PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

E2001 / UNIT 8 / 1

UNIT 8
PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

OBJEKTIF

Objektif am

Objektif khusus

Memahami tentang mustahaknya sistem pembumian,

mengenali jenis-jenis pembumian seta memahami maksud
pengalir perlindungan, elektrod bumi, galangan gelung
rosak ke bumi dan pembumian berbilang pelindung.
Memahami peraturan IEE yang berkaitan dengan
pembunian serta mengetahui kaedah-kaedah lain
perlindungan selain pembumian.

Di akhir unit ini anda sepatutnya dapat :1.

Mentakrifkan maksud pembumian.

2.

Menyenaraikan jenis-jenis pembumian.

3.

Menjelaskan maksud pengalir perlindungan.

4.

Menjelaskan maksud elektrod bumi.

5.

Menjelaskan maksud galangan gelung rosak ke bumi.

6.

Menjelaskan maksud pembumian berbilang pelindung.

7.

Menyatakan peraturan IEE yang berkaitan dengan pembumian.

8.

Menerangkan kaedah-kaedah perlindungan selain dari pembumian.

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

INPUT 8a

8.0

Pengenalan

8.1

Perlindungan arus lebihan/pintas

E2001 / UNIT 8 / 2

PERLINDUNGAN ARUS
LEBIHAN/PINTAS

8.1.1 Faktor-faktor keadaan arus lebihan/pintas

8.1.2 Keperluan peranti-peranti perlindungan arus lebihan/pintas
8.1.3 Binaan dan operasi peranti perlindungan
8.1.3.1 Fius
a)

Fius dan tujuannya

Fius digunakan untuk melindungi litar elektrik. Apabila litar
elektrik menerima arus elektrik yang melebihi keupayaan fius,
maka litar elektrik akan terbuka akibat fius terputus. Ini akan
menyelamatkan alat elektrik yang digunakan. Tujuan meletakkan
fius pada setiap litar elektrik ialah untuk mengelakkan litar elektrik
tersebut daripada menerima arus yang berlebihan. Arus yang
berlebihan akan menyebabkan fius lebur dan terbuka.

b)

Pengkadaran jenis-jenis fius

Terdapat tiga jenis fius yang biasa digunakan iaitu;
i. Fius dawai semula
Fius dawai semula menggunakan dawai yang berbeza-beza
nilai amperenya untuk menggantikan dawai yang sedia ada
pada sesuatu fius apabila fius tersebut putus atau lebur akibat
arus yang berlebihan. Nilai terendah yang biasa digunakan
untuk fius jenis ini ialah 5A dan nilai tertinggi sehingga 20A
atau lebih. Fius jenis ini diletakkan dalam satu gulung
mengikut pengkadaran amperenya.
ii. Fius katrij
Fius katrij terbahagi kepada 3 jenis iatu;

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

E2001 / UNIT 8 / 3

Fius biasa:
Fius biasa yang tidak boleh diperbaharui adalah baik
untuk melindungi litar daripada litar pintas dan hanya
digunakan bagi lampu dan alat pemanas.
Fius beban lebih:
Fius beban lebih memberi perlindungan umum kepada
lampu dan litar-litar panas sehingga litar beban lebih.
Fius ini boleh diperbaharui.
Fius lewat masa unsur kembar:
Fius lewat masa unsur kembar pula memberikan
perlindungan kepada litar daripada litar pintas dan juga
beban lebih. Ia digunakan untuk motor elektrik yang
kerap dihidupkan dan memerlukan arus yang tinggi.
Fius ini akan lebur apabila beban lebih pada jangka
masa yang lama. Ia juga digunakan pada motor elektrik
yang sukar untuk dihidupkan disamping memerlukan
arus permulaan yang tinggi ketika hendak dihidupkan.
Ketiga-tiga fius katrij ini direka bentuk untuk diletakkan
dalam satu soket atau klip atau skru.

iii. Fius berkeupayaan pemutus tinggi

Fius jenis ini digunakan untuk jangka masa yang singkat dan
kadar keupayaanya 125% lebih daripada kadar ampere
keupayaan motor.
Ini disebabkan motor memerlukan
pencapaian maksimumnya dalam masa yang singkat dalam
keadaan beban yang banyak dan berat. Palam fius adalah salah
satu jenis fius berkeupayaan tinggi kerana ia berkeupayaan 2
hingga 6 kali ganda arus larian motor.
8.1.3.2

Pemutus Litar
Penggunaan pemutus litar bocor ke bumi
Pemutusa litar bocor ke bumi digunakan untuk memutus litar pengguna
sekiranya berlaku kebocoran arus ke bumi. Terdapat 2 jenis pemutus
litar bocor ke bumi iaitu;
kendalian voltan
kendalian arus
a)

Pemutus litar bocor ke bumi-kendalian voltan

Pemutus litar bocor ke bumi jenis kendalian voltan digunakan
untuk tempat di mana galangan dalam sistem pembumian terlalu
tinggi biasanya bagi sistem si mana galangan dalam sistem
penbumian terlalu tinggi biasanya bagi sitem TT.
Voltan
kendaliannya tidak melebihi 50 volt.

