani, ustanove u oblasti zatite
zdravlja, vaspitanja, obrazovanja, osposobljavanja i rehabilitacije, organizacije Crvenog krsta,
organizacije invalida, humanitarne organizacije, druge ustanove, i preduzea, vjerske organizacije
i fondacije. (lan 58.) Ustanove socijalne zatite imaju mogunost formiranja udruenja u cilju
unapreenja usluga koje pruaju korisnicima socijalne zatite (lan 59.).
lan 15. Evropske socijalne povelje - Pravo osoba sa onesposobljenjima na nezavisnost,
socijalnu integraciju i uee u ivotu zajednice
Radi osiguravanja osobama sa onesposobljenjima, bez obzira na dob i narav ili porijeklo
njihovog onesposobljenja, djelotvorno koritenje prava na nezavisnost, socijalnu integraciju
i uee u ivotu zajednice, potpisnice preuzimaju obavezu da, posebno:
1. preduzmu potrebne mjere da bi osobama sa onesposobljenjima pruile
usmjeravanje, obrazovanje i strunu obuku u okviru generalnih ema, gdje god je to
mogue, ili, gdje to nije mogue, preko specijalizovanih tijela, javnih ili privatnih;
3. promoviu njihovu punu socijalnu integraciju i uee u ivotu zajednice, posebno

preko mjera, meu koje spadaju i tehnika pomagala, iji je cilj da prevaziu
prepreke u komunikaciji i mobilnosti, i omogue koritenja transporta, stanovanja,
kulturnih aktivnosti i rekreativnih aktivnosti.
Republika Srpska
2. promoviu mogunosti njihovog zapoljavanja preko svih mjera kojim se poslodavci

podstiu da angauju i zadre u radnom odnosu osobe sa onesposobljenjima u
uobiajenom radnom okruenju, i da prilagode uslove rada potrebama osoba sa
onesposobljenjima, odnosno, gdje ovo nije mogue, predviajui ili stvarajui
zatiena radna mjesta, u skladu sa nivoom onesposobljenja. U pojedinim sluajevima,
ovakve mjere mogu ukljuivati i obraanje specijalizovanim slubama zapoljavanja i
podrke;
34
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
Prava iz ovog lana Povelje su regulisana Zakonom o profesionalnoj rehabilitaciji,

osposobljavanju i zapoljavanju invalida, Pravilnikom o uslovima za planiranje i projektovanje
20
graevina za nesmetano kretanje djece i osoba sa umanjenim tjelesnim sposobnostima , Zakonom
o predkolskom obrazovanju i vaspitanju21, Zakonom o osnovnom obrazovanju i vaspitanju22,
23
24
Zakonom o srednjoj koli i Zakonom o visokom obrazovanju Republike Srpske .
osigurava pravo invalida na profesionalno osposobljavanje i rehabilitaciju putem opteg sistema
obrazovanja i posebnih kola i ustanova za profesionalnu rehabilitaciju.
Profesionalna rehabilitacija invalida itav niz mjera i aktivnosti kojima se invalidima omoguava
da steknu znanja, vjetine i sposobnosti u svrhu ukljuivanja u procese rada i zapoljavanja
Trajanje profesionalne rehabilitacije invalida zavisi od preostalih radnih sposobnosti i posebnih
specifinosti potreba za organizovanjem i sprovoenjem rehabilitacije. Profesionalna
rehabilitacija invalida se sprovodi u okviru redovnog sistema obrazovanja (srednja kola) ili u
specijalizovanim ustanovama profesionalne rehabilitacije po posebnim programima (lan 8.).
Invalidi u Republici Srpskoj ostvaruju pravo na rad i zapoljavanje pod optim i posebnim
uslovima, u zavisnosti od stepena invalidnosti, odnosno onesposobljenja. Invalidi sa najmanje
40% invalidnosti, lica sa najmanje 70% tjelesnog oteenja i lica sa lakom i umjerenom mentalnom
retardacijom imaju pravo na zapoljavanje pod posebnim uslovima (lan 11.) tj. pravo da se
zaposle u posebnoj ustanovi, preduzeu ili radionici koja zapoljava invalide koji se ne mogu
zaposliti po optim uslovima i radnim sposobnostima ili u skladu sa posebnim olakicama koji se
obezbjeuju po osnovu zakona poslodavcima koji zaposle invalide (lan 44.).
Pravo na zapoljavanje po osnovu ovog zakona se osigurava invalidima kojima je utvrena
preostala radna sposobnost, a koji nije stekao uslove za bilo koju vrstu penzije, pod uslovom da je
radno sposoban (lan 12.).
Ustanove i preduzea koja zapoljavaju invalide pod posebnim uslovima u skladu sa zakonom
imaju pravo na poreske, carinske i druge olakice (lan 45.), i sredstva ostvarena po osnovu ovih
olakica se moraju iskoristiti u dalji razvoj kapaciteta preduzea koja zapoljavaju invalide,
poboljanje standarda invalida, odnosno unapreenje rada organizacija koje se bave zatitom i
podrkom invalidima (lan 46.). Poslodavci koji zaposle nezaposlenog invalida mogu ostvariti
novani stimulans koji se odreuje u visini uplaenih obaveznih doprinosa na plate zaposlenih
invalida (lan 50.).
Pravo na poreske i carinske olakice mogu ostvariti i invalidi koji obavljaju samostalnu djelatnost
ili obavljaju poljoprivrednu djelatnost kao jedino, osnovno ili dopunsko zanimanje, kao i
lanovima njihovih porodica pod uslovima odreenim zakonom (lan 54.).
Republika Srpska
Pravilnikom o uslovima za planiranje i projektovanje graevina za nesmetano kretanje djece i

osoba sa umanjenim tjelesnim sposobnostima Republike Srpske se osiguravaju uslovi za
planiranje prostora javnih saobraajnih i pjeakih povrina, prilaza graevinama, projektovanje
stambenih graevina, graevina za javno koritenje, kao i posebnih ureaja u ovim objektima koji
moraju osigurati nesmetano kretanje djece i osoba sa umanjenim tjelesnim sposobnostima (lan
1.).
Zgrade za javno koritenje u smislu ovog pravilnika jesu sve vrste poslovnih zgrada, zgrade za
potrebe dravnih organa, bolnice, domovi zdravlja, djeiji vrtii, jaslice, kole, staraki domovi,
20
Pravilnik o uslovima za planiranje i projektovanje graevina za nesmetano kretanje djece i osoba sa umanjenim tjelesnim sposobnostima, Slubeni
glasnik Republike Srpske br. 2/03, od 18. januara 2003.
21
Zakon o predkolskom obrazovanju i vaspitanju Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 119/08, od 26. novembra 2008.
22
Zakon o osnovnom obrazovanju i vaspitanju Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 74/08, od 16. jula 2008.
23
Zakon o srednjoj koli Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 38/04, od 21. aprila 2004.
24
Zakon o visokom obrazovanju Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 85/06, od 19. jula 2006.
35
rehabilitacioni centri, sportske i rekreativne zgrade, trni centri, banke, pote, saobraajni terminali
i druge zgrade (lan 2.).
Inkluzivno obrazovanje prilagoeno potrebama djece i odraslih sa onesposobljenjima je
regulisano zakonima u oblasti obrazovanja i vaspitanja. Zakon o predkolskom obrazovanju i
vaspitanju Republike Srpske osigurava jednake uslove i prilike u ostvarivanju prava djece na
vaspitanje i obrazovanje za dobrobit njihovog fizikog i mentalnog zdravlja i sigurnosti i titi od
diskriminacije u odnosu na sposobnosti djece i njihov socijalni i ekonomski status (lan 2.).
Predkolska ustanova je duna da napravi individualni vaspitno obrazovni program prilikom upisa
djeteta sa posebnim potrebama, a najkasnije u roku od tri mjeseca od upisa djeteta. Predkolska
ustanova takoe ima obavezu da osigura da se djeca rasporede po vaspitno obrazovnim grupama na
nain da u veim vaspitnim vrtikim grupama ne moe biti vie od jednog djeteta sa smetnjama u
razvoju, osim u vrtiima koja imaju manji broj vaspitnih grupa u odnosu na broj upisane djece sa
smetnjama u razvoju, kada u grupi moe biti i dvoje djece sa smetnjama u razvoju, ali se broj djece u
grupi tada umanjuje za tri.
Predkolske ustanove su dune da otklanjaju arhitektonske barijere i barijere u komunikaciji radi
obezbjeivanja jednakih mogunosti pristupa predkolskom vaspitanju i obrazovanju. (lan 32.)
Zakon o osnovnom obrazovanju i vaspitanju Republike Srpske definie inkluziju kao
sveobuhvatno ukljuivanje lica sa smetnjama u psihofizikom razvoju, lica sa preprekama u
uenju i uopte lica sa preprekama drutvene ukljuenosti u vaspitno-obrazovni sistem i
svakodnevni ivot (lan 5.). Ovim zakonom se garantuje jednako pravo pristupa i jednake
mogunosti svakog djeteta u okviru osnovnog obrazovanja i vaspitanja, bez diskriminacije po bilo
kom osnovu (lan 9.). Takoe zabranjuje diskriminacija djece, nastavnika i kolskog osoblja po
osnovu invalidnosti, i utvruje obaveza Republike Srpske, optine i kole u smislu obezbjeenja
kolskog prostora, opreme i pratee infrastrukture za nesmetan pristup i uee u obrazovnom
procesu lica sa posebnim obrazovnim potrebama (lan 11.).
Zakononom se ustanovljava i formiranje specijalnih osnovnih kola za osnovno obrazovanje i
vaspitanje djece sa smetnjama u psihofizikom razvoju (lan 16.), i predvia mogunost
formiranja specijalnih odjeljenja za uenike sa smetnjama u psihofizikom razvoju u sluaju kada
se ne moe izvriti ukljuivanje takvih uenika u redovna odjeljenja (lan 25.).
Zakon o srednjoj koli Republike Srpske predvia zabranu diskriminacije u pristupu djece
obrazovanju na osnovu invalidnosti, i obavezu vladinih institucija da u saradnji sa kolama
osiguraju prilagoavanje kolskog prostora, opreme i pratee infrastrukture za nesmetan pristup i
uee u obrazovnom procesu hendikepiranoj i invalidnoj djeci, mladima i odraslima (lan 21.).
Svako dijete ima jednako pravo uea u srednjem obrazovanju, bez diskriminacije na bilo kojoj
osnovi (lan 53.).
Zakon o visokom obrazovanju Republike Srpske utvruje da se djelatnost visokog obrazovanja

zasniva na principima potovanja ljudskih prava i graanskih sloboda, ukljuujui zabranu svih
oblika diskriminacije (lan 5.).
Zakon predvia obavezu visokokolskih ustanova u Republici Srpskoj da statutima zatite
studente od svih oblika diskriminacije (lan 99.), kao i obavezu Vlade Republike Srpske da
obezbjedi posebna sredstva visokokolskim ustanovama radi ostvarivanja jednakih uslova za
ostvarivanje prava na visoko obrazovanje studentima invalidima (lan 105.).
Republika Srpska
Djeci sa posebnim potrebama u Republici Srpskoj se garantuje pravo na srednje obrazovanje u

okviru jedinstvenog obrazovnog sistema. Svi uenici, ukljuujui i uenike sa posebnim
potrebama, imaju pravo da budu u redovnom razredu ako je to u skladu sa njihovim potrebama i
psihofizikim mogunostima (lan 49.).
36
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
lan 16. Evropske socijalne povelje - Pravo porodice na socijalnu, pravnu i ekonomsku
zatitu
Radi osiguranja potrebnih uvjeta za puni razvitak porodice, koja je osnovna jedinica
drutva, potpisnice preuzimaju obavezu da promoviu ekonomsku, pravnu i socijalnu
zatitu porodinog ivota, sredstvima kao to su socijalne i porodine naknade, fiskalni
aranmani, stanovi za porodicu, beneficije za mlade brane parove, i druga odgovarajua
sredstva.
Prava iz ovog lana povelje su djelimino regulisana Zakonom o djeijoj zatiti Republike
Srpske25, kojim se promovie pravo i dunost roditelja da se brinu o podizanju i vaspitanju djece,
pravo djeteta da ima uslove ivota koji mu omoguavaju pravilan psihofiziki razvoj i obaveza
Republike Srpske da omogui ostvarivanje ovih prava (lan 1.). Fiskalni aranmani, stanovi za
porodicu, beneficije za mlade brane parove i druga odgovarajua sredstva kojima se osigurava
pravo porodice na zatitu, nisu regulisani zakonskim propisima, ve se eventualno utvruju na
nivou javnih politika i strategija razvoja koje donose Vlada Republike Srpske i lokalne zajednice.
Kao prava u oblasti djeije zatite, Zakon predvia nadoknadu plate tokom porodiljskog odsustva,
majinski dodatak, pomo za opremu novoroeneta, djeiji dodatak, zadovoljavanje razvojnih
potreba djece, predkolsko vaspitanje i obrazovanje za djecu bez roditeljskog staranja, djecu sa
smetnjama u razvoju i djecu na duem bolnikom lijeenju, vaspitno-obrazovni programi
pripremanja djece za kolu, boravak, predkolsko vaspitanje i obrazovanje i preventivna
zdravstvena zatita djece predkolskog uzrasta i boravak djece osnovnokolskog uzrasta do deset
godina starosti, odmor i rekreacija djece do 15 godina starosti u djeijem odmaralitu, i regresiranje
trokova boravka djece u predkolskoj ustanovi, odmora i rekreacije.
Ostvarivanje ovih prava se vri putem finansiranja od strane Republike Srpske (za prava koja su
zakonom definisana kao prava od opteg interesa) odnosno lokalne zajednice, koja moe, ukoliko
obezbjedi sredstva, proiriti prava koja su garantovana zakonom putem uvoenja drugih oblika
djeije zatite i omoguavanjem povoljnijih uslova za njihovo ostvarivanje (lan 10.).
Majinski dodatak moe ostvariti svaka majka koja nije ostvarila naknadu plate po osnovu
porodiljskog odsustva (nezaposlena majka) ili ima lina primanja ispod imovinskog cenzusa
utvrenog zakonom. Dodatak iznosi do 30% od prosjene neto plate po zaposlenom u privredi
Republike Srpske, ostvarene u prethodnoj godini (lan 15.). Pravo na majinski dodatak se
ostvaruje za prvo troje djece u porodici, u trajanju od 365 dana od prvog dana narednog mjeseca po
roenju djeteta, na osnovu podnijetog zahtjeva (lan 16.).
Djeiji dodatak je novana nadoknada na koju ima pravo svaki materijalno neobezbjeen i
socijalno ugroen graanin Republike Srpske, u smislu podrke obezbjeivanju adekvatne brige za
djecu nad kojima ima roditeljsko pravo ili starateljstvo. Djeiji dodatak se ostvaruje u porodici za
drugo, tree i etvrto djete, na osnovu podnesenog zahtjeva, u zavisnosti od materijalnog poloaja
porodice i uzrasta i rasporeda roenja djece (lan 23.).
Republika Srpska
Zakon o djeijoj zatiti Republike Srpske precizno postavlja kriterije po kojima graani mogu
ostvariti pravo na djeiji dodatak: ukoliko je porodica socijalno ugroena i ima pravo na
materijalnu pomo u smislu Zakona o socijalnoj zatiti RS, ukoliko do perioda podnoenja
zahtjeva mjeseni prihod po lanu porodice ostvaren u posljednjih est mjeseci ne prelazi iznos
10%-40% od prosjene plate ostvarene u protekloj godini u privredi Republike Srpske, a
katastarski prihod po lanu porodice u predhodnoj godini ne prelazi 3% od prosjenog prihoda na
javnom hektaru zemljita, ukoliko ukupan katastarski prihod po lanu porodice u prethodnoj
godini iznosi od 3% do 10% od prosjenog katastarskog prihoda po jednom hektaru zemljita, a
porodica ne ostvaruje druge prihode, i ukoliko vrijednost procjenjene pokretne imovine ne prelazi
vrijednost of pet do osam prosjeih plata po zaposlenom u privredi Republike Srpske u prethodnoj
(lan 24.).
25
Zakon o djeijoj zatiti Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 4/02, od 25. januara 2005.
37
Prioritet u ostvarivanju prava na djeiji dodatak ima nezaposleni borac, vojni invalid I do III grupe
invaliditeta, uivalac porodine invalidnine, odnosno graanin koji ima prebivalite na teritoriji
Republike Srpske, pod uslovima predvienim zakonom (lan 18.). Pravo na djeiji dodatak imaju i
strani dravljani koji su zaposleni kod stranog poslodavca na teritoriji Republike Srpske, ukoliko je
to regulisano meunarodnim sporazumom (lan 19.).
Nezavisno od materijalnih uslova, pravo na dodatak na djecu imaju djeca poginulih boraca, djeca
civilnih rtava rata i ratnih vojnih invalida I i II kategorije, djeca civilne rtve rata i djeca bez
roditeljskog staranja, prvo djete za koje je nadleni organ donio akt o razvrstavanju zbog
ometenosti u razvoju, ako nije smjeteno u ustanovu socijalne zatite, dijete bez roditeljskog
staranja i dijete ija porodica ostvaruje pravo na materijalnu pomo prema Zakonu o socijalnoj
zatiti. Ove kategorije korisnika imaju pravo na djeiji dodatak do navrene 19 godine ivota,
odnosno i nakon tog perioda, ukoliko su obuhvaeni vaspitno obrazovnim programom (lan 23.).
Dijete moe primati djeiji dodatak najdue do 15 godine ivota, ukoliko se nalazi na redovnom
kolovanju, to je zakonski odreeno vrijeme za sticanje osnovnog i srednjeg obrazovanja (lan
20.). Djeiji dodatak se moe ostvarivati samo za djecu koja imaju prebivalite ili privremeni
boravak, ive i koluju se na teritoriji Republike Srpske, ukoliko meunarodni sporazum ne
odreuje drugaije (lan 22.).
Visina djeijeg dodatka se utvruje po principu za drugo i etvrto dijete od 5% do 15%, a za tree
dijete i dijete koje ima pravo na djeiji dodatak bez obzira na materijalne uslove od 15% do 30% od
prosjene neto plate po zaposlenom u privredi Republike Srpske ostvarene u prethodnoj godini
(lan 26.).
lan 17. Evropske socijalne povelje - Pravo djece i mladih na socijalnu, pravnu i
ekonomsku zatitu
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava djece i mladih da odrastu u okruenju koje
podstie puni razvitak njihove linosti i njihovih fizikih i mentalnih kapaciteta, potpisnice
preuzimaju obavezu da, bilo direktno ili u saradnji sa javnim i privatnim organizacijama,
preduzmu sve odgovarajue i potrebne mjere kreirane u cilju:
1. osiguranja da djeca i mladi, uvaavajui prava i obaveze njihovih roditelja, imaju
brigu, pomo, obrazovanje i obuku koju trebaju, posebno predvianjem osnivanja ili
odravanja institucija i slubi dovoljnih i adekvatnih za ovu svrhu;
2. zatite djece i mladih od zanemarivanja, nasilja i eksploatacije;
3. predvianja zatite i posebne pomoi od drave za djecu i mlade osobe privremeno
ili konano uskraene za pomo njihove porodice;
4. omoguiti djeci i mladima besplatno osnovno i srednje obrazovanje, kao i poticati
njihovo redovno prisustvo nastavi.
26
Krivini zakon Republike Srpske predvia nekoliko krivinih djela kojima se djeca i mladi,
odnosno maloljetna lica tite od nasilja, zanemarivanja i eksploatacije, a to su: zlostavljanje (lan
168.), trgovina ljudima radi vrenja prostitucije (lan 198.), iskoritavanje djece i maloljetnih lica
za pornografiju (lan 199.), zaputanje i zlostavljanje maloljetnog lica (lan 207.), nasilje u
26
Krivini zakon Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 49/03, od 25. juna 2003.
Zakon o zatiti od nasilja u porodici Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 118/05, od 21. decembra 2001. godine i Zakon
o izmjenama i dopunama Zakona o zatiti od nasilja u porodici Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 17/08 od 18. januara
2008.
27
Republika Srpska
Prava i zatita djece regulisana ovim lanom Povelje su obuhvaena u Krivinom zakonu , Zakonu
27
o zatiti od nasilja u porodici , Zakonu o socijalnoj zatiti, Zakonu o osnovnom obrazovanju i
vaspitanju i Zakonu o srednjoj koli Republike Srpske.
38
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
porodici i porodinoj zajednici (lan 208.) i krenje porodinih obaveza (lan 209.).
Zakon o zatiti od nasilja u porodici Republike Srpske utvruje obavezu zatite djece od nasilja u
okviru porodice i obavezu svakog lana porodice da se suzdrava od povrede fizikog ili psihikog
integriteta drugog lana porodice, povrede i diskriminacije po osnovu pola i uzrasta i od stavljanja
u stanje potinjenosti po bilo kom osnovu (lan 5.). Izmjenama i dopunama ovog zakona iz 2008.
godine, nasilje u porodici, a posebno nasilje prema enama i djeci unutar porodice, je prepoznato
kao teko krenje enskih ljudskih prava i prava djece (lan 6.).
Zakon o socijalnoj zatiti Republike Srpske titi djecu i maloljetnike bez roditeljskog staranja i
maloljetnike iji je razvoj ometen porodinim prilikama svrstavajui ih meu osnovne kategorije
korisnika socijalne zatite (lan 10.). Maloljetnikom bez roditeljskog staranja smatra se lice koje
nema roditelja, koje je naputeno od roditelja, lice iji roditelji nisu u mogunosti da mu prue
potpuno staranje zato to su ogranieni u vrenju roditeljskih prava ili su lieni tog prava (lan 11.).
Maloljetnikom iji je razvoj ometen porodinim prilikama smatra se lice iji roditelji zbog
nesreenih porodinih odnosa, materijalnih ili drugih razloga nisu u mogunosti da mu obezbjede
normalne uslove za pravilno vaspitanje, fiziki i psihiki razvoj (lan 13.).
Maloljetna lica koja se uklapaju u ove dvije kategorije imaju pravo na smjetaj u ustanovu socijalne
zatite, u okviru koje mu se obezbjeuje zbrinjavanje (stanovanje, ishrana, odijevanje, njega,
pomo i staranje), vaspitanje i obrazovanje, osposobljavanje za odreene radne aktivnosti i
zdravstvena zatita u skladu sa posebnim propisima, radno-okupacione, kulturno-zabavne i
rekreativno-rehabilitacione aktivnosti i usluge socijalnog rada (lan 36.).
Ove kategorije maloljetnika imaju pravo na smjetaj u ustanovu socijalne zatite do
osposobljavanja za samostalan ivot, povratka u sopstvenu porodicu ili zbrinjavanja u porodicu
usvojioca, ili drugu porodicu, zavretka redovnog kolovanja, odnosno osposobljavanja za
samostalan ivot (lan 37.).
Maloljetna lica iz ove dvije kategorije imaju pravo i na smjetaj u drugu porodicu, u skladu sa
njihovim potrebama i mogunostima (lan 38.) i trokove smjetaja snosi korisnik zatite, roditelj,
odnosno srodnik koji je duan da izdrava korisnika, nadleni organ ili druga organizacija i lica
koja su preuzela plaanje trokova (lan 41.).
Zakon o osnovnom obrazovanju i vaspitanju i Zakon o srednjoj koli Republike Srpske utvruju da
je osnovno i srednje obrazovanje u Republici Srpskoj, u pravilu, besplatno u okviru kola iji je
osniva Vlada Republike Srpske, odnosno lokalna zajednica na ijem podruju se kola nalazi.
Zakon o osnovnom obrazovanju i vaspitanju RS predvia da za obrazovanje, vaspitanje i
rehabilitaciju uenika sa smetnjama u psihofizikom razvoju, jedinica lokalne samouprave na ijoj
teritoriji roditelj uenika ima prebivalite snosi trokove servisnih usluga, u smislu prevoza,
ishrane i smjetaja uenika. (lan 90.) Vlada Republike Srpske obezbjeuje finansiranje trokova
prevoza uenika koji do kole putuju sa udaljenosti vee od etiri kilometra, osim uenika sa
smetnjama u psihofizikom razvoju, koja ostvaruju ovo pravo po drugom osnovu (lan 153.).
Republika Srpska
Zakon o srednjoj koli Republike Srpske predvia da uenici kole odnosno njihovi roditelji
obezbjeuju sredstva za udbenike, prirunike, linu opremu za rad i prevoz od kue do kole i
nazad i dio sredstava za nabavku materijala i alata za praktinu nastavu, kao i da kola moe na
poetku kolske godine od uenika naplatiti participaciju, a prikupljena sredstva e koristiti za
osiguranje uenika, kupovinu svjedoanstava, diploma, svesaka i slino (lan 140.).
39
lan 18. Evropske socijalne povelje - Pravo na bavljenje zanimanjem koje donosi zaradu na
teritoriju drugih zemalja potpisnica
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava na bavljenje zanimanjem koje donosi zaradu
za teritoriju drugih zemalja potpisnica, potpisnice preuzimaju obvezu da:
1. primjenjuju postojee propise u liberalnom duhu;
2. pojednostave postojee formalnosti i smanje ili ukinu sudske takse ili druge
naknade koje plaaju strani radnici ili njihovi poslodavci;
3. liberalizuju, pojedinano ili kolektivno, propise koji se odnose na zapoljavanje
stranih radnika;
i priznaju:
4. pravo dravljana drugih zemalja da napuste zemlju kako bi se bavili zanimanjem
koje donosi korist na teritorijima drugih zemalja potpisnica.
Prava iz ovog lana Povelje su djelimino obuhvaena Zakonom o zapoljavanju stranih
dravljana i lica bez dravljanstva Republike Srpske28. Pored optih uslova za zakljuivanje
ugovora o radu koji su regulisani Zakonom o radu Republike Srpske, strani dravljani moraju
ispuniti i poseban uslov kako bi zasnovali radni odnos u Republici Srpskoj, a to je da ima radnu
dozvolu koju izdaje Zavod za zapoljavanje Republike Srpske. (lan 4. Zakona o zapoljavanju
stranaca i lica bez dravljanstva Republike Srpske)
Radna dozvola za plaeni rad stranca se izdaje na zahtjev poslodavca u formi rijeenja, a na osnovu
utvrene kvote radnih dozvola u Republici Srpskoj. Kvote za radne dozvole stranim dravljanima
utvruje Zavod za zapoljavanje Republike Srpske na godinjem nivou, uz saglasnost Vlade
Republike Srpske. Radne dozvole utvrene godinjom kvotom izdaju se prvo za produenje ve
izdatih radnih dozvola, a zatim za novo zapoljavanje (lan 5.).
Zakon o zapoljavanju stranih dravljana i lica bez dravljanstva Republike Srpske utvruje listu
zanimanja, odnosno poslova na kojima strani dravljani i lica bez dravljanstva mogu biti
angaovani u Republici Srpskoj bez izdavanja radne dozvole (lan 10.).
lan 19. Evropske socijalne povelje - Pravo radnika-migranata i njihovih porodica na
zatitu i pomo
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava radnika migranata i njihovih porodica na
zatitu i pomo na teritorij bilo koje druge zemlje potpisnice, potpisnice preuzimaju obavezu
da:
2. usvoje odgovarajue mjere unutar vlastite nadlenosti kojima e se omoguiti

odlazak, putovanje i prihvat tih radnika i njihovih porodica, i predvidjeti, u okviru
vlastite nadlenosti, odgovarajue usluge zdravstvene i medicinske zatite, i dobre
higijenske uslove za vrijeme putovanja;
28
Zakon o zapoljavanju stranih dravljana i lica bez dravljanstva Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 97/04, od 20.
oktobra 2004. godine
Republika Srpska
1. odravaju ili sa zadovoljavajuim stepenom sigurnosti utvrde da se odravaju

adekvatne i slobodne slube koje pomau takvim radnicima, posebno u pogledu
dobivanja tanih informacija, i da preduzmu sve potrebne korake, u mjeri u kojoj to
domai zakoni i propisi omoguuju, protiv zavodee propagande koja se odnosi na
emigraciju i imigraciju;
40
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
3. promoviu saradnju, prema potrebi, izmeu socijalnih slubi, javnih i privatnih, u

