MLL MCADELENN DI POLTKASI

Oysa Mustafa Kemal Paa nderliinde balatlan Milli Mcadelenin d politikasnda

iinde yaanlan dnyann gereklerini gren bir anlay vardr. Sava sonrasnda Bat
kamuoyunun tekrar uzunca srecek bir savaa izin vermeyecei gerei biliniyor ve dile
getiriliyordu. Yine galip devletlerin sava sonrasnda statkolar belirlemede hemfikir
olmadklar

gerei

yani

tilaf

Devletlerinin

aralarndaki

ayrlklar

biliniyor

ve

deerlendiriliyordu. zellikle bu balamda Amerika Birleik Devletleri ve Fransa ile diyaloga

girilmiti. Bylece zaman zaman ngilizler tarafndan dile getirilen bir gc dierine kar
kullanma ve ayr ayr grmelerle ngiltereyi yalnz brakma politikas baar ile
yrtlyordu.
Hepsinden nemlisi Anadoludaki hareket siyasi ve askeri olarak rgtlenmesini
tamamladktan sonra bir anlamda Milli Mcadelenin temeli olan Misak- Milliyi
gerekletirme azim ve kararlln yani bamszlk iin sonuna kadar mcadele edileceini
sylyordu. Bamszlk ve toprak btnl iin mcadele yannda Mustafa Kemal Paann
belirledii Milli Mcadelenin d politikasnda her lke ile bar ve grme yolunu ak
tutarak milli hedeflere ulamay sonuna dek sabrla yrtmtr. zellikle bu anlamda
Sovyetler Birliindeki yeni rejim ile kurulan iliki ok anlamldr. Bylece Sovyetler Birlii
ile ilikiler gelitirilerek Batya bir mesaj verilmeye allm ve Batya kar gerekirse
Sovyetler ile birlikte hareket edilebilecei gsterilmitir. Batda bunu fark etmi ve
Trkiyenin Bolevik olabilecei endiesini dile getirmitir.
Sonuta Milli Mcadelenin d politikasnn hedefleri; Misak- Milliyi uygulamak,
Trkiyenin d lkeler nezdinde tannmasn salamak, eitli savunma, saldrmazlk, dostluk
ve ittifak antlamalarnn erevesi iinde maddi ve manevi yardm elde etmeye almak ve
bu amalara ulaabilmek iin her trl propaganda amalarna ba vurmak olarak
zetlenebilir.
imdi Milli Mcadele dneminde yrtlen d politikada nemli bir yer tutan Trk
Sovyet ilikilerine geebiliriz. I. Dnya sava sonras lkenin iinde bulunduu g artlar,
yeni Trk Devletinin kurulabilmesi iin, bata ngiltere olmak zere tilaf Devletlerine kar
verilecek mcadelede dardan yardm alnmasn zorunlu klyordu. Bu gerei fark eden
Mustafa Kemal Paa, yardm salanabilecek lke olarak, 1917 Bolevik htilali sonras
kurulan Sovyet Rejimini gryordu. nk Batl Devletler (zellikle ngiltere) Trkiyeyi
dman grdkleri kadar, Rusyadaki yeni rejimi de kabul etmeyip ona kar tavr almlard.