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

E2001 / UNIT 8 / 4

Ia mestilah dapat dikendalikan dalam masa tidak lebih 0.4 saat

untuk beban yang menggunakan soket keluaran dan tidak lebih 5
saat bagi alat-alat tetap.
Kendaliannya:
Semasa tidak berlaku arus bocor ke bumi.
Sekiranya tidak ditekan punatekan uji, arus akan mengalir
seperti biasa dalam litar tanpa melalui gelung pelantik dan
p.l.b.b tidak dikendalikan.

b)

Semasa arus bocor ke bumi.

Arus akan mengalir melalui pengalir perlindungan dan terus ke
gelung pelantik. Gelung pelantik akan menjadi elektromagnet
dan menarik suis pelantik dengan ini litar diputuskan.

Bagi tujuan menguji p.l.b.b.

Tekankan punatekan uji, jadi arus akan mengalir melalui
rintangan ujian dan seterusnya ke gelung pelantik. Gelung
pelantik akan menjadi elektromagnet dan menarik suis pelantik
dengan litar dapat diputuskan.

Pemutus litar bocor ke bumi-kendalian arus

Pemutus litar bocor ke bumi jenis kendalian arus digunakan
sekiranya memerlukan perlindungan arus bocor ke bumi lebih halus
dan putus pada nilai yang ditetapkan.
Ia dapat dikendalikan dalam masa tidak lebih 0.04 saat dengan arus
kendalian maksimum ialah 0.25A (250mA).
Pemutus litar jenis ini tidak boleh digunakan dalam sistem
pemasangan di mana pengalir neutral dan bumi dicantumkan sekali
(TN-C, pendawaian bumi sepusat) ini adalah kerana tiada laluan
berasingan bagi neutral dan arus bocor ke bumi, dengan ini tiada
perbezaan di antara arus fasa dan arus neutral. Bagi pemasangan
yang menggunakan sistem TT, semua litar akhir soket alur keluar
mestilah dilindungi oleh alat pemutus litar kendalian arus dengan
arus kendaliannya tidak melebihi 30mA.
Kendaliannya:
Semasa tidak berlaku arus bocor ke bumi.
Arus yang sama nilai mengalir melali gelung A dan B akan
menghasilkan urat daya seimbang. Disebabkan arus yang
mengalir melalui gelung A dan B berlawanan arah maka tiada
aruhan yang terhasil bagi mempengaruhi gelung C. Dengan
ini tiada daya gerak elektrik mengalir ke gelung pelantik dan
litar tidak diputuskan.

Semasa arus bocor ke bumi.

Arus yang mengalir melalui gelung A dan B tidak seimbang.
Urat daya pada gelung A lebih daripada gelung B. Oleh
kerana tidak seimbang maka urat daya gelung A akan

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

E2001 / UNIT 8 / 5

memotong gelung C dan daya gera elektrik teraruh. Daya

gerak elektrik yang terhasil akan mengalir ke gelung pelantik
dan seterusnya menjadi elektromagnet. Gelung pelantik alan
menarik suis pelantik dan litar diputuskan.

Bagi tujuan menguji p.l.b.b.

Tekankan punatekan uji, jadi arus akan mengalir melalui
rintangan ujian dan terus ke gelung B. Ini bermakna arus
yang mengalir di gelung A dan B tidak seimbang. Urat daya
yang terhasil di gelung B adalah lebih daripada gelung A. Ini
bermakna urat daya gelung B akan memotong urat daya
gelung C dan daya gerak elektrik teraruh. Daya gerak
elektrik yang terhasil akan mengalir ke gelung pelantik dan
seterusnya menjadi elektromagnet. Gelung pelantik akan
menarik suis pelantik dan litar diputuskan.

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

E2001 / UNIT 8 / 6

AKTIVITI 8a

UJIKAN KEFAHAMAN ANDA SEBELUM MENERUSKAN INPUT

SELANJUTNYA!
SILA SEMAK JAWAPAN ANDA PADA MAKLUMBALAS DI HALAMAN
BERIKUTNYA.

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

MAKLUMBALAS 8a

E2001 / UNIT 8 / 7

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

INPUT 8b

8.2

E2001 / UNIT 8 / 8

PERLINDUNGAN
PEMBUMIAN

Kepentingan sistem pembumian

8.2.1

Takrif pembumian
Pembumian ialah suatu sistem sambungan yang dibuat di antara logam
dalam pemasangan elektrik dengan jisim bumi.

8.2.2

Pentingnya pembumian
Pembumian bertujuan untuk memberi keselamatan kepada pengguna
daripada bahaya renjatan elektrik dan kebakaran apabila arus bocor ke
bumi mengalir ke bahagaian-bahagian logam yang boleh
membawa
arus.

