UNIVERZITET CRNE GORE

FAKULTET POLITIKIH NAUKA

ODNOS EVROPSKE UNIJE I NORVEKE

- SEMINARSKI RAD -

Predmetni nastavnik:

Studenti:

Prof. dr Danijela Jaimovi

Iva Maleevi 10/53

Asistent:

Srdan kuleti 10/59

Mr Nenad Koprivica

Nikola Vuini 10/95

Slaven ivkovi 10/69

Podgorica, mart 2013. godine

Odnos Evropske unije i Norveke

Sadraj

1.

Uvod................................................................................................................. 3

2.

Istorijat odnosa izmeu Evropske unije i Norveke........................................................4

2.1.

Istorijski pregled odnosa EU i Norveke...............................................................4

2.2.

Norveko NE Referendumi o pristupanju Uniji....................................................5

2.2.1.

Drutveno-politiki rascjepi........................................................................6

2.2.2.

Izmeu dva referendum............................................................................. 8

2.3.

Saradnja na politikom nivou.............................................................................8

3.

Ekonomski aspket saradnje Evropske unije i Norveke (EFTA i EEA)...............................11

4.

Uloga Norveke u spoljnoj i bezbjednosnoj politici EU.................................................13

5.

Zakljuak......................................................................................................... 16

6.

Bibliografija...................................................................................................... 17

Evropske integracije

Page 2

Odnos Evropske unije i Norveke

1. Uvod
Evropska unija je nadnacionalna zajednica 27 drava i najmonija regionalna organizacija na
planeti. Tei jedinstvu trita i zajednikoj spoljnoj i besbjednosnoj politici Evrope. Njeno
lanstvo vremenom se poveava kako sve vie zemalja ispunjava uslove i standarde za
pridruenje. Unija stupa u kontakte i odrava odnose sa stranim akterima a od posebnog
znaaja su oni koji se nalaze na evropskom kontinentu. Jedan od najspecifinijih odnosa EU
je razvila sa Norvekom.
Norveka je velianstvena

zemlja na Skandinavskom

poluostrvu. Njen sluzbeni naziv

shodno ustavu je Kraljevina Norveka. Prostire se na neto vie od

385 000 km sa

populacijom od blizu 5 miliona. Glavni grad je Oslo.

Nevjorovatno kulturno nasljee ostavljeno kao legat drevnih Vikinga, potovaoca Odina,
Freje i hrabrog Tora koji su u nadi da e se jednog dana gostiti u Valhali i ponosno ekati
posljednju borbu, skoro dva vijeka pljakali i palili Evropu, sa pravom svjedoi o znaaju
nordijske civilizacije. Norveka je ostala upamena i pod nazivom zemlja fjordova, zbog
njihove brojnosti i ljepote. Ipak ono to je izdvaja od ostalih evropskih zemalja i pridaje
njenoj mistinosti je Aurora polaris1, ili sjeverna zora poznatija kao polarna svjetlost.
Sjeverni dio ove zemlje je jedna od rijetkih taaka koja prua mogunost neposrednog
posmatranja ovog nesvakidanjeg prizora.
U politikom smislu Norveka je po ustavu iz 1814. godine ustavna monarhija sa
parlamentarnim sistemom vlasti. Jedan je od osnivaa Ujedinjenih nacija, Savjeta Evrope,
organizacije NATO, EFTA-e (Evropska asocijacija za slobodnu trgovinu), Svjetske
trgovinske organizacije i OEEC-a (Organizacija za ekonomsku sardanju i razvoj). Na drugoj
strani nije slijedila svoje skandinavske susjede i nije zatraila prijem u Evropsku zajednicu,
kasnije Uniju. Zadrala je svoje lanstvo u EEA to zemlji i dalje omoguava pristup tritu
Evropske unije.

2. Istorijat odnosa izmeu Evropske unije i Norveke

Aurora borealis kako je sjevernjaci nazivaju

Evropske integracije

Page 3

Odnos Evropske unije i Norveke

2.1.

Istorijski pregled odnosa EU i Norveke

Norveka nacionalna kultura i drutvene vrijednosti su ukorijenjene u evropskoj tradiciji, a

istorija politikih odnosa, geografski poloaj i obim meunarodne razmjene su
konkretizovale elju za stvaranjem minimuma saglasnosti o dobroj i odrivoj vezi sa
Evropskom Unijom. Viedecenijska saradnja se smatra rezultatom veoma povoljnih odnosa
unutar Evropske ekonomske zone (EEA) i sklapanja engenskog sporazuma. Ovakvo
pozicioniranje je Norvekoj obezbijedilo prilino komfornu poziciju partnera EU, koji pored
Islanda i Lihtentajna uiva pogodnosti zajednikog evropskog trita. Nacionalni ponos
prema uspostavljenom politikom statusu zemlje koja nije lanica EU, a ujedno predstavlja
u najveoj mjeri integrisanog EU autsajdera2 paradoksalno nose u ovom sluaju Britanci.
Upornoj argumentaciji o bezvazdunom, izolovanom, siromanom i disfunkcionalnom
svijetu van Unije, ostrvljani esto suprostavljaju idealizovanu sliku Norveke
prosperitetne, srene i slobodne zemlje.3