Bu durumda ortak dmana kar Trkiye ve Rusyann kar koymalar tabii artlardan doan
bir dostluu, yani Trk Sovyet dostluunu balatmt.
Trk Rus yaknlamas ve ibirlii, tabii bir olay gibi grnyorsa da; Ruslarn
Trkiyeye kar olumlu bir tavr izlemeleri onlarn d politikalarnn bir gerei idi.
Bolevikler iktidara geldikten sonra 1917 aralnn ilk gnlerinde yaynladklar bir bildiri ile
Rusyada yaayan btn milletlerin bamszlklarn tandklarn ilan etmilerdi. Bunu
takiben, 1 Mays 1919 gn Komintern cra Komitesi Dnya ilerine yaynlad bir
bildiride, Trkiyeye de yer ayrm ve Anadoludaki hareketin baarya ulaarak, kendi kzl
ordusunu ve kyl sovyetlerini kurmasn istemiti. te, 1919 yaz sonlarna doru,
uzaktan uzaa karlkl iyi niyetleri belirtmeyle balayan bu iliki; Mustafa Kemal Paann
23 temmuzda Erzurum Kongresindeki konumasnda Sovyetleri ven szler sylemesi ve
bunu takiben Sivas Kongresinden iki gn sonra 13 Eyll 1919da Sovyetlerin Trkiye i
ve Kyllerine hitaben ikinci bir deme yaynlayarak Milli Mcadeleyi desteklemeye hazr
olduklarn belirtmeleri ile geliiyordu. Yalnz, kurulacak olan ilikide iki tarafn bekledii
eyler farklyd. yle ki, Anadoludaki direni hareketini balatanlar ve zellikle Mustafa
Kemal paa asndan bu ilikiden beklenilen, Rusyadaki yeni rejimle iyi komuluk ve
ibirlii sonucu onlardan silah yardm salayarak, ortak dman olan emperyalistlere kar
mcadele vermekti. Mustafa Kemal Paann bu beklentilerinin Milli Mcadelenin genel d
politikas zerinde de etkili olduu ilke olarak ileri srlebilir. Bu sayede Rusyada yeni
kurulan rejimi benimsemeyen ve ona sava aan batl devletlere ve zellikle ngiltereye
kar, Ruslarla iyi ilikiler iinde bulunarak bir g birlii elde edilmi olacak; bu gbirlii
ayn zamanda Trkiye asndan da batya kar srekli olarak kullanlabilecek bir tehdit
vastas olabilecekti. Ruslar ise, Anadoludaki hareketi, batl emperyalistlere kar sava
veren ve ona kar duran bir hareket olarak deerlendirmekle birlikte, bu hareketin Mslman
halklarn uyannda bir rnek tekil edeceini ve bu sayede onlarn da ayaklanabileceini
bundan ise, batl devletlerin zarar greceini hesaplayarak Burjuva Milliyeti ihtilalini bir
proleter ve ky ihtilaline dndrmeyi, yani, Trkiyede Sovyet sistemine benzer bir
sistem kurmay amalyorlard. Ayrca, Trkiye ile kurulan ilikileri batl devletlerle
yrttkleri mzakerelerde bir koz olarak kullanmay dnyorlard. ki tarafn beklentileri
yaklak olarak yukarda sylediimiz ekilde olmasna ramen; Anadolu, ngilizlerin
desteini alm bulunan Yunan Ordusu tarafndan igal edilme tehlikesini yaarken,
Rusyadaki yeni rejim de henz oturmamt. ngilizlerin destekledii arlk taraftar
generaller yeni rejime kar silahl mcadele halinde olduu gibi, Kafkaslarn denetimi
ngilizlere gemi ve buralarda ngilizlerin tevikiyle Sovyetlere kar bir tavr alm

devletikler kurdurulmutu. ngiltere, Boazlar ve Karadeniz yoluyla Batum zerinden bu