zemljama emigracije i imigracije;
4. osiguraju da takvi radnici, koji zakonito borave na njihovom teritoriju, u mjeri u
kojoj su ta pitanja regulisana zakonom ili propisima ili su predmet kontrole
administrativnih organa, uivaju tretman koji nije manje pogodan od tretmana koji
uivaju njihovi vlastiti dravljani u odnosu na sljedea pitanja:
a) naknada i drugi uslovi zapoljavanja i rada;
b) lanstvo u sindikatima i uivanje beneficija kolektivnog pregovaranja
c) smjetaj;
5. osiguraju da takvi radnici, koji zakonito borave na njihovim teritorijima, uivaju
tretman koji nije loiji od tretmana njihovih vlastitih dravljana u odnosu na poreze
na zapoljavanje, kao i doprinose i druge naknade koje plaaju zaposlene osobe;
6. omogue, u mjeri u kojoj je to mogue, spajanje porodica i stranog radnika koji ima
dozvolu da ostane na teritoriju;
7. osiguraju za te radnike, koji zakonito borave na njihovoj teritoriji, tretman koji nije
loiji od tretmana njihovih vlastitih dravljana, kada se radi o pravnim postupcima
vezanim za pitanja iz ovog lana;
8. osiguraju da ti radnici koji zakonito borave na njihovoj teritoriji ne budu
protjerani, osim kada ugroavaju nacionalnu sigurnost ili vrijeaju javni interes ili
moral;
9. omogue, u zakonskim okvirima, transfer dijela zarada i uteevine ovih radnika
prema njihovim eljama;
10. Proire zatitu i pomo, predvienu ovim lanom na samo-zaposlene radnike
migrante, ukoliko se ove mjere odnose na njih;
11. promoviu i omogue uenje nacionalnog jezika zemlje-domaina, odnosno,
ukoliko postoji vie takvih jezika, jednog od njih, za radnike migrante i lanove
njihovih porodica;
12. promoviu i omogue, u praktinoj mjeri, poduavanje djece radnika migranata u
maternjem jeziku radnika migranata.
Prava iz ovog lana Povelje su djelimino regulisana na dravnom nivou BiH u okviru Zakona o
29
kretanju i boravku stranaca i azilu Bosne i Hercegovine . Zakon utvruje zabranu diskriminacije
stranih dravljanja, koji zakonito borave u BiH, po bilo kom osnovu, ukljuujui pol, rasu, boju
koe, jezik, vjeroispovijest, politike i druge stavove, nacionalno i socijalno porijeklo, pripadnost
nacionalnoj manjini, imovinski status, dob, psihiku ili fiziku invalidnost, status koji se stie
roenjem ili neki drugi status (lan 8.).
Kao to je navedeno u vezi sa prethodnim lanom Povelje, strani dravljani koji imaju namjeru
sklopiti ugovor o radu na teritoriji BiH, pored optih uslova koji su propisani Zakonima o radu
FBiH, RS, i Brko Distrikta, moraju ispuniti i posebni uslov, u smislu dobijanja dozvole za rad.
Republika Srpska
Zakonom o kretanju i boravku stranaca i azilu BiH je predvieno da se stranci sa odobrenim stalnim
boravkom, meunarodnom zatitom ili privremenom zatitom izjednaavaju sa dravljanima BiH
u pogledu prava na rad (lan 85.).
29
Zakon o kretanju i boravku stranaca i azilu Bosne i Hercegovine, Slubeni glasnik Bosne i Hercegovine br. 36/08, od 16. aprila 2008. Godine
41
Ovaj zakon predvia da se strancu moe izrei mjera protjerivanja iz BiH u trajanju od 1 do 5
godina (lan 87.), u sljedeim sluajevima: ako je u Bosnu i Hercegovinu pokuao ui nezakonito
ili je ostao u BiH nakon isteka roka vaenja vize ili odobrenja boravka ili nakon proteka vremena
vaenja prava na bezvizni boravak; ili je pokuao prekriti ili prekrio propise o prelasku dravne
granice pri izlasku iz BiH, ukoliko mu je konanom odlukom ponitena viza, a stranac u roku od 15
dana; odnosno u roku ostavljenom za dobrovoljno izvrenje nije dobrovoljno napustio BiH u
skladu sa zakonom, ako mu je otkazan boravak, a u odreenom roku nije dobrovoljno napustio BiH
u skladu sa zakonom, ako je u BiH ostao nakon prestanka vaenja izbjeglikog statusa, supsidijarne
zatite ili privremene zatite ili nakon to su se stekli uslovi za protjerivanje u sluaju odbijanja
zahtjeva za meunarodnu zatitu, a nije ostvario pravo na boravak; ako je je odluka o oduzimanju
ili otpustu iz dravljanstva BiH postala pravosnana, a nije ostvario pravo na boravak; ako je
pravosnano osuen za krivino djelo sa obiljejem trgovine opojnom drogom, orujem, ljudima,
krijumarenja ljudi, terorizma, pranja novca, ili bilo koje oblika organizovanog, prekograninog ili
transnacionalnog kriminala; ako je je pravosnano osuen za krivino djelo za koje se moe izrei
kazna zatvora od jedne godine ili tea kazna; ako prisustvo stranca predstavlja prijetnju javnom
poretku ili sigurnosti BiH, te ako je prihvaen na osnovu meunarodnog sporazuma o saradnji u
predaji i prihvatu lica iji je boravak nezakonit, a nema odobren boravak u Bosni i Hercegovini
(lan 88.).
lan 20. Evropske socijalne povelje - Pravo na jednake mogunosti i jednak tretman u
pitanjima zapoljavanja i zanimanja bez diskriminacije na osnovu spola
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava na jednake mogunosti i jednak tretman u
pitanjima zapoljavanja i zanimanja bez diskriminacije na osnovu pola, potpisnice
preuzimaju obavezu da priznaju to pravo i poduzmu odgovarajue mjere kojima e se
osigurati, odnosno promovisati njihova primjena na sljedeim poljima:
a. mogunost zapoljavanja, zatita od otputanja i profesionalna reintegracija;
b. struno usmjeravanje, obuka, prekvalifikacija i rehabilitacija;
c. uslovi zapoljavanja i uslovi rada, ukljuujui naknade;
d. razvijanje karijere, ukljuujui zapoljavanje.
Prava po osnovu ovog lana Povelje su regulisana Zakonom o zapoljavanju, Zakonom o radu i
Zakonom o profesionalnoj rehabilitaciji, osposobljavanju i zapoljavanju invalida Republike
Srpske. Osim toga, ravnopravnost polova po osnovu rada, zapoljavanja i pristupa svim oblicima
resursa je garantovana i Zakonom o ravnopravnosti polova Bosne i Hercegovine30.
Zakon o radu Republike Srpske predvia da radnik, kao i lice koje trai zaposlenje, ne moe biti
stavljen u neravnopravan poloaj kod ostvarivanja prava po osnovu rada i prava na zaposlenje zbog
pola (lan 5.). Zabranu diskriminacije po osnovu pola zakon zabranjuje u odnosu na uslove za
zapoljavanje i izbor kandidata za obavljanje odreenog posla, uslove rada i sva prava iz radnog
30
Zakon o ravnopravnosti polova Bosne i Hercegovine, Slubeni glasnik Bosne i Hercegovine br. 16/03, od 16. juna 2003.
Republika Srpska
U pogledu prava po osnovu zapoljavanja, Zakon o zapoljavanju Republike Srpske promovie

princip ravnopravnosti graana pred zakonom i zabranjuje diskriminaciju po osnovu pola. Zakon
zabranjuje svaku diskriminaciju zasnovanu na polu u procesu ponude zapoljavanja, otvorenog
oglasa, postupka popune slobodnih radnih mjesta, radnog odnosa i otkaza radnog odnosa, osim u
sluajevima normi, kriterija ili praksi koje je mogue objektivno opravdati postizanjem zakonitog
cilja, proporcionalnog preduzetim nunim i opravdanim mjerama i preduzimanja specijalnih mjera
u cilju promovisanja jednakosti i ravnopravnosti polova i eliminacije postojee neravnopravnosti,
odnosno zatite polova po osnovu biolokog odreenja (lan 3.).
42
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
odnosa, obrazovanje, osposobljavanje i usavravanje, napredovanje u poslu i otkaz ugovora o radu.

Odredbe ugovora o radu kojima se utvruje diskriminacija po osnovu pola se smatraju nitavnim
(lan 109.) .
Diskriminacija zasnovana po osnovu pola u postupku zapoljavanja, trajanja radnog odnosa i
otkaza ugovora o radu je zabranjena osim ako je normama, pravilima ili praksom mogue opravdati
postizanje zakonitog cilja koji je proporcionalan preduzetim nunim i opravdanim mjerama, kao i
u sluaju uspostavljanja specijalnih mjera radi postizanja jednakosti i ravnopravnosti polova i
eliminacije postojee neravnopravnosti, odnosno zatite polova po osnovu biolokog odreenja
(lan 110.).
Poslodavcu je zabranjeno da od ene koja je u radnom odnosu, kao i ene koja trai posao zahtjeva
da obavi testiranje na trudnou (lan 20.).
predvia zabranu na osnovu pola i polne orijentacije u pogledu ostvarivanja prava po osnovu ovog
zakona (lan 4.). Zakon dalje definie diskriminaciju po osnovu pola, direktnu i indirektnu
diskriminaciju po osnovu pola i dozvoljavanja specijalnih mjera, u cilju promovisanja jednakosti i
ravnopravnosti polova i eliminacije postojee neravnopravnosti, odnosno zatite polova po osnovu
biolokog odreenja (lan 5.).
Zakon o ravnopravnosti polova BiH predvia zabranu diskriminacije zasnovane na polu u procesu
ponude zapoljavanja, otvorenog oglasa, postupku popune slobodnih radnih mjesta, radnog
odnosa i otkaza radnog odnosa (lan 7.).
Ovaj zakon postavlja mnogo detaljnije norme u smislu definisanja sluajeva diskriminacije po
osnovu radnog odnosa i zapoljavanja, nego to to ine zakoni o radu u RS i FBiH.
Pod diskriminacijom po osnovu pola u radu i radnim odnosima, Zakon o ravnopravnosti polova
BiH podrazumjeva neprimjenjivanje jednake plate i drugih beneficija za isti rad, odnosno za rad
jednake vrijednosti; onemoguavanje napredovanja u poslu pod jednakim uslovima;
onemoguavanje jednakih uslova za obrazovanje, osposobljavanje i struno usavravanje;
neravnomjerna prilagoenost radnih i pomonih prostorija i opreme poslodavca biolokofiziolokim potrebama zaposlenika oba pola; razliit tretman zbog trudnoe, poroaja ili koritenja
prava na porodiljsko odsustvo, to ukljuuje i onemoguavanje povratka na isti, ili jednako plaen
posao u istom nivou, nakon isteka porodiljskog odsustva, kao i razliit tretman mukaraca i ena u
vezi s donoenjem odluke o koritenju odsustva nakon roenja djeteta; bilo koji nepovoljni tretman
roditelja ili staratelja u usklaivanju obaveza iz porodinog i profesionalnog ivota, organizovanje
posla, podjele zadataka ili na drugi nain odreivanja uslova rada; otkazivanje radnog odnosa, tako
da se na osnovu pola ili branog statusa zaposleniku dodjeljuje nepovoljniji status u odnosu na
druge zaposlenike, kao i svaka druga radnja ili djelo koje predstavlja neki od oblika direktne ili
indirektne diskriminacije koja je utvrena ovim zakonom (lan 8.).
Zakon o ravnopravnosti polova BiH zahtjeva usklaivanje optih i kolektivnih ugovora sa
odredbama ovog zakona i osiguravanje jednakih mogunosti mukaraca i ena u pogledu rada i
zapoljavanja, te naglaava posebnu ulogu sindikata i udruenja poslodavaca u ostvarivanju
jednake zatite prava na rad i uslova pri zapoljavanju po osnovu pola (lan 9.).
Republika Srpska
43
lan 21. Evropske socijalne povelje - Pravo na informisanje i konsultovanje

Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava radnika da budu informisani i konsultovani u
preduzeu, potpisnice preuzimaju obavezu da usvoje ili potaknu mjere koje e omoguiti
radnicima, odnosno njihovim predstavnicima, u skladu sa domaim zakonima i praksom,
da:
a. budu redovno ili u odgovarajuem trenutku informisani na cjelovit nain o
ekonomskoj i finansijskoj situaciji preduzea gdje rade, podrazumijevajui da se
otkrivanje odreenih informacija, koje bi mogle tetiti preduzeu, moe odbiti ili se
one proglasiti povjerljivim; i
b. budu pravovremeno konsultovani o predloenim odlukama koje bi mogle bitno
uticati na interese radnika, posebice o odlukama koje bi mogle imati znaajan uinak
na situaciju zaposlenosti u preduzeu.
Prava po osnovu ovog lana Povelje su regulisana Zakonom o radu Republike Srpske. Zakon
predvia obavezu poslodavca koji zapoljava vie od 15 radnika a koji namjerava da u periodu od
naredna tri mjeseca otpusti najmanje 10% ali ne manje od pet radnika, zbog smanjenja obima posla
i drugih ekonomskih, tehnolokih i organizacionih razloga, da se o svojoj odluci da otpusti radnike
konsultuje sa savjetom radnika, odnosno sindikatom koji predstavlja najmanje 10% radnika, u
sluaju da nije uspostavljen savjet radnika (lan 138.).
Poslodavac je duan da u roku od namjanje 30 dana pismenim putem obavjesti savjet, odnosno
sindikat radnika o namjeri otkazivanja ugovora o radu, i obavjesti ih o razlozima za otkazivanje
ugovora o radu, broju i kvlifikacijama radnika kojima namjerava otkazati ugovor o radu, mjerama
kojima bi se moglo izbjei otkazivanje ugovora o radu za sve ili odreeni broj radnika, kao to su
rasporeivanje na druga radna mjesta, prekvalifikacija, uvoenje skraenog radnog vremena, kao i
mjerama kojima bi se omoguilo zapoljavanje radnika kod drugih poslodavaca (lan 139.).
Zakon o radu RS dodatno titi radnike kojima je otkazan ugovor o radu time to predvia obavezu
poslodavca da im ponudi zaposlenje, ukoliko u roku od godine dana od prestanka radnog odnosa
radnika zbog smanjenja obima posla, ekonomskih, tehnolokih i organizacionih razloga,
namjerava da zaposli odreeni broj radnika sa istim strunim kvalifikacijama koje imaju radnici
kojima je prestao radni odnos (lan 140.).
lan 22. Evropske socijalne povelje - Pravo na uee u odreivanju i unaprjeenju uslova
rada i radnog okruenja
Sa ciljem osiguranja djelotvornog koritenja prava radnika na uee u odreivanju i
unapreenju uslova rada i radnog okruenja u preduzeu, potpisnice preuzimaju obavezu
da usvoje ili potaknu mjere koje omoguuju radnicima odnosno njihovim predstavnicima, u
skladu sa domaim zakonima i praksom, da doprinose:
a. utvrivanju i unapreenju radnih uslova, organizacije rada i radnog okruenja;
b. zatiti zdravlja i sigurnosti unutar preduzea;
d. nadzoru potovanja propisa o ovim pitanjima.
Republika Srpska
c. organizaciji socijalnih i socio-kulturnih slubi i mogunosti unutar preduzea;
44
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
Prava iz ovog lana povelje su regulisana Zakonom o radu i Zakonom o zatiti na radu Republike
Srpske.
Prema Zakonu o radu Republike Srpske, poslodavac koji zapoljava vie od 15 radnika je duan da
donese pravilnik o radu. Prije usvajanja pravilnika, mora sa njegovim sadrajem upoznati savjet
radnika i sindikat, i razmotriti njihovo miljenje (lan 11.). Poslodavac je duan da na odgovarajui
nain pravilnik o radu uini dostupnim svim radnicima, kako bi im omoguio da se upoznaju sa
njegovim odredbama. Poslodavac koji zapoljava manje od 15 radnika je, u pogledu pravila i
organizacije rada, duan direktno primjenjivati odredbe Zakona o radu Republike Srpske, odnosno
granskog kolektivnog ugovora (lan 12.).
Zakon o zatiti na radu Republike Srpske osigurava aktivnu ulogu sindikata u ureivanju,
preduzimanju i unapreivanju zatite i zdravlja radnika na radu (lan 7.).
Zakon omoguava radniku, ali ga i obavezuje da se prije poetka rada upozna sa mjerama zatite na
radu kao i da se osposobljava iz podruja zatite na radu. Radnik ima pravo da poslodavcu daje
prijedloge, primjedbe i obavjetenja u vezi sa zatitom i zdravljem na radu, kao i da kontrolie svoje
zdravlje, naroito u sluaju da mu je radno mjesto povezano sa odreenim rizicima na radu. Radnik
je takoe obavezan da obavi ljekarski pregled na koji je upuen od strane poslodavca jer radi na
radnom mjestu sa poveanim rizikom (lan 32.).
Zakon predvia obavezu poslodavca koji zapoljava pedeset i vie radnika da kao savjetodavno
tijelo uspostavi Odbor za zatitu i zdravlje na radu. Ukoliko poslodavac ima vie od 250 radnika iji
rad je organizovan kroz podrunice na vie mjesta izvan sjedita poslodavca, duan je uspostaviti
Centralni odbor za zatitu i zdravlje na radu, koji svoje aktivnosti usmjerava prema unapreenju
zatite i zdravlja na radu (lan 44.).
Sindikalni odbor obavlja poslove povjerenika radnika za zatitu i zdravlje na radu, ukoliko je kod
poslodavca organizovan sindikat. Ukoliko poslodavac ima 15 ili vie radnika, a nije organizovan
sindikat radnika, radnici biraju povjerenika za zatitu i zdravlje na radu. Povjerenik za zatitu i
zdravlje na radu se bira bez obzira na broj radnika, ukoliko postoji poveana opasnost za
bezbjednost i zdravlje radnika (lan 45.).
Povjerenik djeluje u interesu radnika na podruju zdravlja i zatite na radu. On prati primjenu
propisa i mjera zatite, obavlja druge zadatke iz oblasti zatite na radu, i ima pravo i dunost da
pozove inspektora rada, kada procjeni da su ivot i zdravlje radnika ugroeni a poslodavac proputa
ili odbija da pozove inspektora. Poslodavac je duan da povjereniku za poslove zdravlja i zatite na
radu omogui da nesmetano obavlja svoju dunost, te da mu stavi na uvid sve dokumente u vezi
zatite na radu. U vrenju svoje dunosti, povjerenik je zatien od bilo kakvog negativnog uticaja
poslodavca ili diskriminacije koja je u vezi sa njegovim ovlatenjima.
Poslodavac ne moe na bilo koji nain uticati na rad povjerenika za zdravlje i zatitu na radu ili ga
dovesti u nepovoljan poloaj zbog toga to je postupao u skladu sa svojim ovlatenjima. Ne moe
ga rasporediti na drugo radno mjesto ili drugom poslodavcu, otkazati mu ugovor o radu ili mu
smanjiti platu (lan 46.).
Republika Srpska
Poslodavac i savjet radnika, ili sindikat, mogu sklopiti posebne sporazume kojima e regulisati
specifina pitanja u vezi sa obukom i radom povjerenika za zdravlje i zatitu na radu (lan 47.).
Zakon o zatiti na radu Republike Srpske propisuje obavezu razliitih subjekata koji su vezani za
proces rada, kao to su poslodavci, sindikati, osiguravajua drutva, organizacije koje se bave
zdravstvenim, penzionim i invalidskim osiguranjem, da formiraju zajednike stavove u vezi sa
zdravljem i zatitom na radu i da ih unapreuju (lan 56.).
Organ koji provodi inspekcije poslove putem inspekcije rada vri nadzor nad provoenjem Zakona
45
o zatiti na radu Republike Srpske, kao i drugih propisa u vezi sa zdravljem i zatitom na radu, kao
to su pravilnici doneseni od strane poslodavca, ugovori o radu, i kolektivni ugovori (lan 58.).
Inspekcija rada je obavezna da prui savjete i konsultuje se sa poslodavcem, radnicima, radnicima
koji se staraju o zdravlju i zatiti na radu kako bi se unaprijedilo ostvarivanje prava i ispunjavanje
dunosti u vezi sa zdravljem i zatitom na radu (lan 59.).
lan 23. Evropske socijalne povelje - Pravo starih osoba na socijalnu zatitu
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava starijih osoba na socijalnu zatitu,
potpisnice preuzimaju obavezu da usvoje odnosno potaknu, bilo izravno ili u saradnji sa
javnim ili privatnim organizacijama, odgovarajue mjere kreirane, posebno, sa ciljem da:
- omogue starijim osobama da ostanu punopravni lanovi drutva to due mogue,
putem:
a. adekvatnih resursa koji e im omoguiti da vode pristojan ivot i igraju aktivnu
ulogu u javnom, socijalnom i kulturnom ivotu;
b. pruanjem informacija o uslugama i mogunostima koje stoje na raspolaganju
starijim osobama i mogunostima njihovog koritenja;
- omogue starijim osobama da slobodno biraju stil ivota, i da vode neovisan ivot u
svom porodinom okruenju onoliko dugo koliko to ele i mogu, putem:
a. pruanja smjetaja koji odgovara njihovim potrebama i zdravstvenom stanju, ili
adekvatne pomoi adaptiranje njihovog smjetaja;
b. zdravstvene zatite i slubi koje su potrebne s obzirom na njihovo stanje;
Prava iz ovog lana Povelje su djelomino regulisana Zakonom o socijalnoj zatiti i Zakonom o
zdravstvenom osiguranju Republike Srpske.
Zakon o socijalnoj zatiti RS prepozaje punoljetna lica koja su materijalno neobezbjeena i
nesposobna za rad, kao i stare osobe bez porodinog staranja kao korisnike socijalne zatite (lan
10.).
Materijalno neobezbjeenom se smatra odrasla osoba koja ne posjeduje nuna sredstva za ivot,
nesposobna je za rad i ne moe obezbjediti sredstva za ivot po nekom drugom osnovu (lan 15.).
Stare osobe bez porodinog staranja su mukarac preko 60 godina, odnosno ena preko 65 godina
ivota koji su samohrani i kojima lanovi porodice ili druga lica, koja su po zakonu duna da se
brinu o njima, nisu u mogunosti pruiti pomo koja im je potrebna (lan 16.).
Prava koja pripadaju starijim osobama po Zakonu o socijalnoj zatiti RS ukoliko ispunjavaju
uslove za korisnike socijalne zatite jesu pravo na materijalno obezbjeenje, dodatak na pomo i
njegu drugog lica, smjetaj u ustanovu socijalne zatite i usluge socijalnog rada. Ova prava se
smatraju pravima od opteg interesa i o njihovom izvrenju se stara optina (lan 20.).
Materijalno obezbjeenje je pravo po osnovu socijalne zatite koje pripada pojedincu, odnosno
porodici koja ostvaruje prihode ispod nivoa socijalne sigurnosti utvrene zakonom (lan 21.).
Materijalno obezbjeenje se odreuje po osnovu prosjene plate koju je ostvario radnik u privredi
optine u prethodnom mjesecu, i za pojedinca iznosi 50% od ovako obraunate osnovice, za
porodicu od dva lana 70%, porodicu sa tri lana 90%, porodicu sa etiri lana 95%, i porodicu sa
pet i vie lanova 100% od osnovice (lan 22.).
Pravo na pomo u kui, smjetaj u ustanovu socijalne zatite pripada osobi kojoj porodica ne moe
da obezbjedi odgovarajuu kada se na drugi nain ne moe obezbjediti odgovarajua zatita.
Dodjeljuje je nadlena ustanova socijalne zatite koja ujedno i odreuje vrstu i obim prava u skladu
sa potrebama korisnika (lan 33.).
Republika Srpska
- garantiraju starijim osobama ivot u institucijama odgovarajue podrke, uz

potovanje njihove privatnosti, i uea u odlukama koje se odnose na uslove ivota u
instituciji.
46
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
Pravo na pomo u kui obezbjeuje se starim i iznemoglim, hronino oboljelim i drugim osobama
koje nisu u stanju da se same o sebi staraju. Ova pomo se osigurava kroz obavljanje nunih kunih
poslova, kao to su odravanje istoe, nabavka hrane i drugih potrebnih stvari, odravanje line
higijene i slino (lan 34.).
Smjetaj u ustanovu socijalne zatite se vri kroz upuivanje korisnika socijalne zatite u ustanovu
u kojoj mu se obezbjeuje puno zbrinjavanje, u vidu stanovanja, ishrane, odjee, pomoi i staranja,
zdravstvena zatita u skladu sa posebnim propisima, kulturno zabavne i rekreativno rehabilitacione
aktivnosti i usluge socijalnog rada (lan 36.).
Penzioner i drugo ostarjelo lice koje zbog nepovoljnih zdravstvenih, socijalnih, stambenih i
porodinih prilika nije u mogunosti da ivi u porodici, odnosno u domainstvu ima pravo na
smjetaj u ustanovu socijalne zatite (lan 37.).
Trokove smjetaja u ustanovu socijalne zatite, odnosno dio tih trokova, snosi korisnik socijalne
zatite, odnosno srodnik koji je duan da izdrava korisnika, nadleni organ ili druga organizacija i
lica koja su preuzela plaanje trokova (lan 41.).
Zakon o socijalnoj zatiti RS dozvoljava mogunost da se ustanove socijalne zatite mogu osnovati
u javnoj, privatoj i mjeovitoj svojini (lan 51.). Od ustanova socijalne zatite koje pruaju pomo
starim licima, zakon predvia dom za penzionere i stara lica i gerontoloki centar (lan 65. i 66.).
Zakon o zdravstvenom osiguranju Republike Srpske predvia kao osobe koje imaju pravo na
obavezno zdravstveno osiguranje korisnike penzije i prava na novanu naknadu u vezi sa
prekvalifikacijom ili dokvalifikacijom i zapoljavanjem, koji su ovo pravo ostvarili prema Zakonu
o penzijskom i invalidskom osiguranju, kao i lica koja su korisnici stalne novane pomoi i lica
smjetena u ustanovu socijalne zatite, ako nisu osigurana po drugom osnovu (lan 10.).
Zdravstvena zatita koja je dostupna obuhvata medicinske mjere i postupke za unapreivanje
zdravlja, spreavanje, suzbijanje i rano otkrivanje bolesti i drugih poremeaja zdravlja, ljekarske
usluge i druge vrste medicinske pomoi u cilju utvrivanja, praenja i provjeravanja zdravstvenog
stanja, lijeenje oboljelih i povrijeenih i druge vrste medicinske pomoi, prevenciju i lijeenje
bolesti usta i zuba, medicinsku rehabilitiaciju u bolnikim i vanbolnikim ustanovama, lijekove,
pomoni materijal koji slui za primjenu lijekova i sanitetski materijal potreban za lijeenje,
proteze, ortopedska i druga pomagala, pomone i sanitarne sprave, stomato-protetsku pomo i
stomatoloke materijale (lan 19.).
Stare osobe ne podlijeu obavezi linog uea u trokovima zdravstvene zatite (lan 45.).
lan 24. Evropske socijalne povelje - Pravo na zatitu u sluaju prestanka radnog odnosa
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava radnika na zatitu u sluaju prestanka
radnog odnosa, potpisnice preuzimaju obavezu da priznaju:
a. pravo svih radnika da im se radni odnos ne raskine bez validnog razloga za taj
raskid, koji je povezan sa njihovim sposobnostima ili ponaanjem ili zasnovan na
operativnim potrebama preduzea, institucije ili slube;
Republika Srpska
b. pravo radnika iji je radni odnos raskinut bez validnog razloga na adekvatnu
kompenzaciju ili drugu odgovarajuu pomo.
U tom cilju, potpisnice preuzimaju obavezu da se pobrinu da radnik koji smatra da mu je
radni odnos prekinut bez validnog razloga ima pravo na albu nepristrasnom organu.
47
Prava iz ovog lana Povelje su regulisana Zakonom o radu Republike Srpske. Zakon predvia niz
odredbi kojima se osiguravaju radniku prava i zatita u sluaju otkaza ugovora o radu. Prije svega,
zakon precizno odreuje pod kojim uslovima poslodavac moe otkazati radniku ugovor o radu
(lan 126.), kao i da otkaz mora sainiti u pismenom obliku uz obrazloenje razloga za otkaz
ugovora (lan 127.).
Ukoliko poslodavac radniku otkazuje ugovor o radu zbog tee povrede radnih obaveza, duan je da
mu omogui da bude sasluan i da iznese svoju odbranu, ukoliko je to mogue s obzirom na
okolnosti, kao i da razmotri miljenje sindikata ili savjeta radnika, ako mu je miljenje dostavljeno
prije donoenja konane odluke. Po ovom osnovu, poslodavac moe otkazati ugovor o radu u roku
od 30 dana od dana saznanja za povredu radnih obaveza i za uinioca povrede. Ako doe do spora
pred nadlenim sudom, poslodavac je duan da dokae postojanje razloga za otkaz ugovora o radu
(lan 128.).
U toku trajanja sudskog spora o otkazu ugovora o radu, nadleni sud moe, na zahtjev radnika,
ukoliko ocjeni da se oito radi o nezakonitom otkazu ugovora o radu, ili ako se radi o otkazu
ugovora o radu predstavniku radnika iz savjeta radnika ili u organima sindikata za vrijeme
obavljanja njihove funkcije i jednu godinu nakon isteka funkcije, odluiti da se radnik privremeno
vrati na posao, do okonanja spora (lan 129.).
Prema Zakonu o radu Republike Srpske, ukoliko se iz ekonomskih, organizacionih i tehnolokih
razloga ukae potreba za prestankom rada radnika, poslodavac ne moe otkazati ugovor o radu
radniku tokom trudnoe, porodiljskog odsustva, roditeljskog odsustva i skraenog rada zbog njege
djeteta (lan 132.).
Radnik ima pravo na otkazni rok u vezi sa otkazom ugovora o radu, osim u sluaju kada je
odgovoran za teu povredu radne dunosti, ili ukoliko se u roku od pet radnih dana od dana
isteka neplaenog odsustva ili mirovanja prava iz radnog odnosa, ne vrati na rad (lan 135., u
vezi sa lanom 126.).
Ukoliko otkaz ugovora o radu daje radnik, otkazni rok ne moe biti krai od 15 kalendarskih dana, a
ukoliko otkaz ugovora o radu daje poslodavac, otkazni rok ne moe biti krai od 30 kalendarskih
dana. Otkazni rok poinje tei od dana uruenja otkaza radniku, odnosno poslodavcu. Radnici sa
duim radnim staom imaju pravo na dui otkazni rok, ukoliko otkaz ugovora o radu daje
poslodavac (lan 135.).
Poslodavac je duan da isplati otpremninu radniku koji je zakljuio ugovor o radu na neodreeno
vrijeme, a kojem radni odnos prestaje otkazom ugovora o radu od strane poslodavca, nakon
najmanje dvije godine neprekidnog rada kod poslodavca. Ovo pravo ne pripada radniku koji je
uzrokovao otkaz ugovora o radu teom povredom radne dunosti ili se nije vratio na posao nakon
isteka od 5 radnih dana nakon isteka neplaenog odustva ili mirovanja prava iz radnog odnosa.
Republika Srpska
Visina otpremnine se utvruje kolektivnim ugovorom, pravilnikom o radu i ugovorom o radu, a