Na tragu politikih previranja i dobrim dijelom konstitucionalne krize formiranja evropskog

saveza drava, 1960. godine je posredstvom Austrije, Danske, Portugala, vedske,
vajcarske, Velike Britanije i Norveke stvoreno Evropsko udruenje slobodne trgovine
(EFTA).4 Ovo je bio jedan od naina da se politiki nesklad na evropskom tlu zaodjene u
ekonomsku potrebu stabilizacije i otvaranja trita koje nuno vodi ekonomskoj integraciji
evropskih zemalja. Sve do povlaenja De Gola sa politike scene 1969. godine, elja
nacionalnih vlada Velike Britanije, Danske, Irske i Norveke za lanstvom u Evropskoj
ekonomskoj zajednici (1961-1967), je bivala zasijenjena politiko-ideolokom borbom
evropejaca i atlantista. Poetak '70-ih je stoga najavio obnavljanje pristupnih pregovora i
manje iskljuivu politiku Francuske prvenstveno prema Velikoj Britaniji.
Meutim, politika nastojanja vladajuih struktura u Norvekoj nisu odraavala volju veine
graana po pitanju pristupanja te zemlje Evropskoj zajednici (EC) 1972. godine, a zatim i EU
1994. godine. Norveani su na prvom referendumu sa 53,5% izglasali svoju (djeliminu)
2

Unos na: Sovereignty of Norway, url: http://blogs.spectator.co.uk/alex-massie/2012/11/britain-scotlandnorway-and-europe-lands-of-magical-sovereignty-unicorns/ uvid ostvaren 11.03.2013.

Unos na: Norway and Britain, url: http://www.dailymail.co.uk/debate/columnists/article-185956/SoNorway-rich.html uvid ostvaren 11.03.2013.
Norway and the EU, izdanje Norvekog ministarstva vanjskih poslova, str. 6/7

Evropske integracije

Page 4

Odnos Evropske unije i Norveke

ekonomsku nezavisnost, a priblino isti rezultat se ponovio na drugom, kada je 52,2%
graana sauvalo svoj politiki suverenitet u odnosu na sve vie integrisanu EU. Nivo
politikog i socijalnog rascjepa koji je rezultirao oba puta ovakvom graanskom voljom se
donekle moe objasniti hronolokim uvidom politiko-istorijskih dogaanja koja su
prethodila prvom, a zatim i analizom dvodecenijske spoljnopolitike aktivnosti ove zemlje i
EU pred samo raspisivanje drugog referenduma. Prvo proirenje EU je faktiki nosilo notu
realpolitikih ubjeenja, jednako koliko i nastojanja, te je zvanino zahvatilo 1973. godine
Veliku Britaniju, Dansku i Irsku.

Sporazum koji se danas u Norvekoj smatra najdalekosenijim oblikom ekonomske saradnje,

a ujedno i najvanijim dokumentom koji najjasnije regulie njen odnos sa EU jeste
Sporazum o stvaranju Evropske ekonomske zone (EEA) iz 1992. Sporazum je tom prilikom
potpisan izmeu EFTA zemalja i Evropske zajednice, a njegov cilj je izraen u elji da se EU
unutranje trite proiri i na zemlje lanice EFTA EEA (Norveku, Island i Lihtetajn). Iste
te godine Norveka, vedska, Finska i Austrija podnose zahtjev za lanstvo u EU, vajcarska
na referendumu odbija Sporazum o EEA, ali ostaje i dalje EFTA lanica. Lihtentajn se
pridruuje EEA 1995. godine.

2.2.

Norveko NE Referendumi o pristupanju Uniji

Norveka je jedinstven sluaj, kada su evropske integracije u pitanju. Osobenost lei u tome
to su norveki gradjani na dva referenduma (1972. i 1994.god) rekli `NE Evropskoj uniji.
Na drugom referendumu, koji e biti fokus ovog rada, su se procenti izlaznosti i glasova(iako
neznatno 1,3%) protiv ulaska u EU poveali.
Period izmedju dva referenduma od preko dvije decenije i ponovno odbijanje gradjana
Norveke da pristupe Evropskoj uniji, podie pitanje na emu se temelji kontinuirani
euroskepticizam Norveana? Kako Petrersen, Jenssen i Listhuag (u daljem tekstu grupa
autora/autori) u svojoj studiji The 1994 EU Referendum in Norway: Continuity and
Change navode, razlozi se mogu traiti (u kombinaciji) tri pravca. Geografski poloaj
Norveke kao sjeverne drave teritorijalno povezane samo sa vedskom, u odredjenoj mjeri
izolovanost drave u odnosu na zapadne pomorske, trgovinske veze. Takodje u politikoj
kulturi Norveke, uzimajui u obzir relativno kasno osamostaljivanje (1905), pitanje
Evropske integracije