8.2.3

Bahaya bagi alat-alat yang tidak dibumikan

8.2.4

Kelebihan dan kelemahan sistem pembumian

a. Kelebihan sistem pembumian :
i. Keseluruhan sistem adalah terikat dengan daya jisim umum bumi.
ii. Semua logam yang telah dimasukkan, satu lalauan yang
disediakan bagi arus bocor ke bumi dan memutus litar.
b. Kelemahan sistem pembumian :
i. Kos perbelanjaan untuk menyediakan satu sistem pembumian
yang lengkap adalah mahal.
ii. Bagi sistem TT di mana punca bumi tidak disediakan oleh
pembekal, sekiranya salah satu pengalir bumi sambungan putus
atau tercabut maka tidak ada lagi laluan arus bocor ke jisim bumi;
ini membahayakan pengguna.

8.2.5

Perkara-perkara yang dikecualikan pembumian

a. Benda-benda yang tidak perlu dibumikan :
i. Logam pendek yang diasingkan sebagai perlindungan mekanik
bagi kabel yang mempunyai salutan bukan logam selain
daripada konduit yang dipasang sebagai penjarak antara

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

ii.
iii.
iv.
v.
vi.

8.2.6

E2001 / UNIT 8 / 9

bangunan dan kondit untuk melindungi kabel dalam lampulampu nyahcas.

Klip logam untuk memasang kabel.
Penutup lampu yang diperbuat daripada logam.
Logam kecil seperti skru dan plat nama yang diasingkan
dengan menggunakan penebat.
Rantai logam untuk menggantung lampu dan peralatannya.
Logam peralatan lampu untuk lampu berfilamen di atas lantai
yang kalis air.

Peraturan IEE

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

E2001 / UNIT 8 / 10

AKTIVITI 8b

UJIKAN KEFAHAMAN ANDA SEBELUM MENERUSKAN INPUT

SELANJUTNYA!
SILA SEMAK JAWAPAN ANDA PADA MAKLUMBALAS DI HALAMAN
BERIKUTNYA.

1) Takrifkan sistem pembumian.

2) Nyatakan 2 kelebihan dan 2 kelemahan sistem pembumian.
3) Senaraikan 4 perkara yang dikecualikan pembumian.

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

E2001 / UNIT 8 / 11

MAKLUMBALAS 8b

Jawapan :
1) Pembumian ialah suatu sistem sambungan yang dibuat di antara logam dalam
pemasangan elektrik dengan jisim bumi.

2) Kelebihan sistem pembumian :

a) Keseluruhan sistem adalah terikat dengan daya jisim umum bumi.
b) Semua logam yang telah dimasukkan, satu lalauan yang disediakan bagi arus
bocor ke bumi dan memutus litar.
Kelemahan sistem pembumian :
c) Kos perbelanjaan untuk menyediakan satu sistem pembumian yang lengkap
adalah mahal.
d) Bagi sistem TT di mana punca bumi tidak disediakan oleh pembekal,
sekiranya salah satu pengalir bumi sambungan putus atau tercabut maka tidak
ada lagi laluan arus bocor ke jisim bumi; ini membahayakan pengguna.

4) a) Klip logam untuk memasang kabel.

b) Penutup lampu yang diperbuat daripada logam.
c) Logam kecil seperti skru dan plat nama yang diasingkan dengan menggunakan
penebat.
d) Rantai logam untuk menggantung lampu dan peralatannya.

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

INPUT 8c

8.3

Jenis-Jenis Pembumian
8.3.1

Jenis-jenis pembumian

8.3.2

Jenis yang sesuai digunakan

E2001 / UNIT 8 / 12

JENIS-JENIS
PEMBUMIAN

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

E2001 / UNIT 8 / 13

AKTIVITI 8c

UJIKAN KEFAHAMAN ANDA SEBELUM MENERUSKAN INPUT

SELANJUTNYA!
SILA SEMAK JAWAPAN ANDA PADA MAKLUMBALAS DI HALAMAN
BERIKUTNYA.

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

MAKLUMBALAS 8c

E2001 / UNIT 8 / 14

E2001 / UNIT 8 / 15

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

INPUT 8d

8.4

PENGALIR
PERLINDUNGAN

Pengalir Perlindungan
8.4.1

Maksud Pengalir perlindungan

Pengalir perlindungan yang dulunya dikenali sebagai pengalir keterusan
bumi. Ia adalah suatu pengalir yang menghubungkan semua bahagian
pengalir (logam) dalam pemasangan ke terminal utama pembumian. Ini
termasuklah pengalir pembumian dan pengalir ikatan.
Terdapat dua cara untuk menentukan saiz luas keratan rentas pengalir
perlindungan litar dalam sesuatu pemasangan pengguna.
Cara pertama :
Dengan menggunakan jadual 54 F di bawah ini.
JADUAL 54 F
Luas keratan rentas
Luas keratan rentas minimum
pengalir fasa (S)
pengalir perlindungan litar (SP)
mm2
S 16
16 < S 35
S > 35

mm2
S
16
S
2

Cara kedua :
Dengan membuat perkiraan bagi menentukan luas keratan rentas pengalir
perlindungan litar.
Formula :
S =
I =
t =
k =

luas keratan rentas, mm2

arus kendalian, Amp
masa kendalian alat perlindungan, saat
faktor bergantung kepada ketinggian suhu yang selamat
Jadual 54B, C dan D.