zavisi od duine rada radnika kod poslodavca. Iznos otpremnine mora biti najmanje u visini jedne
treine prosjene mjesene plate radnika isplaene u poslednja tri mjeseca prije prestanka ugovora
o radu, za svaku navrenu godinu rada kod poslodavca. Poslodavac i radnik imaju zakonsku
mogunost sporazuma da se radniku obezbjedi neki drugi vid naknade umjesto otpremnine, a
mogu sklopiti i poseban sporazum o nainu i rokovima isplate otpremnine (lan 141.).
48
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
lan 25. Evropske socijalne povelje - Pravo radnika na zatitu njihovih potraivanja u
sluaju nesolventnosti poslodavca
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava radnika na zatitu njihovih potraivanja u
sluaju nesolventnosti poslodavca, potpisnice preuzimaju obavezu da predvide da
potraivanja radnika koja slijede iz ugovora o radu ili radnog odnosa budu garantovana
nekom garantnom institucijom ili nekim drugim djelotvornim oblikom zatite.
Prava radnika po osnovu ovog lana povelje su djelomino regulisana Zakonom o steajnom
31
postupku Republike Srpske , u dijelu koji se odnosi na trajne obligacione odnose za vrijeme
privremene uprave, javna potraivanja i potraivanja radnika. Iako postoji mogunost da radnici
ostvare svoja potraivanja po osnovu ugovora o radu u sluaju nesolventnosti poslodavaca,
zakonom nije ustanovljena garantna institucija niti postoji oblik zatite koji bi se mogao smatrati
djelotvornim.
Zakon predvia da je privremeni steajni upravnik duan namiriti potraivanja radnika, kao i
doprinose po osnovu rada radnika samo u sluaju da su radnici ostali u radnom odnosu. Ukoliko to
nije sluaj, prava na naknadu iz radnog odnosa kao i potraivanja doprinosa ne prestaju, ali se mogu
ostvarivati samo kao steajna potraivanja. Potraivanja radnika koje je zaposlio privremeni
steajni upravnik mogu se predfinansirati zajmom. Druga potraivanja iz trajnih obligacionih
odnosa privremeni steajni upravnik duan je namiriti samo ako je u vezi s tim postignut poseban
dogovor (lan 17.).
Danom otvaranja steajnog postupka prestaju ugovori o radu radnika steajnog dunika i steajni
upravnik je duan pismeno obavjestiti radnike o prestanku radnog odnosa. Steajni upravnik ima
mogunost da zakljui nove ugovore o radu sa licima koja su potrebna za nastavak poslovanja ili
odvijanje steajnog postupka.
Zahtjevi koji za radnike mogu nastati na osnovu prestanka ugovora o radu, kao to su naknada tete
zbog prijevremenog prestanka ugovora o radu ili otpreminina, mogu se ostvarivati samo kao
steajna potraivanja opteg isplatnog reda, tj. potraivanja povjerilaca koja su u trenutku
otvaranja steajnog postupka imali opravdan imovinski zahtjev prema steajnom duniku (lan 74.
u vezi sa lanom 32.).
lan 26. Evropske socijalne povelje - Pravo na dostojanstvo u radu
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava svih radnika na zatitu njihovog
dostojanstva na radu, potpisnice preuzimaju obavezu da, uz konsultacije sa organizacijama
radnika i poslodavaca:
1. promoviu svijest, informisanje i spreavanje seksualnog uznemirivanja na radnom
mjestu ili u vezi sa radom, i poduzmu sve odgovarajue mjere da radnike zatite od
takvog ponaanja;
2. promoviu svijest, informisanje i spreavanja ponavljanog pritiska ili izrazito
negativnih ili uvredljivih radnji usmjerenih protiv pojedinanih radnika na radnom
mjestu ili u vezi sa radom, i preduzmu sve odgovarajue mjere da zatite radnike od
takvog ponaanja.
Republika Srpska
31
Zakon o steajnom postupku Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 67/02, 77/02, 38/03, 96/03 i 68/07, od 17. jula 2007.
49
Prava iz ovog lana Povelje su regulisana Zakonom o radu Republike Srpske i Zakonom o
ravnopravnosti polova Bosne i Hercegovine. Zakon o radu RS prepoznaje seksualno
uznemiravanje na radnom mjestu ili u vezi sa radom, nasilje na osnovu pola, kao i tzv. mobing, tj.
sistemsko zlostavljanje radnika od strane poslodavca ili drugih radnika.
Seksualno uznemiravanje u smislu Zakona o radu RS jeste svako neeljeno verbalno ili fiziko
ponaanje uzrokovano nekim od osnova koji su regulisani zakonom, a koji nemaju neposednu vezu
sa prirodom radnog odnosa, koje ima za cilj ili predstavlja povredu dostojanstva lica koje trai
zaposlenje, kao i radnika u sferi polnog ivota, a koje izaziva strah ili stvara poniavajue ili
uvredljivo okruenje.
Nasilje na osnovu pola predstavlja bilo koje djelo koje nanosi fiziku, psihiku, seksualnu ili
ekonomsku tetu ili patnju, kao i prijetnje takvim djelima koje ozbiljno sputavaju lica da uivaju u
svojim pravima i slobodama na principu ravnopravnosti polova, u radu i/ili u vezi sa radom.
Mobing je specifian oblik ponaanja na radnom mjestu, kojim jedno ili vie lica sistematski, u
duem vremenskom periodu, psihiki zlostavlja ili poniava drugo lice s ciljem ugroavanja
njegovog ugleda, asti, ljudskog dostojanstva i integriteta.
Zakon obavezuje poslodavca da preduzme efikasne mjere u cilju spreavanja, nasilja na osnovu
pola, diskriminacije, uznemiravanja, seksualnog uznemiravanja u radu i/ili u vezi sa radom i
mobinga, i zabranjuje mu preduzimanje bilo kakvih mjera prema radniku zbog injenice da se alio
na nasilje, diskriminaciju, uznemiravanje, seksualno uznemiravanje i mobing (lan 111.). Istu
odredbu sadri i Zakon o ravnopravnosti polova Bosne i Hercegovine (lan 8.).
Radnik, kao i lice koje trai zaposlenje moe pokrenuti postupak za naknadu tete pred nadlenim
sudom. Ukoliko se to desi, poslodavac nosi teret dokazivanja da nije bilo diskriminacije, odnosno
da je postupljeno u skladu sa zakonom, ukoliko lice koje trai zaposlenje, odnosno lice koje je
zaposleno iznese injenice koje opravdavaju sumnju da je poslodavac postupio protivno
odredbama zakona.
Ako sud utvrdi da je tuba radnika ili lica koje trai zaposlenje osnovana, naloie poslodavcu da
tuiocu uspostavi i obezbijedi ostvarivanje prava koja su mu uskraena ili da plati odgovarajuu
novanu naknadu. Ove zakonske mogunosti ne uskrauju, odnosno ne ograniavaju pravo
radnika ili lica koje trai zaposlenje na voenje krivinog ili graanskog postupka radi zatite
njegovih prava (lan 112.).
lan 27. Evropske socijalne povelje - Pravo radnika sa porodinim obavezama na jednake
mogunosti i jednak tretman
Radi osiguranja koritenja prava na jednake mogunosti i tretman za ene i mukarce
radnike, kao i izmeu tih radnika i drugih radnika, potpisnice preuzimaju obavezu da:
1. poduzmu odgovarajue mjere kojima e se:
- omoguiti radnicima sa porodinim obavezama da se zaposle i ostanu zaposleni,
kao i da se ponovno zaposle nakon prekida rada zbog tih odgovornosti, ukljuujui
i mjere na planu strunog usmjeravanja i obuke;
- razviti ili promovisati slube, javne ili privatne, a posebno slube uvanja djece i
druge aranmane brige za djecu;
2. predvide mogunost da bilo koji roditelj dobije, za vrijeme perioda nakon
porodiljskog dopusta, roditeljski dopust u svrhe voenja brige o djetetu, iji se uslovi i
trajanje odreuju domaim zakonom, kolektivnim ugovorom ili praksom;
3. osiguraju da porodine obaveze nee, kao takve, predstavljati validan razlog za
raskid radnog odnosa.
Republika Srpska
- uzeti u obzir njihove potrebe u smislu uslova zapoljavanja i socijalne zatite;
50
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
Prava po osnovu ovog lana Povelje su regulisana Zakonom o radu, Zakonom o zapoljavanju,
Zakonom o predkolskom obrazovanju i vaspitanju, Zakonom o osnovnom obrazovanju i
vaspitanju Republike Srpske i Zakonom o ravnopravnosti polova Bosne i Hercegovine. Zakon o
socijalnoj zatiti Republike Srpske ne sadri odredbe u vezi sa podrkom radnicima sa porodinim
obavezama.
Zakon o radu Republike Srpske zabranjuje diskriminaciju radnika i lica koja trae zaposlenje po
osnovu obiljeja koja nisu u neposrednoj vezi sa prirodom radnog odnosa (lan 5.).
Zakon titi prava po osnovu radnog odnosa roditelja djeteta kome je prema nalazu ljekara potrebna
pojaana njega, odnosno djeteta koje ima smetnje u psihofizikom razvoju a koje nije smjeteno u
odgovarajuu zdravstvenu ili socijalnu ustanovu.
Jedan od zaposlenih roditelja djeteta (odnosno staratelj ili usvojilac djeteta, ukoliko su mu roditelji
umrli, ili su dijete napustili, ili su nepoznati, ili se iz drugih opravdanih razloga ne mogu starati o
djetetu,) kome je potrebna pojaana njega ima pravo da radi sa polovinom punog radnog vremena
za vrijeme dok dijete ne navri dvije godine ivota (lan 82.).
U svrhu brige za djete sa psihofizikim smetnjama u razvoju koje nije smjeteno u instituciju
zdravstvene ili socijalne zatite, jedan od roditelja djeteta ima pravo da radi s polovinom punog
radnog vremena sa pravom na naknadu plate za drugu polovinu punog radnog vremena. O trajanju,
odnosno poetku i prestanku koritenja ovog prava odluuje ovlatena zdravstvena ustanova,
vodei rauna o potrebama djeteta za pojaanom roditeljskom njegom i staranjem. Naknadu plate
po ovom osnovu roditelju vri Fond za djeiju zatitu Republike Srpske.
Zakon dodatno titi roditelje djece sa smetnjama u psihofizikom razvoju time to zabranjuje
poslodavcu da ih rasporeuje, bez njihove saglasnosti, na noni rad, da zahtjeva prekovremeni rad,
ili da mu promijeni mjesto rada (lan 83.).
Zakon o radu Republike Srpske zabranjuje diskriminaciju radnika i lica koja trae zaposlenje po
osnovu bilo kojeg obiljeja koje nije u vezi sa prirodom radnog odnosa u pogledu uslova za
zapoljavanje i izbora kandidata za obavljanje odreenog posla, uslova rada i sva prava iz radnog
odnosa, obrazovanja, osposobljavanja i usavravanja, napredovanja u poslu i otkaza ugovora o
radu. Smatrae se nitavnim odredbe ugovora o radu koje predviaju diskriminaciju radnika po
nekim od ovih osnova (lan 109.).
Zakon zabranjuje poslodavcu otkazivanje ugovora o radu radniku za vrijeme trudnoe,
porodiljskog odsustva, roditeljskog odsustva i skraenog rada radi njege djeteta, ak i ako se iz
ekonomskih, organizacionih i tehnolokih razloga ukae potreba za prestankom rada radnika (lan
132.).
Zakon o zapoljavanju Republike Srpske propisuje jednak tretman u procesu zapoljavanja i
zabranjuje diskriminaciju zbog okolnosti koja nije u skladu sa principom ravnopravnosti graana
pred zakonom (lan 3.).
Republika Srpska
Zakon o predkolskom obrazovanju i vaspitanju Republike Srpske propisuje da se ovo

obrazovanje i vaspitanje sprovodi, izmeu ostalog, u cilju obezbjeenja podrke porodici u
ostvarivanju uloge u vezi sa zatitom, njegom, vaspitanjem, obrazovanjem i podsticanjem opteg
psihofizikog razvoja djece, kao i podizanje pedagoke kulture roditelja u pravcu odgovornog
roditeljstva (lan 4.). Zakonom se daje mogunost osnivanja predkolskih ustanova u javnoj ili
privatnoj svojini (lan 10.).
Roditelji imaju mogunost da djecu ostave na uvanje i cjelodnevni boravak tj. za vrijeme radnog
vremena roditelja. Boravak ukljuuje zbrinjavanje, obaveznu ishranu, smjetaj i vaspitno
obrazovni rad. Zakon o osnovnom obrazovanju i vaspitanju Republike Srpske predvia mogunost
organizovanja proirenog programa, koji podrazumijeva produeni boravak i jutarnje uvanje
51
djeteta. U okviru produenog boravka uenicima se obezbjeuje uvanje tokom kojeg se odvijaju
razliite sportske i kulturno-umjetnike aktivnosti, uenje, izrada domaih zadataka i izvravanje
drugih obaveza, a u skladu sa optim aktima kole (lan 47.).
Zakon o ravnopravnosti polova BiH zabranjuje diskriminaciju po osnovu pola u radu i radnim
odnosima u odnosu na razliit tretman zbog trudnoe, poroaja ili koritenja prava na porodiljsko
odsustvo, to ukljuuje i onemoguavanje povratka na isti, ili jednako plaen posao u istom nivou,
nakon isteka porodiljskog odsustva, kao i razliit tretman mukaraca i ena u vezi s donoenjem
odluke o koritenju odsustva nakon roenja djeteta, te bilo koji nepovoljni tretman roditelja ili
staratelja u usklaivanju obaveza iz porodinog i profesionalnog ivota (lan 8.).
lan 28. Evropske socijalne povelje - Pravo predstavnika radnika na zatitu u preduzeu i
dodjeljivanje adekvatnih sredstava
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava predstavnika radnika da obavljaju svoju
funkciju, potpisnice preuzimaju obavezu da osiguraju da unutar preduzea oni:
a. uivaju djelotvornu zatitu od radnji koje su im tetne, ukljuujui otputanje, na
osnovu njihovog statusa ili aktivnosti kao radniki predstavnici unutar preduzea;
b. raspolau odgovarajuim mogunostima koje im omoguavaju da svoje funkcije
izvravaju na vrijeme i efikasno, uzimajui u obzir sistem industrijskih odnosa zemlje,
i potrebu, veliinu i sposobnosti odnosnog preduzea.
Prava iz ovog lana Povelje su djelomino regulisana Zakonom o radu Republike Srpske. Ovaj
zakon titi izabranog predstavnika radnika u savjetu radnika ili u organima sindikata od
otkazivanja ugovora o radu od strane poslodavca za vrijeme obavljanja njihove funkcije jednu
godinu nakon isteka funkcije. Zakon propisuje da poslodavac moe otkazati ugovor o radu
ovim licima samo uz prethodnu saglasnost Ministra rada i borako invalidske zatite Republike
Srpske. (lan 131.).
lan 29. Evropske socijalne povelje - Pravo na informacije i konsultacije u postupku
kolektivnog otputanja
Prava po osnovu ovog lana povelje su regulisana Zakonom o radu Republike Srpske. Zakon
predvia obavezu poslodavca koji zapoljava vie od 15 radnika a koji namjerava da u periodu
od naredna tri mjeseca otpusti najmanje 10% ali ne manje od pet radnika, zbog smanjenja
obima posla i drugih ekonomskih, tehnolokih i organizacionih razloga, da se o svojoj odluci da
otpusti radnike konsultuje sa savjetom radnika, odnosno sindikatom koji predstavlja najmanje
10% radnika, u sluaju da nije uspostavljen savjet radnika (lan 138.).
Poslodavac je duan da u roku od namjanje 30 dana pismenim putem obavjesti savjet, odnosno
sindikat radnika o namjeri otkazivanja ugovora o radu, i obavjesti ih o razlozima za otkazivanje
ugovora o radu, broju i kavlifikacijama radnika kojima namjerava otkazati ugovor o radu, mjerama
kojima bi se moglo izbjei otkazivanje ugovora o radu za sve ili odreeni broj radnika, kao to su
rasporeivanje na druga radna mjesta, prekvalifikacija, uvoenje skraenog radnog vremena, kao i
mjerama kojima bi se omoguilo zapoljavanje radnika kod drugih poslodavaca (lan 139.).
Republika Srpska
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava radnika da budu informisani i konsultovani u

situacijama kolektivnog otputanja, potpisnice preuzimaju obavezu da osiguraju da
poslodavci informiu i konsultuju predstavnike radnika, dovoljno vremena prije
kolektivnog otputanja, o nainima i sredstvima izbjegavanja kolektivnog otputanja
odnosno ograniavanja njegove pojave i ublaavanja njegovih posljedica, na primjer,
koritenjem prateih socijalnih mjera iji je cilj, posebno, da pomognu prerasporeivanju ili
prekvalifikaciji odnosnih radnika.
52
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
Zakon o radu RS dodatno titi radnike kojima je otkazan ugovor o radu time to predvia obavezu
poslodavca da im ponudi zaposlenje, ukoliko u roku od godine dana od prestanka radnog odnosa
radnika zbog smanjenja obima posla, ekonomskih, tehnolokih i organizacionih razloga,
namjerava da zaposli odreeni broj radnika sa istim strunim kvalifikacijama koje imaju radnici
kojima je prestao radni odnos (lan 140.).
lan 30. Evropske socijalne povelje - Pravo na zatitu od siromatva i socijalnog
iskljuenja
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava na zatitu od siromatva i socijalnog
iskljuenja, potpisnice preuzimaju obavezu da:
a. preduzmu mjere u okviru ukupnog i koordiniranog pristupa na promovisanju
efikasnog pristupa osoba koje ive ili su izloene riziku ivota u situaciji socijalne
iskljuenosti ili siromatva, kao i njihovih porodica, posebno, zaposlenju, stanovanju,
obrazovanju, kulturi i socijalnoj i medicinskoj pomoi;
b. da ove mjere revidiraju sa ciljem njihove prilagodbe, ako je potrebno.
Prava graana po osnovu ovog lana povelje su djelimino regulisana Zakonom o socijalnoj zatiti,
Zakonom o zdravstvenom osiguranju, Zakonom o djeijoj zatiti, Zakonom o penzijskom i
invalidskom osiguranju, te Zakonom o raseljenim licima, povratnicima i izbjeglicama Republike
Srpske32. Zatita lica od socijalnog iskljuenja i siromatva u pogledu prava na obrazovanje je
takoe djelimino regulisana Zakonom o predkolskom obrazovanju i vaspitanju, Zakonom o
osnovonom obrazovanju i vaspitanju, Zakonom o srednjoj koli i Zakonom o visokom
obrazovanju Republike Srpske.
Zakon o ravnopravnosti polova Bosne i Hercegovine promovie jednak pristup resursima i
zapoljavanju za mukarce i ene.
Zakon o socijalnoj zatiti Republike Srpske definie socijalne kategorije koje se smatraju
korisnicima socijalne zatite (lan 10.), i regulie se detaljan opis korisnika socijalne zatite
(lanovi 11. do 19.), te prava po osnovu socijalne zatite.
Zakon o zdravstvenom osiguranju Republike Srpske predvia da su svi graani Republike Srpske u
principu obuhvaeni obaveznim zdravstvenim osiguranjem (lan 2.), pod uslovima koje propisuje
ovaj zakon i navodi kategorije lica koje se smatraju osiguranicima u smislu obaveznog osiguranja
(lan 10.).
Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju Republike Srpske predvia da se obaveznim
penzijskim i invalidskim osiguranjem obezbjeuju, na osnovu rada i na naelima uzajamnosti i
solidarnosti, prava za sluaj starosti, smanjenja i gubitka radne sposobnosti i smrti osiguranika, u
skladu sa ovim zakonom, radi obezbjeenja socijalne sigurnosti osiguranih lica i lanova njihove
porodice (lan 2.).
Republika Srpska
Zakonom o raseljenim licima, povratnicima i izbjeglicama Republike Srpske osigurava zatitu

prava svih raseljenih lica i povratnika na adekvatan ivotni standard, pravo na osnovni privremeni
smjetaj, zdravstvenu zatitu, socijalnu zatitu, obrazovanje i strunu obuku, slobodu vjerskog
izraavanja i politikog djelovanja. Pored ovih prava, zakon osigurava raseljenim licima i
povratnicima za vrijeme tog statusa pravo na pomo u nunoj opravci vlastitih stanova i kua,
koritenje kredita za otpoinjanje poslova radi stvaranja prihoda za sebe i svoju porodicu,
adekvatnu pomo u novcu, osnovnu zdravstvenu zatitu, osnovno obrazovanje i socijalnu pomo,
pod uslovom da su nezaposleni (lan 14.).
32
Zakon o raseljenim licima, povratnicima i izbjeglicama Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 42/05, od 6. aprila 2005.
53
Zakon o djeijoj zatiti Republike Srpske promovie stvaranje osnovnih uslova za priblino
izjednaavanje nivoa zadovoljavanja razvojnih potreba djece i rad sa djecom bez roditeljskog
staranja, djecom sa smetnjama u razvoju, djecom koja se nalaze na duem bolnikom lijeenju i
djecom iz socijalno ugroenih porodica (lan 2.). Ovaj zakon garantuje pravo na majinski dodatak
majkama koje su nezaposlene i nalaze se u stanju socijalne potrebe, koje ovo pravo mogu ostvariti
pod uslovima predvienim zakonom (lan 16.). Zakon omoguava i materijalno davanje u smislu
djeijeg dodatka kao pomo materijalno ugroenim porodicama sa djecom, prema uslovima koji su
predvieni zakonom, uz prioritet ostvarivanja ovog prava za nezaposlene borce, vojne invalide od
1 do 3 kategorije, korisnike porodine invalidnine i drugih kategorija graana Republike Srpske
prema uslovima utvenim zakonom (lan 18.). Zakon posebno titi djecu poginulih boraca, djecu
civilnih rtava rata i ratnih vojnih invalida 1 i 2 kategorije, djecu civilne rtve rata, djecu bez
roditeljskog staranja, prvo dijete za koje je nadleni organ donio odluku o kategorizaciji zbog
ometenosti u razvoju a nije smjeteno u ustanovu socijalne zatite, kao i djete ija porodica
ostvaruje pravo na materijalno obezbjeenje prema Zakonu o socijalnoj zatiti Republike Srpske.
Ove kategorije lica imaju pravo na djeiji dodatak bez obzira na materijalna primanja (lan 23.).
S obzirom na teinu i prirodu problema lica koja se nalaze u stanju socijalne potrebe, kao i visinu i
uslove pod kojim se materijalna davanja i pomo obezbjeuju u postojeim zakonskim okvirima,
potrebno je naglasiti da su ova materijalna davanja, iako postoje, ne pruaju zatitu od siromatva i
socijalnog iskljuenja jer nisu u skladu sa stvarnim potrebama stanovnitva Republike Srpske.
Zakon o ravnopravnosti polova Bosne i Hercegovine titi pravo na jednak pristup mukaraca i ena
svim ekonomskim resursima i promovie pravo na jednake mogunosti po osnovu pola, uz
posebnu zatitu od diskriminacije za ene na selu, kako bi se omoguio njihov ekonomski opstanak
i opstanak njihove porodice (lan 10.).
Zakoni koji reguliu sistem obrazovanja i vaspitanja na svim nivoima u Republici Srpskoj integriu
obaveze po osnovu Evropske socijalne povelje u pogledu zatite od socijalne iskljuenosti
stanovnitva koje zbog svog socijalnog statusa, psihofizikog stanja, pripadnosti nacionalnoj
manjini, vjerskog opredjeljenja mogu doi u situaciju da imaju ogranien pristup obrazovanju.
Zakon o predkolskom obrazovanju i vaspitanju Republike Srpske predvia da se u okviru sistema

predkolskog obrazovanja i vaspitanja obezbjeuju jednaki uslovi i prilike u ostvarivanju prava
djece na vaspitanje i obrazovanje za dobrobit njihovog fizikog i mentalnog zdravlja i sigurnosti
bez obzira na pol, sposobnosti, socijalno-ekonomski status i stil ivota porodice, kulturno, etniko,
nacionalno i vjersko nasljee, kao i ostvarivanje drugih programa, zavisno od potreba i interesa
djece predkolskog uzrasta (lan 2.). Zakonom se garantuje jednaka dostupnost vaspitanja i
obrazovanja svakom predkolskom djetetu, kao i mogunost kvalitetnog vaspitanja i obrazovanja
pod jednakim uslovima u prigradskim i seoskim, odnosno socijalno i kulturno manje podsticajnim
sredinama, u skladu sa dostignuima savremene pedagoke nauke (lan 3.).
Zakon titi pravo na predkolsko obrazovanje i vaspitanje za djecu sa posebnim potrebama, i
propisuje obavezu izrade individualiziranog vaspitno obrazovnog plana koje odgovara djetetu sa
Republika Srpska
U pogledu uticaja siromatva na iskljuenost iz obrazovnog sistema, zakoni Republike Srpske

posebno tite djecu u okviru predkolskog obrazovanja i vaspitanja i osnovnog obrazovanja, dok je
ova zatita ograniena u okviru srednjeg i visokog obrazovanja, s obzirom na injenicu da
obrazovanje nije obavezno nakon zavretka osnovne kole. U pogledu zatite i promovisanja
socijalne ukljuenosti po osnovu psihofizikog stanja, invalidnosti i hendikepa, zakoni u okviru
obrazovanja u Republici Srpskoj omoguuju solidan okvir za ostvarivanje prava na pristup i
prilagoeno obrazovanje lica koja pripadaju ovim kategorijama.
54
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
posebnim potrebama, kao i dunost predkolskih ustanova da otklanjaju arhitektonske barijere i

barijere u komunikaciji radi obezbjeivanja jednakih mogunosti pristupa predkolskom
vaspitanju i obrazovanju (lan 32.).
Zakon o osnovnom obrazovanju i vaspitanju Republike Srpske titi pravo svakog djeteta na
pristup i jednake mogunosti u osnovnom obrazovanju i vaspitanju bez diskriminacije po bilo
kojem osnovu (lan 9.). Zakon posebno naglaava da se u osnovnom obrazovanju ne moe
vriti diskriminacija djece, nastavnika i ostalog osoblja kole na osnovu rase, pola, jezika,
religije, politikog ili drugog miljenja, nacionalnog ili socijalnog porijekla, na osnovu
invalidnosti ili na bilo kojoj drugoj osnovi, te da su Republika Srpska i lokalna zajednica, u
saradnji sa kolom dune osigurati obezbjeenje kolskog prostora, opreme i pratee
infrastrukture za nesmetan pristup i uee u obrazovnom procesu lica sa posebnim obrazovnim
potrebama (lan 11.).
Zakon o osnovnom obrazovanju i vaspistanju Republike Srpske titi jezik i kulturu nacionalnih
manjina u Republici Srpskoj, i propisuje njihovo koritenje u koli u najveoj moguoj mjeri, uz
potovanje Okvirne konvencije o zatiti prava nacionalnih manjina i Zakona o zatiti prava
pripadnika nacionalnih manjina Republike Srpske (lan 12.).
Zakon predvia zatitu vjerskih sloboda, tolerancije i kulture dijaloga u osnovnom obrazovanju i
vaspitanju i pravo uenika da pohaaju ili ne pohaaju vjeronauku u skladu sa svojim vjerskim
opredjeljenjem i ubjeenjima, odnosno ubjeenjima roditelja, staraetelja i usvojilaca, te da uenici
koji ne pohaaju vjeronauku nee biti dovedeni u nepovoljan poloaj u odnosu na ostale uenike
(lan 13.).
Zakon zabranjuje koritenje ili izuavanje didaktikog i drugog materijala koji je uvredljivog
sadraja, i zabranjuje nastavnicima i drugom kolskom osoblju da daju izjave koje bi se opravdano
mogle smatrati uvredljivim za jezik, kulturu i religiju uenika koji pripadaju bilo kojoj nacionalnoj,
etnikoj ili religijskoj grupi (lan 14.).
Republika Srpska
Zakon takoe propisuje da se u okviru osnovnog obrazovanja obezbjeuju uslovi za ostvarivanje

drutvenih, tehnikih, humanitarnih, sportskih i kulturnih aktivnosti koje doprinose razvoju
linosti uenika i promovisanju jednakih ansi za sve uenike, nastavnike i ostale zaposlene,
uvaavajui istovremeno i pravo na razliitost meu njima., te da kola utvruje i sprovodi
programe koji podravaju i njeguju razliite kulture, jezike i vjeroispovijesti uenika i zaposlenih
(lan 51.).
Zakon o osnovnom obrazovanju i vaspitanju Republike Srpske posveuje posebnu panju
obrazovanju i vaspitanju uenika sa smetnjama u psihofizikom razvoju u okviru redovnih kola i
specijalnih odjeljenja i specijalnih kola, u skladu sa njihovim mogunostima i potrebama (lan
51.).
Zakon predvia mogunost osnivanja kola sa najmanje devet odjeljenja za obrazovanje,
vaspitanje i rehabilitaciju djece smetnjama u psihofizikom razvoju, kao i obavljanje djelatnosti
predkolskog obrazovanja i vaspitanja, osnovnog obrazovanja i vaspitanja djece iste vrste
ometenosti u razvoju.
Zakon propisuje da lokalna zajednica na ijoj teritoriji roditelj ima prebivalite snosi trokove
servisnih usluga, u smislu prevoza ishrane i smjetaja djece sa ometenou u psihofizikom
razvoju, to predstavlja podrku socijalnog ukljuivanja ove kategorije djece u procese
obrazovanja i vaspitanja (lan 90.).
Zakon o srednjoj koli Republike Srpske zabranjuje kolama diskriminaciju djece u smislu
pristupa obrazovanju, na osnovu rase, boje, pola, jezika, religije, politikog ili drugog miljenja,
nacionalnog ili socijalnog porijekla, na osnovu invalidnosti ili na bilo kojoj drugoj osnovi, te
predvia obavezu nadlenih vladinih institucija i srednjih kola da obezbjede kolski prostor,
opremu i prateu infrastrukturu za nesmetan pristup i uee u obrazovnom procesu
55
hendikepiranoj i invalidnoj djeci, mladima i odraslima (lan 21.).

