MAK 4097 Makina Mhendisliinde lm ve Analiz Lab.

Yrd. Do. Dr. Levent ETN (DC Motorlar ve Hz Kontrolleri)

DORU AKIM MOTORLARI

1. Nedir?
Doru akm elektrik enerjisini, mekanik enerjiye eviren elektrik makinesine DC motor
denir. Buna bal olarak doru akm makinesi, doru akm jeneratr veya doru akm
motoru olarak da altrlabilir.

ekil 1. DC Motor Elemanlar

2. Nasl Dner?
Bir iletkene doru akm uyguland zaman iletken, sabit manyetik alan meydana
getirir. Bu manyetik alan N ve S kutuplarn meydana getirir ve kutuplar arasnda kuvvetli bir
manyetik ak oluur. Rotorda meydana gelen sabit manyetik alann itme ve ekmesiyle dnme
oluur.

ekil 2. DC Motor alma Prensibi

1/4

MAK 4097 Makina Mhendisliinde lm ve Analiz Lab.

Yrd. Do. Dr. Levent ETN (DC Motorlar ve Hz Kontrolleri)

ekil 3. DC Motordaki Akm, Manyetik Alan ve Kuvvet Ynleri

Manyetik alanda bulunan ve zerinden I akm geen bir tele manyetik alan tarafndan
bir kuvvet etki eder. Telin A ve B gibi iki noktas arasnda kalan ksma etkiyen manyetik
B

kuvvet; F= IdLxB olacaktr. Telin, L uzunluklu dorusal bir tel olmas ve B manyetik
A

alannn dzgn olmas durumunda bu telin tamamna etkiyen manyetik kuvvet, F=IL.B olur.
Tele etkiyen manyetik kuvvet sa el kural ile bulunur. Bu kurala
gre sa el iaret parma yandaki ekilde grld gibi manyetik alan
ynn ve baparmak akm ynn gsterdiinde orta parmak da kuvvetin
ynn gsterir.

3. Elektromotor Kuvvet Nedir?

Bir iletkendeki yklerin hareket edebilmesi iin iletkenin ular arasna bir elektrik alan
uygulanmaldr. letkeni, iinde byle bir elektrik alan batarya, akmlatr, dinamo gibi
kaynaklarla salanr. Elektrik akmnn olumas iin enerji salayan bu elektrik kaynaklarna
rete ya da elektromotor kuvvet (EMK) denir.
V Kb m
Motor hzlandka ters elektromotor kuvveti denilen ve bykl e
ifadesi
K
uyarnca motor iin karakteristik bir zellik olan b ters emk sabiti, motor asal hz ( m ) ile
deien, iareti motora verilen voltaja zt bir potansiyel ortaya kartr. Bu tanm ile beraber
devre iin potansiyel fark denklemi yazlabilir.
V Ve
Ve

Ri L

di
dt

(1)

Kb

d m
Kb
dt

(2)
Ri L

di
dt

(3)
2/4

MAK 4097 Makina Mhendisliinde lm ve Analiz Lab.

Yrd. Do. Dr. Levent ETN (DC Motorlar ve Hz Kontrolleri)

Motor mili (rotor) etrafnda moment dengesi yazlrsa

Tm

i Kt

Jm

Bm

Ty

(4)

Manyetik Kuvvet ( ):
(5)
Voltaj (

) ve hz ( ) ilikisi:
(6)

Telin tek tarafnn uzunluu

ve tel yarap

olursa, etki eden tork ( ):

(7)

olarak bulunur.

4.

Nasl Kumanda Edilir (H-Kprs)?

H kprs devreleri transistrler ya da fetler ile DC motorlarn direkt elektrik

sinyallerinden kontrol edilmesi iin hazrlanan devrelerdir. H kprs devresinde iki ift
sinyal kayna kullanlmaktadr. Birinci ift Q1 ve Q4, ikinci ift ise Q2 ve Q3
transistrlerinin baz ularndan oluur. Bu uygulamada drt olaslk bulunmaktadr.
1) Q1 ve Q4n baz ucuna sinyal verildiinde akm ekil 4teki gibi geerek, motorun saat
ibresinin tersi ynde (STY) dnmesini salar,
2) Q2 ve Q3n baz ucuna sinyal verildiinde motor saat ibresi ynnde (SY) dner.
3) Q1 ve Q3n baz ucuna de sinyal verildiinde motor zerinden akm gemeyeceinden,
motor durur.
4) Q2 ve Q4n baz ucuna sinyal verildiinde yine motor zerinden akm gemeyeceinden
motor almaz.

ekil 4. H-Kprs ile ift Ynl Motor Kontrol

3/4

MAK 4097 Makina Mhendisliinde lm ve Analiz Lab.

Yrd. Do. Dr. Levent ETN (DC Motorlar ve Hz Kontrolleri)

5.

Hz Kontrol (PWM) Nasl Yaplr?

DC Motorlarn hz kontrol Darbe Genilik Modlasoynu (DGM): Puls Width

Modulation (PWM) teknii ile yaplr. Bu teknikte motor ularna uygulanan voltaj sabit
frekansl kare dalga (darbe: puls) eklindedir. Her bir periyotta uygulanan voltaj sresinin
periyoda oranna doluluk oran denir. Doluluk oran arttka etkin voltaj deeri artmakta ve
bununla orantl olarak motorun hz artrlabilmektedir.
Etkin voltaj:
kare dalga iin

forml ile hesaplanr. Aadaki ekildeki gibi bir

eklinde yazlabilir.

T: periyot, : Doluluk oran (r: = %20 Doluluk oran= 0.2) terimlerini ifade eder.

ekil 5. Darbe Genilik Modlasoynu (DGM) Teknii: Pulse Width Modulation (PWM)

6.

Kaynaklar
[1] http://www.elektrikrehberiniz.com/elektrik-motorlari/dc-motor-nedir-454/
[2] http://www.ncert.nic.in/html/learning_basket/electricity/electricity/machine/motor.htm

[3] http://resource.rockyview.ab.ca/rvlc/physics30_BU/Unit_B/m4/p30_m4_l03_p4.html

4/4