Page 5

Odnos Evropske unije i Norveke

suvereniteta je itekako znaajno. Odredjena pomjeranja Finskle pa i vedske kaa neutralne
drave ka zapadnoj alijansi i modifikacija u svom politikom pozicioniranju, iako suptilne,
jesu znaajan faktor norvekog skepticizma. Drugi pravac argumentacije zasniva se na, i bavi
se, drutveno-politikim rascjepima norvekog drutva. Teza koja se zasniva na modelu
socio-ekonomskih rascjepa Rokkan-Valen. Trei pravac argumentacije, fokus stavlja na
sposobnost uesnika da mobilizuju birako tijelo, pitanja kampanje, masovnih medija i
uopte uspjenosti ad-hoc organizacija koje su bile nosioci kamanja kada je referendum u
pitanju. U daljem tekstu baviemo se drutveno politikim rascjepiama (cleavages) kroz
njihovu analizu prii pitanju norvekog euroskepticizma.
2.2.1. Drutveno-politiki rascjepi

Istorija norvekog dravnog i politikog razvoja presudno je determinisana odnosom centarperiferija. Prvi norveki kraljevi nijesu smatrani legitimnim ukoliko nijesu bili priznati na
itavoj teritoriji. Tradicija lokalne autonomije takodje je znaajna u politikoj kulturi
Norveke. Danska zatim vedska dominacija nad norvekom formulisalo je pitanje
suvereniteta kao sutinsko i ono koje e kasnije biti jedan od znaajnih faktora norvekog
euroskepticizma. Ograniavanje vlasti centra i pokuaj ograniavanja moi najprije Danaca
kasnije vedjana bili su osnovni pokretai stvaranja Ustava, razvoja prvih politikih partija
koje su nastajale kao savezi farmera, radikalnijih gradjana urbanih sredina i predstavnika
ruralnih oblasti, to dobro ilustruje politike prioritete, takodje i djelom objanjava kasnije
politike rascjepe unutar norvekog politikog drutva. Pitanje jezika, kulture, religije,
sekularizovanog drutva kontinentalnog dijela Evrope, kroz nametanja koje je danska uprava
sprovodila dovela je do neeg to Rokkan naziva kontrakulturni rascjep (counter-cultural
cleavge). Rokkan smatra da su teritorijalni i kontrakulturni rascjep blisko povezani. Obzirom
da je ta konforntacija bila dramatinija u kulturolokom dijelu sa kontinentalnim dravama
(Danska), a u teritorijalnom sa vedskom, ini se da argumentacija zasnovana na rascjepima
korespondira sa aktuenom politikom kulturom i donekle uspjeva razjasniti korjene
euroskepticizma. Industrijalizacija Norveke posle Drugog svjetskog rata, razvoj urbanih
sredina stvorio je jo jedan znaajan rascjep izmedju urbanih industrijalizovanih sredina i
ruralnih sredina i ribarstva kao najznaajnije djelatnosti. Upravo je ova dihotomija
ribarstvo-industrija znaajna kada je evropska integracija u pitanju, zapravo su norveke
regulative po pitanju ribarstva iznad standarda EU.
Evropske integracije

Page 6

Odnos Evropske unije i Norveke

Od sedamdesetih godina mnogi autori osporavaju znaaj istorijskih rascjepa na norveke
partije. Mnogi autori smatraju da se javljaju novi rascjepi, prvenstveno po pitanju
obrazovanja, rodnosti, generacijskih razlika, pitanja profesije (sector of ocupation).
Obrazovanje je nesumljivo jedno od najznaajnih pitanja u Norvekoj. Razvoj i obrazovanje
nadolazeih generacija, kao pitanja odnosa starih i novih vrijednosti znaajni su i sa
aspekta evropskih integracija, mlade generacije, ija se socijalizacija i obrazovanje odvijalo
u , uslovno reeno kako izmedju ostalog tvrdi i grupa autora, postmaterijalistikom periodu,
razvijala je jednu iru, kosmopolitsku svijest. Od takve generacije se sve vie oekuje da se
okrenu medjunarodnoj saradnji, da uvide znaaj nadnacionalne integracije i razvaoja Evrope
kao jedinstvenog politkog entiteta. Dok Galtung (1964) zastupa drugaije miljenje,
objanjavajui da graani izmeu trideset i ezdeset godina su na vrhuncu svoje karijere i da
samim tim imaju tendenciju da razmiljaju kao i aktuelna elita, naglaavajui da je razvoj EU
zapravo dijalog elita on smatra da su mladi i stari ostali na periferiji ovakve drutvene
stratifikacije (to je donekle i logino ako zamislimo skalu starosti, jer srednjovjeni su u
sredini skale, mladi na dnu, stari na kraju, ali opet je vano istai suprotstavljeno miljenje u
korist analitinosti). Problematika rodnosti je prvi put 1975.god Martinussen opisao kao
latentan rascjep u Norvekoj. Interesantno je da je u tom periodu ensko birako tijelo bilo u
odredjenoj mjeri konzervativnije, dok se posle osamdesetih to znaajno mijenja u korist
mukog birakog tijela.
Laffertiy (1988) je naglasio znaaj sektora zaposlenja kao politikog faktora, obzirom da
postoje znaajne razlike izmedju dravnog i privatnog sektora kada je radnika klasa u
pitanju. Istakao je znaaj drave blagostanja i njene budunosti u EU. Da li je norveka
politika koja je na ideolokom spektru u odnosu na EU lijevo uskladiva sa regulativama EU?
Da li e drava blagostanja, onakva kakva jeste Norveka, biti mogua unutar EU? Ovo je bio
najznaajniji, mogue i presudan, argument eurokeptika koji su tvrdili da je EU prijetnja
javnom sektoru i programima socijalne pomoi (welfare program).
2.2.2. Izmeu dva referendum