Zakon predvia obavezu srednje kole da promovie jednake anse za sve uenike, nastavnike i
ostale zaposlene, uvaavajui istovremeno i pravo na razliitosti meu njima, te obavezu
Ministarstva prosvjete i kulture Republike Srpske i kola da utvruju i provode vlastite programe,
koji podravaju i njeguju razliite kulture, jezike i vjeroispovijesti svojih uenika i zaposlenih (lan
22.).
Zakon garantuje svakom djetetu jednako pravo uea u srednjem obrazovanju, bez diskriminacije
na bilo kojoj osnovi (lan 53.). Ustanovljena je obaveza kola da u u najveoj moguoj mjeri
potuju jezik i kulturu svake brojnije nacionalne manjine koja ivi u mjestu gdje postoji srednja
kola, te da unapreuju i tite vjerske slobode, toleranciju i kulturu dijaloga, te se zabranjuje
nastavnom i drugom osoblju da koristi didaktiki i drugi nastavni materijal ili daje izjave koje bi se
mogle smatrati uvredljivim za bilo koju nacionalnu i etniku grupu ili religiju (lan 54.). Nadalje,
zakon izriito navodi da se djeca u srednjim kolama ne dijele po nacionalnoj osnovi (lan 55.).
Sredstva za rad srednjih kola iji je osniva vlada se obezbjeuju iz budeta Vlade Republike
Srpske, odnosno optina na ijem podruju se nalazi kola (lan 138.). Zakon promovie
mogunosti podrke materijalno neobezbjeenim uenicima putem sredstava koja se ostvare
prodajom proizvoda koje naprave uenici za vrijeme nastave (lan 138.).
Republika Srpska
Zakon o visokom obrazovanju Republike Srpske predvia da se djelatnost visokog obrazovanja

zasniva na principima potovanja ljudskih prava i graanskih sloboda, uz zabranu svih oblika
diskriminacije (lan 5.). Zakon navodi da se pristup visokom obrazovanju u Republici Srpskoj nee
direktno ili indirektno ograniavati na osnovu pola, rase, seksualne orijentacije, fizikog ili drugog
nedostatka, branog stanja, boje koe, jezika, vjeroispovijesti, politikog ili drugog miljenja,
nacionalnog, etnikog ili socijalnog porijekla, veze sa nekom nacionalnom zajednicom, imovine,
roenja, godina ili nekog drugog statusa (lan 11.).
Zakon titi pravo studenata sa hendikepom putem regulisanja njihovog prava da polau ispite na
nain koji je prilagoen njihovim mogunostima, a u skladu sa statutom visokokolske ustanove
(lan 37.). Zakon propisuje da se statutom visokokolske ustanove propisuju odredbe koje tite
studente od diskriminacije prema bilo kojem osnovu kao to je pol, rasa, seksualna orijentacija,
brani status, boja koe, vjera, jezik, politiko ili drugo miljenje, nacionalno, etniko ili socijalno
porijeklo, povezanost sa nekom nacionalnom zajednicom, imovina, roenje ili bilo koji drugi
status (lan 99.).
Zakon propisuje obavezu Vlade Republike Srpske da obezbijedi posebna sredstva visokokolskim
ustanovama u svrhu ostvarivanja jednakih uslova za ostvarivanje prava na visoko obrazovanje za
studente koji pripadaju kategoriji invalidnih lica (lan 105.). Ministarstvo prosvjete i kulture
Republike Srpske ima odgovornost da promovie i obezbijedi zakonsku mogunost jednakog
pristupa visokom obrazovanju, strunom razvoju i obuci, cjeloivotnom uenju i svim drugim
aspektima visokog obrazovanja u Republici Srpskoj (lan 106.).
56
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
lan 31. Evropske socijalne povelje - Pravo na stanovanje

Sa ciljem osiguranja djelotvornog koritenja prava na stanovanje, potpisnice preuzimaju
obavezu da preduzmu mjere kreirane da:
a. promoviu pristup stanovanju adekvatnog standarda;
b. sprijee i smanje stanje beskunosti, sa ciljem njegove postepene eliminacije;
c. da uine cijenu stanovanja dostupnom za one koji ne raspolau adekvatnim resursima.
Prava po osnovu ovog lana povelje su djelimino regulisana Zakonom o pravima boraca, vojnih
33
invalida i porodica poginulih boraca odbrambeno-otadbinskog rata Republike Srpske , te
Zakonom o raseljenim licima, povratnicima i izbjeglicama Republike Srpske.
Nuno je naglasiti da u Republici Srpskoj nije ustanovljen jedinstveni zakonski okvir koji bi
obezbijedio pristup stanovanju adekvatnog standarda, naroito u pogledu kategorija graana
Republike Srpske koji ne raspolau odgovarajuim resursima i nalaze se u stanju socijalne potrebe.
Gore navedenim zakonima se u Republici Srpskoj se pokuala premostiti pravna praznina i u tom
smislu odrediti prioritetne kategorije u pogledu stambenog zbrinjavanja, to je svakako
nedovoljno, imajui u vidu socijalne potrebe stanovnitva u Republici Srpskoj i veliki broj lica koja
ne raspolau adekvatnim resursima za obezbjeenje adekvatnog stanovanja.
Zakon o pravima boraca, vojnih invalida i porodica poginulih boraca odbrambeno otadbinskog
rata Republike Srpske definie kategorije lica koja ostvaruju prava po ovom zakonu (lan 2.) i
uvtvruje prioritete u stambenom zbrinjavanju za ratne vojne invalide u skladu sa optim aktima
koje donosi Vlada Republike Srpske (lan 56.).
Zakon o raseljenim licima, povratnicima i izbjeglicama Republike Srpske predvia pravo
izbjeglica i raseljenih lica iji je status utvren na osnovu uslova propisanih zakonom na osnovni
privremeni smjetaj pod uslovom da nemaju neki drugi smjetaj ili da im se pravo na smjetaj ne
garantuje po nekom drugom, povoljnijem zakonskom osnovu, kao i pod uslovom da prihod
njihovog domainstva ne prelazi iznos prosjene neto plate zaposlenih u RS u prethodnoj godini za
jednolano domainstvo, koji iznos se uveava za 20% za svakog narednog lana domainstva
(lan 17.).
Ovakvo zakonsko rjeenje se ne moe smatrati omoguavanjem prava na adekvatno stanovanje,
obzirom da je privremenog karaktera i da se vezuje sa statusom izbjeglice ili rasljenog lica koji je
prije rata posjedovalo imovinu.
Republika Srpska
33
Zakon o pravima boraca, vojnih invalida i porodica poginulih boraca odbrambeno otadbinskog rata Republike Srpske, Slubeni glasnik
Republike Srpske br. 55/07, od 30. maja 2007. godine
57
2. Zakljuci i preporuke u smislu usklaivanja zakonodavstva

Republike Srpske sa Evropskom socijalnom poveljom
- U pogledu osiguranja efikasnog koritenja prava na rad i pravine uslove rada, zakonski propisi
Republike Srpske su u dobroj mjeri usklaeni sa odredbama Evropske socijalne povelje, uz potrebu
dodatnog definisanja obima dnevnog radnog vremena, prava radnika da sedmini odmor koristi u
dane kojo se poklapaju sa danima koji se tradicijom ili obiajem smatraju danima odmora u BiH, i
harmonizacije zakona koji reguliu pravo radnika na plaene praznike.
- U pogledu osiguranja djelotvornog koritenja prava na sigurne i zdrave radne uslove, zakonski
propisi Republike Srpske su usklaeni sa odredbama Evropske socijalne povelje.
- Pravo na pravinu naknadu kojom se titi pravo radnika na pristojan ivotni standard, u skladu sa
Evropskom socijalnom poveljom, je samo djelomino osigurano zakonima Republike Srpske
kojima se reguliu prava po osnovu rada i zapoljavanja. U tom smislu, Zakon o radu Republike
Srpske samo garantuje radnicima jednaku platu za isti rad ili rad iste vrijednosti koji ostvaruju kod
poslodavca, dok se visina naknade za rad titi kolektivnim ugovorom, i regulie pravilnikom o radu
i ugovorom o radu, te predstavlja predmet pregovora radnikih sindikata sa Vladom Republike
Srpske.
- Zakonska zatita i promocija prava i sloboda radnika i poslodavaca na organizovanje u Republici
Srpskoj je usklaena sa Evropskom socijalnom poveljom, uz napomenu da je, u procesu reforme
oruanih snaga Bosne i Hercegovine i ukidanja entitetskih oruanih snaga, donesen Zakon o slubi
u oruanim snagama Bosne i Hercegovine, koji profesionalnim vojnim licima zabranjuje
sindikalno i politiko organizovanje.
- U pogledu osiguravanja prava djece i mladih na zatitu u pogledu rada i zapoljavanja, u skladu sa
Evropskom socijalnom poveljom, zakonski propisi Republike Srpske ne predviaju ogranienje
radnog vremena za lica ispod 18 godina starosti koja su sklopila ugovor o radu, u cilju
zadovoljavanja njihovih potreba za razvojem i obrazovanjem. Ova prava je potrebno dodatno
zakonski osnaiti, kako bi se promovisala zatita prava maloljetnih lica na obrazovanje putem
definisanja posebnih beneficija za maloljetna lica putem ostvarivanja prava na stipendiranje za
struno usavravanje ili osiguravanja prava na odsustvo sa rada u svrhu profesionalne obuke. Osim
toga, neophodno je dodatno zakonski regulisati pitanja pravine plate ili druge odgovarajue
naknade za rad mladih radnika ili egrta, kao i osigurati pravo mladih radnika da im se vrijeme
provedeno na strunoj obuci uz pristanak poslodavca tretira kao dio radnog dana, ime bi se
osigurala dodatna zatita mladih radnika u pogledu radnih odnosa u Republici Srpskoj.
- Pravo zaposlenih ena na porodiljsku zatitu, u skladu sa Evropskom socijalnom poveljom je
osigurano zakonima Republike Srpske, koji garantuju posebnu zatitu ena i materinstva u pogledu
prava po osnovu ugovora o radu, i u nekim dijelovima osiguravaju i vei obim prava od onih
Republika Srpska
- Zakoni Republike Srpske su usklaeni sa Evropskom socijalnom poveljom u smislu

obezbjeivanja uslova za djelotvorno koritenje prava na kolektivno pregovaranje, uz predvianje
zakonskog okvira koji omoguava uspostavljanje i koritenje odgovarajueg mehanizma
pomirenja i dobrovoljne arbitrae za rjeavanje radnih sporova, kao i prava na trajk.
58
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
garantovanih Evropskom socijalnom poveljom, kao to su prava roditelja po osnovu radnog

odnosa u smislu brige za djecu koja imaju smetnje u psihofizikom razvoju.
- Djelotvorno koritenje prava na struno usmjeravanje i strunu obuku, ukljuujui i prava
invalida i lica sa posebnim potrebama je osigurano zakonima Republike Srpske u skladu sa
Evropskom socijalnom poveljom.
- Pravo na djelotvornu i efikasnu zdravstvenu i socijalnu zatitu je osigurano zakonima Republike
Srpske, uz nedostatak odredbi koje reguliu socijalnu zatitu stranih dravljana u pogledu radnog
odnosa u Republici Srpskoj.
- Pravo na socijalnu i medicinsku pomo i pravo na koritenje slubi socijalne zatite je predvieno
zakonima Republike Srpske, u skladu sa Evropskom socijalnom poveljom, uz potrebu
osiguravanja dodatne zakonske zatite lica koja ostvaruju ova prava u pogledu osiguravanja
adekvatnog socijalnog standarda i zatite od siromatva i socijalnog iskljuenja lica koja su
zakonom definisana kao korisnici socijalne zatite.
- Pravo osoba sa onesposobljenjima na nezavisnost, socijalnu integraciju i uee u ivotu
zajednice, u skladu sa Evropskom socijalnom poveljom, je regulisano zakonskim propisima
Republike Srpske, naroito u pogledu promovisanja ostvarivanja prava na inkluzivno obrazovanje
na svim nivoima. Neophodno je unaprijediti primjenu postojeih propisa u praksi, naroito u
pogledu prava po osnovu rada i zapoljavanja, kako bi se zatitio socijalni standard lica sa
onesposobljenjima.
- U pogledu zatite prava porodice na socijalnu, pravnu i ekonomsku zatitu, zakonski propisi u
Republici Srpskoj su samo djelomino usklaeni sa Evropskom socijalnom poveljom, u smislu
osiguravanja minimalnog i nedovoljnog zakonskog okvira za materijalno obezbjeenje socijalno
ugroenih porodica kroz majinski i djeiji dodatak. Neophodno je unaprijediti propise u smislu
ustanovljavanja zakonskih mogunosti za fiskalne aranmane, stanove za porodicu, beneficije za
mlade brane parove i druga odgovarajua sredstva.
- Pravo djece i mladih na socijalnu, pravnu i ekonomsku zatitu, u skladu sa Evropskom socijalnom
poveljom je djelomino osigurano zakonskim propisima Republike Srpske. Iako su trokovi
osnovnog i srednjeg obrazovanja u javnim ustanovama u velikoj mjeri na teretu Vlade Republike
Srpske, odnosno lokalne zajednice, neophodno je dodatno zakonski regulisati zatitu djece iz
porodica koje se nalaze u stanju socijalne potrebe, putem regulisanja prava na besplatne
udbenike, prevoz i stipendiranje, kako bi se nivo njihove socijalne iskljuenosti sveo na
minimalne okvire.
- Neophodno je unaprijediti zakonske propise na nivou Republike Srpske i Bosne i Hercegovine u
pogledu osiguranja djelotvornog koritenja prava na bavljenje zanimanjem koje donosi zaradu za
teritoriju drugih zemalja potpisnica, kao i djelotvornog koritenja prava radnika migranata i
njihovih porodica na zatitu i pomo, zakonski propisi Republike Srpske, jer postojee odredbe
domaih zakona samo djelimino reguliu prava regulisana Evropskom socijalnom poveljom.
Republika Srpska
- Pravo na jednake mogunosti i jednak tretman u pitanjima zapoljavanja i zanimanja bez

diskriminacije na osnovu spola u okviru zakonskih propisa Republike Srpske je u potpunosti
usklaeno sa odredbom Evropske socijalne povelje, i neophodno je osigurati efikasnu primjenu
postojeih zakonskih odredbi u praksi, kao i efikasan monitoring ostvarivanja ovih prava od strane
adekvatnih vladinih institucija koje se bave zatitom prava po osnovu rada i zapoljavanja, kao i
zatitom ravnopravnosti polova.
- Prava radnika da budu informisani i konsultovani u preduzeu o ekonomskoj i finansijskoj
situaciji preduzea, a naroito o odlukama koje bi mogle imati znaajan uinak na situaciju
zaposlenosti u preduzeu, te prava radnika na uee u odreivanju i unaprjeenju uslova rada i
59
radnog okruenja su regulisana zakonskim propisima Republike Srpske, u skladu sa Evropskom

socijalnom poveljom.
- Prava starih osoba na socijalnu zatitu su, u minimalnim okvirima, osigurana zakonskim
propisima Republike Srpske, ali ih je nuno unaprijediti u skladu sa Evropskom socijalnom
poveljom u smislu unapreenja ivotnog standarda starih osoba i njihove zatite od siromatva i
socijalne iskljuenosti.
- Pravo djelotvornog koritenja prava radnika na zatitu u sluaju prestanka radnog odnosa, kao i
pravo radnika na zatitu njihovih potraivanja u sluaju nesolventnosti poslodavca su samo
djelomino regulisani zakonskim propisima Republike Srpske, na nain predvien Evropskom
socijalnom poveljom. Iako postoji mogunost da radnici ostvare svoja potraivanja po osnovu
ugovora o radu u sluaju nesolventnosti poslodavaca, zakonom nije ustanovljena garantna
institucija niti postoji oblik zatite koji bi se mogao smatrati djelotvornim.
- Pravo na dostojanstvo na radu je osigurano zakonskim propisima Republike Srpske, na nain
predvien Evropskom socijalnom poveljom. Zakon o radu Republike Srpske prepoznaje
seksualno uznemiravanje na radnom mjestu ili u vezi sa radom, nasilje na osnovu pola, kao i tzv.
mobing, tj. sistemsko zlostavljanje radnika od strane poslodavca ili drugih radnika, meutim
potrebno je osigurati efikasno praenje primjene ovih zakonskih odredbi u praksi od strane
vladinih institucija.
- Pravo radnika sa porodinim obavezama na jednake mogunosti i jednak tretman je regulisano
zakonskim propisima Republike Srpske, u skladu sa odredbama Evropske socijalne povelje i
potrebno je osigurati efikasno praenje primjene ovih zakonskih odredbi u praksi od strane
vladinih institucija.
- Propisi Republike Srpske koji osiguravaju pravo na zatitu od siromatva i socijalnog iskljuenja
su djelomino usklaeni sa Evropskom socijalnom poveljom. S obzirom na teinu i prirodu
problema lica koja se nalaze u stanju socijalne potrebe, kao i visinu i uslove pod kojim se
materijalna davanja i pomo obezbjeuju u postojeim zakonskim okvirima, potrebno je naglasiti
da se ova materijalna davanja, iako postoje, ne pruaju zatitu od siromatva i socijalnog
iskljuenja jer nisu u skladu sa stvarnim potrebama stanovnitva Republike Srpske.
Zakoni koji reguliu sistem obrazovanja i vaspitanja na svim nivoima u Republici Srpskoj integriu
obaveze po osnovu Evropske socijalne povelje u pogledu zatite od socijalne iskljuenosti
stanovnitva koje zbog svog socijalnog statusa, psihofizikog stanja, pripadnosti nacionalnoj
manjini, vjerskog opredjeljenja mogu doi u situaciju da imaju ogranien pristup obrazovanju.
- U Republici Srpskoj nije ustanovljen jedinstveni zakonski okvir koji bi obezbijedio pristup
stanovanju adekvatnog standarda, naroito u pogledu kategorija graana Republike Srpske koji ne
raspolau odgovarajuim resursima i nalaze se u stanju socijalne potrebe. Postojeim propisima u
oblasti zatite prava boraca, ratnih vojnih invalida, izbjeglica, raseljenih lica i povratnika u
Republici Srpskoj se pokuala otkloniti pravna praznina i u tom smislu odrediti prioritetne
kategorije u pogledu stambenog zbrinjavanja, to je svakako nedovoljno, imajui u vidu socijalne
potrebe stanovnitva u Republici Srpskoj i veliki broj lica koja ne raspolau adekvatnim resursima
za obezbjeenje adekvatnog stanovanja.
Republika Srpska
U pogledu uticaja siromatva na iskljuenost iz obrazovnog sistema, zakoni Republike Srpske

posebno tite djecu u okviru predkolskog obrazovanja i vaspitanja i osnovnog obrazovanja, dok je
ova zatita ograniena u okviru srednjeg i visokog obrazovanja, s obzirom na injenicu da
obrazovanje nije obavezno nakon zavretka osnovne kole. U pogledu zatite i promovisanja
socijalne ukljuenosti po osnovu psihofizikog stanja, invalidnosti i hendikepa, zakoni u okviru
obrazovanja u Republici Srpskoj omoguuju solidan okvir za ostvarivanje prava na pristup i
prilagoeno obrazovanje lica koja pripadaju ovim kategorijama.
60
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
4. Lista zakonskih propisa koji su ukljueni u analizu (sa

referencama)
m Zakon o zapoljavanju Republike Srpske, Slubeni glasnik RS, br. 54/05, preieni tekst
64/06, od 7. jula 2006. godine
mZakon o profesionalnoj rehabilitaciji, osposobljavanju i zapoljavanju invalida Republike
Srpske, Slubeni glasnik RS, br. 98/04, od 11. novembra 2004. godine
mZakon o radu Republike Srpske (preien tekst) Slubeni glasnik Republike Srpske br.
55/07, od 30. maja 2007. godine
mZakon o praznicima Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 43/07, od
30. marta 2007. godine
mZakon o zatiti na radu Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske, br. 1/08, od 9.
oktobra 2007. godine
mZakon o slubi u oruanim snagama Bosne i Hercegovine, Slubeni glasnik Bosne i
Hercegovine, br. 88 od 20. decembra 2005. godine
mZakon o unutranjim poslovima Republike Srpske, Slubeni glasnik RS, br. 48/03, od 24.
juna 2003. godine
mZakon o trajku Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 111/08, od 5.
novembra 2008. godine
mZakon o zdravstvenoj zatiti Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br.
18/99, od 16. jula 1999. godine
mZakon o zdravstvenom osiguranju Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske, br.
18/99, od 16. jula 1999. godine
mZakon o socijalnoj zatiti Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br. br. 5/93,
od 30. aprila 1993. godine, br. 15/96, od 8. jula 1996. godine, br. 110/03, od 20. decembra
2003. godine, br. 33/08, od 10. aprila 2008. godine
mZakon o izmjenama i dopunama Zakona o socijalnoj zatiti Republike Srpske, Slubeni
glasnik Republike Srpske, br. 110/03, od 20. decembra 2003. godine
Republika Srpska
mZakon o penzijskom i invalidskom osiguranju Republike Srpske (preieni tekst), Slubeni

glasnik Republike Srpske br. 105/05, od 14. novembra 2005. godine
mZakon o zapoljavanju stranih dravljana i lica bez dravljanstva Republike Srpske,
Slubeni glasnik Republike Srpske br. 24/09, od 11. marta 2009. godine
61
mPravilnik o uslovima za planiranje i projektovanje graevina za nesmetano kretanje djece i

osoba sa umanjenim tjelesnim sposobnostima, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 2/03,
od 18. januara 2003. godine
mZakon o predkolskom obrazovanju i vaspitanju Republike Srpske, Slubeni glasnik
Republike Srpske br. 119/08, od 26. novembra 2008. Godine
m-Zakon o osnovnom obrazovanju i vaspitanju Republike Srpske, Slubeni glasnik
Republike Srpske br. 74/08, od 16. jula 2008. godine
mZakon o srednjoj koli Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 38/04,
od 21. aprila 2004. godine
mZakon o visokom obrazovanju Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br.
85/06, od 19. jula 2006. godine
mZakon o djeijoj zatiti Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 4/02, od
25. januara 2005. godine
mKrivini zakon Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 49/03, od 25. juna
2003. godine
mZakon o zatiti od nasilja u porodici Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske
br. 118/05, od 21. decembra 2001. godine i Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o zatiti
od nasilja u porodici Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 17/08 od 18.
januara 2008. godine
mZakon o kretanju i boravku stranaca i azilu Bosne i Hercegovine, Slubeni glasnik Bosne
i Hercegovine br. 36/08, od 16. aprila 2008. godine
mZakon o ravnopravnosti polova Bosne i Hercegovine, Slubeni glasnik Bosne i Hercegovine
br. 16/03, od 16. juna 2003. godine
m Zakon o steajnom postupku Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br.
67/02, 77/02, 38/03, 96/03 i 68/07, od 17. jula 2007. godine
mZakon o raseljenim licima, povratnicima i izbjeglicama Republike Srpske, Slubeni glasnik
Republike Srpske br. 42/05, od 6. aprila 2005. godine
Republika Srpska
m Zakon o pravima boraca, vojnih invalida i porodica poginulih boraca odbrambeno

otadbinskog rata Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 55/07, od 30.
maja 2007. Godine
Analiza usklaenosti zakona Federacije Bosne

i Hercegovine sa Evropskom socijalnom
poveljom
Igor Rajner
65
5. Uvodne napomene o razlikama pravnog ustrojstva dva BiH entiteta

Za razliku od Republike Srpske, koja je centralizovano ureeni entitet Bosne i Hercegovine,
Federaciju Bosne i Hercegovine, vei (skoro 2/3 stanovnitva), ali i sloeniji i ratom vie poharani
dio Bosne i Hercegovine, ini deset kantona, meusobno vrlo razliitih po povrini, broju
stanovnika, ekonomskoj moi i ostalim karakteristikama.
Kantoni, saglasno Ustavu Federacije BiH, sa Federacijom dijele nadlenost garantovanja i
provoenja ljudskih prava, zdravstva, socijalne politike, boravka i kretanja stranaca, itd, a barem
naelno iskljuivo su nadleni za utvrivanje politike obrazovanja i kolovanja, stambene
politike, provoenje socijalne politike, itd.
Sve to ima posrednog odraza na ostvarenje ciljeva iz Evropske socijalne povelje u Federaciji, a
u oblasti socijalne politike - i vrlo neposrednog.
6. Analiza usklaenosti zakona na podruju Federacije Bosne i

Hercegovine sa Evropskom socijalnom poveljom
lan 1. Evropske socijalne povelje - Pravo na rad
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava na rad, potpisnice preuzimaju:
1. da kao jedan od svojih primarnih ciljeva i odgovornosti prihvate ostvarenje i odravanje
najvieg i najstabilnijeg mogueg nivoa zaposlenosti, sa ciljem postizanja pune
zaposlenosti;
2. da efikasno zatite pravo radnika da zarauje za ivot u zanimanju koje slobodno
odabere;
3. da uspostave ili odravaju besplatne slube za zapoljavanje za sve radnike;
4. da prue ili promoviraju odgovarajue struno usmjeravanje, obuku ili rehabilitaciju.
lan 2. Evropske socijalne povelje - Pravo na pravine uvjete rada
U cilju osiguravanja efikasnog koritenja prava na pravine uvjete rada, potpisnice
1. predvide razumno dnevno i sedmino radno vrijeme, radnu sedmicu koja se progresivno
smanjuje, u mjeri koju doputa poveanje produktivnosti i drugi relevantni faktori;
lan 33. Zakona o radu:

Ako priroda posla to zahtijeva, puno radno vrijeme moe se preraspodijeliti tako da tokom
jednog perioda traje due, a tokom drugog perioda krae od punog radnog vremena, s tim da
prosjeno radno vrijeme ne moe biti due od 52 sata sedmino, a za sezonske poslove najdue 60
sati sedmino.
Ako je uvedena preraspodjela radnog vremena, prosjeno radno vrijeme tokom kalendarske
godine ili drugog perioda, odreenog kolektivnim ugovorom, ne moe biti due od 40 sati u
Federacija BiH

Puno radno vrijeme zaposlenika traje najdue 40 sati sedmino.
66
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
sedmici.
Ako je uvedena preraspodjela radnog vremena, takvo radno vrijeme ne smatra se
prekovremenim radom.
2. omogue plaene javne praznike;
3. omogue najmanje etiri sedmice plaenog godinjeg odmora;
Zaposlenik, za svaku kalendarsku godinu, ima pravo na plaeni godinji odmor u trajanju od
najmanje 18 radnih dana.
Maloljetni zaposlenik ima pravo na godinji odmor u trajanju od najmanje 24 radna dana.
Zaposlenik, koji radi na poslovima na kojima se, uz primjenu mjera zatite na radu, nije mogue
zatititi od tetnih uticaja, ima pravo na godinji odmor u trajanju od najmanje 30 radnih dana.
Poslovi i trajanje odmora iz stava 3. ovog lana ureuju se zakonom, propisom kantona,
kolektivnim ugovorom i pravilnikom o radu.
Trajanje godinjeg odmora due od najkraeg propisanog ovim ili drugim zakonom, ureuje
se kolektivnim ugovorom, pravilnikom o radu ili ugovorom o radu.
U trajanje godinjeg odmora ne uraunava se vrijeme privremene nesposobnosti za rad,
vrijeme praznika u koje se ne radi, kao i drugo vrijeme odsustvovanja sa rada koje se zaposleniku
priznaje u sta osiguranja.
Ako je rad organiziran u manje od est radnih dana u sedmici, pri utvrivanju trajanja godinjeg
odmora smatra se da je radno vrijeme rasporeeno na est radnih dana, ako kolektivnim ugovorom,
pravilnikom o radu ili ugovorom o radu nije drugaije ureeno.
Zaposlenik se ne moe odrei prava na godinji odmor. Zaposleniku se ne moe uskratiti
pravo na godinji odmor, niti mu se izvriti isplata naknade umjesto koritenja godinjeg odmora.
4. eliminiraju rizike u inherentno opasnim ili nezdravim zanimanjima, ili tamo gdje jo
uvijek nije mogue eliminirati ili dovoljno smanjiti ove rizike, predvide ili skraenje
radnog vremena, ili dodatne plaene neradne dane za radnike koji se bave tim
zanimanjima;
Na poslovima na kojima, uz primjenu mjera zatite na radu, nije mogue zatititi zaposlenika
od tetnih utjecaja, radno vrijeme se skrauje srazmjerno tetnom utjecaju uvjeta rada na zdravlje i
radnu sposobnost zaposlenika.
Poslovi iz stava 1. ovog lana i trajanje radnog vremena utvruju se pravilnikom o radu i
ugovorom o radu, u skladu sa zakonom.
Pri ostvarivanju prava na plau i drugih prava po osnovu rada i u vezi sa radom, skraeno radno
vrijeme u smislu st. 1. i 2. ovog lana izjednaava se sa punim radnim vremenom.
5. osiguraju sedmini odmor koji se, ukoliko je to mogue, poklapa sa danom koji se
tradicijom ili obiajem u danoj zemlji odnosno regiji smatra danom odmora;
Federacija BiH

Zaposlenik ima pravo na sedmini odmor u trajanju od najmanje 24 sata neprekidno, a ako je
neophodno da radi na dan svog sedminog odmora, osigurava mu se jedan dan u periodu,
odreenom prema dogovoru poslodavca i zaposlenika.
Zaposleniku se ne moe uskratiti pravo na odmor u toku rada, dnevni odmor i sedmini
odmor.
67
6. osiguraju da su radnici pismeno informirani, to prije mogue, a u svakom sluaju

najkasnije dva mjeseca nakon dana stupanja na posao, o najvanijim aspektima ugovora
o radu ili o radnom odnosu;
Ugovor o radu zakljuuje se u pismenoj formi. Ako poslodavac ne zakljui sa zaposlenikom
ugovor o radu u pismenoj formi ili mu u roku od 15 dana od dana poetka rada ne urui pismenu
potvrdu o zakljuenom ugovoru, smatra se da je sa zaposlenikom zakljuio ugovor o radu na
neodreeno vrijeme.
Poslodavac moe u roku od jedne godine dokazati da ugovor o radu nije zakljuio sa
zaposlenikom, odnosno da zaposlenik u smislu stava 2. ovog lana nikada nije radio kod
poslodavca.
Potvrda iz stava 2. ovog lana mora sadravati osnovne podatke iz ugovora o radu, posebno one
o stranama, poetku rada i plati.
7. osiguraju da radnici koji obavljaju rad nou koriste mjere koje uzimaju u obzir posebnu
vrstu ovakvog rada.
Rad u vremenu izmeu 22 sata uvee i 6 sati ujutro idueg dana, a u poljoprivredi izmeu 22
sata i 5 sati ujutro, smatra se nonim radom, ako za odreeni sluaj zakonom, propisom kantona ili
kolektivnim ugovorom nije drugaije odreeno.
Ako je rad organiziran u smjenama, osigurava se izmjena smjena, tako da zaposlenik radi nou
uzastopno najvie jednu sedmicu.
lan 3. Evropske socijalne povelje - Pravo na sigurne i zdrave uvjete rada
Radi osiguravanja djelotvornog koritenja prava na sigurne i zdrave radne uvjete,
potpisnice se obavezuju da e, u konsultacijama sa organizacijama radnika i poslodavaca:
1. formulirati, primijeniti i periodino revidirati koherentnu nacionalnu politiku o
profesionalnoj sigurnosti, profesionalnom zdravlju i radnom okruenju. Primarni cilj
ove politike je unapreenje profesionalne sigurnosti i zdravlja i spreavanje nezgoda i
oteenja zdravlja koja nastanu kao posljedica, povezana su ili nastaju tokom rada,
posebno minimizirajui uzroke rizika koji su inherentni radnom okruenju;
2. objaviti sigurnosne i zdravstvene propise;
3. predvidjeti provoenje tih propisa mjerama nadzora;
4. promicanje progresivnog razvitka usluga profesionalnog zdravstva za sve radnike, sa
primarnom preventivnom i savjetodavnom funkcijom.
(Bosna i Hercegovina nije za sada prihvatila obavezu da zakonom normira ovaj lan Povelje. U
zakonu o radu Federacije sada je propisano:
Poslodavac je duan omoguiti zaposleniku da se upozna sa propisima o radnim odnosima i
propisima iz oblasti zatite na radu u roku od 30 dana od dana stupanja zaposlenika na rad.
Poslodavac je duan osposobiti zaposlenika za rad na nain koji osigurava zatitu ivota i
zdravlja zaposlenika, te sprjeava nastanak nesree.

