BOSANSKOHERCEGOVAKA KINEMATOGRAFIJA

Bosanskohercegovaka kinematografija u posljednjem se desetljeu transformirala iz ratom potpuno prekinute privredno-umjetnike grane u moderan i raznorodan
sektor sposoban da proizvodi visoko kvalitetan audiovizualni sadraj namijenjen jednako domaoj i inozemnoj publici. O tome svjedoe osvojena najvea svjetska
priznanja za domae dugometrane igrane filmove, kao to su Zlatni medvjed Berlinskoga filmskog festivala,1 Grand Prix u programu Sedmica kritike u Cannesu, te
Grand Prix i Special Mention festivala u Cannesu,2 Srebreni leopard festivala u Locarnu,3 Zlatni tigar festivala u Rotterdamu,4 Srce Sarajeva5 i mnoga druga priznanja,
kao i brojni uspjeni naslovi distribuirani u razliitim medijima u zemlji i inozemstvu.

AUDIOVIZUALNI SEKTOR
Domai dugometrani igrani film, njegovi autori, proizvoai i finansijeri najvidljiviji su proizvodi i subjekti kinematografije, meutim, pojam audiovizualnog
sektora je znatno iri, a pod njim podrazumijevamo sve subjekte koji se bave uvezivanjem postojeih i stvaranjem novih autorskih prava u fazi produkcije, prometom
i eksploatacijom za njih vezanih materijalnih prava u fazi distribucije i prikazivanja te ponudom roba i usluga potrebnih za obavljanje djelatnosti iz ovoga sektora.
Audiovizualni sektor podrazumijeva kinematografiju (film i video), emitiranje (televizija) i videoigre, a u Bosni i Hercegovini ukljuuje vie od 150 aktivnih i za te
djelatnosti registriranih pravnih lica, s vie od 4000 zaposlenih u javnome i privatnom sektoru. Veina subjekata spada u kategoriju malih i srednjih preduzea, s
izuzetkom javnih emitera i institucija. Ukupan godinji promet prava, roba i usluga u ovom sektoru prelazi 25 miliona KM godinje, 6 ne raunajui sredstva od
pretplate i marketinga javnih i privatnih emitera, kao ni budetska sredstva namijenjena za funkcioniranje javnih institucija. Velika veina djelatnosti odvija se u
Sarajevu, a ostali centri su Banja Luka, Mostar, Tuzla, iroki Brijeg i Neum.

POTREBA ZA JAVNOM POTPOROM

Audiovizualni proizvodi su u sutini i privredna i kulturna dobra, to je prepoznato i na svjetskome (UNESCO)7 i na evropskom nivou (EU).8
Filmska industrija je u stanju stvoriti nova radna mjesta i proizvesti razliite ekonomske koristi te pridonijeti opoj socijalnoj i ekonomskoj koheziji i istovremeno
biti kljuni medij za prijenos i razvoj kulturnih vrijednosti.9 S obzirom na ovakvu karakteristiku kulturnog dobra, film u veini evropskih zemalja uiva javnu potporu
koja nadomjeta neminovni trini neuspjeh uzrokovan visokom cijenom proizvodnje, s jedne strane, te fragmentiranim i ogranienim tritem za plasman
kulturnih proizvoda, s druge. Sve drave koje imaju uspjenu kinematografiju, ukljuujui Sjedinjene Amerike Drave koje se pritom oslanjaju i na ogromno domae
trite i na tradicionalnu dominaciju velikim dijelom svjetskog trita, provode javnu potporu ovom sektoru, bilo kroz porezne olakice, redistributivne takse ili
direktne grantove / subvencije.

Grbavica, reija Jasmila Zbani, Austria / Bosnia and Herzegovina/ Germany/ Croatia, 2006, 35 mm, color, 90 min.

Bilo jednom u Anadoliji, reija Nuri Bilge Ceylan, Turkey / Bosnia and Herzegovina, 2011, 35 mm, 150 min. Snijeg, reija Aida Begi, Bosnia and Herzegovina / Germany / France /
Iran, 2008, 35 mm, color, 100 min. Djeca, reija Aida Begi, Bosnia and Herzegovina / Turkey / France / Germany, 2012, 35 mm, color, 87 min.

Gori vatra, Pjer alica.

Ljeto u zlatnoj dolini, Sran Vuleti.

Buick Rivera, Goran Ruinovi.

Izvori: Agencija za statistiku Federacije BiH, Agencija za statistiku RS-a, primarno istraivanje Ministarstva kulture i sporta FBiH.

UNESCO Convention on the Protection and Promotion of the Diversity of Cultural Expressions, Preamble, point 18.

Communication on a European agenda for culture in a globalizing world.

Decision number 1718/2006/EC of the European Parliament and of the Council of 15 November 2006 concerning the implementation of a programme of support for the European
audio-visual sector (MEDIA 2007), Chapter 1, Article 1, point 2 p.3.

PRAVNI I INSTITUCIONALNI OKVIR ZA REGULACIJU I PODRKU FILMSKOJ DJELATNOSTI U

BOSNI I HERCEGOVINI
Bosna i Hercegovina

Na dravnom nivou ne postoji zakon o kinematografiji.