Strukturne promjene izmedju dva referenduma oslabile su u odredjenoj mjeri uticaj

tradicionalnih rascjepa. Norveka je postala urbanizovana, populacija u regionu Osla, koji je
bio jedini sa snanom veinom za ulazak u EU, se znaajno poveala. Dok je sedamdeset
Evropske integracije

Page 7

Odnos Evropske unije i Norveke

druge dvanaest posto ljudi bilo zaposleno u primarnim sektorima, dvadeset godina kasnije
samo est posto je bilo zaposleno u poljoprovredi i ribarstvu. Razvoj sektora uslunih
djelatnosti, industrijalizacija, naftna industrija koja trai velika trita, modernizacija
ekonomije, slabljenje ruralnih sredina i kontrakulturnih rascjepa, sve je to sugerisalo da e na
referendumu 1994. biti donesena odluka za ulazak u EU. Ali ovakva projekcija, oigledno
nije uzela u obzir uticaj novih rascjepa, po pitanju obrazovanja, rodnosti, sektoru poslovanja,
rast javnog sektora, preovladjujua zaposlenost ena u javnom sektoru, koji su stvorili novu
strukturalnu osnovu za euroskepticizam. Industrijski razvoj, urbanizovanija sredina,
povlastice koje su dobili po pitanju svojih primarnih sektora, Norveka naizgled ima sve
preduslove da ue u EU. Ali uprkos pritiscima, beneficijama, snienim trokovima
lanstva, referendum 1994.nije odobrio ulazak, da li je slabljenje periferije u odnosu na
urbane centre nadoknadjeno snanom i efikasnom mobilizaciom birakog tijela ili je politika
kultura ili sistem Norveke kao drave blagostanja stajao na putu ulaska, ostaje da se vidi u
narednom periodu, ali ne ini se realnim da e se EU u bliskom vremenu prostirati du
itavog skandinavskog poluostrva.

2.3.

Saradnja na politikom nivou

Evropska ekonomska zona i engenski sporazum omoguavaju

blisku saradnju na politikom nivou izmeu Norveke i EU.
Sporazum o nastanku EEA je predvidio tijelo Savjeta - organa nadlenog
za definisanje politikih proriteta, implementacije i daljeg unaprijeivanja
Sporazuma. Sastaje se dva puta godinje na ministarskom nivou i
najee raspravlja o pitanjima koja su od zajednikog interesa za sve
lanice: energija, klimatske promjene, Europe 2020 strategija, politika
mora i Arktika. U saradnji sa EEA Savjetom se odravaju i posebni
sastanaci posveeni politikim dijalozima iz oblasti spoljne i bezbjednosne
politike.
Bliske veze Norveke i EU od engenske konferencije 2001. godine,
dobrim dijelom odravaju pogodnosti usaglaenih politika viza i smanjenih
procedura kontrola isprava. Politika saradnja ni u ovom sluaju ne nosi
Evropske integracije

Page 8

Odnos Evropske unije i Norveke

jednosmjerne povoljnosti, te se ova drava obavezala brojnim politikim
sporazumima, koji nastoje da rijee migraciona, granina, kao i pitanja
azila i nadlenosti povodom borbe proiv terorizma, organizovanog
kriminala i nezakonitog trafikinga. enegenska saradnja je u velikoj
mjeri inkorporirala Norveku u zajedniki evropski sistem zatite granica
drava i njhovih stanovnika.
Ovakav politiki teret odgovornosti prema bezbijednosti evropskog tla joj
je omoguio da u izvjesnoj mjeri kompenzuje strah od trajne izolacije i
ostalih moguih poslijedica ne-lanstva u EU. Ipak engenski sporazum je
veliki zalogaj za jednu tako bogatu zemlju, koja po svojoj prirodi i vrlo
nepovoljnom poloaju u pogledu iniciranja ili mijenjanja propisa u toj
oblasti, ima obavezu da materijalno pomae razliite programe koji esto
nisu od velike vanosti za nju samu. Dodatnu politiku implikaciju nosi i
saradnja u oblasti sudstva, policije i unutranjih poslova.
Norveka je posredstvom engenske saradnje postala potpisnica nekoliko
partikularnih sporazuma o saradnji sa EU:5
1.