Zaposlenik ima pravo da odbije da radi ako mu neposredno prijeti opasnost po ivot i zdravlje
zbog toga to nisu provedene propisane mjere zatite na radu i o tome je duan odmah obavijestiti
inspekciju rada kantona.
Zakon o zatiti na radu u Federaciji je u pripremi)
Federacija BiH

Poslodavac je duan da osigura potrebne uvjete za zatitu na radu kojima se osigurava zatita
ivota i zdravlja zaposlenika, u skladu sa zakonom.
68
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
lan 4. Evropske socijalne povelje - Pravo na pravinu naknadu

U cilju osiguranja djelotvornog koritenja prava na pravinu naknadu, potpisnice se
obavezuju:
1. da priznaju prava radnika na naknadu koja e njima i njihovim porodicama omoguiti
pristojan ivotni standard;
Kolektivnim ugovorom i pravilnikom o radu utvruje se najnia plaa, te uvjeti i nain njenog
usklaivanja.
2. da priznaju pravo radnika na poveanu stopu naknade za prekovremeni rad, uz odreene
izuzetke u posebnim sluajevima;
Zaposlenik ima pravo na poveanu plau za oteane uvjete rada, prekovremeni rad i noni rad,
te za rad nedjeljom i praznikom ili nekim drugim danom za koji je zakonom odreeno da se ne radi,
u skladu sa kolektivnim ugovorom, pravilnikom o radu i ugovorom o radu.
3. da priznaju pravo radnika mukaraca i ena na jednaku plau za rad jednake
vrijednosti;
Lice koje trai zaposlenje, kao i lice koje se zaposli, ne moe biti stavljeno u nepovoljniji
poloaj zbog rase, boje koe, pola, jezika, vjere, politikog ili drugog miljenja, nacionalnog ili
socijalnog porijekla, imovnog stanja, roenja ili kakve druge okolnosti, lanstva ili nelanstva u
politikoj stranci, lanstva ili nelanstva u sindikatu, te tjelesnih i duevnih potekoa.
4. da priznaju pravo svih radnika na razuman otkazni rok kod raskida radnog odnosa;
Otkaz se daje u pismenoj formi. Poslodavac je obavezan, u pismenoj formi, obrazloiti otkaz
zaposleniku. Otkaz se dostavlja zaposleniku, odnosno poslodavcu kojem se otkazuje.
Otkazni rok ne moe biti krai od 15 dana niti dui od est mjeseci, s tim da se konkretna
duina otkaznog roka ureuje kolektivnim ugovorom i pravilnikom o radu.
Otkazni rok poinje da tee od dana uruenja otkaza zaposleniku, odnosno poslodavcu.
5. da omogue odbijanja od plata samo pod uvjetom i u mjeri koja je propisana domaim
zakonima i propisima, odnosno odreena kolektivnim ugovorima ili odlukama arbitrae.
Najvie polovica plae ili naknade plae zaposlenika moe se prisilno obustaviti radi
ispunjenja obaveze zakonskog izdravanja, a za ostale obaveze moe se prisilno obustaviti najvie
jedna treina plae zaposlenika.
Koritenje ovih prava e se postii slobodnim zakljuivanjem kolektivnih ugovora,
mehanizmom odreivanja plaa predvienim statutom, ili drugim nainima koji
odgovaraju uvjetima u zemlji.
Federacija BiH
69
lan 5. Evropske socijalne povelje - Pravo na organiziranje

U cilju osiguranja, odnosno promicanja slobode radnika i poslodavaca da osnivaju lokalne,
nacionalne ili internacionalne organizacije za zatitu njihovih ekonomskih i socijalnih
interesa i da se ukljuuju u te organizacije, zemlje potpisnice se obavezuju da domai zakon
nee ograniavati, niti e se primjenjivati tako da ograniava ovu slobodu.
Mjera u kojoj se garancije, predviene ovim lanom, odnose na policiju, e se odrediti
domaim zakonima i propisima.
Princip koji upravlja primjenom ovih garancija na pripadnike oruanih snaga i mjera u
kojoj se one odnose na osobe iz te kategorije e se isto tako odrediti domaim zakonima i
propisima.
Zaposlenici imaju pravo, po svom slobodnom izboru organizirati sindikat, te se u njega
ulaniti, u skladu sa statutom ili pravilima tog sindikata.
Poslodavci imaju pravo, po svom slobodnom izboru, da formiraju udruenje poslodavaca, te da
se u njega ulane, u skladu sa statutom ili pravilima tog udruzenja. Sindikat i udruenja
poslodavaca mogu se osnovati bez ikakvog prethodnog odobrenja.
Zaposlenici odnosno poslodavci slobodno odluuju o svom stupanju ili istupanju iz sindikata,
odnosno udruenja poslodavaca.
Zaposlenik odnosno poslodavac ne moe biti stavljen u nepovoljniji poloaj zbog lanstva ili
nelanstva u sindikatu odnosno udruenju poslodavaca.
Djelatnost sindikata, odnosno udruenja poslodavaca ne moe se trajno ni privremeno
zabraniti.
lan 6. Evropske socijalne povelje - Pravo na kolektivno pregovaranje
Sa ciljem osiguranja djelotvornog koritenja prava na kolektivno ugovaranje, potpisnice
1. promoviraju zajednike konsultacije radnika i poslodavaca;
lan 2. Zakona o vijeu zaposlenika:
Zaposlenici kod poslodavca koji ima u radnom odnosu najmanje 15 zaposlenika, osim
zaposlenika u Oruanim snagama Bosne i Hercegovine, policiji, organima uprave i slubama za
upravu, imaju pravo da uestvuju u odluivanju o pitanjima u vezi sa njihovim ekonomskim i
socijalnim pravima i interesima na nain i pod uvjetima propisanim ovim Zakonom.
Vijee zaposlenika, u cilju zatite i ostvarivanja prava i interesa zaposlenika, sarauje sa
sindikatom. lan vijea zaposlenika moe istovremeno biti i lan sindikata.
Ako kod poslodavca nije formirano vijee zaposlenika sindikat ima obaveze i ovlatenja koja
se, na osnovu ovog Zakona, odnose na vijee zaposlenika.

Kolektivnim ugovorom ureuju se prava i obaveze strana koje su ga zakljuile, te prava i
obaveze iz radnog odnosa ili u vezi sa radnim odnosom, u skladu sa zakonom i drugim propisima.
Kolektivnim ugovorom ureuju se i pravila o postupku kolektivnog pregovaranja, sastav i
nain postupanja tijela ovlatenih za mirno rjeavanje kolektivnih radnih sporova.
Federacija BiH
2. promoviraju, gdje je potrebno i pogodno, mehanizam za dobrovoljne pregovore izmeu

poslodavaca, odnosno organizacija poslodavaca, i organizacija radnika radi reguliranja
uvjeta i pretpostavki zapoljavanja putem kolektivnih ugovora;
70
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA

Kolektivni ugovor moe se zakljuiti za teritoriju Federacije, za podruje jednog ili vie
kantona, odreenu djelatnost, jednog ili vie poslodavaca.
Na strani zaposlenika kod zakljuivanja kolektivnog ugovora moe biti sindikat ili vie
sindikata, a na strani poslodavca moe biti poslodavac, vie poslodavaca ili udruenje
poslodavaca.
Ako je u pregovaranju i zakljuivanju kolektivnog ugovora zastupljeno vie sindikata odnosno
vie poslodavaca, o zakljuivanju kolektivnog ugovora mogu pregovarati samo oni sindikati
odnosno poslodavci koji imaju punomo od svakog pojedinanog sindikata odnosno poslodavca, u
skladu sa njihovim statutom. Do formiranja udruenja poslodavaca na strani poslodavca kod
zakljuivanja kolektivnog ugovora iz lana 111. ovog zakona, moe biti Vlada Federacije Bosne i
Hercegovine (u daljnjem tekstu: Vlada Federacije), odnosno vlada kantona.
Strane kolektivnog ugovora mogu pred nadlenim sudom zahtijevati zatitu prava iz
kolektivnog ugovora.
3. promoviraju uspostavu i koritenje odgovarajueg mehanizma pomirenja i dobrovoljne
arbitrae za rjeavanje radnih sporova;
U sluaju spora o zakljuivanju, primjeni, izmjeni ili dopuni odnosno otkazivanju
kolektivnog ugovora ili drugog slinog spora vezanog za kolektivni ugovor (kolektivni radni spor),
ako strane nisu dogovorile nain mirnog rjeavanja spora, sprovodi se postupak mirenja, u skladu
sa ovim zakonom.
Mirenje iz stava 1. ovog lana provodi mirovno vijee.
Mirovno vijee moe biti formirano za teritoriju Federacije, odnosno za podruje kantona.
Mirovno vijee za teritoriju Federacije sastoji se od tri lana, i to: predstavnika poslodavaca,
sindikata i predstavnika kojeg izaberu strane u sporu sa liste koju utvruje federalni ministar, a
formira se za period od dvije godine.
Mirovno vijee iz stava 2. ovog lana donosi pravila o postupku pred tim vijeem.
Administrativne poslove za mirovno vijee formirano za teritoriju Federacije, vri federalno
ministarstvo.
Trokove za lana mirovnog vijea sa liste koju utvruje federalni ministar, snosi federalno
ministarstvo.
Strane u sporu mogu rjeavanje kolektivnog radnog spora sprorazumno povjeriti arbitrai.
Imenovanje arbitara i arbitranog vijea i druga pitanja u vezi sa arbitranim postupkom
ureuju se kolektivnim ugovorom ili sporazumom strana.
Arbitraa temelji svoju odluku na zakonu, drugom propisu, kolektivnom ugovoru i na
pravinosti. Arbitrana odluka mora biti obrazloena, osim ako strane u sporu ne odlue drugaije.
Protiv arbitrane odluke alba nije doputena.
Arbitrana odluka ima pravnu snagu i dejstvo kolektivnog ugovora.
Federacija BiH
71
4. pravo radnika i poslodavaca na kolektivnu akciju u sluaju sukoba interesa, ukljuujui

pravo na trajk uz potivanje obaveza koje eventualno proistiu iz ranije sklopljenih
kolektivnih ugovora.
Sindikat ima pravo pozvati na trajk i provesti ga sa svrhom zatite i ostvarivanja ekonomskih
i socijalnih prava i interesa svojih lanova.
trajk se moe organizirati samo u skladu sa Zakonom o trajku, pravilima sindikata o trajku i
kolektivnim ugovorom.
trajk ne moe zapoeti prije okonanja postupka mirenja predvienog ovim zakonom,
odnosno prije provoenja drugog postupka mirnog rjeavanja spora o kojem su se strane
sporazumjele.
lan 2. Zakona o trajku:
Sindikat ima pravo pozvati na trajk i provesti ga radi zatite i ostvarivanja ekonomskih i
socijalnih prava i interesa svojih lanova.
trajk se moe organizovati samo u skladu sa ovim ili drugim zakonom, pravilima sindikata o
trajku i kolektivnim ugovorom.
Odredbe ovog zakona ne primjenjuju se u sluajevima kada sindikat organizira trajk
upozorenja ukoliko isti traje najdue dva sata, izuzev odredbe stava 8. lana 5.

trajk ne moe zapoeti prije okonanja postupka mirenja, predvienog u Zakonu o radu
("Slubene novine Federacije BiH", broj 43/99), odnosno prije provoenja drugog naina mirnog
rjeavanja spora o kojem su se strane sporazumjele.
Postupak mirenja iz stava 1. ovog lana ne moe trajati due od pet dana od dana dostavljanja
zahtjeva mirovnom vijeu.
Ako strane rjeavanje spora povjere arbitrai, predvienoj Zakonom o radu, odluka arbitrae je
obavezujua.
Federacija BiH

Na prijedlog poslodavca, sindikat i poslodavac sporazumno utvruju poslove koji se ne mogu
prekidati za vrijeme trajka.
Sporazum iz stava 1. ovog lana, sadri naroito odredbe o poslovima i broju zaposlenika koji
su duni da rade za vrijeme trajka ili iskljuenja sa rada radi osiguranja minimuma procesa rada
(proizvodno odravajui poslovi), osiguranja neophodnih uvjeta ivota i rada stanovnitva,
odnosno rada drugih pravnih lica, kao i radi osiguranja imovine i sprijeavanja ugroavanja ivota i
line sigurnosti ili zdravlja stanovnitva (zdravstvo, elektroprivreda, vodoprivreda, PTT usluge,
meunarodni saobraaj).
Sporazumom iz stava 1. ovog lana ne smije se onemoguiti ili ograniiti pravo za trajk.
Ako sindikat i poslodavac ne postignu sporazum iz stava 1. ovog lana u roku od pet dana, od
dana poetka sporazumijevanja rjeavanje nastalog spora povjerava se arbitrai.
Arbitraa se sastoji od po jednog predstavnika sindikata i poslodavca, te neovisnog
predsjednika kojeg sporazumno odreuju sindikat i poslodavac.
Ako se sindikat i poslodavac ne mogu sporazmjeti o imenovanju predsjednika iz stava 5. ovog
lana, a ta pitanja nisu ureena kolektivnim ugovorom ili sporazumom sindikata i poslodavca,
njega e, na prijedlog sindikata ili poslodavca, imenovati nadleni opinski sud, u roku od pet dana.
Arbitraa donosi odluku u roku od pet dana od dana pokretanja arbitranog postupka.
Najkasnije na dan najave trajka, sindikat je duan objaviti sporazum o poslovima na kojima se
rad ne moe prekidati za vrijeme trajka.
Poslovi iz stava 2. ovog lana mogu se urediti kolektivnim ugovorom.
72
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
lan 7. Evropske socijalne povelje - Pravo djece i mladih na zatitu

Sa ciljem osiguranja djelotvornog koritenja prava djece i mladih na zatitu, potpisnice
1. predvide da e minimalna starosna dob za stupanje na posao biti 15 godina, uz izuzetke za
djecu zaposlenu na propisanim lakim poslovima, koji nemaju tetan utjecaj na njihovo
zdravlje, moral ili obrazovanje;
Ugovor o radu moe da zakljui lice koje je navrilo 15 godina ivota i koje ima opu
zdravstvenu sposobnost utvrenu od nadlene zdravstvene ustanove.
Maloljetnik ne moe zakljuiti ugovor o radu za obavljanje poslova koji mogu ugroziti njegovo
zdravlje, moral ili razvoj.
Smatra se da invalidno lice koje je osposobljeno za obavljanje odreenih poslova, ima
zdravstvenu sposobnost za obavljanje tih poslova.
2. predvide da e minimalna starost za stupanje na posao biti 18 godina, kada se radi o
propisanim zanimanjima koja se smatraju opasnima i nezdravima;
Maloljetnik ne moe da radi na naroito tekim fizikim poslovima, radovima pod zemljom ili
pod vodom, ni na ostalim poslovima koji bi mogli tetno i sa poveanim rizikom da utiu na njegov
ivot i zdravlje, razvoj i moral, s obzirom na njegove psihofizike osobine.
Federalni ministar posebnim propisom utvrdie poslove iz stava 1. ovog lana.
Inspektor rada kantona zabranie rad maloljetnika na poslovima u smislu stava 1. ovog lana.
3. predvide da osobe koje jo uvijek podlijeu obavezi pohaanja obaveznog obrazovanja
ne budu zaposleni na takvom poslu koji bi im uskratio punu korist od obrazovanja;
4. predvide da e radno vrijeme osoba starosti ispod 18 godina biti ogranieno u skladu sa
potrebama njihovog razvitka, a posebno njihovim potrebama za strunim
obrazovanjem;
5. priznaju pravo mladih radnika i egrta na pravinu plau ili druge odgovarajue
naknade;
6. propiu da se vrijeme koje mlade osobe provedu na strunoj obuci tokom radnog
vremena, uz pristanak poslodavca, tretira kao dio radnog dana;
7. predvide da zaposlene osobe starosti ispod 18 godina imaju pravo na minimalno etiri
tjedna plaenog godinjeg odmora;
Zaposlenik, za svaku kalendarsku godinu, ima pravo na plaeni godinji odmor u trajanju od
najmanje 18 radnih dana.
Maloljetni zaposlenik ima pravo na godinji odmor u trajanju od najmanje 24 radna dana.
Zaposlenik, koji radi na poslovima na kojima se, uz primjenu mjera zatite na radu, nije mogue
zatititi od tetnih uticaja, ima pravo na godinji odmor u trajanju od najmanje 30 radnih dana.
Poslovi i trajanje odmora iz stava 3. ovog lana ureuju se zakonom, propisom kantona,
kolektivnim ugovorom i pravilnikom o radu.
8. predvide da osobe ispod 18 godina starosti ne mogu raditi nou, sa izuzetkom odreenih
zanimanja predvienih domaim zakonom ili propisima;
( Vidjeti apendiks -- dodatak Povelji za ovaj stav i ve citirani lan 36. Zakona o radu)
Federacija BiH
9. predvide da e osobe ispod 18 godina starosti, zaposlene u zanimanjima propisanim

domaim zakonima ili propisima, biti redovno medicinski kontrolirane;
10. osiguraju posebnu zatitu protiv fizikih i mentalnih opasnosti kojima su izloena djeca i
mlade osobe, a posebno onih koje proistjeu izravno ili neizravno iz njihovog rada.
73
lan 8. Evropske socijalne povelje - Pravo zaposlenih ena na porodiljsku zatitu

Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava zaposlenih ena na porodiljsku zatitu,
potpisnice preuzimaju obvezu da:
predvide, bilo preko plaenog odsustva ili preko adekvatnih naknada socijalne zatite iz
javnih fondova, da zaposlene ene mogu uzeti dopust prije i nakon poroda, u ukupnom
trajanju od najmanje etrnaest sedmica;
Za vrijeme trudnoe, poroaja i njege djeteta, ena ima pravo na poroajno odsustvo od jedne
godine neprekidno, a za blizance, tree i svako slijedee dijete ena ima pravo na poroajno
odsustvo od 18 mjeseci neprekidno.
Na osnovu nalaza ovlatenog lijenika ena moe da otpone poroajno odsustvo 45 dana prije
poroaja, a obavezno 28 dana prije poroaja.
Ako ena bez svoje krivice, na osnovu nalaza ovlatenog lijenika, ne koristi poroajno
odsustvo 28 dana prije poroaja, ima pravo da te dane iskoristi poslije poroaja.
Izuzetno, ena, na osnovu svog pismenog zahtjeva, moe koristiti krae poroajno odsustvo,
ali ne krae od 42 dana poslije poroaja.
smatraju nezakonitim da poslodavac da eni otkaz tokom vremena od kada obavijesti
poslodavca da je trudna, do kraja porodiljskog odsustva, ili da joj da otkaz tako da
otkazni rok istie tokom tog razdoblja;
Poslodavac ne moe odbiti da zaposli enu zbog njene trudnoe, ili joj zbog tog stanja otkazati
ugovor o radu, ili je, osim u sluajevima iz lana 54. stav 1. ovog zakona, rasporediti na druge
poslove.
osiguraju da majke koje doje svoju djecu imaju dovoljno slobodnog vremena u ove svrhe;
reguliraju rad nou trudnih ena, ena koje su nedavno rodile, i ena koje doje djecu;
ena za vrijeme trudnoe, odnosno dojenja djeteta, moe biti rasporeena na druge poslove
ako je to u interesu njenog zdravstvenog stanja koje je utvrdio ovlateni lijenik.
Ako poslodavac nije u mogunosti da osigura rasporeivanje ene u smislu stava 1. ovog lana,
ena ima pravo na odsustvo sa rada uz naknadu plae, u skladu sa kolektivnim ugovorom i
pravilnikom o radu.
Privremeni raspored iz stava 1. ovog lana ne moe imati za posljedicu smanjenje plae ene.
enu, iz stava 1. ovog lana, poslodavac moe premjestiti u drugo mjesto rada, samo uz njen
pismeni pristanak.

eni se ne moe narediti, niti se ena moe rasporediti da obavlja naroito teke fizike
poslove, radove pod zemljom ili pod vodom, te druge poslove koji, s obzirom na njene psihofizike
osobine, ugroavaju njen ivot i zdravlje.
Izuzetno, zabrana rada iz stava 1. ovog lana ne odnosi se na ene koje obavljaju rukovodee
poslove i poslove zdravstvene i socijalne zatite, studente, pripravnike i volontere koji tokom
kolovanja ili strunog osposobljavanja moraju dio vremena provesti u podzemnim dijelovima
rudnika, te na ene koje povremeno moraju ulaziti u podzemne dijelove rudnika radi obavljanja
poslova koji nisu fizike prirode.
Federacija BiH
zabrane zapoljavanje trudnica, ena koje su nedavno rodile ili koje doje djecu, u
rudarskim poslovima pod zemljom, i svim drugim poslovima koji su nepogodni zbog
svoje opasne, nezdrave ili naporne naravi, i poduzeti odgovarajue mjere da zatite prava
ovih ena na zapoljavanje.
74
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
lan 9. Evropske socijalne povelje - Pravo na struno usmjeravanje

Sa ciljem osiguranja djelotvornog koritenja prava na struno usmjeravanje, potpisnice
preuzimaju obvezu da predvide ili promoviraju, prema potrebi, slubu koja e pomagati
svim osobama, ukljuujui i hendikepirane, da rijeavaju probleme vezane za izbor
zanimanja i napredovanje, uz duno potivanje karakteristika osobe i njihovog odnosa
prema mogunostima zapoljavanja: ova pomo bi trebala biti ponuena besplatno, i
mladima, ukljuujuci i kolsku djecu, i odraslima.
a.
b.
c.
d.
e.
f.
g.
h.
i.
j.
k.
l.
m.
n.
lan 5. Zakona o posredovanju u zapoljavanju i socijalnoj sigurnosti nezaposlenih osoba:

Federalni zavod je nadlean da:
prati i predlae mjere za unapreenje zapoljavanja i socijalne sigurnosti nezaposlenih
osoba;
prati i osigurava provoenje utvrene politike i mjera u oblasti rada i zapoljavnja na
teritoriji Federacije i o tome obavjetava nadlena tijela Federacije;
upravlja sredstvima za osiguranje materijalne sigurnosti za vrijeme nezaposlenosti, u skladu
sa ovim zakonom;
prati, usklauje i koordinira rad slubi za zapoljavanje na provoenju utvrene politike i
mjera u oblasti zapoljavanja i socijalne sigurnosti osoba iz nadlenosti Federacije;
prati i predlae mjere za unapreenje zapoljavanja invalidnih osoba i njihovu profesionalnu
rehabilitaciju i osigurava ispunjavanje uvjeta za njihovo zapoljavanje u saradnji sa
slubama za zapoljavanje;
prua pomo u realiziranju programa profesionalne orijentacije, obuke i prekvalifikacije za
nezaposlene osobe i njihovo ponovno zapoljavanje na odgovarajuim poslovima;
objedinjuje i vodi zbirne evidencije u oblasti rada i zapoljavanja od interesa za Federaciju i
predlae mjere i potrebna sredstva za razvoj i funkcioniranje jedinstvenog informacionog
sistema u ovoj oblasti;
prati provoenje meunarodnih ugovora i sporazuma iz oblasti rada i zapoljavanja koji se
odnose na Federaciju;
predstavlja slube za zapoljavanje u odnosima s organima i slubama Bosne i
Hercegovine, Federacije i Republike Srpske;
odobrava zapoljavanje stranih dravljana i osoba bez dravljanstva na prijedlog slube za
zapoljavanje, u skladu sa Zakonom o zapoljavanju stranaca (''Sluzbene novine Federacije
BiH'', broj 8/99);
prati i poduzima mjere za stvaranje uvjeta za povratak graana Federacije sa privremenog
rada u inozemstvu i njihovo radno angairanje;
obavlja i druge poslove utvrene zakonom, statutom i aktima Federalnog zavoda i
konvencijama i preporukama MOR-a koje se odnose na oblast rada, zapojavanja i socijalne
politike;
podnosi Parlamentu Federacije Bosne i Hercegovine godinji izvjetaj o radu i
podnosi objedinjene godinje finansijske planove Federalnog zavoda i slubi za
zapoljavanje federalnom ministru nadlenom za poslove rada (u daljem tekstu: federalno
ministarstvo), u skladu sa Zakonom o budetima Federacije Bosne i Hercegovine
(''Slubene novine Federacije BiH'', broj 20/98).

Usluge u posredovanju i zapoljavanju, koje vre slube za zapoljavanje, su besplatne.
Usluge iz stava 1. ovog lana, koje vre privatne agencije, su besplatne za osobe koje trae
zaposlenje.
Federacija BiH
75
lan 10. Evropske socijalne povelje - Pravo na strunu obuku

Sa ciljem osiguranja djelotvornog koritenja prava na strunu obuku, potpisnice
1. predvide ili promoviraju, prema potrebi, tehniku i strunu obuku svih osoba,
ukljuujui i hendikepirane, uz konsultacije sa organizacijama poslodavaca i radnika, i
omoguiti naine pristupa viem tehnikom i univerzitetskom obrazovanju iskljuivo na
osnovu osobnih sposobnosti;
2. predvide ili promoviraju sistem pripravnitva i druge sustavne aranmane za obuku
mladih u razliitim poslovima;
Poslodavac moe zakljuiti ugovor o obavljanju pripravnikog staa sa pripravnikom na
onoliko vremena, koliko traje pripravniki sta propisan za zanimanje na koje se odnosi.
Ugovor se zakljuuje u pisanoj formi.
Kopiju ugovora poslodavac dostavlja nadlenoj slubi za zapoljavanje u roku od pet dana od
dana njegovog zakljuivanja radi evidencije i kontrole.
Pripravnikom se smatra lice sa zavrenom srednjom ili viom kolom, odnosno fakultetom
koje prvi put zasniva radni odnos u tom zanimanju, a koje je, prema Zakonu, obavezno poloiti
struni ispit ili mu je za rad u zanimanju potrebno prethodno radno iskustvo.
U toku obavljanja pripravnikog staa pripravnik ima pravo na novanu naknadu u iznosu
najmanje 80% od najnie plae.
Poslodavac i pripravnik mogu se dogovoriti i o veem iznosu novane naknade, ovisno od
strune spreme pripravnika.
Poslodavac osigurava pripravnika za sluaj povrede na radu i profesionalne bolesti, a
zdravstveno osiguranje osigurava nadlena sluba za zapoljavanje.
Pripravnik ima pravo na odmor u toku radnog dana, dnevni odmor izmeu dva uzastopna radna
dana i sedmini odmor.
Federacija BiH

Ako je struni ispit ili radno iskustvo utvreno zakonom ili pravilnikom o radu, uvjet za
obavljanje poslova odreenog zanimanja, poslodavac moe lice koje zavri kolovanje za takvo
zanimanje primiti na struno osposobljavanje za samostalan rad, bez zasnivanja radnog odnosa
(volonterski rad).
Ugovor sa volonterom zakljuuje se u pisanoj formi. Kopiju ugovora poslodavac dostavlja
nadlenoj slubi za zapoljavanje u roku od pet dana od dana zakljuenja ugovora radi evidencije i
kontrole.
Volonterski rad moe trajati onoliko vremena koliko je, prema zakonu, propisano trajanje
osposobljavanja za odreeno zanimanje.
Trajanje volonterskog rada iz stava 3. ovog lana rauna se u pripravniki sta i radno iskustvo
kao uvjet za rad na odreenim radnim mjestima ili za polaganje strunog ispita.
Volonter ima pravo na zdravstveno osiguranje kako je to utvreno propisima za nezaposlena
lica.
Radi osiguranja za sluaj povrede na radu ili profesionalne bolesti, poslodavac plaa nadlenoj
slubi za zapoljavanje 35 % od najnie plae za svakog volontera.
Volonter ima pravo na odmor u toku radnog dana, dnevni odmor izmeu dva uzastopna radna
dana i sedmini odmor.
76
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
3. predvide ili promoviraju, po potrebi:

- adekvatne i lako dostupne mogunosti obrazovanja odraslih radnika;
- posebne mogunosti za prekvalifikaciju odraslih radnika, za kojom se pojavi potreba
zbog tehnolokog razvitka ili novih trendova u zapoljavanju;
Poslodavac moe, u skladu sa potrebama rada, omoguiti zaposleniku obrazovanje,
osposobljavanje i usavravanje za rad.
Zaposlenik je obavezan, u skladu sa svojim sposobnostima i potrebama rada, obrazovati se,
osposobljavati i usavravati za rad.
Poslodavac je obavezan prilikom promjena ili uvoenja novog naina ili organiziranja rada,
omoguiti zaposleniku obrazovanje, osposobljavanje ili usavravanje za rad.
Uvjeti i nain obrazovanja, osposobljavanja i usavravanja za rad iz st. 1. i 2. ovog lana
ureuju se kolektivnim ugovorom ili pravilnikom o radu.
4. predvide ili promoviraju, po potrebi, posebne mjere za prekvalifikaciju i reintegraciju
trajno nezaposlenih;
Profesionalna orijentacija nezaposlenih i drugih osoba pri izboru zanimanja, struna obuka
nezaposlenih i prekvalifikacija zaposlenih za ijim radom je prestala potreba, podsticanje
otvaranja novih radnih mjesta i poduzimanje drugih podsticajnih mjera, je djelatnost slube za
zapoljavanje, a ureuje se propisom kantona.
5. ohrabre puno koritenje mogunosti koje nude odgovarajue mjere, kao to je:
- smanjenje ili ukidanje naplate naknada ili plaanja;
- odobravanje financijske pomoi u odgovarajuim sluajevima;
- ukljuivanje u normalno radno vrijeme vremena provedenog na dodatnoj obuci, koju
radnik pohaa na zahtjev poslodavca za vrijeme trajanja radnog odnosa;
- osiguravanje, preko odgovarajueg nadzora, uz konsultacije sa organizacijama
radnika i poslodavaca, djelotvornosti pripravnitva i drugih oblika obuke mladih
radnika, i adekvatne zatite mladih radnika openito.
(Bosna i Hercegovina nije se obavezala na primjenu ovog lana)
lan 11. Evropske socijalne povelje - Pravo na zdravstvenu zatitu
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava na zatitu zdravlja, potpisnice preuzimaju
obavezu da, izravno ili u suradnji sa javnim ili privatnim organizacijama, poduzmu
odgovarajue mjere predviene da, izmeu ostalog:
1. u najveoj mjeri uklone sluajeve loeg zdravlja;
2. predvide savjetodavne ili obrazovne mogunosti za promoviranje zdravlja i poticanja
individualne odgovornosti u pitanjima zdravlja;
3. sprijee, u najveoj moguoj mjeri, epidemije, endemine i druge bolesti, kao i
nezgode.
1.
2.
Federacija BiH
3.
4.
5.
lan 16. Zakona o zdravstvenoj zatiti:

Mjere zdravstvene zatite su:
provoenje zdravstvenog odgoja i prosvjeivanja sa svrhom podizanja duevne i tjelesne
sposobnosti graana;
zatita od ekolokih inilaca tetnih po zdravlje, ukljuivi sve mjere za ouvanje, unapreenje i
poboljanje zdravstenih uvjeta ivotne i radne okoline i higijenskih uvjeta za ivot i rad
ovjeka;
mjere protiv puenja, alkoholizma i narkomanije;
otkrivanje i otklanjanje uzroka oboljenja, odnosno spreavanje i suzbijanje bolesti i
povreda te njihovih posljedica;
mjere i aktivnosti za spreavanje, rano otkrivanje i suzbijanje zaraznih, hroninih,
77
masovnih nezaraznih i malignih bolesti;

6. prevencija i mjere na suzbijanju karantenskih zaraznih bolesti;
7. osiguravanje cjelovite (preventivne, kurativne i rehabilitacijske) zdravstvene zatite
vojnih invalida, civilnih rtava rata, porodica ehida i porodica poginulih boraca;
8. lijeenje i rehabilitacija oboljelih, tjelesno i duevno osteenih i povrijenih osoba;
9. mjere posebnog zdravstvenog nadzora nad stanovnicima starijim od 65 godina ivota;
10.osiguravaje cjelovite (preventivne, kurativne, rehabilitacijske) zdravstvene zatite djece i
omladine, te zatita ena u vezi s planiranjem porodice, trudnoom, poroajem i materinstvom;
11.snabdijevanje lijekovima i drugim medicinskim sredstvima za zdravstvenu zatitu;
12.pregled umrlih.
lan 26. Zakona o zdravstvenoj zatiti:
U ostvarivanju zdravstvene zatite svaki graanin ima neotuivo pravo na:
1. pristupanu zdravstvenu uslugu standardnog kvaliteta i jednakog sadraja, utvrenu pravilima
zdravstvenog osiguranja;
2. naknadu tete koja mu je nanesena pruanjem neodgovarajue zdravstvene zatite, u sluaju
dokazane strune greke;
3. slobodan izbor porodinog lijenika, doktora medicine i doktora stomatologije u skladu sa
odredbama zakona i pravilima zdravstvenog osiguranja;
4. hitnu neodlonu medicinsku pomo u trenutku kad mu je ona potrebna;
5. tano obavjetavanje i poduku o svim pitanjima koja se tiu njegovog zdravlja;
6. odbijanje da bude predmet naunog istraivanja ili bilo kog drugog pregleda ili medicinskog
tretmana bez svoje saglasnosti;
7. izbor izmeu vie moguih oblika medicinskih intervencija koje mu ponudi doktor medicine,
odnosno doktor stomatologije, osim u sluaju neodlone intervencije ije bi nepoduzimanje
ugrozilo ivot i zdravlje graana i izazvalo trajna oteenja;
8. povjerljivost svih podataka koji se odnose na stanje njegovog zdravlja;
9. odbijanje pregleda i lijeenja od strane doktora medicine, odnosno doktora stomatologije zbog
gubljenja povjerenja;
10. odbijanje hirurke i druge medicinske intervencije, ako je pri svijesti i sposoban je za
rasuivanje, ukoliko mu je lijenik ukazao na tetne posljedice za njegov ivot i zdravlje u
sluaju odbijanja takve intervencije. Za osobe koje nisu pri svijesti ili nisu sposobne za
rasuivanje, ovu saglasnost daju roditelji, staratelj, suprunik ili drugi blii roaci, osim u
sluaju da postoji opasnost po ivot oboljelog ili povrijeenog, a zbog hitnosti nije mogue
blagovremeno pribaviti saglasnost;
11. ishranu u skladu sa svetonazorom za vrijeme boravka u stacionarnoj zdravstvenoj ustanovi,
koja nije u suprotnosti sa propisanom medicinskom dijetom;
12. obavljanje vjerskih obreda za vrijeme boravka u stacionarnoj zdravstvenoj ustanovi u za to
predvienom prostoru, ukljuujui i pravo opremanja u mrtvanici u sluaju smrti, uz primjenu
vjerskih obreda odvojeno po konfesijama.
lan 2. Zakona o zdravstvenom osiguranju:

Pod uvjetima utvrenim ovim zakonom i drugim zakonima i propisima donesenim na osnovu
zakona, graani Federacije imaju pravo na zdravstveno osiguranje, koje obuhvaa:
1. obavezno zdravstveno osiguranje;
2. proireno zdravstveno osiguranje;
3. dobrovoljno zdravstveno osiguranje.
Federacija BiH
lan 12. Evropske socijalne povelje - Pravo na socijalnu zatitu

Sa ciljem osiguranja djelotvornog koritenja prava na socijalnu zatitu, potpisnice
1. uspostave ili odravaju sustav socijalne zatite;
78
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA

Obaveznim zdravstvenim osiguranjem obezbjeuju se osiguranicima i lanovima porodice
osiguranika (u daljem tekstu: osigurana lica) pravo na korienje zdravstvene zatite i pravo na
novane naknade i pomoi po ovom zakonu.
Obim prava iz obaveznog zdravstvenog osiguranja odreen je odredbama ovog zakona i
propisima donesenim na osnovu ovog zakona.
Federacija BiH

Prema ovom zakonu osiguranici su:
1. lica koja su u radnom odnosu u preduzeima, ustanovama, zadrugama i drugim oblicima
organiziranja, kod radnika koji samostalno obavljaju djelatnost linim radom, sredstvima u
svojini graana, kod radnika koji linim radom, samostalno u vidu zanimanja, obavljaju
profesionalnu djelatnost (u daljem tekstu: pravna i fizika lica), na teritoriji Federacije;
2. lica u radnom odnosu kod pravnog ili fizikog lica sa sjeditem na teritoriji Federacije, upuena
na rad ili struno usavravanje u inozemstvu, te lica na radu u domainstvima osiguranika koji
se nalaze na radu u inozemstvu, ako su dravljani Federacije Bosne i Hercegovine;
3. lica koja su izabrana ili imenovana na stalne dunosti u odreenim organima dravne ili sudske
uprave u Federaciji ili kantonu, ako za taj rad primaju plau;
4. dravljani Federacije Bosne i Hercegovine, zaposleni u stranim ili meunarodnim
organizacijama i ustanovama, stranim konzularnim i diplomatskim predstavnitvima sa
sjeditem na teritoriji Federacije;
5. lica s prebivalitem na teritoriji Federacije zaposlena u inozemstvu kod inozemnog poslodavca
koja nemaju zdravstveno osiguranje inozemne ustanove, odnosno tijela u ijoj je nadlenosti
provoenje zdravstvenog osiguranja (u daljem tekstu: inozemni nosilac zdravstvenog
osiguranja);
6. lica koja se nakon zavrenog obrazovanja nalaze na obaveznom praktinom radu, ako rade s
punim radnim vremenom;
7. lica koja na teritoriji Federacije obavljaju privrednu ili neprivrednu djelatnost linim radom;
8. lica koja su vlasnici privatnih preduzea sa sjeditem na teritoriji Federacije, ako nisu
zdravstveno osigurani po drugom osnovu;
9. zemljoradnici koji se na teritoriji Federacije bave zemljoradnjom kao jedinim ili glavnim
zanimanjem, zemljoradnici koji su svoje poljoprivredno zemljite dali u zakup i lica koja su
uzela poljoprivredno zemljite u zakup, ako nisu zdravstveno osigurana po drugom osnovu;
10. korisnici penzija i korisnici prava na profesionalnu rehabilitaciju i zapoljavanje po propisima o
penzijskom i invalidskom osiguranju Federacije;
11. korisnici penzija i invalidnina s prebivalitem na teritoriji Federacije koji to pravo ostvaruju
iskljuivo od inozemnog nosioca penzijskog i invalidskog osiguranja, ako meunarodnim
ugovorom nije drugaije odreeno;
12. nezaposlena lica koja su prijavljena zavodu za zapoljavanje ako su:
- se prijavila u roku od 30 dana nakon prestanka radnog odnosa, obavljanja djelatnosti ili
nakon prestanka primanja naknade plaa na koju imaju pravo prema ovom zakonu ili prema
propisima donesenim na osnovu ovog zakona,
- se prijavila u roku od 30 dana nakon sluenja vojnog roka ili nakon prestanka nesposobnosti
za rad zbog koje su otputena s te vojne slube,
- se prijavila u roku od 30 dana nakon otputanja iz ustanove za izvrenje kaznenih i
prekrajnih sankcija, iz zdravstvene ili druge spacijalizirane ustanove, ako je bila
primijenjena mjera sigurnosti obaveznog psihijatrijskog lijeenja u zdravstvenoj ustanovi
ili obaveznog lijeenja alkoholiara i narkomana,
- na strunom osposobljavanju ili prekvalifikaciji koje organizira zavod za zapoljavanje,
- se prijavila u roku od 30 dana, po povratku iz inozemstva i ako su prije odlaska u inozemstvo
bila zdravstveno osigurana,
- se prijavila u roku od 90 dana nakon zavretka kolske godine u kojoj su zavrila redovna
kolovanja, odnosno od dana poloenog ispita ako su prije toga izgubila pravo na
zdravstvenu zatitu,
79
- se prijavila u roku od 90 dana nakon sluenja vojnog roka odnosno od dana restanka
nesposobnosti zbog bolesti radi koje su otputena s te vojne slube, ako su na sluenju
vojnog roka stupila u roku od 60 dana od dana zavrenog kolovanja u odgovarajuoj
ustanovi,
13. djeca koja su navrsila 15 godina ivota, a nisu zavrila osnovno kolovanje ili se po zavretku
osnovnog kolovanja nisu zaposlila, ako se u roku od 30 dana od dana navrenih 15 godina
ivota, odnosno od dana zavretka kolske godine prijave Zavodu za zapoljavanje;
14. lica koja su prema propisima o kolovanju izgubila status uenika, odnosno redovnog studenta
ili su prekinula redovno kolovanje, zadravaju pravo na zdravstvenu zatitu u trajanju od
jedne godine od dana prekida kolovanja ako su se prijavila Zavodu za zapoljavanje u roku od
30 dana od dana prekida kolovanja i ako pravo na zdravstvenu zatitu ne mogu ostvariti po
drugom osnovu;
15. lica s prebivalitem na teritoriji Federacije kojima je priznato svojstvo ratnog, mirnodopskog i
civilnog invalida rata, odnosno status korisnika porodine invalidnine saglasno pozitivnim
propisima, ako nisu zdravstveno osigurana po drugom osnovu;
16. pripadnici Vojske Federacije ukljuujui i lica na redovnom odsluenju vojnog roka i
pripadnici Federalnog ministarstva unutarnjih poslova (u daljem tekstu: Federalna vojska i
pripadnici FMUP-a);
17. pripadnici kantonalne policije;
18. lica koja su prekinula rad zbog toga to ih je pravno lice uputilo na struno obrazovanje ili
postdiplomski studij;
19. lica koja je pravno lice prije stupanja u radni odnos uputilo kao svoje stipendiste na praktian
rad ili u drugo pravno lice radi strunog osposobljavanja ili usavravanja;
20. lica upuena u inozemstvo u sklopu meunarodne prosvjetne, tehnike i kulturne saradnje;
21. vrhunski sportisti ako nisu osigurani po drugom osnovu.
lan 9. Zakona o penzijsko-invalidskom osiguranju:

Obavezno su osigurani dravljani Federacije koji su:
1. na teritoriji Federacije zaposleni kod stranih ili meunarodnih organizacija i ustanova,
konzularnih i diplomatskih predstavnitava ili su u linoj slubi stranih dravljana, ako
meunarodnim ugovorom nije drugaije odreeno;
2. zaposleni u inozemstvu, ako su bili neposredno pred odlazak u inozemstvo osigurani na
teritoriji Federacije, odnosno ako su imali pred odlazak u inozemstvo prebivalite na teritoriji
Federacije i nisu obavezno osigurani kod inozemnog nosioca socijalnog osiguranja;
Federacija BiH

Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja obaveznim penzijskim i invalidskim
osiguranjem osiguravaju i ostvaruju:
1. zaposlenici na teritoriji Federacije Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Federacija);
2. lica u slubi u Oruanim snagama Bosne i Hercegovine u inu i poloaju na kojem su se zatekli
na dan prije nastupanja 1. januara 2006. godine, a najranije 31. decembra 2005. godine, kao i
lica koja to svojstvo steknu od 1. januara 2006. godine, prema vaeim propisima;
3. zaposlenici organa unutarnjih poslova;
4. zaposlenici u sudskoj policiji i kazneno-popravnim ustanovama;
5. izabrani ili imenovani nosioci javne ili druge drutvene funkcije na teritoriji Federacije koji za
taj rad primaju plau, odnosno ostvaruju naknadu plae za obavljanje te funkcije;
6. zaposlenici koji su u radnom odnosu na teritoriji Federacije koji su upueni na rad u
inozemstvo, ako nisu obavezno osigurani po propisima drave u koju su upueni ili ako
meunarodnim ugovorom o socijalnom osiguranju (u daljem tekstu: meunarodni ugovor) nije
drugaije odreeno;
7. dravljani Bosne i Hercegovine-Federacije Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: dravljani
Federacije), koji su zasnovali radni odnos kod organizacije koja obavlja djelatnost u
inozemstvu;
8. izabrani ili imenovani nosioci javne ili druge drutvene funkcije u organima Bosne i
Hercegovine, ako zakonom Bosne i Hercegovine nije drugaije odreeno.
80
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
3. zaposleni kod stranog poslodavca u dravi u kojoj su obavezno osigurani, ali u kojoj prava iz
penzijskog i invalidskog osiguranja ne mogu da ostvaruju ili ih ne mogu koristiti van te drave,
pod uvjetom da su neposredno pred odlazak u inozemstvo imali prebivalite na teritoriji
Federacije i ako su dravljani Federacije.
Obavezno su osigurani strani dravljani i lica bez dravljanstva koji su na teritoriji Federacije:
1. zaposleni kod stranog poslodavca, ako meunarodnim ugovorom nije drugaije ureeno;
2. zaposleni kod meunarodnih organizacija i ustanova, stranih diplomatskih i konzularnih
predstavnitava, ako je takvo osiguranje predvieno meunarodnim ugovorom.
Pod poslodavcem u smislu ovog zakona smatraju se pravna i fizika lica.
1.
2.
3.
4.

Obavezno se osiguravaju na teritoriji Federacije lica:
koja obavljaju privrednu ili uslunu djelatnost, a upisana su u odgovarajui registar;
koja, u skladu sa posebnim propisima samostalno u vidu zanimanja obavljaju profesionalnu
djelatnost, te vjerski slubenici;
korisnici prava na odgovarajue zapoljavanje za vrijeme prekvalifikacije odnosno
dokvalifikacije;
vrhunski sportisti, ako nisu osigurani po drugom osnovu.

Obavezno se osiguravaju zemljoradnici i lanovi njihovog domainstva i druga lica koja se
bave poljoprivrednom djelatnou kao jedinim ili glavnim zanimanjem, koji su navrili 15 godina
ivota (u daljem tekstu: zemljoradnici).
Smatra se da je poljoprivredna djelatnost jedino ili glavno zanimanje u smislu ovog zakona ako
zemljoradnik prosjeno mjeseno od te djelatnosti ostvaruje prihod najmanje u visini prosjene
mjesene plae u Federaciji u predhodnoj godini.
Kao domainstvo u smislu ovog zakona smatra se zajednica ivota, privreivanja i troenja
prihoda ostvarenih radom njihovih lanova.
Lica koja su bila osiguranici po l. 8., 9. i 10. ovog zakona prava iz penzijskog i invalidskog
osiguranja ostvaruju u sluaju starosti i gubitka radne sposobnosti, po prestanku radnog odnosa:
1. dok primaju novanu naknadu u vezi sa koritenjem prava na odgovarajue zapoljavanje, za
vrijeme ekanja na zapoljavanje i za vrijeme ekanja na prekvalifikaciju, odnosno
dokvalifikaciju;
2. privremeno nezaposlena lica koja su prijavljena nadlenoj ustanovi za zapoljavanje
Federacije (u daljem tekstu: ustanova za zapoljavanje), ako je odluka o prestanku njihovog
radnog odnosa donesena u sluaju kada je proveden postupak za prestanak rada preduzea i
drugog pravnog lica, pod uvjetom da su prije prestanka radnog odnosa bila osigurana
neprekidno najmanje devet mjeseci ili sa prekidima 12 mjeseci u posljednih 18 mjeseci. Ovo
osiguranje traje najvie jednu godinu u svakom pojedinom sluaju prestanka radnog odnosa, ali
najvie tri godine u toku radnog vijeka zaposlenika.
Pod preduzeem i drugim pravnim licem u smislu ovog zakona podrazumjevaju se preduzea,
ustanove, dravni organi, banke i druge finansijske organizacije, zadruge i oblici saradnje i
zajednikog poslovanja sa stranim licima.
Federacija BiH

Penzijskim i invalidskim osiguranjem osiguravaju se prava, utvrena ovim zakonom, svakom
graaninu u sluaju gubitka radne sposobnosti, a u sluaju smrti lanovima njegove porodice pravo
na porodinu penziju, ako je gubitak radne sposobnosti, odnosno smrt posljedica povrede na radu,
odnosno profesionalne bolesti nastale za vrijeme:
1. rada u drugom preduzeu i u drugom pravnom licu, u smislu propisa o radnim odnosima;
2. obavljanja obaveznog praktinog rada uenika i studenata u toku sticanja obrazovanja i
81
odgoja;
3. obavljanja poslova bez zasnivanja radnog odnosa (volonterski rad);
4. prekvalifikacije odnosno dokvalifikacije koju organizira ustanova za zapoljavanje;
5. drutveno organiziranog omladinskog radnog angairanja (oblici zadrugarstva uenika,
studenata i nezaposlene omladine);
6. obavljanja javnih radova;
7. uestvovanja na organiziranim sportskim takmienjima;
8. obavljanja privremenih i povremenih poslova u smislu propisa o radu;
9. strunog osposobljavanja za rad djece sa tekoama u razvoju;
10. izdravanja kazne zatvora.
Odredba stava 1. taka 2. ovog lana primjenjuje se i na dravljane Federacije koji se, saglasno
propisima, nalaze u inozemstvu radi uenja, odnosno sticanja prakse, ako su prije odlaska u
inozemstvo imali prebivalite na teritoriji Federacije.
Odredba stava 1. taka 2. ovog lana primjenjuje se i na strane dravljane koji se nalaze na
uenju, odnosno praksi na teritoriji Federacije, ako drava iji su oni dravljani isto tako postupa sa
dravljanima Federacije, odnosno ako meunarodnim ugovorom nije drugaije ureeno.
Lica koja nisu osigurana po drugom osnovu, osigurana su za sluaj gubitka radne sposobnosti
i smrti, kao posljedice povrede na radu, odnosno profesionalne bolesti, ako:
1. uestvuju u akcijama spasavanja ili odbrane od elementarnih nepogoda ili nesrea;
2. uestvuju u drutveno organiziranim radnim akcijama u Federaciji pri obnovi i izgradnji
zemlje;
3. obavljaju poslove vojne ili odgovarajue civilne zatite ili ako se obuavaju za vrenje ovih
poslova;
4. izvravaju naloge Vojske odnosno ministarstva unutranjih poslova, kao i lica rezervnog
sastava tih organa;
5. obavljaju javne i druge drutvene funkcije ili graanske dunosti na poziv dravnih ili drugih
ovlatenih organa;
6. kao lanovi operativnih sastava dobrovoljnih vatrogasnih organizacija vre poslove gaenja
poara i zatite od drugih nesrea;
7. kao lanovi gorske slube spasavanja, odnosno ronioci, kada uestvuju u otklanjanju
neposredne opasnosti po ivot i zdravlje ljudi, odnosno imovine ili kada uestvuju u spasavanju
ljudi, odnosno imovine.
2. odravaju sustav socijalne zatite na zadovoljavajuoj razini, koja je kao minimum

jednaka onoj koja je potrebna za ratifikaciju Evropskog kodeksa socijalne zatite;
3. nastoje progresivno podizati sustav socijalne zatite na viu razinu;
4. poduzimaju korake, zakljuivanjem odgovarajuih bilateralnih i multilateralnih
sporazuma, ili na druge naine, i pod uvjetima iskazanim u tim sporazumima, iji je cilj
da osiguraju:
- tretman radnika iz drugih zemalja potpisnica koji je jednak tretmanu koji uivaju
njihovi domai radnici u odnosu na prava socijalne sigurnosti, ukljuujui i zadravanje
beneficija koje slijede iz legislative o socijalnoj zatiti, kakva god kretanja zatiene osobe
mogu poduzeti izmedu teritorija ovih zemalja;
- odobravanje, odravanje i ponovno pokretanje prava socijalne zatite sredstvima
poput akumulacije osiguranja ili radnog staa, steenog po zakonima svake potpisnice.
Federacija BiH

Dravljani Federacije koji nisu obuhvaeni obaveznim penzijskim i invalidskim osiguranjem
mogu sebi i lanovima svoje porodice dobrovoljnim osiguranjem osiguravati prava iz penzijskog i
invalidskog osiguranja, pod uvijetima i u obimu utvrenim ovim zakonom.
Dravljani Federacije zaposleni u dravi sa kojom nije zakljuen meunarodni ugovor mogu se
dobrovoljno osigurati na penzijsko i invalidsko osiguranje, u skladu sa ovim zakonom.
82
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
(Bosna i Hercegovina do jula 2009. ima zakljuene bilateralne sporazume o socijalnoj zatiti
sa: Hrvatskom, Saveznom Republikom Jugoslavijom -- koji priznaju i Srbija i Crna Gora,
Makedonijom, Maarskom i Luksemburgom. Do sada takav sporazum nije potpisan sa
Slovenijom.)
lan 13. Evropske socijalne povelje - Pravo na socijalnu i medicinsku pomo
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava na socijalnu i medicinsku pomo, potpisnice
1. osiguraju da svaka osoba koja ne raspolae odgovarajuim resursima, i koja nije u
mogunosti osigurati te resurse bilo vlastitim naporima ili iz drugih izvora, posebno
uivanjem beneficija sheme socijalne zatite, dobije odgovarajuu pomo, i u sluaju
bolesti, brige koju iziskuje njeno stanje;
lan 11. Zakona o osnovama socijalne zatite, zatite rtva rata i zatite porodice sa djecom:
Socijalna zatita, u smislu ovog zakona, je organizirana djelatnost u Federaciji, usmjerena na
osiguranje socijalne sigurnosti njenih graana i njihovih porodica u stanju socijalne potrebe.
Socijalnom potrebom, u smislu stava 1. ovog lana, smatra se trajno ili privremeno stanje u
kome se nalazi graanin ili porodica, prouzrokovano ratnim dogaajima, elementarnim
nesreama, opom ekonomskom krizom, psihofizikim stanjem pojedinaca ili drugih razloga, koje
se ne mogu otkloniti bez pomoi drugog lica.
U skladu sa naelima humanizma, solidarnosti i graanskog morala, socijalna zatita porodice i
njenih lanova i graana pojedinaca, ostvaruje se otkrivanjem i umanjenjem, odnosno
otklanjanjem posljedica uzroka koji dovode do stanja socijalne potrebe i sticanjem odreenih
prava iz socijalne zatite.
Socijalna zatita djeteta, u skladu sa odredbama Konvencije o pravima djeteta, ostvaruje se u
najboljem interesu djeteta.
Korisnici socijalne zatite, u smislu ovog zakona, su lica koja se nalaze u stanju socijalne
potrebe i to:
1. djeca bez roditeljskog staranja;
2. odgojno zanemarena djeca;
3. odgojno zapustena djeca;
4. djeca iji je razvoj ometen porodinim prilikama;
5. lica sa invaliditetom i lica ometena u fizikom ili psihikom razvoju;
6. materijalno neosigurana i za rad nesposobna lica;
7. stara lica bez porodinog staranja;
8. lica sa drutveno negativnim ponaanjem;
9. lica i porodice u stanju socijalne potrebe, kojima je uslijed posebnih okolnosti potreban
odgovarajui oblik socijalne zatite.
Propisima kantona moe se proiriti krug korisnika socijalne zstite iz stava 1. ovog lana u
skladu sa programima razvoja socijalne zatite i specifinim prilikama u kantonu.
2. osiguraju da osobe koje primaju takvu pomo nee, iz tog razloga, podnositi
smanjenje svojih politikih i socijalnih prava;
3. predvide da svatko moe dobiti, preko odgovarajuih javnih ili privatnih slubi,
savjete i osobnu pomo koja im je eventualno potrebna da bi sprijeili, otklonili ili
ublaili osobno ili porodino siromatvo;
Federacija BiH
Pravo na usluge socijalnog i drugog rada mogu ostvariti pojedinci, obitelji i drutvene
skupine, neovisno od materijalnih mogunosti i koritenja nekog od oblika socijalne zatite, radi
zatite njihovih prava i interesa i spreavanja pojava i ublaavanja posljedica socijalnih problema.
Uslugama socijalnog i drugog strunog rada, glede ovog zakona, smatra se savjetodavni rad
83
koji obavljaju ustanove u rjeavanju porodinih i branih problema, te mjere i akcije, u suradnji sa
mjesnim zajednicama i drugim tijelima, na suzbijanju i spreavanju drutveno neprihvatljivog
ponaanja djece i ostalih pojedinaca, obitelji i drutvenih skupina.
4. primijene odredbe navedene u stavovima 1, 2 i 3 ovog lana na jednakim osnovama na
svoje dravljane i na dravljane drugih zemalja potpisnica koji zakonito borave na
njenom teritoriju, u skladu sa svojim obvezama iz Evropske konvencije o socijalnoj i
medicinskoj pomoi, potpisanoj u Parizu 11. decembra 1953. godine.
Prava utvrena ovim zakonom ne mogu ostvarivati osobe koje su osuene pravomonom
sudskom presudom za kaznena djela protiv ustavnog poretka Bosne i Hercegovine, ustavnog
poretka Federacije Bosne i Hercegovine i kaznena djela protiv ovjenosti i meunarodnog prava.
Pravo utvreno ovim Zakonom ne moe ostvarivati lice koje isto pravo koristi ili moe koristiti
prema drugim propisima
Prava utvrena ovim zakonom ne mogu se prenositi na druge osobe, niti se mogu nasljeivati.
Prava utvrena ovim Zakonom ne mogu ostvarivati lica koja nisu dravljani Bosne i
Hercegovine.
lan 14. Evropske socijalne povelje - Pravo na koritenje slubi socijalne zatite
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava na koritenje slubi socijalne zatite,
potpisnice preuzimaju obvezu da:
1. promoviraju ili pruaju usluge koje, koritenjem metoda socijalnog rada, doprinose
dobrobiti i razvitku i pojedinaca i skupina unutar zajednice i njihovu prilagodbu
socijalnom okruenju;
Djelatnost socijalne zatite, zatite civilnih rtava rata i zatite porodice sa djecom
obavljaju ustanove socijalne zatite.
Ustanove socijalne zatite imaju svojstvo pravnog lica.
Na osnivanje i rad ustanova socijalne zatite primjenjuju se propisi o ustanovama, ako ovim
zakonom nije drukije odreeno.
2. potiu uee pojedinaca i dobrovoljnih i drugih organizacija u uspostavi i odravanju
takvih slubi.
Federacija BiH
Djelatnost socijalne zatite, zatite civilnih rtava rata i zatite porodice sa djecom mogu
obavljati i humanitarne organizacije, udruenja graana, vjerske zajednice i organizacije koje oni
osnivaju, graanin pojedinac i strana fizika ili pravna lica.
84
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
lan 15. Evropske socijalne povelje - Pravo osoba sa onesposobljenjima na neovisnost,