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

E2001 / UNIT 8 / 16

Contoh :
Suatu litar akhir gelang menggunakan kabel berpenebat pvk dan bersalut
kuprum serta dilindungi oleh 30A fius yang boleh didawaikan iaitu BS 3036.
Voltan bekalan ialah 240V. Tentukan saiz minimum pengalir perlindungan
litar sekiranya masa kendalian ialah 0.4 saat.
Tentukan masa galangan maksimum (Zs) di jadual 41A1, Zs bagi fius BS
3036 ialah 1.1 ohm.
I

V
Zs

240
1.1

= 218A

Tentukan nilai k di jadual 54C, nilai k bagi kabel pvk dengan pengalir
perlindungan sebagai teras ialah 115.
Tentukan saiz minimum pengalir perlindungan litar.
S

Bahan-bahan logam yang digunakan sebagai sistem pendawaian seperti paip,

kotak sesalur atau salur, boleh dijadikan sebagai pengalir perlindungan tetapi
mestilah mematuhi peraturan IEE yang berikut :
a) Sekiranya luas keratan rentas pengalir kurang daripada 6 mm 2, ia
mestilah bertebat serta kuat dan kukuh.
b) Bagi pengalir perlindungan yang tidak bertebat, ia mestilah dilindungi
daripada tindak balas kimia.
c) Setiap sambungan pengalir perlindungan mestilah dibuat supaya
mematuhi kekuatan mekanikal dan elektrikal.
Konduit logam boleh lentur tidak boleh digunakan sebagai pengalir
perlindungan. Pengalir perlindungan berasingan perlu diadakan.
Rintangan pengalir perlindungan adalah seperti berikut :
a) Bagi pengalir jenis kumprum dan aluminium, mestilah tidak melebihi 1
ohm.
b) Bagi pengalir jenis seperti paip kondit, kotak sesalur atau sulur mestilah
tidak melebihi 0.5 ohm.

8.4.2

Perkara-perkara yang menyebabkan rintangan tinggi

Perkara-perkara yang menyebabkan rintangan pengalir perlindungan
menjadi tinggi adalah seperti berikut :

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

a.
b.
c.
d.
e.

E2001 / UNIT 8 / 17

Punca earth lug karat

Sambungan dawai longgar.
Lapisan cat pada alat-alat elektrik.
Sambungan kabel bumi pada palam dan soket keluaran longgar.
Sambungan di antara konduit dan kotak terminal longgar.

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

E2001 / UNIT 8 / 18

AKTIVITI 8d

UJIKAN KEFAHAMAN ANDA SEBELUM MENERUSKAN INPUT

SELANJUTNYA!
SILA SEMAK JAWAPAN ANDA PADA MAKLUMBALAS DI HALAMAN
BERIKUTNYA.

1) Nyatakan maksud pengalir perlindungan.

2) Berikan nilai rintangan bagi pengalir perlindungan berikut :
a) Jenis kuprum.
b) Jenis kotak sesalur.
3) Nyatakan 2 perkara yang menyebabkan rintangan pengalir perlindungan yang
tinggi.

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

E2001 / UNIT 8 / 19

MAKLUMBALAS 8d

Jawapan :
1) Pengalir perlindungan yang dulunya dikenali sebagai pengalir keterusan bumi. Ia
adalah suatu pengalir yang menghubungkan semua bahagian pengalir (logam) dalam
pemasangan ke terminal utama pembumian.

2) a) Nilai rintangan tidak melebihi 1 ohm.

b) Nilai rintangan tidak melebihi 0.5 ohm.
3) a) Sambungan dawai longgar.
b) Lapisan cat pada alat-alat elektrik.

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

INPUT 8e

8.5

E2001 / UNIT 8 / 20

ELEKTROD BUMI

Elektrod Bumi
Pengenalan
Elektrod bumi ialah batang (rod), pelit atau jalur yang ditanam di dalam bumi
untuk memberi sambungan yang berkesan ke jisim bumi.
8.5.1

Keperluan elektrod bumi

Elektrod bumi terdiri daripada :
a) Plat tembaga bersaiz 1.6 500 250 mm atau lebih.
b) Batang tembaga atau dawai bersalut tembaga berukuran 900 mm
panjang dan garis pusat 8 mm atau lebih.
c) Batang tembaga galvani berukuran 900 mm panjang dan bergaris
pusat 12 mm atau lebih.
d) Konduit (pembuluh) atau konduit galvani yang saiz luarnya 900 mm
dan bergaris pusat 25 mm atau lebih.