Ministarstvo civilnih poslova BiH nadleno je za meunarodnu saradnju na podruju kinematografije, to ukljuuje multilateralne i bilateralne
sporazume o filmskoj koprodukciji,10 lanstvo u Fondaciji Eurimages Vijea Evrope 11 te pregovore u prikljuivanju programu MEDIA 2007 Evropske
unije.12
Zakon o autorskom pravu i Zakon o kolektivnom ostvarivanju autorskih prava, doneseni 2010. godine, stvorili su moderan okvir za autorsko-pravnu
zatitu audiovizualnih djela i njihovih autora. Za provedbu ovih zakona nadlean je Institut za intelektualno vlasnitvo Bosne i Hercegovine, koji
je u svome posljednjem izvjetaju u vezi s ovom temom pred Predstavnikim domom Parlamentarne skuptine BiH ukazao na nepravilnosti u radu
postojeeg udruenja za kolektivno ostvarivanje audiovizualnih prava zbog odliva sredstava plaenih u Bosni i Hercegovini u posljednjih est godina
na ime autorskih tantijema u inozemstvo, bez zastupanja prava domaih autora. 13
Kinoteka BiH jedna je od sedam institucija kulture registriranih na nivou BiH ije finansiranje nije osigurano iz budeta Bosne i Hercegovine.

Federacija BiH

Na snazi je Zakon o kinematografiji iz 1991.14 i Zakon o filmskoj djelatnosti iz 1990.15 godine.

Vlada Federacije BiH osnovala je Fondaciju za kinematografiju 2002. godine; otada ona i djeluje u sklopu Ministarstva kulture i sporta FBiH s ciljem
pruanja finansijske potpore razvoju kinematografije. Ovo je ujedno i jedino javno tijelo u zemlji specijalizirano za kinematografiju koje raspolae
minimalnim kadrovskim i finansijskim kapacitetima potrebnim za potporu kinematografiji. Finansira se iskljuivo iz budeta Federacije BiH.
Vlada Federacije BiH osnovala je i Javno preduzee Filmski centar Sarajevo, kao pravnog slijednika drutvenih preduzea Bosna film i Sutjeska film,
koje se veinom finansira iz sredstava Fondacije.
U planu rada Ministarstva kulture i sporta Federacije BiH za 2012. godinu predvien je i rad na prijedlogu zakona o audiovizualnom stvaralatvu
Federacije BiH, za ta je osnovana i posebna radna grupa sainjena od predstavnika Fondacije za kinematografiju, Filmskog centra Sarajevo i
Udruenja filmskih radnika BiH.

Republika Srpska

Na snazi je Zakon o kinematografiji iz 2009.16 godine.

Nadleno ministarstvo je Ministarstvo prosvjete i kulture Republike Srpske. Osnovana je Kinoteka RS-a.
Predvieno je osnivanje filmskog centra RS-a, koji bi trebalo da vri funkciju potpore filmskim projektima, meutim, ve drugu godinu zaredom
Vlada RS-a nije namijenila sredstva za kinematografiju.

10

Evropska konvencija o koprodukciji ratificirana je 2009., adaptacija bilateralnog ugovora o koprodukciji s Francuskom je u pregovorima, bilateralni ugovori s Njemakom i Kanadom
su preuzeti od SFRJ.

11

BiH je lanica od 2005. (samo predstavljanje u Eurimagesu je prebaeno na resorna entitetska ministarstva 2010.).

12

U procesu.

13

http://www.ipr.gov.ba/images/izvjesca_kol_org/izv_kol_bos/izv_kol_05-10_bos.pdf.

14

Slubene novine RBiH, broj 20/90, 3/93, 13/94.

15

Slubeni list SRBiH, broj 20/90; Slubeni list RBiH, broj 3/93, 13/94.

16

Slubeni glasnik RS-a, broj 37/09.

Kantoni

Kanton Sarajevo ima Zakon o filmskoj djelatnosti iz 2001.17 godine.

Vlada KS-a izdvaja sredstva za podrku filmskim projektima putem Ministarstva kulture i sporta Kantona Sarajevo.
Ostali kantoni nemaju namjenskih sredstava za audiovizualno stvaralatvo.

Emitiranje

Zakoni o javnim RTV servisima reguliraju poloaj domaega i evropskog sadraja u emitiranju, za to je nadlena Regulatorna agencije za
komunikacije BiH te Ministarstvo prometa i komunikacije BiH.

Porezna politika

Ne postoje porezne olakice za bilo koju djelatnost vezanu za audiovizualni sektor.

Vlada Federacije BiH razmatra mogunost poveanja poreza na autorske ugovore za vie od 35%. Ovakav scenarij bio bi poguban za sve kreativne
industrije u FBiH, a za filmsku industriju pogotovo s obzirom na to da je veina kreativnog tima angairana na osnovu autorskog ugovora.

Statistika

Dravni i entitetski zavodi za statistiku izradili su nove statistike i analitike formulare za vei broj kreativnih industrija, ukljuujui i audiovizualne.
Ti su formulari ve dostavljeni subjektima u sektoru, tako da od 2011. moemo oekivati bolju opskrbljenost podacima u BiH.