socijalnu integraciju i uee u ivotu zajednice
Radi osiguravanja osobama sa onesposobljenjima, bez obzira na dob i narav ili porijeklo
njihovog onesposobljenja, djelotvorno koritenje prava na neovisnost, socijalnu integraciju i
uee u ivotu zajednice, potpisnice preuzimaju obvezu da, posebno:
1. poduzmu potrebne mjere da bi osobama sa onesposobljenjima pruile usmjeravanje,
obrazovanje i strunu obuku u okviru generalnih shema, gdje god je to mogue, ili, gdje
to nije mogue, preko specijaliziranih tijela, javnih ili privatnih;
2. promoviraju mogunosti njihovog zapoljavanja preko svih mjera kojim se poslodavci
potiu da angairaju i zadre u radnom odnosu osobe sa onesposobljenjima u
uobiajenom radnom okruenju, i da prilagode uvjete rada potrebama osoba sa
onesposobljenjima, odnosno, gdje ovo nije mogue, predviajui ili stvarajui zatiena
radna mjesta, u skladu sa razinom onesposobljenja. U pojedinim sluajevima, ovakve
mjere mogu ukljuivati i obraanje specijaliziranim slubama zapoljavanja i podrke;
3. promoviraju njihovu punu socijalnu integraciju i uee u ivotu zajednice, posebice
preko mjera, meu koje spadaju i tehnika pomagala, iji je cilj da prevaziu prepreke u
komunikaciji i mobilnosti, i omogue mogunosti koritenja transporta, stanovanja,
kulturnih aktivnosti i rekreativnih aktivnosti.
(Bosna i Hercegovina nije se obavezala na primjenu ovog lana; U Federaciji se zakon o
profesionalnoj rehabilitaciji osoba sa onesposobljenjem tek priprema)
lan 16. Evropske socijalne povelje - Pravo porodice na socijalnu, pravnu i ekonomsku
zatitu
Radi osiguranja potrebnih uvjeta za puni razvitak porodice, koja je osnovna jedinica
drutva, potpisnice preuzimaju obavezu da promoviraju ekonomsku, pravnu i socijalnu
zatitu porodinog ivota, sredstvima kao to su socijalne i porodine naknade, fiskalni
aranmani, stanovi za porodicu, beneficije za mlade brane parove, i druga odgovarajua
sredstva.
(Prema apendiksu -- Dodatku Povelji, ovaj se lan odnosi na porodice sa djecom;)
Zatita obitelji sa djecom, glede ovog zakona, je osiguranje obitelji kroz materijalna i druga
davanja, radi pomaganja u podizanju, odgoju i zbrinjavanju djece, kao i njihovom osposobljavanju
za samostalan ivot i rad, u najboljem interesu djeteta.
Zatita obitelji sa djecom ima za cilj:
- da se osiguraju svoj djeci priblino jednaki uvjeti za zdrav i pravilan tjelesni intelektualni i
emocionalni razvoj u obitelji,
- potporu u ostvarivanju njene reproduktivne uloge, njezi, podizanju, odgoju i zatiti djece i
poboljanju kvaliteta ivota obitelji,
- razvijanje humanih odnosa sukladno sa naelima graanskog morala i solidarnosti.
Djetetu bez oba ili jednog roditelja, obitelji koja ima dijete ometeno u fizikom ili psihikom
razvoju i obitelji u kojoj su oba ili jedan roditelj invalidi, osiguravaju se povoljniji uvjeti u sticanju i
ostvarivanju prava i vei iznosi materijalnih i drugih davanja, utvrenih ovim zakonom i propisom
kantona.
Federacija BiH
Temeljna prava koja, glede ovog zakona, ostvaruje obitelj sa djecom su:
1) dodatak na djecu,
2) naknada umjesto plae eni - majci u radnom odnosu, za vrijeme dok odsustvuje s posla
radi trudnoe, poroaja i njege djeteta,
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
85
novana potpora za vrijeme trudnoe i poroaja ene - majke koja nije u radnom odnosu,
jednokratna potpora za opremu novoroenog djeteta,
potpora u prehrani djeteta do est mjeseci i dodatna ishrana za majke - dojilje,
posebni psihosocijalni tretman branih drugova, koji ele djecu i trudnica,
smjetaj djece uz osiguranu ishranu u ustanovama predkolskog odgoja,
osiguranje jednog obroka u vrijeme nastave u kolama osnovne naobrazbe,
kolarine i stipendije acima i studentima.
Propisom kantona mogu se utvrditi i druga prava obitelji sa djecom.
Propisom kantona blie se ureuju uvjeti, nain, postupak, organi i finansiranje prava,
utvrenih u clanu 89. ovog zakona.
Pravo na dodatak na djecu pripada obitelji iji ukupni mjeseni prihod, ostvaren po svim
temeljima, izuzev primanja ostvarenih iz socijalne zatite i zatite obitelji sa djecom, po clanu
kuanstva ne prelaze iznos koji je utvren propisom kantona kao najnii iznos prihoda,
dovoljnih za izdravanje.
Obitelji iz lana 88. stav 2. ovog zakona pravo na dodatak na djecu pripada bez obzira na
visinu prihoda kuanstva.
Stranim dravljanima i osobama bez dravljanstva koji stalno ive na teritoriji Federacije
pripada pravo na dodatak na djecu sukladno meunarodnom ugovorom.
Naknada umjesto plate eni - majci u radnom odnosu, za vrijeme dok odsustvuje sa posla
radi trudnoe, poroaja i njege djeteta, utvruje se u procentu od ostvarene plate u periodu od
est mjeseci prije poroaja, valorizirane po osnovu rasta plata na podruju kantona u tom
periodu.
Procenat iz stava 1. ovog clanka utvruje se propisom kantona.
lan 124. Porodinog zakona Federacije:

Dijete ima pravo na staranje o ivotu, zdravlju i razvoju osobnosti.
Dijete ima pravo ivjeti sa roditeljima. Ako ne ivi sa oba ili sa jednim roditeljem, pravo je
djeteta da redovno odrava osobne odnose i neposredne kontakte sa roditeljem sa kojim ne ivi.
Dijete ima pravo odravati osobne odnose i neposredne kontakte i sa bakom i djedom.
Dijete ima pravo na zatitu od nezakonitog mijeanja u njegovu privatnost i porodicu.
lan 150. Porodinog zakona Federacije:
Organ starateljstva duan je po slubenoj dunosti poduzimati potrebne mjere radi zatite
prava i najboljeg interesa djeteta, a na osnovu neposrednog saznanja ili obavjetenja.
Federacija BiH
lan 17. Evropske socijalne povelje - Pravo djece i mladih na socijalnu, pravnu i ekonomsku
zatitu
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava djece i mladih da rastu u okruenju koje
podstie puni razvitak njihove osobnosti i njihovih fizikih i mentalnih kapaciteta, potpisnice
preuzimaju obavezu da, bilo izravno ili u saradnji sa javnim i privatnim organizacijama,
poduzmu sve odgovarajue i potrebne mjere kreirane u cilju:
1) a) osiguranja da djeca i mladi, uvaavajui prava i obveze njihovih roditelja, imaju brigu,
pomo, obrazovanje i obuku koju trebaju, posebno predvianjem osnivanja ili
odravanja institucija i slubi dovoljnih i adekvatnih za ovu svrhu;
b)zatite djece i mladih od zanemarivanja, nasilja i eksploatacije;
c) predvianja zatite i posebne pomoi drave djeci i mladima, privremeno ili trajno
uskraenim za pomo njihove porodice;
86
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
Obavjetenje o povredi djetetovih prava, a naroito o nasilju, zlostavljanju, spolnim

zloupotrebama i zanemarivanju djeteta, duni su, bez odlaganja, dostaviti organu starateljstva svi
organi, organizacije i fizika lica.
Sud pred kojim je pokrenut prekrajni ili krivini postupak u vezi sa povredom prava
djeteta, duan je o tome obavijestiti organ starateljstva i sud nadlean za izricanje mjera za zatitu
prava i interesa djeteta, kao i dostaviti im pravomonu odluku, donesenu u tom postupku.
Pomo organu starateljstva u poduzimanju mjera iz stava 1. ovog lana po slubenoj dunosti
pruaju organi mjesno nadlenih policijskih uprava.
Prije poduzimanja mjera iz stava 1. ovog lana organ starateljstva e o okolnostima vanim za
odluivanje sasluati maloljetno dijete ako je ono u stanju shvatiti o emu se radi. Miljenje
maloljetnog djeteta posebno e se uvaavati i cijeniti u sluaju poduzimanja mjera kojim se dijete
odvaja od roditelja.
Korisnici socijalne zatite, u smislu ovog zakona, su lica koja se nalaze u stanju socijalne potrebe i
to:
1. djeca bez roditeljskog staranja;
2. odgojno zanemarena djeca;
3. odgojno zaputena djeca;
4. djeca iji je razvoj ometen porodinim prilikama;
5. lica sa invaliditetom i lica ometena u fizikom ili psihikom razvoju;
6. materijalno neosigurana i za rad nesposobna lica;
7. stara lica bez porodinog staranja;
8. lica sa drutveno negativnim ponaanjem;
9. lica i porodice u stanju socijalne potrebe, kojima je uslijed posebnih okolnosti potreban
odgovarajui oblik socijalne zatite.
Propisima kantona moe se proiriti krug korisnika socijalne zatite iz stava 1. ovog lana u
skladu sa programima razvoja socijalne zatite i specifinim prilikama u kantonu.
2. omogue djeci i mladima besplatno osnovno i srednje obrazovanje, te da podstiu njihovo
redovno prisustvo nastavi.
lan 16. Okvirnog zakona o osnovnom i srednjem obrazovanju u Bosni i Hercegovini:
Osnovno obrazovanje obavezno je za svu djecu.
Obavezno obrazovanje poinje u kalendarskoj godini u kojoj dijete do 1. aprila navrava est
godina ivota i traje bez prekida tokom perioda koji ne moe biti krai od osam godina.
Nadlene obrazovne vlasti i kole u Bosni i Hercegovini obavezne su, najkasnije do juna 2004.
godine, stvoriti sve potrebne uslove za normalno otpoinjanje osnovne kole u trajanju od devet
godina.
Nadlene obrazovne vlasti, na inicijativu ili uz saglasnost roditelja i uz konsultacije s drugim
strunim i nadlenim institucijama, mogu dozvoliti jednu godinu ranijeg ili odgoenog poetka
obaveznog obrazovanja, ukoliko je to u najboljem interesu djeteta.
Obavezno obrazovanje je besplatno.
Besplatno osnovno obrazovanje osigurava se svoj djeci.
Dijete u smislu ovog zakona je svaka osoba do navrene osamnaeste godine ivota.
Federacija BiH

Srednjokolsko obrazovanje je svima dostupno, u skladu s postignutim uspjehom u osnovnoj
koli, linim interesom i sposobnostima.
Srednjokolsko obrazovanje u javnim ustanovama je besplatno u skladu sa zakonom.
Tokom perioda obaveznog obrazovanja, nadleni organi vlasti preduzimaju sve neophodne
mjere kako bi uenicima osigurali uslove za slobodan pristup i uee u obrazovanju, naroito u
pogledu osiguranja pristupa besplatnim udbenicima, prirunicima i drugom didaktikom
materijalu.
87

Djeca i mladi sa posebnim obrazovnim potrebama stiu obrazovanje u redovnim kolama i
prema programima, prilagoenim njihovim individualnim potrebama. Individualni program,
prilagoen njihovim mogunostima i sposobnostima, izradie se za svakog uenika, uz obavezno
odreivanje defektolokog i logopedskog statusa.
Djeca i mladi sa ozbiljnim smetnjama i potekoama u razvoju mogu se djelimino ili u cjelini
obrazovati u specijalnim odgojno-obrazovnim ustanovama, u sluajevima kad je nemogue pruiti
im odgovarajue obrazovanje u redovnim kolama.
Kategorije, postupak identifikacije, planiranje i nain rada, profil, obuka i profesionalni razvoj
strunog kadra za rad sa djecom i mladima sa posebnim potrebama i druga pitanja, blie se ureuju
propisima entiteta, kantona i Brko Distrikta Bosne i Hercegovine, u skladu sa principima i
standardima, utvrenim ovim zakonom.
lan 18. Evropske socijalne povelje - Pravo na bavljenje zanimanjem koje donosi zaradu na
teritoriju drugih zemalja potpisnica
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava na bavljenje zanimanjem koje donosi zaradu
za teritoriju drugih zemalja potpisnica, potpisnice preuzimaju obvezu da:
1. primjenjuju postojee propise u liberalnom duhu;
2. pojednostave postojee formalnosti i smanje ili ukinu sudske takse ili druge naknade koje
plaaju strani radnici ili njihovi poslodavci;
3. liberaliziraju, pojedinano ili kolektivno, propise koji se odnose na zapoljavanje stranih
radnika;
i priznaju:
4. pravo dravljana drugih zemalja da napuste zemlju kako bi se bavili zanimanjem koje
donosi korist na teritorijima drugih zemalja potpisnica.
(Bosna i Hercegovina nije se obavezala na primjenu ovog lana.
Postojei federalni Zakon o zapoljavanju stranaca ne razlikuje dravljane drava potpisnica
Povelje od dravljana drugih drava, a nije liberalan:
lan 2. Zakona o zapoljavanju stranaca:
Strancem, u smislu lana 1. ovog zakona, smatra se fiziko lice koje nema dravljanstvo
Bosne i Hercegovine.
Poslodavcem, u smislu lana 1. ovog zakona, smatra se fiicko, odnosno pravno lice za koje
stranac obavlja odreene poslove, u skladu sa propisima o radu.
Poslodavac ne moe zakljuiti ugovor o radu i ugovor o obavljanju privremenih i povremenih
poslova sa strancem prije nego to stranac dobije radnu dozvolu u skladu sa ovim zakonom.

Radna dozvola izdaje se na odreeno vrijeme, a najdue za jednu godinu.
Izuzetno, strancu koji ima odobrenje za stalno nastanjenje u Federaciji, radna dozvola moe se
izdati i na neodreeno vrijeme.
Radna dozvola prestaje da vai:
- protekom vremena na koje je izdata,
Federacija BiH

Radna dozvola izdaje se strancu, pod uvjetom da ima odobrenje za stalno nastanjenje ili
privremeni boravak u Federaciji Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Federacija) i da u evidenciji
slube za zapoljavanje meu nezaposlenim licima nema lica koja ispunjavaju uvjete koje
poslodavac zahtijeva za zakljuivanje ugovora o radu ili ugovora o obavljanju privremenih i
povremenih poslova.
88
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
- protekom vremena za koje vai odobrenje za privremeni boravak,

- otkazom boravka, u skladu sa posebnim propisima i gubitkom statusa stalno nastanjenog
stranca,
- istekom vremena za koji je zakljuen ugovor o radu ili ugovor o obavljanju privremenih i
povremenih poslova,
- oduzimanjem radne dozvole.)
lan 19. Evropske socijalne povelje - Pravo radnika-migranata i njihovih porodica na
zatitu i pomo
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava radnika migranata i njihovih porodica na
zatitu i pomo na teritoriju bilo koje druge zemlje potpisnice, potpisnice preuzimaju
obvezu da:
1. odravaju ili sa zadovoljavajuim stepenom sigurnosti utvrde da se odravaju adekvatne
i slobodne slube koje pomau takvim radnicima, posebno u pogledu dobivanja tanih
informacija, i da poduzmu sve potrebne korake, u mjeri u kojoj to domai zakoni i propisi
omoguuju, protiv zavodee propagande koja se odnosi na emigraciju i imigraciju;
2. usvoje odgovarajue mjere unutar vlastite nadlenosti kojima e se omoguiti odlazak,
putovanje i prihvat tih radnika i njihovih porodica, i predvidjeti, u okviru vlastite
nadlenosti, odgovarajue usluge zdravstvene i medicinske zatite, i dobre higijenske
uvjete za vrijeme putovanja;
3. promoviraju suradnju, prema potrebi, izmeu socijalnih slubi, javnih i privatnih, u
zemljama emigracije i imigracije;
4. osiguraju da takvi radnici, koji zakonito borave na njihovom teritoriju, u mjeri u kojoj su
ta pitanja regulirana zakonom ili propisima ili su predmet kontrole administrativnih
organa, uivaju tretman koji nije manje pogodan od tretmana koji uivaju njihovi vlastiti
dravljani u odnosu na sljedea pitanja:
a) naknada i drugi uvjeti zapoljavanja i rada;
b) lanstvo u sindikatima i uivanje beneficija kolektivnog pregovaranja
c) smjetaj;
5. osiguraju da takvi radnici, koji zakonito borave na njihovim teritorijima, uivaju
tretman koji nije loiji od tretmana njihovih vlastitih dravljana u odnosu na poreze na
zapoljavanje, kao i doprinose i druge naknade koje plaaju zaposlene osobe;
6. omogue, u mjeri u kojoj je to mogue, spajanje porodica i stranog radnika koji ima
dozvolu da ostane na teritoriju;
7. osiguraju za te radnike, koji zakonito borave na njihovoj teritoriji, tretman koji nije loiji
od tretmana njihovih vlastitih dravljana, kada se radi o pravnim postupcima vezanim za
pitanja iz ovog lanka;
8. osiguraju da ti radnici koji zakonito borave na njihovoj teritoriji ne budu protjerani, osim
kada ugroavaju nacionalnu sigurnosti ili vrijeaju javni interes ili moral;
9. omogue, u zakonskim okvirima, transfer dijela zarada i uteevine ovih radnika prema
njihovim eljama;
10.proire zatitu i pomo, predvienu ovim lanom na samo-zaposlene radnike migrante,
ukoliko se ove mjere odnose na njih;
11. promoviraju i omogue uenje nacionalnog jezika zemlje-domaina, odnosno, ukoliko
postoji vie takvih jezika, jednog od njih, za radnike migrante i lanove njihovih
porodica;
12.promoviraju i omogue, u praktinoj mjeri, poduavanje djece radnika migranata u
maternjem jeziku radnika migranata.
Federacija BiH
(Bosna i Hercegovina se nije obavezala na primjenu ovog lana.)
89
lan 20. Evropske socijalne povelje - Pravo na jednake mogunosti i jednak tretman u
pitanjima zapoljavanja i zanimanja bez diskriminacije na osnovu spola
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava na jednake mogunosti i jednak tretman u
pitanjima zapoljavanja i zanimanja bez diskriminacije za osnovu pola, potpisnice
preuzimaju obavezu da priznaju to pravo i poduzmu odgovarajue mjere kojima e se
osigurati, odnosno promovirati njihova primjena na sljedeim poljima:
a. mogunost zapoljavanja, zatita od otputanja i profesionalna reintegracija;
b. struno usmjeravanje, obuka, prekvalifikacija i rehabilitacija;
c. uvjeti zapoljavanja i uvjeti rada, ukljuujui naknade;
d. razvijanje karijere, ukljuujui zapoljavanje.
lan 8. Zakona o ravnopravnosti polova Bosne i Hercegovine:
Zabranjena diskriminacija po osnovu pola u radu i radnim odnosima je:
- neprimjenjivanje jednake plae i drugih beneficija za isti rad, odnosno za rad jednake
vrijednosti;
- onemoguavanje napredovanja u poslu pod jednakim uslovima;
- onemoguavanje jednakih uslova za obrazovanje, osposobljavanje i struno usavravanje;
- neravnomjerna prilagoenost radnih i pomonih prostorija i opreme poslodavca biolokofiziolokim potrebama zaposlenika oba pola;
- razliit tretman zbog trudnoe, poroaja ili koritenja prava na porodiljsko odsustvo, to
ukljuuje i onemoguavanje povratka na isti, ili jednako plaen posao u istom nivou, nakon isteka
porodiljskog odsustva, kao i razliit tretman mukaraca i ena u vezi s donoenjem odluke o
koritenju odsustva nakon roenja djeteta;
- bilo koji nepovoljni tretman roditelja ili staratelja u usklaivanju obaveza iz porodinog i
profesionalnog ivota;
- organiziranje posla, podjele zadataka ili na drugi nain odreivanja uslova rada, otkazivanje
radnog odnosa, tako da se na osnovu pola ili branog statusa zaposleniku dodjeljuje nepovoljniji
statusu odnosu na druge zaposlenike;
- svaka druga radnja ili djelo koje predstavlja neki od oblika direktne ili indirektne
diskriminacije utvrene lanom 3 st. 3. i 4. ovog zakona.
Poslodavac je duan preduzeti efikasne mjere u cilju spreavanja uznemiravanja, seksualnog
uznemiravanja i diskriminacije po osnovu pola u radu i radnim odnosima utvrenim stavom 1.
ovog lana, te ne smije preduzimati nikakve mjere prema zaposleniku/ci zbog injenice da se
on/ona alio/la na uznemiravanje, seksualno uznemiravanje i diskriminaciju po osnovu pola.
lan 10. Zakona o ravnopravnosti polova Bosne i Hercegovine:
Svi imaju jednaka prava pristupa ekonomskom poslovanju, bez obzira na pol, to
podrazumijeva jednak tretmanu pristupu svim ekonomskim resursima, privatizaciji, pristupu i
koritenju kredita i drugih oblika finansijske pomoi, dozvola i registracija za poslovanje, kao i
uslova za njihovo dobijanje.
Jednak tretman i jednake mogunosti, te eliminacija diskriminacije obezbijedie se i za ene na
selu, kako bi se omoguio njihov ekonomski opstanak i opstanak njihove porodice.
Federacija BiH

Lice koje trai zaposlenje, kao i lice koje se zaposli, ne moe biti stavljeno u nepovoljniji
poloaj zbog rase, boje koe, pola, jezika, vjere, politikog ili drugog miljenja, nacionalnog ili
socijalnog porijekla, imovnog stanja, roenja ili kakve druge okolnosti, lanstva ili nelanstva u
politikoj stranci, lanstva ili nelanstva u sindikatu, te tjelesnih i duevnih potekoa.
90
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
lan 21. Evropske socijalne povelje - Pravo na informiranje i konzultiranje

Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava radnika da budu informirani i konzultirani u
poduzeu, potpisnice preuzimaju obavezu da usvoje ili potaknu mjere koje e omoguiti
radnicima, odnosno njihovim predstavnicima, u skladu sa domaim zakonima i praksom,
da:
a. budu redovito ili u odgovarajuem trenutku informirani na cjelovit nain o
ekonomskoj i finansijskoj situaciji poduzea gdje rade, podrazumijevajui da se
otkrivanje odreenih informacija, koje bi mogle tetiti poduzeu, moe odbiti ili se one
proglasiti povjerljivim; i
b. budu pravovremeno konsultirani o predloenim odlukama koje bi mogle bitno utjecati
na interese radnika, posebice o odlukama koje bi mogle imati znaajan uinak na
situaciju zaposlenosti u poduzeu.
Poslodavac, najmanje svakih est mjeseci, informira vijee zaposlenika o pitanjima koja utiu
na njihove interese iz radnog odnosa, a odnose se naroito na:
- stanje i rezultate poslovanja;
- razvojne planove i njihov uticaj na ekonomski i socijalni poloaj zaposlenika;
- kretanje i promjene u plaama;
- zatitu na radu i mjere za poboljanje uvjeta rada;
- druga pitanja vana za prava i interese zaposlenika iz radnog odnosa.
lan 22. Evropske socijalne povelje - Pravo na uee u odreivanju i unapreenju uvjeta
rada i radnog okruenja
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava radnika na uee u odreivanju i
unapreenju uvjeta rada i radnog okruenja u poduzeu, potpisnice preuzimaju obavezu da
usvoje ili potaknu mjere koje omoguuju radnicima, odnosno njihovim predstavnicima, u
skladu sa domaim zakonima i praksom, da doprinose:
a. utvrivanju i unapreenju radnih uvjeta, organizacije rada i radnog okruenja;
b. zatiti zdravlja i sigurnosti unutar poduzea;
c. organizaciji socijalnih i socio-kulturnih slubi i pogodnosti unutar poduzea;
d. nadzoru potivanja propisa o ovim pitanjima.
Prije donoenja odluke znaajne za prava i interese zaposlenika poslodavac se obavezno
konsultuje sa vijeem zaposlenika o namjeravanoj odluci, a naroito kada se radi o:
- donoenju pravilnika o radu;
- namjeri poslodavca da zbog ekonomskih, tehnikih ili organizacijskih razloga otkae
ugovor o radu za vie od 10% zaposlenika, ali najmanje petorici;
- planu zapoljavanja, premjetaju i otkazu;
- mjerama u vezi sa zatitom zdravlja i zatitom na radu;
- znaajnim promjenama ili uvoenju nove tehnologije;
- planu godinjih odmora;
- rasporedu radnog vremena;
- nonom radu;
- naknadama za izume i tehnika unapreenja;
- drugim odlukama za koje je kolektivnim ugovorom predvieno konsultovanje vijea
zaposlenika u njihovom donoenju.
Federacija BiH
91
lan 23. Evropske socijalne povelje - Pravo starijih osoba na socijalnu zatitu
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava starijih osoba na socijalnu zatitu, potpisnice
preuzimaju obvezu da usvoje odnosno potaknu, bilo izravno ili u suradnji sa javnim ili
privatnim organizacijama, odgovarajue mjere kreirane, posebno, sa ciljem da:
- omogue starijim osobama da ostanu punopravni lanovi drutva to due mogue,
putem:
a. odgovarajuih prihoda, koji e im omoguiti da vode pristojan ivot i igraju aktivnu
ulogu u javnom, socijalnom i kulturnom ivotu;
b. pruanja informacija o uslugama i mogunostima koje stoje na raspolaganju starijim
osobama i mogunostima njihovog koritenja;
- omogue starijim osobama da slobodno biraju stil ivota, i da vode neovisan ivot u svom
porodinom okruenju onoliko dugo koliko to ele i mogu, putem:
a. pruanja smjetaja koji odgovara njihovim potrebama i zdravstvenom stanju, ili
b. adekvatne pomoi u adaptiranju njihovog smjetaja;
c. zdravstvene zatite i slubi koje su potrebne s obzirom na njihovo stanje;
- garantiraju starijim osobama ivot u institucijama odgovarajue podrke, uz potivanje
njihove privatnosti, i uea u odlukama koje se odnose na uvjete ivota u instituciji.
lan 24. Evropske socijalne povelje - Pravo na zatitu u sluaju prestanka radnog odnosa
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava radnika na zatitu u sluaju prestanka
radnog odnosa, potpisnice preuzimaju obvezu da priznaju:
a. pravo svih radnika da im se radni odnos ne raskine bez validnog razloga za taj raskid, koji
je povezan sa njihovim sposobnostima ili ponaanjem ili zasnovan na operativnim
potrebama poduzea, institucije ili slube;
b. pravo radnika iji je radni odnos raskinut bez validnog razloga na adekvatnu
kompenzaciju ili drugu odgovarajuu pomo.
U tom cilju, potpisnice preuzimaju obvezu da se pobrinu da radnik koji smatra da mu je
radni odnos prekinut bez validnog razloga ima pravo na albu nepristrasnom organu.
(Bosna i Hercegovina nije se obavezala na primjenu ovog lana a,
Poslodavac moe otkazati ugovor o radu uz propisani otkazni rok, u sluaju prestanka potrebe
za obavljanjem odreenog posla zbog ekonomskih, tehnikih ili organizacijskih razloga, iz lana
98. ovog zakona, kao i u sluaju kada zaposlenik nije u mogunosti da izvrava svoje obaveze iz
radnog odnosa zbog gubitka radne sposobnosti za obavljanje tih poslova.
Otkaz zbog gubitka radne sposobnosti iz stava 1. ovog lana mogu je samo ako poslodavac ne
moe zaposliti zaposlenika na druge poslove ili ga ne moe obrazovati, odnosno osposobiti za rad
na drugim poslovima.

Zaposlenik koji je sa poslodavcem zakljucio ugovor o radu na neodreeno vrijeme, a kojem
poslodavac otkazuje ugovor o radu nakon najmanje dvije godine neprekidnog rada, osim ako se
ugovor otkazuje zbog krenja obaveze iz radnog odnosa ili zbog neispunjavanja obaveza iz
ugovora o radu od strane zaposlenika, ima pravo na otpremninu u iznosu koji se odreuje u
zavisnosti od duine prethodnog neprekidnog trajanja radnog odnosa sa tim poslodavcem.
Otpremnina iz stava 1. ovog lana utvruje se kolektivnim ugovorom i pravilnikom o radu, s
tim da se ne moe utvrditi u iznosu manjem od jedne treine prosjecne mjesene plate, isplaene
zaposleniku u posljednja tri mjeseca prije prestanka ugovora o radu, za svaku navrenu godinu rada
Federacija BiH

Ako poslodavac namjerava da otkae ugovor o radu u smislu ovog zakona, obavezan je da o
tome pribavi miljenje vijea zaposlenika.
Ako poslodavac nije pribavio miljenje vijea zaposlenika, odluka o otkazu ugovora o radu je
nitavna.
92
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
kod tog poslodavca.