Sovyet aleyhtar generallerin savan srekli olarak takviye ediyordu.
ki lke asndan da artlarn gl ortadayd. Mustafa Kemal ve Milli Mcadelenin
komutanlar arasnda Sovyetlerden yardm temin etme konusunda bir takm yazmalar
olmutur.
Sonuta Trk Sovyet ilikileri, Ankarada 23 Nisan 1920de Byk Millet Meclisinin
almasndan sonra resmi bir nitelik kazanmtr. 26 Nisanda Byk Millet Meclisi Bakan
sfatyla Mustafa Kemal Paann imzasn tayan ve Lenine gnderilen mektup Trkiye
Byk Millet Meclisinin Moskova Sovyet Hkmetine Birinci Teklifidir. Emperyalistlere
kar mcadelede Rusya Bolevikleri ile askeri harekat birletirmek, Kafkas Seddinin
yklmasnda, Sovyet kuvvetlerinin Grcistana, Trk birliklerinin de Ermenistana kar
harekatn, Azerbaycann da Sovyet Rusyaya katlmasnn kabuln, silah, cephane, para
yardm salanmasn isteyen bu teklifin Lenine 1 Haziranda ulamas zerine Dileri
Komiseri ierin 2 Haziranda karlk vermise de, Bu Trkiyenin bekledii cevap
saylmazd. ierinin cevabndan nce, Meclisin almasn mteakip kurulan hkmette
Hariciye Vekilliini stlenen Bekir Sami (Kunduh) Bey bakanlndaki bir heyet
Moskovada grmeler yapmak zere 11 Maysta Ankaradan hareket etmiti. Trk
delegelerince bu karmak ortamda Moskovada srdrlen grmeler sonunda, 24 Austos
1920de bir dostluk anlamas tasla hazrlanm; fakat, bu anlamann ve bunda taahht
edilen yardmn geerli olabilmesi iin de Ermenilere Van, Mu ve Bitlis vilayetlerinden yer
verilmesi art getirilmitir.
Grmelerin kmaza girmesi zerine Yusuf Kemal Bey Anadoluya geri dnm ve 18
Eyll 1920 tarihinde Trabzondan ektii telle, dostluk anlamas projesini ve Bekir Sami
Beyin raporunu Ankaraya bildirmiti. Bundan sonra ise Ermenilerin tutumlarnn giderek
olumsuzlamas zerine, Dou cephesinde 28 Eyll 1920 gn balayan ve sratle gelien
ileri harekat neticesinde 30 Eyllde Sarkam ve Merdenek ele geirilmi bunu mteakip bir
aylk bir beklemeden sonra 28 Ekim 1920de balayan ikinci bir harekat ile 30 Ekimde Kars
geri alnm ve 2/3 Aralk 1920de Ermenilerle yaplan Gmr Anlamas neticesinde
Sovyetlerle aramzda anlamazlk tekil eden bir konu ortadan kaldrlmtr.
Trk birliklerinin doudaki harekat gerekletirmesinden evvel, maysn son haftasnda
Sovyetler Birliinden resmi olmayan ilk temsilci Ankaraya gelmiti. Bunu bakatip
derecesinde Umpal Angarski bakanlnda kalabalk bir heyetin Trkiyeye gelmesi takip
eder. Bundan sonra da 21 Kasm 1920de Moskova bykeliliine tayin edilen Ali Fuat

(Cebesoy) Paa ile birlikte ktisat Vekili Yusuf Kemal ve Maarif Vekili Rza Nuri Beylerden
oluan kalabalk bir heyet 1920 yl aralk ay banda Ankaradan ayrlr. lk Rus elisi de
ayn tarihlerde Trkiyeye gelmek zere hareket etmiti. Moskovaya varan heyet 16 Mart
1921de Trk Rus dostluk anlamasn imzalar. Bylece Sovyetlerle olan iliki ekillenmi
olur ve Dou Cephesinin kuvvetlenmesi zerine batdaki birliklere de yardm edilebilmitir.
Yukarda zetlemeye altmz Trk Sovyet yaknlamas beraberinde baz yeni
durumlar da getirir. yle ki, bu ilikiler sonucu doan ortamda Ankarada, komnizmin ok
iyi karland bir hava esmeye ve her ne pahasna olursa olsun Sovyetlerle anlamann ve
uyumann tek kar yol olduu savunulmaya balanmt. Gerek mecliste gerekse Hakimiyeti Milliye gazetesinde kan yazlarda bu hava grlmekteydi. Balangta Trk Sovyet
ilikilerini tereddtle karlayan Kazm Karabekir Paa; ...imdiye kadar Boleviklerle temas
etmek veya etmemek, yani dostluk ve dmanlk cereyanlarna imdi bir de Trkiyede
Bolevik tarz- idaresi lzumu daha mhim ve muhlik surette karm oluyordu...
demekteydi.
Bu

yaknlama

Trkiye

asndan

Sovyet

yardmn

temin

etme

fikrinden

kaynaklanrken, Sovyetler asndan da Mttefiklere kar sava dolayl yollardan yrtmek

dncesinden kaynaklanyordu. Bu yaknlamann ideolojik mahiyetteki ikinci yn ise, pek
belirgin olmamakla birlikte, aadaki konular ilke olarak ileri srlebilir. Sovyetler
Trkiyeye

yardm

ederken,

Anadolunun

Bolevikletirilmesi

yolunda

srarl

davranmamlar; ancak, Asyadaki lkelerin Milli Demokratik Devrimlerini destekleyerek