TRENUTNI KAPACITETI KINEMATOGRAFIJE U BiH

S obzirom na broj stanovnika, visinu bruto nacionalnog proizvoda i koliinu audiovizualne produkcije, Bosna i Hercegovina spada u red evropskih zemalja s malim
audiovizualnim kapacitetom. U prosjeku se godinje proizvede pet domaih dugometranih filmova (igranih i dokumentarnih), ukljuujui manjinske koprodukcije.
S kratkometranim igranim i dokumentarnim filmovima taj se broj penje na ezdesetak naslova godinje. Ukupna namjenska javna potpora produkciji sa svih nivoa
vlasti iznosi dva miliona i 400 hiljada KM.18
Produkcija
Izmeu jednoga i tri dugometrana filma godinje se uradi u meunarodnoj koprodukciji, s bosanskohercegovakim producentima u ulozi bilo veinskih ili manjinskih
partnera, a prosjean budet ovakvih projekata je oko dva miliona KM. Ostatak produkcije ine niskobudetni projekti raeni iskljuivo u domaoj produkciji. Izvori
finansiranja filma u zemlji smanjeni su kako brojem, tako i iznosom raspoloivih sredstava javni emiteri ne ulau u produkciju niti unaprijed kao koproducenti,
niti kupuju domae filmove u fazi pretprodukcije kako bi plaenom cijenom uestvovali u realizaciji budeta; kino trite nije dovoljno jako kako bi distributeri
filmova mogli uestvovati u finansiranju, a broj i iznos komercijalnih sponzorstava takoer se smanjio usljed opeg smanjenja marketinke potronje u recesijskom
periodu a, povrh toga, ionako limitirana sredstva iz javnih izvora znaajno su smanjena u posljednje dvije godine. Jedini specijalizirani izvor finansiranja filma
Fondacija za kinematografiju, koja predstavlja 95% ukupnih sredstava raspoloivih za film u Bosni i Hercegovini pretrpio je rezove za vie od 20% jo 2009.
godine.19
Distribucija
Neto vie od 150 dugometranih filmova godinje biva distribuirano u zemlji, s prosjenom godinjom gledanou od oko 700.000 gledalaca i kumulativnim
utrkom na blagajnama kina od oko dva miliona KM. Bez obzira na mali broj naslova i njihovu relativnu neredovitost, prosjean udio domaeg filma na kino tritu
je preko 20%, a postojanje domaeg kino hita je kljuni faktor da li e pojedina godina biti iznad ili ispod prosjeka. 20

17

Slubene novine Kantona Sarajevo, broj 6/01.

18

U 2012., Fondacija za kinematografiju i Kanton Sarajevo.

19

Izvor: Fondacija za kinematografiju.

20

Izvor: Zavod za statistiku BiH.

Prikazivanje filmova u kinima

Kino infrastruktura je u vrlo loem stanju, s tek etrdeset ekrana, od kojih je tek polovica u modernim dvoranama, a ostali su u starim kinima ili u vienamjenskim
dvoranama centara za kulturu. Nijedno multipleks kino (vie od osam ekrana) ne postoji u zemlji. Skori definitivni prelazak na digitalnu tehnologiju prikazivanja
filmova, diktiran odlukom holivudskih studija da prestanu s koritenjem 35-milimetarskih filmskih kopija krajem 2013. godine, za ovakvu mreu predstavlja veliki
izazov, prije svega finansijski, i ako ne uslijedi adekvatan odgovor, prijeti znaajno suavanje kino distribucije u zemlji na samo tri-etiri vea grada.
Kuni video
DVD trite u potpunosti pripada piratima, meutim, kako raste ulazak interneta u domainstva, praen proliferacijom IPTV tehnologija, ovaj distributerski prostor
sve vie zahvaaju VOD platforme koje filmove nude legalno i po pristupanim cijenama, dok studije pokazuju da 90% broadband prometa ini audiovizualni
materijal ija je veina i dalje ilegalna.21
Festivali
Izmeu ostalog, loe stanje distributerskog lanca u proteklih 20 godina dalo je prostora rapidnom razvoju filmskih festivala, na kojima publike esto bude vie od
one koja filmove pogleda u redovnoj distribuciji. Etabliranih meunarodnih filmskih festivala u Bosni i Hercegovini ima vie od 10, a Sarajevo Film Festival je u svojih
18 godina postojanja prevladao iskljuivo prikazivaki karakter i postao platforma za razvoj filmske industrije, stavljajui Bosnu i Hercegovinu u centar regionalne
i evropske saradnje na polju kinematografije. Platforma za razvoj projekata i koprodukcijski market CineLink, edukativni program Sarajevo Talent Campus, trening
program Sarajevo grad filma, projekti su SFF-a koji pored njegovoga Takmiarskog programa slue izgradnji nove filmske scene u regiji.
Obrazovanje
Film se u srednjim kolama ne izuava kao poseban predmet, ve se najee tretira u sklopu nastave maternjeg jezika. Prvostepeni studiji filma: reije, produkcije,
dramaturgije, glume i tehnikih zanimanja postoje na univerzitetima u Banjoj Luci, Sarajevu i Tuzli kao i pri Sarajevskoj koli za nauku i tehnologiju (SSST).
Drugostepeni studiji su u pripremi na veini ovih univerziteta. U prosjeku dvadeset diplomaca godinje s ovih univerziteta ulazi na trite rada u kulturnome i
audiovizualnom sektoru.