8.5.2

Jenis-jenis elektrod bumi

Jenis elektrod bumi yang biasa digunakan ialah seperti berikut :
a) Paip galvani.
b) Batang (rod) kuprum.
c) Pelit besi tuangan.
d) Jalur kuprum (strip).
e) Struktur keluli bangunan.
f) Pelapik plumbum dan bahan logam yang menutup kabel.

8.5.3

Cara-cara memasang elektrod bumi

Tanah yang mengandungi gas atau oksigen tidak sesuai untuk kerja
pembumian kerana boleh mengakibatkan karat. Elektrod bumi mestilah
ditanam jauh ke dalam tanah dan hendaklah dijauhkan daripada paip gas,
paip air atau kabel. Elektrod mestilah ditanam di dalam tanah yang mudah
dibenamkan elektrod tersebut. Tanah yang berpasir dan berbatu juga tidak
sesuai untuk kerja pembumian, oleh itu elektrod hendaklah ditanam di
tempat lain yang tidak berpasir atau ditanam pada aras yang lebih dalam.

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN
8.5.4

E2001 / UNIT 8 / 21

Cara-cara mengurangkan rintangan elektrod bumi

Cara-cara mengurangkan rintangan elektrod bumi ialah :
a) Bubuh garam di sekeliling elektrod.
b) Tanam pada tempat yang lembap.
c) Tabur serbuk besi di sekeliling elektrod.
d) Tabur arang batu di sekeliling elektrod.
e) Bubuh larutan sulfat.
f)
Tanam dua batang elektrod secara selari.
g) Elektrod dilubang-lubangkan.
h) Menambahkan panjang atau luas muka keratan rentas elektrod.

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

E2001 / UNIT 8 / 22

AKTIVITI 8e

UJIKAN KEFAHAMAN ANDA SEBELUM MENERUSKAN INPUT

SELANJUTNYA!
SILA SEMAK JAWAPAN ANDA PADA MAKLUMBALAS DI HALAMAN
BERIKUTNYA.

1) Apakah elektrod bumi.

2) Senaraikan 6 jenis elektrod bumi yang biasa digunakan.
3) Jelaskan cara-cara memasang elektrod bumi.

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

E2001 / UNIT 8 / 23

MAKLUMBALAS 8e

Jawapan :
1) Elektrod bumi ialah batang (rod), pelit atau jalur yang ditanam di dalam bumi untuk
memberi sambungan yang berkesan ke jisim bumi.
2) a)
b)
c)
d d)
e e)
f)

Paip galvani.
Batang (rod) kuprum.
Pelit besi tuangan.
Jalur kuprum (strip).
Struktur keluli bangunan.
Pelapik plumbum dan bahan logam yang menutup kabel.

3) Tanah yang mengandungi gas atau oksigen tidak sesuai untuk kerja pembumian
kerana boleh mengakibatkan karat. Elektrod bumi mestilah ditanam jauh ke dalam
tanah dan hendaklah dijauhkan daripada paip gas, paip air atau kabel. Elektrod
mestilah ditanam di dalam tanah yang mudah dibenamkan elektrod tersebut. Tanah
yang berpasir dan berbatu juga tidak sesuai untuk kerja pembumian, oleh itu
elektrod hendaklah ditanam di tempat lain yang tidak berpasir atau ditanam pada
aras yang lebih dalam.

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

INPUT 8f

8.6

E2001 / UNIT 8 / 24

GALANGAN GELUNG
ROSAK KE BUMI

Galangan Gelung Rosak Ke Bumi.

8.6.1

Laluan arus bocor (rosak).

8.6.2

Pentingnya galangan gelung rosak.

8.6.3

Galangan maksimum bagi pengalir perlindungan.

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

E2001 / UNIT 8 / 25

AKTIVITI 8f

UJIKAN KEFAHAMAN ANDA SEBELUM MENERUSKAN INPUT

SELANJUTNYA!
SILA SEMAK JAWAPAN ANDA PADA MAKLUMBALAS DI HALAMAN
BERIKUTNYA.

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

MAKLUMBALAS 8f

E2001 / UNIT 8 / 26

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

INPUT 8g

8.7

E2001 / UNIT 8 / 27

PEMBUMIAN
BERBILANG
PELINDUNG

Pembumian Berbilang Pelindung.

8.7.1

Takrif pembumian berbilang pelindung.

Alat ini digunakan apabila impedans bagi litar rosak ke bumi tidak cukup
rendah untuk mengendalikan fius atau pemutus litar bocor ke bumi.
Apabila ia hendak digunakan, kebenaran daripada pihak pembekal
hendaklah diperoleh terlebih dahulu dan hanya digunakan pada voltan
rendah sahaja.

8.7.2

Kesan sekiranya pengalir neutral putus.

