Aeneidos

Arma virumque cano, T

roiae qui primus ab oris
Italiam, fato profugus, L
aviniaque venit
litora, multum ille et ter
ris iactatus et alto
vi superum saevae mem
orem Iunonis ob iram;
5multa quoque et bello
passus, dum conderet u
rbem,
inferretque deos Latio,
genus unde Latinum,
Albanique patres, atque
altae moenia Romae.
Musa, mihi causas mem
ora, quo numine laeso,
quidve dolens, regina de
um tot volvere casus
10insignem pietate viru
m, tot adire labores
impulerit. Tantaene ani
mis caelestibus irae?
Urbs antiqua fuit, Tyrii
tenuere coloni,
Karthago, Italiam contr
a Tiberinaque longe
ostia, dives opum studii
sque asperrima belli;
quam Iuno fertur terris
magis omnibus unam
posthabita coluisse Sam
o; hic illius arma,
hic currus fuit; hoc regn
um dea gentibus esse,
si qua fata sinant, iam t
um tenditque fovetque.
Progeniem sed enim Tr
oiano a sanguine duci
20audierat, Tyrias olim
quae verteret arces;
hinc populum late rege
m belloque superbum
venturum excidio Libya

e: sic volvere Parcas.

Id metuens, veterisque
memor Saturnia belli,
prima quod ad Troiam
pro caris gesserat Argis

necdum etiam causae ir

arum saevique dolores
exciderant animo: mane
t alta mente repostum
iudicium Paridis spreta
eque iniuria formae,
et genus invisum, et rap
ti Ganymedis honores.
His accensa super, iacta
tos aequore toto
Troas, reliquias Danau
m atque immitis Achilli,
arcebat longe Latio, mul
tosque per annos
errabant, acti fatis, mari
a omnia circum.
Tantae molis erat Roma
nam condere gentem!
Vix e conspectu Siculae
telluris in altum
vela dabant laeti, et spu
mas salis aere ruebant,
cum Iuno, aeternum ser
vans sub pectore volnus
,
haec secum:
Mene incepto desistere
victam,
nec posse Italia Teucror
um avertere regem?
Quippe vetor fatis. Palla
sne exurere classem
Argivum atque ipsos po
tuit submergere ponto,
unius ob noxam et furia
s Aiacis Oilei?
Ipsa, Iovis rapidum iacu
lata e nubibus ignem,
disiecitque rates evertit
que aequora ventis,
illum expirantem transf
ixo pectore flammas

turbine corripuit scopul

oque infixit acuto.
Ast ego, quae divom inc
edo regina, Iovisque
et soror et coniunx, una
cum gente tot annos
bella gero! Et quisquam
numen Iunonis adoret
praeterea, aut supplex a
ris imponet honorem?
Talia flammato secum d
ea corde volutans
nimborum in patriam, l
oca feta furentibus austr
is,
Aeoliam venit. Hic vasto
rex Aeolus antro
luctantes ventos tempes
tatesque sonoras
imperio premit ac vincli
s et carcere frenat.
Illi indignantes magno c
um murmure montis
circum claustra fremunt
; celsa sedet Aeolus arce
sceptra tenens, mollitqu
e animos et temperat ira
s.
Ni faciat, maria ac terra
s caelumque profundu
m
quippe ferant rapidi sec
um verrantque per aura
s.
Sed pater omnipotens s
peluncis abdidit atris,
hoc metuens, molemqu
e et montis insuper alto
s
imposuit, regemque ded
it, qui foedere certo
et premere et laxas scire
t dare iussus habenas.
Ad quem tum Iuno sup
plex his vocibus usa est:
Aeole, namque tibi div
om pater atque hominu

m rex
et mulcere dedit fluctus
et tollere vento,
gens inimica mihi Tyrrh
enum navigat aequor,
Ilium in Italiam portans
victosque Penates:
incute vim ventis subme
rsasque obrue puppes,
aut age diversos et disiic
e corpora ponto.
Sunt mihi bis septem pr
aestanti corpore nymph
ae,
quarum quae forma pul
cherrima Deiopea,
conubio iungam stabili
propriamque dicabo,
omnis ut tecum meritis
pro talibus annos
exigat, et pulchra faciat
te prole parentem.
Aeolus haec contra:
Tuus, O regina, quid o
ptes
explorare labor; mihi iu
ssa capessere fas est.
Tu mihi, quodcumque h
oc regni, tu sceptra Iove
mque
concilias, tu das epulis a
ccumbere divom,
nimborumque facis tem
pestatumque potentem.