MEUNARODNA SARADNJA KAO KLJU ZA RAST AUDIOVIZUALNOG SEKTORA U BiH

Zemlje s malim audiovizualnim kapacitetom, ali aktivnim i meunarodno orijentiranim sektorom, u pravilu imaju najvie koristi od evropskih integracija na ovome
polju. To potvruju, svaki na svoj nain, primjeri Luksemburga, Beligije ili Danske koje su, bez obzira na malo domae trite, zemlje u kojima su smjetene neke od
najveih evropskih kompanija u audiovizualnom sektoru.22 Bosna i Hercegovina je iz svoje perspektive ve u odreenoj mjeri potvrdila ovu tvrdnju, i to na osnovu
svoga dosadanjeg iskustva uea u Eurimagesu.
Eurimages
Eurimages je fond za podrku koprodukciji, distribuciji i promociji evropskih filmova, koji je osnovalo Vijee Evrope 1988. godine. Eurimages ima 36 zemalja lanica.
Bosna i Hercegovina je lanica ovog fonda od 2005. godine, od kada je podrano jedanaest bh. filmova s vie od etiri miliona KM.23
Pored podrke koprodukciji, iz Eurimagesa se u proteklih sedam godina sistematski subvencionira distribucija i prikazivanje kvalitetnoga evropskog filma (izuzev
domaeg filma) u Bosni i Hercegovini. Ukupno je osam kino prikazivaa, sa 16 ekrana u Banjoj Luci, Bihau, Busovai, Sarajevu i Zenici, koji su lanovi Eurimagesove
prikazivake mree, putem koje imaju mogunost dobivanja podrke u maksimalnoj visini od po 40.000 KM godinje za promociju evropskog filma na svome
repertoaru. Istovremeno su distributeri koji distribuiraju evropske filmove u BiH do sredine ove godine, kada je program zamrznut zbog reforme, imali priliku etiri
puta godinje aplicirati za pomo distribuciji u maksimalnoj visini od 16.000 KM po distribuiranom naslovu. S obzirom na trine uvjete i stanje prikazivake
infrastrukture, ovaj sistem subvencija je de facto odrao distribuciju i prikazivanje veine filmova u Bosni i Hercegovini koji nisu holivudski proizvod. Od 2011.
Eurimages je otvorio i program podrke digitalizaciji kinodvorana kroz koji prikazivai, lanovi mree, mogu pokriti do 50% trokova (s maksimumom od 60.000 KM)
novih digitalnih projektora i servera, to su ve iskoristili pojedini prikazivai u Sarajevu i Zenici.

21

Izvor: CNC.

22

http://www.obs.coe.int/oea_publ/yb/index.html.

23

http://www.coe.int/t/dg4/eurimages/History/Coproduction/default_en.asp.