Apabila dawai neutral putus, arus beban akan balik melalui bumi
menyebabkan susutan voltan pada beban dan elektrod bumi.
Arus beban biasanya ialah V = 240 = 24A
R
10
Tetapi apabila dawai neutral putus. ia menjadi
Voltan pada beban akan turun kepada 8 10 = 80V.
Voltan pada bahagian bumi logam neutral bekalan akan menjadi 8 5 =
40V.
Dawai neutral sekarang telah mempunyai dua keupayaan voltan iaitu
40V pada bahagian bekalan dan 120V pada bahagian beban. Keadaan ini
bahaya kerana dawai neutral mempunyai keupayaan yang lebih
berbanding dengan dawai hidup.

8.7.3

Keperluan khas yang diambil ke atas pemasangan yang menggunakan

sistem ini.

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

8.7.4

E2001 / UNIT 8 / 28

a)

Syarat-syarat pemasangan
i. Dawai pembumi mestilah mempunyai rintangan yang tidak
melebihi 10 ohm (dan pengalir keselanjaran bumi 0.5 ohm iaiatu
apabila arus sebanyak 10A, 40V dialirkan selama seminit semasa
ujian dengan menggunkan bekalan kuasa arus ulang alik).
ii. Tidak dibenarkan sebarang fius, pemutus litar, penyambung atau
suis satu hala dipasang di sebelah pengalir neutral.
iii. Kesemua pengguna elektrik di kawasan itu mestilah dipasangkan
dengan sistem pembumian berbilang pelindung.
iv. Mestilah mendapat kebenaran daripada pihak yang berkenaan
(penguasa elektrik) dan hanya dibuat untuk litar voltan rendah
sahaja.

b)

Tempat penggunaan
Sistem begini biasanya digunakan di tempat-tempat berikut :
i. Kawasan atas bukit yang jauh dari pantai. Di sini rintangan bumi
yang rendah sukar diperoleh.
ii. Kawasan berbatu, berpasir dan kering. Rintangan bumi di sini
juga tinggi.
iii. Kawasan pedalaman. Kabel dalam tanah yang bersalutkan logam
tidak digunakan sebagai sistem penghantaran (pengagih,
pembekal).

Kebaikan dan keburukan sistem pembumian berbilang pelindung.

a)

Kebaikan
i. Rintangan elektrod buminya rendah dan mudah diperoleh
keranasetiap pengguna mencantumkan punca buminya kepada
dawai neutral. Dengan ini perbelanjaan dapat dijimatkan kerana
bilangan elektrod bumi tidak ditambah.
ii. Impedans gelung bumi rendah dan cukup untuk mengendalikan
fius atau pemutus litar apabila arus bocor ke bumi berlaku.
Dengan ini, pemutus litar bocor ke bumi tidak diperlukan.
iii. Perbelanjaan dapat dijimatkan semasa memasang.

b)

Keburukan
i. Renjatan akan dirasai jika kerja-kerja logam yang berhampiran
tidak diikat bersama ke dawai neutral atau jika dawai neutral itu
putus.
ii. Arus bumi akan berputer di antara elektrod bumi dan ini
menyebabkan sistem telefon terganggu.

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

E2001 / UNIT 8 / 29

AKTIVITI 8g

UJIKAN KEFAHAMAN ANDA SEBELUM MENERUSKAN INPUT

SELANJUTNYA!
SILA SEMAK JAWAPAN ANDA PADA MAKLUMBALAS DI HALAMAN
BERIKUTNYA.

1) Takrifkan pembumian berbilang pelindung.

2) Nyatakan 2 syarat pemasangan pembumian berbilang pelindung.
3) Nyatakan 2 keburukan sistem pembumian berbilang pelindung.

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

E2001 / UNIT 8 / 30

MAKLUMBALAS 8g

Jawapan :
1) Alat ini digunakan apabila impedans bagi litar rosak ke bumi tidak cukup rendah
untuk mengendalikan fius atau pemutus litar bocor ke bumi. Apabila ia hendak
digunakan, kebenaran daripada pihak pembekal hendaklah diperoleh terlebih dahulu
dan hanya digunakan pada voltan rendah sahaja.
2) a) Dawai pembumi mestilah mempunyai rintangan yang tidak melebihi 10 ohm
(dan pengalir keselanjaran bumi 0.5 ohm iaiatu apabila arus sebanyak 10A, 40V
dialirkan selama seminit semasa ujian dengan menggunkan bekalan kuasa arus
ulang alik).
b) Tidak dibenarkan sebarang fius, pemutus litar, penyambung atau suis satu hala
dipasang di sebelah pengalir neutral.
4) a) Renjatan akan dirasai jika kerja-kerja logam yang berhampiran tidak diikat
bersama ke dawai neutral atau jika dawai neutral itu putus.
b) Arus bumi akan berputer di antara elektrod bumi dan ini menyebabkan sistem
telefon terganggu.

