editrden...

Bu saymzda klasik edebiyatmz ele alyoruz. Bilindii gibi bu edebiyatn temelleri Trklerin slamiyeti kabul etmelerinden sonra verdikleri ilk eserlere kadar dayanr. Geni corafyalarda dil bakmndan birbirinden az
ok farkl gelien slam edebiyat, phesiz ki en parlak dnemini 13. yzyldan balamak zere Osmanl mparatorluunun geni topraklar zerinde yaamtr. Be yzyldan fazla etkisini srdren ve ktada topraklar bulunan bir imparatorluun ihtiamyla uyumlu grkemli eserler veren klasik edebiyatmz baz ynleri ile incelemeye alacaz.
Bir toplumu etkileyen kltrel oluumlar nasl birden bire ortaya kmyorsa, baka bir kltrel etkiyle de birden bire ortadan yok olmaz. iire arlk veren klasik edebiyatmzn bugnk iirimize genel anlamda edebiyatmza- etkileri zerinde de mmkn olduu nispette durmaya altk.
Klasik edebiyat, yaygn syleyile divan edebiyat, Tanzimatla birlikte balayan kltr deiim teebbslerine paralel olarak tartlmaya balanmtr. Avrupa bir edebiyat oluturma gayreti iindeki Tanzimat nesli, damarlarndan beslendikleri, onun kalplarn ve ifade yntemlerini kullanarak eserler verdikleri hlde divan edebiyatna sert eletirilerde bulundular. Zaman zaman lnn kat bu eletirileri dnemin artlar ile irtibatlandrarak
aklamak mmkndr.
Ancak, bugn hl Tanzimat neslinin divan edebiyatna kar ynelttii, birok bakmdan ilm olmaktan
uzak, bu eletirilerin kronik bir n yargya dnerek devam etmesi Divan Edebiyat zel Saysn hazrlama ihtiyacmzn birinci sebebidir.
Eer kltrmzn kklerine kar byle bir n yarg varsa bunun enine boyuna sorgulanmas ve tartlmas gerekiyordu ki biz bu sayda bunu yapmaya altk. Zira be yz yllk edebiyat bir derginin snrl sayfalar
iinde btn ynleriyle ele almann imkn yoktur. Biz amaladk ki genlerimiz, eski edebiyatmzla eitim erevesi iinde bir ekilde irtibat olan herkes, kltrel varlmzn hazinelerine bu vesile ile yeniden gz atsn varsa- n yarglarn tekrar gzden geirsin.

Bilim ve Akln
Aydnlnda

eitim

Aylk Eitim Dergisi

SAHB
Do. Dr. Hseyin ELK
Mill Eitim Bakan

Genel Yayn Ynetmeni

adi KESKN
Yaymlar Dairesi Bakan

Yaz leri Mdr

Selmi YALIN
(selamiyalcin@meb.gov.tr)

YIL: 7

SAYI: 77-78 TEMMUZ - AUSTOS 2006

Yayn Kurulu
Ethem BARAN
aban ZDORU
Aysun LDENZ
Hakk USLU
Diner ETGN
Celal ASLAN
ar GREL

Tasarm
Banu DAVUN
(bdavun@meb.gov.tr)

ISSN-1302-5600

Dizgi
Reyhan LKER
Abone / Datm
Fikri NAYIR
Tel: (0312) 212 76 63 / 14
Bask
Devlet Kitaplar Mdrl
Ynetim Merkezi
Yaymlar Dairesi Bakanl Teknikokullar/ANKARA
http://yayim.meb.gov.tr e-posta: baae@meb.gov.tr
Tel: (0 312) 212 81 48 - 213 65 12
Fax: (0 312) 212 81 48

Gnderilen eser ve almalar yaymlansn veya yaymlanmasn, iade edilmez. Yazlarn ieriinden yazarlar sorumludur. Yayn Kurulu
yazlar zerinde deiiklik yapabilir. Bilim ve Akln Aydnlnda Eitim ad anlmadan alnt yaplamaz. Mill Eitim Bakanl Yaymlar
Dairesi Bakanlnn 22.12.2005 tarih ve 6088 sayl oluru ile baslmtr.
Mill Eitim Bakanl Yaynlar: 4303
Sreli Yaynlar Dizisi: 213

Dergimizin yllk abone bedeli 20 YTL (retmen ve renciler iin 15 YTL)dir.

Abone bedelinin Ziraat Bankas ehremini-stanbul ubesindeki Devlet Kitaplar Dner Sermayesi Mdrlnn 130978 numaral hesabna
yatrlarak makbuzun ve ak adresin Yaymlar Dairesi Bakanl Teknikokullar - ANKARA adresine gnderilmesi gerekmektedir.