Godinja kotizacija za lanstvo u Eurimagesu, koja se plaa iz budeta institucija BiH i meunarodnih obaveza zemlje iznosi oko 240.000 KM, a iz toga se fonda godinje
u zemlju vrati u prosjeku 900.000 KM.
MEDIA 2007
Program MEDIA 2007 specijalizirani je program Evropske unije za podrku audiovizualnom sektoru iz kojeg se podrava profesionalno usavravanje, razvoj filmskih
projekata, distribucija, prikazivanje i promocija filmova i audiovizualnih programa te filmski festivali. Ukupan budet programa za period od 2007. do 2013. godine
iznosi 755 miliona eura. Program MEDIA je zapoeo 1991. godine pod nazivom MEDIA I (19911995) i budetom od 200 miliona eura. Naslijedili su ga program
MEDIA II (19962000) s budetom od 265 miliona eura i program MEDIA plus (20012006) s budetom od 453,6 miliona eura.
Kako je Bosni i Hercegovini otvorena mogunost uea u programima EU-a, ukljuujui i mogunost uea u programu MEDIA 2007, predstavnici struke apelirali
su na administraciju u Bruxellesu i Sarajevu da BiH zapone pristup programu jo 2008. Prve korake je tada napravilo Ministarstvo civilnih poslova, meutim,
odlueno je da se prednost da lanstvu u EU programu Kultura, koji je program podrke svim granama iz podruja kulture s izuzetkom audiovizualnog sektora, jer
se smatralo da se radi o programu koji pokriva iri broj korisnika u zemlji. Ovakva odluka bi bila opravdana da istovremeno nije zaustavljen rad na prikljuivanju
programu MEDIA 2007.
Nakon opetovanog lobiranja struke, Federalno ministarstvo kulture i sporta i Ministarstvo prosvjete i kulture Republike Srpske, a na upit Ministarstva civilnih poslova
BiH, poetkom 2011. dali su pozitivnu ocjenu lanstvu u programu MEDIA 2007, ime su se stvorili uvjeti da Direkcija za Evropske integracije BiH i predstavnitvo
BiH u Bruxellesu slubeno zatrae lanstvo u ovom programu, to je i uinjeno. Regulatorna agencija za komunikacije BiH i Ministarstvo prometa i komunikacija BiH
bili su takoer ukljueni, a rad na usaglaavanju obavezne postojee legislative s evropskom pravnom steevinom je zavren. Dogovoreno je da e ulazna karta biti
plaena iz IPA fondova, a resorna ministarstva su se obavezala snositi dio trokova administrativno-tehnikog voenja dva MEDIA deska u zemlji. Predvieno je da
se memorandum o pristupanju potpie poetkom 2012. godine, od kada bi program bio otvoren za prijave iz BiH. Ovaj rok nije ispotovan zbog odgaanja sastanaka
Privremenog pododbora za inovacije, informacijsko drutvo, socijalnu politiku i javno zdravstvo EU-BiH zbog neusaglaenosti stavova o sasvim drugim pitanjima
te zbog insistiranja Bruxellesa na uspostavi jednoga MEDIA deska umjesto dva, kako je planirala bh. strana.
MEDIA deskovi su kontaktne take za korisnike programa u zemlji i administraciju u Bruxellesu. U pravilu manje zemlje imaju jedan desk, dok vee imaju jedan desk
za komunikaciju s Bruxellesom i nekoliko tzv. antena (npr. Njemaka, Italija) za komunikaciju s korisnicima u svim dijelovima zemlje, s izuzetkom Belgije koja ima
dva deska, oba u komunikaciji s EU-om, to je bio i zahtjev delegacije BiH. U Belgiji je, meutim, ovo prije svega jezino, a ne pitanje ustrojstva drave i Evropska
komisija se nije sloila.
Program Kultura ima slinu strukturu, te je u BiH strukturiran tako da su kontaktne take u entitetskim ministarstvima u kontaktu s korisnicima u zemlji, a kontaktna
taka pri Ministarstvu civilnih poslova BiH u kontaktu s EU-om, to je zatraeno od strane EU-a i u sluaju prikljuivanja programu MEDIA 2007. Nakon ponovnih
konsultacija na entitetskom nivou i u svjetlu najavljenog spajanja programa Kultura i MEDIA 2014. u novi program za podrku svim kreativnim industrijama nazvanom
Kreativna Evropa, stavovi su usaglaeni, pa e BiH imati jedan MEDIA desk do uspostave novih kontaktnih taaka za program Kreativna Evropa ili e korisnici iz BiH
adresirati Bruxelles bez lokalnog deska dok ne doe do uspostavljanja novog programa. Pozivi za finansiranje u 2012. u okviru programa MEDIA 2007 ve su otvoreni
za projekte iz BiH; nekoliko projekata je naelno ve podrano, s tim to sama dodjela sredstava zavisi od konanog potpisivanja Memoranduma o pristupanju koje
je najavljeno za jesen 2012.
Godinja kotizacija za lanstvo, slino kao i u sluaju Eurimagesa, izraunava se na osnovu broja stanovnika, BDP-a i koliine audiovizualne produkcije, to BiH opet
stavlja u poziciju da plaa minimalnu kotizaciju, dok s obzirom na vrlo aktivan i uspjean audiovizualni sektor iz ovakvih programa crpi maksimalnu potporu. Ako
spomenuti memorandum bude potpisan do kraja godine, predvia se da e ulazna karta od 60.000 KM vratiti najmanje peterostruko vie sredstava u BiH ve u toku
iste godine.
Kreativna Evropa
Prijedlog budeta Evropske unije za period od 2014. do 2020. godine najavljuje novi program pod nazivom Kreativna Evropa, koji spaja programe Kultura i MEDIA.
Predloeni budet za program u ovom sedmogodinjem periodu je 1,6 milijardi eura, to predstavlja 500 miliona vie od kombiniranih budeta programa MEDIA
i Kultura u periodu od 2007. do 2013. godine. Smatra se da e odnos i dalje biti 2/3 za audiovizualni sektor, a 1/3 za ostale kreativne industrije i kulturne grane, ali
da e veina predloenog poveanja biti usmjerena u novi finansijski instrument za garantiranje kredita subjektima u razliitim kreativnim industrijama, od ega
200 miliona eura za subjekte u audiovizualnom sektoru. Iako je veoma upitno da li e poveanje biti izglasano, postojanje ovakvog instrumenta omoguilo bi bolju
saradnju audiovizualnoga i bankovnog sektora i u Bosni i Hercegovini.
O odnosu MEDIA programa i Eurimagesa
Rije je o dva potpuno razliita, ali komplementarna mehanizma, mada su kao supranacionalni / nadnacionalni programi potpore, pod okriljem Evropske unije
(MEDIA) i Vijea Evrope (Eurimages), ovi programi morali raditi i na svojoj harmonizaciji u odreenim pitanjima kako bi bolje sluili svojoj svrsi.