Dablinska saradnja

2.

Evropska migraciona mrea

3.

Europol (European Law Enforcement Organisation)

4.

Eurojust

5.

Sporazum o meusobnoj pravnoj pomoi

6.

Sporazum Prum - treba da stupi na snagu

7.

Uestvuje i u akcijama Frontex-a (European Borders Agency), koji

ima za cilj koordinaciju upravljanja zajednikim spoljim granicama;

Direktor

Norvekog

instituta

za

meunarodne

odnose,

Ulf

Sverdrup govori o stvarnoj mjeri integrisanosti njihove drave u EU

sistem, koja je po brojnim parametrima mnogo vei od nekih njenih
5

Norway and the EU, izdanje Norvekog ministarstva vanjskih poslova, str. 13

Evropske integracije

Page 9

Odnos Evropske unije i Norveke

lanica, u prvom redu Britanije. On istie da je odnos Norveke i EU vrlo
Uestvujete u evropskoj integraciji, bez zastupnitva. 6

specifian:

Savjetodavna uloga u mnogim institucijama i tijelima EU funkcionie po

pricipu right to speak, but not to vote - to je prema procjenama dovelo
do sve vee praktine marginalizacije snage politikog uticaja Norveke na
stvaranje propisa i regulativa, iji direktan uticaj i sama podnosi.
Tretman drave savjetodavca, koji
diplomatskog

protokola

je velikim

izraavanje

dijelom

posebnih

ispunjavanje

simpatija

prema

nacionalnom bogatstvu iste vrlo jasno istie nedostatke voenja

samostalne politike slobodne zemlje u odnosu na veliku evropsku
politiku korporaciju.
Iako ova uloga savjetnika, a ne i zastupnika znaajno hendikepira zemlju u
politikom smislu, sa druge strane joj omoguava voenje politika rezervi,
bolje organizovanosti civilnog sektora i domaeg ekonomskog doprinosa.
Program Zajednikih politika zemalja EU, koje obino najvie odgovaraju
Francuskoj, Njemakoj i paniji nisu ugrozile norveko ribarstvo i
poljoprivredu, njihov Ustavni sud se nalazi u Oslu, ne i u Luksemburgu,
imaju jednu od najstabilnijih valuta zahvaljujui uspjenoj ekonomiji, 95%
elektrine energije crpe iz obnovljivih izvora.

Ovo su samo neki od

argumenata koji Britanci najvie vole da istaknu kada izraavaju svoj

nepovoljan poloaj u Uniji, a ujedno i tenju da se to stanje promijeni.
Norveka

se

ubrzo

suoiti

sa

novim

izazovima

izglasavanja

povjerenja EU, gdje je ve izvjesno da je kampanja u korist pristupanja

uticajnija i to prema istraivanjima fluktuira oko 60% u korist Norway-EU
integracija.

Unos na: Sovereignty of Norway, url: http://blogs.spectator.co.uk/alex-massie/2012/11/britain-scotlandnorway-and-europe-lands-of-magical-sovereignty-unicorns/ uvid ostvaren 11.03.2013.

Unos na: Norway and Britain, url: http://www.dailymail.co.uk/debate/columnists/article-185956/SoNorway-rich.html uvid ostvaren 11.03.2013.

Evropske integracije

Page 10

Odnos Evropske unije i Norveke

3. Ekonomski aspket saradnje Evropske unije i Norveke (EFTA i EEA)
Bez pretjerivanja se moe rei da se gotovo cjelokupna trgovina Norveke
odvija sa Evropskom unijom. Kraljevina Norveka dominantno izvozi na
trite Evropske unije, ali taj odnos svakako nije jednostran. to se tie
njenog uvoza, Unija tu takoe dominira, Norveka je zapravo njen peti
najvaniji partner kada je rije o izvozu. Prema podacima Evropske
Komisije ukupan obim trgovine

izmeu Norveke i Evropske unije u

2011.godini iznosio je preko 140 milijardi eura, to Norveku pozicionira

na 5.mjesto kao najvanijeg trgovinskog partnera Unije, sa udjelom od
4,3%, ali zato Evropsku uniju ini ubjedljivo najvanijim trgovinskim
partnerom Norveke sa ak 74,7% uea u ukupnoj trgovinskoj razmjeni
Kraljevine sa drugim subjektima.8
Ekonomska saradnja Norveke i zemalja objedinjenih oko evropske ideje,
datira od perioda odmah poslije Drugog svjetskog rata, i svih organizacija
koje danas smatramo preteama Evropske unije. Norveka je zajedno sa
Austrijom, Ujedinjenim Kraljevstvom, Danskom, Portugalom, vedskom i
vjacarskom

osnovala

3.maja

1960.godine

trgovinski

blok

zemalja

poznatih kao spoljnih sedam9, EFTA (European Free Trade Association).