Bilim ve Akln
Aydnlnda

eitim

ESK TRK R*
Ahmet Hamdi TANPINAR
Eski iirin asl inkiaf devri stanbulda ve stanbul lehesi teekkl edince balar. O kadar az tannan
Necatinin ve bilhassa Bknin bykl dank ive
ayrl zerinden ve bu kark dilin arasndan ehirli
Trkesinin zevkini, para para olsa da bulmalardr.
Filhakika ancak ondan sonra gelen Nef, Yahya Efendi gibi airlerdedir ki biz Trkeyle aruzun tam bir
uyumaya vardn ve Trkenin aruz hengini hakkyla benimsediini grrz. Nef:
Hem kadeh hem bde hem bir h skdir gnl
derken aruz yabanc vezin olmaktan kar. Yahya Efendinin
Neler eker bu gnl sylesem ikyet olur
msra ise inasinin baz yeni msra tecrbelerine, hatta Yahya Kemalin manzumelerine kadar aradan geen
zaman lzumsuz klacak derecede bizim Trkemizdir. Fakat airlerimizin biraz evvel bahsettiimiz rneklerinin tesadfne bal o keyf lugatten bir trl kurtulamamalar, kelime zevkinden dil zevkine kamamalar, bu ve buna benzer msralarn, eserlerinde daima bir istisna gibi kalmasna sebep olacaktr.
Eski iirin paradoksal taraf son derece kelimeci
olmasna ve batan aa kelime zevkinin idare edilmesine ramen hakik dil zevkine bir trl varamamasdr.
Bu yar yolda kaln bir sebebi Trkenin mazbut bir
lgatinin yaplmay ise br sebeplerinden biri de
phesiz iirimizin zerinde vuzuhla konuan eserlerin
yokluudur. Filhakika eski edebiyatmz zerinde, kendi devrinde yazlm ve onun meselelerini dikkatle ele
alan hibir esere tesadf edilmez. Hlbuki slm kltrnde bunun rnekleri vard. Arap iiri bilhassa Abbas
devrinden itibaren gerek Badatta ve gerek Endlste
ok muayyen ve ufuksuz hudutlar iinde kalsa bile daima sk bir tenkide maruzdu. Medrese kltryle yetimi airlerimiz bu kitaplar ve Fars dilindekileri okuyorlar, onlardaki belgat meselelerini bizim dilimize olduu gibi tatbik ediyorlard. Fakat bu meseleleri dilimize
mal etmek akllarndan gemiyordu. Trke onlar iin

Arapann ve Arap zihniyetinin hususiyetlerinden domu bir belgatin tatbik sahasyd.

Hakikatte bu iir, lugat inzibat altna alnmayan,
kenarda kalm bir iki tecrbeden baka sarf ve nahvi
etrafnda hibir ciddi gayret sarfedilmeyen, tedris messeselerinden herhangi bir uurlu yardm grmeyen,
hatta herkese ehemmiyeti kabul edilmi bir nesir kitab bulunmayan bir dilin iiriydi. Denebilir ki airlerimiz
iin asrlar boyunca tek yardmc, daima ok yaknndan takip ettikleri ve yabanc rneklerine ramen daima tesiri altnda kaldklar ehirli Trkesi olmutur.
Filhakika tarihin ortasnda tek bana yryen bu iirde btn oyun tarafna ramen Trkenin halk azndaki gelimesini adm adm takip mmkndr. Nil,
Neat, Nb, Nedim, Galip gibi airlerimiz, iinde mahpus bulunduklar estetiin sk ve hemen hemen hayat reddeden kaidelerine ramen yaayan Trkeye dikkatleri sayesinde umum zevkin kabul ettii haval msra ve beyitler sylemilerdir.
Aklama:
Ahmet Hamdi Tanpnardan alnan parada Divan iiri ile stanbul Trkesi arasndaki mnasebet zerinde duruyor. leri srd fikirler yle zetlenebilir:
1. Divan iiri stanbul alndktan sonra stanbulda dank ive ayrl zerinde ortak bir stanbul lehesi, ehirli Trkesi doduktan sonra gelimi ve gzellie kavumutur.
2. Bu baarnn balca almeti Trke ile aruzun
hengi arasnda bir uyuma salanmasdr.
3. Bununla beraber airlerden ou yine konuulan
dile nem vermeler de keyf lugat kullanrlar. Bunun sebebi eski airlerin kelimeci olmalardr.
4. Trke herkesin bavuraca mazbut bir lgat yazlmay ve tenkit olmay, airleri, kelimeleri geliigzel,
keyf lgat kullanmak zorunda brakmtr. Halbuki Arapa
ve Farsada bunlar vard. Onlar rnek alnabilirdi.
5. Trke bir sarf ve nahiv (gramer ve sentaks) kitab
da yazlmamt. Okullarda Trke retimine nem verilmiyordu. Herkese ehemmiyeti kabul edilmi bir nesir kitab
bile mevcut deildi.
6. Eski iirimizde en gzel msralar ehirli Trkesi
ve halk azna uyan msralardr.

* XIX. Asr Trk Edebiyat Tarihi, 4 bsk. 1976

temmuz-austos 2006

131