Naelno, javna potpora filmu i audiovizualnom stvaralatvu u Evropi bazirana je u nacionalnim okvirima, a tek onda drave koje imaju svoj sistem potpora ulaze u
ire integracije kako bi maksimalizirale efekat vlastitih subvencija i poveale trite za svoje audiovizualne proizvode. Obino je veina potpore na nacionalnome ili
lokalnom nivou usredotoena na finansiranje produkcije, a u sluaju meunarodno ambicioznijih projekata esto se koristi finansiranje kroz koprodukciju.
Koprodukcija, meutim, podrazumijeva vee trokove jer ukljuuje vie partnera iz razliitih zemalja i onda se otvara mogunost povlaenja sredstava iz za to
specijaliziranog fonda za koprodukciju kakav je Eurimages, i to ukoliko su producenti filma iz najmanje dvije zemlje lanice toga fonda te imaju osigurano najmanje
60% ukupnog budeta projekta, od ega najmanje 50% u svakoj zemlji koproducentici, to u osnovi ini Eurimages sredstva takozvanimzadnjim sredstvima (top
financing) u finansijskoj konstrukciji jedne tipine evropske filmske koprodukcije.
Dosadanji MEDIA programi su suprotno tome konstruirani kao dopuna nacionalnim potporama u svim fazama audiovizualnog vrijednosnog lanca izuzev same
produkcije. Otud podrka razvoju, treningu i edukaciji kadrova, promociji filmova, distribuciji, prikazivanju, festivalima i ostalim djelatnostima vezanim za boljitak
evropskog filma. Meutim, zemlje lanice ne mogu se osloniti iskljuivo na finansiranje iz programa MEDIA za svoje komplementarne djelatnosti, s obzirom na to
da MEDIA ne moe finansirati vie od 50% trokova bilo kojeg projekta. Smisao MEDIA programa jeste da dobro osmiljen i jak nacionalni / lokalni sistem podrke
obogati mogunou izdizanja na evropski nivo.
Eurimages ima 36 zemalja lanica, od kojih sada samo est, ukljuujui i BiH, nije lanicama MEDIA programa, meutim, do prije manje od deset godina taj broj je
bio znatno vei i ukljuivao je cijelu Istonu Evropu, te je Eurimages inicirao sistem potpore distribuciji i prikazivanju kako bi bolje sluio ciljevima vlastitog osnivanja.
Ovi programi su se polako harmonizirali s nainom potpore u MEDIA programu kako bi se osigurala komplementarnost, jer kada jedna zemlja postane lanom
MEDIA programa, kao to e to skoro biti sluaj s Bosnom i Hercegovinom, distributeri i prikazivai iz te zemlje se za svoje subvencije obraaju MEDIA programu, a
ne Eurimagesu, osim u sluajevima kada se radi o distribuciji evropskih filmova iz zemalja lanica Eurimagesa koje jo uvijek nisu u MEDIA programu. Npr.
bosanskohercegovaki distributer se za podrku distribuciji filma iz Srbije koja nije lanica MEDIA programa i dalje obraa Eurimagesu, ali ne i u sluaju hrvatskog
filma kada ide na MEDIA podrku, jer je Hrvatska lanica toga programa.
Za distributere i prikazivae u BiH prelazak na MEDIA sistem je istovremeno i prilika i opasnost. Prilika zato jer su iznosi podrke u MEDIA programu znatno vei, a
opasnost zato to kao program dizajniran za vie od trideset razliitih zemalja ne pokazuje dozu fleksibilnosti potrebne za potporu ovako fragilnom tritu kao to
je bosanskohercegovako. Pored toga, program digitalizacije kinodvorana u Eurimagesu je mnogo izdaniji i dizajniran je na osnovu trita kakvo je nae. Mogue
je da bh. prikazivai ostanu u sklopu Eurimagesa i u 2013., te bi u tom sluaju mogli iskoristiti pogodniji program digitalizacije u odnosu na onaj u MEDIA programu.
EU perspektiva
U smislu irih evropskih integracija, lanstvo u Eurimagesu i MEDIA programu dvije su najbolje stvari koje BiH moe uraditi za svoj audiovizualni sektor. Ulaskom u
Uniju, meutim, Generalni direktorat za konkurenciju postaje dijelom ograniavajui faktor u teritorijalnom pristupu potpori audiovizualnom sektoru koji danas
prevladava. Ipak, postoji velika fronta predvoena Francuskom koja titi ovakav pristup javnoj potpori audiovizualnom stvaralatvu. Jo jedan vaan aspekt, koji e
uskoro postati i od velikog znaaja za Bosnu i Hercegovinu, jeste pretvaranje interneta u legalno trite audiovizualnih radova. Evropska unija principijelno ne eli
reguliran internet, meutim, za opstanak nacionalnih sistema potpore, legalan plasman audiovizualnog sadraja na internetu ili paualno plaanje od onih koji od
prometa audiovizualnim djelima na internetu stiu ekonomsku korist postaje od najveeg znaaja.
Regionalna perspektiva
Kako bi sistem meunarodnih koprodukcija funkcionirao, potrebno je da nacionalni i lokalni sistemi potpore budu otvoreni za projekte porijeklom iz drugih drava
koje predstavlja domai koproducent. Tako Fondacija za kinematografiju godinje odvaja 20% sredstava namijenjenih produkciji za manjinske bh. koprodukcije, od
ega veina sredstava odlazi u koprodukcije sa zemljama bive Jugoslavije, ponajvie s Hrvatskom. Ministarstvo prosvjete i kulture RS-a do sada je uloilo vie
sredstava u manjinske koprodukcije sa Srbijom nego u veinski domae produkcije. Platforma za razvoj i koprodukcijski market CineLink, edukativni program Sarajevo
Talent Campus i trening program Sarajevo grad filma projekti su finansirani iz Bosne i Hercegovine, ali u funkciji cijele regije jugoistone Evrope. Potrebno je redovno
evaluirati omjer saradnje s partnerskim zemljama i osigurati reciprocitet za bosanskohercegovake autore i projekte.
U tom smislu ua saradnja u regiji postaje jo vanija. Skandinavija je najbolji primjer kako se jedna regija, ojaana meusobnom saradnjom zemalja, nametnula
na evropskom planu. Regionalno vijee za saradnju (RCC) na ovogodinjem Sarajevo Film Festivalu najavilo je rad na stvaranju meunarodnog programa za podrku
jaanju regionalnog audiovizualnog trita u jugoistonoj Evropi.