onlarn sosyalist aamaya kendiliinden yaklamasn dnmlerdir. Milli Mcadeleyi
yrten komutanlar ise, meseleye sadece yardm temin etmek fikriyle yaklamlar; bunun
temin edilmesinin Boleviklemek artna balanmas halinde, iktidarn kendi ellerinde
kalmas artyla buna raz olur gibi grnmler, bu arada pek ou Sovyetlere ho
grnmek dncesiyle hareket eden Anadoludaki solcu gruplara yeil k yakmlardr.
te, Yeil Orduda bu sol gruplardan birisi olarak deerlendirilebilir. Sovyet yardmnn
Boleviklemek artna bal olmadnn anlalmas ve Yunan ileri harekatnn kademeli
olarak durdurulmas zerine Milli Mcadelenin komutanlar sol gruplara kar msamahakar
davranlarna yava yava son vermiler ve bir sre sonra da bat ile yaknlama politikas
iine girdiklerinden bu tr hareketleri bastrma yoluna gitmilerdir.
Yukarda sylediimiz gibi batl byk devletlerce Birinci Dnya sava sonras her
taraftan igale urayan Osmanl mparatorluundan Avrupa modeline uygun bamsz bir
Trk Milli Devleti kurmak amacnda olan Mustafa Kemal Paa bu amacnn ifadesi olan

Misak- Milliyi d politikasnn temel dayana yapm ve bunu gerekletirme yolunda

Sovyetler ile imzalanan antlama ile nemli bir adm atmt.
Bylece Mondros Mtarekesi sonras Paris Bar Konferansnda gizli antlamalar
erevesinde amellerini gerekletirmeyi deneyen batl devletler, bunun mmkn olmadn,
Anadoludaki hareketin Douda Ermenilere ve Batda Yunanllara kar kazand zaferler
sonrasnda Milli hareket ile diplomatik temas yolunu amlar ve Londra Konferansna uzun
tartmalardan sonra Ankarann arlmas gereklemitir. Trkiye Byk Millet
Meclisinin karar ile Dileri Bakan Bekir Sami Beyin bakanlnda bir heyet ile Londra
Konferansna katlnmtr. Bu konferanstan batl devletlerin bekledii Sevres Antlamasnda
baz deiiklikler yapmaktr. phesiz Ankara batl devletlerin niyetini biliyordu. Ama bu
konferans Ankarann Misak- Milliyi ve isteklerini dnya kamuoyuna duyurmas iin iyi bir
frsatt ve bu kullanlmalyd. Oysa 21 ubattan 12 Mart 1921 tarihine kadar devam eden
grmelerde Ankarann Misak- Milliyi gerekletirmedeki kararll grlecektir.
Nitekim Ankara temsilcisi olan Bekir Sami Beye bu konuda kesin talimat vermitir.
Ankarann bu talimatna yani Misak- Milli ilkelerinden kesinlikle taviz verilmemesi
yolundaki uyarsna ramen Bekir Stk Bey ile ngiliz, Fransz ve talyan temsilcileri arasnda
grmeler yaplm ve andlamalar imzalanmtr.
Ankarann istedii; Trakyada 1913 snrlarna dnlmesi, Bat Trakyann Trkiyeye
braklmas, zmirin igaline son verilmesi, stanbuldan Batl devletlerin ekilmesi,
boazlarn Trk egemenliine braklmas idi. Oysa Bekir Sami Beyin Ankara ile
grmeleri ve Trkiye Byk Millet Meclisinin onayn almadan imzalad antlamalar ile
Anadoludaki Milli Mcadelenin zerine oturduu bamszlk ve milli devlet ilkelerini
gzetmeyen, smrgeci anlayn devamn ve Anadolunun paylalmasn ngren bir
anlay yatyordu. phesiz Bekir Sami Beyin imzalad bu andlamalar Ankara tarafndan
onaylanmam ve kendisi Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan iddetle eletirilmitir.
Londra Konferansnda isteklerini gerekletiremeyen batl devletler Yunanllar ileri
harekata geirerek amalarn gerekletirmek istemilerdir. Ama bilindii gibi kinci nn,
Sakarya Meydan Muharebesi ve son darbeyi Bakomutanlk Meydan Muharebesi ile yiyen
Yunan birlikleri Anadoludan kartlmtr.
Btn bu gelimeler boyunca diplomasiyi ve grmeler yolu ile amalarn
gerekletirmek isteyen Milli hareket ve onun nderi Mustafa Kemal Paa her seferinde
Sevrden ufak ufak taviz verme ile karlamtr. Oysa Anadoludaki hareketin istedii iinde