Haec ubi dicta, cavum c

onversa cuspide monte
m
impulit in latus: ac venti
, velut agmine facto,
qua data porta, ruunt et
terras turbine perflant.
Incubuere mari, totumq
ue a sedibus imis
una Eurusque Notusque
ruunt creberque procelli
s

Africus, et vastos volvun

t ad litora fluctus.
Insequitur clamorque vi
rum stridorque rudentu
m.
Eripiunt subito nubes c
aelumque diemque
Teucrorum ex oculis; po
nto nox incubat atra.
Intonuere poli, et crebri
s micat ignibus aether,
praesentemque viris int
entant omnia mortem.
Extemplo Aeneae solvu
ntur frigore membra:
ingemit, et duplicis tend
ens ad sidera palmas
talia voce refert:
O terque quaterque be
ati,
quis ante ora patrum Tr
oiae sub moenibus altis
contigit oppetere! O Da
naum fortissime gentis
Tydide! Mene Iliacis occ
umbere campis
non potuisse, tuaque an
imam hanc effundere de
xtra,
saevus ubi Aeacidae telo
iacet Hector, ubi ingens
Sarpedon, ubi tot Simoi
s correpta sub undis
scuta virum galeasque e
t fortia corpora volvit?
Talia iactanti stridens A
quilone procella
velum adversa ferit, fluc
tusque ad sidera tollit.
Franguntur remi; tum p
rora avertit, et undis
dat latus; insequitur cu
mulo praeruptus aquae
mons.
Hi summo in fluctu pen
dent; his unda dehiscen
s
terram inter fluctus ape

rit; furit aestus harenis.

Tris Notus abreptas in s
axa latentia torquet
saxa vocant Itali mediis
quae in fluctibus aras
110dorsum immane ma
ri summo; tris Eurus ab
alto
in brevia et Syrtis urgue
t, miserabile visu,
inliditque vadis atque a
ggere cingit harenae.
Unam, quae Lycios fidu
mque vehebat Oronten,
ipsius ante oculos ingen
s a vertice pontus
in puppim ferit: excutit
ur pronusque magister
volvitur in caput; ast illa
m ter fluctus ibidem
torquet agens circum, et
rapidus vorat aequore v
ortex.
Adparent rari nantes in
gurgite vasto,
arma virum, tabulaeque
, et Troia gaza per unda
s.
Iam validam Ilionei nav
em, iam fortis Achati,
et qua vectus Abas, et q
ua grandaevus Aletes,
vicit hiems; laxis lateru
m compagibus omnes
accipiunt inimicum imb
rem, rimisque fatiscunt.
Interea magno misceri
murmure pontum,
emissamque hiemem se
nsit Neptunus, et imis
stagna refusa vadis, gra
viter commotus; et alto
prospiciens, summa pla
cidum caput extulit und
a.
Disiectam Aeneae, toto
videt aequore classem,
fluctibus oppressos Tro

as caelique ruina,
nec latuere doli fratrem
Iunonis et irae.
Eurum ad se Zephyrum
que vocat, dehinc talia f
atur:
Tantane vos generis te
nuit fiducia vestri?
Iam caelum terramque
meo sine numine, venti,
miscere, et tantas audet
is tollere moles?
Quos egosed motos pr
aestat componere fluctu
s.
Post mihi non simili poe
na commissa luetis.
Maturate fugam, regiqu
e haec dicite vestro:
non illi imperium pelagi
saevumque tridentem,
sed mihi sorte datum. T
enet ille immania saxa,
vestras, Eure, domos; ill
a se iactet in aula
Aeolus, et clauso ventor
um carcere regnet.
Sic ait, et dicto citius tu
mida aequora placat,
collectasque fugat nube
s, solemque reducit.
Cymothoe simul et Trito
n adnixus acuto
detrudunt navis scopulo
; levat ipse tridenti;
et vastas aperit syrtis, et
temperat aequor,
atque rotis summas levi
bus perlabitur undas.
Ac veluti magno in pop
ulo cum saepe coorta es
t
seditio, saevitque animi
s ignobile volgus,
iamque faces et saxa vol
antfuror arma ministr
at;