ZATO JE AUDIOVIZUALNI SEKTOR DRUGAIJI OD DRUGIH GRANA U BH KULTURI

Audiovizualno stvaralatvo dio je kompetitivne, uspjene i vitalne kulturno-privredne grane koja djeluje globalno te zauzvrat ima mnogo toga ponuditi.
Povrat investicija. Uspjeni bosanskohercegovaki filmovi u stanju su samo na domaim kino blagajnama povratiti iznos koji je u njih uloila drava.Tu ne raunamo
prodaju na inozemnom tritu ili zaradu kroz druge medije u zemlji (DVD, TV). Trenutno u Bosni i Hercegovini ne postoji drugi kulturni proizvod koji to moe.
Direktne strane investicije. Veina bosanskohercegovakih filmova radi se u meunarodnoj koprodukciji. Prosjean budet jednog filma je oko dva miliona KM, od
ega producenti iz domaih izvora osiguraju oko 30%, dok ostatak dolazi iz inozemstva. Veliki dio tih sredstava troi se i u BiH, proizvod ostaje domai, a resursi se
ne rasprodaju, ve se samo naplauje njihovo koritenje s obzirom na to da je veina dobavljaa iz uslunog sektora.
Zapoljavanje. Svaka produkcija domaeg dugometranog igranog filma prosjene veliine (budet jedan-dva miliona KM) zapoljava najmanje stotinu ljudi na period
od jednoga do pet mjeseci. U BiH se snima izmeu jednoga i tri takva filma godinje, to zapoljava veinu filmskih radnika u zemlji. Vie filmova bi znailo i
otvaranje vie radnih mjesta, za domae prilike dobro plaenih, pogotovu u sluaju privlaenja veeg broja stranih produkcija.
Porast u turizmu. Film je baziran na drevnoj umjetnosti prianja pria i danas je to najefikasniji nain da se ispriaju prie o Bosni i Hercegovini. Film utie na nain
kako doivljavamo sami sebe, te na nain na koji nas doivljavaju drugi. U anketama Turistike zajednice i USAID-a posjetioci Sarajeva i Bosne i Hercegovine esto
navode upravo bosanskohercegovake filmove ili Sarajevo Film Festival kao razlog zato su eljeli posjetiti nau zemlju.
Porast izvoza. Najuspjeniji bosanskohercegovaki filmovi prodaju se na 20-40 razliitih svjetskih trita; film Grbavica Jasmile bani prodan je na vie od 40 trita,
film Na putu na tridesetak, a Cirkus Columbia Danisa Tanovia isto tako. Postoje u svijetu distributeri koji redovno kupuju filmove to dolaze s priama iz Bosne i
Hercegovine
Stvaranje kulturno-historijskog naslijea. Naposljetku, rije je o medijima u kojima je stvoreno kulturno-historijsko naslijee bez kojega ne bismo mogli razumjeti
20. vijek, a u 21. vijeku audiovizualno stvaralatvo imati e jo veu ulogu u stvaranju novoga kulturno-historijskog naslijea.

ZAKLJUAK I PREPORUKE
Svjetska audiovizualna industrija trenutno je na pragu najveih promjena od svog postanka potpune digitalizacije lanca proizvodnje i konzumacije audiovizualnog
sadraja. Ovakav neumitan razvoj dogaaja mogao bi pogodovati i ekonomski manje razvijenim zemljama da postignu konkurentnost na tritu, prije svega zbog
mogueg smanjenja trokova produkcije, a maksimalizacije zarade iz distribucije na temelju nove, jeftinije digitalne tehnologije. Bosna i Hercegovina proizvodi
kvalitetne i meunarodno uspjene filmove koji su ve postali prepoznatljivim izvoznim proizvodom zemlje, no filmska i audiovizualna proizvodnja u zemlji nije
samoodriva. Naprotiv, ovisna je o mnogim vanjskim faktorima, prije svega zbog nedostatka infrastrukture za proizvodnju i plasman filmova i nedovoljne finansijske
moi subjekata aktivnih u audiovizualnom sektoru.
Ovako znaajne globalne promjene pruaju jedinstvenu priliku za blagovremeno ukljuenje u svjetske tokove i osiguranje rasta i budunosti audiovizualne proizvodnje
u Bosni i Hercegovini, no to je jedino mogue osigurati sistemskim rjeavanjem javne potpore audiovizualnom sektoru, bez koje uspjenoga audiovizualnog sektora
ne moe biti. Osnovne preporuke u tom smislu bile bi sljedee:

Na nivou BiH

Potrebno je stvoriti novi pravni okvir za audiovizualno stvaralatvo u skladu s pravnom steevinom Evropske unije.
Raditi na integraciji audiovizualnog sektora na nain da se potakne meuentitetska saradnja i saradnja segmenata kinematografije, emitiranja,
novih medija i videoigara.
Stvoriti novi fond na nivou BiH specijaliziran za meuentitetsku koprodukciju, koji bi se punio sredstvima sakupljenim za audiovizualne producente
i autore po osnovu kolektivnog ostvarivanja reprografskih prava uz matching funding iz budeta Ministarstva civilnih poslova BiH.
Osnovati poslovne zone u smislu stvaranja klastera u audiovizualnom sektoru kroz koje bi funkcionirao sistem poreznih olakica i u kojima bi se troila
sredstva dodijeljena putem audiovizualne agencije Federacije BiH i Filmskog centra Republike Srpske.
Ojaati instrumente meunarodne saradnje na polju audiovizualnog stvaralatva: adaptirati postojee bilateralne ugovore, podrati predloene
izmjene Evropske konvencije o koprodukciji, podrati napore Regionalnog vijea za saradnju da kreira program za jaanje audiovizualnog trita u
jugoistonoj Evropi.
Obuhvatiti rastuu aktivnost produkcije videoigara u Bosni i Hercegovini i ukljuiti je u sistem podrke audiovizualnom sektoru.

Osigurati sredstava za digitalizaciju mree kina iz sredstava dravnih i entitetskih ministarstava kulture i lokalnih zajednica u kojima se kina nalaze.
Uvesti sistem poreznih olakica za stimulaciju domae audiovizualne proizvodnje i privlaenje stranih produkcija, pogotovo u sluaju podizanja
poreza na autorske ugovore.
Osigurati redovno finansiranje Kinoteke Bosne i Hercegovine.

Na nivou FBiH

Potrebno je donijeti novu legislativu.

Uvesti naelo da svi poslovni korisnici koji imaju korist od irenja audiovizualnih proizvoda posredno uestvuju u finansiranju kreacije domaeg
sadraja plaanjem naknade u proporciji sa svojim ukupnim prometom.
Osnovati federalnu audiovizualnu agenciju spajanjem Fondacije za kinematografiju i Filmskog centra Sarajevo, koja bi postala krovna institucija
audiovizualnog sektora zaduena za izradu propisa, upravljanje resursima potpore, osmiljavanje programa potpore, edukaciju kadrova, zatitu
filmske grae, integraciju novih medija i novih oblika kreacije.
Uiniti federalnu audiovizualnu agenciju trajnom zajednicom javnoga i privatnog sektora, struke i dravnih dunosnika, koju vode profesionalni
kadrovi ije se odluke baziraju na savjetu struke.
Ograniiti davanja iz budeta Vlade Federacije te zakonski osigurati sistemsko finansiranje budue federalne audiovizualne agencije kroz naplatu
redistributivnih naknada od korisnika audiovizualnog sadraja:

javni i privatni TV-emiteri,

telekomunikacijske kompanije,
kino i video distributeri,
kino prikazivai,
prireivai igara na sreu,
udruenje za kolektivno ostvarivanje audiovizualnih prava.

Na ovaj nain osigurati dodatnih najmanje 10 miliona KM godinje za potporu sektoru u vidu resursa koji e se temeljiti na audiovizualnoj distribuciji
i iji je iznos u direktnoj korelaciji s uspjehom samoga audiovizualnog sadraja.
Osigurati regionalnu zastupljenost i poticaj razvoju audiovizualnog stvaralatva izvan njegovog centra u Sarajevu na principu matching fundinga,
odnosno da se svaka marka uloena u audiovizualno stvaralatvo iz kantona / upanije udvostrui markom iz sredstava sakupljenih na federalnom
nivou.

Na nivou RS-a

Osigurati kontinuirano finansiranje Filmskog centra Republike Srpske iz budeta entitetske vlade.

O VPI BH:
Vanjskopolitika inicijativa BH (VPI BH; www.vpi.ba) je domaa nevladina i neprofitna organizacija, osnovana 2004. godine u Sarajevu,
posveena promiljanju meunarodnih odnosa i euro-atlanskih integracijskih procesa BiH. CiljVPI je, pruiti pomo dravnim institucijama
pri otkrivanju slabosti i promociji vrijednosti prisutnih u tim procesima, radi poveanja efikasnosti bh. institucija u ispunjavanju predstojeih
obaveza.
Sarajevo, august 2012.