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

INPUT 8h

8.8

E2001 / UNIT 8 / 31

KAEDAH LAIN
PERLINDUNGAN

Kaedah-kaedah perlindungan selain dari pembumian.

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

E2001 / UNIT 8 / 32

AKTIVITI 8h

UJIKAN KEFAHAMAN ANDA SEBELUM MENERUSKAN INPUT

SELANJUTNYA!
SILA SEMAK JAWAPAN ANDA PADA MAKLUMBALAS DI HALAMAN
BERIKUTNYA.

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

MAKLUMBALAS 8h

E2001 / UNIT 8 / 33

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

E2001 / UNIT 8 / 34

PENILAIAN KENDIRI U8

Anda telah menghampiri kejayaan . Sila cuba semua soalan dalam penilaian kendiri ini
dan semak jawapan anda pada maklumbalas yang disediakan .
Jika ada masalah yang timbul , sila berbincang dengan pensyarah anda.
Selamat mencuba semoga berjaya !!!
SOALAN

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

MAKLUMBALAS U8

Adakah anda telah mencuba dahulu ???

Jika YA , sila semak jawapan anda .

JAWAPAN PENILAIAN KENDIRI

E2001 / UNIT 8 / 35

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

E2001 / UNIT 8 / 36

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN
OBJEKTIF

Objektif am

Mengetahui tentang faktor pemilihan jenis pendawaian,

memahami kaedah-kaedah pemasangan serta memahami
sistem pendawaian kawasan pertanian dan tapak
pembinaan. Memahami sistem pepasangan sementara.

Objektif khusus

Di akhir unit ini anda sepatutnya dapat :-

Menyenaraikan faktor pemilihan jenis pendawaian.

Menerangkan kaedah-kaedah pemasangan.
Menerangkan sistem pendawaian di kawasan pertanian dan tapak pembinaan.
Mentakrifkan sistem pepasangan sementara.

FAKTOR PEMILIHAN JENIS

PENDAWAIAN

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

5.0

E2001 / UNIT 8 / 37

PENGENALAN
8.2 Binaan dan operasi peranti perlindungan
13.4.1 Fius
Fius dan tujuannya
Fius digunakan untuk melindungi litar elektrik. Apabila litar
elektrik menerima arus elektrik yang melebihi keupayaan fius,
maka litar elektrik akan terbuka akibat fius terputus. Ini akan
menyelamatkan alat elektrik yang digunakan. Tujuan meletakkan
fius pada setiap litar elektrik ialah untuk mengelakkan litar elektrik
tersebut daripada menerima arus yang berlebihan. Arus yang
berlebihan akan menyebabkan fius lebur dan terbuka.
Pengkadaran jenis-jenis fius
Terdapat tiga jenis fius yang biasa digunakan iaitu;
iv. Fius dawai semula.
Fius dawai semula menggunakan dawai yang berbeza-beza nilai
amperenya untuk menggantikan dawai yang sedia ada pada
sesuatu fius apabila fius tersebut putus atau lebur akibat arus
yang berlebihan. Nilai terendah yang biasa digunakan untuk
fius jenis ini ialah 5A dan nilai tertinggi sehingga 20A atau
lebih. Fius jenis ini diletakkan dalam satu gulung mengikut
pengkadaran amperenya.
v. Fius katrij
Fius katrij terbahagi kepada 3 jenis iatu;
i) Fius biasa
Fius biasa yang tidak boleh diperbaharui adalah baik untuk
melindungi litar daripada litar pintas dan hanya digunakan
bagi lampu dan alat pemanas.
ii) Fius beban lebih
Fius beban lebih memberi perlindungan umum kepada lampu dan litarlitar panas sehingga litar beban lebih. Fius ini boleh
diperbaharui.
iii) Fius lewat masa unsur kembar.
Fius lewat masa unsur kembar pula memberikan
perlindungan kepada litar daripada litar pintas dan juga
beban lebih. Ia digunakan untuk motor elektrik yang kerap
dihidupkan dan memerlukan arus yang tinggi. Fius ini akan
lebur apabila beban lebih pada jangka masa yang lama. Ia
juga digunakan pada motor elektrik yang sukar untuk
dihidupkan disamping memerlukan arus permulaan yang
tinggi ketika hendak dihidupkan.

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

E2001 / UNIT 8 / 38

Ketiga-tiga fius katrij ini direka bentuk untuk diletakkan

dalam satu soket atau klip atau skru.
vi.

Fius berkeupayaan pemutus tinggi

Fius jenis ini digunakan untuk jangka masa yang singkat dan
kadar keupayaanya 125% lebih daripada kadar ampere
keupayaan motor.
Ini disebabkan motor memerlukan
pencapaian maksimumnya dalam masa yang singkat dalam
keadaan beban yang banyak dan berat. Palam fius adalah salah
satu jenis fius berkeupayaan tinggi kerana ia berkeupayaan 2
hingga 6 kali ganda arus larian motor.