EFTA se pokazala kao izuzetno uspjean projekat, i nadasve isplativ, s
obzirom na to da je obim trgovine meu EFTA zemljama za samo 7 godina
gotovo utrostruen, i dostigao je do te 1967.godine neto vie od 8
milijardi amerikih dolara. Upravo zbog toga, sve zemlje koje su iz EFTA-e
aplicirale da postanu lanice Evropske ekonomske zajednice (EEZ) imale
su

specifian

status,

nerijetko

bi

bile

nazivane

specijalnim

pristupnicama. To nije bio sluaj sa Norvekom, iji su graani do danas

ostali u uvjerenju da Kraljevina treba da ostane u specijalnom odnosu ali
ipak van Evropske unije.
8

Norway trade statistics objavljeno od strane Evropske Komisije, dostupno na http://ec.europa.eu/trade/creating-opportunities/bilateral-relations/countries/norway/ ,

uvid ostvaren 10.03.2013.
9

Nasuprot takozvanih unutranjih est (Belgija, Francuska, Italija, Luksemburg,

vedska, i Zapadna Njemaka) koji su osnovali Evropsku ekonomsku zajednicu

Evropske integracije

Page 11

Odnos Evropske unije i Norveke

Ve od pristupanja Ujedinjenog kraljevstva i Danske (1973) EFTA se polako
poela raspadati. Danas je ine svega etiri zemlje - vajcarska, Island,
Luksemburg i Norveka. EFTA igra posebno vanu ulogu za ekonomsku
saradnju vajcarske i Unije, dok je tu ulogu za potonje tri preuzeo EEA
(European Economic Area Evropski ekonomski prostor).
Ugovor o osnivanju Evropskog ekonomskog prostora (EEA) stupio je na
snagu 1.januara 1994.godine i objedinio je sve lanice Evropske unije, kao
i Luksemburg, Lihtentajn i Norveku u zajedniko trite, rukovoeno
zajednikim pravilima. EEA garantuje slobodu kretanja ljudi, roba, usluga i
kapitala, i nediskriminatorska i jednaka pravila za dananjih 30 zemalja
koji pripadaju ovom ugovoru.
EEA ugovor je najvei i najsveobuhvatniji meunarodni ugovor kojem je
Norveka ikada pristupila, te zbog toga predstavlja sr odnosa izmeu
Kraljevine i Unije. Da bi mu pristupila Norveka je usvojila preko 8000
legislativnih akata Evropske unije, ime je postala, iz perspektive Brisela,
trea najukljuenija zemlja kada je rije o EU projektu, to je navelo
mnoge analitiare na zakljuak da Norveka, paradoksalno, istovremeno, i
jeste i nije lan EU porodice. 10 Norveka je ipak, u pregovorima uspjela da
pokae stepen nezavisnosti, uspjevi da izdejstvuje da ovaj ugovor ne
obuhvata zajedniu poljoprivrednu i ribarsku politiku, (to je od velike
vanosti za norveku koja je drugi najvei svjetski izvoa riblje hrane),
kao i nezavisnost u carinskoj i fiskalnoj politici, u odnosu na druge EEA
zemlje. Kako bi se ouvalo jedinstvo EEA ugovor se iz dana u dan
unapreuje i obogauje novom zajednikom legislativom.
U okviru EEA za odnos Norveke i Evropske unije, veliku vanost ima
projekat Norway Grants (Norveki grantovi) na osnovu kojeg se vlada
Norveke obavezala da e u periodu od 2009. do 2014.godine nepovratno
izdvojiti 1,79 milijardi eura, sa ciljem smanjenja nejednakosti meu
10

Outside and inside Norway's agreement with the European Union, izvjetaj vlade
Norveke iz decembra 2012.godine, nezvanini prevod na engleski jezik, dostupno na http://www.regjeringen.no/upload/UD/Vedlegg/eu/nou2012_2_chapter03.pdf, uvid
ostvaren 11.03.2013.

Evropske integracije

Page 12

Odnos Evropske unije i Norveke

zemljama Evropske unije. Ova sredstva dostupna su raznim projektima
nevladinih organizacija, istraivakih i akademskih institucija, privatnom i
javnom sektoru, zemalja lanica EU, s posebnim osvrtom na zemlje koje
su Uniji pristupile poslije 2004.godine, u takozvanom velikom petom
proirenju (Centrlna i Jugoistona Evropa). Pored tog projekta, Norveka je
izdvojila izdana sredstva za krizom najpogoenije zemlje lanice EU
Grku, paniju i Portugal.
EEA je svakako najpoznatiji ugovor kojim su Evropska unija i Norveka izdigle svoju
saradnju na vii nivo, i iako je u javnom mnjenju Norveke svakako najpoznatiji i
najpominjaniji, nije jedini. Prema podacima norveke vlade, do decembra prole godine,
Norveka je sa Unijom potpisala 74 ugovora, to manjih to veih, o saradnji u brojnim
podrujima. Najvei broj njih, ali ne i svi, direktno ili posredno tretira i regulie ekonomske
aspekte saradnje Evropske unije i Norveke.11

