to je Dositej zapoeo kod Srba, nastavio je Vuk Karadi, izdavanjem prvog

renika srpskog narodnog jezika i male gramatike. To je ujedno bila i prva knjiga
koja je tampana takozvanom Vukovom irilicom, pojednostavljenom ruskom
azbukom

Najuglednija kulturna institucija Srba u Ugarskoj bila je Matica srpska, koju je,
zahvaljujui novanoj pomoi nekolicine imunijih srpskih trgovaca, osnovao
knjievnik Jovan Hadi u Peti, godine 1826.
Sava Tekelija - Da bi srpskoj omladini omoguio studiranje u Peti, osniva
takozvani Tekelijanum, zavod za zbrinjavanje darovitih i siromanih aka iz svih
krajeva, koji deluje unutar Matice srpske.

Paralelno sa Petom, znaajan kulturni centar se formirao i u Novom Sadu. .

Srpska gimnazija, Srpsko narodno pozorite, izdavaka delatnost, posebno od
1864. godine, kada je Matica srpska premestila svoje sedite u ovaj grad, uskoro
su poprimili takav znaaj, da je Novi Sad u ovo vreme esto bio spominjan i kao
Srpska Atina. Trei najvaniji centar Srba na teritoriji Ugarske bili su Sremski
Karlovci sa svojom velikom crkvenom tradicijom.
Odluke koje su Srbi prihvatili maja 1848. na skuptini u Karlovcima ve pokazuju
potpunu radikalizaciju i jasno suprostavljanje. Zahteva se osnivanje srpske
vojvodine pod austrijskim okriljem, u zajednici maarske krune, koja bi
obuhvatila Srem sa Vojnom krajinom, Baranju, Baku sa Beejskim okrugom,
ajkaki i Kikindski ditirkt, kao i Tamiki Banat sa Vojnom krajinom. Opredeljenje
te srpske vojvodine je vie nego jasno: slobodnom voljom i na osnovu potpune
ravnopravnosti stupa u politiko saveznitvo sa hrvatskom Trojednicom. Za
patrijarha je izabran Josif Rajai, a za vojvodu Stevan upljikac.
Srpska vojvodina ni teritorijalno, ni politiki nije ispunila srpska oekivanja.
Sveukupno stanovnitvo vojvodine koja se sastojala iz pet okruga:
temivarskog, bekerekog, lugokog, novosadskog i somborskog brojalo je
godine 1860. oko milion i po dua, od ega Srba svega oko 300.000. Opet su Srbi
bili u manjini, s tim to im sad slubeni jezik nije bio maarski, ve nemaki.
Godine 1860, 27. decembra, austrijski car ukida Srpsku vojvodinu. Baku i Banat
prikljuuje Maarskoj, a Srem Hrvatskoj. To je ujedno i konaan poraz srpske
reakcije koja je stajala u slubi austrijskih interesa. Na scenu stupaju liberali
Svetozara Miletia, koji su se zalagali za sporazum Srba i Maara u borbi protiv
austrijskog apsolutizma i centralizma.
1868, takozvanim zakonom o narodnostima- Zakon ne priznaje, dodue,
manjinama status dravnotvorne nacije, ali je u tolikoj meri liberalan da deklarie
graansku ravnopravnost pripadnicima manjina, slobodnu upotrebu maternjeg
jezika u niim dravno-upravnim organima, u sudstvu, u osnovnom i srednjem

kolstvu. Garantuje, dalje, pravo na osnivanje raznih drutava, i obezbeuje

crkvenu, a unutar nje kolsku i kulturnu autonomiju.
Godine 1879. uveden je maarski jezik kao obevezni predmet i u narodnosnim,
dakle i u srpskim kolama.