tum, pietate gravem ac

meritis si forte virum qu
em
conspexere, silent, arrec
tisque auribus adstant;
ille regit dictis animos,
et pectora mulcet,
sic cunctus pelagi cecidi
t fragor, aequora postqu
am
prospiciens genitor cael
oque invectus aperto
flectit equos, curruque v
olans dat lora secundo.
Defessi Aeneadae, quae
proxima litora, cursu
contendunt petere, et Li
byae vertuntur ad oras.
Est in secessu longo loc
us: insula portum
efficit obiectu laterum,
quibus omnis ab alto
frangitur inque sinus sci
ndit sese unda reductos.
Hinc atque hinc vastae r
upes geminique minant
ur
in caelum scopuli, quor
um sub vertice late
aequora tuta silent; tum
silvis scaena coruscis
desuper horrentique atr
um nemus imminet um
bra.
Fronte sub adversa scop
ulis pendentibus antru
m,
intus aquae dulces vivo
que sedilia saxo,
nympharum domus: hic
fessas non vincula navis
ulla tenent, unco non all
igat ancora morsu.
Huc septem Aeneas coll
ectis navibus omni
ex numero subit; ac ma
gno telluris amore
egressi optata potiuntur

Troes harena,
et sale tabentis artus in l
itore ponunt.
Ac primum silici scintill
am excudit Achates,
succepitque ignem foliis
, atque arida circum
nutrimenta dedit, rapuit
que in fomite flammam.
Tum Cererem corrupta
m undis Cerealiaque ar
ma
expediunt fessi rerum, f
rugesque receptas
et torrere parant flammi
s et frangere saxo.
Aeneas scopulum intere
a conscendit, et omnem
prospectum late pelago
petit, Anthea si quem
iactatum vento videat P
hrygiasque biremis,
aut Capyn, aut celsis in
puppibus arma Caici.
Navem in conspectu nul
lam, tris litore cervos
prospicit errantis; hos t
ota armenta sequuntur
a tergo, et longum per v
allis pascitur agmen.
Constitit hic, arcumque
manu celerisque sagitta
s
corripuit, fidus quae tel
a gerebat Achates;
ductoresque ipsos prim
um, capita alta ferentis
cornibus arboreis, stern
it, tum volgus, et omne
m
miscet agens telis nemo
ra inter frondea turbam
;
nec prius absistit, quam
septem ingentia victor
corpora fundat humi, et
numerum cum navibus
aequet.

Hinc portum petit, et so

cios partitur in omnes.
Vina bonus quae deinde
cadis onerarat Acestes
litore Trinacrio dederat
que abeuntibus heros,
dividit, et dictis maeren
tia pectora mulcet:
O sociineque enim ig
nari sumus ante maloru
m
O passi graviora, dabit d
eus his quoque finem.
Vos et Scyllaeam rabie
m penitusque sonantis
accestis scopulos, vos et
Cyclopea saxa
experti: revocate animo
s, maestumque timorem
mittite: forsan et haec o
lim meminisse iuvabit.
Per varios casus, per tot
discrimina rerum
tendimus in Latium; se
des ubi fata quietas
ostendunt; illic fas regn
a resurgere Troiae.
Durate, et vosmet rebus
servate secundis.
Talia voce refert, curisq
ue ingentibus aeger
spem voltu simulat, pre
mit altum corde dolore
m.
Illi se praedae accingun
t, dapibusque futuris;
tergora deripiunt costis
et viscera nudant;
pars in frusta secant ver
ibusque trementia figun
t;
litore aena locant alii, fl
ammasque ministrant.
Tum victu revocant vire
s, fusique per herbam
implentur veteris Bacch
i pinguisque ferinae.

Postquam exempta fam

es epulis mensaeque re
motae,
amissos longo socios ser
mone requirunt,
spemque metumque int
er dubii, seu vivere cred
ant,
sive extrema pati nec ia
m exaudire vocatos.
Praecipue pius Aeneas n
unc acris Oronti,
nunc Amyci casum gemi
t et crudelia secum
fata Lyci, fortemque Gy
an, fortemque Cloanthu
m.
Et iam finis erat, cum Iu
ppiter aethere summo
despiciens mare velivol
um terrasque iacentis
litoraque et latos popul
os, sic vertice caeli
constitit, et Libyae defix
it lumina regnis.
Atque illum talis iactant
em pectore curas
tristior et lacrimis oculo
s suffusa nitentis
adloquitur Venus:
O qui res hominumque
deumque
aeternis regis imperiis,
et fulmine terres,
quid meus Aeneas in te
committere tantum,
quid Troes potuere, qui
bus, tot funera passis,
cunctus ob Italiam terra
rum clauditur orbis?
Certe hinc Romanos oli
m, volventibus annis,
hinc fore ductores, revo
cato a sanguine Teucri,
qui mare, qui terras om
ni dicione tenerent,
pollicitus, quae te, genit
or, sententia vertit?