4. Uloga Norveke u spoljnoj i bezbjednosnoj politici EU

U maju 2005. godina vlada Norveske potpisala je sa Evropskom unijom sporazum koji
predvia stavljanje odreenog broja norvekih vojnika na raspolaganje Uniji pri
rjeavanju kriznih situacija. Nema nieg novog u djelovanju Norvekih snaga u okvira
NATO ili UN misija sa EU ali ovo je prvi put da su oruane snage Norveke ukljuene u
samostalne akcije Unije i to u takozvanoj Nordijskoj borbenoj grupaciji.
Kako bi garantovao Norveku nezavisnost i suverenost parlament je memorandumom sa EU
osigurao obavezan pristanak domaih nadlenih vlasti za bilo koju misiju, to je u praksi
teko primjenljivo.
Pitanje koje predstavlja sr problema je zato bi zemlja pomagala vojne operacije
organizacije kojoj ne pripada? Moglo bi se pomisliti da je Norveka mala, nezatiena i
nesigurna zemlja kojoj treba podrka u cilju ouvanja sopstvene bezbjednosti. Ipak, u to je
teko povjerovati.
11

Zvanini sajt misije Norveke pri EU - http://www.eu-norway.org/ , uvid ostvaren

11.03.2013.

Evropske integracije

Page 13

Odnos Evropske unije i Norveke

Odluka je vezana uz injenicu da se, iako nije lanica EU, spoljna politika Norveke, kako i
njeni zvaninici otvoreno priznaju, zasniva na istim vrijednostima, prioritetima i principima
kao i politika unije. Ovaj in prati definisanu politiku Norveke, vrstu povezanost sa EU
naroito u pitanjima spoljne politike i bezbjednosti ili kako je to u uniji definisano CFSP
(Common Foreign and Security Policy Zajednika spoljan i bezbjednosna politika). Take
doprinos ovoj odluci dalo je i miljenje norveke vlade da je ovakav angaman dunost
prema drutvu u cjelini.
Glavni sporuzam koji povezuje Norveku i Evropsku uniju, dogovor o Evropskom
ekonomskom prostoru (EEA) ne predvia zajednike poslove u spoljnoj i bezbjednosnoj
politici pa je stoga Norveka potpisala niz pojedinanih ugovora sa EU po pitanju CFSP. Ipak
taj sporazum predstavlja glavni formalni kanal komunikacije Norveke i EU kroz politiki
dijalog EEA/EFTA i Unije.
Odnos Norveke i EU u vezi sa CFSP konkretizovan je 1995 i od tada Norveka ima
regularne sastanke sa kreatorima CFSP, elnicima Evropske unije i radnim grupama, i
pozvana je da pristupi deklaracijama i poveljama EU u vezi sa spoljnom i bezbjedonosnom
politikom i dijeli stavove unije u meunarodnim organizacijama poput UN-a, Savjeta Evrope
ili OEBS-a.
Iako je Norveka pristupila skoro svim zatraenim deklaracijama tokom 90-tih stavovi ova
dva meunarodna subjekta bili su razliiti. Noveka nije vidjela prednosti u jaanju
zajednike Evropske sigurnosti i bezbjednosti a kamoli Evropske unije kao njenog nosioca.
Razlog nepristupanja odreenim poveljama zapravo nije bilo sutinsko neslaganje ve
bojazan da e takav razvoj situacije poljuljati NATO-vu dominantnu ulogu u Evropskoj
bezbjednosti.
Zbog takvog stava neki lideri Evropske unije vidjeli su Norveku kao trn u oku u procesu
osnaivanja EU, njene spoljnopolitike i bezbjednosne politike i ambicije da postane globalna
supersila.
Do promjene je dolo 2000. godine kada je na vlast dola socijaldemokratska partija.
Norveka je poela konstruktivno doprinositi Evropskom projektu i tako je sebi obezbijedila
vano mjesto i vei uticaj. Ovaj put od tada prate sve uspjene norveke vlade. Od tada