Izuzetno, umjesto otpremnine iz stava 2. ovog lana, poslodavac i zaposlenik mogu se
dogovoriti i o drugom vidu naknade.
Nain, uvjeti i rokovi isplate otpremnine iz st. 2. i 3. ovog lana, utvruju se pismenim
ugovorom izmeu zaposlenika i poslodavca.
lan 25. Evropske socijalne povelje - Pravo radnika na zatitu njihovih potraivanja u
sluaju nesolventnosti poslodavca
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava radnika na zatitu njihovih potraivanja u
sluaju nesolventnosti poslodavca, potpisnice preuzimaju obvezu da predvide da
potraivanja radnika koja slijede iz ugovora o radu ili radnog odnosa budu garantirana
nekom garantnom institucijom ili nekim drugim djelotvornim oblikom zatite.
(Bosna i Hercegovina nije se obavezala na primjenu ovog lana, a
lan 33. Zakona o steajnom postupku Federacije
Prije ostalih steajnih povjerilaca namiruju se ona potraivanja, koja potiu iz perioda
privremene uprave i koja, nasuprot odredbi lana 16. stav 4. i lana 17. st. 3. i 4. ovog zakona, nije
mogao namiriti privremeni upravnik, ni steajni upravnik, u skladu sa lanom 21. stav 2. ovog
zakona.
Prije ostalih steajnih povjerilaca, ali poslije povjeritelja iz stava 1. ovog lana namiruju se
zaposlenici steajnog dunika sa potraivanjima iz radnog odnosa za posljednjih osam mjeseci do
dana otvaranja steajnog postupka, a u visini najnie plae za svaki mjesec, obraunate prema
Opem kolektivnom ugovoru za teritoriju Federacije i doprinosima u skladu sa zakonom. Isto
vrijedi i za plaanje naknada tete za povrede na radu, koje se isplauju u punom iznosu. )
lan 26. Evropske socijalne povelje - Pravo na dostojanstvo u radu
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava svih radnika na zatitu njihovog
dostojanstva na radu, potpisnice preuzimaju obvezu da, uz konzultacije sa organizacijama
radnika i poslodavaca:
1. promoviraju svijest, informiranje i spreavanje seksualnog uznemirivanja na radnom
mjestu ili u vezi sa radom, i poduzmu sve odgovarajue mjere da radnike zatite od takvog
ponaanja;
2. promoviraju svijest, informiranje i spreavanja opetovanog pritiska ili izrazito
negativnih ili uvredljivih radnji usmjerenih protiv pojedinanih radnika na radnom
mjestu ili u vezi sa radom, i poduzmu sve odgovarajue mjere da zatite radnike od
takvog ponaanja.
(Bosna i Hercegovina nije se obavezala na primjenu ovog lana, a u dodatku Povelji se smatra
da ovaj lan ne zahtijeva usvajanje novih zakona)
Federacija BiH
lan 27. Evropske socijalne povelje - Pravo radnika sa porodinim obavezama na jednake
mogunosti i jednak tretman
Radi osiguranja koritenja prava na jednake mogunosti i tretman za ene i mukarce
radnike, kao i izmeu tih radnika i drugih radnika, potpisnice preuzimaju obvezu da:
1. poduzmu odgovarajue mjere kojima e se:
a. omoguiti radnicima sa porodinim obavezama da se zaposle i ostanu zaposleni,
kao i da se ponovno zaposle nakon prekida rada zbog tih odgovornosti,
ukljuujui i mjere na planu strunog usmjeravanja i obuke;
b. uzeti u obzir njihove potrebe u smislu uvjeta zapoljavanja i socijalne zatite;
c. razviti ili promovirati slube, javne ili privatne, a posebno slube uvanja djece i
drugi aranmani brige za djecu;
2. predvide mogunost da bilo koji roditelj dobije, za vrijeme razdoblja nakon porodiljskog
93
dopusta, roditeljski dopust u svrhe voenja skrbi o djetetu, iji se uvjeti i trajanje
odreuje domaim zakonom, kolektivnim ugovorom ili praksom;
3. osiguraju da porodine obaveze nee, kao takve, predstavljati validan razlog za raskid
radnog odnosa.
Jedan od roditelja djeteta sa teim smetnjama u razvoju (tee hendikepiranog djeteta) ima
pravo da radi polovinu punog radnog vremena, u sluaju da se radi o samohranom roditelju ili da su
oba roditelja zaposlena, pod uvjetom da dijete nije smjeteno u ustanovu socijalno- zdravstvenog
zbrinjavanja, na osnovu nalaza nadlene zdravstvene ustanove.
Roditelju, koji koristi pravo iz stava 1. ovog lana, pripada pravo na naknadu plate, u skladu sa
zakonom.
Roditelju koji koristi pravo iz stava 1. ovog lana, ne moe se narediti da radi nou ni
prekovremeno, i ne moe mu se promijeniti mjesto rada, ako za to nije dao svoj pismeni pristanak.
lan 28. Evropske socijalne povelje - Pravo predstavnika radnika na zatitu u poduzeu i na
raspolaganje odgovarajuim mogunostima
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava predstavnika radnika da obavljaju svoju
funkciju, potpisnice preuzimaju obvezu da osiguraju da unutar poduzea oni:
a. uivaju djelotvornu zatitu od radnji koje su im tetne, ukljuujui otputanje, na osnovu
njihovog statusa ili aktivnosti kao radnikih predstavnika u poduzeu;
Poslodavac samo uz prethodnu saglasnost sindikata moe otkazati ugovor o radu sindikalnom
povjereniku za vrijeme obavljanja njegove dunosti i est mjeseci nakon obavljanja te dunosti.
b. raspolau odgovarajuim mogunostima koje im omoguavaju da svoje funkcije
izvravaju na vrijeme i efikasno, uzimajui u obzir sustav industrijskih odnosa zemlje, i
potrebu, veliinu i sposobnosti odnosnog poduzea.
Zaposlenici kod poslodavca koji redovno zapoljava najmanje 15 zaposlenika, imaju pravo
da formiraju vijee zaposlenika, koje e ih zastupati kod poslodavca u zatiti njihovih prava i
interesa.
Ako kod poslodavca nije formirano vijee zaposlenika, sindikat ima obaveze i ovlatenja koja
se odnose na ovlatenja vijea zaposlenika, u skladu sa zakonom.

Poslodavac koji zapoljava vie od 15 zaposlenika, a koji u periodu od est mjeseci ima
namjeru da zbog ekonomskih, tehnikih ili organizacijskih razloga otkae ugovor o radu najmanje
petorici zaposlenika, duan je izraditi program zbrinjavanja vika zaposlenika.
Federacija BiH
lan 29. Evropske socijalne povelje - Pravo na informacije i konsultacije u postupku

kolektivnog otputanja
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava radnika da budu informirani i konsultovani
u situacijama kolektivnog otputanja, potpisnice preuzimaju obvezu da osiguraju da
poslodavci informiraju i konzultiraju predstavnike radnika, dovoljno vremena prije
kolektivnog otputanja, o nainima i sredstvima izbjegavanja kolektivnog otputanja
odnosno ograniavanja njegove pojave i ublaavanja njegovih posljedica, na primjer,
koritenjem prateih socijalnih mjera iji je cilj, posebno, da pomognu prerasporeivanju ili
prekvalifikaciji odnosnih radnika.
94
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA

Program iz lana 98. ovog zakona sadri naroito:
- razloge nastanka vika zaposlenika,
- broj i kategoriju zaposlenika koji e se pojaviti kao viak,
- mogunost promjene u tehnologiji i organizaciji rada u cilju zbrinjavanja vika zaposlenika,
- mogunost zapoljavanja zaposlenika na druge poslove,
- mogunost pronalaenja zaposlenja kod drugog poslodavca,
- mogunost prekvalifikacije ili dokvalifikacije zaposlenika,
- mogunost skraivanja radnog vremena.
Program iz stava 1. ovog lana poslodavac je obavezan dostaviti na konsultiranje vijeu
zaposlenika i obavezan je izjasniti se vijeu zaposlenika o njegovim miljenjima i prijedlozima.
Ako kod poslodavca nije formirano vijee zaposlenika, o programu iz stava 1. ovog lana
poslodavac se konsultira sa sindikatom i obavezan je da se izjasni o miljenjima i prijedlozima
sindikata.
Ako programom iz stava 1. ovog lana nije mogue zaposlenicima osigurati zaposlenje, moe
im se otkazati ugovor o radu.
U sluaju otkaza iz stava 4. ovog lana, poslodavac ne moe u roku od dvije godine zaposliti
drugo lice koje ima istu kvalifikaciju ili isti stepen strune spreme, osim lica iz stava 4. ovog lana,
ako je to lice nezaposleno.)
lan 30. Evropske socijalne povelje - Pravo na zatitu od siromatva i socijalnog iskljuenja
Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava na zatitu od siromatva i socijalnog
iskljuenja, potpisnice preuzimaju obvezu da:
a. Poduzmu mjere u okviru ukupnog i koordiniranog pristupa na promoviranju efikasnog
pristupa osoba koje ive ili su izloene riziku ivota u situaciji socijalne iskljuenosti ili
siromatva, kao i njihovih porodica, posebno zaposlenju, stanovanju, obrazovanju, kulturi i
socijalnoj i medicinskoj pomoi;
b. da ove mjere revidiraju sa ciljem njihove prilagodbe, ako je potrebno.
lan 31. Evropske socijalne povelje - Pravo na stanovanje
Sa ciljem osiguranja djelotvornog koritenja prava na stanovanje, potpisnice preuzimaju
obavezu da poduzmu mjere kreirane da:
1. promoviraju pristup stanovanju adekvatnog standarda;
2. sprijee i smanje stanje beskunosti, sa ciljem njegove postupne eliminacije;
3. da uine cijenu stanovanja dostupnom za one koji ne raspolau adekvatnim resursima.
Federacija BiH
95
7. Zakljuci o usklaenosti zakonodavstva Federacije sa Evropskom

socijalnom poveljom
Ve na prvi pogled oito je da problem implementacije Socijalne povelje u Federaciji nije u
normativnoj oblasti. Pregled legislative na snazi na teritoriji Federacije pokazuje visok stepen
usaglaenosti zakonskih odredbi sa lanovima Socijalne Povelje koje je Bosna i Hercegovina
prihvatila (pa i sa onima koje za sada nije prihvatila, s tim da nisu objavljeni razlozi zbog kojih je
prihvatanje tih obaveza odgoeno)34.
Prema redoslijedu u Socijalnoj povelji, konstatovali smo da pravnom normom nije regulisano, ili
nije dovoljno jasno i nedvosmisleno propisano:
- obaveza da se radno vrijeme maloljetnika ogranii u skladu sa potrebama njihovog
razvoja, a naroito potrebama za strunim obazovanjem (taka 4. lana 7), i
- pravo mladih da se vrijeme koje provedu na strunoj obuci tokom radnog dana, uz pristanak
poslodavca, tretira kao dio radnog dana (taka 6. lana 7)35,
- eksplicitna odredba da se osobama koje koriste bilo koji vid socijalne pomoi zbog toga
nee umanjiti (politika niti) socijalna prava taka (2. lana 13 Pravo na socijalnu i
medicinsku pomo)36;
- obaveza da se odredbe taki 1, 2. i 3. na jednakim osnovama primjenjuju na svoje
dravljane i dravljane drugih potpisnica, koji legalno borave u Bosni i Hercegovini (taka
4. lana 13)37.
obaveze koje proistiu iz lana 16. Povelje (Pravo porodice na socijalnu, pravnu i
ekonomsku zatitu), izuzev porodica u stanju socijalne potrebe, te
- obaveze koje proistiu iz lana 23. Povelje (Pravo starijih osoba na socijalnu zatitu), opet
izuzev osoba u stanju socijalne potrebe.
Znai, od 19 lanova (sa 58 taaka i 20 alineja) za koje se ratifikacijom Povelje Bosna i
Hercegovina, a time i Federacija, obavezala da ih odmah primjenjuje (od ukupno 31 lana u Dijelu
II Povelje, sa 97 taaka i 33 alineje), u Federaciji nije do sada zakonima dovoljno obraeno samo
est taaka.
Pa ipak, niko objektivan nee poricati da je primjena Povelje u bosanskohercegovakom drutvu daleko od zadovoljavajue.
Pokuaemo stoga, u dijelu koji emo nazvati pogovor, ponuditi nae vienje razloga takvog stanja
35
to su, u osnovi, obaveze koje regulie lan 10. Pravo na strunu obuku, lan koji Bosna i Hercegovina za sada nije
prihvatila
36
ta vie, u federalnim i kantonalnim propisima esta je odredba da se socijalna prava ne mogu kumulirati
37
u stvari, ovdje je uoena jedina zakonska odredba direktno suprotna Socijalnoj povelji: lan 7. Zakona o osnovama socijalne
zatite, zatite civilnih rtava rata i zatite porodica sa djecom izriito propisuje da prava utvrena ovim Zakonom ne mogu
ostvarivati lica koja nisu dravljani Bosne i Hercegovine
Federacija BiH
34
96
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
8. Pogovor - preporuke za usklaivanje zakona i drugih propisa

Federacije sa Evropskom socijalnom poveljom
Federacija BiH
U osnovi, ova je povelja dokument Vijea Evrope koji konkretizuju i operacionalizuju set
ljudskih prava (u datom sluaju; set radnikih i socijalnih prava), koja su drave potpisnice
obavezne da u razumnom vremenu urede svojim zakonima. Prvi tekst Povelje usvojen je 1961.
godine, a njena temeljita revizija izvrena je 1996. godine. U tih tridesetpet godina Vijee se
viestruko proirilo, i dok su, sa jedne strane, zajednike tenje lanica Vijea doprinijele da se
registar socijalnih prava sve vie konkretizuje i poboljava, sa druge strane nove lanice Vijea,
koje imaju kako meusobno, tako i u odnosu na potpisnice Povelje iz 1961. godine, vrlo razliitu
istoriju, pravni sistem, kulturu, dominantnu socijalnu svijest, a naroito razliitu ekonomsku mo,
prihvatale su obavezu primjene, razrade i zatite prava iz Socijalne povelje u svojoj sredini, koja se
znaajno razlikuje od prosjeka.
U tom svjetlu, i sama povelja odraava sve probleme u formulisanju slinih evropskih
dokumenata. Naime, jedinstvena izjava o zajednikim ciljevima velikog broja nezavisnih zemalja,
neizbjeno ima karakteristike uoptenosti, naelnosti i nedoreenosti.
Bosna i Hercegovina u tom pogledu vrlo je ilustrativan primjer. Da je ova zemlja bila u
mogunosti da prihvati Socijalnu povelju u momentu njenog nastanka, bila bi tada nesumnjivo
jedan od lidera u njenoj primjeni, kao dio Jugoslavije, zemlje sa dominirajuom socijalno
proaktivnom politikom i sistemom privrednog i teritorijalno-politikog samoupravljanja.
(Svakako, jo nevjesna da bez ljudskih, a pogotovo politikih prava, navedenih u evropskim
poveljama, socijalna prava samo su nedovoljan dio rjeenja).
Meutim, vrijeme kada je Bosna i Hercegovina pristupila Socijalnoj povelji, u istoriji ove
zemlje vjerovatno je najgori mogui period da se preuzmu zahtjevne obaveze koje iz Povelje
proistiu. Ova zemlja je duboko podijeljena na dva entiteta, koja su prije nepunih deset (etrnaest)
godina, i to uz presudan pritisak meunarodne zajednice (bez Evrope) izala iz sverazarajueg
meusobnog ratnog sukoba. Do rata preovlaujua socijalna i solidarna komponenta (u drutvenoj
svijesti, zakonodavstvu, kulturi) povlai se pred agresivnim savezom filozofije i prakse
neoliberalizma, koji provode meunarodne finansijske organizacije i domaih politikih i
privrednih elita, koje akumuliraju svoj prvi kapital.
Treba imati u vidu da u su u temelj svih socijalnih problema u ovoj zemlji ugraena dva; (1)
opta nekonkurentnost privrede, to, pored ostalog, rezultira zvaninom stopom nezaposlenosti
radno-aktivnog stanovnitva od 33 do 35 %, odnosno iz toga proizalim ogromnim obimom
neformalne ekonomije (neregistrovane zaposlenosti), i (2) ekstremna usitnjenost stvarne politike
moi, dodatno zacementirana ustavno-politikim rjeenjima, koja mogu dati samo neefikasnu
vlast i upravu. Takva vlast nije u stanju da rijei niti problem zaposlenosti, niti probleme socijalne
38
sfere .
Ako uslovno podijelimo odredbe Dijela II Povelje na radnike, tj. vezane uz rad (a njih je 21
(od ega se Bosna i Hercegovina za sada obavezala na primjenu njih 12) i na isto socijalne (njih
10, od kojih se odmah primjenjuje njih 7), vidimo da je njihov odnos 2:1, a po istom kriteriju, nae
poreenje odredbi Socijalne povee i lanova zakona na snazi pokazuje da je odnos nejasnih ili
nepostojeih odredbi u zakonima Federacije 1:2 (radniko prema socijalnom).
38
Jedan od oitih efekata je da neformalno zaposleni, iz ijih bi se doprinosa mogli kvalitetno rijeavati socijalni problemi, i
sami se preesto pojavljuju kao korisnici socijalne pomoi.
97
Po naem miljenju to je za oblast legislative dobar indikator, jer smatramo da je radno

39
zakonodavstvo solidno uraeno .
Razlozi zbog kojih praksa zatite radnikih i socijalnih prava zaostaje za teorijom nalaze se, po
nama, na drugim stranama. A to je, kao prvo i daleko najvanije, nepodnoljivo visoka stopa
zvanine nezaposlenosti u Bosni i Hercegovini. Jer sve dok je takva, nema tog zakonodavstva niti
sindikata koji e efikasno zatiti prava radnika. Poslodavci lako mogu nai, barem za manje
kvalifikovana i specijalizovana zanimanja (koja su dominantna u privredi ove zemlje), radnike koji
e raditi i za manju platu i pod teim uslovima, samo da dou do posla.
Ironija je da su od ove prijetnje zatieni, pored radnika javnih preduzea i sve manjeg broja
velikih preduzea, samo budetski zaposlenici (uprava, vlast), koji su i po primanjima
privilegovani sloj u ovoj zemlji, a iji je posao upravo promjena tog nepodnoljivog stanja.
Tom odnosu dodatno na ruku ide i nalije politike razvoja malih i srednjih preduzea, zatim
korupciji podlone vlast i inspekcijska uprava, pa i recesija svjetske privrede, te neki drugi, manje
uticajni faktori.
Dakle, radno zakonodavstvo, povezano sa predratnim iskustvom i poslije (valjda) djeijih
bolesti tranzicije, moglo bi dostii evropske standarde i u praksi.
Na drugoj strani, razloga za tmurnu sliku sadanjosti i budunosti socijalne problematike u
Bosni i Hercegovini ima neuporedivo vie nego kod, ue shvaene, radnike problematike.
40
Kod socijalnog aspekta, desilo se da je rat nametnuo socijalne prioritete koji se dijametralno
razlikuju od normalnih evropskih prioriteta, to je neizbjeno uticalo i na legislativu. A dodatno,
postojea, najblae reeno nespretna zakonska rjeenja sputavaju efikasnu socijalnu politiku, sve i
da postoje (a ne postoje) neophodna materijalna sredstva za nju.
Kao prvo, sistem penzionog osiguranja (temeljen na naelu meugeneracijske solidarnosti) ide
u bankrot i bre nego kod drugih evropskih zemalja koje koriste ovaj sistem. Naime, problemi
nastali produenjem ivotnog i skraenjem radnog vijeka stanovnitva, koji svugdje dovode u
deficit penzijske fondove, ovdje su dodatno ubrzani ratom. Ve sada je odnos uplatilac:korisnik
penzionog fonda manji od 1,4:1, i nastavlja da opada. Za stasavanje drugog stuba penzionog
sistema, tj. tednje za svoju penziju, potreban je zakon (nema ga), vrijeme i kreditor tog vremena
(nema ga). to se tie treeg stuba, plutokratija ubrzano produkuje povlatene penzionere, a svoj
dug penzionom fondu godinama gomila. ak i kada bi se ubrzano obezbijedili preuslovi za
reformu penzionog sistema, teko je povjerovati da penzioneri, barem u jednom opasno dugom
periodu, nee postati predmet socijalne pomoi.
Kao drugo, nezaposleni ratni veterani Federacije (kao i Republike Srpske) imaju ne mala
mjesena primanja na teret doprinosa koji uplauju registrovani zaposleni za sluaj
nezaposlenosti. Ti veterani i sada, 14 godina poslije zavretka rata, ine jednu etvrtinu svih
registrovanih nezaposlenih, a simptomatino je da je njihov broj, u prvih nekoliko mjeseci
primjene zakona koji im je naknadu omoguio, porastao u Federaciji za jednu estinu (sa cca
100.000 na 119.000). Istovremeno, za sve propisane zadatke Zavoda za zapoljavanje na
dokvalifikaciji i prekvalifikaciji nezaposlenih, kreditiranje zapoljavanja i stimulaciju
zapoljavanja mladih, invalidnih, i drugih specifinih grupa nema sredstva.
Kao tree, vojni i civilni ratni invalidi, ratom raseljena lica, lanovi porodice poginulog ili
umrlog veterana koji (jo ili vie) nisu sposobni za samostalno privreivanje, predmet su socijalne
pomoi u svakoj evropskoj zemlji, samo to je udio tih lica u ukupnom stanovnitvu u Federaciji
sasvim izvjesno najvei u Evropi, a teko da ima par evropskih zemalja koje ekonomski nemonije
od Federacije.
Kao etvrto, mada je zakonom reeno da ko ima druge izvore prihoda ne moe primati
socijalnu pomo, u praksi se to ne provjerava (ne postoji socijalna karta), tako da socijalnu pomo
prima i zemljoposjednik, i kuevlasnik, i neregistrovani privrednik, i sl.
Kao peto, federalni propis koji obuhvata sve socijalne kategorije, izuzev demobilisanih
veterana, zove se zakon o osnovama socijalne zatite, zatite civilnih zrtava rata i zatite porodica
sa djecom. To je okvirni zakon, zbog toga to su njime kantoni pozvani da donesu kantonalne
39
lanovi Povelje koji jo nisu preuzeti se odnose na oblasti koje zaista nisu zakonski ureene; novelacija zatite radne sredine i
profesionalne sigurnosti saglasno evropskim standardima, pravo i obaveza na permanentno struno obrazovanje i usavravanje,
zatita ekonomskih migranata i njihovih porodica (Bosna i Hercegovina je dominantno ekonomski i inae emigrantska, a ne
imigrantska sredina), itd.
40
kao to su demobilisani veterani, ratni vojni i civilni invalidi, civilne rtve rata, ratom raseljena lica (i prognani i povratnici)
Federacija BiH
98
EVROPSKA SOCIJALNA
POVELJA
zakone o dopunskim pravima istih kategorija, pa su neki kantoni donijeli, neki i primjenjuju, a neki
nisu ni donijeli zakone o dopunskim pravima. Godine 2006. zakon je dopunjen jo jednom
kategorijom (mirnodopskim civilnim) osobama sa onesposobljenjem.
Za sprovoenje i finansiranje zakona neposredno su zadueni organi tri nivoa vlasti: Federacije,
kantona i optina. Zahvaljujui tome, a naroito velikodunosti ljekarskih komisija i odsustvu
svake revizije, broj graana Federacije koji koriste njegove odredbe sada je desetak puta vei nego
u Republici Srpskoj i susjednim zemljama, i ima tendenciju rasta.
Konkretna posljedica ovakvog naina socijalne politike u Federaciji jeste nesolventnost
budeta Federacije i kantona u 2008. godini, to se prenijelo i u 2009. godinu, i prijeti da dovede, i
pored otre intervencije Meunarodnog monetarnog fonda, do bankrota. A konstanta je da, mada
zakon daje prava na zatitu i finansijsku pomo brojnim socijalnim kategorijama (kao to su djeca,
trudnice i porodilje, osobe starije od 65 godina), samo jedan kanton (sarajevski) ta prava i potuje!
Po naem miljenju, u Federaciji postoji hitna potreba za:
- donoenje jedinstvenog registra svih socijalnih sluajeva (pojedinaca i porodica) u
Federaciji,
- razdvajanje -- donoenje posebnih zakona za svaku socijalnu kategoriju, i to zakona koji bi
obezbijedili preciznu i provjerljivu kvalifikaciju za tu kategoriju,
- jedinstvena pravila rada za sve slube, koje se bave socijalnim sluajevima na terenu,
- jasan i stabilan izvor prihoda za svaku socijalnu kategoriju,
- a poto nema dovoljno sredstava -- i kriterije na osnovu kojih se utvruju prioriteti u
pruanju pojedinih oblika socijalne pomoi.
Federacija BiH
99
9. Lista zakona koji su citirani u analizi usklaenosti zakona na

podruju Federacije Bosne i Hercegovine sa Evropskom socijalnom
poveljom
m
m
m
m
m
m
m
m
m
Zakon o radu Federacije; Slubene novine Federacije BiH br. 43/99, 32/00, i 29/03
Zakon o vijeu zaposlenika Federacije; Slubene novine Federacije BiH br. 38/04
Zakon o trajku Federacije; Slubene novine Federacije BiH br. 14/00
Zakon o posredovanju u zapoljavanju i socijalnoj sigurnosti nezaposlenih Federacije;
Slubene novine Federacije BiH br. 55/00, 41/01, 22/05, i 9/08
Zakon o zdravstvenoj zatiti Federacije; Slubene novine Federacije BiH br. 29/97
Zakon o zdravstvenom osiguranju Federacije; Slubene novine Federacije BiH br. 30/97 i
7/02
Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju Federacije; Slubene novine Federacije BiH
br. 29/98, 49/00, 32/01, 73/05 i 56/06
Zakon o osnovama socijalne zatite, zatite civilnih rtava rata i zatite porodice sa djecom
Federacije; Slubene novine Federacije BiH br. 36/99, 54/04, 39/06, i 14/09
Porodini zakon Federacije; Slubene novine Federacije BiH br. 35/05
Okvirni zakon o osnovnom i srednjem obrazovanju Bosne i Hercegovine; Slubeni glasnik
Bosne i Hercegovine br. 18/03
Zakon o zapoljavanju stranaca Federacije; Slubene novine Federacije BiH br. 8/99
Zakon o ravnopravnosti polova Bosne i Hercegovine; Slubeni glasnik Bosne i Hercegovine
br. 16/03
Zakon o steajnom postupku Federacije; Slubene novine Federacije BiH br. 29/03, 32/04, i
46/06
Federacija BiH
m
m
m
m

Evropska Socijalna Povelja - U Nasem Zakonodavstvu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Evropska Socijalna Povelja - U Nasem Zakonodavstvu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Program Evropske unije EIDHR za Bosnu i Hercegovinu

Biro za ljudska prava Tuzla

Helsinki parlament graana Banja Luka

Lidija ivanovi, izvrna direktorica

Lejla Huki, projekt koordinatorica

Aleksandra Petri, magistrica ljudskih prava

Ova publikacija nastala je uz finansijsku pomo Evropske unije. Sadraj publikacije je

EVROPSKA SOCIJALNA POVELJA (REVIDIRANA)

8. Zaposlene ene, u sluaju poroda, imaju pravo na posebnu zatitu;

Evropska socijalna povelja

1.2 Status Bosne i Hercegovine u odnosu na Evropsku socijalnu povelju

1.3 Metodologija analize i struktura izvjetaja

1.3.2. Metodologija analize i struktura izvjetaja za Federaciju BiH

U posljednjem dijelu i ovog dijela analize navodi se lista citiranih zakona.

Analiza usklaenosti zakona Republike Srpske

2. Analiza zakonskih propisa Republike Srpske u pogledu usklaenosti

Prava regulisana u lanu 1. Povelje su ugraena u Zakon o zapoljavanju i Zakon o profesionalnoj

Savjetovanje o izboru zanimanja ili profesionalnu orijentaciju sprovodi Zavod za zapoljavanje RS

Zavod za zapoljavanje Republike Srpske obavlja poslove zapoljavanja, koji obuhvataju

Struno osposobljavanje i obuka na koju je nezaposleno lice upueno od strane Zavoda za

1. predvide razumno dnevno i sedmino radno vrijeme, radnu sedmicu koja se

lan 3. Evropske socijalne povelje - Pravo na sigurne i zdrave uslove rada

Koritenje ovih prava e se postii slobodnim zakljuivanjem kolektivnih ugovora,

lan 5. Evropske socijalne povelje - Pravo na organizovanje

4. pravo radnika i poslodavaca na kolektivnu akciju u sluaju sukoba interesa,

3. promoviu uspostavu i koritenje odgovarajueg mehanizma pomirenja i

3. predvide da osobe koje jo uvijek podlijeu obavezi pohaanja obaveznog

2. predvide da e minimalna starost za stupanje na posao biti 18 godina, kada se radi o

Sa ciljem osiguranja djelotvornog koritenja prava na struno usmjeravanje, potpisnice

radnika Zavoda za zapoljavanje Republike Srpske sa uenicima u osnovnim i srednjim kolama o

-ukljuivanje u normalno radno vrijeme vremena provedenog na dodatnoj obuci,

-odobravanje finansijske pomoi u odgovarajuim sluajevima;

Prava iz ovog lana povelje su regulisana Zakonom o radu i Zakonom o zapoljavanju

Aktivnosti i mjere strunog osposobljavanja i pripreme za zapoljavanje organizuje i finansira

lan 11. Evropske socijalne povelje - Pravo na zdravstvenu zatitu

Zakon o zdravstvenom osiguranju Republike Srpske predvia da se zdravstvenom zatitom u

lan 12. Evropske socijalne povelje - Pravo na socijalnu zatitu

lan 13. Evropske socijalne povelje - Pravo na socijalnu i medicinsku pomo

1. osiguraju da svaka osoba koja ne raspolae odgovarajuim resursima, i koja nije u

3. promoviu njihovu punu socijalnu integraciju i uee u ivotu zajednice, posebno

2. promoviu mogunosti njihovog zapoljavanja preko svih mjera kojim se poslodavci

Prava iz ovog lana Povelje su regulisana Zakonom o profesionalnoj rehabilitaciji,

Pravilnikom o uslovima za planiranje i projektovanje graevina za nesmetano kretanje djece i

Zakon o visokom obrazovanju Republike Srpske utvruje da se djelatnost visokog obrazovanja

Djeci sa posebnim potrebama u Republici Srpskoj se garantuje pravo na srednje obrazovanje u

2. usvoje odgovarajue mjere unutar vlastite nadlenosti kojima e se omoguiti

1. odravaju ili sa zadovoljavajuim stepenom sigurnosti utvrde da se odravaju

3. promoviu saradnju, prema potrebi, izmeu socijalnih slubi, javnih i privatnih, u

U pogledu prava po osnovu zapoljavanja, Zakon o zapoljavanju Republike Srpske promovie

odnosa, obrazovanje, osposobljavanje i usavravanje, napredovanje u poslu i otkaz ugovora o radu.

lan 21. Evropske socijalne povelje - Pravo na informisanje i konsultovanje

c. organizaciji socijalnih i socio-kulturnih slubi i mogunosti unutar preduzea;

- garantiraju starijim osobama ivot u institucijama odgovarajue podrke, uz

Visina otpremnine se utvruje kolektivnim ugovorom, pravilnikom o radu i ugovorom o radu, a

- uzeti u obzir njihove potrebe u smislu uslova zapoljavanja i socijalne zatite;

Zakon o predkolskom obrazovanju i vaspitanju Republike Srpske propisuje da se ovo

Radi osiguranja djelotvornog koritenja prava radnika da budu informisani i konsultovani u

Zakonom o raseljenim licima, povratnicima i izbjeglicama Republike Srpske osigurava zatitu

Zakon o predkolskom obrazovanju i vaspitanju Republike Srpske predvia da se u okviru sistema

U pogledu uticaja siromatva na iskljuenost iz obrazovnog sistema, zakoni Republike Srpske

posebnim potrebama, kao i dunost predkolskih ustanova da otklanjaju arhitektonske barijere i

Zakon takoe propisuje da se u okviru osnovnog obrazovanja obezbjeuju uslovi za ostvarivanje