Hoc equidem occasum

Troiae tristisque ruinas
solabar, fatis contraria f
ata rependens;
nunc eadem fortuna vir
os tot casibus actos
insequitur. Quem das fi
nem, rex magne, laboru
m?
Antenor potuit, mediis e
lapsus Achivis,
Illyricos penetrare sinus
, atque intima tutus
regna Liburnorum, et fo
ntem superare Timavi,
unde per ora novem vas
to cum murmure monti
s
it mare proruptum et pe
lago premit arva sonant
i.
Hic tamen ille urbem Pa
tavi sedesque locavit
Teucrorum, et genti no
men dedit, armaque fixi
t
Troia; nunc placida com
postus pace quiescit:
nos, tua progenies, caeli
quibus adnuis arcem,
navibus (infandum!) am
issis, unius ob iram
prodimur atque Italis lo
nge disiungimur oris.
Hic pietatis honos? Sic
nos in sceptra reponis?
Olli subridens hominu
m sator atque deorum,
voltu, quo caelum temp
estatesque serenat,
oscula libavit natae, deh
inc talia fatur:
Parce metu, Cytherea:
manent immota tuorum
fata tibi; cernes urbem e
t promissa Lavini
moenia, sublimemque f
eres ad sidera caeli

magnanimum Aenean;
neque me sententia vert
it.
Hic tibi (fabor enim, qu
ando haec te cura remor
det,
longius et volvens fator
um arcana movebo)
bellum ingens geret Ital
ia, populosque feroces
contundet, moresque vi
ris et moenia ponet,
tertia dum Latio regnan
tem viderit aestas,
ternaque transierint Ru
tulis hiberna subactis.
At puer Ascanius, cui nu
nc cognomen Iulo
additur,Ilus erat, dum
res stetit Ilia regno,
triginta magnos volvend
is mensibus orbis
imperio explebit, regnu
mque ab sede Lavini
transferet, et longam m
ulta vi muniet Albam.
Hic iam ter centum toto
s regnabitur annos
gente sub Hectorea, don
ec regina sacerdos,
Marte gravis, geminam
partu dabit Ilia prolem.
Inde lupae fulvo nutrici

s tegmine laetus
Romulus excipiet gente
m, et Mavortia condet
moenia, Romanosque s
uo de nomine dicet.
His ego nec metas reru
m nec tempora pono;
imperium sine fine dedi
. Quin aspera Iuno,
quae mare nunc terrasq
ue metu caelumque fati
gat,
consilia in melius refere
t, mecumque fovebit
Romanos rerum domin
os gentemque togatam:
sic placitum. Veniet lust
ris labentibus aetas,
cum domus Assaraci Ph
thiam clarasque Mycen
as
servitio premet, ac victis
dominabitur Argis.
Nascetur pulchra Troia
nus origine Caesar,
imperium oceano, fama
m qui terminet astris,
Iulius, a magno demiss
um nomen Iulo.
Hunc tu olim caelo, spol
iis Orientis onustum,
accipies secura; vocabit
ur hic quoque votis.
Aspera tum positis mite

scent saecula bellis;

cana Fides, et Vesta, Re
mo cum fratre Quirinus,
iura dabunt; dirae ferro
et compagibus artis
claudentur Belli portae;
Furor impius intus,
saeva sedens super arm
a, et centum vinctus aen
is
post tergum nodis, frem
et horridus ore cruento.
Haec ait, et Maia genitu
m demittit ab alto,
ut terrae, utque novae p
ateant Karthaginis arces
hospitio Teucris, ne fati
nescia Dido
finibus arceret: volat ille
per aera magnum
remigio alarum, ac Liby
ae citus adstitit oris.
Et iam iussa facit, ponu
ntque ferocia Poeni
corda volente deo; in pri
mis regina quietum
accipit in Teucros anim
um mentemque benign
am.