13.5.2 Jenis-Jenis Pemutus Litar

Penggunaan pemutus litar bocor ke bumi
Pemutusa litar bocor ke bumi digunakan untuk memutus litar
pengguna sekiranya berlaku kebocoran arus ke bumi. Terdapat 2
jenis pemutus litar bocor ke bumi iaitu;
a) kendalian voltan
b) kendalian arus
Pemutus litar bocor ke bumi-kendalian voltan
Pemutus litar bocor ke bumi jenis kendalian voltan digunakan
untuk tempat di mana galangan dalam sistem pembumian terlalu
tinggi biasanya bagi sistem si mana galangan dalam sistem
penbumian terlalu tinggi biasanya bagi sitem TT.
Voltan
kendaliannya tidak melebihi 50 volt.
Ia mestilah dapat dikendalikan dalam masa tidak lebih 0.4
saat untuk beban yang menggunakan soket keluaran dan tidak lebih
5 saat bagi alat-alat tetap.

Kendaliannya:
Semasa tidak berlaku arus bocor ke bumi.
Sekiranya tidak ditekan punatekan uji, arus akan mengalir seperti
biasa dalam litar tanpa melalui gelung pelantik dan p.l.b.b tidak
dikendalikan.

Semasa arus bocor ke bumi.

Arus akan mengalir melalui pengalir perlindungan dan terus ke
gelung pelantik. Gelung pelantik akan menjadi elektromagnet
dan menarik suis pelantik dengan ini litar diputuskan.

Bagi tujuan menguji p.l.b.b.

Tekankan punatekan uji, jadi arus akan mengalir melalui
rintangan ujian dan seterusnya ke gelung pelantik. Gelung

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

E2001 / UNIT 8 / 39

pelantik akan menjadi elektromagnet dan menarik suis pelantik

dengan litar dapat diputuskan.
Pemutus litar bocor ke bumi-kendalian arus
Pemutus litar bocor ke bumi jenis kendalian arus digunakan
sekiranya memerlukan perlindungan arus bocor ke bumi lebih halus
dan putus pada nilai yang ditetapkan.
Ia dapat dikendalikan dalam masa tidak lebih 0.04 saat dengan arus
kendalian maksimum ialah 0.25A (250mA).
Pemutus litar jenis ini tidak boleh digunakan dalam sistem
pemasangan di mana pengalir neutral dan bumi dicantumkan sekali
(TN-C, pendawaian bumi sepusat) ini adalah kerana tiada laluan
berasingan bagi neutral dan arus bocor ke bumi, dengan ini tiada
perbezaan di antara arus fasa dan arus neutral. Bagi pemasangan
yang menggunakan sistem TT, semua litar akhir soket alur keluar
mestilah dilindungi oleh alat pemutus litar kendalian arus dengan
arus kendaliannya tidak melebihi 30mA.
Kendaliannya:

Semasa tidak berlaku arus bocor ke bumi.

Arus yang sama nilai mengalir melali gelung A dan B akan
menghasilkan urat daya seimbang. Disebabkan arus yang
mengalir melalui gelung A dan B berlawanan arah maka tiada
aruhan yang terhasil bagi mempengaruhi gelung C. Dengan ini
tiada daya gerak elektrik mengalir ke gelung pelantik dan litar
tidak diputuskan.

Semasa arus bocor ke bumi.

Arus yang mengalir melalui gelung A dan B tidak seimbang.
Urat daya pada gelung A lebih daripada gelung B. Oleh kerana
tidak seimbang maka urat daya gelung A akan memotong gelung
C dan daya gera elektrik teraruh. Daya gerak elektrik yang
terhasil akan mengalir ke gelung pelantik dan seterusnya menjadi
elektromagnet. Gelung pelantik alan menarik suis pelantik dan
litar diputuskan.

Bagi tujuan menguji p.l.b.b.

Tekankan punatekan uji, jadi arus akan mengalir melalui
rintangan ujian dan terus ke gelung B. Ini bermakna arus yang
mengalir di gelung A dan B tidak seimbang. Urat daya yang
terhasil di gelung B adalah lebih daripada gelung A. Ini
bermakna urat daya gelung B akan memotong urat daya gelung C
dan daya gerak elektrik teraruh. Daya gerak elektrik yang
terhasil akan mengalir ke gelung pelantik dan seterusnya menjadi

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

E2001 / UNIT 8 / 40

elektromagnet. Gelung pelantik akan menarik suis pelantik dan

litar diputuskan.

AKTIVITI 13a

UJIKAN KEFAHAMAN ANDA SEBELUM MENERUSKAN INPUT

SELANJUTNYA!
SILA SEMAK JAWAPAN ANDA PADA MAKLUMBALAS DI HALAMAN
BERIKUTNYA.

MAKLUMBALAS 13a

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

E2001 / UNIT 8 / 41

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

E2001 / UNIT 8 / 42

PERLINDUNGAN PENDAWAIAN

E2001 / UNIT 8 / 43