yaanlan dnyada dier milletlere gsterilen sayg ve anlayn Trk Milletine de

gsterilmesi ve onun hakl isteklerinin karlanmasdr.
Ama bu sre boyunca talyanlar Antalya blgesinden ncelikli olarak ekilmeye
balamlar ve daha sonra Franszlar ile uzun sren grmeler neticesinde 20 Ekim 1921de
Ankarada bir antlama imzalanmtr. Ankara tilafnamesi ile Fransa ile savaa son veren
Ankara bylece Sovyetler Birlii ile yaplan antlamadan sonra Dou snrlarnn gvenlii
yannda Gney snrlarn da gvenlik altna alyor ve bylece buradaki birliklerini bat
cephesine kaydrma imkan elde ediyordu.
phesiz bu antlamann siyasi anlam daha da nemliydi. Bylece Ankara, Fransa ve
talya ile anlaarak ngiltereyi yalnz brakm oluyordu. Batl bir devlet tarafndan tannan
Ankarann bu diplomatik baars sava sonras uygulanan politikalarn ve Paris Bar
Konferansnda ngilterenin yrtt politikalarn ve Anadoluya ynelik Yunanllar
destekleyerek yrtt stratejilerinde iflas demekti. phesiz diplomasi alanndaki bu
baarnn siyasi alandaki getirileri yannda talya ve Fransadan salanan askeri malzemelerin
temini gibi baka ynleri de vard.
Bylece batl lkelere kar Mustafa Kemal Paann yrtt d politika Sovyetlere
dayandrrken bir yandan da batl gler arasndaki fikir ayrlklar ve kar atmalarndan
da ok iyi yararlanlm ve bu fark edilerek batl gler arasndaki farkllklar yrtlen
diplomaside ok iyi kullanlm ve bundan olumlu sonular alnmtr.
Ayrca Anadoludaki Milli hareket Batnn bask veya boyunduruu altnda bulunan slam
lkelerinin desteini kazanmak iin slam faktrn, yani dini temay da kullanmtr.
zellikle Hindistan Mslmanlarnn yarattklar hilafet akm belli bir lde etkili olmutur.
Bu akm Trk tezini ve haklln dnya kamuoyuna duyurmak yannda, Trk Milletine en
zor anlarnda maddi ve manevi yardmda bulunmutur. Yine Ankara Hkmetinin
Afganistan ile antlama imzalamas, Suriye ve Iraktaki direni yanls kii ve gruplarla
ibirliine girmesi ngiltere ve Fransay tedirgin etmitir. Gerekten de bu srada slam
lkelerinde Trk Milli Mcadelesi, Mslman milletlerin bat egemenliine kar
bakaldrnn ncs olarak grlmeye balanmtr. Gelimelerden zellikle ngiltere ve
Fransa etkilenmitir. Douda genel bir slam htilalinin korkusuna kaplmlardr.
Sonuta Milli Mcadele dneminde bizzat Mustafa Kemal Paa tarafndan ynlendirilen
Trk d politikas yeni ve milli bir devlet kurma abasdr ve bir anlamda Trkiye
Cumhuriyetinin kurulu diplomasisini oluturmutur. Milli Mcadelenin askeri ve diplomatik

safhasn baaryla sonulandran Trkiye, Lozan Bar Antlamas ile sava sonras statkoyu
deitiren ilk lke olarak uluslararas alanda resmen tannmtr.

OKUMA LSTES
1. Yahya Akyz, Trk Kurtulu Sava ve Fransz Kamuoyu (1919-1922), Ankara, 1975.
2. Fahir Armaolu, 20. Yzyl Siyasi Tarihi (1914-1980), Ankara, 1983.
3. Yusuf Hikmet Bayur, Trk Devletinin D Siyasas, Ankara, 1973.
4. mer Krkolu, Trk-ngiliz likileri (1919-1926), Ankara, 1973.
5. Mim Kemal ke, Belgelerle Trk-ngiliz likilerinde Musul ve Krdistan Sorunu
1918-1926, Ankara, 1992.
6. Ahmet kr Esmer, Siyasi Tarih 1919-1939, Ankara, 1953.
7. Mehmet Gnlbol-Cem Sar, Olaylarla Trk D Politikas, Ankara, 1982.