Evropske integracije

Page 14

Odnos Evropske unije i Norveke

Norveka je uestvovala u pet vojnih i civilnih operacija EU mahom u Makedoniji i Bosni i
Hercegovini ali i Indoneziji i Bliskom istoku.
Sa druge strane Norveka nije uspjela da ostvari puno lanstvu u novoformiranoj Evropskoj
bezbjednosnoj agencija (EDA European Defense Agency) ime je umanjila anse da
uestvuje i vri uticaj na kreiranje CFSP. Norveka je sa ovom agencijom potpisala separatni
ugovor koji definie uslove djelovanja Norveke u okviru EDA.
Takoe Lisabonski ugovor, koji je osnaio EU kao organizaciju koja sada samostalnije nego
ikad donosi odluke na polju spoljne politike i bezbjednosti, ne ide na ruku ovoj skandinavskoj
zemlji. Sve ovo znai da Norveka aktivno uestvuje, ali nema ista prava kao zemlje lanice
u procesu odluivanja.
Sve partije u Norvekoj, sa izuzetkom Partije centra 12 koja ostaje vjerna NATO-u, danas ne
dovode u pitanja blisku saradnju sa Evropskom unijom.
Sa slabljenjem uticaja NATO-a u Evropi i opteg miljenja da EU treba da bude odgovorna za
sopstveno dvorite i njenim jaanjem na globalnom planu Norveka e sve vie biti
okrenuta Uniji.
Dilema oko zadravanja suvereniteta i nezavisnih borbenih snaga rijeena je odlukom da
Norveke borbene trupe uestvuju u EU misijama samo pod okriljem Ujedinjenih nacija, to
je svakako samo privremeno rjeenje.

5. Zakljuak

12

Slobodan prevod, originalni naziv Senterpartiet ( Centre party eng.)

Evropske integracije

Page 15

Odnos Evropske unije i Norveke

Odnos Evropske unije i Norveke vjerovatno je naspecifiniji odnos koji su razvila dva
subjekta meunarodnog javnog prava, a da nije rije o dvije drave. Ni mnoge zemlje lanice
nijesu u toj mjeri inkorporirane u aktivnosti i projekte Evropske unije, koliko Norveka, pa
ipak skandinavska Kraljevine, opstaje ve vie od pet decenija izvan Unije. Sporenja meu
brojnim politikim i ekonomskim autorima ne jenjavaju, a nije mali broj onih koji zastupa
stav da je Norveka samo formalno izvan Evropske unije, a sutinski zapravo jedna od njenih
najvanijih lanica.
Debata o formalnom ulasku Norveke u EU, s druge strane danas je u potpunom zapeku, i to
je naravno potpuno prirodno, s obzirom na krizu koja potresa ovu nadnacionalnu strukturu. U
svjetlu moguih istupanja nekih zemalja iz evropske ideje (Velike Britanije prije svega), u
graanima Norveke je skepticizam prema Uniji narastao do vjerovatno rekordnih granica,
tako da ne treba ni najmanje sumnjati da bi plebiscit o ulasku Norveke u EU, donio mnogo
ubjedljiviju pobjedu ne opciji nego u prva dva navrata. Ipak, kada, i ako, Unija prevazie
postojee problem sa uspjehom, nije nerealno oekivati da ta pria ponovo bude pokrenute, I
eventualno stavljena na odluku graanima Norveke i trei put.
Do tada, njihov odnos ostaje jako komplikovan, u tehnikom i birokratskom smislu, ali se
sutinski moe svesti na jednu prosto-proirenu reenicu: bogata Norveka e nastaviti da u
svakom pogledu pomae zemlje lanice Unije, sa svojim maksimalnim kapacitetima, a velika
Evropska unija e i dalje predstavljati najvanije trite za norveki izvoz.

6. Bibliografija
1.

Norway and the EU, izdanje Norvekog ministarstva vanjskih poslova, 2011

Evropske integracije

Page 16

Odnos Evropske unije i Norveke

2.

Pettersen, Per Ant, i grupa autora, The 1994 EU Referendum in Norway: Continuity

and Change, Scandinavian Political Studies, Vol.19- No.3, Scandinavian University Press,
1996
3.

Sjursen, Helen, From Fly in the Ointment to Accomplice; Norway in EU foreign and

security policy, Center for European Studies, University of Oslo, 2012

4.

Hitchus, Peter, So why is Norway rich?, Daily Mail, dostupno na -

http://www.dailymail.co.uk/debate/columnists/article-185956/So-Norway-rich.html uvid
ostvaren 11.03.2013.
5.

Massie, Alex, Britain, Scotland, Norway and Europe: lands of magical Sovereignty-

Unicorns, The Spectator, dostupno na - http://blogs.spectator.co.uk/alexmassie/2012/11/britain-scotland-norway-and-europe-lands-of-magical-sovereignty-unicorns/

uvid ostvaren 11.03.2013.
6.

Norway trade statistics, objavljeno od strane Evropske Komisije, dostupno na -

http://ec.europa.eu/trade/creating-opportunities/bilateral-relations/countries/norway/ , uvid
ostvaren 10.03.2013.
7.

Outside and inside Norway's agreement with the European Union, izvjetaj vlade

Norveke iz decembra 2012.godine, nezvanini prevod na engleski jezik, dostupno na http://www.regjeringen.no/upload/UD/Vedlegg/eu/nou2012_2_chapter03.pdf, uvid ostvaren
11.03.2013.
8.

Zvanini sajt misije Norveke pri EU, dostupno na - http://www.eu-norway.org/ , uvid

ostvaren 11.03.2013.

Evropske integracije

Page 17